Rodzaje i gatunki literackie

EPIKA

świat przedstawiony epiki zawiera wszystkie zdarzenia i elementy rzeczywistości odnoszące się do bohaterów utworów,

narracja to wypowiedź narratora, może być trzecioosobowa (narrator poza światem przedstawionym) lub pierwszoosobowa (narrator jest częścią świata przedstawionego),

o świecie przedstawionym w utworze opowiada narrator, czyli fikcyjna osoba.

Gatunki epickie:

nowela

opowiadanie

powieść

anegdota

bajka

epopeja

legenda

LIRYKA

świat przedstawiony wyłania się z monologu lirycznego, jest to świat wewnętrznych przeżyć, uczuć i refleksji,

monolog liryczny to samodzielna wypowiedź podmiotu lirycznego

podmiot liryczny (inaczej \"ja\" liryczne) to osoba fikcyjna wypowiadająca swoje przeżycia i doznania, nadawca monologu wewnętrznego.

Gatunki liryczne:

elegia

fraszka

hymn

oda

pieśń

DRAMAT

świat przedstawiony tworzą bohaterowie swoimi wypowiedziami i działaniami, głównym składnikiem tego świata jest akcja

dialog jest obok monologu podstawową formą wypowiedzi w utworze dramatycznym, monolog jest dłuższą wypowiedzią jednej postaci,

ograniczona rola podmiotu literackiego, bohaterowie wypowiadają się w sposób bezpośredni, brak pośrednika między autorem a odbiorcą.

Gatunki dramatyczne:

dramat właściwy

komedia

tragedia

Gatunki mieszane to gatunki te łączą cechy różnych rodzajów literackich:

ballada

dramat romantyczny

satyra

poemat dygresyjny

poemat heroikomiczny

2. Cechy charakterystyczne rodzajów literackich po prostu jak je rozpoznać:

Epika :

* obecność narratora

* fabuła

* narracja w formie opisu lub opowiadania

* narracja 1 [narrator konkretny] 3 [narrator wszechwiedzący]

Liryka:

*obecność podmiotu lirycznego

*świat uczuć i refleksji

*monolog liryczny

Dramat:

*nieobecność podmiotu literackiego

*unaocznienie zdarzeń, przez działanie akcji

*Dialog

Biblia

czas powstania

- poszczególne księgi powstawały w bardzo długim okresie czasu

- najstarsze teksty zrodziły się w XIII w. p.n.e.

- proces kształtowania się pism Starego Testamentu ukończony został w I w. p.n.e.

- powstawanie Nowego Testamentu datuje się na lata 51–96 n.e.

Chrystianizm czas powstania Biblii wiąże z początkiem tradycji ustnej, czyli z Abrahamem – XIX w.p.n.e.

Zapisy poprzedziła wielowiekowa tradycja ustna: Mojżesz żył w XIII w.p.n.e., Dawid (psalmy) – w XI;

Najstarsze zapisy Biblii sięgają VI, V w. p.n.e.

Czas powstania Nowego Testamentu - I i II w. n.e.

2. Podział i klasyfikacja ksiąg

wykaz ksiąg Pisma Świętego ustalony został ostatecznie podczas obrad Soboru Trydenckiego (1564)

-obejmuje:

- 46 ksiąg Starego Testamentu

- 27 ksiąg Nowego Testamentu

Stary Testament zawiera Dzieje Przymierza Boga z ludem i dzieli się na:

- Księgi Mojżeszowe (Pięcioksiąg – Tora)

- Księga Rodzaju (Genesis)

- Księga Wyjścia (Exodus)

- Księga Kapłańska

- Księga Liczb

- Księga Powtórzonego Prawa

-księgi historyczne

- księgi mądrościowe

- księgi prorockie

Nowy Testament

- opisuje działalność Jezusa Chrystusa oraz wypełnie, nie się Starego Przymierza w jego Osobie

- zawiera

- księgi historyczne (Ewangelie i Dzieje Apostolskie)

- dydaktyczne (Listy św. Pawła)

- prorockie (Apokalipsa – Objawienie św. Jana)

3. Najważniejsze księgi Starego Testamentu

Pięcioksiąg (Tora)

Księga Judyty

Księga Hioba

Księga Psalmów

Księga Koheleta (Eklezjastesa)

Pieśń nad Pieśniami

Księga Izajasza

Księga Ezechiela

Księga Jonasza

Księga Zachariasza

·         Podział Biblii

·         Tradycyjnie dzielimy Biblię na Stary i Nowy Testament. Wykaz ksiąg został ostatecznie ustalony na soborze trydenckim w XVI wieku. Katolików obowiązuje więc 46 ksiąg Starego i 27 Nowego Testamentu. Wszystkie księgi dzielimy także na: historyczne, dydaktyczne i prorockie. Stary Testament obejmuje księgi od powstania świata do narodzin Chrystusa. Żydzi i kościoły protestanckie uznają 39 ksiąg Starego Testamentu i dzielą je na trzy części: Tora (Pięcioksiąg Mojżeszowy, prawo), Nebiim (prorocy) oraz Kethubim (pisma). Pięcioksiąg Mojżeszowy stanowi fundament religii judaistycznej, ponieważ obejmuje dzieje ludzkości od stworzenia świata, przez dzieje patriarchów, historię narodu izraelskiego, ich wyjście do ziemi obiecanej i historię Izraela do czasów Salomona. Jak sama nazwa wskazuje, składa się on z pięciu (pierwszych) ksiąg Starego Testamentu: Księgi Rodzaju (Genesis), Księgi Wyjścia (Exodus), Księgi Kapłańskiej, Księgi Liczb i Księgi Powtórzonego Prawa. Autorstwo Tory przypisuje się Mojżeszowi. W części Nebiim znajdziemy wydarzenia po śmierci Mojżesza oraz historię królestwa izraelskiego do jego upadku. Tu są proroctwa Izajasza, Jeremiasza i Ezechiela. Pisma są natomiast złożone z utworów poetyckich, ksiąg filozoficznych i historycznych. Tutaj znajdziemy Księgę Hioba i Księgę Koheleta. Nowy Testament składa się z 27 ksiąg obejmujących czasy od narodzin Chrystusa po Apokalipsę św. Jana. Klasyfikacja ksiąg Nowego Testamentu jest taka sama jak Starego Testamentu: księgi historyczne, księgi dydaktyczne i księgę prorocką. Do ksiąg historycznych zalicza się: 4 Ewangelie (świętych: Marka, Mateusza, Łukasza i Jana. Trzy pierwsze uznaje się za synoptyczne, czyli podobne pod względem np.: literackim) oraz Dzieje Apostolskie (mówiące o powstawaniu pierwszych gmin chrześcijańskich). Księgi dydaktyczne to Listy Apostolskie, których zadaniem było objaśnianie i propagowanie nauk Chrystusa, a księgą prorocką jest oczywiście Apokalipsa św. Jana

