Chương 3: Ngân sách nhà nước

1. Vai trò NSNN

* Theo luật NSNN do QH nc CHXHCNVN thôg qua ngày 16/12/2002,có hiệu lực từ 1/1/2004 tại kỳ họp 2 QH khóa XI “ NSNN là taòn bộ các khoản thu chi của NN đã đc cơ quan NN có thẩm quyền qđịnh và đc thực hiện trog 1 năm để đảm bảo thực hiện các chức năg và nvụ của NN “

      Về phươg diện pháp lý NSNN bao h cũg là 1 đạo luật dự trữ các khỏan thu chi bằg tiền của NN trog 1 năm,đc cơ quan luật pháp ban hành

      Về bản chất ktế: mọi hđ của NSNN đều nhằm phân phối các nguồn tài nguyên quốc gia(NSNN thể hiện các mối qhệ ktế đvới hthức tiền tệ)

      Về tính chất xh: NSNN là côg cụ ktế của NN nhằm phục vụ cho việc thực hiện các chức năg của NN

=> trog mọi thời đại và trog các mô hình ktế NSNN có vai tròg qtrọg là côg cụ điều tiết vĩ mô đối vs nền ktế xh

* Vai trò của NSNN đvới sự ptr ktế

- kích thích tăg trg của nền ktế

Trong cơ chế tập trug khh thì cùg với việc NN can thiệp trực tiếp vào hđ sxkd vai trò của NSNN trog việc điều chỉnh các hđ trở nên thụ độg. Nó gần như chỉ là 1 quỹ tiền tệ thực hiện bao cấp về vốn,lãi lỗ,bù lương...làm kìm hãm sự ptr ktế. Chuyển sag cơ chế tt thì NN chỉ tham gia định hướng việc hthành cơ cấu nền ktế,kthích ptrc sx,chốg độc quyền,đc thực hiện qua csách thuế và chi tiêu của NSNN

- giải quyết các vấn đề xh

Trog cơ chế Khh tập trug,t/c bao cấp tràn lan cho mọi lĩnh vực ktế xh đã hạn chế đág kể vai trò của NSNN trog việc giải quyết  các vấn đề xh. Thời kỳ này mọi sự ưu tiên ưu đãi đều dành cho khu vực nhà nc,gây ra tâm lý trôg chờ ỷ lại vào NN

trog cơ chế ktế tt,NN thực hiện chi tiêu có hiệu quả và đúg mức cho mọi đối tượg,mọi thành phần ktế,thuế đc sd để thực hiện vai trò tái phân phối thu nhập,đảm bảo côg bằng xh

- góp phần ổn định  tt giá cả,chốg lạm phát

Trog cơ chế khh tt,sự đơn điệu về chế độ sở hữu làm kìm hãm sự ptr của qhệ tt cơ chế ktế chỉ huy với việc NN qđịnh giá cả làm sự vận độg của giá thoát ly khỏi qhệ cug cầu của tt,mọi sự biến độg của chúg đều bị che giấu bởi sự bao cấp của NN => NSNN bị lu mờ vtrò đvới các qhệ tt

Trog đk của nền ktế tt,giá chủ yếu phụ thuộc qhệ cug cầu của hh trên tt. Do đó để ổn định giá CP có thể tác độg vào cug cầu bằg thuế,csách chi tiêu của NSNN. NSNN còn hthành các quỹ dự trữ NN về hh và tài chính để đối phó nhữg trg hợp thị trg có nhiều biến độg,giá cả lên quá cao hoặc xuốg quá thấp. CP cũg có thể sử dụg NSNN nhằm khốg chế và đẩy lùi làm phát 1 cách có hiệu quả thôg qua việc thực hiện csách thắt chặt NS,đồg thời có thể tăg thuế td để hạn chế cầu,giảm thuế đầu tư kích thích sx ptr để tăg cug

* Liên hệ VN

- Đã thực hiện đc 1 số vai trò to lớn

+ đtư cho ptr,GDDT,y tế..nâg cao đs xh,chất lượg con ng và ptr ktế

+ chi cho an ninh quốc phòg,đảm bảo độc lập chủ quyền của TQ,giữ gìn an ninh trật tựtạo môi trg ổn định về chính trị => là cơ sở thu hút đtư

+ xd và ptr ktế tt ở VN,củg cố tăg cườg đối ngoại

- Tuy nhiên còn nhiều khó khăn cần khắc phục

+ chi tiêu NSNN chưa hiệu quả,lãng phí, chưa hợp lý giữa cơ cấu tỷ lệ cho các ngành,các lvực trog đs xh và ktế. Vd như y tế chưa đc quan tâm đúg mức,cấp vốn tràn lan cho nhiều dự án mà ko xét đến tính hiệu quả và khả thi của nó

