Trong thời gian đó, chúng tôi ở trường Quân chính Việt Trì vẫn tiếp tục huấn luyện, không có gìxẩy ra, trừ một vài cuộc chạm súng nhỏ giữa Quốc Dân Quân (lực lượng võ trang của VNQDĐ)và bộ đội VMCS tại các vùng phụ cận Tỉnh lỵ. Các tin tức xẩy ra ở Hà Nội, chúng tôi cũng chỉbiết qua loa, nhưng rồi tin tức về cuộc khởi sự tấn công của VMCS đã được loan báo trongTrường, và lệnh báo động chuẩn bị chiến đấu được ban hành.Trước tình hình khẩn cấp đó, QGTNĐ sát cánh với QDĐ chống lại VMCS để tồn tại. Rồi mộtngày được tin Vĩnh Yên thất thủ do các lực lượng còn sót lại phá được vòng vây chạy về cho hay. 

Tại Việt Trì càng ngày càng bị sức ép tấn công của VMCS. Một vài cứ điểm ở xa đã phảirút về phòng tuyến gần Thị Xã. Tiếng súng ban đêm đã vọng về thành phố. Dân chúng trở nênnhốn nháo, lo sợ, phố xá, cửa hàng buôn bán thưa thớt hẳn đi. Vòng vây kinh tế cũng bị VMCSthắt chặt, sự mua bán qua lại giữa hai vùng Quốc Gia và VMCS đã không còn dễ dãi nữa. Tìnhhình trở nên ác liệt, Quốc Dân Quân, cán bộ bị thương và chết đã chở về bệnh viện nhiều hơn.Mũi tấn công của VMCS nhằm vào khu Bạch Hạc (nằm bên kia sông của Thị xã) ngăn cách bởicon đê sông Hồng.Tại đây VNQDĐ đã lâm vào thế yếu có nguy cơ dễ bị tràn ngập. Do đó, Bộ Chỉ Huy Quân SựViệt Trì, khi đó có sự hiện diện của ông Vũ Hồng Khanh, vừa từ Hà Nội bỏ lên ít ngày, đã ralệnh cho Trường Quân Chính đem khóa sinh tăng cường cho mặt trận đó. Khi dược lệnh chuẩnbị lên đường, tôi còn nhớ là khi đó không có ai trong chúng tôi tỏ ra sợ sệt lo âu cả. Chúng tôi tintưởng vào sự chỉ huy của các giáo viên Nhật, nên còn tỏ ra háo hức là khác.Theo kế hoạch, chúng tôi được chia làm hai cánh quân. Một theo các làng nắm phía ngoài đê.Một cánh tiến dọc theo con đê. Lúc đó tôi thuộc cánh quân có anh Việt, Cơ trưởng, tấn côngtheo dọc con đê, đồng thời yểm trợ cho mũi dùi tấn công ở ven làng. Khi đó, VMCS đã chiếmđược một hai làng ở dưới đê và một số nhà bên đê xây bằng gạch. 