STARY TESTAMENT

Księga Rodzaju

Księga Wyjścia

Księga Kapłańska

Księga Liczb

Księga Powtórzonego Prawa

Księga Jozuego

Księga Sędziów

Księga Rut

1 Księga Samuela

2 Księga Samuela

1 Księga Królewska

2 Księga Królewska

1 Księga Kronik

2 Księga Kronik

Księga Ezdrasza

Księga Nehemiasza

Księga Tobiasza

Księga Judyty

Księga Estery

1 Księga Machabejska

2 Księga Machabejska

Księga Hioba

Księga Psalmów

Księga Przysłów

Księga Koheleta

Pieśń nad Pieśniami

Księga Mądrości

Mądrość Syracha

Księga Izajasza

Księga Jeremiasza

Lamentacje

Księga Barucha

Księga Ezechiela

Księga Daniela

Księga Ozeasza

Księga Joela

Księga Amosa

Księga Abdiasza

Księga Jonasza

Księga Micheasza

Księga Nahuma

Księga Habakuka

Księga Sofoniasza

Księga Aggeusza

Księga Zachariasza

Księga Malachiasza

NOWY TESTAMENT

Ewangelia wg św. Mateusza

Ewangelia wg św. Marka

Ewangelia wg św. Łukasza

Ewangelia wg św. Jana

Dzieje Apostolskie

List do Rzymian

1 List do Koryntian

2 List do Koryntian

List do Galatów

List do Efezjan

List do Filipian

List do Kolosan

1 List do Tesaloniczan

2 List do Tesaloniczan

1 List do Tymoteusza

2 List do Tymoteusza

List do Tytusa

List do Filemona

List do Hebrajczyków

List św. Jakuba

1 List św. Piotra

2 List św. Piotra

1 List św. Jana

2 List św. Jana

3 List św. Jana

List św. Judy

Apokalipsa św. Jana

http://biblia.deon.pl/

Autorzy biblijni

Tak naprawdę Autorem Biblii jest Bóg. Posłużył się On ludźmi, którzy spisali ja pod wpływem ducha świętego. Pierwszym z nich był Mojżesz, który spisał m.in. Pięcioksiąg i księgę Hioba. Innymi autorami ksiąg Starego Testamentu byli: Jozue, Ezdrasz, Nehemiasz, król Dawid i Salomon. Księgi prorockie są autorstwa m. in. Izajasza, Jeremiasza, Nahuma, Habakuka, Jonasza, Malachiasza oraz Daniela. Ewangelie spisali: Mateusz, Marek, Łukasz i Jan. Poza tym udział w spisywaniu Biblii wzięli udział: apostoł Paweł. Piotr, oraz Jan. Myślę, że Ci pomogłem. Resztę autorów znajdziesz biorąc do ręki Biblię.

Pozdrawiam

Pytanie: Kim byli autorzy ksiąg biblijnych?

Odpowiedź: W całości, oprócz ludzkich autorów, Biblia została napisana przez Boga. 2 Tymoteusza 3.16 mówi nam, że Biblia jest „natchniona” przez Boga. Bóg ponadnaturalnie uzdolnił ludzkich autorów Biblii, używając ich indywidualnego stylu i osobowości, aby spisali dokładnie to, co Bóg zaplanował. Treść Biblii nie została im podyktowana, Bóg doskonale ich poprowadził i w całości natchnął Sobą.

Mówiąc po ludzku, Biblia została spisana przez około 40 mężczyzn, pochodzących z różnych środowisk, na przestrzeni 1500 lat. Izajasz był prorokiem, Ezdrasz był kapłanem, Mateusz poborcą podatkowym, Jan był rybakiem, Paweł robił namioty, Mojżesz był pasterzem, a Łukasz lekarzem. Mimo, iż na przestrzeni 15 wieków Biblię spisuje wielu, różnych autorów, to jednak nie zawiera w sobie żadnych sprzeczności, ani błędów. Każdy autor przedstawia inny punkt widzenia, lecz każdy głosi tego samego, Jedynego, prawdziwego Boga i tą samą, jedyną drogę zbawienia- Jezusa Chrystusa (Ew. Jana 14.6; Dzieje Apostolskie 4.12). Kilka ksiąg Biblii dokładnie podaje imię autora. Poniżej przedstawiamy księgi z Biblii oraz imiona autorów, jak podają bibliści wraz z przybliżonym czasem powstania tekstów:

Pięcioksiąg Mojżeszowy (Pięć Ksiąg Mojżesza)- Mojżesz- 1400 przed Chrystusem

Księga Jozuego- Jozue 1350 przed Chrystusem

Księga Sędziów, Księga Rut, 1 Księga Samuela, 2 Księga Samuela- Samuel/ Natan/ Gad- 1000-900 przed Chrystusem

1 Księga Królewska, 2 Księga Królewska- Jeremiasza- 600 przed Chrystusem

1 Księga Kronik, 2 Księga Kronik, Księga Ezdrasza, Księga Nehemiasza- Ezdrasz 450 przed Chrystusem

Księga Estery- Mordochaj- 400 przed Chrystusem

Księga Joba- Mojżesz 1400 przed Chrystusem

Psalmy- kilku różnych autorów, najczęściej Dawid- 1000-400 przed Chrystusem

Księga Przypowieści Salomona, Księga Kaznodziei Salomona, Pieśń nad Pieśniami- Salomon- 900 przed Chrystusem

Księga Izajasza- Izajasz- 700 przed Chrystusem

Księga Jeremiasza, Treny- Jeremiasz- 600 przed Chrystusem

Księga Ezechiela- Ezechiel- 500 przed Chrystusem

Księga Daniela- Daniel- 550 przed Chrystusem

Księga Ozeasza- Ozeasz- 750 przed Chrystusem

Księga Joela- Joeal- 850 przed Chrystusem

Księga Amosa- Amos- 750 przed Chrystusem

Księga Abdiasza- Abdiasz- 600 przed Chrystusem

Księga Jonasza- Jonasz- 700 przed Chrystusem

Księga Micheasza- Micheasz- 700 przed Chrystusem

Księga Nahuma- Nahum- 650 przed Chrystusem

Księga Habkuka- Habakuk- 600 przed Chrystusem

Księga Sofoniasza- Sofoniasz- 650 przed Chrystusem

Księga Aggeusza- Aggeusz- 520 przed Chrystusem

Księga Zachariasza- Zachariasz- 500 przed Chrystusem

Księga Malachiasza- Malachiasz- 430 przed Chrystusem

Ew. Mateusza- Mateusz- 55 po Chrystusie

Ew. Marka- Jan Marek- 50 po Chrystusie

Ew. Łukasza- Łukasz- 60 po Chrystusie

Ew. Jana- Jan- 90 po Chrystusie

Dzieje Apostolskie- Łukasz- 65 po Chrystusie

List do Rzymian, 1 list do Koryntian, 2 list do Koryntian, List do Galacjan, List do Efezjan, List do Filipian, List do Kolosan, 1 list do Tesaloniczan, 2 list do Tesaloniczan, 1 list do Tymoteusza, 2 list do Tymoteusza, List do Tytusa, List do Filemona- Paweł- 50-70 po Chrystusie

List do Hebrajczyków- autor nieznany, najprawdopodobniej Paweł, Łukasz, Barnaba lub Apollos- 65 po Chrystusie

List św. Jakuba- Jakub- 45 po Chrystusie

1 list Piotra, 2 list Piotra- Piotr- 60 po Chrystusie

1 list Jana, 2 list Jana, 3 list Jana- Jan 90 po Chrystusie

List św. Judy- Juda- 60 po Chrystusie

Księga Objawienia św. Jana- Jan- 90 po Chrystusie

Polskie przekłady Biblii

Przekłady Biblii na język polski odegrały ogromną rolę w kształtowaniu naszego języka narodowego. Wraz z szerzenie się wiary chrześcijańskiej w Polsce powoli przybywało tłumaczeń kolejnych fragmentów Pisma Świętego. Do najczęściej tłumaczonych należały psalmy oraz Ewangelie. Do największych arcydzieł polskiego piśmiennictwa średniowiecznego zaliczamy np. Psałterz Floriański oraz Psałterz Puławski. W XVI wieku Psalmy przetłumaczył Jan Kochanowski (Psałterz Dawidów), do znanych przekładów literackich Biblii należą także przekłady pióra Czesława Miłosza: Księga Psalmów, Księga Hioba, Ewangelia św. MarkaPierwszym drukowany polski przekład całego Pisma Świętego jest tzw. Biblia Leopolity z 1561 roku. Tłumaczona z Wulgaty na zlecenie rodziny Szarffenbergów przez księdza Jana Nicza ze Lwowa (pseudonim Leopolita znaczy „Lwowianin”), który był między innymi wykładowcą Uniwersytetu Jagiellońskiego. Od nazwiska zleceniodawców pochodzi inna nazwa przekładu tzn. Biblia Szarffenbergowska. Przekład dedykowano Zygmuntowi Augustowi. Tłumaczenie to uchodzi za niezbyt udane pod względem językowym.

Biblia Brzeska z roku 1563 to pierwszy całościowy przekład Biblii na polski z języków oryginalnych. Ten przepięknie wydany przekład kalwiński powstał na zlecenie księcia Mikołaja Radziwiłła (dlatego nazywa się ją Biblią Radziwiłłowską), a dedykowany był królowi Zygmuntowi Augustowi. Przekład objął również księgi deuterokanoniczne. Novum w tym wydaniu była numeracja wersetów. To przekład pisany piękną polszczyzną, który czyta się przyjemnie również dzisiaj. Przekład ten jest przykładem nowoczesnego (choć sięgającego starożytności...) podejścia komunikacyjnego, które zaleca tłumaczenie sensów a nie słów.

1574 to rok wydania Biblii Nieświeskiej, czyli przekład ariańskiego pastora Szymona Budnego z języków oryginalnych. Powodem podjęcia pracy przez Budnego była chęć lepszej wierności oryginalnemu tekstowi (podejście filologiczne). Stary Testament tłumaczono z hebrajskiego. Językowo uważana za dużo słabszą od Biblii Brzeskiej (m.in. liczne hebraizmy).

