AiLaNguoiDauTien

AiLaNguoiDauTien

AI LÀ NGI U TIÊN

 Ai phát minh ra dòng in

Con ngi ã nghiên cu v in t hàng ngàn nm nay, nhng cho n bây gi chúng ta vn cha bit chính xác

th nào là in. Ngi ta cho rng in c cu to t nhng phn nh tích in. Theo lý thuyt này thì in là dòng

chuyn ng ca các electron hay các phân tích in khác.

 T in trong ting Anh (electricity) bt ngun t ting Hy Lp "electron". Bn có bit t này có ngha là gì

không? Nó có ngha là h phách. T nm 600 trc công nguyên nhng ngi Hy Lp c ã bit rng nu c xát

h phách thì nó có th hút c nhng mu giy. Cho n trc nm 1672 cng cha có mt tin b nào trong vic

nghiên cu v in. Vào nm 1672 ông Otto Fon Gerryk khi  tay bên cnh qu cu bng lu hunh ang

quay ã nhn c s tích in ln hn. Vào nm 1729 ông Stefan Grey ã tìm ra rng có 1 s cht, trong ó có

kim loi, có th dn in. Nhng cht nh vy gi là nhng cht dn in. Ông ta cng phát hin ra rng nhng cht

khác nh thu tinh, lu hunh, h phách và sáp không dn in. Nhng cht ó c gi là nhng cht cách in.

 Bc tin tip theo trong vic nghiên cu v dòng in là vào nm 1733 khi mt ngi Pháp có tên là Duy

Phey tìm ra vt tích in dng và vt tích in âm, mc dù ông cho rng ó là 2 loi in khác nhau. Bedzam-

in Franklin là ngi u tiên th gii thích th nào là dòng in. Theo ông tt c các cht trong t nhiên u có

cha "cht lng in". Khi 2 cht va chm vào nhau thì mt s "cht lng" ca cht này s b ly sang cht khác.

Ngày nay chúng ta nói "cht lng" c cu to t nhng in t mang in tích âm. B môn khoa hc nghiên cu

v in phát trin rm r t nm 1880 khi mà Alexandro Volta ã sáng ch ra pin. Phát minh này ã mang

n cho loài ngi ngun nng lng thng xuyên và kéo theo nó tt c nhng phát minh quan trng nht trong

lnh vc này.

 Ai ã sáng ch ra que diêm

c m hc cách to ra la  si m và nu chín thc n ã dn n vic con ngi làm ra nhiu loi “diêm” khác

nhau. Ngi nguyên thu ánh ra la t cht Silic và hy vng rng nó có th t cháy dc lá khô. Hàng nghìn

nm sau nhng ngi La Mã c cng chng tin thêm dc my trong vic to ra la. H ánh hai hòn á vào

nhau và nhng tia la thu c thì c gng t cháy nhng que óm tm lu hunh.

 Vào thi trung c ngi ta c gng t cháy nhng ming gi khô bng nhng tia la thu c bng cách ánh

Silic và st. Nhng cht liu d cháy này c gi là các “dây cháy”. Nhng que diêm hin i c làm t nhng

que g nh bc phôtxpho  u. Phôtxpho là cht rt d cháy ngay c  nhit  rt thp. Vào nm 1681 mt ngi

Anh tên là Robert Boie ã nhúng que óm tm lu hunh vào dung dch lu hunh và phtxpho và th là

nhng que diêm ã ra i. Tuy nhiên nhng que diêm này cháy quá nhanh nên hiu qu s dng không

cao. Nhng que diêm thc s c làm  Anh do bàn tay ca ngi dc s có tên là John Walker.  t nhng

que diêm này cn phi qut chúng vào gia np gp ca t giy mà trên ó ã c rc mt lp bt thu tinh . Nm

1833 nhng que diêm bc phôtxpho ã ra i  Aó và c nhng có mt vn  ã ny sinh vì phôtxpho trng và

vàng rt c hi i vi nhng công nhân sn xut diêm cho nên nm 1906 ã b cm sn xut trên toàn th gii.

 Cui cùng ngi ta ã tìm ra mt loi phôtxpho  không c  sn xut ra nhng que diêm an toàn hn.

Nhng que diêm an toàn u tiên ã c sn xut  Thu S vào nm 1844. Gi ây thay vì bc lên u que diêm

tt c nhng cht hoá hc cn thit thì ngày nay ngi ta bôi phtxpho  lên b mt ca hp và ta ch cn qut que

diêm vào ó.

 Vào thi kì th chin ln th hai có rt nhiu oàn quân chinh chin  vùng Thái Bình Dng ni rt hay có

ma nên nhng que diêm bình thng t ra kém hiu qu. Lúc by gi ông Raimôn Kai ã làm ra mt cht

bc lên nhng que diêm  có th t c ngay c trong tri ma.

 Ai là tác gi ca chic máy ch u tiên

Máy ch là mt phát kin rt mi và cho n bây gi ngi ta vn không ngng hoàn thin nó. Tuy nhiên

bng phát minh sáng ch ra máy ch li thuc v ngi Anh có tên là Henri Mill t nm 1714 mc dù chic

máy ch ó cha c làm mt cách hoàn thin. Nhng chic máy ch u tiên c sn xut cho nhng ngi mù  M,

ông William Bert vào nm 1829 ã c cp bng phát minh sáng ch cho chic máy ch u tiên, chic máy

có tên là “Máy ch cho ngi mù”. Ngày nay, nhng chic máy nh vy không còn tn ti na. Bn có th tin

chc rng ã có rt nhiu nhà phát minh sáng ch óng góp sc ca mình vào s phát trin ca chic máy

ch. Vào nm 1833, mt ngi Pháp có tên là Cksave Progen ã làm ra mt chic máy ch vi bàn phím

và các òn by cho tng ký hiu. Vào nm 1843 ông Tracterobe, ngi M ã làm ra mt chic máy ch vi

các phím ký hiu c sp xp xung quanh mt chic vòng bng ng có trc  gia. Ông ta dùng tay quay n

ch cn thit và ph mc lên ký hiu  ánh ra giy

 tuy nhiên nu s dng chic máy ch kiu này thì rt chm. Nm 1856 mt chic máy ch kiu mi ã ra i vi

các phím c b trí theo hình tròn và mi mt ln gõ mt ký hiu thì ch s c ánh vào mt im  gia. Nguyên

tc hot ng này ã c s dng trong các máy ch hin i. Chic máy ch u tiên c a vào sn xut hàng lot. c

sáng to bi ba ngi M ông Criptophe Shoilz, Semuen Soil, Carlot Glidden vào nm 1873  chic

máy ch này có rt nhiu c im c bit, giy c t vào mt trc tròn bng cao su có dây mc, có lõi qun dây o

chiu dùng cho bng mc và tay kéo có th chuyn ng c. Ngày hôm nay chúng ta ã có c nhng chic

máy ch sách tay, nhng chic máy ch chy bng in, tuy nhiên vào nhng nm gn ây máy ch ã phi

nhng ch cho máy tính.

 Ai ã làm ra b u tiên

B là mt trong nhng loi thc phm lâu i nht mà con ngi bit n và s dng rng rãi. Có mt iu khá ngc

nhiên là thi xa xa  mt s ni trên trái t ngi ta không dùng b làm thc n! Nhng ngi Do thái dùng b 

làm vt t thn trong nhng th tc tôn giáo. Nhng ngi Hy lp và La mã c i dùng b  cha các bnh v da. H

còn tin rng b hóng ca b un cháy rt có li cho mt. Ngoài ra ngi La mã còn dùng b  bôi trn tóc và

da. Ti Tây Ban Nha hn 300 nm trc ây b ch c bán trong các hiu thuc. Thi by gi cng có mt s ngi

dùng b  nu n nhng tuyt nhiên không có ai n b sng. B c bo qun  dng nhuyn và có c loi b trm tui.

Có ngi cho rng công ngh sn xut b n c chuyn t các nc Xcn i nav sang Châu Âu.

 Ngày nay b là mt thc phm vô cùng quan trng. B là thc phm có cha hàm lng m cao và c th

d hp th. Trong thành phn ca b có nhiu cht cn thit giúp nó  li lâu trong d dày và t t cung cp nng

lng cho c th. 

 Công nghip sn xut b có t khi ngi ta bt u vt sa bò. u tiên ngi ta ht ly lp váng sa ri   nhit 

phòng cho lên men. iu này giúp cho b gi c hng v và n gin hoá quá trình ánh b. Tip theo ó là

công on thanh lc  dit khun giúp b có hn s dng lâu hn.

