CHƯƠNG 7

Đúng vào ngày anh Elton đi London, Emma có thêm một việc phục vụ cô bạn nhỏ. Như thường lệ, Harriet đến thăm Hartfield sau bữa ăn sáng, ngồi chơi một lúc rồi trở về nhà và quay lại. Với vẻ kích động, vội vã, cô cho biết đã xảy ra một chuyện lạ lùng mà cô muốn thuật lại. Cô chỉ thuật lại trong nửa phút là xong. Ngay khi cô trở về nhà bà Goddard, cô nghe anh Martin đã đến trước đấy một giờ. Khi biết cô đi vắng, anh để lại một gói nhỏ của em gái anh rồi ra về. Cô mở gói quà ra và thấy có hai ca khúc mà cô cho Elizabeth mượn để chép, một bức thư của anh Martin viết cho cô, tỏ ý muốn kết hôn với cô. Ai có thể nghĩ đến chuyện này? Cô quá kinh ngạc nên không biết phải làm gì. Đây đúng là lời cầu hôn, đây là bức thư với lời lẽ thật hay, ít nhất cô nghĩ như thế. Anh viết như thể anh thật lòng yêu cô tha thiết - nhưng cô không chắc - vì thế cô đi vội đến để hỏi cô Woodhouse xem mình phải làm thế nào.

Emma cảm thấy phần nào xấu hổ thay cho cô bạn vì cô này đã ra vẻ hài lòng đến thế và ngờ vực đến thế. Cô thốt lên:

- Chắc chắn anh chàng cho rằng có cầu hôn cũng không mất mát gì. Anh ta cố trèo cao nếu có thể được.

Harriet kêu lên:

- Chị muốn đọc lá thư không? Xin chị hãy đọc. Em muốn chị đọc.

Emma không cảm thấy phiền hà khi bị thúc dục. Cô đọc lá thư, và kinh ngạc. Lời lẽ trong thư vượt quá mức cô trông đợi. Không có lỗi văn phạm nào, còn bố cục thì xứng với một nhà quí phái. Từ ngữ tuy đơn giản nhưng quyết đoán và không kiểu cách, còn ý tình thì đúng như người viết muốn tỏ lộ. Lá thư ngắn nhưng thể hiện cảm nhận tốt, tâm tư nồng nàn, không câu nệ, đúng mức, thậm chí tinh tế. Cô định thần suy nghĩ trong tiếng nói: "À, à..." trong khi Harriet lo lắng muốn nghe ý kiến, rồi cuối cùng cô bé bắt buộc phải thêm: "Có phải đây là lá thư hay? Hoặc là quá ngắn?"

Emma chậm chạp trả lời:

- Vâng, đúng là một lá thư viết rất hay, Harriet à, lá thư hay đến nỗi khi xét qua mọi điều, chị nghĩ một trong các chị em của anh ấy hẳn đã giúp anh ấy viết. Chị khó tưởng tượng một thanh niên mà chị trông thấy nói chuyện với em hôm nọ lại có thể tự bày tỏ ý tưởng hay đến thế nếu để anh tự viết ra, nhưng đấy không phải là văn phong của một phụ nữ; chắc chắn không phải vì quá quyết đoán và súc tích, không có nhiều lời lẽ theo cung cách phụ nữ. Chắc chắn anh ấy là người nhạy cảm, và chị đoán anh có tài năng thiên bẩm để suy nghĩ quyết đoán và minh bạch, rồi khi anh ấy cầm cây bút thì ý tưởng của anh tự nhiên tìm được ngôn từ đúng cách. Vài người đàn ông có thiên bẩm như thế. Vâng, chị hiểu được đầu óc như thế. Mạnh mẽ, quyết đoán, với tình cảm chừng mực, không thô kệch. Harriet à, - cô trả lại bức thư - một bức thư viết hay hơn là chị tưởng.

Harriet vẫn có ý trông chờ ý kiến:

- À... à, và... em phải làm gì?

- Em phải làm gì　! Về chuyện gì　? Ý em muốn hỏi về lá thư hở　?

- Vâng.

- Nhưng em còn nghi ngờ gì nữa　? Dĩ nhiên là em phải phúc đáp, và phúc đáp nhanh lên.

- Vâng. Nhưng em phải nói gì　? Chị Woodhouse thân yêu, xin chị cho em biết ý kiến.

- À không, không　! Em nên tự viết thì tốt hơn. Chị tin em có thể tự biểu lộ ý mình rất đúng mực. Điều thứ nhất là nếu người ta chưa hiểu ý em thì cũng chả sao. Em phải có ý dứt khoát, không có điểm nào nghi ngại hoặc do dự. Đương nhiên là tâm tư của em có ý cảm khái hoặc e ngại mình sẽ gây đau khổ - chị đoán thế. Nhưng em không cần phải viết với ý nghĩ lo lắng cho anh ấy vì bị thất vọng.

Harriet cúi mặt, nói　:

- Thế thì chị cho là em nên khước từ anh ấy.

- Nên khước từ anh ấy　! Em Harriet thân yêu, em có ý gì　? Em còn có ý phân vân nào chăng? Chị nghĩ - Nhưng chị xin lỗi, có lẽ chị đã lầm. Chắc chắn chị hiểu lầm em, nếu em còn có ý băn khoăn về nội dung của câu trả lời. Chị ngỡ em hỏi ý kiến về ngôn từ.

Harriet im lặng.

Không cần phải giữ e dè, Emma tiếp tục　:

- Chị đoán em định trả lời chấp nhận.

- Không, không có　; đấy là, em không định thế. Em phải làm gì　? Chị khuyên em nên làm gì　? Chị Woodhouse thân yêu, xin chị nói cho em biết phải làm gì.

