Sự thống nhất biện chứng giữa bản chất và hiện tượng, ý nghĩa phương pháp luận. I. Khái niệm bản chất và hiện tượng 1. Bản chất là phạm trù chỉ sự tổng hợp tất cả những mặt, những mối liên hệ tất nhiên tạo thành một thể thống nhất hữu cơ bên trong quy định sự vận động và phát triển của sự vật. 2. Hiện tượng là phạm trù dùng để chỉ sự biểu hiện ra bên ngoài những mặt, những mối liên hệ đó. II. Sự thống nhất biện chứng giữa bản chất và hiện tượng Bản chất và hiện tượng đều tồn tại khách quan, là hai mặt vừa thống nhất vừa đối lập với nhau. Sự thống nhất đó được thể hiện ở chỗ: - Bản chất bao giờ cũng bộc lộ ra qua hiện tượng; còn hiện tượng bao giờ cũng là sự biểu hiện của bản chất. Không có bản chất tồn tại một cách thuần tuý, ngược lại không có hiện tượng không phải là sự biểu hiện của một bản chất nào đó. - Bản chất và hiện tượng tương ứng với nhau. Bản chất bị tiêu diệt thì hiện tượng do nó sinh ra sớm muộn cũng bị mất theo. Bản chất mới ra đời thì sẽ có các hiện tượng mới gắn liền với nó xuất hiện. Sự đối lập giữa bản chất và hiện tượng được thể hiện ở chỗ: - Bản chất là cái bên trong, hiện tượng là cái bên ngoài. Các hiện tượng đều biểu hiện bản chất, nhưng biểu hiện một cách khác nhau, dưới hình thức cải biến, đôi khi xuyên tạc bản chất. - Đây là sự đối lập giữa cái tương đối ổn định với cái thường xuyên biến đổi. Bản chất của sự vật tồn tại trong suốt quá trình tồn tại của sự vật. Chỉ khi sự vật mất đi thì bản chất thay đổi và những hiện tượng của nó cũng thay đổi theo. - Bản chất sâu sắc hơn hiện tượng, vì bản chất phản ánh cái bên trong, cái tất yếu của sự vật; còn hiện tượng phản ánh cái cá biệt, nên nó phong phú hơn bản chất. - Muốn hiểu được sự vật, nhận thức không dừng lại ở hiện tượng, mà phải đi từ hiện tượng đến bản chất. - Trong hoạt động thực tiễn không thể dựa trên tri thức về hiện tượng mà phải dựa trên tri thức về bản chất của sự vật.