 B c ánh trong máy ánh b  tách ly phn nc trong. Trong nc sa này không cha mt chút cht

béo nào. Sau ó ngi ta li cho tip nc vào và tip tc ánh trong máy ánh b cho n khi loi ht các cht

không cn thit ra  thu c b tinh khit. Sau cùng ngi ta cho b i qua nhng trc quay ln cho b mm ra và

ng u nhau v màu và v ri em óng gói.

 Ai ã làm ra giy

Bn hãy ly mt t giy và th xé nó theo hai chiu ngang và dc. Bn s thy rng có mt chiu d xé hn,

và  ch t giy rách ra bn s nhìn thy nhng si mng nh tóc. iu ó nói lên iu gì? Th nht giy c sn xut bng

máy vì nu không bn ã có th xé d dàng  c hai chiu. Th hai là giy c cu to t nhng ht xenlulo nh

trong lõi ca cây. Trc khi giy xut hin thì con ngi ã làm ra rt nhiu cht liu  vit. 4000 nm trc ây nhng

ngi Ai Cp c ã ly nhng thân cây tc ly phn v và nén cho phng  làm giy vit. Sau này ngi ta ã t chng

nhng v cây lên nhau, nén ri dán chúng li, sau khi sy khô có th dùng  vit. Nhng ó vn cha c coi là

giy.

 Ngi u tiên làm ra giy là ông Sai Lun, ngi Trung Quc, vào nm 105 ông ã ngh ra phng thc

làm giy t nhng si bên trong ca v cây dâu. Ngi Trung Quc ã hc cách nghin nát v cây và nc  tách

ly si, sau ó h  hn hp này ra nhng khay to trên ó có dt nhng ng tre nh, khi nc chy ht i ngi ta

mang các tm giy mng i phi khô trên b mt bng phng. Sau này  nâng cao cht lng ca giy có ngi ã

ngh ra cách cho thêm tinh bt vào. Nhng nhà buôn ca Trung Quc ã i khp mi ni, lên phng Bc

xung phng Nam ri n thành ph Samarcan.  ây ngi  Rp ã ánh cp bí quyt ca h và mang n Tây

Ban Nha, t ó ngh thut làm giy lan truyn khp th gii. Càng ngày con ngi càng tìm ra nhiu phng

pháp  sn xut giy, ngi ta làm ra chic máy có th làm ra nhng t giy rt dài và rt mng  nc Pháp nm

1798.

 Ai ã làm ra nhit k

Hàn th biu c làm ra  xác nh nhit . Nhà khoa hc ngi ý Galilê ã làm nhng thí nghim v cách o

nhit  vào nm 1592 (100 nm sau khi Critop Colongbo phát minh ra Châu M) Galilê ã làm ra vài

loi hàn th biu khác nhau, nó c cu to bi mt ng thu tinh và mt qu cu rng cha y không khí. Chúng

c un nóng lên  không khí bên trong n ra sau ó nhúng u m kia ca ng vào mt cht lng ví d nh nc

chng hn. Không khí trong ng co li vì nc lnh và cht lng tràn vào ng chim ch ca không khí, s thay

i nhit  s dn n s tng gim ca mc cht lng trong ng vy là chic nhit k u tiên ã ra i. Bn hãy lu ý rng nó

ã có th nh v c s dãn n ca không khí trong ng tuy nhiên chic nhit k này cng không c chính xác

tuyt i vì nó còn chu s nh hng ca s thay i áp sut khí quyn. Chic nhit k hin i s dng s giãn n ca cht

lng  o nhit , cht lng này c hàn kín trong mt qu cu thu tinh c gn vào mt ng nh khi nhit  tng lên s

làm cht lng dãn ra và dâng lên trong ng, ngc li khi nhit  hn xung thì cht lng co li và tt xung trên

chic nhit k này có gn bng chia  giúp chúng ta xác nh c nhit . Chic nhit k này ln u tiên c công tc

Tôtxcan Phedinan II s dng vào nm 1654.

 Ai ã làm ra nhng chic kính u tiên

Ngày nay hu ht các chính khách và nhng ngi ni ting u eo kính thì phi. Tht thú v nu bit c rng

lch s s i theo hng nào nu ngày xa các bc vua chúa u eo kính (tt nhiên nu nh tht s h cn n kính).

Vì nh vy h ã có th nhìn mi vt, mi vic tt hn và chc hn ã tr vì các quc gia tt hn!

 Không ai bit tên ca ngi làm ra cp kính u tiên. Ch bit rng vào nm 1266 ông Rodger Becon ã

dùng chic kính lúp  có th nhìn rõ hn các ch cái trên trang sách. Còn vào nm 1352 trên mt bc

chân dung ngi ta nhìn thy hng y giáo ch Jugon có eo mt ôi kính có hai mt kính c buc vào mt

cái gng. Nh vy chúng ta ch có th bit c rng ôi kính c làm ra âu ó gia nm 1266 và 1352. 

 Khi nhng cun sánh in ra i thì nhng ôi kính cng tr nên rt cn thit. Vào th k XV nhng cp kính

ch yu c sn xut ti min bc nc ý và min nam nc c, là nhng ni tp trung nhiu ngi th gii.

 Nm 1629 vua Charles I ca nc Anh ã ký sc lnh thành lp hip hi ca các th làm kính mt. Còn

vào nm 1784 Bedzamin Franklin ã sáng to ra nhng ôi kính có hai tiêu im.

 Ngày nay ngoài vic giúp con ngi c và nhìn tt hn , nhng chic kính còn c s dng vào nhng mc

ích khác nhau. Nhng chic kính dâm giúp chúng ta  chói mt và cn nhng tia nng mt tri có th làm

hi mt. Ngi ta còn sn xut nhng chic kính c bit cho nhng ngi th thi thu tinh, nhng ngi trt tuyt, các

phi công, các nhà thám him vùng cc...  bo v mt khi nhng tia cc tím và tia hng ngoi. Chúng ta

còn có th k ra ây rt nhiu ngành ngh cn có nhng ôi kính c bit  m bo sc kho và an toàn lao ng.

 Ai ã làm ra nc hoa

Có l cùng vi s xut hin ca s sng trên trái t nc hoa ã ra i. T “nc hoa” có ngun gc t ting La tinh

“fumus” có ngha là khói. iu này làm chúng ta có ý ngh phi chng ngày xa nhng ngi nguyên thu

ã t g, nha cây và lá cây có mùi thm  to ra nc hoa?

 Chúng ta bit rng ngi Ai cp c i ã dùng nc hoa t hn 5000 nm trc ây. Nhng phát minh ra cách

chit xut tinh du t nhng cánh hoa hng li thuc v ngi  rp. ã t hn 1300 nm nay ti t nc ca câu chuyn

“Nghìn l mt êm”, tinh du hoa hng không nhng c dùng làm m phm mà còn  làm thuc na. C na

hécta hoa hng s cho ta 1 tn cánh hoa, t mt tn cánh hoa này li ch cho ta vn vn có 0,5 kg tinh

du. Th mi bit vì sao loi tinh du này li quý him n vy.

 Ngày xa  thu c tinh du ngi ta xp nhng tm kính vào nhng chic khung g. Trên ó t mt lp m ln ri

xp tng lp cánh hoa lên nhau. Ngi ta thay dn nhng lp cánh hoa cho ti khi ming m hút  s tinh du

cn thit.

 Ngày nay  chit xut ra tinh du thay vì m ln chúng ta dùng mt loi dung dch c ly t du la.  dung

dch này lên các cánh hoa ti cho ti khi thm ht tinh du ca cánh hoa. Hn hp thu c em tách b dung

dch u ri dùng cn lc ly tinh du.

 Ngày nay  sn xut nc hoa ngi ta còn dùng rt nhiu loi hoa nh: hoa nhài, hoa violet, hoa hoa

thu tiên, hoa cam . . .Bn có bit không thm chí g ca cây tùng, cây bch àn, lá cây bc hà ,lá cây

thiên trúc qu và r c gng cng c dùng làm nc hoa y.

 Hin nay khoa hc ang không ngng chy ua vi thiên nhiên trong vic sáng to ra nhng mùi nc

hoa mi. Các chuyên gia m phm có th sáng to ra nhng mùi nc hoa mi l và thm ngát n ni nhng

bông hoa ti cng phi ghen t vì hng quyn r ca chúng.

