Sừng sững phía đầu làng Am là bóng hình một cây gạo to lớn và vững trãi. Không ai biết cây đã qua bao nhiêu mùa hoa, đón biết bao mùa xuân về nhưng cây gạo nơi đầu làng đã trở thành hình ảnh tiêu biểu cho chốn làng mạc đồng quê, là bóng hình quê hương mà tôi sẽ mãi ghi nhớ.Cây gạo đã ở đây từ rất lâu, dù bão gió mạnh mẽ và mãnh liệt thế nào cũng không quật đổ được thân cây to lớn. Thân cây gạo có lớp vỏ xù xì, cứng rắn. Thân cây lớn đến mức hai đứa trẻ bọn em vòng tay ôm không xuể. Thân cây cao và sừng sững, như một vị anh hùng hiên ngang bảo vệ cho vùng quê yên bình nơi em sống. Rễ cây dường như đã ăn sâu vào lòng đất mẹ, có những nhánh rễ to, nổi gồ lên mặt đất trông như những con rắn khổng lồ. Cây gạo có những cành dài, vươn xa thành một lán cây có tầm vóc rộng lớn. những cành cây càng lên cao càng thu gọn lại, nhìn từ xa như một ngọn tháp cao lớn. Mỗi mùa hoa gạo đến, cây lại đỏ rực vòm trời, những bông hoa gạo đỏ thắm và mềm mại, năm cánh hoa bao bao bọc bên ngoài, bên trong là những thân nhụy với những chấm đen li ti trên đầu nhìn rất độc đáo. Hoa gạo rực rỡ tháng ba, hoa gạo thắp sáng vẻ đẹp cho quê hương, hình ảnh một góc trời đỏ rực rỡ cũng đủ gợn nên biết bao vẻ đẹp đằm thắm nơi làng quê.Hoa gạo nở rồi kết thành trái, trái gạo có sáu múi, được đơm quả vào tầm tháng sáu. Bông gạo lúc ấy trắng như hạt gạo, theo cơn gió chốn làng mạc đi đến khắp mọi phương trời.Hình ảnh cây hoa gạo to cao sừng sững từ lâu đã khắc vào trong tiềm thức của tôi. Bóng hình cây cổ thụ hiên ngang nơi đầu làng như người bạn hiền của những người dân quê. Dù mai này có đi xa thì tôi vẫn luôn nhớ đến hình ảnh cây gạo cổ thụ nơi quê hương yêu dấu.Bốn phía ở làng Am đều trồng nhiều cây gạo. Cây gạo như thật quen thuộc với tất cả người dân làng Am và đặc biệt với lũ trẻ chúng tôi thường thường hay tụ tập để có thể chơi đùa dưới tán lá râm mát của cây.Cây gạo như là một người bạn thân với mỗi người dân nơi đây. Lá của cây gạo to xoè ra bằng bàn tay người lớn, màu xanh nhạt và khi lá đã già thì lại chuyển sang màu vàng. Thế rồi tôi như thấy được thân cây gạo to bằng cột đình làng, thân cây nó cũng như đã cao thẳng đuột. Thế rồi tôi như cũng thấy được những cành chĩa ra bốn phía như những cánh tay dũng sĩ. Cứ đến mỗi dịp Tết đến làng lại hân hoan mở Tết trồng cây năm nào cũng vậy, các cụ già làng em lại ra vun gốc và tưới phân cho các cây gạo thêm xanh tốt nữa.Cây hoa gạo đẹp nhất bởi tháng ba, tháng ba, gạo ra hoa một màu nắng tháng ba Đường thi
" Yên hoa tam nguyệt há Dương Châu". Quan sát thấy được rằng, chính nụ gạo to bằng cái chén uống rượu của các cụ, và nụ gạo lại có màu đỏ nâu, đỏ sẫm. Dễ nhận thấy được rằng, chính nụ hoa có cái cuống to bằng chiếc đũa, và hơn hết tôi dường như cũng đã thấy được rằng cuống như cũng có độ dài độ đốt ngón tay. Hoa gạo dường như cũng đã nở xoè to hơn cái chén tống, có nhiều cánh, màu đỏ hồng, đỏ tươi nhìn thật đẹp biết bao nhiêu. Thế rồi cho đến tháng tư, trong nắng hè chói chang, và tôi như thấy được chính cây gạo làng Am nở hoa như thắp muôn nghìn ngọn lửa cháy rừng rực giữa trời xanh. Vào những buổi sớm sớm, chiều chiều thì ở cây gạo lại như đã có hàng trăm con chim kéo đến. Có thể kể ra có các loài chim đó chính