2. Nguyên nhân và kết quả  

2.1. Khái niệm       

  - Nguyên nhân là phạm trù chỉ sự tác động lẫn nhau giữa các mặt trong một 

sự vật hoặc giữa các sự vật với nhau, gây ra những biến đổi nhất định nào đó. 

  - Kết quả là phạm trù chỉ những biến đổi xuất hiện do sự tác động lẫn nhau 

giữa các mặt trong một sự vật hoặc giữa các sự vật với nhau gây ra.  

2.2. Một số tính chất của mối liên hệ nhân quả 

2.2.1. Tính khách quan 

  Chủ nghĩa duy vật biện chứng khẳng định mối quan hệ nhân quả là khách 

quan, là cái vốn có của các sự vật hiện tượng, không phụ thuộc vào ý muốn của con 

người, không phụ thuộc vào việc có nhận thức được nó hay không nhận thức được 

nó. 

  Ngược lại, với quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng, chủ nghĩa duy 

tâm không thừa nhận quan hệ nhân quả là quan hệ vốn có tồn tại ngay trong bản 

thân sự vật. Với chủ nghĩa duy tâm khách quan nguyên nhân của mọi sự tác động 

nằm ở ngoài sự vật, bắt nguồn từ một thực thể tinh thần có trước loài người. Với 

chủ nghĩa duy tâm chủ quan thì nguyên nhân và kết quả chỉ là những khái niệm hay 

những ký hiệu để ghi nhận cảm giác của con người.  

   2. 2. 2 Tính phổ biến               

Tính phổ biến của quan hệ nhân quả thể hiện ở chỗ mọi sự vật, hiện tượng 

trong tự nhiên và trong xã hội đều có nguyên nhân nhất định gây ra. Không có hiện 

tượng nào không có nguyên nhân, chỉ có điều là nguyên nhân đó đã được nhận thức 

hay chưa mà thôi. 

2.2.3 Tính tất yếu 

  Tính tất yếu của quan hệ nhân quả thể hiện ở chỗ cùng một nguyên nhân nhất 

định trong những điều kiện giống nhau sẽ gây ra kết quả như nhau. Tuy vậy, trong 

thực tế không thể có sự vật nào tồn tại trong những điều kiện, hoàn cảnh hoàn toàn 

giống nhau. Do vậy tính tất  yếu của quan hệ nhân quả trên thực tế phải hiểu là 

nguyên nhân tác động trong trong những điều kiện và hoàn cảnh càng ít khác nhau 

bao nhiêu thì kết quả do chúng gây ra càng ít khác nhau bấy nhiêu. 

2 .3. Quan hệ biện chứng giữa nguyên nhân và kết quả 

2.3.1 . Nguyên  nhân là  cái sinh  ra  kết quả nên nguyên nhân  luôn luôn có 

trước kết quả, còn kết quả chỉ xuất hiện sau khi nguyên nhân đã xuất hiện. 

    - Tuy vậy, không phải hai hiện tượng nào nối tiếp nhau về mặt thời gian cũng là 

quan hệ nhân quả. Sự khác biệt giữa quan hệ nhân quả với quan hệ nối tiếp nhau về 

mặt thời gian là ở chỗ giữa nguyên nhân và kết quả có mối quan hệ sản sinh, quan 

hệ trong đó nguyên nhân sinh ra kết quả. 

     - Nguyên nhân sinh ra kết quả rất phức tạp, bởi vì quan hệ sản sinh còn phụ 

thuộc vào hoàn cảnh cụ thể. 

  Một nguyên nhân có thể sinh ra nhiều kết quả khác nhau và một kết quả có 

thể được tạo thành bởi nhiều nguyên nhân khác nhau cùng tác động trong cùng một 

lúc hoặc tác động riêng lẻ. 

  Khi các nguyên nhân tác động cùng một lúc lên sự vật thì hiệu quả tác động 

sẽ khác nhau tùy thuộc vào hướng tác động của nó. Nếu sự tác động của các nguyên 

nhân hợp thành một hướng thì sẽ tạo nên ảnh hưởng cùng chiều với sự hình thành 

kết quả. Ngược lại, nếu sự tác động của các nguyên nhân theo các hướng khác nhau 

sẽ làm suy yếu, thậm chí hoàn toàn triệt tiêu tác dụng của nhau. 

   Do vậy, trong hoạt động thực tiễn cần phải phân tích vai trò của từng loại 

nguyên nhân, để có thể chủ động điều kiện thuận lợi cho từng nguyên nhân phát 

huy tác dụng trong việc sản sinh ra kết quả có hiệu quả nhất. 

