ÿþCh°¡ng 1: Ënh ngh)a Kinh t¿ hÍc

John Kane

DËch viên: NguyÅn H°¡ng Lan

Ënh ngh)a Kinh t¿ hÍc

iÁu §u tiên chúng ta s½ th£o lu­n là v¥n Á Ënh ngh)a "kinh t¿ hÍc". Các nhà kinh t¿ nói chung th°Ýng Ënh ngh)a kinh t¿ hÍc là viÇc nghiên céu xem các cá nhân và xã hÙi sí dång nhïng nguÓn tài nguyên h¡n ch¿ à tho£ mãn nhïng nhu c§u vô h¡n nh° th¿ nào. à xem khái niÇm này có ngh)a nh° th¿ nào, hãy ngh) vÁ tình huÑng cça b£n thân b¡n. LiÇu b¡n có ç thÝi gian làm mÍi viÇc mà b¡n muÑn làm không? B¡n có thà mua mÍi thé mà b¡n muÑn °ãc sß hïu không? Các nhà kinh t¿ cho r±ng thñc sñ mÍi ng°Ýi muÑn nhiÁu thé h¡n. Th­m chí ngay c£ nhïng ng°Ýi giàu nh¥t trong xã hÙi cing không thoát °ãc hiÇn t°ãng này.

Quan hÇ giïa các nguÓn lñc h¡n ch¿ và nhïng mong muÑn vô h¡n cing °ãc áp dång vÛi toàn xã hÙi nói chung. LiÇu b¡n có ngh) là b¥t kó xã hÙi nào cing có thà tho£ mãn mÍi mong muÑn? H§u h¿t các xã hÙi Áu mong muÑn có dËch vå chm sóc séc kho» tÑt h¡n, ch¥t l°ãng giáo dåc cao h¡n, ói nghèo ít h¡n, mÙt môi tr°Ýng trong s¡ch h¡n, vân vân. Th­t không may, không có ç sµn các nguÓn lñc à tho£ mãn mÍi måc tiêu này.

Hàng hoá kinh t¿ (economic goods) , Hàng hoá miÅn phí (free goods) và Hàng sa th£i kinh t¿ (economic bads)

MÙt hàng hoá °ãc coi là mÙt hàng hoá kinh t¿ (còn °ãc gÍi là mÙt hàng hoá khan hi¿m) n¿u sÑ l°ãng "c§u" hàng hoá v°ãt sÑ l°ãng "cung" t¡i méc giá b±ng zero. Nói cách khác, mÙt hàng hoá là mÙt hàng hoá kinh t¿ n¿u mÍi ng°Ýi muÑn có nhiÁu hàng hoá ó h¡n sÑ l°ãng hàng hoá có sµn n¿u nó °ãc c¥p miÅn phí.

MÙt hàng hoá °ãc gÍi là hàng hoá miÅn phí n¿u sÑ l°ãng cung hàng hoá v°ãt quá sÑ l°ãng c§u hàng hoá t¡i méc giá b±ng 0. Nói cách khác, mÙt hàng hoá là hàng hoá tñ do n¿u có nhiÁu hàng hoá h¡n sÑ l°ãng hàng hoá c§n ç cho mÍi ng°Ýi th­m chí tÛi méc hàng hoá °ãc cung c¥p miÅn phí. Các nhà kinh t¿ cho là có t°¡ng Ñi ít n¿u không muÑn nói là không có hàng hoá miÅn phí.

Hàng sa th£i kinh t¿ n¿u mÍi ng°Ýi sµn sàng tr£ tiÁn à tránh g·p ph£i iÁu ó. Ví då, hàng sa th£i kinh t¿ bao gÓm nhïng thé nh° rác th£i, ô nhiÅm, bÇnh t­t.