- Harriet, chị không khuyên em gì cả. Chị không muốn dính dáng vào chuyện này. Đây là việc mà em phải giải quyết bằng tâm tư của em.

Harriet nhìn qua bức thư, nói:

- Em không ngờ anh ấy yêu em đến thế.

Emma im lặng một lúc rồi bắt đầu e sợ bức thư có thề gây ma lực quá mạnh, vì thế cô nghĩ mình nên nói ra:

- Harriet ạ, chị đưa ra nguyên tắc thế này: nếu mọi thiếu nữ còn dùng dằng liệu có nên chấp thuận người thanh niên hay không, thì chắc chắn cô ta nên từ khước. Nếu cô còn lưỡng lự việc chấp thuận thì cô phải thẳng thắn từ chối. Để tư tưởng nghi ngại vương vấn với phân nửa tâm tư thì không nên. Chị nghĩ với tư cách là người bạn và là người lớn tuổi hơn nên chị mới nói nhiều đến thế. Nhưng không nên cho rằng chị muốn gây ảnh hưởng đến em.

- Ôi! Không, em tin chắc chị rất tốt bụng với em, nhưng giá như chị khuyên em nên làm gì là tốt nhất... Không, không, em không có ý như thế... Như chị nói, người ta cần phải xác định tư tưởng... Người ta không nên lưỡng lự... Đây là chuyện rất nghiêm túc. Có lẽ tốt nhất là từ chối... Chị nghĩ em có nên từ chối không?

Emma mỉm cười một cách khoan dung:

- Chị không thể khuyên em theo cách nào. Em là người phán xét tốt nhất cho hạnh phúc của riêng em. Nếu em đánh giá anh Martin cao hơn bất kì ai khác, nếu em nghĩ anh ấy là thanh niên hiền hòa nhất trong số những người em giao tiếp, thì tại sao em còn lưỡng lự? Harrie, Harriet ơi, em đừng dối lòng nữa; đừng để sa đà vào lòng cảm khái và đam mê. Vào lúc này, em đang nghĩ đến ai nhiều nhất?

Những dấu hiệu đều theo chiều hướng thuận lợi. Thay vì trả lời, Harriet quay mặt đi trong vẻ băn khoăn, đứng suy tư kế bên lò sưởi, không biết rằng mình đang vặn xoắn lá thư trong bàn tay. Emma kiên nhẫn chờ đợi kết quả với niềm hy vọng dâng cao.

Cuối cùng, với một ít lưỡng lự, cô nói:

- Chị Woodhouse, vì chị đã không khuyên em lời nào, em đành phải tự quyết định. Bây giờ em đã quyết, và thật sự quyết định - là từ khước anh Martin. Chị nghĩ em làm đúng không?

- Đúng, hoàn toàn đúng, em Harriet thân yêu ạ; đúng là em phải làm như thế. Trong khi em còn đang suy nghĩ thì chị giấu kín tư tưởng của mình, nhưng bây giờ em đã quyết định rồi thì chị không ngần ngại gì mà đồng thuận với em. Harriet thân yêu, chị thấy vui về chuyện này. Chị sẽ rất đau khổ nếu không có em làm bầu bạn khi em kết hôn với anh Martin. Trong khi em còn dao động một chút thì chị không muốn nói gì cả vì chị không muốn gây ảnh hưởng, tuy chị có thể mất một người bạn. Chị hẳn không thể đến chơi với bà Robert Martin của nông trale Abbey Mill. Bây ghờ chị tin rằng mãi luôn cñ em.

Harridt cảm động sâu sắc vì đã không lườnf trỨơc được tình huống này. Cô kin' ngạc thốt lên:

- Ch᳋ không thể Đến chơi với em! Không, đøng là chị không thể, nhưng trước đây gm ã không nghĩ đẻn việc này. Hẳn là chuyện kinh khủng! Nhưng may mà ta đã thoát! Chị Woodhouse thân yêu, em không muốn rời bỏ niềm vui và vinh hạnh được thân quen với chị để đổi lấy bất cứ thứ gì khác trên đời này.

- Harriet, đúng thế, nếu xa em chị sẽ buồn lắm. Em sẽ tự xa rời xã hội tốt. Chị sẽ phải chịu mất em.

- Trời ơi! Làm thế nào em chịu được! Nếu em không còn được đến chơi ở Hartfield hẳn em sẽ chết mất!

- Em thân yêu ơi! Em mà bị giam mình ở nông trang Abbey Mill! Em mà sống giữa xã hội những người thất học và thô lỗ suốt đời! Chị tự hỏi làm thế nào anh ta đủ tự tin mà ngỏ lời với em. Anh ta hẳn phải nghĩ về mình khá cao.

Harriet có đủ trực quan để chống lại lời bình phẩm.

- Em không cho là anh ấy tự dối lòng, ít nhất anh ấy có tư cách tốt; em luôn cảm kích với anh và đánh giá cao anh. Nhưng đấy là chuyện khác, và chị biết đấy, cho dù anh ấy yêu em không có nghĩa là em nên yêu anh ấy. Em phải công nhận rằng từ lúc đến chơi ở đây em đã gặp gỡ nhiều ngưòi, và nếu ta phải so sánh theo ngoại hình và tư cách... thật ra không có so sánh gì cả, một người trông thật đẹp trai và hiền hòa. Tuy nhiên, em thật sự nghĩ anh Martin là một thanh niên dễ thương, em nghĩ tốt về anh ấy. Anh để ý nhiều đến em - và đã viết cho em một bức thư như thế - nhưng còn việc rời xa chị, thì là việc em không muốn.

- Cảm ơn, cảm ơn cô bạn nhỏ dễ thương của chị. Chúng ta sẽ không xa nhau. Phụ nữ không nên kết hôn chỉ vì được tỏ tình, hoặc vì anh ta yêu mình và có thể viết một lá thư xem được.