 Ai ã làm ra quyn t in ting Anh u tiên

Bn có bit t in ra i khi nào không? Trong ting La Tinh có t “diccionarius” có ngha là “su tp

các t”. Mt thày giáo ngi Anh tên l Jonh Garland ã tuyn tp mt s t ting La Tinh vào “diccionarius” 

bt buc các hc sinh ca mình phi hc thuc. ó là vào khong nm 1225. Tên gi ca cun t in gii ngha

ting Anh cng bt ngun t “diccionarius” ca ting La Tinh. Hn 300 nm trc trên trái t cha h có bt k mt

cun t in ting Anh nào. Phn ln các t in  nc Anh c vit ra nhm giúp  mi ngi hc ting La Tinh. Nhng

quyn t in nh vy thông thng có nhng cái tên rt giàu hình nh nh “khu vn t ng”. Phi n nm 1552 thì

cun t in ting Anh u tiên mi thc s ra i. Tác gi ca nó là ông Richard Haloet. Cun t in này có các

tên La tinh rt dài “Absedarium Anglico - Latinium pro Tirunculus”. S khác bit ca nó so vi nhng

cun t in khác là  ây ngi ta gii ngha các t bng ting Anh ri sau ó mi dch san

 g ting La Tinh. “Absedarium” c coi là quyn t in gii ngha u tiên ca ting Anh. Nó gm 26.000 t.

Lúc by gi ai ai cng bit dn cun t in này tuy giá ca nó rt t.  ông o nhân dân có th s dng c ngi ta ã

son mt cun t in mi ít t hn, d hiu hn và in vi s lng ln, giá thành h. Vào thi by gi các tác gi không

ch trng a ht tt c các t có trong ting Anh vào t in mà h ch gii thích ngha ca nhng t khó nht .

Quyn t in gii ngha ting Anh u tiên(có tên ting Anh ch không phi tên La Tinh) c ra i vào nm 1623

ca tác gi Henry Cokerem.

 Bt u t nm 1807  M ông N.Webster ã bt u biên son mt b t in  s gm 12.000 nghìn t và 40.000

chú thích và cho ti nm 1828 mi hoàn thành và xut bn.Trc Webster cha có ai làm ni công vic v i

y. Ngoài vic biên son ông còn làm thêm mt vic na là n gin hoá chính t ca mt s t khó. Chính vì

vy mà sau này ta thy ting Anh và ting M (English và American English) có nhng im khác nhau.

 Ai ã làm ra ôi giy u tiên

Khi nhng ngi nguyên thu phi vt qua nhng con ng y gai nhn và á cng thì h hiu rng cn phi kim

mt th gì ó  bc ly ôi chân ca mình. Có l nhng ôi giày u tiên mà ngi nguyên thu làm ra trông ging

nhng ôi dép quai hu. Cht liu mà h dùng  to ra nhng ôi giày nh th vô cùng a dng, t c, da, hoc

thm chí c nhng ming g. H buc chúng vào các ngón chân bng nhng si dây và vòng qua gót

chân.

  các vùng giá lnh , các ôi dép quai hu mng mnh kia không th chu c rét mt nên con ngi ã

thêm vào ó nhng cht liu khác dy dn và m áp hn  to thành nhng ôi giày.

 Ngi Ai cp c i là nhng ngi u tiên s dng rng rãi nhng ôi giày c làm t nhng ming da hoc g có

dây chng quanh chân.  bo v ngón chân cái nhng chic giày c un cong  phía trc.

 Nhng ngi La mã còn tin xa hn. h ã làm ra nhng ôi giày có c l  hai bên  lun dây qua và buc

li  gia. Nhng ngi  các giai tng khác nhau trong xã hi i nhng ôi giày khác nhau.

  nhng nc có khí hu lnh hn, ngi ta ã dùng c nhi vào nhng chic bao nh có dây tht li  làm giày

ông.Dn dn nhng ngi eskimo và nhng th dân da  t nhng ôi giày thô s này ã to ra nhng ôi giày

môca.

 Nhng ôi giày có hình thù hin i nh ngày nay c to bi bàn tay ca nhng ngi lính thp t.  bo v ôi

chân ca mình trong các cuc trinh pht kéo dài ng ng h ã phi làm ra nhng ôi giày va bn va m.

Nhng ôi giày “môen” ln u tiên xut hin  Pháp, ri  Anh,  ý.

 Theo thi gian giày cng luôn thay i mt. Ví d nh  Anh vào thi k tr vì ca vua James I nhng ngi

thuc tng lp quý tc i nhng ôi giày gót nhn, làm t mt loi da mng. i nhng ôi giày này tht là bt tin

nhng ngi ta vn tip tc s dng nó trong mt thi gian dài. Trc khi có mt i giày cao ngi Anh ã i nhng ôi

giày hp và có mi dài rt dài khong 12-15cm, và hi cong lên trên. Còn  M ngh thut óng giày bt u

xut hin t nm 1629.

 Ai ã ngh ra bng ch cái u tiên

Các ch trong bng ch cái thc ra là kí hiu ca các âm. Các ch cái trong bng ch cái Ting Anh

da trên bng ch cái La Mã ã có t 2500 nm trc. Các ch in hoa rt ging vi nhng ch La Mã c s dng

vào th k 3 trc công nguyên. Trc khi có bng ch cái con ngi thng dùng cách v  ghi li nhng s vt

hoc truyn thông tin cho nhau, ví d hình mt vài con n dng có th hiu là  ây có th i sn tt. Loi ch vit

bng tranh này ã rt ph bin  Bablon c i,  Ai Cp và Trung Quc. Dn dn theo thi gian thì loi ch vit này

cng có nhiu thay i. Trc ây nu trên bc tranh ngi ta ch v mt vt thì bây gi bc tranh chuyn ti c ý tng

gn vi khách th ó, ví d khi ngi ta v ôi chân thì có ngha là “i”. Loi ch vit này c gi là loi ch vit ghi ý.

Tuy nhiên có mt s vn  ny sinh i vi loi ch vit này bi vì mi ngi hiu theo nhiu cách khác nhau dù là

cùng mt lá th. Dn dn phng pháp này c chuyn thành ch vit theo âm tit, ví d ch X có ngha là cái

tay thì bc tranh v bàn tay s th hin cái âm X ó. Cho nên mi mt ln khi ngi ta nó n âm X thì ngi ta li

s dng bc tranh có v hình cái tay.  Babylon và Trung Quc s phát trin ca ch vit cng không vt qua

gii hn này. Ngi Ai Cp t sáng to ra bng ch cái ca mình gm 24 kí hiu biu hin nhng âm hoc nhng t

riêng bit gm mt ph âm. Tuy nhiên lúc by gi h ã không hiu c ý ngha ca phát minh y. Gn 3500

nm trc ây các dân tc sng  b ông a Trung Hi ã gn nh phát minh ra bng ch cái. H hiu rng mt kí

hiu có th s dng  biu th mt âm trong tt c các t khác nhau, vì vy h ã s dng mt s lng kí hiu nht nh

và nhng kí hiu y ã tr thành bng ch cái. Nhng ngi Do Thái c và nhng ngi Phiniki ã s dng bng ch

cái u tiên, sau này nhng ngi Phiniki truyn bng ch cái này cho ngi Hy Lp. Nhng ngòi La Mã c ã

tip nhn bng ch cái Hy Lp và a vào mt s sa i, b xung. T ó bng ch cái La Tinh ã ra i và c ngi dân

các nc Tây Âu s dng rng rãi.

 Ai ã ngh ra bút vit

Ch vit là mt óng góp ca loài ngi vào s phát trin ca nn vn minh. Ch vit giúp chúng ta ghi li

nhng ý ngh và công vic. Trc khi cây bút ra i thì con ngi ã s dng rt nhiu th khác nhau  vit ch. Ví

d nh ngi nguyên thu ã dùng nhng hòn á nhn u  khc nhng hình v lên tng hoc trong hang ng,

hoc nhúng nhng u ngón tay vào nha cây, hay thm chí vào máu ca ng vt ri v lên nhng bc tng.

Sau này con ngi ã bit dùng phn hoc t sét  vit.  Trung Quc ngi ta dùng nhng chic bút lông làm t

lông lc à  ghi chép. 

 Có l nhng cây bút u tiên c làm  Ai Cp. Nhng ngi Ai Cp ã làm ra cây bút t nhng cây sy rng

rut và bc mt ming ng  phn u. Ch vit xut hin  Hy Lp gn 4000 nm trc ây và ngi ta ã dùng nhng

ming kim loi hoc xng voi  vit lên nhng tm bng ph sáp. Sau này ngi ta còn vót nhn nhng thân

cây cành cây  làm bút, nhng chic bút này c chm vào dung dch có màu và vit lên v cây.

 Cùng vi vic giy vit ra i vào thi kì trung c con ngi ã dùng lông ngng, lông qu, lông thiên nga 

vit. Ngòi bút c mài nhn và mc chy dc theo rut bút t trên xung di. Nhng chic bút lông chim ã c

con ngi s dng trong vòng hàng ngàn nm.. Nhng chic bút bng thép xut hin  Anh vào nm 1780,

nhng trong sut 40 nm cng không c chung cho lm. Bút máy ln u tiên xut hin  nc M vào khong

nm 1880. Ngòi bút dc làm bng vàng m hp kim osimi -irii hoc irii  không b xc. Bên trong rut bút

có mt ng nh bng nha hoc cao su ng mc. Bút bi là phát kin ca th k XX. Qu bi c m crôm có ng

kính gn bng 1 mm. Khi ta vit qu bi xoay tròn và kéo mc xung.

