Chương II

ĐƯỜNG LỐI ĐẤU TRANH GIÀNH CHÍNH QUYỀN (1930 – 1945)

I. CHỦ TRƯƠNG ĐẤU TRANH TỪ NĂM 1930 – 1939:

1. Trong những năm 1930 – 1935:

a. Luận cương chính trị tháng 10/1930:

Tháng 4/1930, sau thời gian học tập ở Liên Xô, Trần Phú được Quốc tế cộng

sản cửa về nước họat động. Tháng 7/1930, Trần Phú được bổ sung vào Ban chấp

hành Trung ương Đảng. Từ ngày 14 – 30/10/1930, Hội nghị Ban chấp hành Trung

ương lần thứ nhất họp tại Hương Cảng (Trung Quốc) do Trần Phú chủ trì. Hội nghị

đã thông qua nghị quyết về tình hình hiện tại của Đông Dương và nhiệm vụ cần kíp

của Đảng; thảo luận Luận cương chính trị, điều lệ Đảng và điều lệ các tổ chức quần

chúng. Thực hiện chỉ thị của Quốc tế cộng sản, hội nghị quyết định đổi tên Đảng

cộng sản Việt Nam thành Đảng cộng sản Đông Dương. Hội nghị cử ra Ban chấp

hành Trung ương chính thức và cử Trần Phú làm Tổng Bí thư.

Nội dung của Luận cương:

- Luận cương đã phân tích đặc điểm, tình hình xã hội thuộc địa nửa phong

kiến và nêu lên những vấn đề cơ bản của cách mạng tư sản dân quyền ở

Đông Dương do giai cấp công nhân lãnh đạo.

- Luận cương chỉ rõ: mâu thuẫn giai cấp diễn ra găy gắt giữa một bên là thợ

thuyền, dân cày và các phần tử lao khổ với một bên là địa chủ phong kiến

và tư bản đế quốc.

- Luận cương vạch ra phương hướng chiến lược của cách mạng Đông

Dương là: lúc đầu cách mạng Đông Dương là cuộc “cách mạng tư sản dân

quyền”, có tính chất thổ địa và phản đế, “tư sản dân quyền cách mạng là

thời kỳ dự bị để làm xã hội cách mạng”, sau khi cách mạng tư sản dân

quyền thắng lợi sẽ tiếp tục “phát triển, bỏ qua thời kỳ tư bổn mà tranh đấu

thẳng lên con đường xã hội chủ nghĩa”.

- Luận cương khẳng định nhiệm vụ của cách mạng tư sản dân quyền là:

Đánh đổ phong kiến, thực hành cách mạng ruộng đất triệt để và đánh đổ đế

quốc chủ nghĩa Pháp, làm cho Đông Dương hoàn toàn độc lập. Hai nhiệm

vụ chiến lược đó có quan hệ khăng khít với nhau, vì có đánh đổ đế quốc

chủ nghĩa mới phá được giai cấp địa chủ, để tiến hành cách mạng thổ địa

thắng lợi, và có phá tan được chế độ phong kiến thì mới đánh đổ được đế

quốc chủ nghĩa. Trong 2 nhiệm vụ này, Luận cương xác định “Vấn đề thổ

địa là cái cốt của cách mạng tư sản dân quyền” và là cơ sở để Đảng giành

quyền lãnh đạo dân cày.

- Về lực lượng cách mạng: luận cương chỉ rõ, giai cấp vô sản vừa là động

lực chính của cách mạng tư sản dân quyền vừa là giai cấp lãnh đạo cách

cách mạng. Dân cày là lực lượng đông đảo nhất và là động lực mạnh của

cách mạng. Tư sản thương nghiệp thì đứng về phe đế quốc và địa chủ

20

chống lại cách mạng, còn tư sản công nghiệp thì đứng về phía quốc gia cải

lương và khi cách mạng phát triển cao thì họ sẽ theo đế quốc. Trong giai

cấp tiểu tư sản, bộ phận thủ công nghiệp thì có thái độ do dự; tiểu tư sản

thương gia thì không tán thành cách mạng; tiểu tư sản trí thức thì có xu

hướng quốc gia chủ nghĩa và chỉ có thể hăng hái tham gia chống đế quốc

trong thời kỳ đầu. Chỉ có các phần tử lao khổ ở đô thị như những người

bán hàng rong, thợ thủ công nhỏ, trí thức thất nghiệp mới đi theo cách

mạng mà thôi.

- Về phương pháp cách mạng: luận cương chỉ rõ, để đạt được mục tiêu cơ

bản của cuộc cách mạng là đánh đổ đế quốc và phong kiến, giành chính

quyền về tay công nông thì phải ra sức chuẩn bị cho quần chúng về con

đường “võ trang bạo động”. Võ trang bạo động để giành chính quyền là

một nghệ thuật, “phải tuân theo khuôn phép nhà binh”.

- Về quan hệ giữa cách mạng Việt Nam với cách mạng thế giới: luận cương

khẳng định, cách mạng Đông Dương là một bộ phận của cách mạng vô sản

thế giới, vì thế giai cấp vô sản Đông Dương phải đoàn kết gắn bó với giai

cấp vô sản thế giới, trước hết là giai cấp vô sản Pháp,và phải mật thiết liên

lạc với phong trào cách mạng ở các nước thuộc địa và nửa thuộc địa nhằm

mở rộng và tăng cường lực lượng cho cuộc đấu tranh cách mạng ở Đông

Dương.

- Về vai trò lãnh đạo của Đảng: Luận cương khẳng định, sự lãnh đạo của

Đảng cộng sản là điều kiện cốt yếu cho thắng lợi của cách mạng. Đảng

phải có đường lối chính trị đúng đắn, có kỷ luật tập trung, mật thiết liên hệ

với quần chúng và từng trải đấu tranh mà trưởng thành. Đảng là đội tiên

phong của giai cấp vô sản, lấy chủ nghĩa Mác – Lênin làm nền tảng tư

tưởng, đại biểu chung cho quyền lợi của giai cấp vô sản ở Đông Dương,

đấu tranh để đạt được mục đích cuối cùng là chủ nghĩa cộng sản.

Ý nghĩa của Luận cương:

Từ nội dung cơ bản nêu trên, có thể thấy Luận cương chính trị khẳng định lại

nhiều vấn đề căn bản thuộc về chiến lược cách mạng mà Chánh cương vắn tắt, Sách

lược vắn tắt đã nêu ra. Bên cạnh mặt thống nhất cơ bản, giữa Luận cương chính trị

với Cương lĩnh đầu tiên có mặt khác nhau. Luận cương không nêu ra được mâu

thuẫn chủ yếu là mâu thuẫn giữa dân tộc Việt Nam và đế quốc Pháp, từ đó không đặt

nhiệm vụ chống đế quốc lên hàng đầu; đánh giá không đúng mức vai trò cách mạng

của tầng lớp tiểu tư sản, phủ nhận mặt tích cực của tư sản dân tộc và chưa thấy được

khả năng phân hóa, lôi kéo một phận địa chủ vừa và nhỏ trong cách mạng giải phóng

dân tộc. Từ đó Luận cương đã không đề ra được một chiến lược liên minh dân tộc và

giai cấp rộng rãi trong cuộc đấu tranh chống đế quốc xâm lược và tay sai.

Nguyên nhân chủ yếu của sự khác nhau:

- Thứ nhất, Luận cương chính trị chưa tìm ra và nắm vững những đặc điểm

của xã hội thuộc địa nửa phong kiến Việt Nam.

21

- Thứ hai, do nhận thức giáo điều, máy móc về vấn đề dân tộc và giai cấp

trong cách mạng ở thuộc địa và lại chịu ảnh hưởng trực tiếp khuynh hướng

“tả” của Quốc tế cộng sản và một số Đảng cộng sản trong thời gian đó.