- Ôi, không, nhưng đấy chỉ là một lá thư ngắn.

Emma cảm thấy cô bạn nhỏ thiếu nhận thức, nhưng muốn bỏ qua với ý nghĩ: "Đúng lắm, và đấy sẽ là niềm an ủi nhỏ cho em khi thấy chồng mình có thể viết một lá thư hay tuy mỗi ngày đều có những cử chỉ như anh hề".

- À, đúng, thật là ngắn. Không ai màng đến một lá thư. Điều quan trọng là luôn được hạnh phúc với người làm bầu bạn tốt. Em đã nhất quyết từ khứơc anh ấy. Nhưng em phải làm cách nào? Em sẽ phải nói gì đây?

Emma trấn an cô bé rằng trả lời sẽ không phải là khó, và khuyên cô nên viết thư ngay cho anh chàng. Cô bé bằng lòng và mong được Emma giúp đỡ. Dù Emma tiếp tục từ chối, cuối cùng cô vẫn giúp viết từng câu. Khi đọc lại thư anh chàng để trả lời, một cảm giác xiêu lòng lại đến, vì thế cần chấn chỉnh tâm tư cô bé về việc làm cho anh chàng đau khổ, băn khoăn không rõ mẹ và các em gái anh sẽ nghĩ gì và nói gì, và mong họ đừng cho rằng cô vô cảm, đến nỗi Emma tin rằng giá như anh trai trẻ xuất hiện ngay lúc này thì hẳn anh đã được chấp nhận.

Tuy nhiên, cô bé đã viết xong lá thư, niêm phong rồi gửi đi. Công việc thế là kết thúc, và Harriet lại được an toàn. Cô ủ rũ suốt buổi tối, nhưng Emma chấp nhận nỗi tiếc nuối dễ thương và thỉnh thoảng giúp cô bé nguôi ngoai bằng cách nói về tình thương mến của mình, và đôi lúc nhắc đến anh Elton.

Cô bé nói với giọng buồn rầu:

- Em sẽ không bao giờ được mời đến Abbey Mill nữa.

- Đúng, Harriet của chị, vì nếu em còn tới đấy thì chị không chịu được với ý tưởng là phải xa cách với em. Ở Hartfield cần em hơn nên em không thể chia sẽ thời giờ cho Abbey Mill.

- Và chắc chắn là không bao giờ em nên đến Abbey Mill, vì em chỉ thấy vui ở Hartfield.

Một lúc sau, cô bé lại nói:

- Em nghĩ bà Goddard sẽ rất ngạc nhiên nếu biết chuyện gì đã xảy ra. Em chắc chắn cô Nash sẽ ngạc nhiên, vì cô Nash cho là em gái mình có cuộc hôn nhân tốt đẹp trong khi cô ấy chỉ là người bán vải.

- Người ta hẳn thấy tiếc cho giáo viên quá kiêu hãnh hoặc tinh tế, Harriet ạ, Chị dám chắc cô Nash sẽ ganh tị với em khi em có một cơ hội hôn nhân. Ngay cả việc anh chàng kia muốn chinh phục em cũng là chuyện sáng giá dưới mắt cô ấy. Cô ấy không biết gì về cơ hội tốt hơn của em. Việc một thanh niên có lòng để ý đến ai thì ở Highbury người ta chưa quan tâm. Chị nghĩ từ nay về sau, chỉ có hai chị em ta là hiểu được tình ý của anh ấy ra sao.

Harriet đỏ mặt và mỉm cười, nói cô không biết tại sao người ta yêu mến mình đến thế. Cô cảm thấy vui khi nghĩ về anh Elton nhưng ít lâu sau cô lại bứt rứt về việc đã từ khước anh Martin. Cô nói nhỏ nhẹ:

- Bây giờ anh ấy đã nhận được thư của em. Em không rõ họ đang làm gì, liệu các chị anh ấy có hay biết không nếu anh ấy buồn thì họ cũng sẽ buồn. Em mong anh ấy sẽ không phiền trách lắm.

Emma nói:

- Hãy nghĩ đến những người bạn của chúng ta không hiện diện ở đây đang làm một việc thú vị hơn. Có lẽ vào lúc này anh Elton đang cho mẹ và các chị em của anh ấy xem bức họa của em, nói với họ rằng người thật còn đẹp hơn, và sau khi họ hỏi đi hỏi lại năm, sáu lần anh ấy mới nói tên của em ra, cái tên thân thương của em.

- Bức họa của em! Nhưng anh ấy đã gửi bức họa đến phố Bond mà.

- Anh ấy mà như thế! Vậy thì em không hiểu gì về anh Elton. Không, em Harriet khiêm tốn thân yêu ơi, chắc chắn là bức họa chỉ nằm ở phố Bond cho đến khi anh lên ngựa vào ngày mai. Anh sẽ mang nó theo bên mình cả buổi tối nay, là nguồn khuây khỏa cho anh, niềm vui của anh. Bức họa sẽ giúp gia đình anh ấy hiểu về tâm tư của anh, giới thiệu em với họ, mang đến tình cảm trìu mến về bản chất của chúng ta, khuấy động nỗi hiếu kì và ý muốn làm quen. Tất cả những gì họ tưởng tượng mới hứng thú làm sao, sôi động làm sao, bất ngờ làm sao, bận lòng làm sao!

Harriet mỉm cười, và lần này cô cười tươi tắn hơn.

CHƯƠNG 8

Harriet lưu lại Hartfield đêm hôm ấy. Trong vài tuần nay, cô đã chia hơn phân nửa thời gian của mình cho nơi này, và dần dần cô được thu xếp một phòng ngủ riêng. Emma phán đoán cách tốt nhất, an tâm nhất và tử tế nhất là lúc này nên giữ cô bé ở bên mình càng nhiều càng tốt. Buổi sáng hôm sau, cô bé phải đến nhà bà Goddard trong một, hai giờ đồng hồ, rồi được phép đi đến ở tại Hartfield để thỉnh thoảng mới về thăm bà.