Hàng hoá °ãc sí dång à s£n xu¥t ra các hàng hoá và dËch vå khác °ãc gÍi là các nguÓn tài nguyên kinh t¿ (và còn °ãc gÍi là nhïng nhân tÑ §u vào cça s£n xu¥t. Nhïng nguÓn tài nguyên này °ãc phân thành các nhóm nh° sau:

1. ¥t,

2. Lao Ùng

3. VÑn, và

4. Kh£ nng làm doanh nghiÇp.

Måc "¥t ai" bao gÓm t¥t c£ các nguÓn tài nguyên thiên nhiên. Nhïng nguÓn tài nguyên thiên nhiên này bao gÓm c£ b£n thân ¥t ai, cing nh° các khoáng s£n, d§u mÏ, g× ho·c n°Ûc ang tÓn t¡i trên ho·c d°Ûi m·t ¥t. Måc này ôi khi °ãc cho là chÉ gÓm "nhïng món quà miÅn phí cça tñ nhiên", nhïng nguÓn tài nguyên tÓn t¡i Ùc l­p vÛi ho¡t Ùng con ng°Ýi.

Nh­p l°ãng lao Ùng bao gÓm nhïng dËch vå vÁ thà ch¥t và trí tuÇ do ho¡t Ùng con ng°Ýi mang l¡i. Nhïng nguÓn lñc °ãc gÍi là "vÑn" bao gÓm máy móc và trang thi¿t bË Ã s£n xu¥t ra s£n ph©m. L°u ý viÇc sí dång të "vÑn" khác vÛi cách sí dång të này trong cuÙc sÑng hàng ngày. Chéng khoán, cÕ phi¿u và nhïng tài s£n tài chính khác không ph£i là "vÑn" theo Ënh ngh)a này.

Kh£ nng làm doanh nghiÇp liên quan tÛi kh£ nng tÕ chéc s£n xu¥t và chËu rçi ro. B¡n không nên liÇt kê nó nh° mÙt nguÓn lñc tách biÇt mà thay vào ó nên coi nó nh° mÙt d¡ng cça nh­p l°ãng vÁ lao Ùng. M·c dù h§u h¿t t¥t c£ nhïng ph§n giÛi thiÇu trong sách trên °ãc liÇt kê nh° mÙt nguÓn lñc tách biÇt. (Không, sách cça b¡n không sai, mà nó chÉ sí dång cách khác à phân lo¡i các nguÓn lñc. M·c dù v­y, tôi ngh) tÑt h¡n nên g¯n nó vÛi nhïng gì ã °ãc phân lo¡i theo tiêu chu©n trong khoá hÍc này).

Hình théc thanh toán cho m×i nguÓn lñc °ãc liÇt kê trong b£ng d°Ûi ây:

NguÓn tài nguyên kinh t¿ Hình théc thanh toán

¥t ai thu¿

lao Ùng l°¡ng

vÑn lãi su¥t

kh£ nng làm doanh nghiÇp lãi nhu­n

T° lãi hãp lý

Nh° ã l°u ý ß trên, sñ khan hi¿m d«n tÛi sñ c§n thi¿t ph£i lña chÍn nhïng hình théc c¡nh tranh thay th¿. Các nhà kinh t¿ cho là các cá nhân theo uÕi sñ t° lãi hãp lý cça hÍ khi °a ra sñ lña chÍn. iÁu này có ngh)a ng°Ýi ta cho là các cá nhân, vÛi nhïng thông tin có °ãc t¡i thÝi iÃm lña chÍn, lña chÍn sñ thay th¿ mà hÍ tin là khi¿n hÍ tho£ mãn nh¥t.

L°u ý là cåm të "t° lãi" có ngh)a hoàn toàn khác "ích k÷". Nhïng ng°Ýi t° lãi có thà cÑng hi¿n thÝi gian cça mình cho các tÕ chéc të thiÇn, t·ng quà cho ng°Ýi yêu, góp ph§n làm të thiÇn và tham dñ nhïng ho¡t Ùng nhân ¡o t°¡ng tñ khác. M·c dù v­y, các nhà kinh t¿ cho là nhïng con ng°Ýi vË tha lña chÍn nhïng hành Ùng này vì hÍ nh­n th¥y nhïng hành Ùng này mang l¡i h¡nh phúc nhiÁu h¡n là nhïng hành Ùng thay th¿ khác.