Chính vì vậy, hội nghị Ban chấp hành Trung ương tháng 10/1930 đã không

chấp nhận những quan điểm mới, sáng tạo, độc lập tự chủ của Nguyễn Ái Quốc

được nêu trong Đường kách mệnh, Cương lĩnh đầu tiên.

b. Chủ trương khôi phục tổ chức và phong trào cách mạng:

Vừa mới ra đời, Đảng đã phát động được một phong trào cách mạng rộng lớn

mà đỉnh cao là Xô viết Nghệ Tĩnh. Giữa lúc phong trào cách mạng của quần chúng

đang dâng cao, đế quốc Pháp và tay sai đã thẳng tay đàn áp, khủng bố hòng dập tắt

phong trào cách mạng Việt Nam và tiêu diệt Đảng cộng sản Đông Dương.

Hàng nghìn chiến sĩ cộng sản, hàng vạn quần chúng yêu nước bị bắt, bị giết

hoặc bị tù đày. Các cơ quan lãnh đạo của Đảng ở Trung ương và các địa phương lần

lượt bị phá vỡ. Toàn bộ Ban chấp hành Trung ương bị bắt. Toà án của chính quyền

thực dân Pháp mở các phiên tòa đặc biệt để xét xử những người cách mạng.

Tuy bị địch khủng bố ác liệt, Đảng ta và quần chúng cách mạng bị tổn thất

nặng nề, song thành quả lớn nhất của phong trào cách mạng 1930 – 1931 mà quân

thù không thể xóa bỏ được là: đã khẳng định trong thực tế quyền lãnh đạo và năng

lực lãnh đạo cách mạng của giai cấp công nhân thông qua đảng tiền phong của mình;

đã đem lại cho nông dân niềm tin vững chắc vào sự lãnh đạo của Đảng. Cao trào

cũng đem lại cho quần chúng đông đảo, trước hết là công – nông lòng tự tin ở sức

lực cách mạng của bản thân mình dưới sự lãnh đạo của Đảng. Nhờ tinh thần và nghị

lực phi thường được rèn luyện qua thực tiễn đấu tranh cách mạng trong những năm

1930 – 1931, Đảng và quần chúng cách mạng đã vượt qua thử thách khó khăn, từng

bước khôi phục tổ chức Đảng và phong trào cách mạng.

Sự khủng bố của kẻ thù không làm những chiến sĩ cách mạng và quần chúng

yêu nước từ bỏ con đường cách mạng. Trong bối cảnh đó, một số cuộc đấu tranh của

công nhân và nông dân vẫn nổ ra, nhiều chi bộ Đảng ở trong nhà tù vẫn được thành

lập, hệ thống tổ chức Đảng từng bước được phục hồi.

Mặc dù bị thực dân Pháp khủng bố tàn bạo, một số tổ chức đảng ở Cao Bằng,

Sơn Tây, Hà Nội, Hải Phòng, Nam Định, Thái Bình, Thanh Hóa, Quảng Trị, Quảng

Nam, Quảng Ngãi và nhiều nơi khác ở miền Nam vẫn được duy trì và bám chắc

quần chúng để hoạt động. Nhiều đảng viên vượt tù đã tích cực tham gia khôi phục

Đảng và lãnh đạo quần chúng đấu tranh.

Các Xứ ủy Bắc kỳ, Nam kỳ, Trung kỳ bị thực dân Pháp phá vỡ nhiều lần, đã

lần lượt được lập lại trong năm 1931 và 1933. Nhiều tỉnh ủy, huyện ủy, chi bộ lần

lượt được phục hồi. Ở miền núi phía Bắc, một số tổ chức của Đảng được thành lập.

Đầu năm 1932, trước tình hình các ủy viên Ban chấp hành Trung ương Đảng

và hầu hết các ủy viên các Xứ ủy bị địch bắt và nhiều người đã hy sinh, theo chỉ thị

của Quốc tế cộng sản, Lê Hồng Phong cùng một số đồng chí chủ chốt trong và ngoài

nước tổ chức ra Ban lãnh đạo Trung ương của Đảng (Ban chỉ huy ở ngoài, Ban lãnh

22

đạo hải ngoại). Tháng 6/1932, Ban lãnh đạo Trung ương đã công bố Chương trình

hành động của Đảng cộng sản Đông Dương.

Chương trình hành động đã đánh giá 2 năm đấu tranh của quần chúng công

nông và khẳng định: công nông Đông Dương dưới sự lãnh đạo của Đảng cộng sản sẽ

nổi lên võ trang bạo động thực hiện những nhiệm vụ chống đế quốc, chống phong

kiến và tiến lên thực hiện chủ nghĩa xã hội. Để chuẩn bị cho cuộc võ trang bạo động

sau này, Đảng phải đề ra và lãnh đạo quần chúng đấu tranh giành những quyền lợi

thiết thực hàng ngày, rồi dần đưa quần chúng tiến lên đấu tranh cho những nhu cầu

chính trị cao hơn. Những yêu cầu chung trước mắt của đông đảo quần chúng được

nêu lên trong Chương trình hành động là:

- Thứ nhất, đòi các quyền tự do tổ chức xuất bản, ngôn luận, đi lại trong

nước và ra nước ngoài.

- Thứ hai, bỏ những luật hình đặc biệt đối với người bản xứ, trả tự do cho tù

chính trị, bỏ ngay chính sách đàn áp, giải tán Hội đồng đề hình.

- Thứ ba, bỏ thuế thân, thuế ngụ cư và các thứ thuế vô lý khác.

- Thứ tư, bỏ các độc quyền về rượu, thuốc phiện và muối.

Chương trình hành động còn đề ra những yêu cầu cụ thể riêng cho từng giai

cấp và tầng lớp nhân dân; vạch rõ phải ra sức tuyên truyền mở động ảnh hưởng của

Đảng trong quần chúng, củng cố và phát triển các đoàn thể cách mạng, nhất là công

hội và nông hội; dẫn dắt quần chúng đấu tranh cho những quyền lợi hàng ngày tiến

lên đấu tranh chính trị, chuẩn bị khởi nghĩa giành chính quyền khi có điều kiện;

trong xây dựng Đảng, phải làm cho Đảng vững mạnh,c ó kỷ luật nghiêm, giáo dục

đảng viên về tư tưởng, chính trị, rèn luyện đảng viên qua đấu tranh cách mạng…

Những yêu cầu chính trị trước mắt cùng với những biện pháp tổ chức và đấu

tranh do Đảng vạch ra trong Chương trình hành động năm 1932 phù hợp với điều

kiện lịch sử lúc bấy giờ. Nhờ vậy, phong trào cách mạng của quần chúng và hệ

thống tổ chức của Đảng đã nhanh chóng được khôi phục.

Tháng 3/1935, Đại hội đại biểu lần thứ nhất của Đảng họp ở Ma Cao (Trung

Quốc). Đại hội khẳng định thắng lợi của cuộc đấu tranh khôi phục phong trào cách

mạng và hệ thống tổ chức của Đảng. Đại hội đề ra 3 nhiệm vụ trước mắt là: củng cố

và phát triển Đảng; đẩy mạnh cuộc vận động thu phục quần chúng; mở rộng tuyên

truyền chống đế quốc, chống chiến tranh, ủng hộ Liên Xô, ủng hộ cách mạng Trung

Quốc…

2. Trong những năm 1936 – 1939:

a. Hoàn cảnh lịch sử:

Tình hình thế giới:

Cuộc khủng hoảng kinh tế trong những năm 1929 – 1933 ở các nước tư bản

chủ nghĩa đã làm cho mâu thuẫn nội tại của chủ nghĩa tư bản ngày càng gay gắt và

phong trào cách mạng của quần chúng dâng cao.