Trong khi cô bé đi vắng, anh Knightley đến, ngồi chuyện trò một lúc với ông Woodhouse và Emma cho đến lúc ông Woodhouse cần đi dạo và Emma cùng anh khuyên ông không nên bỏ sót việc vận động dù ông thấy như thế là thất lễ. Anh Knightley không quan tâm nhiều đến phép tắc, vì thế trả lời ông một cách ngắn gọn và cả quyết theo những lời lẽ dông dài xin kiếu lỗi và thái độ lưỡng lự theo lối xã giao của ông.

Ông nói:

- Nếu cháu bỏ lỗi cho bác, bác tin cháu không cho là bác kém xã giao khi nghe theo lời khuyên của Emma mà đi dạo một lát. Vì mặt trời đã lên, bác nghĩ nên nhân lúc này đi ba vòng nếu được. Cháu Knightley, bác đành thiếu lịch sự với cháu. Bọn già nua yếu đuối như bác nghĩ mình có đặc quyền.

- Bác thân yêu ạ, xin cứ xem cháu như người nhà.

- Con gái bác thay mặt bác tiếp khách rất giỏi. Emma sẽ rất vui mà hầu tiếp cháu. Vì thế, bác mong cháu bỏ lỗi để bác làm ba vòng - buổi đi dạo trong mùa đông của bác.

- Bác ạ, làm được thế là tốt rồi.

- Cháu Knightley, bác không thể rủ cháu cùng đi cho vui, vì bác phải đi rất chậm khiến cháu sẽ buồn chán. Hơn nữa cháu còn phải đi bộ một quãng đường xa hơn để trở về Tu viện Donwell.

- Cảm ơn bác, xin cảm ơn. Cháu sắp đi bây giờ, bác nên đi càng sớm càng tốt. Cháu đi tìm áo choàng và mở cổng vườn cho bác.

Cuối cùng ông Woodhouse đi ra, nhưng thay vì ra về ngay, anh Knightley lại ngồi xuống, dường như muốn chuyện trò thêm. Anh bắt đầu nói về Harriet, nói về những lời đề cao mà Emma chưa từng nghe trước đây. Anh nói:

- Anh thấy cô ấy không đến mức xinh đẹp như em đánh giá, nhưng là người con gái xinh xắn và có tính tốt. Tư cách của cô bé tuỳ thuộc vào người cô giao du, và nếu chơi với người tốt cô ấy sẽ là người phụ nữ có phẩm giá.

- Em vui mà thấy rằng anh nghĩ như thế, còn về người tốt thì không thiếu.

Anh nói:

- Này, em nôn nóng muốn nghe lời khen, thế nên anh phải nói ngay rằng em đã giúp nâng cao tư cách của cô bé. Em đã giúp cô ấy bỏ đường lối cười khúc khích của nữ sinh trung học, đúng là nhờ có em.

- Cảm ơn anh. Em hẳn sẽ lo đến mụ người nếu không tỏ ra hữu dụng gì cả, nhưng không phải ai cũng khen. Chính anh cũng ít khi khen em.

- Sáng nay em đang chờ cô bé đến, phải không?

- Em đang chờ hầu như từng giây từng phút. Cô ấy đã đi lâu hơn dự kiến.

- Có chuyện gì đấy đã giữ chân cô bé lại, có lẽ là vài người khách.

- Những lời đồn đại ở Highbury! Những người độc địa đáng chán!

- Có lẽ Harriet không xem mọi người là đáng chán như em nghĩ.

Emma hiểu đấy là sự thật, vì thế không nói gì cả.

Anh mỉm cười nói thêm:

- Anh không giả vờ cả quyết về thời giờ hoặc nơi chốn, nhưng anh nghĩ phải nói cho em rõ anh có lý do xác đáng để tin cô bạn nhỏ của em chẳng bao lâu sẽ nghe được điều gì đó có lợi cho cô ấy.

- Thật à! Điều ấy ra sao? Về việc gì?

Anh vẫn mỉm cười:

- Một việc rất nghiêm túc, em cứ tin như thế đi.

- Rất nghiêm túc! Em chỉ có thể nghĩ đến một việc: Ai có lòng thương tưởng đến cô? Ai đã thổ lộ chuyện thầm kín cho anh biết.

Emma rất nóng lòng mong anh Elton hé lộ tâm tư. Anh Knightley vốn là bạn và người cố vấn, vì thế cô tin anh Elton đã hỏi ý kiến anh.

Anh Knightley đáp:

- Anh có lý do nghĩ rằng Harriet Smith chẳng bao lâu sẽ nhận được lời cầu hôn, và đấy là từ một người rất tốt - người này là Robert Martin. Chuyến thăm viếng của cô bé đến Abbey Mill vào mùa hè này có lẽ đã tạo cơ hội cho anh ta. Anh ta tha thiết yêu và muốn cưới cô ấy.

Emma nói:

- Anh ấy rất thành tâm, nhưng anh ấy có chắc Harriet sẽ chấp nhận không?

- À, à, thế thì phải tỏ tình ý cho cô ấy biết. Liệu việc này có kết quả không nhỉ? Hai ngày trước, anh ấy có đến Tu viện để hỏi ý kiến anh về việc này. Anh ấy biết anh xem trọng anh ấy và gia đình anh ấy, và anh nghĩ anh ấy xem anh là người bạn thân thiết nhất. Anh ấy hỏi anh liệu có đường đột quá không khi đi đến quyết định nhanh như thế, anh có nghĩ cô ấy còn quá trẻ không. Tóm lại, liệu anh có đồng ý với chọn lựa của anh ấy hay không vì anh ấy lo có lẽ cô bé tự xem mình thuộc cấp cao hơn (nhất là từ lúc em đã tạo ảnh hưởng này cho cô bé).