+ còn nhiều biểu hiện tiêu cực gây thất thoát tài sản

+ chi tiêu chưa côg bằg nên côg chúg ko có ấn tượg tốt,mạnh trog nhận thức

+ thất thu trog thu NSNN,thu chưa có nhữg quy tắc điều chỉnh thích hợp về mức,tỷ lệ thu nhập và trợ cấp cho từg đối tg cụ thể

- Khắc phục

+ Gd nâg cao trình độ các bộ tài chính về nghiệp vụ,nâng cao nhận thức trách nhiệm,phẩm chất đạo đức

+ KHH và lựa chọn mục tiêu hđ tài chính của NSNN 1 cách hiệu quả,áp dụg nhữg mô hình tiên tiến,hđ trên TG

+ nâg cao chất lượng thẩm định định giá dự án đtư và nhữg ctrình đtư ưu tiên nhằm tránh lãng phí ko hiệu quả

+ xđ cơ chế điều tiết thốg nhất kế hoạch,côg bằg hợp lý trog c/s thu nhập và phân phối

+ chú trọg vào các côg trình gd,y tế,phúc lợi,ptr con ng

+ hoàn thiện hệ thốg pluật,nghiêm khắc loại trừ tiêu cực

Câu 15: Nguồn thu chủ yếu của NSNN

* Xét về mặt nội dug ktế,thu NSNN chứa đựg các qhệ phân phối nảy sinh trog quá trình NN sd quyền lực ctrị của mình để tập trug 1 bộ phận tổg sp xh để hthành quỹ tiền tệ tập trug của NN

Trog bất cứ XH nào,cơ cấu các khoản thu của NSNN đều gắn liền với chức năg nvụ,quyền lực ctrị của NN vì sự ra đời,tồn tại và ptr của NN đòi hỏi phải có các khoản thu NSNN . các khỏan thu NSNN lại là tiền đề vật chất để thực hiện các chức năg nvụ của NN

* Đặc trưg thu NSNN: gắn chặt với các quá trình ktế

* Phân loại nguồn thu NSNN: có nhiều tiêu thức

- Xét theo nguồn hthành các khỏan thu NSNN

+ nguồn thu từ hđ sx kinh doanh trog nc

  • nguồn thu đc hthành và thực hiện trog khâu sx: quan trọg nhất vì luôn chiếm tỷ trọg lớn nhất. Là chỉ tiêu quan trọg phản ánh sự tăg trg của nền ktê về quy mô và hquả. Nguồn thu này bao gồm các khỏan thu từ các hđ sx CN,NN,xd cơ bản

  • Nguồn thu đc thực hiện trog khâu lưu thôg phân phối: về thực tế nguồn thu này đc tạo ra trog khâu sản xuất song lại đc thực hiện 1 phần trog khâu phân phối. Điều đó đc thực hiện do kquả của hđ giao lưu hh giữa trog và ngoài nc và mở rộg kinh doanh tiền tệ mag lại => càg ngày càg quan trọg

  • Nguồn thu từ các hđ dvụ: nền ktế tt càg ptr thì hđ dvụ càg ptr và đa dạg. So với hđ sx kdoanh hđ dvụ thườg có chi phí thấp hơn nhưg mức doanh lợi thu đc cao. Do vậy,trog côg tác qlý tài chính cần có sự nghiên cứu đầy đủ để áp dụg nhữg hthức thu thích hợp để NN có thể qlý các hđộg dvụ đó

+ nguồn thu từ nc ngoài: vay nợ/nhận viện trợ

- Xét theo dd của các khỏan thu trog quá trình cân đối NSNN

+ thu trog cân đối NSNN: thuế,phí,lệ phí ; thu về bán,cho thuê tài sản ;   thuộc quốc hữu NN ; thu lợi tức cổ phần của DN

- Trog các khoản thu trên,riêg thuế chiếm tỷ trọg 80-85% tổg thu NSNN

+ thu để bù đắp sự thiếu hụt của NSNN

    vay trog nc: dân ,DN, tổ chức XH

    vay nc ngoài: WB, IMF ,ADB...

* Vai trò của thuế đối với sự ptr ktế

- Tích cực

+ thuế là nguồn thu chủ yếu của NSNN,là đk để thực hệin vai trò của NSNN vs sự ptr ktế vì: thuế là khỏan đóg góp mag tính chất pháp luật của NN,mag tính ổn định tươg đối,NN ko phải trả trợ cấp cho ng nộp thuế. Hình thức thuế là hthức thu bao quát đc hầu hết các hđ sxkd,các nguồn thu nhập và tiêu dùg xh. Thuế đảm bảo đc tính tự chủ trog cân đối NSNN và thể hiện 1 nền tài chính quốc gia làh mạh nếu có c/s thuế hiệu quả

+ thuế là côg cụ điều tiết ktế vĩ mô của NN: NN có thể điều chỉnh cơ cấu ktế thôg qua c/s thuế,ưu tiên ptr ngành nào thì giảm thuế ngành đó