 Ai ã ngh ra chic bút chì u tiên

Cây bút chì ã có cách ây không di 200 nm. Khong 500 nm trc ây trong các hm m ca thành

ph Cambland nc Anh ngi ta ã tìm ra than chì. Ngi ta cho rng cng bt u t ó con ngi bt u sn xut ra

nhng chic bút than chì. T nm 1760  thành ph Nuyn-béc có gia ình Pharber ã bt u sn xut bút

chì s dng bt than chì, nhng không c thành công cho lm. Cui cùng vào nm 1795 có mt ngi àn

ông tên là Cont ã làm ra chic bút chì bng cách trn than chì vi mt s loi t sét ri em nung vào

trong lò. Công ngh ca ông c s dng cho ti ngày hôm nay. Nhng chic bút chì c làm bng than chì

vit ra màu xám thm trên giy.  sn xut bút chì ngi ta trn bt than chì khô vi t sét và nc, càng nhiu t

sét thì bút s càng cng, càng nhiu than chì thì bút s càng mm. Sau khi trn than chì vi t và nc ngi

ta  hn hp này vào khuôn và s thu c nhngx si dài mnh, dính nhp nháp. Sau ó ngi ta nn thng

chúng ri ct theo tng on khác nhau, sy khô ri em nung  trong lò. Ngi ta tin nhng thanh g tròn

sau ó x ôi  nhét than chì vào ri dán hai phn li. Công on cui cùng là ngi ta sn v ca bút chì.Ngày

nay chúng ta sn xut c hn 300 loi bút chì khác nhau  dùng cho nhng mc ích khác nhau. Có th

tìm thy nhng chic bút chì có  cng khác nhau, vi màu sc vô cùng phong phú. Có c nhng hp bút

gm 72 màu. Có nhng loi bút chì dùng  vit lên thu tinh, vit lên vi, nha phim, có c nhng loi bút chì

dùng trong xây dng.

 Ai ã ngh ra kính hin vi

T kính hin vi - microscop trong ting Hy Lp có ngha là “ngi nhìn thy nhng vt nh”. Thit b này

dùng  nhìn nhng vt bé tí xíu mà mt thng không nhìn thy c.

 Thng thì nu bn càng  gn mt mt vt thì bn càng thy nó rõ hn nhng nu bn  nó cách mt 25cm

thì li nhìn không rõ khi ó ngi ta nói rng nó không thuc tiêu c. iu gì s xy ra nu nh chúng ta  vào

gia mt và vt ó mt ming kính li khi ó vt ó s  gn mt hn 25cm và s  trong tiêu c. Ngày nay chúng ta

mô t hin tng này tht là n gin nh là vic s dng kính lúp. Nhng chic kính lúp thc ra là nhng chic

“kính hin vi n gin”. Nhng “chic kính hin vi n gin” y ã có t thi xa xa nhng  ây cúng ta mun  cp n

nhng chic kính hin vi phc tp. Vy nhng chic kính hin vi phc tp là gì? Nh hai thu kính, vt quan sát

c nhân to lên hai ln, mt trong hai thu kính ó c gi tên là vt kính, nó phóng i hình nh lên ln th nht,

thu kính th hai c gi là th kính phóng i hình nh lên ln th hai. Thc ra trc ây kính hin vi có vài thu

kính va c s dng nh th kính, va  dùng nh vt kính nhng iu quan trng là tt c các loi kính hin vi này

c da trên nguyên tc phóng i kép. Chic kính hin vi phc tp u tiên c làm ra vào khong gia nhng nm

1510 và 1610. Ngi ta không bit ích xác ai là tác gi ca nó nhng rt nhiu ngi cho rng bn quyn

sáng ch kính hin vi thuc v Galilê. ôi khi ngi ta gi nhà khoa hc ngi an Mch Lêvenguc là ông t ca

kính hin vi nhng không phi vì ông là ngi sáng ch ra nó mà vì ông ã phát minh ra rt nhiu th vì có

s giúp  ca kính hin vi. Lêvenguc ã ch ra rng nhng con mt, nhng con b chó và nhng sinh vt nh

bé khác n ra t trng không phi là các loài có kh nng t sinh sn, ông là ngi u tiên ã nhìn thy qua

kính hin vi các dng ca s sng nh: nhng c th n bào và vi khun. Bng chính ôi bàn tay mình ông ã

ch to ra mt chic kính hin vi và qua chic kính hin vi ó ông ã nhìn thy toàn b quá trình tun hoàn

ca s sng.

 Ngày nay con ngi trong mi lnh vc khoa hc và công nghip u không th làm vic c nu thiu kính

hin vi.

 Ai ã ngh ra la bàn

Dng n gin nht ca la bàn là mt chic kim nam châm c gn lên mt cái ct sao cho nó có th quay

theo mi hng. Chic kim nam châm này s ch v phng bc chính xác hn là t cc bc ca trái t. T ó bn

có th xác nh c các phng hng và các a im mà bn mong mun. La bàn là mt vt không th thiu c i vi

nhng ngi du lch trên khp th gii, không ai bit rng ngi ta ã tìm thy kim nam châm quay và ch v

phng bc t khi nào và  âu sut mt thi gian dài ngi ta cho rng ó là phát minh ca ngi trung quc t

4500 nm trc ây. Tuy nhiên gn ây gi thit này b nhiu ngi bác b song dù th nào i chng na nhng ngi

Trung Quc vn c coi là nhng ngi u tiên bit n nguyên lý hot ng ca la bàn. Sau ngi Trung Quc là n

nhng thng gia  Rp bit n la bàn và du nhp chúng vào Châu Âu. Ngi ta cng bit chính xác rng vào

khong th k th 12 la bàn ã rt ph bin  Châu Âu, có l dng sm nht ca la bàn là c cu to t mt cái kim

nhim t c gn vào mt ming g th bi trong mt cc nc. Sau ó ngi ta ã ngh cách gn nhng chic kim lên

trc và có th xoay tròn c trong áy cc. Lúc u ngi ta ch dùng la bàn  xác nh hng Bc, hng Nam và

ngi ta thng quay cái cc sao cho im cui ca cái kim ch phng bc nm úng vi vch ch phng bc trên

cái cc. V sau na thì trên nhng cái la bàn ngi ta t mt ming giy có ánh du Bc, Nam, ông, Tây.

Chc hn các bn cng bit t cc bc không trùng vi bc cc, t cc bc nm  im cao nht ca b bc ca bc M trên

bán o Butia. Các kim nam châm ca tt c các la bàn  bc bán cu u ch vào im này.

 Nhng ngi c xa không bit c s khác nhau gia t cc bc và bc cc, h ch ngh rng kim ca la bàn

luôn luôn ch v hng bc. V sau này nhng ngi thu th lên tàu ra khi xa và h ã nhn thy s khác nhau

này chc hn bn cng có th hình dung c ni bn khon thc mc ca nhng ngi Scaninav c khi h chu du 

các bin bc xung quanh Greenland và nhn thy rng  mt vài ni kim la bàn li ch v phng tây.

 Ai ã ngh ra môn nhy dù

Bn hãy th tng tng mình ang l lng   cao 5m sau ó t t h cánh xung mt t. iu ó ging nh bn nhy t

b tng cao 3m xung vy.  làm c vic ó mà không h b xây xát bn phi nh n s giúp  ca chic dù. Chic

dù chng qua ch là mt chic ô to có kh nng to ra lc cn i vi không khí. Nh có chic dù chúng ta có

th ri trong không gian mà không s b thng khi h xung mt t.

 Chic dù thc ra là thit b bay u tiên. Nm 1514 Leonard De Vinchi ã phác ho chic dù trong

quyn v v ca mình. Vào nm 1595 Faust Verasio ã có mt bài miêu t v chic dù có kh nng hot ng u

tiên. Ông Z. Blanzar, ngi Pháp là ngi u tiên s dng chic dù. Nm 1785 ông này ã cho mt con chó

vào mt chic gi, buc vào mt cái dù ri th t khí cu xung. Ông Blanzar còn khng nh rng vào nm

1793 t trên kinh khí cu ông ã nhy dù xung mt t và kt qu là b gãy mt mt chân.