"Anh rất vui với mọi lời anh ấy tỏ bày. Anh chưa bao giờ nghe lời lẽ của ai đúng tình như từ con người của Robert Martin. Anh ấy luôn ăn nói có chủ đích, cởi mở, thẳng thắn mà còn có suy xét. Anh ấy đã bày tỏ tất cả về hoàn cảnh và dự kiến của anh ấy, và những gì họ định thực hiện sau khi kết hôn. Anh ấy là một thanh niên rất tốt xét theo cả hai cương vị con trai trong gia đình và anh cả của các cô em gái. Anh sẵn lòng khuyên anh ấy nên kết hôn. Anh ấy đã minh chứng với anh là có đủ điều kiện vật chất cho việc này, và anh tin anh ấy không thể lo toan được tốt hơn nữa. Anh cũng khen ngợi cô bé, và làm cho anh ấy ra về vui vẻ. Nếu anh ấy chưa từng đánh giá cao ý kiến của anh thì anh bây giờ hẳn sẽ nghĩ tốt về anh, và anh tin chắc anh ấy ra về mà nghĩ rằng anh là bằng hữu và cố vấn đắc lực nhất. Việc này xảy ra vào tối hôm kia.

"Bây giờ, ta có thể đoán ra rằng anh ấy sẽ không mất thời giờ để thổ lộ với cô bé, và vì hôm qua anh ấy chưa nói, có lẽ hôm nay anh ấy sẽ đi đến nhà bà Goddard. Thế là cô bé được một người khách giữ chân mà cô không nghĩ đấy là người đáng chán chút nào cả".

Emma đã mỉm cười trong khi anh nói, bây giờ hỏi:

- Anh Knightley, xin anh cho biết làm thế nào anh cho là anh Martin đã không nói ra ngày hôm qua?

Anh có vẻ ngạc nhiên:

- Đúng thế. Anh không chắc tuyệt đối, nhưng có thể suy luận. Có phải cô bé đã ở bên em cả ngày không?

Cô đáp:

- Này, em sẽ cho anh rõ đôi điều để đáp lại việc anh đã cho em biết. Anh ấy nói ra ngày hôm qua - biên thư thì đúng hơn - và đã bị từ khước.

Cô phải lặp lại vài lần anh Knightley mới tin. Mặt anh ửng đỏ vì ngạc nhiên và bực mình. Anh đứng lên trong dáng vẻ khinh bỉ tuyệt độ và nói:

- Thế thì cô ấy khờ khạo hơn là anh nghĩ. Cái cô ngốc nghếch này làm sao thế?

Emma cất cao giọng:

- Hỡi ôi! Đúng là đàn ông luôn cảm thấy khó hiểu khi một phụ nữ khước từ lời cầu hôn. Đàn ông luôn nghĩ rằng phụ nữ phải sẵn sang đón nhận khi có người đặt vấn đề với cô ta.

- Vô lý! Đàn ông không ai nghĩ như thế. Nhưng ý nghĩa của chuyện này là như thế nào? Harriet Smith mà từ khước Robert Martin à? Quả thật là điên rồ; nhưng anh hy vọng em đã nhầm lẫn.

- Em đã đọc qua thư phúc đáp của cô ấy! - Không còn nghi ngờ gì nữa.

- Em đã đọc qua thư phúc đáp! - Em còn viết thư phúc đáp nữa. Emma, chuyện này là do em gây ra. Em đã thuyết phục cô ấy nên từ khước.

- Nếu em có thể thuyết phục (mà em không hề cho phép mình làm như thế), em không cho là mình đã làm sai. Anh Martin là thanh niên đáng kính nhưng em nghĩ anh ấy không xứng với cô bé. Em còn lấy làm ngạc nhiên là anh ấy dám mơ tưởng việc cầu hôn. Theo như anh thấy, anh ấy cũng đã lưỡng lự. Đáng tiếc là anh ấy đã vượt qua được sự lưỡng lự này.

Anh Knightley cao giọng ta thán một cách sôi nổi:

- Martin mà không xứng với Harriet!

Anh bình tâm lại một hồi, rồi thêm:

- Đúng vậy, anh ấy không xứng đôi bởi vì tầm cao hơn về nhận thức cũng như về gia cảnh. Emma, em đã mù quáng vì em thương mến cô bé quá mức. Liệu Harriet Smith dựa vào đâu - hoặc là do lai lịch, bản thân hoặc học thức - để tạo vị thế cao hơn Robert Martin? Không ai rõ cha mẹ cô bé là ai, có lẽ cô không có của cải vật chất gì cả, và chắc chắn là không có nhân thân đáng vị nể. Người ta chỉ biết cô là học sinh nội trú ở một trường tầm tầm. Cô không phải là người có óc phán xét giỏi, cũng không phải có tri thức cao. Cô không được giáo dục để làm việc gì hữu dụng; cô còn quá trẻ và qua giản đơn nên không thể tiếp thu những gì có ích cho mình. Ở tuổi này, cô không có kinh nghiệm gì với cuộc đời, và với đầu óc còn khờ khạo hẳn cô không được trang bị gì để tự lập thân. Cô xinh và hiền, chỉ có thế.

"Anh chỉ có chút băn khoăn là về phần anh ấy: có thành quả chưa cân xứng với khả năng, và thân thế kém cỏi. Về tình trạng vật chất, anh cho là anh ấy có thể làm tốt hơn; còn nếu có người bạn đời biết điều và đắc lực thì vật chất còn khá hơn nữa. Nhưng anh không thể lý luận như thế đối với một người đang yêu, vả lại anh còn tin cô ấy sẽ không phải chịu thiệt thòi gì để sống trong gia cảnh như thế mà với người tháo vát như anh ấy thì sẽ khấm khá thêm lên. Anh nghĩ cuộc hôn nhân này có lợi cho cô ấy, và không có chút băn khoăn nào (đến bây giờ anh vẫn không có) khi cho rằng cô ấy đã gặp vận may.