Chủ nghĩa phát xít đã xuất hiện và thắng thế ở một số nơi như phát xít Hitle ở

Đức, phát xít Francose ở Tây Ban Nha, phát xít Mussolini ở Italia và phái sĩ quan trẻ

23

ở Nhật Bản. Chế độ độc tài phát xít là nền chuyên chính của những thế lực phản

động nhất, tàn bạo và dã man nhất. Chúng tiến hành chiến tranh xâm lược, bành

trướng và nô dịch các nước khác. Tập đoàn phát xíat cầm quyền ở Đức, Ý và Nhật

đã liên kết với nhau thành khối “Trục”, ráo riết chuẩn bị chiến tranh để chia lại thị

trường thế giới và thực hiện mưu đồ tiêu diệt Liên Xô – thành trì cách mạng thế giới

- nhằm hy vọng đẩy lùi phong trào cách mạng vô sản đang phát triển mạnh mẽ.

Nguy cơ chủ nghĩa phát xít và chiến tranh thế giới đe dọa nghiêm trọng nền hòa bình

và an ninh quốc tế.

Trước tình hình đó, Đại hội lần thứ VII của Quốc tế cộng sản họp tại

Matxcơva (tháng 7/1935) dưới sự chủ trì của G. Đimitơrốp. Đoàn đại biểu Đảng

cộng sản Đông Dương do Lê Hồng Phong dẫn đầu đã tham dự Đại hội.

Đại hội xác định kẻ thù nguy hiểm trước mắt của giai cấp vô sản và nhân dân

lao động thế giới lúc này chưa phải là chủ nghĩa đế quốc nói chung, mà là chủ nghĩa

phát xít.

Đại hội vạch ra nhiệm vụ trước mắt của giai cấp công nhân và nhân dân lao

động thế giới lúc này chưa phải là đấu tranh lật đổ chủ nghĩa tư bản, giành chính

quyền, mà là đấu tranh chống chủ nghĩa phát xít, chống chiến tranh, bảo vệ dân chủ

và hòa bình.

Để thực hiện nhiệm vụ cấp bách đó, các Đảng cộng sản và nhân dân các nước

trên thế giới phải thống nhất hàng ngũ của mình, lập mặt trận nhân dân rộng rãi

chống phát xít và chiến tranh, đòi tự do, dân chủ, hòa bình và cải thiện đời sống.

Đối với các nước thuộc địa và nửa thuộc địa, Đại hội chỉ rõ: do tình hình thế

giới và trong nuuớc thay đổi nên vấn đề lập mặt trận thống nhất chống đế quốc có

tầm quan trọng đặc biệt.

Tình hình trong nước:

Cuộc khủng hoảng kinh tế 1929 – 1933 đã tác động sâu sắc không chỉ đến đời

sống các giai tầng và tầng lớp nhân dân lao động mà còn đến cả những nhà tư sản,

địa chủ hạng vừa và nhỏ. Trong khi đó, bọn cầm quyền phản động ở Đông Dương

vẫn ra sức vơ vét, bóc lột, bóp nghẹt mọi quyền tự do, dân chủ và thi hành chính

sách khủng bố, đàn áp phong trào đấu tranh của nhân dân ta.

Tình hình trên đã làm cho các giai cấp và tầng lớp tuy có quyền lợi khác nhau

nhưng đều căm thù thực dân, tư bản độc quyền Pháp và đều có nguyện vọng chung

trước mắt là đấu tranh đòi được quyền sống, quyền tự do, dân chủ, cơm áo và hòa

bình. Trong lúc này, hệ thống tổ chức của Đảng và các cơ sở cách mạng của quần

chúng đã được khôi phục. Đây là yếu tố rất quan trọng, quyết định bước phát triển

mới của phong trào cách mạng nước ta.

b. Chủ trương và nhận thức mới của Đảng:

Trước những biến chuyển của tình hình trong nước và thế giới, đặc biệt dưới

ánh sáng của chủ trương chuyển hướng chiến lược của Đại hội lần thứ VII của Quốc

tế cộng sản, trong những năm 1936 – 1939, Ban chấp hành Trung ương Đảng cộng

sản Đông Dương đã họp hội nghị lần thứ hai (7/1936), lần thứ 3 (3/1937), lần thứ 4

24

(9/1937) và lần thứ 5 (3/1938)… đề ra những chủ trương mới về chính trị, tổ chức và

hình thức đấu tranh mới phù hợp với tình hình cách mạng nước ta.

Chủ trương đấu tranh đòi quyền dân chủ, dân sinh:

Ban chấp hành Trung ương xác định cách mạng Đông Dương vẫn là “cách

mạng tư sản dân quyền - phản đế và điền địa - lập chính quyền của công nông bằng

hình thức xô viết, để dự bị điều kiện đi tới cách mạng xã hội chủ nghĩa”28. Song. Xét

rằng, cuộc vận động quần chúng hiện thời cả về chính trị và tổ chức chưa tới trình độ

trực tiếp đánh đổ đế quốc Pháp, lập chính quyền công nông, giải quyết vấn đề điền

địa. Trong khi đó, yêu cầu cấp bách trước mắt của nhân dân ta lúc này là tự do, dân

chủ, cải thiện đời sống. Vì vậy, Đảng phải nắm lấy những yêu cầu này để phát động

quần chúng đấu tranh, tạo tiền đề đưa cách mạng tiến lên bước cao hơn sau này.

Về kẻ thù của cách mạng: Kẻ thù trước mắt nguy hại nhất của nhân dân Đông

Dương cần tập trung đánh đổ là bọn phản động thuộc địa và bè lũ tay sai của chúng.

Về nhiệm vụ trước mắt củaa cách mạng: Chống phát xít, chống chiến tranh đế

quốc, chống bọn phản động thuộc địa và tay sai, đòi tự do, dân chủ, cơm áo và hòa

bình.

Để thực hiện những nhiệm vụ trên, Ban chấp hành Trung ương quyết định

thành lập mặt trận nhân dân phản đế, bao gồm các giai cấp, dân tộc, đảng phái, đoàn

thể chính trị, xã hội và tín ngưỡng tôn giáo khác nhau, với nòng cốt là liên minh

công nông. Để phù hợp với yêu cầu tập hợp lực lượng cách mạng trong tình hình

mới, Mặt trận nhân dân phản đế đã được đổi tên thành mặt trận dân chủ Đông

Dương.

Về đoàn kết quốc tế: Để tập trung, cô lập và chĩa mũi nhọn đấu tranh vào bọn

phản động thuộc địa và tay sai của chúng ở Đông Dương, đòi các quyền tự do, dân

chủ, dân sinh thì không những phải đoàn kết chặt chẽ với giai cấp công nhân và

Đảng cộng sản Pháp “ủng hộ Mặt trận nhân dân Pháp”, mà còn đề ra khẩu hiệu

“ủng hộ chính phủ mặt trận nhân dân Pháp” để cùng nhau chống lại kẻ thù chung là

bọn phát xít ở Pháp và bọn phản động thuộc địa ở Đông Dương.

Về hình thức tổ chức và phản biện đấu tranh: Phải chuyển hình thức tổ chức

bó mật không hợp pháp sang các hình thức tổ chức và đấu tranh công khai và nửa

công khai, hợp pháp và nửa hợp pháp, nhằm làm cho Đảng mở rộng sự quan hệ với

quần chúng, giáo dục, tổ chức và lãnh đao quần chúng đấu tranh bằng các hình thức

và khẩu hiệu thích hợp. Trong khi tranh thủ mở rộng các hình thức tổ chức đấu tranh

công khai hợp pháp thì tránh sa vào chủ nghĩa công khai, mà phải giữ vững nguyên

tắc củng cố và tăng cường tổ chức và hoạt động bí mật của Đảng, giữ vững mối quan

hệ giữa bí mật và công khai, hợp pháp và không hợp pháp và phải bảo đảm sự lãnh

đạo của tổ chức đảng bí mật đối với những tổ chức và hoạt động công khai, hợp

pháp.