Biblia ks. Jakuba Wujka została wydana w 1599. Przekład napisany został pięknym językiem, który może podobać się do dziś. Uważa się ten przekład za arcydzieło polskiej literatury. Wujek był gruntownie wykształconym jezuitą, posiadającym znajomość języków biblijnych i współczesnych.

W 1632 wydano Biblię Gdańską - przekład luterański, dokonany przez Daniela Mikołajewskiego. Powstawała w latach 1604-1632. Podstawą dla tłumaczenia były języki oryginalne. Przekład obejmuje także księgi deuterokanoniczne. Niezwykle wierny językowi oryginałów.

W 1965 roku ukazała się Biblia Tysiąclecia, opracowana przez polskich biblistów pod redakcją benedyktynów tynieckich, tłumaczona z oryginału. Jest to obowiązujący obecnie w Kościele Katolickim przekład Biblii.

Najstarsze przekłady:

Septuaginta - to najstarszy przekład Starego Testamentu na język grecki, powstały w III i II w.p.n.e. na użytek Żydów w Egipcie. Według legendy dokładnie takiego samego tłumaczenia dokonało niezależnie od siebie siedemdziesięciu lub siedemdziesięciu dwóch żydowskich uczonych. Stąd nazwa - Septuaginta - znaczy dosłownie: siedemdziesiąt. Chrześcijaństwo starożytne używało Starego Testamentu przede wszystkim w wersji Septuaginty. Była ona także podstawą dalszych przekładów, między innymi Wulgaty.

Wulgata - to przekład Biblii na łacinę, dokonany pod koniec IV wieku, głównie przez świętego Hieronima. W części to oryginalny przekład ksiąg biblijnych z języka hebrajskiego, w części poprawiona wersja wcześniejszych przekładów. Od VII do VIII wieku Wulgata była najczęściej używaną wersją Biblii w liturgii Kościoła zachodniego. W 1546 roku sobór trydencki uznał ją za przekład obowiązujący w Kościele rzymskokatolickim. Była podstawą tłumaczenia Biblii na języki narodowe. Od 1979 roku w liturgii łacińskiej Kościoła rzymskokatolickiego powszechnie używa się poprawionej wersji Wulgaty, zwanej Neowulgatą. Nazwa pochodzi od łacińskiego: editio vulgata - wydanie popularne, ludowe.

Wybrane przekłady na język polski:

Psałterz floriański - to najstarszzy polski przekład psalmów. Zawiera teksty psalmów po łacinie, z przekładem niemieckim i polskim. Napisany przez trzech autorów, pochodzi z przełomu XIV i XV wieku. Przekładu polskiego doknonano z łaciny, posiłkując się tłumaczeniem czeskim. Jego nazwa pochodzi od opactwa Sankt-Florian w Austrii, gdzie w XIX wieku został znaleziony.

Psałterz puławski - zawiera drugie staropolskie tłumaczenie psalmów. Rękopis, będący odpisem z nieznanego dziś oryginału, pochodzi prawdopodobnie z początku XVI wieku; oryginał powstał co najmniej pół wieku wcześniej. Nazwa pochodzi od Puław, gdzie rękopis był przechowywany w wieku XIX.

Biblia królowej Zofii albo szaroszpatacka - to zachowana część pełnego staropolskiego przekładu Biblii, którego dokonano z łaciny w I połowie XV wieku. Dziś znany jest niecały tom pierwszy, zawierający znaczną część Starego Testamenu. Tom drugi, z wyjątkiem kilku kart, zaginął. Nazwy przekładu nawiązują bądź do imienia ostatniej żony Władysława Jagiełły, dla której prawdopodobnie Biblię przetłumaczono, bądź do miejscowości na Węgrzech, gdzie w wieku XIX została odnaleziona.

Biblia Leopolity (Kraków 1561) - to pierwsze pełne wydanie przekładu Biblii przeznaczone dla katolików. Tłumacz bądź tłumacze nie są znani, nazwa zaś pochodzi od głównego redaktora przekładu - Jana Leopolity, profesora Akademii Krakowskiej. Ponieważ wkrótce po wydrukowaniu tej wersji Biblii sobór trydencki nakazał przy tłumaczeniu Pisma Świętego na języki narodowe trzymać się ściśle łacińskiego tekstu Wulgaty, dość wolny przekład Biblii Leopolity nie uzyskał aprobaty kościelnej i został zapomniany.

Biblia Jakuba Wujka - to katolicki przekład całej Biblii na język polski, opublikowany w 1599 roku. Najpopularniejszy przez wieki - aż do tzw. Biblii Tysiąclecia.

Przekłady dysydentów całego Pisma Świętego w dawnej Polsce to: Biblia brzeska lub Radziwiłłowska (Brześć 1563); Biblia Szymona Budnego lub nieświeska (Nieśwież 1572); Biblia Gdańska (Gdańsk 1632), która stała się tekstem kanonicznym dla polskich protestantów.

Biblia Tysiąclecia - wydana w roku 1965, to pełny przekład Pisma Świętego, dokonany pod redakcją benedyktynów tynieckich.

Biblia poznańska - wydana przez Księgarnię Św. Wojciecha w latach 1974 - 75.

