Trâu ra ngoài ruộng trâu cày với ta

Cấy cày vốn nghiệp nông gia

Ta đây trâu đấy ai mà kể công

Bao giờ cây lúa còn bông

Thì còn ngọn cỏ ngoài đồng trâu ăn"

Từ xa xưa, trâu đã là người bạn thân thiết, gắn bó với người nông dân. Ông cha ta thường nói: "Con trâu là đầu cơ nghiệp", đủ hiểu trâu có vị trí như thế nào trong cuộc sống của con người.Trâu Việt Nam là trâu rừng thuần hóa, thuộc nhóm trâu đầm lầy, phân bố rộng rãi khắp Việt Nam. Từ hàng ngàn năm trước, trâu đã gắn bó với con người cùng với sự ra đời của nền văn minh lúa nước. Người Việt cổ không những biết săn trâu mà còn thuần hóa trâu, lợi dụng sức khỏe của trâu để phụ giúp trong việc đồng áng.

Trâu là động vật thuộc lớp thú có vú. Thân hình của trâu trông vô cùng vạm vỡ. Lông trâu là lông mao, thường có màu đen. Da trâu rất dày và bóng loáng. Hai cái tai như hai cái lá đa, lúc nào cũng ve vẩy để đuổi ruồi, ngoài ra, tai trâu cũng rất thính, giúp trâu nghe ngóng được những tiếng động xung quanh. Mũi trâu ươn ướt, người ta thường luồn sợi dây vào mũi trâu để kéo đi cho dễ. Mắt trâu to tròn như hai hòn bi ve. Trâu cũng giống như bò, thuộc nhóm động vật nhai lại và chỉ có một hàm răng. Việc trâu chỉ có một hàm răng được người xưa lí giải qua câu chuyện "Trí khôn của ta đây": vì trâu mải cười con hổ bị người nông dân lừa buộc vào gốc cây nên ngã lăn xuống đất, răng đập vào đã, gãy mất một hàm. Đuôi trâu ngắn, có một túm lông ở cuối. Hai cái sừng trên đầu uốn cong hình lưỡi liềm, giúp trâu tự vệ chống lại sự tấn công của kẻ thù. Trâu mỗi năm chỉ đẻ từ 1-2 lứa, mỗi lứa một con. Trâu con mới sinh ra gọi là nghé.

Trâu có vị trí quan trọng trong cuộc sống của con người. Ngày trước chưa có máy cày, trâu thường phải làm việc nặng nhọc: "Con trâu đi trước, cái cày theo sau". Trâu thức dậy từ sáng sớm tinh mơ khi chú gà trống báo thức, cùng người nông dân ra đồng làm việc. Trâu chăm chỉ, cần mẫn cày hết thửa ruộng này đến thửa ruộng khác, bất kể là sáng hay tối, nóng nực hay giá rét. Nhờ có trâu, người nông dân mới có thể thu được một mùa màng bội thu. Đến ngày gặt, trâu lại chở lúa từ ruộng về nhà. Tuy công việc vất cả là vậy nhưng thức ăn của trâu rất giản dị, chỉ là cỏ hoặc rơm. Trâu thường được nuôi để lấy sức kéo, ở miền núi, ngoài công việc đồng ruộng, trâu còn chở hàng hoặc kéo xe, giúp con người vượt qua những con đường trắc trở, những ngọn núi xa xôi. Vì thế, trâu chở thành một gia sản quan trọng của người nông dân. Chẳng phải ca dao đã từng nói:"Tậu trâu, cưới vợ, làm nhà.Trong ba việc ấy, thật khó lắm thay."

Thịt trâu cũng là một loại thức ăn giàu dinh dưỡng vì có hàm lượng đạm khá cao, chất béo thấp. Sừng trâu dùng làm đồ mĩ nghệ, da trâu làm mặt trống, giày. Không chỉ trong đời sống vật chất, trâu còn gắn bó trong đời sống tinh thần của người dân Việt Nam. Trâu trở thành hình ảnh tượng trưng cho người nông dân hiền lành, chăm chỉ, chịu khó. Ở nước ta hàng năm thường tổ chức lễ hội chọi trâu ở Đồ Sơn. Những chú trâu tham dự cuộc thi thường là những chú trâu to nhất, khỏe nhất, được chủ chăm sóc hết sức kĩ càng. Mỗi chú trâu phải chiến đấu với biết bao với đối thủ khác để đem lại vinh quang cho bản thân cũng như vinh dự cho chủ trâu. Ngoài chọi trâu ở Đồ Sơn, chúng ta còn có lễ hội đâm trâu ở Tây Nguyên. Tuổi thơ của mỗi người cũng đâu thể thiếu hình ảnh con trâu dưới lũy tre làng- những chú trâu góp phần làm nên nét bình yên của làng quê. Nhà thơ Giang Nam từng viết trong bài thơ "Quê hương":

"Thuở còn thơ ngày hai buổi đến trường,

Yêu quê hương qua từng trang sách nhỏ.