"Anh cũng tin là em sẽ cảm thấy hài lòng. Anh đã nghĩ ngay rằng em sẽ không thấy tiếc vì cô bạn rời Highbury khi cô ấy được yên bề gia thất tốt như thế. Anh còn đã nhủ thầm: "Ngay cả Emma dù có ý che chở cho Harriet cũng phải nghĩ đây là cuộc hôn nhân tốt".

- Em phải lấy làm ngạc nhiên vì anh hiểu quá ít về Emma nên mới nhủ thầm như thế. Cái gì! Anh thử nghĩ xem một nông dân (anh Martin chỉ là thế theo mọi cảm nhận và giá trị) mà lại có cuộc hôn nhân tốt với cô bạn thân của em! Em mà lại không tiếc cô rời xa Highbury để cưới người mà em chưa bao gìơ chịu giao thiệp! Em ngạc nhiên thấy anh nghĩ như thế. Tin em đi, cảm nghĩ của em hoàn toàn khác. Em bắt buộc phải cho rằng lời anh nói là không công tâm chút nào. Anh không công tâm khi nói về nhân thân của Harriet. Những người khác và cả em đều phán xét khác hẳn. Anh Martin có thể giàu có hơn, nhưng chắc chắn anh ở địa vị xã hội thấp hơn. Xã hội mà cô ấy giao du còn cao hơn xã hội của anh ấy nhiều. Hôn nhân sẽ là chiều hướng đi xuống của cô ấy.

- Chiều hướng đi xuống đối với nhân thân không chính đáng và đầu óc kém tri giác, để kết hôn với một nông dân tử tế, đáng kính, thông minh!

- Về lai lịch của cô ấy, tuy theo pháp lý thì cô không là gì cả, nhưng không nên xét qua nhận thức thông thường. Cô ấy không nên bị buộc trả giá vì người khác lầm lỡ, không nên bị ràng buộc với người đã nuôi nấng cô. Chắc chắn cha cô ấy là một nhà quý tộc - lại là quý tộc có tiền của. Cô được mức cấp dưỡng rất cao để không thiếu thứ gì trong cuộc sống. Em thấy rõ ràng cô là con của một nhà quý tộc; ai cũng rõ cô giao du với con gái các nhà quý tộc. Cô ấy ở tầng lớp cao hơn anh Robert Martin.

Anh Knightley nói:

- Dù cho cha mẹ cô ấy là ai, dù cho ai đang nuôi nấng cô ấy, thì họ vẫn không dự kiến cô ấy sẽ được đưa vào cái mà em gọi là xã hội tốt. Sau khi đã nhận được nền học vấn hoàn toàn khác biệt, cô ấy được để tự do hành động dưới sự quản lý của bà Goddard - tóm lại là sống trong xã hội của bà Goddard, giao du với những người quen biết của bà Goddard. Bạn bè cô hiển nhiên nghĩ thế là tốt cho cô; mà đúng là tốt thật. Bản thân cô ấy không mong mỏi gì hơn. Trước ngày em muốn cô ấy làm bầu bạn với em thì đầu óc cô ấy không có định kiến khinh rẻ ai và không có ước nguyện gì cao xa hơn. Cô ấy vẫn cảm thấy thỏa nguyện khi đến với gia đình họ Martin. Lúc ấy cô không nghĩ mình ở địa vị cao hơn. Nếu có thì là do bây giờ em đặt ra. Emma ạ, em không phải là người bạn của Harriet Smith. Robert Martin hẳn là sẽ không bao giờ muốn tiến xa đến thế nếu anh ấy không tin rằng cô bé đã thuận lòng. Anh hiểu rõ anh ấy. Anh ấy có cảm nghĩ rất thực nên sẽ không bày tỏ với người con gái vì lòng ích kỉ mà mong cưới cô ấy. Còn nói về tính tự cao tự đại thì anh ấy không hề có. Em tin anh đi, anh ấy đã thấy được khích lệ.

Emma thấy không nên trả lời trực tiếp về nhận xét này. Theo vào đó, cô chọn chủ đề của mình:

- Anh là bạn rất thân của anh Martin; nhưng, như em đã nói, như thế là không công tâm với Harriet. Ý Harriet muốn có hôn nhân tốt không phải là đáng khinh như anh nói. Cô ấy không khôn khéo nhưng cô ấy suy xét hay hơn là anh nghĩ, và óc hiểu biết của cô ấy không đáng bị xem rẻ đến thế. Tuy nhiên, bỏ qua điều này và giả dụ cô ấy chỉ xinh và hiền như anh nhận xét, em phải nói là theo mức độ ấy những lời đề cao của người ta không phải là tầm thường. Có đến chín mươi chín trong số một trăm người nghĩ cô ấy đúng là một thiếu nữ đẹp. Khi nào mà đàn ông vẫn quan tâm đến nhan sắc, khi nào mà họ chưa thương yêu đầu óc tri thức thay cho dung nhan kiều diễm, thì một thiếu nữ dễ thương như Harriet vẫn còn được ca ngợi.

"Còn vẻ thùy mị của cô ấy cũng là yếu tố đáng kể, bao hàm cả tư cách tử tế, thái độ rất khiêm tốn về mình và tính hòa đồng với mọi người. Em sẽ rất ngạc nhiên nếu thanh niên các anh không công nhận nhan sắc như thế và tính tình như thế là ưu điểm cao nhất của phụ nữ".