Przekłady psałterza - wyprzedzały zazwyczaj tłumaczenia całości Biblii na języki narodowe. Od 1539 roku ukazują się przekłady dokonane przez autorów, których nazwiska znamy. Pierwszy z nich, pióra Walentego Wróbla, Żołtarz Dawidów na rzecz polską wyłożony (1539). Kolejny to prozatorski przekład Mikołaja Reja - Psałterz Dawidów (1546). Pierwszym wierszowanym tłumaczeniem całego psałterza był Psałterz Dawida Jana Lubelczyka (1558). Arcydziełem jest przekład pióra Jana Kochanowskiego - Psałterz Dawidów (1579). Parafrazy niektórych psalmów dokonał Mikołaj Sęp-Szarzyński. W dwudziestoleciu międzywojennym przełożył Księgę psalmów między innymi Leopold Staff (1937). Po wojnie - Roman Brandstaetter (Psałterz, 1968) oraz Czesław Miłosz (Księga psalmów, 1979).

Czesław Miłosz jest tłumaczem Księgi Rut, Księgi Estery, Księgi Hioba, Księgi Psalmów, Księgi Koheleta, Pieśni nad Pieśniami, Lamentacji, Ewangelii św. Marka i Apokalipsy św. Jana.

Polskie przekłady Biblii

Polskie przekłady Biblii, podobnie jak w innych krajach z kręgu chrześcijaństwa, były jedną z najważniejszych dziedzin piśmiennictwa.

Historia

Biblia polska w średniowieczu

Polskie przekłady całej Biblii pojawiły się stosunkowo późno i do naszych czasów nie dochował się żaden z rękopisów tłumaczenia całości Biblii czy Nowego Testamentu. Ślady istnienia polskich przekładów znajduje się jednak już w XIII wieku - należy do nich m.in. przekaz o Psałterzu z 1280 roku, przetłumaczonym dla królowej Kingi, który jednak nie zachował się do naszych czasów. Tekst tego Psałterza przez dwa i pół wieku krążył w licznych odpisach, będąc stale dostosowywany do użytku praktycznego i poprawiany. Znanych jest kilka jego odpisów: Psałterz królowej Jadwigi zwany też Psałterzem floriańskim (z ok. 1395-1405); Psałterz puławski z 2 połowy XV wieku oraz Psałterz krakowski, zwany także Psałterzem Wietora z 1470 r., wydrukowany później dwukrotnie w Krakowie u Hieronima Wietora w r. 1532 i 1535. Fragmenty przetłumaczonych na język polski bądź sparafrazowanychpsalmów odnajdujemy także w: Karcie Świdzińskiego; Modlitwach Wacława czy Wigiliach za umarłe ludzie.

Zachowało się wiele fragmentów sugerujących, że przynajmniej Ewangelie musiały być tłumaczone na język polski, przynajmniej w XV w., co odkrył prof. Brückner. Tezę taką potwierdza tzw. Ewangeliarz ze zbiorów Biblioteki Ordynacji Zamoyskich w Warszawie; Ewangeliarz Jana Sandeckiego (zwanego także Maleckim) wydany drukiem prawdopodobnie w latach 1526-1527; Rozmyślania przemyskie z przełomu XV i XVI w, których rękopis zawiera niemal całą Ewangelię św. Mateusza, zestawioną z innymi Ewangeliami, przynosząc obszerną część przekładu Nowego Testamentu pochodzącego z okresu średniowiecza. Na wczesne tłumaczenie fragmentów Nowego Testamentu wskazują również m.in.: cytaty w Kazaniach świętokrzyskich i Kazaniach gnieźnieńskich oraz modlitwy (np. Ojcze nasz) w Modlitwach Wacława. Jan Janów wysunął tezę o istnieniu przynajmniej dwóch średniowiecznych tłumaczeń Ewangelii, z których żaden nie przetrwał do czasów obecnych. Jednak obecnie znamy tylko: urywek Ewangelii św. Łukasza (1,45-51) oraz fragment Ewangelii św. Mateusza (rozdz. 25) z ok. 1450 r. Dodać tutaj należy, że na ślady istnienia średniowiecznego przekładu Nowego Testamentu wskazuje również tzw. Nowy Testament Scharffenberga wydany dwukrotnie w Krakowskiej Oficynie Scharffenberga w 1

tekście widać wpływy jeszcze średniowiecznego anonimowego tłumacza.

Stanisław Sarnicki h. Ślepowron (1532-1595) powiada, że w Polsce, w dawnych czasach Biblia znajdowała się tylko w trzech miejscach: u króla, u arcybiskupa i w domu Ostrorogów. Jedyny znany obecnie rękopis prawdopodobnie całej Biblii pochodzący z II poł. XV w. nosi nazwę Biblii Królowej Zofii lub Biblii Szaroszpatackiej. Znane są ponadto inne fragmenty tłumaczeń Biblii na język polski, do których zaliczyć należy: fragment Księgi Rodzaju, Przekład Księgi Wyjścia i Księgi Kapłańskiej oraz tzw. Harmonię ewangeliczną.

Przekłady pełne

Pierwsze w historii przekłady całości Biblii (Starego i Nowego Testamentu) na język polski pojawiają się w okresie reformacji. Były to bezpośrednie przekłady z języków oryginalnych: hebrajskiego, aramejskiego i greckiego. Są to: kalwińskaBiblia Brzeska (zwana też "Radziwiłłowską") z 1563 roku (jako pierwszy w historii przekład całości Biblii z języków oryginalnych), ariańskaBiblia Nieświeska1570-1572 oraz luterańska i kalwińskaBiblia Gdańska (1632). Pierwsze pełne tłumaczenie z kręgów katolickich (oparte nie na oryginale, ale na łacińskim XV-wiecznym tłumaczeniu) to Biblia Leopolity zwana też Szarffenbergowską (1561).

