Mục tiêu, quan điểm  và  chủ  trương xây dựng  hệ  thống  chính  trị  thời kỳ đổi mới:

a.  Mục tiêu và quan điểm xây dựng hệ thống chính trị:

Mục tiêu:

Cương lĩnh xây dựng đất nước  trong  thời  kỳ  quá độ  lên  chủ  nghĩa xã  hội  do Đại hội VII thông qua xác định: “Toàn bộ tổ chức và hoạt động của hệ thống chính trị ở nước ta trong giai đoạn mới là nhằm xây dựng và hoàn thiện nền dân chủ xã hội  chủ  nghĩa, bảo đảm  quyền  lực  thuộc  về  nhân  dân”. Văn  kiện Đại  hội  VII  của Đảng cũng khẳng định: Thực hiện dân chủ xã hội chủ nghĩa là thực chất của việc đổi mới và kiện toàn hệ thống chính trị.

Quan điểm:

Một  là,  dùng  khái  niệm  “hệ  thống  chính  trị”  thay  cho  khái  niệm  hệ  thống chuyên  chính  vô  sản  và  khái  niệm  chế  độ  làm  chủ  tập  thể  được  sử  dụng  trong các giai đoạn trước đây.

Hai là, kết hợp chặt chẽ ngay từ đầu đổi mới kinh tế với đổi mới chính trị, lấy đổi mới kinh tế làm trọng tâm đồng thời từng bước đổi mới chính trị.

Ba là, đổi mới tổ chức và phương thức hoạt động của hệ thống chính trị không phải  là  hạ  thấp  hoặc thay đổi  bản  chất  của  nó  mà  là  nhằm tăng cường  vai  trò  lãnh đạo của Đảng, hiệu lực quản lý của Nhà nước, phát huy quyền làm chủ của nhân dân, làm cho hệ thống chính trị hoạt động năng động hơn, có hiệu quả hơn, phù hợp với đường lối đổi mới toàn diện, đồng bộ đất nước; đặc biệt là phù hợp với yêu cầu của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và yêu cầu hội nhập kinh tế quốc tế.

Bốn là, đổi mới hệ thống chính trị một cách toàn diện, đồng bộ, có kế hoạch, có bước đi, hình thức và cách làm phù hợp.

Năm là, đổi mới mối quan hệ giữa các bộ phận cấu thành của hệ thống chính trị với nhau và với xã hội, tạo ra sự vận động cùng chiều theo hướng tác động, thúc đẩy xã hội phát triển; phát huy quyền làm chủ của nhân dân.

b.  Chủ trương xây dựng hệ thống chính trị:

Xây dựng Đảng trong hệ thống chính trị:

Trọng tâm của đổi mới hệ thống chính trị là đổi  mới tổ chức và phương thức lãnh đạo của các bộ phận cấu thành hệ thống. Trong đổi mới phương thức hoạt động của  hệ  thống  chính  trị,  vấn đề  mấu  chốt  nhất  và  cũng là khó khăn nhất là đổi  mới phương thức  hoạt động  của Đảng,  khắc  phục  cả  2 khuynh hướng thường  xảy  ra trong thực tế; hoặc là Đảng bao biện, làm thay, hoặc là buông lỏng sự lãnh đạo của Đảng. Trong  quá  trình  đổi  mới, Đảng  ta  luôn  luôn  coi  trọng  việc đổi  mới phương thức lãnh đạo của Đảng đối với hệ thống chính trị. Nghị quyết Trung ương 5 khóa X về  “Tiếp  tục đổi  mới phương thức  lãnh  đạo  của Đảng đối  với  hoạt động  của  hệ thống  chính  trị” đã  chỉ  rõ  các  mục  tiêu  giữ  vững và tăng cường  vai  trò  lãnh  đạo, nâng cao tính khoa học, năng lực và hiệu quả lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước và  toàn  bộ  xã  hội,  sự  gắn  bó  mật  thiết  giữa Đảng  và  nhân  dân;  nâng  cao  hiệu  lực, hiệu quả quản lý của Nhà nước, chất lượng hoạt động của Mặt trận Tổ quốc và các tổ  chức  chính  trị  -  xã  hội;  phát  huy  dân  chủ,  quyền  làm  chủ  của nhân dân; tăng cường kỷ luật, kỷ cương trong Đảng và trong xã hội; để nước ta phát triển nhanh và bền vững theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Đổi  mới phương thức  lãnh  đạo  của Đảng đối  với  hoạt động  của  hệ  thống chính  trị  phải được đặt  trong  tổng  thể  nhiệm  vụ  đổi  mới  và  chỉnh đốn Đảng,  tiến hành đồng bộ đối với đổi mới các mặt của công tác xây dựng Đảng, với đổi mới tổ chức  và  hoạt động  của  cả  hệ  thống  chính  trị,  nâng  cao  chất lượng đội  ngũ cán bộ, công chức, viên chức; đồng bộ với đổi mới kinh tế, xây dựng và hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa thích ứng với những đòi hỏi của quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập kinh tế quốc tế của đất nước. Đổi  mới phương thức  lãnh  đạo  của Đảng đối  với  hoạt động  của  hệ  thống chính  trị  phải trên cơ sở  kiên định  các  nguyên  tắc  tổ  chức  và  hoạt động  của Đảng, thực hiện đúng nguyên tắc tập trung dân chủ; thực hiện dân chủ rộng rãi trong Đảng và trong xã hội, đẩy nhanh phân cấp, tăng cường chế độ trách nhiệm cá nhân, nhất là người đứng đầu. Đổi  mới phương thức  lãnh  đạo  của Đảng đối  với  hoạt động  của  hệ  thống chính trị  là công  việc hệ trọng, đòi  hỏi phải chủ động, tích cực, có quyết tâm chính trị  cao, đồng  thời  cần  thận  trọng, có bước đi vững  chắc,  vừa  làm  vừa  tổng  kết,  rút kinh nghiệm. Đổi  mới phương thức  lãnh  đạo  của Đảng đối  với  hoạt động  của  hệ  thống chính  trị  ở  mỗi  cấp,  mỗi  ngành,  vừa  quán  triệt  các  nguyên  tắc  chung  vừa  phải  phù hợp với đặc điểm, yêu cầu, nhiệm vụ của từng cấp, từng ngành.