25

Nhận thức mới của Đảng về mối quan hệ giữa hai nhiệm vụ dân tộc và dân

chủ:

Trong khi đề ra chủ trương mới để lãnh đạo nhân dân ta đấu tranh nhằm thực

hiện các quyền dân chủ dân sinh, Ban chấp hành Trung ương Đảng đã đặt vấn đề

nhận thức lại mối quan hệ giữa hai nhiệm vụ dân tộc và dân chủ, phản đế và điền địa

trong cách mạng Đông Dương. Trong văn kiện Chung quanh vấn đề chiến sách mới

công bố tháng 10.1936, Đảng đã nêu một quan điểm mới: “Cuộc dân tộc giải phóng

không nhất định kết chặt với cuộc cách mạng điền địa. Nghĩa là không thể nói rằng:

muốn đánh đổ đế quốc cần phải phát triển cách mạng điền địa, muốn giải quyết vấn

đề điền địa thì cần phải đánh đổ đế quốc. Lý thuyết ấy có chỗ không xác đáng”. Vì

rằng, tùy hoàn cảnh hiện thực bắt buộc, nếu nhiệm vụ chống đế quốc là cần kíp cho

lúc hiện thời, còn vấn đề giải quyết điền địa tuy quan trọng nhưng chưa phải trực

tiếp bắt buộc, thì có thể trước tập trung đánh đổ đế quốc rồi sau mới giải quyết vấn

đề điền địa.

Nhưng cũng có khi vấn đề điền địa và phản đế phải liên tiếp giải quyết, vấn đề

này giúp cho vấn đề kia làm xong mục đích của cuộc vận động. Nghĩa là, cuộc phản

đế phát triển tới trình độ võ trang tranh đấu kịch liệt, đồng thời, vì muốn tăng thêm

lực lượng tranh đấu chống đế quốc, cần phải phát triển cuộc cách mạng điền địa.

“Nói tóm lại, nếu phát triển cuộc tranh đấu chia đất mà ngăn trở cuộc tranh đấu

phản đế thì phải lựa chọn vấn đề nào quan trọng hơn mà giải quyết trước. Nghĩa là

chọn địch nhân chính, nguy hiểm nhất, để tập trung lực lượng của một dân tộc mà

đánh cho được toàn thắng”.

Đây là nhận thức mới của Ban chấp hành Trung ương, nó phù hợp với tinh

thần trong Cương lĩnh chính trị đầu tiên của Đảng và bước đầu khắc phục những hạn

chế của Luận cương chính trị tháng 10/1930.

Tháng 3/1939, Đảng ra bản Tuyên ngôn của Đảng cộng sản Đông Dương đối

với thời cuộc, nêu rõ họa phát xít đang đến gần, Chính phủ Pháp hiện đã nghiêng về

phía hữu, ra sức bóp nghẹt tự do dân chủ, tăng cường bóc lột nhân dân và ráo riết

chuẩn bị chiến tranh. Tuyên ngôn kêu gọi các tầng lớp nhân dân phải thống nhất

hành động hơn nữa trong việc đòi các quyền tự do dân chủ, chống nguy cơ chiến

tranh đế quốc.

Tháng 7/1939, Tổng bí thư Nguyễn Văn Cừ cho xuất bản tác phẩm Tự chỉ

trích. Tác phẩm đã phân tích những vấn đề cơ bản về xây dựng Đảng, tổng kết kinh

nghiệm cuộc vận động dân chủ của Đảng, nhất là về đường lối xây dựng Mặt trận

dân chủ Đông Dương - một vấn đề chính trị trung tâm của Đảng lúc đó. Tác phẩm

chẳng những có tác dụng lớn trong cuộc đấu tranh để khắc phục những lệch lạc, sai

lầm trong phong trào vận động dân chủ, tăng cường đoàn kết nhất trí trong nội bộ

Đảng, mà còn là một văn kiện lý luận quan trọng về xây dựng Đảng, về công tác vận

động thành lập mặt trận thống nhất rộng rãi trong đấu tranh cách mạng ở Việt Nam.

Tóm lại, trong những năm 1936 – 1939, chủ trương mới của Đảng đã giải

quyết đúng đắn mối quan hệ giữa mục tiêu chiến lược và mục tiêu cụ thể trước mắt

26

của cách mạng, các mối quan hệ giữa liên minh công – nông và mặt trận đoàn kết

dân tộc rộng rãi, giữa vấn đề dân tộc và vấn đề giai cấp, giữa phong trào cách mạng

Đông Dương và phong trào cách mạng ở Pháp và trên thế giới; đề ra các hình thức

tổ chức và đấu tranh linh hoạt, thích hợp nhằm hướng dẫn quần chúng đấu tranh

giành quyền lợi hàng ngày, chuẩn bị cho những cuộc đấu tranh cao hơn vì độc lập và

tự do.

II. CHỦ TRƯƠNG ĐẤU TRANH TỪ NĂM 1939 – 1945:

1. Hoàn cảnh lịch sử và sự chuyển hướng chỉ đạo chiến lược của Đảng:

a. Tình hình thế giới và trong nước:

Chiến tranh thế giới thứ hai bùng nổ:

Ngày 1/9/1939, phát xít Đức tấn công Ba Lan. Hai ngày sau Anh, Pháp tuyên

chiến với Đức. Chiến tranh thế giới thứ hai bùng nổ. Phát xít Đức lần lượt chiếm các

nước châu Âu. Đế quốc Pháp lao vào vòng chiến. Chính phủ Pháp đã thi hành biện

pháp đàn áp lực lượng dân chủ ở trong nước và phong trào cách mạng ở thuộc địa.

Mặt trận nhân dân Pháp tan vỡ. Đảng cộng sản Pháp bị đặt ra ngoài vòng pháp luật.

Tháng 6/1940, Đức tấn công Pháp. Chính phủ Pháp đầu hàng Đức. Ngày

22/6/1941, quân phát xít Đức tấn công Liên Xô. Từ khi phát xít Đức xâm lược Liên

Xô, tính chất chiến tranh đế quốc chuyển thành chiến tranh giữa các lực lượng dân

chủ do Liên Xô làm trụ cột với các lực lượng phát xít do Đức cầm đầu.

Tình hình trong nước:

Chiến tranh thế giới thứ hai đã ảnh hưởng mạnh mẽ và trực tiếp đến Đông

Dương và Việt Nam. Ngày 28/9/1939, Toàn quyền Đông Dương ra nghị định cấm

tuyên truyền cộng sản, cấm lưu hành, tàng trữ tài liệu cộng sản, đặt Đảng cộng sản

Đông Dương ra ngoài vòng pháp luật, giải tán các hội ái hữu, nghiệp đoàn và tịch

thu tài sản của các tổ chức đó, đóng cửa các tờ báo và nhà xuất bản, cấm hội họp và

tụ tập đông người.

Trong thực tế, ở Việt Nam và Đông Dương, thực dân Pháp đã thi hành chính

sách thời chiến rất trắng trợn. Chúng phát xít hóa bộ máy thống trị, thẳng tay đàn áp

phong trào cách mạng của nhân dân, tập trung lực lượng đánh vào Đảng cộng sản

Đông Dươn. Hàng ngàn cuộc khám xét bất ngờ diễn ra khắp nơi. Một số quyền tự do,

dân chủ đã giành được trong thời kỳ 1936 – 1939 bị thủ tiêu. Chúng ban bố lệnh

tổng động viên, thực hiện chính sách “kinh tế chỉ huy” nhằm tăng cường vơ vét sức

người, sức của để phục vụ chiến tranh của đế quốc. Hơn 7 vạn thanh niên bị bắt sang

Pháp để làm bia đỡ đạn.

Lợi dụng lúc Pháp thua Đức, ngày 22/9/1940, phát xít Nhật tiến vào Lạng Sơn

và đổ bộ vào Hải Phòng. Ngày 23/9/1940, tại Hà Nội, Pháp ký hiệp định đầu hàng

Nhật. Từ đó, nhân dân chịu cảnh một cổ 2 tròng áp bức, bóc lột của Pháp - Nhật.

