Câu 11. Hệ thống chính trị VN thời kỳ đổi mới

1.   Quá trình hình thành đường lối đổi mới hệ thống chính trị

a)   Cơ sở hình thành đường lối

- Yêu cầu của công cuộc đổi mới kinh tế

- Yêu cầu giữ vững ổn định chính trị - xã hội, mở rộng và phát huy dân chủ xã hội chủ nghĩa

- Yêu cầu mở rộng đối ngoại và hội nhập kinh tế quốc tế

- Yêu cầu khắc phục những yếu kém, khuyết điểm của hệ thống chính trị nước ta trước đổi mới

b)  Quá trình đổi mới tư duy về xây dựng hệ thống chính trị

- Sử dụng khái niệm hệ thống chính trị thay thế khái niệm hệ thống chuyên chính vô sản

- Nhận thức mới về cơ cấu và cơ chế vận hành của hệ thống chính trị ở nước ta

- Nhận thức mới về yêu cầu dân chủ hoá đời sống xã hội

- Đổi mới nhận thức về Nhà nước và Nhà nước pháp quyền XHCN

- Nhận thức mứoi về phương thức lãnh đạo của Đảng đối với hoạt động của hệ thống chính trị

2.    Mục tiêu, quan điểm và chủ trương xây dựng hệ thống chính trị thời kỳ đổi mới

a)   Mục tiêu và quan điểm xây dựng hệ thống chính trị

- Mục tiêu: Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội do Đại hội VII thông qua xác định: “Toàn bộ tổ chức và hoạt động của hệ thống chính trị ở nước ta trong giai đoạn mới là nhằm xây dựng và hoàn thiện nền dân chủ xã hội chủ nghĩa, bảo đảm quyền lực thuộc về nhân dân”.

Quan điểm:

Một là, dùng khái niệm “hệ thống chính trị” thay cho khái niệm hệ thống chuyên chính vô sản.

Hai là, kết hợp chặt chẽ ngay từ đầu đổi mới kinh tế với đổi mới chính trị, lấy đổi mới kinh tế làm trọng tâm đồng thời từng bước đổi mới chính trị.

Ba là, đổi mới tổ chức và phương thức hoạt động của hệ thống chính trị không phải là hạ thấp hoặc thay đổi bản chất của nó mà là nhằm tăng cường vai trò lãnh đạo của Đảng, hiệu lực quản lý của Nhà nước, phát huy quyền làm chủ của nhân dân, làm cho hệ thống chính trị hoạt động năng động hơn, có hiệu quả hơn, phù hợp với đường lối đổi mới toàn diện, đồng bộ đất nước; đặc biệt là phù hợp với yêu cầu của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và yêu cầu hội nhập kinh tế quốc tế.

Bốn là, đổi mới hệ thống chính trị một cách toàn diện, đồng bộ, có kế hoạch, có bước đi, hình thức và cách làm phù hợp.

Năm là, đổi mới mối quan hệ giữa các bộ phận cấu thành của hệ thống chính trị với nhau và với xã hội, tạo ra sự vận động cùng chiều theo hướng tác động, thúc đẩy xã hội phát triển; phát huy quyền làm chủ của nhân dân.

b)   Chủ trương xây dựng hệ thống chính trị

- Xây dựng Đảng trong hệ thống chính trị

     + Đổi mới tổ chức cũng như phương thức hoạt động lãnh đạo của Đảng

     + Đổi mới & chỉnh đốn Đảng

- Xây dựng Nhà nước trong hệ thống chính trị

     5 đặc điểm:

     + Nhà nước của dân, do dân, vì dân

     + Quyền lực nhà nước thống nhất, có sự phân công rành mạch & phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện 3 quyền: hành pháp, lập pháp, tư pháp

     + Nhà nước được tổ chức và hoạt động trên cơ sở hiến pháp, pháp luật

     + Nhà nước tôn trọng và bảo đảm quyền con người, quyền công dân

     + Nhà nước pháp quyền XHCN do 1 đảng duy nhất lãnh đạo có sự giám sát của nhân dân, sự phản biện của mặt trận và các tổ chưc thành viên của mặt trận.