Do niedawna w użyciu były najpopularniejsze przez wiele wieków katolicka Biblia ks. Wujka (całość wydana w 1599 r., Nowy Testament 1593, psalmy 1596) i protestanckaBiblia Gdańska.

Na przełomie XIX i XX wieku powstał nowy przekład Tory i większości pozostałych ksiąg Starego Testamentu, wydany na podstawie języków oryginalnych przez Izaaka Cylkowa. Przed Cylkowem w 1891 r. w Wiedniu nakładem A. Reicharda ukazało się tłumaczenie Biblii Hebrajskiej pt. Pismo Święte wszystko Starego Przymierza żydowskie i polskie.

Przekłady współczesne

Katolickie przekłady Biblii dokonywane na podstawie języków oryginalnych zaczęły się pojawiać dopiero w drugiej połowie XX wieku. Pierwszym z nich była Biblia Tysiąclecia, tłumaczona pod kierunkiem benedyktynów z Tyńca, której pierwsze wydanie ukazało się w roku 1965.

W 1975 r. ukazał się nowy przekład Biblii, wydany przez Brytyjskie i Zagranicznej Towarzystwo Biblijne. Przekład ten znany jako Biblia warszawska, jest do dzisiaj najpopularniejszą wersją Biblii w kręgach ewangelickich i ewangelicznych.

Także w 1975 r. ukazało się pełne wydanie Biblii Poznańskiej.

W tłumaczeniu Biblii swoich sił próbowali też literaci, m.in. Artur Sandauer (przekład Księgi Rodzaju), Czesław Miłosz (m.in. Psalmy, Pieśń nad pieśniami, Księga Hioba) oraz Roman Brandstaetter (m.in. Księga Joba, Psalmy).

Obecnie trwają prace nad pierwszym w języku polskim, ekumenicznym przekładem Pisma Świętego: Biblią Ekumeniczną. Bierze w nich udział dwudziestu tłumaczy z siedmiu Kościołów, a konsultacje są prowadzone w sumie z jedenastoma Kościołami. W dniu 26 września2001 r. (po sześcioletniej pracy) odbyła się uroczysta prezentacja całego Nowego Testamentu i Księgi Psalmów.

W roku 2008 wydane zostało nowe tłumaczenie - Biblia Paulistów - przygotowane przez Towarzystwo Świętego Pawła.

Ciekawostkami są adaptacje Nowego Testamentu na gwary i regionalne lub środowiskowe odmiany języka:

śląską (Biblia Ślązoka)

góralską (Nowy Testament w przekładzie na gwarę górali Skalnego Podhala)

hip-hopową (Dobra Czytanka wg św. ziom'a Janka)

Rada Języka Polskiego poddaje tego typu adaptacje zdecydowanej krytyce. W komunikacie zwrócono uwagę na niezgodne z terminologią stosowaną w Kościele Katolickim użycie określenia "przekład", które zgodnie z zaleceniami Soboru Watykańskiego II przysługuje tylko przekładom z języków oryginalnych. Według RJP takie adaptacje grożą "prywatyzacją" Biblii dla określonego środowiska, oraz godzą w jej sakralny i kulturotwórczy charakter[1].

W roku 2006 zostało ukończone przez rabina dr. Sachę Pecarica, pierwsze powojenne żydowskie tłumaczenie Tory na język polski. Wydało je w 5 tomach wydawnictwo Pardes Lauder.

Ocena przekładów

W 1999 Katolicka Agencja Informacyjna przeprowadziła wśród polskich biblistów ankietę, mającą ocenić polskie przekłady Biblii. W ramach ankiety respondenci wybrali przekłady:

najlepsze literacko: Biblia Jakuba Wujka oraz przekłady biblijne Romana Brandstaettera,

najprzydatniejszy w praktyce: Biblia Tysiąclecia,

najlepszy ogólnie: Biblia Poznańska

Charakterystyka przekładów

Typ przekładu

Można wyróżnić dwa podejścia tłumaczy wobec Biblii:

filologiczne – chęć jak największego oddania w języku polskim tekstu oryginalnego, nawet kosztem jego zrozumiałości. Jest to szczególnie cenne dla osób badających Biblię pod kątem filologicznym i historycznym.

komunikacyjne – celem tłumacza jest to, aby u czytelników wywołać taką samą reakcję (rozumienie i ocenę tekstu), jaką mieli czytelnicy Biblii w językach oryginalnych. Dosłowność tłumaczenia nie jest tu więc najważniejsza, liczy się przekazanie komunikatu.

Większość polskich przekładów spełnia (w mniejszym lub większym stopniu) funkcję komunikacyjną, jednak według niektórych opinii, tłumacze popadają w "grzech dosłowności", tłumacząc zbyt wiernie, a jednocześnie niezrozumiale

Ze względu na wierność wobec oryginału wyróżnia się trzy podstawowe rodzaje przekładów:

dosłowny, według zasady formalnej równoważności – przekład odpowiada tekstowi oryginalnemu na poziomie poszczególnych słów, a także ich kolejności. W najbardziej ścisłej formie, dosłownie przekłada się nawet idiomy, choćby były niezrozumiałe w języku polskim. Przekłady dosłowne brzmią czasami niezbyt zrozumiale, wymagają dodatkowych przypisów i objaśnień. Spośród popularnych przekładów Biblii najbliższe dosłowności są Biblia Gdańska oraz Biblia Ewangeliczna, Przekład dosłowny. Istnieją też przekłady specjalistyczne, których głównym celem jest dosłowność, np. Hebrajsko-polski Pięcioksiąg.

dynamiczny, według zasady ekwiwalencji dynamicznej – zgodność na poziomie całych zdań. Polskie przekłady mają najczęściej charakter dynamiczny. Różnią się jednak stopniem dynamizmu. Na przykład Biblia Poznańska zachowuje dużą wierność oryginałowi, czego nie można powiedzieć o Biblii Tysiąclecia lub Biblii Warszawsko-Praskiej.

idiomatyczny i parafraza – zgodność na poziomie myśli i akapitów. Jedyny polski przekład, który jest w pełni parafrazą to Słowo Życia.

