a.            Khái niệm:

Hạch toán kinh doanh là một phạm trù kinh tế thực hiện phương pháp tính toán xác định kết quả, hiệu quả sản suất kinh doanh của DN.

Trong nền kinh tế, DN là chủ thể huy động và sử dụng các nguồn lực của xã hội để tạo ra của cải vật chất cho XH => việc đánh giá hiệu quả sự dụng các nguồn lực tỏng DN nói riêng cũng như hiệu quả mà DN đem lại cho nền kinh tế, Nhà nước, XH nói chung. Trong nền kinh tế tập trung nhà nước áp dụng chế độ hạch toán kinh tế, là  chế độ hoạch toán được dử dụng trong cơ chế nhà nước thực hiện bao cấp đầu vào và đầu ra cho DN => hiệu quả thực sự của việc áp dụng chế độ hạch toán này là ko cao => tạo sực ỳ cho DN.

Khi chuyển sang nền kinh tế thị trường, nhà nước bỏ chế độ bao cấp => DN là 1 chủ thể kinh tế độc lập, tự quyết định sự tồn tại của mình và phát triển của mình => DN phải xác định được hiệu quả của hoạt động sản xuất kinh doanh => phương pháp áp dụng hạch toán thực sự của DN (hạch toán kinh doanh). Xét về bản chất, hạch toán kinh tế và hạch toán kinh doanh là một.

*So sánh hạch toán kinh doanh  và hạch toán kinh tế:

Xét về nội dung, hạch toán kinh doanh và hạch toán kinh tế đều sử dụng các phạm trù kinh tế có tên gọi giống nhau như vốn, giá thành, giá cả, lợi nhuận. Tuy vậy, giữa hạch toán kinh tế và HTTM có sự khác nhau về mục đích và phương pháp.

 Nếu hoạch toán kinh tế là phương thức quản lí của doanh nghiệp xã hội chủ nghĩa trên cơ sở kế hoạch, kết hợp kế hoạch hoá với cơ chế thị trường, thì hạch toán kinh doanh là biện pháp thực hiện của từng nhà doanh nghiệp riêng biệt, không lấy kế hoạch làm cơ sở và không vận dụng cơ chế thị trường là chính và nhằm thu lợi nhuận tối đa.

Trong hạch toán kinh tế, nhà nước xã hội chủ nghĩa giữ vai trò điều hành cao nhất nền kinh tế quốc dân, giải quyết hài hoà các quan hệ lợi ích giữa xí nghiệp với người lao động và giữa xí nghiệp với nhà nước, vì lợi ích chung của nền kinh tế quốc dân.

b. Vai trò:

Hạch toán kinh doanh có vai trò quan trọng trong cả tầm vĩ mô và vi mô.

-  Vi mô: là cơ chế để DN xác định kết quả kinh doanh. Xuất phát từ trong vấn đề kinh tế thị trường, DN thực hiện hoạt động sản xuất để tìm kiếm lợi nhuận. ztrong việc xác định chi phí DN, một trong những chi phí là những vấn đề thuế.

=> Hạch toán kinh doanh là cơ sở giúp DN xác định đầy đủ và hoàn thành nhiệm vụ với ngân sách nhà nước.

- Vĩ mô: hoạt động của DN đem lại các lợi ích sau:

        + Tạo công ăn việc làm cho người lao động.

        + Khi người lao động có việc làm => thu nhập

        + Tạo sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ phục vụ cho nhu cầu người tiêu dùng.

        + Đem lại lợi nhuận cho DN.

        + Đóng góp vào tăng trưởng kinh tế.

