Câu 1.1: Khái niệm và phân loại môi trường

Môi trường là hệ thống các yếu tố vật chất tự nhiên và nhân tạo có tác động đối với sự tồn tại và phát triển của con người và sinh vật. (Điều 3- Luật bảo vệ môi trường 2014)

Phân loại môi trường:

Theo chức năng:

- Môi trường tự nhiên: bao gồm các yếu tố tự nhiên như các yếu tố vật lý, hóa học, sinh học, tồn tại khách quan ngoài ý muốn con người nhưng cũng ít nhiều chịu tác động của con người. Đó là ánh sáng mặt trời, núi, sông, biển cả, không khí, động thực vật, đất và nước... Môi trường tự nhiên cho ta không khí để thở, đất để xây nhà cửa, trồng cấy, chăn nuôi, cung cấp cho con người các loại tài nguyên khoáng sản phục vụ cho sản xuất và tiêu thụ.

- Môi trường xã hội: là tổng thể các quan hệ giữa người và người, tạo nên sự thuận lợi hoặc trở ngại cho sự tồn tại và phát triển của các cá nhân và cộng đồng loài người. Đó là luật lệ, thể chế, cam kết, quy định ở các cấp khác nhau. Môi trường xã hội định hướng hoạt động của con người theo một khuôn khổ nhất định, tạo nên sức mạnh tập thể thuận lợi cho sự phát triển, làm cho cuộc sống của con người khác với các sinh vật khác.

- Môi trường nhân tạo: tất cả các yếu tố tự nhiên, nhân tạo do con người tạo nên và chịu sự chi phối của con người như ô tô, máy bay, nhà ở, công sở, các khu đô thị, công viên...

Câu 1.2: Các chức năng cơ bản của môi trường

Môi trường là không gian sống của con người

Mỗi một người đều có yêu cầu về số lượng không gian cần thiết cho các hoạt động sống như: nhà ở, nơi nghỉ, đất dùng sản xuất lương thực, thực phẩm, tái tạo chất lượng môi trường sống (rừng, biển, không gian...). Mỗi người một ngày cần 4m3 không khí sạch để thở, 2,5 lít nước uống, một lượng thực phẩm và lương thực tương ứng với 2000- 2500 calo.

Có thể phân loại chức năng không gian sống của con người thành các dạng cụ thẻ sau đây:

- Chức năng xây dựng: cung cấp mặt bằng và nền móng cho các đô thị, khu công nghiệp, kiến trúc hạ tầng và nông thôn.

- Chức năng vận tải: cung cấp mặt bằng và không gian choviệc xây dựng các công trình giao thông thủy, bộ, hàng không.

- Chức năng cung cấp mặt bằng cho phân hủy chất thải.

- Chức năng giải trí của con người: cung cấp mặt bằng và không gian cho hoạt động giải trí ngoài trời của con người.

- Chức năng cung cấp mặt bằng và không gian xây dựng các hồ chứa.

- Chức năng cung cấp mặt bằng, không gian cho việc xây dựng các nhà máy, xí nghiệp.

- Chức năng cung cấp mặt bằng và các yếu tố cần thiết khác cho hoạt động canh tác nông nghiệp, nuôi trồng thủy sản, hải sản...

Chức năng cung cấp không gian sống đang bị biến đổi cả về chất và về lượng.

Về lượng: số lượng người tăng lên, diện tích sống không đủ

Về chất: môi trường ngày càng bị ô nhiễm

Môi trường là nơi cung cấp tài nguyên cần thiết cho cuộc sống và hoạt động sản xuất của con người

Môi trường là nơi con người khai thác nguồn vật liệu và năng lượng cần thiết cho hoạt động sản xuất và cuộc sống như: đất, nước, không khí, khoáng sản và các dạng năng lượng như: gỗ, củi, ắng, gió. Mọi sản phẩm công nghiệp, nông, lâm, ngư nghiệp, văn hóa, du lịch của con người đều bắt nguồn từ các dạng vật chất tồn tại trên Trái Đất và không gian bao quanh Trái Đất. Các nguồn năng lượng

Việc khai thác nguồn tài nguyên của con người đang có xu hướng làm tài nguyên không tái tạo bị cạn kiệt, tài nguyên tái tạo không được phục hồi, dẫn đến cạn kiệt tài nguyên và suy thoái môi trường.

Với sự phát triển của khoa học kĩ thuật, con người ngày càng tăng cường khai thác các dạng tài nguyên mới và gia tăng số lượng khai thác, tạo ra các sản phẩm mới có tác động mạnh mẽ tới chất lượng môi trường sống.

Môi trường là nơi chứa đựng và đồng hóa chất thải

Phế thải do con người tạo ra rong quá trình sản xuất và tiêu dùng thường được đưa trở lại môi trường. Tại đây, nhờ hoạt động của vi sinh vật và các thành phần môi trường khác, phế thải sẽ biến đổi trở thành các dạng ban đầu trong một chu trình sinh địa hóa phức tạp. Khả năng tiếp nhận và phân hủy chất thải của môi trường được gọi là khả năng nền của môi trường. Khi lượng chất thải lớn hơn khả năng nền, hoặc thành phần của chất thải khó phân hủy và xa lạ với sinh vật thì chất lượng môi trường sẽ bị suy giảm và môi trường có thể bị ô nhiễm. có thể phân loại chi tiết các chức năng này thành:

- Chức năng biến đổi lý hóa: pha loãng, phân hủy hóa học nhờ ánh sáng mặt trời, tách chiết các vật thải và độc tố bởi các thành phần môi trường.