Xây dựng nhà nước trong hệ thống chính trị:

Đại hội X của Đảng chỉ rõ:  Xây  dựng cơ chế  vận  hành  của nhà nước  pháp  quyền  xã  hội  chủ  nghĩa, bảo đảm  nguyên  tắc  tất  cả  quyền  lực nhà nước đều  thuộc  về  nhân  dân;  quyền  lực  nhà nước  là thống  nhất, có sự phân công  và phối  hợp  giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp. Hoàn thiện hệ thống pháp luật, tăng tính cụ thể, khả thi của các quy định trong văn bản  pháp  luật.  Xây  dụng,  hoàn  thiện  cơ chế  kiểm  tra,  giám  sát  tính  hợp  pháp trong các hoạt động và quyết định của các cơ quan nhà nước công quyền. Tiếp tục đổi  mới  tổ chức  và  hoạt động của Quốc  hội.  Hoàn thiện cơ chế bầu cử, nhằm  nâng cao chất lượng đại biểu Quốc hội. Đổi  mới hơn quy trình  xây dựng luật,  giảm  mạnh  việc  ban  hành  pháp  lệnh.  Thực  hiện  tốt hơn nhiệm  vụ  quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước và chức năng giám sát tối cao. Đẩy  mạnh cải cách hành chính, đổi mới tổ chức và hoạt động của Chính phủ theo hướng xây dựng cơ quan hành pháp thống nhất, thông suốt, hiện đại. Xây dựng hệ  thống cơ quan tư pháp trong sạch,  vững  mạnh,  dân  chủ,  nghiêm  minh,  bảo  vệ công  lý,  quyền con người.  Xây  dựng cơ chế  phán  quyết  những  vi  phạm  hiến  pháp trong hoạt động lập pháp và tư pháp. Nâng cao chất lượng hoạt động của Hội đồng  nhân dân và Ủy ban nhân dân, bảo đảm  quyền  tự  chủ  và  tự  chịu  trách  nhiệm  của  chính  quyền địa phương trong phạm vi được phân cấp.

Xây dựng Mặt trận  Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội trong hệ thống chính trị: Mặt  trận  Tổ  quốc  Việt  Nam  và  các  tổ  chức  chính  trị  -  xã  hội  có  vai  trò  rất quan  trọng  trong  việc  tập  hợp,  vận động, đoàn kết  rộng  rãi  các  tầng  lớp  nhân  dân; đại diện cho quyền và lợi ích hợp pháp của nhân dân, đề xuất các chủ trương, chính sách về kinh tế, văn hóa, xã hội, an ninh, quốc phòng. Nhà nước ban hành cơ chế để Mặt trận và các tổ chức chính trị - xã hội thực hiện tốt vai trò giám sát và phản biện xã hội. Thực hiện tốt Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Luật Thanh niên, Luật Công đoàn…, quy chế dân chủ ở mọi cấp để mặt trận, các tổ chức chính trị - xã hội và các tầng lớp nhân dân tham gia xây dựng Đảng, chính quyền và hệ thống chính trị. Đổi mới hoạt động của Mặt trận, các tổ chức chính trị - xã hội, khắc phục tình trạng hành chính hóa, nhà nước hóa, phô trương, hình  thức.  Nâng  cao  chất lượng hoạt động. Làm tốt công tác dân vận theo phong cách trọng dân, gần dân, hiểu dân, học dân và có trách nhiệm với dân, nghe dân nói, nói dân hiểu, làm dân tin.