Mâu thuẫn giữa dân tộc ta với đế quốc, phát xít Pháp - Nhật trở nên gay gắt hơn bao

giờ hết.

27

b. Nội dung chủ trương chuyển hướng chỉ đạo chiến lược:

Kể từ khi chiến tranh thế giới thứ II bùng nổ, Ban chấp hành Trung ương

Đảng họp hội nghị lần thứ 6 (11/1939), hội nghị lần thứ 7 (11/1940) và hội nghị lần

thứ 8 (5/1941). Trên cơ sở khẳng định khả năng diễn biến của chiến tranh thế giới

thứ II và căn cứ vào tình hình cụ thể ở trong nước, Ban chấp hành Trung ương đã

quyết định chuyển hướng chỉ đạo chiến lược như sau:

- Một là, đưa nhiệm vụ giải phóng dân tộc lên hàng đầu.

Ban chấp hành Trung ương nêu rõ mâu thuẫn chủ yếu ở nước ta đòi hỏi phải

được giải quyết cấp bách là mâu thuẫn giữa dân tộc ta với bọn đế quốc, phát xít Pháp

- Nhật. Bởi “trong lúc này nếu không giải quyết được vấn đề dân tộc giải phóng,

không đòi được độc lập, tự do cho toàn thể dân tộc, thì chẳng những toàn thể quốc

gia dân tộc còn chịu mãi kiếp ngựa trâu, mà quyền lợi của bộ phận, giai cấp đến

vạn năm cũng không đòi lại được”.

Để tập trung cho nhiệm vụ hàng đầu của cách mạng lúc này, Ban chấp hành

Trung ương quyết định tạm gác lại khẩu hiệu “đánh đổ địa chủ, chia ruộng đất cho

dân cày” thay bằng khẩu hiệu “Tịch thu ruộng đất của bọn đế quốc và Việt gian cho

dân cày nghèo”, “chia lại ruộng đất công cho công bằng và giảm tô, giảm tức”…

- Hai là, quyết định thành lập Mặt trận Việt Minh để đoàn kết, tập hợp lực

lượng cách mạng nhằm mục tiêu giải phóng dân tộc.

Để tập hợp lực lượng cách mạng đông đảo trong cả nước, Ban chấp hành

Trung ương quyết định thành lập Mặt trận Việt Nam độc lập đồng minh (gọi tắt là

Việt Minh) thay cho Mặt trận thống nhất dân tộc phản đế Đông Dương; đổi tên các

Hội phản đế thành Hội cứu quốc (Công nhân cứu quốc, Nông dân cứu quốc, Thanh

niên cứu quốc, Phụ nữ cứu quốc, Phụ lão cứu quốc, Thiếu niên cứu quốc…) để vận

động, thu hút mọi người dân yêu nước, không phân biệt thành phần, lứa tuổi, đoàn

kết bên nhau, đặng cứu Tổ quốc, cứu giống nòi.

- Ba là, quyết định xúc tiến chuẩn bị khởi nghĩa vũ trang là nhiệm vụ trung

tâm của Đảng và nhân dân trong giai đoạn hiện tại.

Để đưa cuộc khởi nghĩa vũ trang đến thắng lợi, cần phải ra sức phát triển lực

lượng cách mạng, bao gồm lực lượng chính trị và lực lượng vũ trang, xúc tiến xây

dựng căn cứ địa cách mạng. Ban chấp hành Trung ương chỉ rõ việc “chuẩn bị khởi

nghĩa là nhiệm vụ trung tâm của Đảng ta và nhân dân trong giai đọan hiện tại”.

Trung ương quyết định duy trì lực lượng du kích Bắc Sơn và chủ trương thành lập

những đội du kích hoạt động phân tán, dùng hình thức vũ trang vừa chiến đấu chống

địch, bảo vệ nhân dân, vừa phát triển cơ sở cách mạng, tiến tới thành lập khu căn cứ,

lấy vùng Bắc Sơn, Vũ Nhai làm trung tâm.

Ban chấp hành Trung ương xác định phương châm và hình thái khởi nghĩa ở

nước ta: “Phải luôn luôn chuẩn bị một lực lượng sẵn sàng, nhằm vào cơ hội thuận

tiên hơn cả mà đánh lại quân thù… với lực lượng sẵn có, ta có thể lãnh đạo một

cuộc khởi nghĩa từng phần trong từng địa phương cũng có thể giành sự thắng lợi mà

mở đường cho một cuộc tổng khởi nghĩa to lớn”.

28

Ban chấp hành Trung ương còn đặc biệt chú trọng công tác xây dựng Đảng

nhằm nâng cao năng lực tổ chức và lãnh đạo của Đảng, đồng thời chú trọng gấp rút

đào tạo cán bộ, cán bộ lãnh đạo, cán bộ công vận, nông vận, binh vận, quân sự và

đẩy mạnh công tác vận động quần chúng.

c. Ý nghĩa của sự chuyển hướng chỉ đạo chiến lược:

Với tinh thần độc lập, tự chủ, sáng tạo, Ban chấp hành Trung ương Đảng đã

hoàn chỉnh sự chuyển hướng chỉ đạo chiến lược nhằm giải quyết mục tiêu số một

của cách mạng là độc lập dân tộc và đề ra nhiều chủ trương đúng đắn để thực hiện

mục tiêu ấy.

Đường lối giương cao ngọn cờ giải phóng dân tộc, đặt nhiệm vụ giải phóng

dân tộc lên hàng đầu, tập hợp rộng rãi mọi người Việt Nam yêu nước trong mặt trận

Việt Minh, xây dựng lực lượng chính trị của quần chúng ở cả nông thôn và thành thị,

xây dựng căn cứ địa cách mạng và lực lượng vũ trang, là ngọn cờ dẫn đường cho

nhân dân ta tiến lên giành thắng lợi trong sự nghiệp đánh Pháp, đuổi Nhật, giành độc

lập cho dân tộc và tự do cho nhân dân.

Sau hội nghị lần thứ 8 của Đảng (5/1941), Nguyễn Ái Quốc gửi thư kêu gọi

đồng bào cả nước đoàn kết thống nhất đánh đuổi Pháp - Nhật. Người nhấn mạnh:

“Trong lúc này quyền lợi dân tộc giải phóng cao hơn hết thảy. Chúng ta phải đoàn

kết lại đánh đổ bọn đế quốc và bọn Việt gian đặng cứu giống nòi ra khỏi nước sôi

lửa nóng”.

Thực hiện nghị quyết của Đảng và lời kêu gọi của Nguyễn Ái Quốc, các cấp

bộ đảng và mặt trận Việt Minh đã tích cực xây dựng các tổ chức cứu quốc của quần

chúng, đẩy nhanh việc phát triển lực lượng chính trị và phong trào đấu tranh của

quần chún. Ngày 25/10/1941, mặt trận Việt Minh tuyên bố ra đời. Mặt trận Việt

Minh đã công bố 10 chính sách vừa ích nước vừa lợi dân nên được nhân dân nhiệt

liệt hưởng ứng. Từ đầu nguồn cách mạng Pác Bó, Việt Minh đã lan tỏa khắp nông

thôn, thành thị, có hệ thống từ trung ương đến cơ sở. Một số tổ chức chính trị yêu

nước ra đời và đã tham gia làm thành viên của mặt trận Viêt Minh như Đảng Dân

chủ Việt Nam (6/1944). Lực lượng chính trị quần chúng ngày càng đông đảo và

được rèn luyện trong đấu tranh chống Pháp - Nhật theo khẩu hiệu của mặt trận Việt

Minh.