  -  Phân loại nguyên nhân 

  Căn cứ vào tính chất và vai trò của nguyên nhân đối với sự hình thành kết 

quả có thể phân các nguyên nhân ra thành: 

+ Nguyên nhân chủ yếu và nguyên nhân thứ yếu 

+ Nguyên nhân bên trong và nguyên nhân bên ngoài 

+ Nguyên nhân khách quan và nguyên nhân chủ quan 

2.3.2 .  Sự tác động trở lại của kết quả đối với nguyên nhân  

  Kết quả do nguyên nhân sinh ra nhưng sau khi xuất hiện, kết quả không giữ 

vai trò thụ động mà trái lại ảnh hưởng, tác động trở lại với nguyên nhân theo hai 

hướng tích  cùc hoặc tiêu cực. 

2.3.3 .  Sự thay đổi vị trí giữa nguyên nhân và kết quả  

  Điều này có nghĩa là một sự vật, hiện tượng nào đó trong mối quan hệ này là 

nguyên nhân nhưng ở mối quan hệ khác lại là kết quả và ngược lại. Vì vậy, nguyên 

nhân và kết quả là những khái niệm chỉ có ý nghĩa là nguyên nhân và kết quả khi 

được áp dụng vào một trường hợp riêng biệt nhất định. Chính vì thế, quan hệ nhân 

quả  là một  chuỗi vô  tận.  Trong chuỗi  đó  không  có bắt đầu,  không có  kết  thúc, 

không có cái gọi là nguyên nhân đầu tiên hay kết quả cuối cùng. Nguyên nhân hay 

kết quả bao giờ cũng được xác định bởi một quan hệ cụ thể. 

2.4. Những ý nghĩa về mặt phương pháp luận 

  - Vì mọi hiện tượng đều có nguyên nhân xuất hiện, tồn tại và tiêu vong nên 

không có vấn đề có hay không có nguyên nhân của hiện tượng nào đó, mà chỉ có 

vấn đề các nguyên nhân ấy đã được phát hiện ra hay chưa mà thôi. Nhưng không 

phải con người có thể nhận thức ngay được mọi nguyên nhân. V × vậy, nhiệm vụ của 

nhận thức nói chung, của khoa học nói riêng là đi làm rõ những nguyên nhân chưa 

được phát hiện, còn ẩn giấu đằng sau những hiện tượng. 

  Xác định nguyên nhân là một quá trình phức tạp vì thế cần lưu ý: 

       + Mối liên hệ nhân quả tồn tại khách quan nên phải tìm nguyên nhân của hiện 

tượng trong thế giới hiện thực, trong bản thân các sự vật hiện tượng của thế giới vật 

chất chứ không phải trong ý thức của con người.  

       + Nguyên nhân luôn luôn có trước kết quả nên khi tìm nguyên nhân của một 

hiện tượng nào đó cần tìm trong những mặt, những sự kiện, những mối liên hệ đã 

xảy ra trước khi hiện tượng đó xuất hiện.  

       + Một kết quả có thể do nhiều nguyên nhân sinh ra nên trong quá trình xác định 

nguyên nhân của một hiện tượng nào đó cần hết sức tỉ mỉ, thận trọng để làm rõ vai 

trò của từng mặt, từng sự kiện, từng mối liên hệ và quan hệ của chúng với các tổ 

hợp cấu thành trong việc sản sinh ra kết quả.   

      + Một hiện tượng trong mối quan hệ này là kết quả, trong mối quan hệ khác là 

nguyên nhân nên để hiểu r â tác dụng của hiện tượng ấy cần xem xét nó trong những 

quan hệ mà nó giữ vai trò là nguyên nhân cũng như trong những quan hệ mà nó là 

kết quả.  

   - Mối quan hệ nhân quả mang tính tất yếu nên ta có thể dựa vào mối quan hệ 

này để hành động, nhưng cần phải lưu ý:      

+ Muốn loại bỏ một hiện tượng nào đó thì cần phải loại bỏ nguyên nhân sản 

sinh ra nó.  

  + Muốn cho một hiện tượng xuất hiện cần tạo ra nguyên nhân cùng những 

điều kiện cần thiết cho nguyên nhân sinh ra nó phát sinh tác dụng nhưng phải căn 

cứ vào từng hoàn cảnh cụ thể mà lựa chọn phương pháp hành động thích hợp.  

+ Trong hoạt động thực tiễn trước hết phải dựa vào nguyên nhân bên trong 

và nguyên nhân chủ yếu vì đó là những nguyên nhân giữ vai trò quyết định sự xuất 

hiện, vận động và tiêu vong của hiện tượng.  

   + Để đẩy nhanh (kìm hãm hoặc loại trừ) sự biến đổi của một hiện tượng xã 

hội nào đó cần làm cho các nguyên nhân chủ quan tác động cùng chiều (hay lệch 

hoặc ngược chiều) với chiều vận động của mối liên hệ nhân quả khách quan.