Theo tin tức ghi nhận được,VMCS đã tung vào mặt trận này hai Đại Đội tinh nhuệ của chúng là Hùm Xám và Hồng Phong.Chúng tôi vượt qua chiến tuyến quốc dân quân VNQDĐ...tiến dọc theo hai bên bờ đê theo độihình hai hàng dọc, lớp tiến, lớp nằm, hỏa lực yểm trợ lẫn nhau, đẩy lui các toán tiền phong củachúng cho tới lúc gặp sức kháng cự mạnh nhất, đó là một ổ súng lớn gồm có một khẩu pháo 75ly của Pháp xử dụng thời Thế chiến thứ nhất, một khẩu súng máy và mấy khẩu súng trường.Khẩu súng lớn được chúng đặt ngay trước căn nhà gạch bên đê quét vôi trắng, và mỗi khi tác xạ,thì xạ thủ ở trong căn nhà chạy ra giật giây cò súng.Chúng đã xử dụng khẩu súng 75 ly để tác xạ vào Bạch Hạc và đồn bót của VNQDĐ. Để triệt hạkhẩu súng đó, chúng tôi đã tập trung liên tục hỏa lực vào mục tiêu đó cho tới khi im bặt tiếngsúng. Sau tiếng hô xung phong của giáo viên Nhật chỉ huy, chúng tôi vừa chạy vừa hô xungphong theo cung cách của binh lính Nhật, chiếm ngay căn nhà trắng. Kết quả một vài tên VMCSbị tử thương, tịch thu khẩu súng 75 ly mà lá chắn đầy những vết đạn lỗ chỗ. Hai tên CS nhẩyxuống một cái đầm nước ven đê để trốn, đã bị chúng tôi phát hiện, chúng nằm bất tỉnh vì bịthương và bị đỉa cắn đầy mình.Chiếm được căn nhà trắng thì địch ở phía sau bỏ chạy, cùng lúc cánh quân ở ven làng nhân lúcđịch bỏ chạy nên đã tiến quân rất nhanh. Từ xa tôi thấy giáo viên Nhật vừa đi vừa dơ cao khẩusúng lục, chỉ huy các khóa sinh một cách gan dạ.

VMCS ở trong làng thấy bạn ở trên bờ đê bỏ chạy, sợ bị bao vây nên cũng bắn cầm chừng rồirút lui. Ở phía xa theo hướng đi Sơn Tây, tôi quan sát thấy một số đông VMCS đang lên xe. Sautìm hiểu mới rõ là khóa sinh của trường Võ Bị Sơn Tây do VMCS tổ chức đưa ra quan sát mặttrận. Trên đường chiến thắng rút về Bạch Hạc, kéo theo khẩu pháo 75 ly và lá cờ đỏ sao vàngcủa VMCS phủ lên trên, dân chúng đã hoan hô nhiệt liệt. Để tưởng thưởng chiến tích, Ủy BanLãnh Đạo Bạch Hạc đã tặng chúng tôi một rổ thịt lợn để ăn mừng chiến thắng của ngày đầu raquân. Sau ngày VMCS bại trận đó, tình hình tại khu vực Bạch Hạc tương đối yên tĩnh. Các khukhác vẫn còn những vụ chạm súng lẻ tẻ. VNQDĐ sau chiến thắng đó, tất cả đã lấy lại tinh thầnchiến đấu tăng lên. Tuy nhiên, áp lực về quân sự và kinh tế càng ngày càng đè nặng lên Thị xãViệt Trì. Kho lương thực, đạn dược, thuốc men cạn dần... 

Tôi còn nhớ khi đó đạn dược xử dụng có khoảng một nửa bị lép không nổ vì đa số được lấy từdưới sông, hồ. Các khó khăn khác là vũ khí gồm đủ loại nên rất khó thực hiện. Số vũ khí đào lênđược là do giáo quan Nhật chỉ điểm, nhưng đạn dược lại quá ít, nên dù có súng mà không có đạncũng chẳng làm gì được. Do tình trạng khó khăn nan giải đó, ban lãnh đạo Tỉnh Đảng Bộ với sựhiện diện của ông Vũ Hồng Khanh, đã quyết định rút khỏi Việt Trì để lên Phú Thọ, mặc dù chiếnsự chưa đến nỗi nào.Lệnh rút lui được tiến hành vào khoảng gần nửa đêm, một đêm không trăng sao. Tại Trường từchập