 Mt ngi Pháp khác, ông Z. Garneri ã c công nhn là ngi u tiên s dng dù thng xuyên nht. Cuc

biu din nhy dù u tiên ca ông ã din ra  Pari vào ngày 22/10/1797, khi mà ông ã nhy thành công

t  cao hn 600m. Chic dù ca ông Garneri trông ging nh mt cái ô c làm t vi bt trng có ng kính

khong 7m.  gia nóc dù có mt ming g hình cái a có tit din khong 25cm có c l  gia cho không khí

lt qua. Chic a c gn vi ming vi bt bng nhiu di ruy bng nh.

 Cú nhy dù t máy bay thành công u tiên c thc hin bi i uý Berry vào nm 1912 ti Saint-Luiz

thuc bang Missuri. Trong nhng nm 1913-14 ã xy ra rt nhiu cuc tranh lun xung quanh vic nên

hay không nên s dng dù vào mc ích cu h. Cho n u th chin th nht vn  này vn cha ngã ng. Nhng

vn  bàn cãi chính liên quan n kích thc ca dù và vic liu các phi công có th nhy dù an toàn mà

không va chm vi máy bay hay không.

 Ai ã ngh ra máy nh

Ngày hôm nay chúng ta có th in tráng nh trong giây lát nhng  làm c nh vy thì ngi ta ã phi

mt hàng trm nm nghiên cu tìm tòi. Chúng ta hãy cùng nhau làm quen vi lch s ca máy nh, vào

gia th k XI và XVI, con ngi ã bt u s dng mt loi máy nh thô s c gi là “Hp ti”, nó cho phép chúng

ta in ra giy nhng hình nh ri sau ó qua mt vài khâu x lý ta s nhn c hình nh chính xác ca vt chp.

 Vào nm 1568 ông Danielo Barbaro ã sáng ch ra mt chic máy nh có mt thu kính và mt l có

th thay i ng kính  tng  nét ca nh. Nm 1802 ông Tomas Erdward và ông Gamphri Devid bng

cách in tip xúc ã thu c hình nh trên mt loi giy c bit tuy nhiên nhng bc nh này không bn.

 Vào nm 1816 ông Zozep Nips ã làm ra mt chic máy nh kiu hp và vt kính c ly ra t kính hin

vi và ã thu c nh âm bn. Nm 1835 ông William Tabot là ngi u tiên ã làm ra dng bn t nh âm và

cng thu c nhng bc nh rt nét. Nm 1839 ông Luis age ã công b phát minh ca mình v mt quá trình

nh v nh trên các ming bc thi gian qua i và ã có rt nhiu ngi óng góp ý tng và công sc vào vic

hoàn thin chic máy nh và cui cùng vào nm 1888 ngi ta ã thy trên th trng nhng chic máy nh hin

i ca hãng Eastman Dry Play and Film s dng h thng Kodak. Chic máy nh ã np sn phim rng 6cm

 cho 100 kiu. Sau khi s dng ht phim máy nh c tr v cho công ty  Rotchet, cun phim này c ly ra

và in tráng. Chic máy nh này li c np li phim và tr li cho khách hàng. T ó n nay chic máy nh

không ngng c ci tin cho p hn, nh hn, thun tin hn và nó c s dng rng rãi trên toàn th gii

 Ai ã ngh ra nhng con tem

Ngày xa xa con ngi ã truyn th bng mt cách ht sc thô s. Các bn hãy hình dung nó ging nh

nhng cuc chy tip sc vy, ngi n chuyn cho ngì kia. Các trm, ni ngi trc a th cho ngi sau c gi là trm

bu in (english : post). 

 T con tem trong ting Anh là “stamp” có ngha là óng du, bt u t vic óng du niêm th. Ngi ta

bôi sáp lên bì th và trong khi sáp cha khô óng du lên ó  ánh du phân bit ngi gi. 

 ý tng dùng con tem  chuyn th thuc v ông Rôlng Hill, ngi Anh. ó là vào khong nhng nm 30

ca th k trc. Theo ông Rôlng Hill nu dùng con tem thay cho vic óng cc phí bu in s có nhiu thun li

hn và s ngi gi th s tng lên, tc là tng thêm thu nhp cho quc gia. Ông cng chính là ngi a ra nhiu ci

cách v cc phí bu in. Trc ây cc phí bu in ph thuc vào s trang và khong cách gia hai a im. Khong

cách càng xa thì cc phí cho mi trang th càng cao. Theo sáng kin ca ông Rôlng Hill t lúc by gi

cc phí gi mt bc th ch ph thuc vào trng lng ca nó, còn yu t khong cách không cn  ý ti.

 Quc gia u tiên s dng con tem là Vng quc Anh. Sau ó c áp dng rng rãi và nhanh chóng ti

hu ht các quc gia, thành ph  châu âu. Nc u tiên s dng con tem  tây bán cu không phi là M mà

là Braxin vào nm 1843. Nc M chm hn mt chút, n nm 1847 nhà nc mi chính thc phát hành các

con tem, mc dù t nm 1842 ti mt s c s bu in t nhân ca nc này ã có nhng con tem riêng ca mình.

 Ai ã ngh ra trò ánh bài

Chc hn trong mi gia ình trên th gii bn u có th tìm thy mt b bài. ây có l là mt trò chi gia ình c

nhiu ngi a chung nht. Và có l cng chính vì th mà chúng ta luôn tin rng b bài ã có t lâu lm ri.

 Ngi ta không còn nh các c bài ra i lúc nào và  âu, Trung Quc, Ai cp, Hy lp hay n , ch bit

rng chúng xut hin ngay sau khi ngh thut to hình ra i. Mt thi gian dài ngi ta cho rng các c bài là

phát minh ca ngi Trung Quc, tuy nhiên ngi dân nc này mi ch chi bài t khong 1000 nm trc ây.

 Lúc u khi mi xut hin b bài không phi dùng  chi mà  các thày bói d oán tng lai. Mãi sau này

b bài mi c dùng  chi. Có ngi cho rng nhng ngi lính thp t chinhlà nhng ngi ã a trò ánh bài n

Châu âu. Mt s ngi khác li cho rng các nhà buôn ã mang trò chi này vào Tây Ban Nha. Nhng

ngi th ba li khng nh b bài ã c nhng ngi Di gan em vào các nc ông âu. Tuy nhiên chúng ta ch có

th khng nh mt iu chc chn là nhng ngi dân Châu âu bit n b bài t th k th XIII. Lúc âu  Châu Âu có

tn ti rt nhiu loi bài khác nhau. Có loi bài gm 21 quân ch có hình không có s, li có nhng b bài có

56 quân có s mà li không có hình. Ngi Pháp ã ngh ra b bài gm 52 quân. H ã s dng nhng lá bài

có s và gi li c nhng quân coá hình nh quân át (A), quân vua (K), quân m (Q), quân bi (J). Anh

là quc gia th hai  Châu âu tip nhn b bài này.

 Nhng lá bài u tiên c v bng tay rt thô s. V sau cùng vi s phát trin rm r ca ngh khc g ngi ta ã

sn xut hàng lot nhng b baì bng g va r va p. Nhng b bài g này nhanh chóng c nhng ngi dân

thng  khp ni hoan nghênh.

 Ai ã ngh ra tm bn  u tiên

Hãy tng tng mà xem, tht khó mà dùng li  t c ht các toà nhà, các ng ph trong thành ph ca

bn. S n gin hn nu chúng ta dùng bút và giy  v ra v trí ca chúng, cng chính vì th mà tm bn  ã ra

i. Tm bn  u tiên mà loài ngi còn nh c v trên mt ming t sét  Ai Cp hn 4000 nm trc ây và sau này

ã b thiêu hu trong mt ám cháy. Thi c nhng ngi ch t v bn  danh gii nhng phn t ca mình. Các v

hoàng  thì dùng bn   phân chia ng biên gii ca quc gia mình. Nhng khi con ngi th mô t trên bn  v

trí ca nhng vt  xa hn thì h gp phi mt s rc ri nht nh, iu ó gn lin vi vic trái t hình tròn nên vic o

chính xác nhng khong cách ln là rt khó. Bui ban u các nhà thiên vn hc ã giúp  các nhà  ho rt

nhiu vì nhng nghiên cu ca h liên quan ti kích thc và hình dng ca trái t. Ông eratosphen sinh

nm 276 trc công nguyên  Hy Lp ã o c kích thc ca

 trái át, nhng con s mà ông a ra gn ging vi thc t. Phng pháp ca ông ln u tiên ã cho phép

con ngi tính c khong cách t nam n bc. Gn nh cng cùng vi thi gian ó Ginnarch ã a ra cách chia

bn  th gii ra nhng phn bng nhau dc theo kinh tuyn và v tuyn, v trí chính xác ca nhng ng này s

da trên vic nghiên cu bu tri.