Trên cơ sở lực lượng chính trị của quần chúng, Đảng đã chỉ đạo việc vũ trang

cho quần chúng cách mạng, từng bước tổ chức, xây dựng lực lượng vũ trang nhân

dân. Từ các đội du kích bí mật, các đội Cứu quốc quân, Việt Nam tuyên truyền giải

phóng quân được thành lập. Đảng chỉ đạo việc lập các chiến khu và căn cứ địa cách

mạng, tiêu biểu là căn cứ Bắc Sơn – Vũ Nhai và căn cứ Cao Bằng. Công việc chuẩn

bị khởi nghĩa vũ trang diễn ra sôi nổi ở các khi căn cứ và khắp các địa phương trong

cả nước, đã cổ vũ và thúc đẩy mạnh mẽ phong trào cách mạng quần chúng vùng lên

đấu tranh giành chính quyền.

29

2. Chủ trương phát động Tổng khởi nghĩa giành chính quyền:

a. Phát động cao trào kháng Nhật cứu nước và đẩy mạnh khởi nghĩa

từng phần:

Phát động cao trào kháng Nhật cứu nước:

Vào cuối năm 1944 đầu năm 1945, chiến tranh thế giới thứ II bước vào giai

đoạn kết thúc, Hồng quân Liên Xô quét sạch phát xít Đức ra khỏi lãnh thổ của mình

và tiến như vũ bão về phía Berlin. Phát xít Nhật lâm vào tình trạng nguy khốn. Mâu

thuẫn Nhật – Pháp ngày càng gay gắt. Đêm 9/3/1945, Nhật đảo chính Pháp để độc

chiếm Đông Dương. Quân Pháp nhanh chóng đầu hàng quân Nhật.

Ngay đêm ngày 9/3/1945, Ban Thường vụ Trung ương Đảng họp hội nghị mở

rộng ở làng Đình Bảng (Từ Sơn, Bắc Ninh). Ngày 12/3/1945, Ban Thường vụ Trung

ương Đảng ra chỉ thị “Nhật – Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta”.

Chỉ thị nhận định: Cuộc đảo chính của Nhật lật đổ Pháp để độc chiếm Đông

Dương đã tạo ra một cuộc khủng hoảng chính trị sâu sắc nhưng điều kiện khởi nghĩa

chưa thực sự chín muồi. Tuy vậy, hiện đang có những cơ hội tốt làm cho những điều

kiện tổng khởi nghĩa nhanh chóng chín muồi.

Chỉ thị xác định: Sau cuộc đảo chính, phát xít Nhật là kẻ thù chính, kẻ thù cụ

thể trước mắt duy nhất của nhân dân Đông Dương. Vì vậy phải thay khẩu hiệu

“đánh đuổi phát xít Nhật – Pháp” bằng khẩu hiệu “đánh đuổi phát xít Nhật”.

Chỉ thị chủ trương: Phát động một cao trào kháng Nhật cứu nước mạnh mẽ,

làm tiền đề cho cuộc tổng khởi nghĩa. Mọi hình thức tuyên truyền, cổ động, tổ chức

và đấu tranh lúc này phải thay đổi cho thích hợp với thời kỳ tiền khởi nghĩa như

tuyên truyền xung phong, biểu tình tuần hành, bãi công chính trị, biểu tình phá kho

thóc của Nhật để giải quyết nạn đói, đẩy mạnh xây dựng các đội tự vệ cứu quốc…

Chỉ thị nêu rõ phương châm đấu tranh lúc này là phát động chiến tranh du

kích, giải phóng vùng, mở rộng căn cứ địa.

Chỉ thị dự kiến những điều kiện thuận lợi để thực hiện tổng khởi nghĩa như

khi quân Đồng minh kéo vào Đông Dương đánh Nhật, quân Nhật kéo ra mặt trận

ngăn cản quân Đồng minh để phía sau sơ hở. Cũng có thể là cách mạng Nhật bùng

nổ và chính quyền cách mạng của nhân dân Nhật được thành lập, hoặc Nhật bị mất

nước như Pháp năm 1940 và quân đội viễn chinh Nhật mất tinh thần.

Đẩy mạnh khởi nghĩa từng phần, giành chính quyền bộ phận:

Từ giữa tháng 3/1945 trở đi, cao trào kháng Nhật cứu nước đã diễn ra rất sôi

nổi, mạnh mẽ và phong phú về nội dung và hình thức.

Phong trào đấu tranh vũ trang, khởi nghĩa từng phần đã diễn ra trong nhiều

nơi ở vùng thượng du và trung du Bắc kỳ. Việt Nam tuyên truyền giải phóng quân

và Cứu quốc quân phối hợp với lực lượng chính trị của quần chúng giải phóng hàng

loạt xã, châu, huyện thuộc các tỉnh Cao Bằng, Bắc Cạn, Lạng Sơn, Thái Nguyên,

Tuyên Quang.

30

Ở Bắc Giang, quần chúng nổi dậy thành lập ủy ban dân tộc giải phóng ở nhiều

làng. Đội du kích Bắc Giang được thành lập. Ở Quảng Ngãi, cuộc khởi nghĩa nổ ra ở

Ba Tơ. Đội du kích Ba Tơ được thành lập.

Giữa lúc cao trào kháng Nhật cứu nước đang dâng lên mạnh mẽ, ngày

15/4/1945, Ban Thường vụ Trung ương Đảng triệu tập hội nghị quân sự cách mạng

Bắc kỳ tại Hiệp Hòa (Bắc Giang). Hội nghị nhận định: Tình thế đã đặt nhiệm vụ

quân sự lên trên tất cả các nhiệm vụ quan trọng và cần kíp trong lúc này. Chúng ta

phải tích cực phát triển chiến tranh du kích, gây dựng căn cứ địa kháng Nhật để

chuẩn bị cuộc tổng khởi nghĩa cho kịp thời cơ. Hội nghị đã quyết định thống nhất

các lực lượng vũ trang sẵn có thành Việt Nam giải phóng quân; quyết định xây dựng

7 chiến khu trong cả nước và chủ trương phát triển hơn nữa lực lượng vũ trang và

nửa vũ trang.v.v…

Trong 2 tháng 5 và 6/1945, các cuộc khởi nghĩa từng phần liên tục nổ ra và

nhiều chiến khu được thành lập ở cả 3 miền. Ở khu giải phóng và một số địa phương,

chính quyền nhân dân đã hình thành, tồn tại song song với chính quyền tay sai của

phát xít Nhật.

Ngày 4/6/1945, khu giải phóng chính thức được thành lập gồm hầu hết các

tỉnh Cao Bằng, Bắc Cạn, Lạng Sơn, Tuyên Quang, Thái Nguyên, Hà Giang và một

số vùng lân cận thuộc tỉnh Bắc Giang, Phú Thọ, Yên Bái, Vĩnh Yên.

Giữa lúc phong trào quần chúng trong cả nước đang phát triển mạnh mẽ ở cả

nông thôn và thành thị, nạn đói đã diễn ra nghiêm trọng ở các tỉnh Bắc Bộ và Bắc

Trung Bộ do Nhật, Phát đã vơ vét hàng triệu tấn lúa gạo của nhân dân. Hơn 2 triệu

đồng bào ta bị chết đói. Xuất phát từ lợi ích sống còn trước mắt của quần chúng,

Đảng kịp thời đề ra khẩu hiệu “Phá kho thóc, giải quyết nạn đói”. Chủ trương đó đã

đáp ứng đúng nguyện vọng cấp bách của nhân dân ta. Vì vậy, trong một thời gian

ngắn, Đảng đã động viên được hàng triệu quần chúng tiến lên trận tuyến cách mạng.

b. Chủ trương phát động tổng khởi nghĩa:

chiến tranh thế giới thứ II bước vào giai đoạn kết thúc. Ngày 2/5/1945, Hồng

quân Liên Xô chiếm Berlin, tiêu diệt phát xít Đức tận hang ổ của chúng. Ngày

9/5/1945, phát xít Đức đầu hàng không điều kiện. Ở châu Á, phát xít Nhật đang đi

gần đến chỗ thất bại hoàn toàn.

