C.Mác và Ph.Ăngghen đã dùng nhiều thuật ngữ khác nhau: giai cấp vô

sản, giai cấp xã hội hoàn toàn chỉ dựa vào việc bán sức lao động của mình,

lao động làm thuê ở thế kỷ XIX, giai cấp vô sản hiện đại, giai cấp công

nhân hiện đại, giai cấp công nhân đại công nghiệp... như những cụm từ

đồng nghĩa để biểu thị một khái niệm giai cấp công nhân - con đẻ của nền

đại công nghiệp tư bản chủ nghĩa, giai cấp đại biểu cho lực lượng sản xuất

tiên tiến, cho phương thức sản xuất hiện đại.

Dù khái niệm giai cấp công nhân có nhiều tên gọi khác nhau như thế

nào đi nữa thì theo C. Mác và Ph. Ăngghen vẫn chỉ mang hai thuộc tính cơ

bản:

Về phương thức lao động, phương thức sản xuất, đó là những người

lao động trực tiếp hay gián tiếp vận hành các công cụ sản xuất có tính chất

công nghiệp ngày càng hiện đại và xã hội hóa cao.

C. Mác và Ph. Ăngghen đã nêu: "Các giai cấp khác đều suy tàn và tiêu

vong cùng với sự phát triển của đại công nghiệp, còn giai cấp vô sản lại là

sản phẩm của bản thân nền đại công nghiệp"

"Công nhân cũng là một

phát minh của thời đại mới, giống như máy móc vậy... Công nhân Anh là

đứa con đầu lòng của nền công nghiệp hiện đại"

Về vị trí trong quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa, đó là những người

lao động không có tư liệu sản xuất, phải bán sức lao động cho nhà tư bản

và bị nhà tư bản bóc lột về giá trị thặng dư. Thuộc tính thứ hai này nói lên

một trong những đặc trưng cơ bản của giai cấp công nhân dưới chế độ tư

bản chủ nghĩa nên C.Mác và Ph.Ăngghen còn gọi giai cấp công nhân là

giai cấp vô sản.

Ngày nay, với sự phát triển của chủ nghĩa tư bản, bộ mặt của giai cấp

công nhân hiện đại có nhiều thay đổi khác trước. Cơ cấu ngành nghề của

giai cấp công nhân đã có những thay đổi to lớn: bên cạnh công nhân của

nền công nghiệp cơ khí đã xuất hiện công nhân của nền công nghiệp tự

động hoá, với việc áp dụng phổ biến công nghệ thông tin vào sản xuất.

Song, dù cho trình độ kỹ thuật có thay đổi như thế nào đi nữa thì xét theo

tiêu chí kinh tế - xã hội, giai cấp công nhân vẫn tồn tại như là một giai cấp

đặc thù.

Căn cứ hai thuộc tính cơ bản của giai cấp công nhân như đã trình bày

ở trên, chúng ta có thể coi những người lao động trong các ngành sản xuất

công nghiệp, dịch vụ công nghiệp là công nhân. Còn những người làm

công ăn lương phục vụ trong các ngành khác như y tế, giáo dục, văn hoá,

dịch vụ (không liên quan trực tiếp đến sản xuất công nghiệp)... là những

người lao động nói chung, đang được thu hút vào tổ chức công đoàn nghề

nghiệp, nhưng không phải là công nhân.

Sau khi cách mạng vô sản thành công, giai cấp công nhân trở thành

giai cấp cầm quyền, không còn ở địa vị giai cấp bị bóc lột nữa, mà nó đã

trở thành giai cấp thống trị, giai cấp lãnh đạo cuộc đấu tranh cải tạo xã hội

cũ, xây dựng xã hội mới, đại biểu cho toàn thể nhân dân lao động, làm chủ

những tư liệu sản xuất cơ bản đã được công hữu hoá. Trong thời kỳ quá độ

lên chủ nghĩa xã hội, giai cấp công nhân có đặc trưng chủ yếu nhất bằng

thuộc tính thứ nhất; còn về thuộc tính thứ hai nếu xét toàn bộ giai cấp, thì

giai cấp công nhân đã là người làm chủ, nhưng trong điều kiện tồn tại nhiều

thành phần kinh tế, thì còn có một bộ phận công nhân làm thuê trong các

doanh nghiệp tư nhân. Những người này về danh nghĩa tham gia làm chủ

cùng toàn bộ giai cấp công nhân và nhân dân lao động, nhưng xét về mặt cá

nhân, họ vẫn là những người làm công, ăn lương và với những mức độ nhất

định, họ vẫn bị những chủ sở hữu tư nhân bóc lột về giá trị thặng dư.