 Vào th k th 2 sau công nguyên Plôtemei ã vn dng ý tng trên  chia bn  ra thành nhng phn

bng nhau bng các ng kinh tuyn và v tuyn. Cun sách giáo khoa a lý ca ông ã tr thành quyn

sách tiên phong ca b môn này sau khi ngi ta tìm thy nc M. S khám phá ra Châu M ca

Colômbô và các nhà thám him khác càng làm tng s quan tâm ca mi ngi ti bn . Nm 1570 Av-

ram ortelius ã xut bn  Antverpene tp bn  u tiên. Ngi sáng lp ra ngành ho  hin i có th coi là

Geradus Mercator . Trên nhng tm bn  ca ông ta nhng ng thng s tng ng vi nhng ng cong trên

qu a cu. iu ó cho phép vch mt ng thng gia hai im trên bn  và cng có th xác nh c phng hng bng

la bàn. Tm bn  ó c gi là “s chiu hình”. Trên trang ph bìa quyn sách ca ông ta có in hình núi

Atlát khng l, chính vì vy nhng tm bn  ngày nay chúng ta li gi là Atlát.

 Ai ã tìm ra cà phê

Không ai bit chính xác tên ca con ngi hnh phúc ã c tri qua nhng cm giác bi hi khi nhp ngm

cà phê u tiên. Ch bit rng v lch s xut x ca cà phê cng có tht nhiu huyn thoi. Mt trong s nhng

huyn thoi k li rng mt ngàn nm trc ây mt ngi dân Abixini (bây gi là Ethiopía) ã  ý n hng thm c bit

bc lên t mt bi cây ang cháy. Anh ta bèn nht ca my qu trong bi cây và nm th, thy ngon bèn

mang un ly nc ung. Anh ta âu có bit rng mình va khám phá ra mt iu ht sc k diu, vì ó chính là ly

cà phê u tiên trên th gii - mt th nc ung s mãi c con ngi a chung.

 Vy là nhng ngi u tiên bit n cây cà phê và hng v thm ngon c nó là nhng ngi dân Abixini, sng

 phía ông ca Châu phi. Cho n th k th XV ch có  ó mi có cây cà phê. V sau ngi ta mi a ging cây

cà phê sang trng  các nc  rp. Trong vòng 200 nm sau ó t bc  rp và Yemen, cây cà phê c trng

rng rãi trên khp các nc trên th gii.

 Vào th k XVII an mch bt u trng cà phê trên o Java, ri t ó nó c a sang gieo trng ti các nc

nhit i khác. Cây cà phê cng c bit n  Anh và M sau khi ngi Anh ly ging cà phê t o Java.

 Các cây cà phê mc ch yu  các nc có khí hu nhit i. Tuy nhiên iu kin thun li nht cho s phát

trin ca cây cà phê là nhng vùng t cao và khô ráo. Loi t trng và khí hu thích hp ó ngi ta ã tìm thy

 vùng núi ti Braxin.Chính vì vy ngày nay 3/4 sn lng cà phê trên th gii thuc v t nc này.  ây có

nhng n in cà phê ln nht th gii. Có nhng n in có ti hàng triu cây cà phê và tri dài nhiu kilômét.

Ngoài ra cây cà phê có nhiu  Venexuela, Guatemala, Mexico, và  mt s vùng thuc Tây n  và o

Java.

 Nhng tên gi nh “Mocco”, “Java” trc ây dùng  ch ni trng cà phê thì nay chúng c dùng  gi tên

các loi cà phê. C hai loi này u là ca Braxin, chúng cng ni ting nh cà phê “Rio” và “Santos”. Cng

xut khu cà phê ln nht ca Braxin là cng Santos.

 Qu cà phê trông ging nh qu anh ào, mc trên nhng bi cây cao và có lá óng ánh. Trong mi

qu cà phê có mt hoc hai ht dính vào nhau.

 Mc dù có hn 25 loi cây cà phê, song ch có hai trong s ócho qu có hng thm mi khi ta rang

chúng lên.

 Ai ã phát minh ra nguyên t

Nhng ngi Hy Lp c cho rng vn vt u cu to t các nguyên t. Thc cht, t "nguyên t" bt ngun t ting

Hy Lp có ngha là không th chia c. Ngi Hy Lp c cho rng nu em chia mt vt ra cho n khi nào

không th chia c na thì phn thu c gi là nguyên t. Mc dù ngày nay chúng ta bit rng ngi Hy Lp c rt

có lý khi ngh nh vy, song chúng ta không th khng nh là chính h ã tìm ra nguyên t. Vì nim tin ca

h vào nguyên t không có cn c khoa hc, không xut phát t bt c thông tin khoa hc nào và không

khng nh c nó. ó ch n gin là nhng "t tng trit hc" v th gii và s tn ti. Nguyên t c phát minh ra trên c

s ca các nghiên cu và lý thuyt khoa hc. Vào u th k XIX ch có nhng nhà trit hc nghiên cu các

câu hi v cu to ca vt cht và thc th. V sau này vào nm 1803 có nhà hoá hc, toán hc ngi Anh John

Dalton là ngi u tiên phát trin lý thuyt khoa hc v nguyên t. Dalton là mt nhà thc nghim vô cùng

cn

 mn. Ông t m cân các mu ca các cht khí và nhn thy s khác nhau v khi lng ca chúng. Ông

cng thy rng cht khí cng nh các cht rn và cht lng c cu to t nhng phn rt nh và ông gi ó là các

nguyên t. Ông Dalton ã tính c khi lng tng i ca nguyên t ca các nguyên t nên ông ta bit. Khi

Dalton xác nh c rng các nguyên t ca nhng nguyên t khác nhau có cu to và khi lng khác nhau,

thì ông ta thc s ã t nn móng cho nhng khám phá v nguyên t. Tuy nhiên cho n lúc ó vn cha có c

gii thích chính xác th nào là nguyên t và vai trò ca nó.

 Gn 100 nm sau mt nhà khoa hc khác ngi Anh tên là Ernétxtô Rezerford ã xây dng lý thuyt

v nguyên t da trên s miêu t h mt tri : mt ht nhân  gia tích in dng và bao quanh bi các electron

tích in âm.

 Ngày nay các nhà bác hc cho rng nguyên t c cu to t các electron, frôtôn, neitrôn, pozitron,

netrino, mezon, hyperon. Tóm li, ta ã tìm ra hn 20 phn khác nhau trong cu to các nguyên t.

Tuy nhiên có mt iu k l là cho n nay vn cha có mt li gii thích y  v nguyên t.

 Ai ã sáng to ra máy bay

ôi khi các phát minh bt u t nhng ý tng. u tiên trong u ta ny ra ý nh phi ch to ra mt loi máy

móc hay thit b nào ó th ri sau ó mi bt tay vào thc hin ý .

 i vi con ngi thì ý tng ch to ra chic máy bay có l là mt trong nhng m c u tiên và cao c nht. ý

ngh v nhng chuyn bay ã làm cho con ngi phi iêu ng t xa xa. Xung quanh c m c bay ca con ngi

có bit bao huyn thoi. mt trong nhng huyn thoi c nhiu ngi nh nht là câu chuyn v irca, vì mun bay

lên không trung ã dùng sáp gn lên mình ôi cánh. Khi bay gn n mt tri vì quá nóng nên sáp ã

chy ra làm irca ngã xung và hy sinh. Mc dù con ngi qu cm y ã cht, nhng c m cao c ca con ngi

là c bay vào v tr bao la thì mãi còn  li. Hình nh irca chính là biu tng cho nim khát khao vn ti

nhng nh cao ca con ngi.

 Leonard Di Vanchi không ch là mt ho s tài ba mà còn là mt nhà sáng ch. ông ã  li cho i

nhng bc phác ho ca thit b bay s dng sc lc c bp ca con ngi. Ngoài ông ra còn bit bao nhiêu

nhng ngi khác na hàng trm nm trc ây cng tng sng vi c m c bay.

 Nhng thit b bay u tiên không có công sut riêng ca mình. Thc ra ó ch là nhng chíc diu hay

nhng chic tu ln khng l. Vào th k XIX ngi ta ã làm rt nhiu cuc thí nghim vi nhng thit b bay thô s

y.

 Nhng cho n lúc by gi vn cha có ai làm ra c thit b bay nng hn không khí và có công sut

riêng. Mt vn  c t ra là liu có th làm ra c mt thit b nh th không? Ngi u tiên chng minh rng iu ó có

th thc hin c là giáo s Samuen Langly làm vic ti trng i hc Smíthson  Washington. Ông ã thit k ra

hai thit b bay, mi chic dài 4,5m và rng 3,5m, chy bng ng c hi nc có công sut là 1,5 mã lc. Vào

nm 1896 hai thit b này ã thc hin thành công nhng chuyn bay u tiên. Tuy nhiên chuyn bay th

nghim ca chic máy bay có kích thc ln hn ã không thành công. Nó ã b n tung vào ngày

07/10/1903.

