Câu 4: Thực tiễn là gì? Vai trò của thực tiễn đối với nhận thức? Từ đó rút ra ý nghĩa phương pháp luận?

TRẢ LỜI

1. Phạm trù thực tiễn:

Theo triết học Mác-Lênin: "Thực tiễn là toàn bộ các hoạt động vật chất có mục đích của con người mang tính lịch sử - xã hội nhằm cải tạo thế giới khách quan."

Từ định nghĩa trên có thể thấy:

- Thực tiễn là toàn bộ hoạt động vật chất có mục đích, có phương pháp, nhằm vào một đối tượng vật chất cụ thể. Nó tồn tại dưới 3 hình thức cụ thể là: hoạt động sản xuất vật chất, hoạt động chính trị - xã hội và hoạt động thực nghiệm khoa học.

- Thực tiễn có tính chất lịch sử - xã hội:

+ Tính lịch sử nghĩa là sự quy định của những điều kiện lịch sử đối với hoạt động thực tiễn. Con người sinh ra ở đâu, thời đại nào thì hoạt động của họ sẽ bị những điều kiện khách quan và chủ quan của thời đại đó chi phối.

+ Tính xã hội nghĩa là mọi hoạt động thực tiễn đều là những hoạt động cộng đồng, ngay cả khi hoat động đó diễn ra với từng cá nhân riêng lẻ. Do đó, bản chất của hoạt động thực tiễn là mang tính xã hội.

- Phải có tư duy chỉ đạo. Đây là đặc trưng phân biệt giữa hoạt động thực tiễn của con người với hoạt động bản năng sinh vật. Đã là hoạt động thực tiễn thì từ việc xác định mục tiêu đến phương tiện, phương pháp hoạt động đều phải có tư duy can thiệp.

- Hoạt động thực tiễn có mục đích cụ thể, tức là việc nhằm vào một đối tượng nào đó và cải tạo nó trong hiện thực để phục vụ cho con người. Những hoạt động mới chỉ diễn ra ở trong đầu óc, trong lời nói, trong tranh luận hay trong hội nghị chưa được xem là thực tiễn.

2. Vai trò của thực tiễn đối với nhận thức:

Trong hoạt động của mình, con người không chỉ muốn nhận thức được bản chất của hiện thực khách quan mà còn muốn cải tạo hiện thực để phục vụ cho cuộc sống của mình. Nhưng những mong muốn đó chỉ thực hiện được trong hoạt động thực tiễn của con người. Do đó, cần hiểu được vai trò quyết định của thực tiễn đối với nhận thức:

a. Thực tiễn là cơ sở, nguồn gốc của nhận thức.

Sở dĩ như vậy là vì thực tiễn là điểm xuất phát trực tiếp của nhận thức. Nó đề ra nhu cầu, nhiệm vụ, cách thức và khuynh hướng vận động và phát triển của nhận thức. Chính con người có nhu cầu tất yếu khách quan là giải thích và cải tạo thế giới mà buộc con người phải tác động trực tiếp vào các sự vật, hiện tượng bằng hoạt động thực tiễn của mình. Sự tác động đó làm cho các sự vật, hiện tượng bộc lộ những thuộc tính, những mối liên hệ và quan hệ khác nhau giữa chúng, đem lại những tài liệu cho nhận thức, giúp cho nhận thức nắm bắt được bản chất, các qui luật vận động và phát triển của thế giới.

b. Thực tiễn là động lực, mục đích của nhận thức.

Nhờ có hoạt động thực tiễn mà các giác quan của con người ngày càng hoàn thiện; năng lực tư duy lôgic không ngừng được củng cố, phát triển; các phương tiện nhận thức ngày càng hiện đại, có tác dụng "nối dài" các giác quan của con người trong việc nhận thức thế giới.

Hơn nữa thông qua hoạt động thực tiễn, con người không chỉ nhận thức thế giới mà còn cải tạo thế giới khách quan theo nhu cầu của mình.

c. Thực tiễn là tiêu chuẩn của chân lí.

Chân lí là những nhận thức (tri thức) đúng đắn về thế giới của con người đã được thực tiễn kiểm nghiệm.

Thực tiễn là thước đo giá trị của những tri thức đã đạt được trong nhận thức. Đồng thời thực tiễn không ngừng bổ sung, điều chỉnh, sửa chữa, phát triển và hoàn thiện nhận thức.

Như vậy, thực tiễn chẳng những là điểm xuất phát của nhận thức, là yếu tố đóng vai trò quyết định đối với sự hình thành và phát triển của nhận thức mà còn là nơi nhận thức phải luôn hướng tới để thể nghiệm tính đúng đắn của mình.

3. Ý nghĩa phương pháp luận.

Vai trò của thực tiễn đối với nhận thức đòi hỏi chúng ta phải luôn luôn quán triệt quan điểm thực tiễn. Quan điểm này yêu cầu việc nhận thức phải xuất phát từ thực tiễn, dựa trên cơ sở thực tiễn, đi sâu vào thực tiễn, phải coi trọng công tác tổng kết thực tiễn. Việc nghiên cứu lí luận phải liên hệ với thực tiễn, học phải đi đôi với hành. Nếu xa rời thực tiễn sẽ dẫn đến sai lầm của bệnh chủ quan, duy ý chí, giáo điều, máy móc, quan liêu. Ngược lại, nếu tuyệt đối hoá vai trò của thực tiễn sẽ rơi vào chủ nghĩa thực dụng, kinh nghiệm chủ nghĩa.