Hôm nay, gọi điện thoại, mẹ bảo cây chùm ruột sau nhà đã bị chết vì nước mặn xâm thực bấy lâu. Giọng mẹ buồn buồn, chứa đựng một điều gì đó bùi ngùi, tiếc nuối...

Nhà tôi có hai cây chùm ruột: cây chùm ruột chua và cây chùm ruột ngọt. Gọi là chùm ruột ngọt vì nó có vị ngọt nhạt. Cây chùm ruột ra mùa trái đầu tiên lúc tôi tầm mười tuổi. Tuy nhiên, cách đây ba năm, khi cha tôi quyết định sửa sang lại căn nhà cũ, cây chùm ruột ngọt đã bị chặt bỏ. Biết tin, đứa em họ của tôi khóc quá chừng, vì đó là món khoái khẩu mỗi lần nó ghé chơi nhà tôi.

Cây chùm ruột sau nhà mọc hoang, dung dị, nhưng lại tạo ra loại quả đáng yêu mà đứa trẻ quê nào cũng ưa thích. Nó cao khoảng 4 mét, da sần sùi, màu mốc xám, trên cành thường mang nhiều vết sẹo ở những chỗ lá rụng. Lá chùm ruột màu xanh, mọc so le, có cuống dài. Còn hoa thì nở từng chùm, ửng sắc hồng. Trái chùm ruột mọc thành chùm, có hình dáng tương tự như trái sơ ri nhưng chùm ruột còn non màu xanh, khi chín có màu vàng nhạt và hơi trong trong, cứng chứ không mềm như trái sơ ri. Khi tiếng cuốc bắt đầu vọng đến từ rặng khoai nước quanh bờ ao và những vạt lúa đang ươm đòng chạy suốt làng, chùm ruột sẽ ra hoa và kết trái mọng nước lúc Hè tàn.

Lúc nhỏ, tôi thường rủ đứa em leo lên nhánh cây chùm ruột ngọt, khi thì học bài, khi thì buôn đủ thứ chuyện trên đời, rảnh tay lại hái trái chùm ruột cho vào miệng, cảm thấy khoan khoái bởi cái vị chua chua ngọt ngọt hết sức đặc trưng. Có khi đi chơi với đám bạn trong xóm, chúng tôi hái bỏ đầy hai cái túi áo, vừa chơi vừa móc ra ăn rỉ rả cả ngày không biết chán.

Trái chùm ruột chua có vị chua lè nhưng mà thanh mát, gặp lúc không có cơm mẻ, me hoặc trái giác, mẹ lại bảo tôi ra sau vườn hái trái chùm ruột xuống để mẹ nấu nồi canh chua. Canh chua trái chùm ruột ngon chẳng kém cạnh nồi canh chua cơm mẻ. Song, tôi thích nhất vẫn là món cá rô kho với trái chùm ruột của mẹ. Món này được nấu khá cầu kỳ. Cá rô ngoài đồng, đem làm sạch để ráo, ướp với đường, nước mắm, bột ngọt... Chùm ruột lựa trái chín, rửa sạch. Chờ cho cá thấm gia vị, bắc lên bếp kho nhỏ lửa. Khi cá sôi, hớt sạch bọt rồi cho chùm ruột vào kho tiếp. Chùm ruột chín, nước chua của nó sẽ làm cho nồi cá kho dịu lại, chua chua mà lại ngọt ngào. Đây cũng là món ăn mẹ tôi thường hay nấu cho gia đình nhất, kể cả trong những ngày cận Tết.

Tôi nhớ lắm những ngày Tết quê. Tết năm nào cũng vậy, mẹ tôi thường làm mứt chùm ruột để đãi bà con hàng xóm. Mẹ bảo, trái chùm ruột chua làm mứt mới ngon, cho có vị chua chua ngọt ngọt. "Chùm ruột ngọt thì thiếu vị chua, làm mứt xong ăn cảm giác như đang ăn cục đường vậy, hổng có ngon gì hết" - mẹ tôi giải thích. Không chỉ vậy, chùm ruột làm mứt phải lựa chùm ruột già đã ngả màu vàng, vừa chín, trái đều nhau cỡ hòn bi ve tụi con nít chúng tôi hay chơi thì hột nó mới nhỏ mà thịt lại dày.

Đôi bàn tay của mẹ rất điệu nghệ. Chùm ruột được lặt sạch cuống, rửa sạch để ráo, tiếp theo lăn sơ trên thớt cho chùm ruột giập, nước chua chảy ra bớt, rửa lại mấy lần với nước muối rồi nước lạnh, sau đó đổ vô tấm vải mùng vắt cho ráo nước. Lúc này, mẹ tôi bắt đầu cân chùm ruột: cứ một ký chùm ruột là bảy trăm gram đường cát trắng, rưới vô hai ống sirô đỏ, trộn đều lên rồi đem ra nắng phơi cho đường tan. Sau khi đường đã tan hết, mẹ cho hết lên chảo, để lửa liu riu, và sên đều tay cho đường chảy ra thấm đều vô trái chùm ruột, thấy hơi sền sệt thì rắc thêm ống vani vô cho thơm, tiếp tục sên cho đến khi rút hết nước thì nhấc chảo xuống. Chùm ruột chín thấm đường ngả sang màu đỏ thẫm, nhìn rất đẹp mắt.

Sau khi chùm ruột đã được ngào đường xong, mẹ trải ra mâm phơi một buổi nắng cho khô thêm, sau đó cất vô keo thủy tinh. Mứt chùm ruột ăn dai và chua chua ngọt ngọt, với mùi nồng nàn của sirô, vani phả lên tận mũi, thơm phức.

Những ngày Tết, mẹ đãi khách bằng hột dưa, bánh phồng tôm, giò nguội, đặc biệt là không thể thiếu món mứt chùm ruột trứ danh của mẹ. Ai ăn cũng tấm tắc khen ngon và muốn học hỏi bí quyết. Hoặc khi mọi người đã bắt đầu thấy ngán mùi thịt mỡ, vị nước ngọt có gas, mẹ lấy vài muỗng mứt chùm ruột đổ vào ly, thêm nước đá, thế là đã có thứ nước giải khát thanh nhẹ cho ngày Tết dịu dàng.

Một mùa Xuân nữa lại về, tôi trở về bên gia đình sau chuỗi ngày rong ruổi nơi phương trời lạ, nhưng sẽ chẳng thể nào nếm được mùi vị của món mứt chùm ruột như những mùa Xuân trước, cũng không còn cơ hội dắt mấy đứa em ra gốc cây chùm ruột ngồi tâm sự chuyện học hành. Bây giờ tôi mới hiểu, cây chùm ruột sau nhà, nó thực sự là người bạn của mẹ, là ký ức tuổi thơ của chúng tôi, là mùi Tết quê và là chất keo đặc biệt gắn kết tình cảm gia đình.

ST.