Sinh học về da

Lớp ngoài cùng của da là lớp biểu bì, được cấu tạo từ 4 lớp khác nhau. Khi bạn nhìn vào da ai đó tức là bạn đang nhìn vào lớp ngoài cùng của biểu bì (lớp sừng). Lớp này gồm những tế bào phản xạ được ánh sáng. Khi lớp ngoài cùng đồng nhất, nó sẽ phản xạ ánh sáng đồng đều. Vì vậy da bạn sẽ trong mịn màng và sáng hơn so với lúc sần sùi.

Lớp trong cùng của biểu bì gồm các tế bào mẹ, được gọi là lớp đáy. Chúng sinh ra các "tế bào con" và các tế bào này sẽ được đẩy dần lên, hoàn thiện dần và tạo thành các lớp trên của biểu bì. Khi di chuyển như vậy, chúng sẽ già và cuối cùng chết đi. Do đó lớp ngoài cùng của biểu bì gồm toàn các tế bào chết, sẽ bong ra một cách tự nhiên. Một vòng đời tế bào kéo dài từ 26-42 ngày. Khi bạn càng già thì vòng đời tế bào càng kéo dài, tức là quá trình làm mới tế bào chậm đi, làm bề mặt da bạn trông thô ráp hơn.

Các tế bào lớp ngoài cùng (lớp sừng) chứa yếu tố dưỡng ẩm tự nhiên (NMF- Natural Moisture Factor). Khi môi trường khô, cơ thể bạn phản ứng bằng cách sản xuất ra nhiều NMF hơn, nhưng quá trình đó phải mất vài ngày. Vì thế da bạn trở nên khô hơn trước khi có sự trợ giúp của NMF. Đó là lí do vì sao việc dưỡng ẩm cho da bạn trong điều kiện thời tiết khô là rất quan trọng.

Các tế bào lớp giữa của biểu bì giải phóng ra các chất tạo thành lớp màng lipid (chất béo) bao quanh tế bào giúp da giữ nước. Ngon tay, ngón chân ít lipid hơn cẳng chân nên không giữ nước tốt bằng. Vì vậy sau khi nhúng lâu trong nước, ngón tay và ngón chân bạn trông nhăn nheo còn cẳng chân thì không. Mục đích của những kem dưỡng ẩm tốt nhất là làm tăng những lipid quan trọng này.

Yếu tố 1: Tính giữ nước của da: Da dầu >< Da khô
Da dầu hay khô phụ thuộc chủ yếu vào tình trạng của Hàng rào da ( các lớp tế bào sừng ngoài cùng giúp da giữ ẩm) và sự sản xuất dầu (bã dầu) của da.

Hàng rào da: giống như bức tường gạch, trong đó các viên gạch ( các tế bào) được bao quanh bởi vữa (màng lipid). Các thành phần độc hại, thời tiết lạnh và khô có thể làm hỏng những lipid này, gây ăn mòn vữa, từ đó các viên gạch không còn vững chắc nữa. Nhiều tác nhân bên ngoài như: chất tẩy rửa, aceton, clo, các chất hoa học khác, thậm chí ngâm da trong nước lâu cũng có thể làm hại hàng rào bảo vệ da. Đồng thời, nó có thể bị khuyết do các nguyên nhân về gen.

Các thành phần chính của hàng rào bảo vệ da: ceramide, acid béo, cholesterol và một số thành phần lipid khác. Các thành phần này phải có tỷ lệ phù hợp để giữ cho da không thấm hay thoát nước. Hàng rào da suy yếu sẽ dẫn đến việc da khô và nhạy cảm. Da khô là do nước bên trong bay hơi ra ngoài. Da nhạy cảm là do hàng rào bảo vệ da không ngăn được các chất kích thích bên ngoài xâm nhập vào bên trong. Khôi phục hành rào da bằng các sản phẩm thích hợp sẽ giúp điều trị nhiều vấn đề của da. Chế độ ăn uống cung cấp các yếu tố dinh dưỡng thiết yếu như các acid béo và cholesterol giữ vai trò quan trọng trong việc phục hồi hàng rào da. Thiếu dinh dưỡng có thể làm suy yếu khả năng phục hồi và tái thiết của nó.