Trước sự phát triển hết sức nhanh chóng của tình hình, Trung ương quyết định

họp hội nghị toàn quốc của Đảng tạo Tân Trào (Tuyên Quang) từ ngày 13 –

15/8/1945. Hội nghị nhận định: Cơ hội rất tốt cho ta giành chính quyền đã tới và

quyết định phát động toàn dân tổng khởi nghĩa, giành chính quyền từ tay phát xít

Nhật và tay sai, trước khi quân Đồng Minh vào Đông Dương.

Hội nghị chỉ rõ khẩu hiệu đấu tranh lúc này là: “Phản đối xâm lược”; “hoàn

toàn độc lập”; “chính quyền nhân dân”. Những nguyên tắc để chỉ đạo khởi nghĩa là

tập trung, thống nhất và kịp thời, phải đánh chiếm ngay những nơi chắc thắng,

không kể thành phố hay nông thôn; quân sự và chính trị phải phối hợp; phải làm mất

tinh thần quân địch.v.v…

31

Hội nghị còn quyết định những vấn đề quan trọng về chính sách đối nội và đối

ngoại trong tình hình mới. Về đối nội, sẽ lấy 10 chính sách lớn của Việt Minh làm

chính sách cơ bản của chính quyền cách mạng. Về đối ngoại, thực hiện nguyên tắc

bình đẳng, hợp tác, thêm bạn bớt thù, triệt để lợi dụng mâu thuẫn giữa Pháp – Anh

và Mỹ - Tưởng, hết sức tránh trường hợp một mình phải đối phó với nhiều kẻ thù

trong cùng một lúc; phải tranh thủ sự ủng hộ của Liên Xô, của nhân dân các nước

trên thế giới, nhất là nhân dân Pháp và nhân dân Trung Quốc. Hội nghị quyết định

cử Ủy ban khởi nghĩa toàn quốc do Trường Chinh phụ trách và kiện toàn Ban chấp

hành Trung ương.

Ngay đêm 13/8/1945, Ủy ban khởi nghĩa toàn quốc ra lệnh tổng khởi nghĩa.

Ngày 16/8/1945, cũng tại Tân Trào, Đại hội quốc dân họp. Đại hội nhiệt liệt

tán thành chủ trương tổng khởi nghĩa của Đảng và 10 chính sách của Việt Minh,

quyết định thành lập Ủy ban giải phóng dân tộc Việt Nam.

Ngay sau Đại hội, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã gửi thư kêu gọi đồng bào và

chiến sĩ cả nước: “Giờ quyết định cho vận mệnh dân tộc ta đã đến. Toàn quốc đồng

bào hãy đứng dậy, đem sức ta mà tự giải phóng cho ta”.

Dưới sự lãnh đạo của Đảng, hơn 20 triệu nhân dân ta đã nhất tề vùng dậy khởi

nghĩa giành chính quyền. Từ ngày 14/8/1945, các đơn vị giải phóng quân đã liên tiếp

hạ nhiều đồn Nhật thuộc các tỉnh Cao Bằng, Bắc Cạn, Thái Nguyên, Tuyên Quang,

Yên Bái và hỗ trợ quần chúng tiến lên giành chính quyền. Ngày 18/8/195, nhân dân

các tỉnh Bắc Giang, Hải Dương, Phúc Yên, Thái Bình, Thanh Hóa, Hà Tĩnh, Quảng

Nam và Khánh Hòa giành chính quyền ở tỉnh lỵ.

Ngày 19/8/1945, dưới sự lãnh đạo của Thành ủy Hà Nội, hàng chục vạn quần

chúng sau khi dự mittinh đã rầm rộ xuống đường biểu tình, tuần hành và mau chóng

tỏa đi các hướng chiếm Phủ Khâm sai, Tòa Thị chính, Trại lính bảo an, Sở Cảnh sát

và các công sở của chính quyền bù nhìn. Trước khí thế áp đảo của quần chúng khởi

nghĩa, hơn 1 vạn quân Nhật ở Hà Nội tê liệt, không dám chống cự. Chính quyền về

tay nhân dân.

Thắng lợi của cuộc khởi nghĩa ở Hà Nội ngày 19/8/1945 có ý nghĩa quyết

định đối với cả nước, làm cho chính quyền tay sai của Nhật ở các nơi bị tê liệt, cổ vũ

mạnh mẽ nhân dân các tỉnh, thành phố khác nổi dậy khởi nghĩa giành chính quyền.

Ngày 23/8/1945, khởi nghĩa giành thắng lợi ở Huế. Ngày 25/8/1945, khởi

nghĩa giành thắng lợi ở Sài Gòn. Chỉ trong vòng 15 ngày (từ ngày 14 – 28/8/1945)

cuộc tổng khởi nghĩa đã thành công trên cả nước, chính quyền về tay nhân dân.

Ngày 30/8/1945, vua Bảo Đại thoái vị làm sụp đổ hoàn toàn chế độ phong kiến ở

nước ta.

Ngày 2/9/1945, tại cuộc mittinh lớn ở Quảng trường Ba Đình, Hà Nội, thay

mặt Chính phủ lâm thời, chủ tịch Hồ Chí Minh trịnh trọng đọc Tuyên ngôn độc lập,

tuyên bố với quốc dân đồng bào, với toàn thể thế giới: nước Việt Nam dân chủ cộng

hòa ra đời.

32

c. Kết quả, ý nghĩa, nguyên nhân thắng lợi và bài học kinh nghiệm của

cuộc cách mạng tháng Tám:

Kết quả và ý nghĩa:

- Thắng lợi của cách mạng tháng Tám đã đập tan xiềng xích nô lệ của thực

dân Pháp trong gần 1 thế kỷ, lật nhào chế độ quân chủ hàng mấy ngàn năm

và ách thống trị của phát xít Nhật, lập nên nước Việt Nam Dân chủ cộng

hòa, nhà nước dân chủ nhân dân đầu tiên ở Đông Nam Á. Nhân dân Việt

Nam từ thân phận nô lệ trở thành người dân của nước độc lập tự do, làm

chủ vận mệnh của mình.

- Thắng lợi của cách mạng tháng Tám đánh dấu bước phát triển nhảy vọt của

lịch sử dân tộc Việt Nam, đưa dân tộc ta bước vào 1 kỷ nguyên mới: Kỷ

nguyên độc lập tự do và chủ nghĩa xã hội.

- Với thắng lợi của cách mạng tháng Tám, Đảng và nhân dân ta đã góp phần

làm phong phú thêm kho tàng lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, cung cấp

thêm nhiều kinh nghiệm quý báu cho phong trào đấu tranh giải phóng dân

tộc và giành quyền làm chủ.

- Cách mạng tháng Tám thắng lợi đã cổ vũ mạnh mẽ nhân dân các nước

thuộc địa và nửa thuộc địa đấu tranh chống chủ nghĩa đế quốc, thực dân

giành độc lập tự do.

Đánh giá ý nghĩa của cách mạng tháng Tám, Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rõ:

“Chẳng những giai cấp lao động và nhân dân Việt Nam ta có thể tự hào, mà giai

cấp lao động và những dân tộc bị áp bức nơi khác cũng có thể tự hào rằng: lần này

là lần đầu tiên trong lịch sử cách mạng của các dân tộc thuộc địa và nửa thuộc địa,

một Đảng mới 15 tuổi đã lãnh đạo cách mạng thành công, đã nắm chính quyền toàn

quốc”.

Nguyên nhân thắng lợi:

- Cách mạng tháng Tám nổ ra trong bối cảnh quốc tế rất thuận lợi: Kẻ thù

trực tiếp của nhân dân ta là phát xít Nhật bị Liên Xô và các lực lượng dân

chủ thế giới đánh bại. Bọn Nhật ở Đông Dương và tay sai tan rã. Đảng ta

chớp thời cơ đó phát động toàn dân nổi dậy tổng khởi nghĩa giành thắng

lợi nhanh chóng.