     8 biện pháp:

     + Xây dựng & hoàn thiện hệ thống pháp luật

     + Tiếp tục đổi mới tổ chức hoạt động của Quốc hội

     + Đẩy mạnh cải cách hành chính

     + Xây dựng các hệ thống chính quyền tư pháp trong sạch, vững mạnh, dân chủ, nghiêm minh

     + Nâng cao trách nhiệm của Hội đồng Nhân dân & Ủy ban nhân dân

     + Xây dựng Mặt trận tổ quốc và các tổ chức Chính trị Xã hội trong hệ thống chính trị

     + Hoàn thiện các hệ thống chính quyền pháp luật và tăng cường tính độc lập xét xử của hệ thống này

     + Cần sớm nghiên cứu để xây dựng 1 quy trình phát hiện tuyển chọn chương trình đào tạo, bồi dưỡng và cơ chế tuyển dụng cán bộ cho hệ thống chính trị

- Xây dựng Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội trong hệ thống chính trị

     + Ban hành cơ chế của mặt trận & tổ chức Chính trị Xã hội

     + Thực hiện tốt các luật Thanh niên, Công đoàn, Phụ nữ

     + Đổi mới phương thức hoạt động để tránh tình trạng xơ cứng như hiện nay

3.   Kết quả, ý nghĩa, hạn chế và nguyên nhân

a)   Kết quả thực hiện chủ trương và ý nghĩa:

- Tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị được sắp xếp theo hướng tinh gọn, hiệu quả. Hoạt động của hệ thống chính trị ngày càng hướng về cơ sở. 

- Quốc hội, Chính phủ, Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân các cấp trong các khóa đã có nhiều đổi mới theo hướng phát huy dân chủ, cải cách hành chính, công khai các hoạt động của chính quyền, tăng cường đối thoại, tôn trọng và lắng nghe ý kiến của nhân dân. 

- Dân chủ trong xã hội có bước phát triển. Trình độ và năng lực làm chủ của nhân dân từng bước được nâng lên.

- Nhiệm vụ, quyền hạn của các cơ quan nhà nước được phân định rõ hơn, phân biệt quản lý nhà nước với quản lý sản xuất kinh doanh.

- Mặt trận, các tổ chức chính trị - xã hội đã có nhiều đổi mới về tổ chức, bộ máy; đổi mới nội dung và phương thức hoạt động, đa dạng hóa các hình thức để tập hợp ngày càng đông đảo các tẩng lớp nhân dân.

- Đảng đã thường xuyên coi trọng việc xây dựng, chỉnh đốn, giữ vững và nâng cao vai trò lãnh đạo của Đảng đối với sự nghiệp cách mạng của nhân dân ta trong điều kiện mới.

b)  Hạn chế và nguyên nhân

 - Hạn chế 

Năng lực và hiệu quả lãnh đạo của Đảng, hiệu lực quản lý của nhà nước, hiệu quả hoạt động của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội chưa ngang tầm với đòi hỏi của tình hình.

Việc đổi mới nền hành chính quốc gia còn rất hạn chế.

Phương thức tổ chức, phong cách hoạt động của Mặt trận và các tổ chức chính trị - xã hội vẫn chưa thoát khỏi tình trạng hành chính. Vai trò giám sát, phản biện của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội còn yếu, chưa có cơ chế thật hợp lý để phát huy vai trò của Mặt trận và các tổ chức chính trị - xã hội.

Nạn tham nhũng trong hệ thống chính trị còn trầm trọng, bệnh cục bộ, địa phương còn khá phổ biến. Quyền làm chủ của nhân dân còn bị vi phạm.

- Nguyên nhân:

Nhận thức về đổi mới hệ thống chính trị chưa có sự thống nhất cao, trong hoạch định và thực hiện một số chủ trương, giải pháp còn lúng túng, thiếu dứt khoác, không triệt để.

Việc đổi mới hệ thống chính trị chưa được quan tâm đúng mức, còn chậm trễ so với đổi mới kinh tế.