Sản xuất dầu: Da có nhiều tuyến bã tiết ra dầu trong đó chứa các thành phần như: este nền. Triglyceride và squalene. Các thành phần lipid này tạo nên lớp màng phủ bề mặt giúp giữ ẩm bên trong da. Trong khi việc sản sinh dầu tăng lên gây ra da dầu, ngược lại không phải lúc nào cũng đúng, da khô cũng có thể là do lớp hàng rào bảo vệ bị hư tổn. Việc sản xuất dầu có thể bị ảnh hưởng bởi chế độ ăn, stress, nội tiết và gen.

Yếu tố 2: Tính nhạy cảm của da: Nhạy cảm>< Khỏe
Da khỏe: là da có một hành rào da vững chắc giúp ngăn các tác nhân gây dị ứng và các chất kích thích xâm nhập. Trừ khi bị cháy nắng, da khỏe ít tê buốt, đỏ hay mụn. Nên loại da này có thể dùng hầu hết các sản phẩm mà không bị dị ứng. Tuy nhiên, nhiều sản phẩm sẽ không hiệu quả vì không đủ mạnh để có thể xâm nhập được vào hàng rào da quá " dày " này.
Da nhạy cảm: chiếm >40% dân số. Hàng rào da yếu hơn nên dễ bị tác động. Rất nhiều sản phẩm được sản xuất riêng cho da nhạy cảm. Tuy nhiên 4 nhóm da nhạy cảm khác nhau cần lựa chọn các liệu pháp điều trị và sản phẩm chăm sóc da khác nhau phù hợp.
+ Nhóm trứng cá: mụn đầu đen, mụn đầu trắng, trứng cá.
+ Nhóm trứng cá đỏ: da mặt thưởng xuyên đỏ tấy và nhạy cảm với nhiệt nóng.
+ Nhóm tê buốt: Bị tê buốt hoặc nóng da
+ Nhóm dị ứng: bị đỏ da, ngứa, tróc vảy.
Tất cả các nhóm da này có đặc điểm chung là tình trạng viêm. Vậy nên các liệu pháp điều trị cho da nhạy cảm đều hướng đến việc giảm viêm và loại trừ các nguyên nhân gây viêm.

*Nhóm trứng cá: 70-80% người bị trứng cá ở lứa tuổi 11-25, nhiều phụ nữ bị trứng cá do rối loạn nội tiết. Người trưởng thành bị trứng cá rắc rối hơn thanh thiếu niên.
3 yếu tố tạo nên mụn trứng cá: Việc sản xuất dầu, lỗ chân lông bị bít tắc và vi khuẩn P.acnes. Chúng tương tác với nhau theo cơ chế sau: Dầu sẽ kết dính các tế bào da chết lại với nhau -> lỗ chân lông bị bít tắc, gây ra mụn đầu đen hay mụn đầu trắng -> vi khuẩn P.acnes xâm nhập vào lỗ chân lông -> viêm (đỏ và mưng mủ).
Phương pháp giải quyết: giảm tiết dầu, giải quyết hiện tượng bít tắc lỗ chân lông và diệt vi khuẩn.

*Nhóm trứng cá đỏ: thường bắt đầu xuất hiện ở người trưởng thành trên 25t.
Triệu chứng: da mặt thường xuyên đỏ hoặc cơn đỏ bừng mặt (đỏ mặt không thường xuyên, theo cơn, hết cơn mặt lại bình thường), các sần và mụn mủ, mạch máu nhỏ nổi rõ trên mặt.
Trước 25t, người có khuynh hướng bị trứng cá đỏ có thể bị cơn đỏ bừng mặt và đỏ da khi xúc động mạnh.
Nhiều nghiên cứu chỉ ra vi khuẩn HP gây viêm loét dạ dày góp phần gây trứng cá đỏ. Nếu bệnh nhân bị trứng cá đỏ có mụn viêm và đỏ da, nên đi kiểm tra để xác định HP, điều trị bằng cách uống kháng sinh.
Phương pháp giải quyết: gặp bác sĩ để được kê đơn.