tối, đã được lệnh chuẩn bị thu xếp lên đường với một túi quân trang thật nhẹ, vì có thể sẽphải chiến đấu ờ dọc đường. Thôi thì, quần áo, đồ dùng, đàn sáo bỏ lại, đều phá hủy hết. Tại vănphòng của nhà Trường, tất cả hồ sơ, tài liệu đều đốt sạch.... Trong đêm tiếng súng ở ngoài xavẫn vọng về như mọi đêm. Các cánh quân ở xa, phần lớn ở bên kia sông, bên Bạch Hạc đang dầndần rút về, chỉ để lại một ít quân để làm nghi binh, bắn cầm chừng. Đúng 10 giờ đêm, lệnh xuất phát được ban hành. Kiểm điểm lại có anh Hợi thuộc QGTNĐ bị sót lại, vì anh được nhà Trườngủy nhiệm phụ trách Tổ súng Đại liên (liên thanh hạng nặng) cỡ 13 ly 2 có gánh hai bánh xe doPháp chế tạo. Tổ súng này tăng cường sang mặt trận Bạch Hạc từ khi trận chiến bắt đầu sôi động.Về sau, tôi không gập lại Anh nữa, không hiểu sống chết bây giờ ra sao.Đoàn quân lên đường trong âm thầm, lúc đầu có vẻ hơi lộn xộn vì có nhiều gia đình cán bộ tháptùng theo. Lực lượng VNQDĐ mở đường và đoạn hậu. Khóa sinh chúng tôi đi đoạn giữa làm lựclượng trừ bị. Đoàn quân rút theo Quốc lộ mà không bị phục kích vì có toán tiền thám đi trước mởđường. Ban đêm, trời mát, lại còn sức, chúng tôi di chuyển khá nhanh. Đến sáng ngày hôm sauthì còn khoảng một phần ba đường nữa sẽ tới ngã ba rẽ vào Phú Thọ, có một xe hơi hiệu Citroenchạy tới (màu đen) từ hướng Phú Thọ. Khi gập toán tiền quân thì bị chặn lại.Ra khỏi xe, có ông Nguyễn Tường Long (VNQDĐ) cùng với hai cán bộ quân sự VMCS mặcquần áo kaki vàng, đầu đội mũ ca lô có gắn sao vàng nền đỏ tròn, thuộc Ủy Ban Hòa Giải. Cácnhân vật này đã tiếp xúc với ông Vũ (cùng rút đi với chúng tôi). Không hiểu thảo luận ra sao, chỉbiết hai cán bộ VMCS phải đi bộ cùng với đoàn quân tiến vào Phú Thọ.Khi tiến gần tới Thị xã, được báo tin là Phú Thọ đã rơi vào tay bộ đội VMCS. Tuy nhiên, chúngtôi vẩn cứ tiến tới. Khi tới ngã ba, một toán quân tính rẽ vào Thị xã vì hai cán bộ VMCS nàyđoan chắc sẽ thu xếp để trả lại Thị Xã cho VNQDĐ. Nhưng di chuyển được một quãng thìVMCS phục kích ở gần đó nổ súng và hai bên bắn nhau một lúc. Nhận thấy VMCS đã giở tròtráo trở, nên ông Vũ ra lệnh bỏ Phú Thọ tiếp tục tiến lên Yên Bái. Sau cuộc chạm súng, anhHương thuộc QGTNĐ bị thương ở chân phải nằm lại tại chỗ vì đoàn quân còn phải đi băng rừngnhiều ngày, có thể bị phục kích dọc đường. Hai cán bộ VMCS được áp tải đi theo.Kể từ lúc đó, sau một ngày và một đêm di chuyển mệt nhọc, chúng tôi bắt đầu rời Quốc lộ rẽ vàocon đường rừng, đi tắt lên Yên Bái, vì không thể ngang nhiên đi trên lộ lớn. Đối phương đã biếtrõ lộ trình, tất nhiên có kế hoạch chặn đánh. Do đó, chặng đường từ Phú Thọ lên Yên Bái thật làgian nan. Lương thực mang theo cạn dần, cái đói đã bắt đầu theo đuổi, sức khỏe do đó cũng kémđi vì thiếu ăn, thiếu ngủ. Tuy ban ngày đi, đêm ngủ, có khi nghỉ ngay bên đường, có khi ở tronglàng bản của dân địa phương. Quá mệt mỏi, cũng không được ngủ yên, vì phải canh gác xemchừng VMCS tấn công bất thần.