Ai bảo chăn trâu là khổ

Tôi mơ màng nghe chim hót trên cao."Nhớ làm sao những buổi chăn trâu trên cánh đồng, cánh diều no gió vút cao trên trời xanh. Nhớ những ngày hè nóng nực, người và trâu cùng hòa mình trong dòng nước mát. Nhớ tiếng thổi sáo của cậu bé mục đồng khi dắt trâu về nhà lúc chiều tối. Trâu không chỉ đi vào ca dao, văn thơ mà còn là biểu tượng của SEA GAMES 22 được tổ chức tại Việt Nam, là hình ảnh tượng trưng cho con người Việt Nam chất phác, hiền lành, đôn hậu.Để chú trâu được khỏe mạnh, người nông dân cần chú ý làm chuồng cho trâu, ấm vào mùa đông, mát về mùa hè, thường xuyên vệ sinh chuồng trại sạch sẽ, tiêm vắc-xin phòng ngừa các loại bệnh cho trâu.

Ngày nay, cuộc sống đổi mới, nhiều máy móc hiện đại thay thế cho sức kéo của trâu. Tuy vậy, trâu vẫn là một báu vật quý giá với người nông dân. Mỗi khi nhìn thấy hình ảnh chú trâu trên cánh đồng bao la bát ngát, chúng ta sẽ bất giác nghĩ tới quê hương đầy thanh bình, yêu dấu.

Ngoài ra, trâu còn được biết đến là con giáp thứ hai trong 12 con giáp. Tên tiếng Hán của con trâu trong 12 con giáp là Sửu.

Về thứ tự trước sau của 12 con giáp trong thập nhị chi theo lời tục truyền là do căn cứ vào tập tính "bản năng gốc" của loài vật mà định ra. Cụ thể là:

– Tí (23-1 giờ): Chuột hoạt động kiếm ăn mạnh;
– Sửu (1-3 giờ): Trâu đang nhai lại một cách nhàn nhã thoải mái nhất;
– Dần (3-5 giờ): Hổ hung hãn nhất vào giờ này;
– Mão (5-7 giờ): Thỏ (Việt Nam: Mèo): Lúc trăng (thỏ ngọc) còn chiếu sáng;
– Thìn (7-9 giờ): Lúc đàn rồng làm mưa (quần long hành vũ);

– Tị (9-11 giờ): Lúc rắn không hại người (Dị bản: Lúc rắn đang rời hang);
– Ngọ (11-13 giờ): Ngựa có dương tính cao, lúc đúng ngọ này các loài vật đều nằm nghỉ, riêng ngựa vẫn đứng;
– Mùi (13-15 giờ): Lúc dê ăn cỏ và thường tiểu tiện;
– Thân (15-17 giờ): Lúc khỉ linh hoạt nhất;
– Dậu (17-19 giờ): Lúc gà lên chuồng;
– Tuất (19-21 giờ): Lúc chó tỉnh táo để trông nhà;
– Hợi (21-23 giờ): Lúc lợn ngủ say nhất.

Ngoài sự lý giải trên đây, trong dân gian có nhiều truyện cổ lý thú giải thích lý do tại sao lại có trật tự trước sau của 12 con giáp trong "Thập nhị địa chi".

Ngọc hoàng Thượng đế mở hội trên thiên đình và ban lệnh con vật nào đến nơi trước sẽ được ưu tiên dự vào danh mục Thập nhị địa chi của niên lịch.

Vào ngày đi dự cuộc đua, Chuột đã gặp Trâu. Chuột nghĩ rằng "Trâu là con vật khỏe nhất, nhanh nhất" nên liền nghĩ ra mưu đánh lừa Trâu. Chuột hỏi Trâu muốn nghe mình hát không. Trâu khoái chí bảo rằng mình rất thích. Chuột há miệng nhưng chẳng hát hò gì, rồi hỏi Trâu: "Nghe hay không?". Trâu thật thà đáp: "Xin lỗi anh Chuột, tôi chẳng nghe gì cả".

Chuột bảo Trâu hãy cho mình leo lên lưng để hát,có vậy Trâu mới nghe rõ lời ca. Trâu đồng ý. Chẳng bao lâu, Trâu đã đi đến gầnđích và cũng chẳng để ý việc Chuột ngồi trên lưng. Đùng một cái, Chuột phóngđến đích trước và chiếm vị trí kẻ về nhất. Trâu xếp hạng hai và tiếp đó là cáccon vật còn lại.