*Nhóm da tê buốt: Là da bị tê buốt khi phản ứng với các sản phẩm và thành phần không phải do dị ứng mà do tăng độ nhạy cảm ở đầu mút thần kinh trong da. Trong da liễu, các xét nghiệm như xét nghiệm acid lactic có thể xác định bạn có thuộc nhóm da tê buốt hay không. Nếu bạn thuộc nhóm này, bạn có thể có cảm giác tê buốt khủng khiếp khi phản ứng với acid benzoic có trong nhiều sản phẩm như: K-Y Jelly, kem trị viêm âm đạo do nấm Candida.
Nhóm da tê buốt không nhất thiết phải có các triệu chứng tấy đỏ hay kích ứng.
Nên tránh:
AHA (Alpha Hydroxyl Acid: Acid glycolic, acid lactic)
Acid Benzoic
Bronopol
Acid Cincamic (tổng hợp)
Dowicil 200
Formaldehyde
Acid Lactic
Propylene glycol
Quaternary ammonium tổng hợp
Sodium lauryl sulfat
Acid Sorbic
Urea
Vitamin C

*Nhóm da dị ứng: Khi hàng rào da bị suy yếu các chất bên ngoài có thể xâm nhập vào sâu trong da. Thông qua những lỗ hổng này, các chất gây dị ứng, các chất hóa hoc các chất kích thích khác từ bên ngoài sẽ xâm nhập vào trong da và mạch máu từ đó kích hoạt phản ứng viêm. Đó là dị ứng da tiếp xúc. Ngoài ra bên trong cơ thể cũng có các dị ứng với thức ăn hoặc các chất khác gây viêm ra ngoài da.
Các thành phần gây dị ứng hay gặp nhất là hương liệu và chất bảo quản. Những người sử dụng nhiều sản phẩm chăm sóc da khác nhau có khả năng bị dị ứng cao hơn do tiếp xúc với nhiều thành phần hơn. Những người có da khô (hành rào da bị suy yếu) cũng hay bị dị ứng hơn so với thông thường. Nên test sản phẩm trước khi mua. Nếu da phản ứng với nhiều thành phần, cần hỏi ý kiến của bác sĩ da liễu.
Dị ứng hay xuất hiện nhất ở da khô và da nhạy cảm.
Phương pháp: làm khỏe hàng rào da để giảm vấn đề này.

Yếu tố 3: Nhiễm sắc tố: Nhiễm sắc tố>< Không nhiễm sắc tố
Tế bào sắc tố da có tên melanocyte sản xuất ra sắc tố da melanin có màu nâu đen. Melanin tạo ra màu da đồng thời cũng tạo ra các dạng nhiễm sắc tố: nám, tàn nhang, vết thâm...Melanin hấp thu các tia tử ngoại (tia UV) trong ánh nắng đến chúng không phá hủy da bạn. Khi tiếp xúc nhiều với ánh nắng, da bạn bị đen đi do ẩn xuất nhiều melanin hơn để chống lại các tia UV. Đây là cơ chế tự bảo vệ của da.