Ph°¡ng pháp lu­n kinh t¿

Bàn lu­n vÁ kinh t¿ có thà liên quan tÛi c£ nhïng phân tích thñc chéng và chu©n t¯c. Phân tích thñc chéng (positive analysis) liên quan tÛi sñ n× lñc mô t£ nÁn kinh t¿ ho¡t Ùng nh° th¿ nào. Kinh t¿ hÍc chu©n t¯c (normative analysis) dña trên nhïng Ënh h°Ûng giá trË Ã ánh giá và ki¿n nghË nhïng chính sách thay th¿.

VÛi t° cách là mÙt môn khoa hÍc xã hÙi, kinh t¿ hÍc cÑ g¯ng dña trên ph°¡ng pháp khoa hÍc. Ph°¡ng pháp khoa hÍc này bao gÓm nhïng b°Ûc sau:

1. Quan sát mÙt hiÇn t°ãng

2. ¡n gi£n hoá gi£ Ënh và phát triÃn mÙt mô hình (mÙt t­p hãp cça mÙt ho·c nhiÁu gi£ Ënh).

3. °a ra dñ oán, và

4. KiÃm tra mô hình

N¿u mô hình bË phç nh­n trong b°Ûc 4, hãy l­p mÙt mô hình mÛi. N¿u k¿t qu£ kiÃm tra không phç nh­n mô hình, thñc hiÇn kiÃm tra thêm

L°u ý nhïng k¿t qu£ kiÃm tra mÙt mô hình có thà không bao giÝ chéng minh mÙt mô hình là úng. Tuy nhiên, mÙt k¿t qu£ kiÃm tra có thà bË sí dång thi¿t l­p mÙt mô hình sai.

Các nhà kinh t¿ dña trên gi£ Ënh vÁ t¥t c£ các y¿u tÑ không Õi (ceteris paribus) trong viÇc xây dñng các mô hình. Gi£ Ënh này, °ãc hiÃu nguyên s¡ là "nhïng h±ng sÑ b¥t bi¿n" cho phép các nhà kinh t¿ ¡n gi£n hoá thñc t¿ khi¿n nó thñc sñ dÅ hiÃu h¡n.

Ngåy biÇn lô-gíc

Ngåy biÇn tÕng thà (fallacy of composition): x£y ra khi mÙt ng°Ýi t° duy sai ã cÑ tÕng quát hoá të mÙt mÑi quan hÇ úng cho mÙt cá nhân, nh°ng l¡i không úng cho toàn bÙ nhóm. Ví då, "b¥t kó ai có thà éng quan sát mÙt buÕi hoà nh¡c tÑt h¡n ngÓi" (b¥t lu­n viÇc làm cça các ng°Ýi khác?). iÁu này là không úng, m·c dù nó nói là mÍi ng°Ýi có thà nhìn tÑt h¡n n¿u mÍi ng°Ýi éng.

T°¡ng tñ, ai ó cing s½ m¯c ph£i ngåy biÇn tÕng thà n¿u hÍ kh³ng Ënh, vì mÙt ng°Ýi nào ó có thà làm tng cça c£i cça anh ta ho·c cô ta b±ng viÇc n trÙm të hàng xóm (gi£ sí không bË b¯t giï), Óng ngh)a là mÍi ng°Ýi trß nên giàu có h¡n n¿u mÍi ng°Ýi Áu n trÙm të hàng xóm cça mình.

Sñ liên t°ßng nh° là nguõ biên sai nguyên nhân (causation fallacy), còn có tên gÍi mang tính ít kù thu­t là të latinh "post hoc, ergo propter hoc", n¿u mÙt ng°Ýi gi£ Ënh sai r±ng mÙt sñ kiÇn là k¿t qu£ mÙt sñ kiÇn khác chÉ ¡n gi£n vì nó x£y ra tr°Ûc sñ kiÇn kia. Ví då Super Bowl °ãc th£o lu­n trong sách cça b¡n là mÙt ví då hay vÁ sñ nguõ biÇn có lô gíc này.