 Ngày 17/12 cùng nm anh em nhà orvil và Wilbur Right ã thc hin thành công chuyn bay

bng thit b bay nng hn không khí và có công sut riêng.  Kitty Hoke (bang Bc Carolina) h ã bay

lên  cao 30m trong vòng 12 giây, và ln th hai - 260m trong 59 giây. Th là chic máy bay u tiên ã

ra i và c m cao c ca con ngi ã c thc hin.

 Ai ã sáng to ra tàu ngm

ã t rt lâu con ngi c mong có th chuyn ng di mt nc. Nhng theo nhng tài liu ghi chép li thì chic

tàu u tiên có th chy di nc xut lin vào nm 1578. Vào nm này nhà toán hc ngi Anh, ông William

Born trong mt qun sách có in bn v mô hình mt con tu c che kín bn phía  có th chuyn ng c di

nc. Chic tu c làm bng g,  ngoài bc mt lp da không ngm nc. Chic tu này có th “ngâm mình trong

nc” bng cách ép mn thuyn bng tay  gim th tích ca mình. Nhng ri bn v vn ch nm trên trang giy

và ông William ã không thc hin c m c by lâu ca mình. Vào nm 1605 mt con tu ging ht nh th ca

mt nhà sáng ch khác ã c h thu. Tuy nhiên bn quyn ca chic tim thu nh u tiên li thuc v nhà khoa

hc ngi áo, ông Korneli Van Drebbli. Sau nhiu ln th thách a con tinh thn ca mình trên dòng

sông Thêm   sâu 3-4m, vào nm 1620 ông ã công b công trình khoa hc ca mình và c công nhn.

 Con tu ca ông Drebbeli ch là mt khi c to bi mt khung g c bc da không ngm nc. Nó chuyn

ng c là nh vào các mái chèo xuyên qua múi tu và c ép cht vào nhng tm chn bng da.

 S quan tâm ca con ngi i vi tu ngm ngày mt ln và cho n nm 1727 ch tính riêng  nc Anh ã có

không ít hn 14 công trình sáng ch tu ngm c cp bng phát minh. Nhng chic tu ngm ln u tiên c s

dnh vi mc ích quân s là vào thi k cách mng M. Ông David Bushnel ã sáng to ra mt chic tu ngm

mt ch siêu nh có bit hiu là “con rùa”. Mt ln “con rùa” này ã nhm nhe ánh chìm mt chic tu quân

s ca Anh và buc vào uôi chic tu này mt khi thuc súng. Nhng s vic ã không din ra nh ngi ta

mong mun, khi thuc n ã không hot ng, tuy nhiên  thoát him chic tu quân s ã vi vàng tìm ng chy

ra bin.

 Ai ã sáng to ra ô tô

Không ging vi các phát minh v i khác, lch s ca chic xe ôtô không n gin vì nó tri qua nhiu

thng trm, bin c. óng góp vào quá trình phát trin và hoàn thin chic xe ôtô có s tham gia ca rt

nhiu ngi và tri qua không bit bao nhiêuthi gian. Không có ai dám nhn v mình cái hân hnh là ngi

u tiên ã sáng to ra chic xe ôtô.

 Phng tin u tiên chuyn ng trên mt t có ng c và c s dng rng rãi c sáng to ra vào nm 1769.

Tác gi ca nó là ông Nicola Cunio, ngi Pháp. ó là mt c xe ba bánh cng knh chy bng ng c hi nc

và ni súp de có kích thc ln. Nó chy vi vn tc 5km/h và c 24 ting li phi np nhiên liu mt ln.

 Ngi u tiên  nc M c nhn bng phát minh cho c xe t chuyn ng là ông Oliver Evans. ó là vào

nm 1789 khi ông này sáng ch ra mt chic xe thùng bn bánh có mt bánh cánh qut  phía sau, nó

có th chuyn ng c trên cn ln di nc. Chic xe này nng ti 19 tn!

 Gn tám mi nm sau nhng thí nghim v nhng c xe nh th vn tip tc c thc hin. Nhng chic xe c làm

ra a phn chy bng ng c hi nc, mc dù cng có vài chic chy bng in và ngoài nhim v ch khách chúng

còn ch c nhng bình c quy nng n. Cui cùng vào nhng nm tám mi ca th k XIX con ngi mi có nhng

phát kin mi m ra trin vng to ra chic xe ôtô hin i. ó là nhng nghiên cu v ng c t trong và s phát

minh ra bánh xe khí nén.

 Chic xe ôtô chy bng xng u tiên ã c vn hành vào nm 1887, tác gi ca nó là ông Gotlib

Daimler, ngi c. Vào nhng nm 1892-93 hai anh em nhà Duiry là Franhk và charle ã sáng to ra

chic xe ôtô chy bng xng u tiên  nc M. Sau ó hu ht tt c các xe ôtô c sn xut  M thi by gi u là phiên

bn ca chic xe do anh em Duiry sáng to. Chng có ai mày mò tìm ta ra nhng loi xe khác c, nhng

s thay i duy nht là ngi ta ã thay th ng c xng bng ng c t trong và lp thêm mt b phn mi là ai dn ng

kt hp  truyn lc cho bánh sau ca xe.

 Mt thi gian sau khi chic xe ôtô ã c a vào s dng rng rãi nh mt phng tin giao thông thì ngi ta

bt u ngh n vic tng công sut ca nó  thun tin cho vic s dng hn. ngi ta cng nhanh chóng hiu ra rng

hình dáng mng mnh ca chic xe lúc by gi không còn phù hp na. Sau nhiu ci tin con ngi ã có c

chic xe ôtô có hình dáng hin i nh bây gi. ng c c kéo t di gh ra và y v phía trc. Nhng chic bánh

xe mng mnh c thay bng nhng chic bánh xe ln hn, òn by cng c thay bng vô lng lái. Và cui cùng 

tng cng kt cu ca chic xe ngi ta ã thay g bng thép. Và th là chic xe ôtô thc s ã ra i.

 Ai ã làm ra àn dng cm

Các bn có bit àn dng cm là nhc c phc tp nht trong các loi nhc c không? ây cng là loi nhc c

có âm giai phong phú nht. Ngun gc ca loi nhc c này là mt loi àn hp c dây (có mt dây) trên ó

phân ra các quãng nhc. Nó cng ging nh chic àn Ximbalium thi Cu c Kinh. Các nhc c này u

phát ra âm thanh bng cách gy dây àn.

 Vào khong nm 1000 ông Giuô de arezz ã ci tin hp àn này bng cách tng thêm s dây và

phím. Ngoài ra ông còn lp thêm phn bánh xe  có th di chuyn c mt cách thun tin. Nhng chic àn

nh th còn tn ti cho n tn th k XVI.

 Mt trong nhng nhc c c ci tin t àn c dây là Klavicord. Nhc c này có thêm mt chi tit bng ng na

là “bàn p”. Mi khi ngi ngh s ánh mt bn nhc ngoài vic gõ lên nhng bàn phím gi ây anh ta còn 

chân lên bàn p và ph thuc vào  nhn chân mnh hay nh ca ngi ngh s mà to ra nhng  rung khác

nhau ca các ây àn. Mt nhc c khác rt ging vi klavikord là àn Spinet, mt loi nhc c khá dài vi âm

vc là 4 quãng tám. Cng nh nhng nhc c  nêu  trên àn Spinet cng phát ra âm thanh bng cách gy

dây.

 n gia th k XVII có mt loi nhc c mi ã xut hin có tên là àn Klavexin. Loi àn này to hn àn

Klavikord và Spinet và thng có hai bàn phím. V hình dáng nó trông ging chic àn dng cm ln.

Âm thanh ca nó c phát ra t bng cách dùng nhng si lông v nh xíu  kéo nhng si dây àn. 

 Cui cùng vào nm 1709 ông Bartolomeo Chritstofory ã ngh ra h thng “nhng chic búa nh” và

bin cây àn Klavexin thành mt nhc c mi có tên là Fortepiano (àn dng cm). Nh có h thng búa

này mà cây àn không còn phát ra nhng âm thanh kèn kt nh trc na. nhc s u tiên a àn dng cm

lên ngôi chính là Bethoven.