*Những vết đen
- Nám da (Melasma): được biết đến như dấu hiệu mang thai. Gồm các đám màu đen, nâu với kích thước từ 1 đồng xu hoặc lớn hơn ở trên mặt hoặc ngực. Thường xuất hiện ở vùng da hay tiếp xúc với ánh nắng mặt trời, hay gặp ở phụ nữ mang thai, hoặc sử dụng liệu pháp estrogen ( uống thuốc tránh thai hoặc uống thuốc nội tiết sau tuổi mãn kinh).
-Nốt tàn nhang (Solar lentigos): hình thành do phơi nắng hoặc cháy nắng, là biểu hiện của sự lão hóa da. Đây là rối loạn da lành tính có hình tròn hoặc bầu dục, kích thước từ vài mm đến 2cm. Chúng có nhiều mải sắc khác nhau từ vàng sậm đến nâu đen. Nốt tàn nhang xuất hiện ở những vùng da phơi nắng nhiều: mặt, mu bàn tay, ngực, lưng. Có thể phòng tránh bằng việc tránh ánh nắng trược tiếp và dùng sản phẩm chống nắng.
Nếu bạn thuộc loại da dầu-khỏe-nhiễm sắc tố-căng (ORPT), hay làm gheo những chỉ dân ngăn ngừa neo nhăn của da dầu-khỏe-nhiễm sắc tố-nhăn (ORPW) như một biện pháp phòng ngừa.
-Chấm tàn nhanh di truyền (ephilides): thường xuất hiện ở người da trắng tóc đỏ. Có khi còn nhỏ, tăng lên do hậu quả của cháy nắng trước tuổi 20 và biến mất khi về già. Trong khi tàn nhang do ánh nắng sẽ ngày càng trầm trọng theo tuổi tác. Dễ bị ung thư tế bào sắc tố, tăng lên ở những người có tiền sử cháy nắng và phơi nắng thường xuyên.
Phòng tránh: Ăn thức ăn giàu chất chống oxi hóa, không hút thuốc và dùng retinoid.
- Loại bỏ những vết đen: 2 cơ chế ngăn ngừa: Một là, ức chế men tyrosinase giúp ngăn sự tạo thành melanin. Hydroquinone, acid kojic, arbutin và licorice extract là các chất ức chết tyrosinase. Hai là, ngăn ngừa sự vận chuyển melanin từ tế bào sắc tố da vào trong các tế bào biểu bì, từ đó làm nhạt màu da.
- Nhiễm sắc tố và nguy cơ ung thư da: Ung thư tế bào sắc tố xảy ra khi tế bào sắc tố trở nên ác tính. Ung thư tế bào không sắc tố: Ung thư tế bào đáy và ung thư tế bào sừng.
- Tia tử ngoại (Tia UV): 2 loại: UVA, UVB. Khi tiếp xúc với da, tia tử ngoại kích thích sản xuất melanin, tạo ra nhớ da rám nắng màu nâu vàng (TAN). Đây là phản ứng tự bảo vệ của da chống lại sự phá hủy của tia tử ngoại. Đồng thời tia UV gây ra nám má và các nốt tàn nhang.
UVB gây cháy nắng.
UVA xuyên sâu vào trung bì hây sự phá hủy lâu dài.
Tránh nắng là biện pháp tốt nhất.