(TQ hiÇu ính: hai ngåy biÇn mà các sinh viên kinh t¿ hay kinh t¿ gia th°Ýng ph¡m là "ngåy biÇn tÕng thÃ", và "ngåy biÇn sai nguyên nhân". Ngåy biÇn tÕng thà l¥y 1 sñ viÇc úng, và quy cho thành mÙt chân lý. Ví då, khi i xem phim, n¿u mÍi ng°Ýi ngÓi và ta éng, thì ta s½ th¥y rõ h¡n. Nh°ng không thà vì sñ viÇc này úng, mà °a ra chân lý r±ng i xem phim éng thì th¥y rõ h¡n, vì n¿u mÍi ng°Ýi cùng éng thì có khác gì mÍi ng°Ýi cùng ngÓi? Ngåy biÇn sai nguyên nhân là °a ra nhïng lý gi£i nhân qu£ không úng. Íc ph§n Lý Lu­n GiÏi à hiÃu nhiÁu h¡n vÁ các lo¡i ngåy biÇn thông dång.)

Kinh t¿ v) mô và kinh t¿ vi mô

Kinh t¿ vi mô liên quan tÛi viÇc nghiên céu vÁ các công ty riêng l» và các lo¡i thË tr°Ýng riêng l». Kinh t¿ v) mô liên quan tÛi viÇc nghiên céu tÕng thà nÁn kinh t¿.

Phân tích Ó thË và phân tích ¡i sÑ trong kinh t¿ hÍc

(ây là mÙt b£n tóm t¯t nhïng tiêu chu©n quan trÍng nh¥t °ãc g¯n ß phå låc ch°¡ng 1). Ó thË °ãc sí dång rÙng rãi trong các phân tích kinh t¿ nh±m cho th¥y mÑi quan hÇ tÓn t¡i giïa các bi¿n sÑ kinh t¿. Hai ví då ¡n gi£n cça mÑi quan hÇ này có thà th¥y là quan hÇ trñc ti¿p và quan hÇ nghËch £o.

MÙt mÑi quan hÇ trñc ti¿p là mÑi quan hÇ tÓn t¡i giïa hai bi¿n sÑ X và Y trong ó n¿u mÙt l°ãng tng lên ß X luôn bi¿n thiên cùng vÛi mÙt l°ãng tng lên ß Y và mÙt l°ãng gi£m ß X bi¿n thiên cùng mÙt l°ãng gi£m ß Y. MÙt Ó thË v½ mÙt mÑi quan hÇ nh° v­y s½ là °Ýng th³ng dÑc lên trên nh° Ó thË d°Ûi ây.

MÙt mÑi quan hÇ trñc ti¿p có thà là quan hÇ tuy¿n tính (nh° trong biÃu Ó trên), ho·c có thà là quan hÇ phi tuy¿n tính (nh° trong nhïng biÃu Ó d°Ûi)

MÙt mÑi quan hÇ nghËch £o là mÑi quan hÇ nói lên sñ tÓn t¡i giïa hai bi¿n X và Y trong ó n¿u mÙt l°ãng tng lên ß X luôn i cùng vÛi mÙt l°ãng gi£m i ß Y và mÙt l°ãng gi£m ß X i cùng mÙt l°ãng tng ß Y. MÙt Ó thË mô t£ mÙt mÑi quan hÇ nghËch £o s½ là °Ýng th³ng dÑc xuÑng d°Ûi.

MÙt mÑi quan hÇ nghËch £o có thà là quan hÇ tuy¿n tính ho·c phi tuy¿n tính (nh° °ãc minh ho¡ ß d°Ûi)

MÙt mÑi quan hÇ tuy¿n tính là mÙt mÑi quan hÇ có Ù dÑc không Õi, °ãc xác Ënh là:

N¿u mÙt ph°¡ng trình °ãc vi¿t d°Ûi d¡ng: Y = mX + b, khi ó:

m = Ù dÑc, và

b = giá trË trên tråc y.