 Hai ngày, hai đêm qua đi bình yên. Đến ngày thứ ba, đoàn quân tiến vào làng Yên Kỳ. Làng nàytương đối đông dân cư hơn. Chúng tôi được bô lão trong làng tiếp đón nồng hậu và ra lệnh chodân làng nắm cơm thết đãi. Sáng sớm hôm sau, trước khi lên đường, đại diện làng cho biết là sẽcó cơm thết đãi, nhưng chờ mãi không thấy, nên đoàn quân bỏ lên đường. Vừa xuất quân thì từxa, hướng trước mặt Đình, tại một cao điểm VMCS đã nã súng liên hồi vào đình Yên Kỳ.VNQDQ, cán bộ và gia đình chạy tránh đạn, có nhiều người bị thương kêu la inh ỏi.Khi đó, khóa sinh chúng tôi đang bố trí ở một ngọn đồi kế cận, nghe tiếng sùng nổ, tức thì giáoquan Nhật điều động chúng tôi án ngữ ngọn đồi nổ súng bắn trả lại và tiếng súng địch êm ngay.Kết quả có mấy anh VNQDĐ bị thương phải nằm lại tại đó. Anh Đạt, vệ sĩ của ông Vũ HồngKhanh cũng bị thương nhẹ. Theo tôi nghĩ, ban chỉ huy cuộc rút lui đã quá khinh địch, lại tỏ rakém hiểu biết về mặt quân sự. Hôm đó nếu không có khóa sinh dưới quyền chỉ huy của các giáoquan Nhật thì tình hình có lẽ còn bi đát hơn nhiều. Các sĩ quan của Trường, như các ông Minh,Vinh, Xuân, tuy là sĩ quan quân đội Pháp nhưng có lẽ chưa bao giờ ra trận, nên đã thụ độngchẳng biết làm gì hơn. Có nhiều người đã nghi ngờ dân làng Yên Kỳ hoàn toàn theo VMCS, đềnghị ông Vũ cảnh giác, nhưng ông không tin.Sau khi bị trận phục kích này, mọi người đều hối hả chạy vứt bỏ lại các đồ đạc không kịp mangtheo. Từ Yên Kỳ lên Yên Bái, khóa sinh được làm đội quân tiên phong, dưới sự chỉ huy của ôngNiên, giáo quan Nhật. Kiểm điểm lại nhân số trước khi di chuyển, có anh Minh QGTNĐ, conchim sơn ca của Đoàn (hát rất hay) bị thất lạc. Dưới sự chỉ huy của ông Niên, chúng tôi tiến quânrất nhanh. 

Ông này tay cầm địa bàn, hướng dẫn chúng tôi và đoàn quân trên những con đườngrừng, gồ ghề, khúc khuỷu.Có người cho biết là con dường đó trước kia, dân buôn thuốc phiện lậu xử dụng di chuyển tránhtai mắt của các nhân viên quan thuế. Một ngày nữa lại trôi qua trong yên tĩnh. Đêm đó, chúng tôingủ ngay ở hai bên dọc đường, luôn luôn cảnh giác đề phòng mọi bất trắc có thể xẩy ra bất cứlúc nào. Khổ nỗi đêm đó trời lại mưa tầm tã, thành thử chẳng có ai ngủ được. Bụng lại đói vì cảngày đi trong rừng không kiếm được cái gì để ăn. Thân thể mỏi rã rời. Đây là lần đầu tiên trảiqua cảnh rút lui trong chiến bại, hiểu thấu sự gian truân, thiệt hại như thế nào. Sau đó còn xẩy ranhiều cuộc rút lui tương tự còn bi đát hơn nhiều.Ngày hôm sau, đoàn quân lại tiếp tục lên đường, mặc dù đói mệt. Nếu ngừng lại sẽ có nhiều bấttrắc có thể xẩy ra vì VMCS có đủ thời gian điều quân truy kích, Trên đường di chuyển, gặp toàncảnh vườn không nhà trống, có lẽ dân trong vùng đã được VMCS thông báo trước.