- Chức năng biến đổi sinh hóa: sự hấp thụ các chất dư thừa, sự tuần hoàn của chu trình cacbon, chu trình Nitơ, phân hủy chất thải nhờ vi khuẩn, vi sinh vật.

- Chức năng biến đổi sinh học: khoáng hóa các chất thải hữu cơ, mùn hóa...

Trước kia: ô nhiễm môi trường, suy thoái môi trường rất ít

Hiện nay: nguồn thải lớn hơn rất nhiều so với khả năng chịu tải của môi trường dẫn đến ô nhiễm, suy thoái môi trường.

Môi trường là nơi cảnh báo và giảm nhẹ tác động

- Khí quyển giữ cho nhiệt độ Trái Đất tránh được các bức xạ quá cao, chênh lệch nhiệt độ lớn, ổn định nhiệt độ trong khả năng chịu đựng của con người...

- Thủy quyển thực hiện chu trình tuần hoàn nước, giữ cân bằng nhiệt độ, các chất khí, giảm nhẹ tác động có hại của thiên nhiên đến con người và sinh vật.

- Thạch quyển liên tục cung cấp năng lượng, vật chất cho các quyển khác của Trái Đất, giảm tác động tiêu cực của thiên tai tới con người và sinh vật.

Hiện nay con người can thiệp vào môi trường tự nhiên quá nhiều dẫn đến chức năng cảnh báo và giảm nhẹ không còn đứng nữa.

Chức năng lưu trữ và cung cấp thông tin

Môi trường là nơi lưu trữ và cung cấp thông tin cho con người:

- Ghi chếp và lưu trữ lịch sử địa chất, lịch sử tiến hóa của vật chất và sinh vật, lịch sử phát triển và văn hóa của loài người.

- Cung cấp các chỉ thị không gian và tạm thời mang tính chất báo động sớm các nguy hiểm đối với con người và sinh vật sống trên Trái Đất như: các phản ứng sinh lý của cơ thể sống trước khi xảy ra các tai biến thiên nhiên và hiện tượng thiên nhiên đặc biệt như bão, động đất...

- Lưu trữ và cung cấp cho con người sự đa dạng các nguồn gen, các loài động thực vật, các hệ sinh thái tự nhiên và nhân tạo, các vẻ đẹp và cảnh quan có giá trị thẩm mỹ, tôn giáo và văn hóa khác.

Câu 1.3: Quan hệ giữa môi trường và phát triển

Môi trường là địa bàn và đối tượng của sự phát triển còn phát triển là nguyên nhân tạo nên các biến đổi đối với môi trường.

...

Câu 1.4: Khủng hoảng môi trường

Ô nhiễm môi trường là sự biến đổi của các thành phần môi trường không phù hợp với quy chuẩn kĩ thuật môi trường và tiêu chuẩn môi trường gây ảnh hưởng xấu đến con người và sinh vật.

Suy thoái môi trường là sự suy giảm về chất lượng và số lượng của thành phần môi trường, gây ảnh hưởng xấu đến con người và sinh vật.

Khủng hoảng môi trường là suy thoái chất lượng môi trường sống quy mô toàn cầu, đe dọa đế cuộc sống của con người.

Các biểu hiện của khủng hoảng môi trường:

- Hiệu ứng nhà kính đang gia tăng làm cho nhiệt độ bề mặt Trái Đất tăng lên 0,6oC trong vòng 100 năm qua và khoảng 1oC trong 50 năm tới. Sự thay đổi này đã và đang gây ra các biến đổi khí hậu toàn cầu, thiên tai và dâng cao mực nước biển.

- Tần ozon bị phá hủy: Tầng ozon có khả năng hấp thụ trên 90% tia tử ngoại trong bức xạ Mặt Trời. Khi tần ozon bị suy giảm, lượng tia tử ngoại chiếu xuống mặt đất gian tăng, gây ung hư da, suy giảm miễn dịch ở người, giảm năng suất sinh học của động thực vật.

- Sa mạc hóa đất đai do nhiểu nguyên nhân như bạc màu, mặn hóa, phèn hóa, khô hạn. Bên cạnh đó, việc sử dụng đất canh tác cho các mục đích phi nông nghiệp đang gia tăng.

- Nguồn nước bị ô nhiễm nghiêm trọng: nước mưa bị axit hóa, nước ngầm bị ô nhiễm và khai thác quá mức, nước sông bị ô nhiễm do chất thải công nghiệp và nước thải của các thành phố lớn.

- Rừng đang bị suy giảm về số lượng và chất lượng: do khai thác gỗ củi quá mức, mở rộng diện tích đất nông nghiệp, xây dựng các công trình côngnghiệp và dân sinh, suy thoái môi trường.

- Số loài động vật bị tiêu diệt đang gia tăng: do sự suy thoái chất lượng môi trường sống, mất nơi cư trú, khai thác săn bắn quá mức và các nguyên nhiên tự nhiên khác.

Câu 1.5: Các dạng tài nguyên thiên nhiên

...