Ze względu na rodzaj odbiorców wyróżnić można dwa rodzaje przekładów:

popularne, przeznaczone dla przeciętnego czytelnika. Przekłady te najczęściej tłumaczono przyjmując podejście komunikacyjne. Odmianą przekładu popularnego jest przekład pastoralny, który ma służyć jak najszerszej liczbie wiernych. Cele pastoralne stawiali sobie m.in. tłumacze Biblii Paulistów.

specjalistyczne, służące m.in. egzegezie, wykorzystywane przez biblistów. Należą do nich przekłady dosłowne, a także synopsy.

Lista polskich przekładów Biblii

Wymienione poniżej są przekłady co najmniej Nowego Testamentu

Historyczne

Katolickie

Biblia królowej Zofii (1455)

Nowy Testament w przekładzie Marcina Bielskiego (1556)

Biblia Leopolity lub Biblia Szarffenbergowska (1561)

Biblia Wujka (1599)

Protestanckie

Nowy Testament w przekładzie Stanisława Murzynowskiego (1552)

Biblia Brzeska (1563)

Nowy Testament w przekładzie Marcina Czechowica (1577)

Biblia Nieświeska (1572)

Nowy Testament w przekładzie Walentego Szmalca (1606)

Biblia Gdańska (1632)

Nowy Testament i Psalmy w przekładzie Bolesława Goetze (ok. 1860)

Współczesne

Katolickie

·Nowy Testament w przekładzie Eugeniusza Dąbrowskiego (1949)

·Nowy Testament w przekładzie Seweryna Kowalskiego (1956)

·Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu - komentarze KUL (od 1958; NT ukończony w 1979, ST nadal wydawany)

·Biblia Tysiąclecia (I wydanie – 1965, potem wydania po rewizjach)

·Biblia Warszawsko-Praska (1997, Nowy Testament 1975)

·Biblia Poznańska (1973-1975)

·Biblia Lubelska (kolejne księgi wydawane od lat 90.)

·  przekład interlinearny w Prymasowskiej Serii Biblijnej:

Grecko-polski Nowy Testament, tłum. ks. Remigiusza Popowskiego i Michała Wojciechowskiego (1993) – przekład interlinearny z kodami gramatycznymi

Hebrajsko-polski Stary Testament, tłum. Anna Kuśmirek (2003 –

2010) – przekład interlinearny z kodami gramatycznymi, transliteracją oraz indeksem rdzeni:

Tom I: Pięcioksiąg (2003)

·          

Tom II: Prorocy (2008)

Tom III: Pisma (2010)

Grecko-polski Stary Testament – Księgi greckie, tłum. Michała Wojciechowskiego (2008) – przekład interlinearny ksiąg deuterokanonicznych ST z kodami gramatycznymi i indeksem form podstawowych

Nowy Testament, Przekład na Wielki Jubileusz Roku 2000 (2000)

Biblia Paulistów (2008, Nowy Testament i Psalmy 2005)

Nowy Komentarz Biblijny (kolejne księgi wydawane od 2005)

Nowy Testament w przekładzie na gwarę górali Skalnego Podhala (2005)

Protestanckie

Biblia Warszawska (1975)

Słowo Życia – parafraza tekstu Nowego Testamentu (1989)

Nowy Testament, Współczesny Przekład (1991)

Nowa Biblia Gdańska (lata 90. XX wieku)

Uwspółcześniona Biblia Gdańska (2009)

Biblia Ewangeliczna, Przekład dosłowny – metafraza tekstu Nowego Testamentu (2004)

Nowe Przymierze i Psalmy (Biblia ewangeliczna - przekład literacki) (2012)

Inne

Przekład Nowego Świata (z języka angielskiego – 1997)

Przekład Mariawicki

Biblia Ekumeniczna (Nowy Testament i Psalmy – 2001, księgi dydaktyczne ST - 2008, księgi deuterokanoniczne - 2012)

Ekumeniczny Przekład Przyjaciół (Nowy Testament) – Czajkowski, Anchimiuk, Kwiecień

Lista przekładów częściowych

Zobacz też: Polskie przekłady Psalmów.

Pięcioksiąg Mojżesza dla Żydów-Polaków (Chamiszach Chumsze Torah); tłomaczył z Hebrejskiego i objaśnił komentarzem Daniel Neufeld; Warszawa (1863) – w tej edycji t. I: Księga Rodzaju (1863) oraz t. II: Księga Wyjścia (1863) – tłumaczenie dla społeczności żydowskiej

Przysłowia Salomona, tłum. Izaak Kramsztyk. Warszawa (1878)

Przysłowia Salomona wierszem z hebrajskiego, tłum. Numa (Joachim) Hirstein, Warszawa (1895) – tłumaczenie dla społeczności żydowskiej

Kohelet czyli Kazania Salomona z hebrajskiego wierszem, tłum. Numa (Joachim) Hirstein, Warszawa (1898) – tłumaczenie dla społeczności żydowskiej

Przekłady biblijne Władysława Szczepańskiego (1914-1917) – przekład Ewangelii i Dziejów Apostolskich

Przekłady biblijne Józefa Kruszyńskiego (1926-1939) – większość ksiąg Starego Testamentu

Chwała Boża (Psałterz Dawidowy), tłum. Fryderyka Aszkenazego, ks. 1-5, Lwów (1927) – tłumaczenie dla społeczności żydowskiej

