Khai niemXúc tác là hiện tượng làm tăng tốc độ của phản ứng khi có mặt những chất đặc biệt,

gọi là những chất xúc tác, các chất này sau khi tham gia vào phản ứng được hoàn trở lại về

lượng và chất.

Thường xúc tác được chia thành 3 loại:

* Xúc tác đồng thể: các chất phản ứng và chất xúc tác tạo thành một pha đồng nhất khí

hoặc lỏng Trong xúc tác đồng thể, phản ứng xảy ra trong toàn bộ thể tích của hệ phản ứng (trong

không gian ba chiều), tốc độ phản ứng tỉ lệ thuận với nồng độ chất xúc tác.

* Xúc tác dị thể: Các chất phản ứng và chất xúc tác tạo thành một hệ dị thể (không

đồng nhất)

Trong xúc tác dị thể, phản ứng diễn ra trên bề mặt chất xúc tác (trong không gian hai

chiều). Tốc độ phản ứng tỉ lệ thuận với bề mặt chất xúc tác.

* Xúc tác enzym (xúc tác men)

Enzym là các chất xúc tác sinh học - chất xúc tác của cơ thể sống, nó có bản chất là

protein.

Cơ chế và vai trò của xúc tác

Phản ứng có xúc tác thường diễn ra qua nhiều giai đoạn trung gian (tạo ra các hợp

chất trung gian).

Ví dụ phản ứng giữa hai chất A và B khi có mặt chất xúc tác K.

A + B ⎯⎯K→ C + D sẽ diễn ra như sau: Trước hết một trong những chất phản ứng sẽ phản ứng với chất xúc tác

tạo ra một hợp chất trung gian [AK]*, sau đó hợp chất này lại phản ứng tiếp với chất phản

ứng thứ hai tạo ra hợp chất trung gian [ABK]*. Cuối cùng [ABK]* phân hủy tạo ra sản phẩm

và hoàn trả lại chất xúc tác.

Một số đặc điểm của xúc tác

Chất xúc tác chỉ có thể làm tăng tốc độ của phản ứng mà không thể gây ra được phản

ứng. Điều này có nghĩa là đối với những phản ứng không có khả năng xảy ra khi xét về tiêu

chuẩn nhiệt động học thì không thể tìm được chất xúc tác cho nó.

- Chất xúc tác làm tăng tốc độ phản ứng thuận bao nhiêu lần thì cũng làm tăng tốc độ

phản ứng nghịch bấy nhiêu lần.

- Chất xúc tác có tính chọn lọc. Một chất xúc tác thường chỉ có thể xúc tác cho một

phản ứng hoặc một loại phản ứng nhất định. Tính chọn lọc thể hiện đặc biệt rõ đối với các

enzym, vì vậy người ta thường nói các enzym có tính đặc hiệu cao.

- Một lượng nhỏ chất xúc tác có thể xúc tác cho một lượng lớn chất phản ứng. Sở dĩ

như vậy là vì, về nguyên tắc, xúc tác không bị thay đổi sau phản ứng