- Emma, khi nghe em ngụy biện, anh gần đi đến đồng ý với em. Thà đừng lý trí còn hơn là lạm dụng nó như cách của em.

Cô đùa cợt:

- Đúng thế! Em biết đấy là cảm nghĩ của thanh niên các anh. Em biết Harriet đúng là mẫu người mà tất cả các anh điều thích - vì vừa làm mê muội lý trí vừa thỏa mãn óc suy xét của các anh. Ôi chao! Harriet tha hồ mà chọn lựa. Ngay cả nếu chính anh kết hôn thì cô ấy đúng là mẫu người cho anh. Và nếu cô bé mười bảy tuổi, mới bước vào đời, mới bắt đầu tạo dựng mối quen biết, thì ta có nên băn khoăn hay không chỉ vì cô từ khước lời cầu hôn đầu tiên? Không nên, ta cần để cho cô có thời giờ xem xét quanh mình.

Anh Knightley nói:

- Anh luôn nghĩ tình thân giữa hai em là rất ngốc nghếch, dù anh chỉ giữ trong đầu ý nghĩ này. Nhưng anh nhận ra rằng đấy là rất không may cho Harriet. Em thổi phồng cho cô ấy ý tưởng về nhan sắc của cô ấy, về vọng tưởng của cô ấy mà trong thời gian ngắn không ai quanh cô ấy tỏ ra xứng đôi. Tính phù phiếm tiêm nhiễm một đầu óc yếu đuối sẽ gây nhiều tai hại. Thiếu nữ trẻ dễ có vọng tưởng quá cao. Cô Harriet Smith sẽ có thể không có nhiều lời cầu hôn đến nhanh như thế dù cho cô ấy rất xinh. Thanh niên có lý trí không muốn có người vợ ngu xuẩn, dù cho em có nói thế nào chăng nữa. Người có danh giá không thích quan hệ với một cô gái có lai lịch mù mờ như thế, và phần lớn những người cẩn trọng sẽ sợ bị dây dưa vào chuyện phức tạp hoặc ô nhục khi bức màn bí ẩn về cha mẹ của cô được vén lên. Hãy để cô ấy kết hôn với Robert Martin, rồi cô sẽ được ổn định cuộc sống, được kính trọng và hạnh phúc mãi mãi. Nhưng nếu em khuyến dụ cô ấy có cuộc hôn nhân sang cả hơn và bảo cô ấy chỉ nên hài lòng với người có gia thế và của cải, cô ấy có thể sống cuộc đời nội trú suốt đời ở ngôi trường của bà Goddard - hoặc ít nhất (vì một ngày cô ấy sẽ cưới ai đấy) cho đến khi cô ấy tuyệt vọng rồi sẵn sàng cưới con trai của một ông thư ký già.

- Anh Knightley ạ, chúng ta suy nghĩ rất khác nhau về điểm này nên không ích gì mà tranh luận mãi, nếu không chúng ta chỉ trêu tức nhau thôi. Nhưng về việc em để cho cô ấy cưới Robert Martin thì không thể được; cô ấy đã từ khước, và từ khước một cách cả quyết nên em cho là sẽ không có chuyện anh ấy lặp lại lời cầu hôn. Cô ấy phải sống với hậu quả của việc từ hôn dù như thế nào chăng nữa. Còn về việc từ hôn, em không giả dối mà nói em không gây ảnh hưởng gì, nhưng xin anh tin rằng em hoặc ai khác có vai trò rất nhỏ. Chính ngoại hình anh ấy khiến cho anh ấy bị bất lợi, và tư cách kém cỏi của anh ấy khiến cho cô bé không chấp nhận. Em có thể mường tượng là nếu cô bé chưa từng trông thấy ai khá hơn thì cô bé có thể chấp nhận anh ta. Anh ta là anh của các bạn cô, và anh ta cố gắng lấy lòng cô. Xét qua các mặt, nếu chưa từng quen biết ai khá hơn thì trong thời gian lưu lại Abbey Mill có thể cô ấy thấy anh ta không phải là hèn kém. Nhưng bây giờ, tình hình đã khác. Bây giờ cô ấy biết thanh niên quý phái là như thế nào, và chỉ người quý phái có học thức và tư cách mới có cơ may với Harriet.

Anh Knightley cao giọng:

- Vô lối, vô lối đến lầm lạc mà nói thế! Tư cách của Robert Martin là có lý trí, chân thành và tính tình vui vẻ. Đầu óc anh ấy có đầy tư tưởng phong nhã mà Harriet Smith không thể hiểu hết.

Emma không trả lời. Cô cố ra vẻ nhẹ nhàng, không quan ngại, nhưng thực ra cô cảm thấy bất an và muốn anh ra về. Cô không hối hận về việc mình đã làm; cô vẫn còn nghĩ mình có óc suy xét hay hơn anh về quyền và phong cách của người phụ nữ. Tuy thế, cô vẫn thường tôn trọng phán xét của anh, nhưng anh làm cô bực bội vì đã phê phán cô quá mạnh. Việc anh luôn có ý nghĩ đi ngược lại với cô càng khiến cho cô khó chịu hơn. Họ giữ im lặng một lúc trong tâm tư khó chịu, rồi Emma lái qua chuyện thời tiết. Nhưng anh không trả lời. Anh đang suy nghĩ.

Cuối cùng, ý nghĩ của anh phát ra thành lời:

- Robert Martin không mất mát gì lắm nếu anh ấy nghĩ thế, và anh mong chẳng bao lâu anh ấy sẽ cho là thế. Quan điểm của em về Harriet thì chỉ mình em là biết nhưng vì em đã công khai việc em thích làm mai, anh có thể nói rằng quan điểm ấy cùng những trù định của em - mà anh đoán Elton là đối tượng - chỉ vô ích thôi.