Pięcioksiąg Mojżesza, tłum. Józefa Miessesa, cz. 1-5, Przemyśl, wyd. Symcha Freund, (1931) – tłumaczenie dla społeczności żydowskiej

Ewangelja Święta Pana Naszego Jezusa Chrystusa - Nowe tłumaczenie popularne w nowoczesnym języku komentowane przez Katechizm i Brewjarz - E. Grzymała (1936)

Pięcioksiąg Mojżesza, tłum. Salomona Spitzera, Kraków (1937) – tłumaczenie dla społeczności żydowskiej

Ewangelie i Dzieje Apostolskie – ks. Feliks Gryglewicz (1947)

Dobra Nowina według Mateusza i Marka – Władysław Witwicki (1958)

Przekłady biblijne Romana Brandstaettera: Ewangelie, pisma św. Jana Ewangelisty, księgi Hioba, Koheleta i in. – Roman Brandstaetter (1968-1984)

Księga Rodzaju, tłum. Artura Sandauera, "Literatura na Świecie" (1974) nr. 3, s. 4-177 – tzw. tłumaczenie laickie dokonane z perspektywy żydowskiej

Przekłady biblijne Czesława Miłosza: Ewangelia Marka, Apokalipsa św. Jana, księgi pięciu Meligot, księga Hioba, księga Mądrości – Czesław Miłosz (1979-1989)

Ewangelie i Dzieje Apostolskie – Walenty Prokulski (1975)

Ewangelia Mateusza i Marka – Anna Świderkówna (1995, 1997)

·Ewangelia według św. Jana. Przekład ekumeniczny – ks. Michał Czajkowski (1997)

·Synopsa czterech Ewangelii w nowym przekładzie polskim – Michał Wojciechowski (1997)

·Dobra nowina według św. Marka – ks. Tomasz Węcławski (2000)[11]

·Księga Daniela w przekładzie z języków oryginalnych – pastor prof. zw. dr hab. Zachariasz Łyko (2001)

·  Przekłady pastora Piotra Kotarby-Kaczora (2002)[12]

Księga Danijela w przekładzie z języka hebrajskiego i aramejskiego

Dobra Nowina Królestwa Łaski według apostoła Mateusza w nowym przekładzie z języka greckiego

Dobra Nowina Czynów Sługi Bożego według św. Marka w nowym przekładzie z języka greckiego

·Ewangelia Łukasza – Zygmunt Kubiak (2004)

·Dobra Czytanka wg św. ziom'a Janka (przekład na język slangowy, 2005)

·Nowy Przekład Dynamiczny (docelowo cała Biblia; w 2012 ukazała się Księga Psalmów)

Przekłady Biblii:

-          Septuaginta (z gr.- 70)- nazwa pierwszego przekładu ST z j. Hebrajskiego na grecki, pochodzącego z lat 250- 150 p.n.e., dokonanego przez, wg tradycji, przez 72 tłumaczy,

-          Wulgata (łac. vulgatus- pospolity, powszechny)- przekład łaciński dokonany w większości przez Hieronima (IV/V w. n.e.),

-          Pierwszego polskiego przekładu dokonał ks. Jakub Wujek w XVI w.,

-          Biblia Tysiąclecia- tłumaczona przez Benedyktynów Tynieckich, wydana po raz pierwszy w 1965 roku.

Treść Starego i Nowego Testamentu

Stary Testament:

tresc - wydarzenia chrześcijańskie, występujące przed narodzeniem Chrystusa

Nowy Testament:

tresc - wydarzenia chrześcijańskie, występujące po narodzeniu Chrystusa

Podsumowanie treści Starego Testamentu

Stary Testament podzielony jest na 5 części: Pięcioksiąg Mojżeszowy (od 1 do 5 Księgi Mojżeszowej), księgi historyczne (od Księgi Jozuego do Księgi Estery), księgi poetyckie (od Księgi Joba do Pieśni nad Pieśniami), księgi większych proroków (od Izajasza do Daniela) i księgi mniejszych proroków (od Księgi Ozeasza do Malachiasza). Stary Testament był pisany od 1400 r. przed Chr. do 400 r. po Chr. Stary Testament został napisany głównie po hebrajsku, z niektórymi mniejszymi fragmentami po aramejsku (odmiana hebrajskiego).

Stary Testament porusza przede wszystkim temat relacji Boga z narodem wybranym- Izraelem. Pięcioksiąg opisuje głównie powstanie narodu wybranego oraz zawarcie przymierza Boga z Izraelem. Księgi historyczne opisują historię Izraela, wszystkie zwycięstwa i sukcesy, ale także potyczki i przegrane na przestrzeni wieków. Księgi poetyckie opisują nam czułą i bardziej intymną relację Boga ze swym ludem- Izraelem i jego pasji względem Izraela, aby był ludem posłusznym i oddanym swojemu Bogu. Księgi prorockie są Bożym wołaniem, aby Izrael odwrócił się od swojego duchowego cudzołóstwa i nieprawości i powrócił do relacji pełnej posłuszeństwa i duchowej wierności.

Być może właściwszą nazwą byłby Pierwszy Testament. Słowo „stary” zdaje się wskazywać, na coś już nieaktualnego albo nieadekwatnego. Poznawanie treści Starego Testamentu jest przydatnym i bardzo ubogacającym duchowo doświadczeniem. Poniżej przedstawiamy odnośniki do streszczeń podsumowujących poszczególne księgi Starego Testamentu. Ufamy, że nasza analiza ksiąg Starego Testamentu będzie dla Ciebie pożytecznym narzędziem pogłębiania osobistej relacji z Chrystusem.