 Nhưng rồimột chuyện đáng tiếc đã xẩy ra. Nguyên do vì mệt và khát nước, một cán bộ đảng viên là anhĐội Sửu (hạ sĩ quan Pháp) Trưởng Ty An Ninh Tỉnh Phú Thọ, đã vào một nhà dân, chặt một câymía mà chủ nhà không có mặt. Anh đem ra, chia cho vợ con ăn cho đỡ khát.Khi ông Vũ đi tới bắt gặp, không hiểu anh Sửu đã trình bày ra sao, làm cho ông Vũ tức giận rútsúng bắn chết ngay tại chỗ. Sự việc xẩy ra quá nhanh không ai kịp can thiệp. Đươc biết, có mấycán bộ bạn thân của anh Sửu rất bất bình, định phản ứng, nhưng có người cản lại. Tôi nhận thấysau đó có nhiều người tỏ ra bất mãn về hành động thiếu suy nghĩ của ông Vũ là một lãnh tụĐảng. Mặc dù kỷ luật của Đảng, của đoàn quân khi rút lui cần phải duy trì chặt chẽ không đượcxâm phạm của dân.Sau đó đoàn quân cũng tự ghép vào kỷ luật hơn trên đoạn đường dài, bụng đói, dạ khát. Chiềutối, đoàn quân tới một làng ở gần Hào Gia, chỉ còn cách Thị xã Yên Bái 5, 6 cây số. Cũng nhưnhững nơi đã đi qua, dân làng đã bỏ đi hết. 

Tại đây ông Vũ và ban Lãnh đạo cho phép chúng tôiđược xử dụng các thức ăn của dân chúng để lại với điều kiện phải đền bù bằng tiền bạc để tại chỗcho khổ chủ. Phải cảnh giác về thuốc độc trong thức ăn và nước uống. Trong những nhà của cánbộ VMCS, có cờ, bảng, khẩu hiệu dùng đi biểu tình, chứng tỏ là nhà viên chức CS lãnh đạo củalàng này thì chiếm đóng, xử dụng phương tiện, ăn uống thoải mái, không phải trả tiền bạc.Trước khi đóng quân nghỉ, lệnh bố trí thật nghiêm ngặt, vì dự đoán VMCS đang dương một cáibẫy lớn để tiêu diệt toàn bộ. Tùy theo từng bộ phận, kẻ xay thóc, người giã gạo, người mổ lợn,gà, nấu ăn tưng bừng, bù lại những ngày đói khát, đồng thời lấy lại sức khỏe, chuẩn bị chiến đấuvào ngày hôm sau. Trong cuộc chạm súng tại đình làng Yên Kỳ, thừa lúc lộn xộn, hai cán bộVMCS đã chốn thoát khỏi đoàn quân.Tại Yên Bái lúc này cũng đang bị VMCS bao vây, chắc chắn chúng bố trí trận đánh, ngăn chậnkhông cho đoàn quân của QDĐ vào tỉnh lỵ. Đêm đó chúng tôi được no nê, ngon lành không cógì xẩy ra cả. Sự im lăng không có gì phản ứng của VMCS làm chúng tôi phân vân tự hỏi, khôngbiết chúng có âm mưu gì đây. Sự liên lạc với Yên Bái không thực hiện được vì máy móc truyềntin không có. Hôm sau, vào lúc gần trưa, bộ phận tiền phương của chúng tôi đã gặp tỉnh lộ YênBái – Tuyên Quang chắn ngang. Chúng tôi tính vượt qua đường lộ, thì một loạt đạn từ ngọn đồi phía trước bắn về phía chúng tôi. May mắn là không ai bị thương, vì đã cảnh giác khi di chuyểnra chỗ trống. Các giáo quan Nhật phản ứng ngay, ra lệnh nhanh chóng khai triển đội hình chuẩnbị xung phong tấn công lên đồi. Sau một loạt đạn bắn yểm trợ, chúng tôi lao lên với tiến xungphong vang dội lẫn tiếng súng nổ. Địch kháng cự yếu ớt, sau vài phút giao tranh rồi bỏ chạy.Chúng tôi chiếm cứ ngọn đồi, chế ngự con đường từ ngã ba quốc lộ đi Tuyên Quang