- Cách mạng tháng Tám là kết quả tổng hợp của 15 năm đấu tranh gian khổ

của toàn dân ta dưới sự lãnh đạo của Đảng, đã được rèn luyện qua 3 cao

trào cách mạng rộng lớn: Cao trào 1930 – 1931, cao trào 1936 – 1939 và

cao trào giải phóng dân tộc 1939 – 1945. Quần chúng cách mạng được

Đảng tổ chức, lãnh đạo và rèn luyện bằng thực tiễn đấu tranh đã trở thành

lực lượng chính trị hùng hậu có lực lượng vũ trang nhân dân làm nòng cốt.

- Cách mạng tháng Tám thành công là do Đảng đã chuẩn bị được lực lượng

vĩ đại của toàn dân đoàn kết trong Mặt trận Việt Minh, dựa trên cơ sở liên

minh công nông, dưới sự lãnh đạo của Đảng.

33

- Đảng là người tổ chức và lãnh đạo cuộc cách mạng tháng Tám. Đảng có

đường lối cách mạng đúng đắn, dày dạn kinh nghiệm đấu tranh, đoàn kết

thống nhất, nắm đúng thời cơ, chỉ đạo kiên quyết, khôn khéo, biết tạo nên

sức mạnh tổng hợp để áp đảo kẻ thù và quyết tâm lãnh đạo quần chúng

khởi nghĩa giành chính quyền. Sự lãnh đạo của Đảng là nhân tố chủ yếu

nhất, quyết định thắng lợi của cách mạng tháng Tám 1945.

Bài học kinh nghiệm:

Một là, giương cao ngọn cờ độc lập dân tộc, kết hợp đúng đắn 2 nhiệm vụ

chống đế quốc và chống phong kiến.

Trong cách mạng dân tộc dân chủ, Đảng ta đã xác định nhiệm vụ chống đế

quốc và nhiệm vụ chống phong kiến không thể tách rời nhau. Trải qua 3 cao trào

cách mạng, Đảng nhận thức sâu sắc hợn về mối quan hệ giữa 2 nhiệm vụ đó và xác

định: Tuy 2 nhiệm vụ không tách rời nhau nhưng nhiệm vụ chống đế quốc là chủ

yếu nhất, nhiệm vụ chống phong kiến phải phục tùng nhiệm vụ chống đế quốc và

phải thực hiện từng bước với những khẩu hiệu cụ thể như: giảm tô, giảm tức, chia

ruộng đất công, chia ruộng đất của bọn phản động cho nông dân nghèo, tiến tới cải

cách ruộng đất. Khi chiến tranh thế giới thứ II nổ ra, Đảng chủ trương chĩa mũi nhọn

của cách mạng vào đế quốc, phát xít Nhật – Pháp và bè lũ tay sai nhằm tập trung giải

quyết yêu cầu chủ yếu, cấp bách của cách mạng là giải phóng dân tộc. Thắng lợi của

Cách mạng tháng Tám là thắng lợi của sự kết hợp đúng đắn 2 nhiệm vụ chống đế

quốc và chống phong kiến.

Hai là, toàn dân nổi dậy trên nền tảng liên minh công – nông.

Cách mạng tháng Tám thắng lợi là nhờ cuộc đấu tranh yêu nước anh hùng của

hơn 20 triệu người Việt Nam. Nhưng cuộc nổi dậy của toàn dân chỉ có thể thực hiện

được khi có đạo quân chủ lực là giai cấp công nhân và giai cấp nông dân dưới sự

lãnh đạo của Đảng. Đão quân chủ lực này được xây dựng, củng cố qua 3 cao trào

cách mạng và lớn mạnh vượt bậc trong Tổng khởi nghĩa. Dựa trên đạo quân chủ lực

làm nền tảng, Đảng xây dựng được khối đại đoàn kết dân tộc, động viên toàn dân

tổng khởi nghĩa giành thắng lợi.

Ba là, lợi dụng mâu thuẫn trong hàng ngũ kẻ thù.

Đảng đã lợi dụng mâu thuẫn giữa chủ nghĩa đế quốc và chủ nghĩa phát xít,

mâu thuẫn giữa chủ nghĩa đế quốc và 1 bộ phận thế lực địa chủ phong kiến, mâu

thuẫn trong hàng ngũ ngụy quyền tay sai của Pháp và của Nhật, cô lập cao độ kẻ thù

chính là bọn đế quốc, phát xít, bọn tay sai phản động; tranh thủ hoặc trung lập những

phần tử lừng chừng. Nhờ vậy, Cách mạng tháng Tám giành được thắng lợi nhanh

gọn, ít đổ máu.

Bốn là, kiên quyết dùng bạo lực cách mạng và biết sử dụng bạo lực cách mạng

một cách thích hợp để đập tan bộ máy nhà nước cũ, lập ra bộ máy nhà nước của

nhân dân.

Trong cách mạng tháng Tám, bạo lực của cách mạng là sự kết hợp chặt chẽ

giữa lực lượng chính trị với lực lượng vũ trang; kết hợp nổi dậy của quần chúng với

34

tiến công của lực lượng vũ trang cách mạng ở cả nông thôn và thành thị, trong đó vai

trò quyết định là các cuộc tổng khởi nghĩa ở Hà Nội, Huế, Sài Gòn. Cách mạng

tháng Tám là kết quả của sự kết hợp tất cả các hình thức đấu tranh kinh tế và chính

trị, hợp pháp và không hợp pháp của quần chúng, từ thấp đến cao, từ một số địa

phương lan rộng khắp cả nước, từ khởi nghĩa từng phần tiến lên tổng khởi nghĩa, đập

tan bộ máy nhà nước của giai cấp thống trị, lập ra bộ máy nhà nước của nhân dân.

Năm là, nắm vững nghệ thuật khởi nghĩa, nghệ thuật chọn đúng thời cơ.

Đảng coi khởi nghĩa là một nghệ thuật, vừa vận dụng nguyên lý của chủ nghĩa

Mác – Lênin và kinh nghiệm của cách mạng thế giới, vừa tổng kết những kinh

nghiệm của các cuộc khởi nghĩa ở nước ta.

Cách mạng tháng Tám thắng lợi chứng tỏ Đảng đã chọn đúng thời cơ. Đó là

lúc bọn cầm quyền phát xít ở Đông Dương hoang mang đến cực độ sau khi Nhật đầu

hàng; nhân dân ta không thể sống như trước được nữa. Đảng đã chuẩn bị sẵn sàng

các mặt về chủ trương, lực lượng và tập dượt qua cao trào chống Nhật cứu nước. Đó

là những điều kiện chủ quan cho tổng khởi nghĩa giành chính quyền trong cả nước

giành thắng lợi.

Sáu là, xây dựng một Đảng Mác – Lênin đủ sức lãnh đạo tổng khởi nghĩa

giành chính quyền.

Đảng ta ngay từ đầu đã xác định đúng đường lối, chiến lược và sách lược cách

mạng, đồng thời không ngừng bổ sung, phát triển đường lối trong từng thời kỳ cách

mạng. Điều đó đòi hỏi Đảng phải biết vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác – Lênin vào

hoàn cảnh cụ thể của nước ta, kịp thời tổng kết kinh nghiệm thực tiễn cách mạng.

Đảng rất coi trọng việc quán triệt đường lối, chủ trương trong đảng viên và

quần chúng cách mạng, không ngừng đấu tranh khắc phục những khuynh hướng

lệch lạc, Đảng chăm lo công tác tổ chức, cán bộ, giáo dục rèn luyện cán bộ, đảng

viên về ý chí bất khuất, phẩm chất chính trị và đạo đức cách mạng. Đảng biết phát

huy triệt để vai trò của mặt trận Việt Minh với hàng triệu hội viên và thông qua Mặt

trận để lãnh đạo nhân dân đấu tranh