là chim cu gáy, chim sáo sậu, sáo đen, chim sâu, chim vành khuyên, chim quạ,.. Chúng cứ như hót líu lo, chúng chuyện trò râm ran, chúng bay lượn. Tưởng như bầy chim trời kéo về dự hội hoa gạo vậy.Khi mà hoa gạo nở hoa rồi kết thành trái. Cho đến cuối tháng sáu, đầu tháng bảy, trái gạo dường như cũng đã chín nở xoè ra nhiều múi. Bông gạo như thật là trắng tinh mang theo hạt gạo. Nó dường như cũng đã được những cơn gió đưa đi khắp mọi chân trời.Cây gạo chính là một trong những vẻ đẹp bình dị và gần gũi của quê tôi. Năm nay, gạo nở hoa đỏ rực, báo tin một vụ chiêm bội thu cho cả làng em và ai ai cũng yêu quý cây gạo. Cây gạo có thể được trồng ở những mảnh đất trống, vắng, xa một chút với đình, chùa, miếu, ở bãi tha ma, ở đầu chợ, ở cuối làng như câu: "Đầu đa, gạo cuối, chuối sau, cau trước"…Mọi người cũng nói: "Thần cây đa, ma cây gạo". Cây đa sum suê, xanh tươi, kín lá, rễ buông xuống rất thơ mộng. Người ta có thể tạm trú mưa, nắng dưới gốc đa. Còn cây gạo thì cao lêu nghêu, khẳng khiu, ít lá.Cây gạo, phương Tây gọi là Kapokier, Trung Quốc gọi là mộc miên, nó tượng trưng cho cuộc đời, cho sự ngay thẳng. Nó đón ánh mặt trời và mặt trăng. Nó đứng cao vút hẳn lên, chống lại với bão táp, gió mưa, chịu trận cho đồng loại. Nó đứng bình thản, chân thực và kiên cường. Nó như một anh lính gác, định hướng, chỉ cho mọi người dễ nhận ra làng xóm của mình từ rất xa. Nó tượng trưng cho sự trường thọ, giữ liên lạc giữa trời và đất. Nó là cây vũ trụ. Chim lớn ở trên những cành ở trên cao. Chim nhỏ ở những cành thấp hơn, chúng ríu rít, giọng cao, giọng trầm, chuyện trò với nhau, tưng bừng, nhộn nhịp, lại tranh cãi với nhau như họp chợ. Khung cảnh thật tưng bừng, náo nhiệt.Cứ đến tháng 3 – 4 hàng năm, cây gạo ra hoa làm đỏ rực cả một khoảng trời. Người ta bảo là cây gạo thắp đèn tỏa sáng. Nếu mấy cây gạo ở gần nhau cùng nở hoa thì các cây gạo thắp đuốc. Cây hoa gạo cao, nhiều cành và có nhiều hoa xòe ngửa lên trời.Nhiều hàng cây gạo cứ xếp hàng bên nhau những dãy đèn. Có những nơi, các cây gạo tập trung lại với nhau, đã tạo ra những "đám cháy" làm ta lóa mắt. Có nhiều khi hoa gạo rơi cả xuống thuyền của du khách dạo chơi trên suối. Cây gạo làm đẹp cho mọi người và cái đẹp làm cho người ta trở nên thánh thiện hơn, yêu cuộc sống hơn. Cảnh tượng này gây ấn tượng rất mạnh mẽ đối với khác du lịch, người nước ngoài. Hẹn trở lại làng Am một lần nữa và gọi hoa gạo là hoa "tình yêu".Ở Tây Nguyên cây gạo được gạo là cây Pơ lang. Chúng làm đỏ rực cả những khu rừng, đồi, sân ra Rông. Cây gạo ở đây là cây để buộc con trâu hiến sinh trong lễ đâm trâu. Do đó cây gạo cũng được gọi là cây hiến sinh. Những cặp tình nhân không bao giờ đưa nhau ra gốc gạo mà tình tự. Đó là điều tối kỵ. Họ cho rằng như vậy sẽ gặp phải những sự không may mắn. Cây gạo lạnh lẽo cô đơn, thường có mặt ở những nơi vắng vẻ, khuất nẻo. Những linh hồn phiêu bạt không có người thân cúng giỗ thường lẩn quất nơi cây gạo. Đã có câu "ríu rít thì đến cây đa, nhặt tình thì đến tha ma cây gạo". Vỏ cây gạo làm thuốc cho ra thai, thuốc chữa sa đì, rễ cây gạo ăn rộng và sâu nên cây gạo rất vững chắc. Phần cắm sâu xuống đất có những nốt phồng lên gọi là củ làm thức ăn cho người xưa khi thiếu lương thực.