=> Thực hiện hạch toán kinh toán kinh doanh giúp hiệu quả kinh tế xã hội mà DN đem lại.

c.Nguyên tắc trong hạch toán kinh doanh

(có 4 nguyên tắc cơ bản)

*) Đảm bảo quyền tự chủ trong hoạt động kinh doanh:

- Đây là điểm khác biệt cơ bản giữa hạch toán kinh doanh và hạch toán kinh tế

- Tự chủ có 3 vấn đề cơ bản:sx cái gì?sx cho ai?sx như thế nào?xuất phát từ thị trường

- Xem xét cụ thể hoạt động của doanh nghiệp,quyền tự chủ của doanh nghiệp thể hiện trên các khía cạnh sau :     

+ Tự chủ trong việc quyết định loại hình doanh nghiệp

+ Tự chủ về lĩnh vực ngành nghề hoạt động của doanh nghiệp

+ Tự chủ trong việc huy đông và sử dụng các nguồn lực

+ Tự chủ trong việc tổ chức và thực hiện các loại hình sxkdoanh

+ Tự chủ trong sử dụng phần lợi nhuận còn lại

Nguyên tắc tự chủ trong hoat động sxkdoanh đòi hỏi các doanh nghiệp phải tự chịu trách nhiệm trước pháp luật

*) Lấy thu bù chi và đảm bảo có lợi nhuận cho doanh nghiệp

Nguyên tắc này bao trùm trong toàn bộ quá trình hoạt động kinh doanh.mỗi doanh nghiệp TM khi thực hiện hạch toán KD đều phải đảm bảo nguyên tắc lấy thu bù chi bảo đàm có lãi.tự trang trải tự bù đắp để kinh doanh có lãi là vấn đề cơ bản của KD.đó là yêu cầu khách quan để các DN tồn tại trong cạnh tranh và có thể tiếp tục mở rộng trong KD.muốn KD có lãi các doanh nghiệp thương mại phải xây dựng và tổ chức thực hiện tốt công tác hạch toán hoạt động kinh doanh theo phương án đề ra.chủ động tìm biện pháp khai thác có khả năng tiềm tàng để tăng doanh thu và giảm chi phí KD,nâng cao chất lượng dịch vụ,bảo đảm yêu cầu văn minh thương mại.

*) Thực hiện chế độ khuyến khích vật chất và trách nhiệm vật chất

Nguyên tắc này có vị trí quan trọng và chính nó tạo ra động lực kinh doanh.thực hiện chế độ này đòi hỏi phải sử dụng phạm trù tiền lương,tiền thưởng,lợi nhuận để kích thích người lao động.hơn nữa cần sử dụng hợp lý các nguồn thu nhập,giá cả hàng hóa,…điều này được thực hiện đến từng người lao động bằng cách thiết lập mối quan hệ trực tiếp giữa kết quả lao động và thù lao lao động cho họ,thông qua lương,khen thưởng và các loại khuyến khích vật chất khác.

*) Giám đốc bằng tiền:

Là sử dụng quan hệ tiền tệ để theo dõi quá trình kinh doanh của doanh nghiệp,qua đó kiểm tra việc thực hiện các chỉ tiêu kinh tế.giám đốc bằng tiền được thực hiện qua các  cơ quan tài chính,ngân hàng và qua việc đánh giá họạt động kinh doanh của doanh nghiệp thể hiện trên các mặt hoạt động kinh doanh như mua bán hàng hóa,tình hình dự trữ,tình hình chi phí kinh doanh,vốn kinh doanh và lợi nhuận của doanh nghiệp…,kế hoạch và thống kê ktra việc thực hiệncác chỉ tiêu kế hoạch,các mức và các hướng cụ thể về việc sử dụng các nguồn vốn của các doanh nghiệp.

Tuy vậy trong cơ chế thị trường,đặc điểm và nội dung kiểm tra giám sát có thay đổi cơ bản.với việc mở rộng quyền chủ động kinh doanh của các doanh nghiệp.chuyển các đơn vị này sang hạch toán kinh doanh cuả các doanh nghiệp.chuyển cá đơn vị này sang hạch toán kinh doanh tự cấp vốn,ko can thiệp trực tiếp vào công tác nghiệp vụ thì các biện pháp ktra hành chính và các phương pháp tác động có tính chất pháp lệnh được thay thế bằng các phương pháp kinh tế,ktra việc thực hiện nghĩa vụ với nhà nước và tuân thủ pháp luật hiện hành.