- Yếu tố 4: Nhăn >< Căng
Quá trình lão hóa diễn ra cả bên trong lẫn bên ngoài. Sự lão hóa bên trong do gen quy định, sẽ xuất hiện theo thời gian và là điều không thể tránh khỏi, không thể kiềm soát. Sự lão hóa bên ngoài do những yếu tố như hút thuốc lá, ô nhiễm, thiết chất dinh dưỡng, phơi nắng và có thể thay đổi được.
Yếu tố gây lão hóa phổ biến nhất là tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng -> sử dụng kem chống nắng thích hợp.
- Dùng sản phẩm chống nắng hàng ngày: hãy tập thói quen dùng kem chống nắng hàng ngày dù bạn ở nhà hay đi ra ngoài. UVA có thể xuyên qua cửa sổ để vào nhà, ô tô hay máy bay. Hãy chọn kem chống nắng có chỉ số SPF ít nhất là 15 để bảo vệ da khi bạn không định phơi nắng lâu. Hoặc bạn có thể tìm kiếm các sản phẩm chăm sóc da có tác dụng chống nắng: kem dưỡng ẩm, kem nền, phấn phủ có chứa SPF. Và hãy đảm bảo nếu dùng kết hợp sản phẩm thì chỉ số SPF ít nhất phải là 15.
- Bôi sản phẩm chống nắng: Bôi lên toàn bộ vùng da tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng: mặt, cổ, ngực, mu bàn tay...
- Phơi nắng nhiều: nếu bạn đi bơi, chơi thể thao, đi biển...tiếp xúc nhiều với ánh nắng, tôi khuyên bạn làm những việc sau:
° Bôi sản phẩm chống nắng có chỉ số SPF 45-60 và bôi lại 1 tiếng/một lần.
° Bôi trước khi ra ngoài nắng trước 30' và để nó thấm hết vào da.
° Cố gắng chỉ ra ngoài nắng vào những lúc mặt trời yếu: trước 10h sáng và sau 4h chiều.
° Nên dùng ô bất cứ khi nào có thể
° Mặc quần áo chống nắng.
Hãy bôi kem chống nắng lên người và nếu được hay bôi cả vùng mắt (nếu không bị ngứa, nóng hay rát da). Hãy chọn sản phẩm kem chống nắng chứa thành phần không gây nhức buốt: Titanium dioxide (Titan oxit) hoặc Zinc oxide (kẽm oxit).
Nếu đi bơi, hãy lau khô người và bôi nhiều kem chống nắng với SPF từ 30 trở nên, mặc quần áo thích hợp và đợi khoảng 20' trước khi ra nắng.
- Chống nếp nhăn: Chống nắng chính là chìa khóa để chống nếp nhăn. Nếp nhăn xuất hiện do sự thay đổi của trung bì (chứa collagen và elastin). Tuy nhiên, nhiều thành phần chăm sóc da không thể thấm sau vào lớp trung bì để cải thiện nếp nhăn. Có một vài ngoại lệ. Retinol không kê đơn hoặc kê đơn sẽ giúp ngăn ngừa hình thành nếp nhăn. Các chất chống oxi hóa khi được sử dụng thích hợp cũng sẽ ngăn ngừa sự lão hóa một cách hiệu quả. Mục tiêu của chống lão hóa là ngăn chặn sự mất đi của collagen, elastin và axit hyaluronic (HA). Đây là 3 thành phần quan trọng của lớp trung bì, giảm dần theo tuổi hoặc khi da bị viêm. Một vài sản phẩm chứa thành phần này nhưng vì phân tử quá lớn, không thể hấp thu qua lớp biểu bì vào trung bì khi bôi ngoài da, kể cả HA cũng chỉ giúp da giữ ẩm, không thể thay thế HA mất đi trong trung bì.
Sử dụng chất kích thích da tự sản xuất collagen, elastin và HA là hướng đi hiệu quả. Retinoid, vitamin C và các peptit đồng (copper peptit) đã được chứng minh có tác dụng thúc đẩy quá trình tổng hợp collagen.

Phơi nắng thúc đẩy quá trình lão hóa vì tia UV sẽ:
> Phá hủy collagen (cấu trúc chống đỡ, đàn hồi da)
> Phá hủy elastin ( cấu trúc đàn hồi da)
> Giảm HA (giúp giữ nước và làm da căng đầy)
> Phá hủy ADN của tế bào, biến đổi và hư hại tế bào da, dẫn đến ung thư da.
> Phân hủy các enzym cần thiết cho sự tổng hợp các thành phần quan trọng của tế bào.

Một khi cấu trúc da bị phá hủy thì việc giúp nó trở lại như cũ sẽ vô cùng khó khăn. Vì vậy hãy bảo vệ da bạn ngay từ bây giờ. Tránh ánh nắng, dùng sản phẩm chống nắng, không hút thuốc, tránh ô nhiễm, uống bổ sung các thành phần chống oxi hóa và ăn nhiều rau củ quả sẽ giúp giảm nếp nhăn hiệu quả. Thêm vào đó dùng retinoid đều đặn theo đơn và các sản phầm chăm sóc da chứa chất chống oxi hóa cũng giúp ích nhiều. Thay đổi thói quen sống sẽ thay đổi da bạn từ loại da nhăn thành loại da căng.

Hãy khám phá loại da của bạn bằng bảng câu hỏi trong chương sau. Và sau đó bạn có thể quay lại chương này để hiểu một cách khoa học về các yếu tố nổi bật ảnh hưởng đến da bạn.