Đến cuối tháng tư, năm bông gạo bay tả tơi theo tất cả các chiều gió. Giăng đầy không gian như là tuyết rơi gợi lên mái tóc bạc của các cụ già. Người nghèo thường nhặt, gom lại để may áo bông chống rét. Người Tây Nguyên và người Thái lấy bông gạo làm đệm trải giường và làm phao cứu sinh. Đệm bông gạo của người Thái, Mai Châu rất nổi tiếng. Loại đệm này có độ xốp rất lý tưởng, nằm rất êm mà không bí như đệm mút, đệm ga bông từ cây bông rất chóng dẹp và hút ẩm không bằng cây gạo. Nhất là những chiếc đệm đó lại có những đường thuê bay bổng mà thâm trầm. Chúng được cung cấp cho thị trường trong nước và xuất khẩu.Gỗ cây gạo trắng, thớ mịn dùng làm áo quan. Nhất vàng tâm, nhì gỗ gạo. Gỗ cây gạo còn dùng để khắc những bản cò để in. Nhựa cây gạo phối hợp với một vài loại nhựa khác nữa dùng làm ngựa để bẫy chim gáy, chim họa mi, chim ngói.Hoa gạo cánh to mà dày. Nó rơi xuống đất, rất chóng héo tàn. Ở phương Tây, gần đây có một số hãng mỹ phẩm thử nghiệm và tìm tòi màu đỏ như son môi. Màu đó là sự phối hợp giữa đỏ, vàng và trắng. Cuối cùng, họ kết luận: "Màu đỏ lý tưởng đó là màu của hoa gạo". Màu môi của Sharon Stone cộng với màu đỏ trên môi Madonna thành màu đỏ hoa gạo.Cây gạo sống hàng ngàn năm, là nhân chứng yên lặng của nhiều đời người. Nó chứng kiến những sự thăng trầm đầy mồ hôi nước mắt, thậm chí cả máu lửa của nhiều thế hệ. Nó biết tất cả, nó chứng kiến những gì xảy ra với những kiếp người phù du. Những người đi chợ xa, đi buôn bán xa, đi công tác ít ngày đặc biệt là những người đi xa quê đã lâu năm…Nhìn thấy từ xa ngọn cây gạo thấy thân quen vô cùng. Họ đi tắt rồi xiên qua đoạn ngõ xanh biếc nữa thôi là về đến nhà. Nơi đây có người mẹ, người vợ hoặc người thân đang chờ đón họ.
- Hàn Lập mau nhanh lên! Chúng tao mới tìm ra trò này hay lắm!
- Ờ tới ngay!
Là tiếng gọi quen thuộc của những đứa bạn làng tôi ý mà. Mùa gạo nỡ cũng là mùa mà chúng tôi cùng nhau được vui chơi thoả thích nhất, đáng nhớ nhất.
Hoa gạo bay bay trong gió, lướt qua cánh cửa của vô số các nhà, các hộ gia đình, thoảng trong đó sự chân tình chẳng phải cây nào cũng có được. Và chúng tôi vẫn thường đồng dao:
"  Gạo đi gạo nở đỏ giăng
Bẫy cá áo nổi một màu
Nước hoa gạo quá ba tận dụng
Rễ cây huyền diệu dưới có kép tùng
Khăn đỏ quấn đá mướn cành đa
Quanh co uốn khúc đưa người đi xa
Gạo thì màu đỏ ren xanh
Giữa trời trưa nắng
Bắp non rớt xuống hố rế
Phong Bì Hương Thảo Quất Chum
Những loài cây ấy nắng chiếu góc song
Đi vài chục bước có nhà người quen"