 Ai ã ch to thuc n Dynamite

Vic phát hin ra thuc n là mt trong nhng phát kin vô cùng quan trng trong lch s loài ngi. Ngi

ta vn cho rng ngi Trung quc ã tìm ra thuc n t trc công nguyên trong khi ó ngi Châu Âu ch bt u

s dng thuc n t th k th 14 và sau ó thuc n ã gây c ting vang ln trên toàn trái t. Thuc n kiu c ó là

mt hn hp ca kali nitrát, than g và lu hunh, loi thuc n này ph bin rng rãi khp ni trên trái t cho n

cui th k 19. Vào nm 1845 nhà hoá hc ngi c tên là Senbain ã làm mt thí nghim vi si t và hn hp

axít nitric và axít xunphuric m c, kt qu ã thu c mt sn phm t trng ging nh bông và ni ting n ngày

hôm nay nh là nitro xenluloza hay là pirocxilin và ó chính là thuc n.

 Gn nh cùng thi gian ó mt ngi ý có tên là Axcanio Sopbrero ã làm thí nghim vi gliserin. Ông

cn thn nh tng git glyserin vào dung dch axít nitric và axits sunphuric m c, kt qu thu c là mt s

lng nh nitro glyserin có kh nng gây n ln hn pirocxilin. Hai mi nm sau nhà hoá hc ngi Thu in tên

là Afrecnoben ã tình c tìm ra thuc n, ông cng làm thí nghim vi nitro glysilin và nhn thy rng cht

này rt d gây n trong quá trình sn xut và vn chuyn mc dù Noben ã tìm ra c cách thu uc nitro

glyserin an toàn hn tuy nhiên vic sn xut ra nó vn không phi là ã ht nguy him. Mt ln Noben ly mt

vài bi ông ng nitro glyserin t nhng hp có iatomít và ông nhn thy rng nhng chic bi ông b rò d hn

hp cht nitro glysilin và diatomít ã to thành mt cht cng. Vy là tht tình c Alfred Noben ã tìm ra mt

loi thuc n mi ít nhy cm hn vi các s va chm.

 Ai ã vit bách khoa th u tiên

Mi khi cn tìm hiu mt thông tin cn thit chúng ta thng tìm n s giúp  ca nhng cun bách khoa

toàn th, vì chúng thng cha ng y  (hoc gn nh y ) thông tin v mi vn  và con ngi quan tâm v khoa

hc k thut, vn hoá ngh thut hay v tiu s và s nghip ca nhng con ngi ni ting. T bách khoa toàn th

(encyclopedia) bt ngun t ting Hy Lp có ngha là nhng hng dn, nhng ch dn trong mi trng hp trong

cuc sng. Mt ngi Anh tên là Tomas Eliot ã “em” t “encyclopedia” này vào ting Anh và gii mã cun

sách ca mình là “Cun sách gii thích các s vt và các kin thc ph bin”.

 Nhng cun bách khoa toàn th ngày nay thng c sp xp theo trt t ca bng ch cái  d tra cu. Còn

thi xa xa thì các tác gi son bách khoa toàn th không theo mt trình t nào c. Ví d tác gi ã m u

quyn bách khoa toàn th thi Trung c ca mình bng mt câu chuyn v chúa và các thn thánh, còn kt

thúc bng mt bài miêu t các loi hoa, hng thm và danh sách 30 loi trng khác nhau.

 Cun t in bách khoa toàn th c xa nht mà chúng ta bit n ra i vào th k 1 trc công nguyên  La

Mã. Tác gi ca nó là ông Plinhius có tên là “lch s t nhiên” gm 37 tp vi hn 20.000 mc t. Trong

cun t in bách khoa này Plinhius có ly các trích dn ca hn 450 tác gi. Ngi ta ã rt quý b sách này

và cho n nm 1530 nó ã c tái bn ti 43 ln.

 B t in bách khoa ln nht trên th gii là b bách khoa toàn th Trung Quc th 3, nó c biên son

theo sáng kin ca mt v hoàng  Trung Quc mt vào nm 1721 gm 5020 tp. Cha c Jonh Harris là

tác gi ca cun bách khoa toàn th u tiên có cu trúc theo trình t bng ch cái ra i vaò nm 1704 có

tên là “t in bách khoa toàn th khoa hc và ngh thut Anh”.  Pháp vào nm 1743 ã xut bn cun

“Encyclopédie”. Có nhiu nhà khoa hc ln tham gia biên son b sách này nh Vonte, Russo, idro

và iu ó ã làm cho b sách sáng giá hn.

 Cun “Bách khoa ting Anh” hay “t in ngh thut và khoa hc” ln u tiên c in  Xcotlen vào nm

1768. T nm 1911 nó ã c xut bn  M.

 Ai ã xây chic cu u tiên

Nhng cây cu ã ra i t rt lâu ri vì nó vô cùng quan trng i vi cuc sng ca con ngi. Hu ht mi lúc mi

ni con ngi luôn phi tìm cách bc cu  vt qua mt con sông hay dòng sut nào ó. Có l chính to hoá ã

mách bo cho con ngi v ý tng xây dng cây cu khi có mt cái cây  ngang qua dòng sui. Con ngi ã

d dàng phát hin ra ý tng bc mt cái cây làm cu  vt qua mt con sui. Nhng cây cu u tiên chc hn

cng là nhng cây cu g và ngi nguyên thu ã s dng nó trong mt thi gian rt dài cho n khi nhng ngi

th cha ngh ra cách p á  gia dòng chy  bc nhng cây g vào hai bên b và ó c gi là nhng cây cu vi

mt m cu cha hoàn chnh. Bc tip theo trong nghành xây dng cu là mt vài m cu c xây dng và c ni

vi nhau bi các xúc g hoc nhng phin á.

 Hai thanh g c t song song vi nhau và trên mt cu ngi ta ri các gim ngang  làm mt cu. Nhng

cây cu kiu nh th rt ging vi nhng cây cu bc qua các dòng chy nh trong các làng mc bây gi.

Nhng chic cu bc qua nhng con sông ln ngày nay c xây dng bng st hoc bng thép. Nhng nhp cu

không cn phi dài lm nhng  nhng ni nht nh phi có m cu thì có th xây dng c cu vi  dài nht nh.

Chính vì vy mà rt nhiu cây cu ng st trên cn là nhng cái cu xà. Mi cây cu có hai phn chính là

xây các nhp cu và các m cu. Các m cu cn phi rt chc chn vì nu nó b lún hoc b mòi mòn bi nc thì

c chic cu s sp. Ngày nay nhng ngi k s cu ng c gng chôn các m cu tht sâu. Ví d nh khi xây cây

cu Iyz bc qua sông Mitshishipi  thành ph Sanh Luy (bang Misuri) các m cu c trôn sâu 40 mét

so vi mt nc bin, còn các m cu ca cu chy qua vnh gia Sanfransico và Ôcland thì sâu ti 70 mét.

 Ai ã xây ngn hi ng u tiên

Liu chúng ta có th hình dung 1 con ng li không h có bt k tm bng ch ng, các ngã t, các li

r...? Tt nhiên là nhng con ngi trên bin cng cn có nhng du hiu nh th. Và ngn hi ng là mt trong s

chúng. ánh sáng ca nó giúp nhng thu th tìm ng vào cng, xác nh v trí ca mình trên bin và ánh

sáng ca ngn hi ng còn có tác dng báo hiu cho nhng con tàu nhng ni có á ngm, vách á.

 Nhng ngn hi ng u tiên là nhng ngn tháp nh trên nh có nhng gi kim loi bc ngn uc ang cháy.

Có l nó có t hàng ngàn nm nay t khi con ngi bt u ra khi xa. Không ai bit ích xác nhng ngn hi ng

u tiên xut hin  âu ch bit rng vào th k th VII trc công nguyên ã có mt ngn hi ng rt ni ting  trên mi

Seegaum gn Gellesponto. Còn ngn hi ng c nhiu ngi bit n nht và c coi là mt trong by k quan th

gii là ngn hi ng Faros  thành ph Alecxandria (Ai Cp). Ngn hi ng này mang tên hòn o nên nó ng

trên ó. Ngày nay ngi ta c tính giá ca nó là mt triu USD. Vào th k th III trc công nguyên ngn la

trên nh ca nó chiu sáng ch ng cho các con tàu vào thành ph Alecxandria. Ngi La mã c cng

xây rt nhiu ngn hi ng, ví d nh  Bulon (trên lãnh th nc Pháp bây gi). Ngn hi ng  ây làm vic ti tn th

k XVII. ó là nhng ngn hi ng nh và không c xây dng tt nh nhng ngn hi ng hin i. Ngày nay  mi quc

gia có b bin u có mt u ban trong chính ph theo dõi vic xây dng và s dng các ngn hi ng. Khi

nhng ngn hi ng c xây dng trên cn thì cu to ca nó rt n gin và giá thành rt r. Nhng khi nó c xây

dng trên các ghè á, thng xuyên b sóng ánh vào thì li òi hi thit k rt phc tp. Các tháp hi ng c xây

dng t các loi ã cng nh á hoa cng, hoc t bê tông ct st.