Emma cười to, có ý phản bác.

Anh nói tiếp:

- Tin anh đi, không thành công với Elton đâu. Elton là người rất tốt và là một cha xứ đáng kính ở Highbury, nhưng anh ấy sẽ không khinh suất trong chuyện hôn nhân. Anh ấy biết giá trị của lợi tức cao như bất kỳ ai khác. Elton có thể nói chuyện tình cảm nhưng sẽ hành động theo lý trí. Anh ấy biết rõ mình cần gì, cũng như biết Harriet cần gì. Anh ấy biết mình rất đẹp trai và đi đâu cũng được thương mến. Từ cách nói bộc trực của anh ấy khi chỉ có đàn ông với nhau, anh tin rằng anh ấy không muốn tự buông thả. Anh đã nghe anh ấy nói một cách sôi nổi về một gia đình có các thiếu nữ chơi thân với các em gái anh mà mỗi cô có cả hai mươi nghìn bảng (1).

Emma lại cười:

- Giá như em để tâm đến việc anh Elton cưới Harriet thì hẳn là cơ hội mở mắt cho em, nhưng bây giờ em chỉ muốn giữ Harriet ở bên mình. Em đã xong việc làm mai. Em không bao giờ nghĩ còn làm được việc như ở Randalls. Em sẽ ngưng việc này.

- Thôi, chào em.

Anh đứng dậy rồi bước đi ngay. Anh cảm thấy vô cùng phật ý. Anh cảm thấy nỗi thất vọng của người trai trẻ, và xấu hổ vì đã tỏ ra ủng hộ cuộc hôn nhân. Anh cũng bực tức vì đã thuyết phục Emma mà không thành công.

Emma cũng lấy làm phật ý, nhưng những lý do của cô thì không minh bạch như anh. Cô không thấy hài lòng về mình, không thấy thật thuyết phục là mình có ý kiến đúng và đối phương thì sai, như trường hợp này của anh Knightley. Anh ra về mà tự hài lòng hoàn toàn về mình. Tuy nhiên, cô không hề chán nản; với thời gian và khi Harriet trở về cô sẽ bình tâm lại. Cô bắt đầu cảm thấy bất an vì Harriet đã đi quá lâu. Cô lo lắng với khả năng người trai trẻ tìm đến nhà bà Goddard sáng hôm ấy, gặp gỡ Harriet và khẩn khoản với cô về ý tình của anh. Khi Harriet xuất hiện với vẻ mặt phấn khởi và không cho biết là tại sao mình đi vắng lâu, Emma cảm thấy hài lòng và tin rằng cứ để cho anh Knightley nghĩ hoặc nói gì tùy ý, cô đã làm mọi việc đúng lý cho tình bạn của phụ nữ và cảm quan của phụ nữ.

Anh đã làm cho cô sợ chút ít về anh Elton, nhưng khi cô cho rằng anh Knightley không thể quan sát Elton tường tận như cô và cũng không quan tâm hoặc có khả ngăn quan sát trong chuyện cô đang trù tính. Khi anh nói ra việc ấy một cách hấp tấp và giận dữ, cô tin rằng anh đã nhìn nhận anh không hiểu biết gì cả. Chắc hẳn anh đã nghe anh Elton nói một cách bộc trực hơn là cô từng nghe, và hẳn anh Elton không phải là người khinh suất hoặc coi rẻ tiền bạc. Nhưng anh Knightley không xét đến ảnh hưởng của đam mê. Anh chưa từng trông thấy đam mê như thế, và dĩ nhiên không nghĩ gì đến ảnh hưởng của đam mê. Cô đã từng thấy nhiều nên không cho là người như anh Elton có thể cưỡng lại sức đam mê dù đã không khinh suất.

Dáng vẻ và cử chỉ vui tươi của Harriet giúp Emma bình tâm lại. Harriet trở về mà không nghĩ gì đến anh Martin, chỉ nói về anh Elton. Cô Nash đã nói gì đó mà cô bé vui vẻ thuật lại. Ông Perry đến nhà bà Goddard để chăm sóc cho một đứa trẻ bị bệnh, và ông cho cô Nash hay rằng hôm trước từ Clayton Park trở về, ông có gặp anh Elton. Ông ngạc nhiên được biết anh Elton đang trên đường đi London đến ngày mai mới trở về và dù đấy là đêm họ chơi bài mà anh Elton chưa bao giờ vắng mặt. Ông Perry đã phản đối và khẩn khoản người bạn vốn là tay chơi bài hay nhất nên ở lại, nhưng vô ích. Anh Elton đã nhất quyết đi, vàa đặc biệt nói rằng anh bận làm một việc mà anh không thể trì hoãn dù cho mọi lôi kéo trên thế gian này. Anh còn nói về một công tác khiến ai nấy đều ganh tỵ, và anh mang theo mình một món gì đấy rất quý giá. Ông Perry không hiểu gì cả, nhưng chắc chắn là trong viêc này có một phụ nữ, nên nói thẳng ra điều này. Anh Elton lộ vẻ rất có ý thức và chỉ mỉm cười rồi hồ hởi phóng ngựa đi.

Cô Nash đã kể cho Harriet tất cả việc này và còn nói thêm nhiều về anh Elton, rồi nhìn cô bé với đầy ngụ ý nói rằng "cô ấy không giả vờ hiểu công việc của anh là gì, nhưng chỉ biết rằng người phụ nữ mà anh để ý đến hẳn là người may mắn nhất trần đời, vì chắc chắn không thể có ai xứng đôi với anh Elton về ngoại hình và tính tình".

********************

(1) Tiền bảng: những số tiền trong truyện là vào thời của Jane Austen. Để có khái niệm về trị giá bây giờ, bạn đọc cần nhân những con số này lên hơn một nghìn lần.