+ hướng dẫn cho sx và tiêu dùg thôg qua sự phân bổ và sd các nguồn lực. NN sẽ khuyến khích sx và tiêu dùg nhữg mặt hàg cần thiết bằg cách giảm thuế và đánh thuế cao vào nhữg mặt hàg xa xỉ

+ thôg qua côg tác thuế  mà ktra giám sát đc tình hình của các hđ ktqd

+ giảm khỏag cách giàu nghèo,thực hiện bù đắp,ccông bằg xh bằg cách thu thuế thu nhập với nhữg ng có thu nhập cao. Thuế đảm bảo tích lũy cho phúc lợi côg cộg,nâg cao đs nhân dân

+ thuế là đòn bẩy ktế,kích thích hiệu qủa sxkd vì phải nộp thuế mà DN càg phải tăg hiệu quả ktế trog sxkd

- Tiêu cực

+ gây lãng phí nguồn lực, các nguồn lực sẵn có ko đc sd triệt để vào sxkd để phải đóg thuế ít

+ nếu xđ thuế ko hợp lý => gánh nặg thuế cho ng nộp => mất đi lợi ích xh,gây ra nhữg hiệu ứg thay thế

* Thực trạng thuế ở VN

- Năg lực thuế thấp,chiếm tỷ trọg còn hạn chế trog tổg thu NSNN 50-60% trog khi các nc khác ở châu Âu thường >90%,các nc trog khu vực >50%

- Thuế thu nhập lớn,đầy rẫy bất cập,tiêu cực do c/s thuết chưa hòan thiện,thốg nhất,xảy ra nhiều tình trạg dân cư DN trốn thuế,cán bộ thuế tham nhũg

  -Nguyên nhân

+ sự ptr của nền ktế ở mức thấp gây khó khăn cho việc tính và thu thuế. Hệ thốg kế tóan,kiểm tóan và sổ sách chứg từ chưa ptr. Bên cạnh đó,các cq qlý thuế đưa ra nhữg c/s thuế chưa hợp lý,quá phức tạp,rườm rà. Trình độ chuyên môn của cán bộ thuế thấp,nhiều cán bộ còn có phẩm chất đạo đức ko tốt => tham nhữg

+ đối với ng dân thì nhận thức về nghĩa vụ và quyền lợi của việc nộp thuế còn hạn chế

+ đối với NN: nhữg ctrình chi tiêu của NSNN chưa cho thấy “thuế là quyền lợi”,hệ thốg PL xử lý vi phạm về thuế chưa nghiêm,NN chưa sd thuế theo đúg cách nên mức tăg trg của nền ktế còn ở mức thấp

  -Giải pháp

+ cải tiến,hòan thiện c/s thuế,hệ thốg PL nói chug và luật thuế nói riêng

+ hệ thốg hóa sổ sách chứg từ,hđ kế tóan,kiểm tóan

+ đào tạo cán bộ thuế có trình độ nghiệp vụ cao và có phẩm chất,tư cách đạo đức tốt

+ tuyên truyền về thuế,gd nâg cao nhận thức của côg chúg về quyền lợi,nghĩa vụ nộp thuế

+ sd thuế hiệu quả,góp phần tăg trg,ptr ktế xh

Câu 16 : Chi NSNN

Trả lời:

- Đứng về phương diện pháp lí , chi NSNN là những khoản chi do CP hoặc các pháp nhân hành chính thực hiện để đạt được các mục tiêu công ích như : bảo vệ an ninh, cứu trợ, trợ giúp kt, chống thất nghiệp…

- Chi NSNN  là quá trình phân phối , sd quỹ NSNN theo những nguyên tắc nhất định cho việc thực hiện các nhiệm vụ của nhà nước

*Trên thực tế chi NSNN đóng vai trò rất quan trọng với sự ptkt:

- Chi tiêu NSNN ảnh hưởg đến việc mở mang sức sx . việc khuyến trưong các TN điện lực, thuỷ lợi , kiểm soát thuỷ văn, mở rộng và pt các đườg GT, xd cơ sỏ hạ tầng→thúc đẩy quá trình sx pt. bên cạnh đó chi cho mục tiêu an ninh, trật tự công cộng còn tạo ra mt ổn định về chính trị giúp tư nhân yên tẫm và thu hút them đtư.Còn có những chi tiêu nhằm mục tiêu rõ rệt như: trợ giúp xí nghiệp đổi mới công nghệ, mở rộng qui mô sx, thu hút nhân công

- Chi tiêu NSNN ảnh hưởng đến pt nguồn nhân lực: sx của nhân công, chất lượng trình độ của nhân công được quy định thong qua các chương trình chi tiêu cho y tế, chăm sóc sk &giáo dục , đào tạo.

- Chi NSNN ảnh hưởng đến việc nghiên cứu KHKT, đây là một nhiệm vụ trọng yếu trong công cuộc pt kt –xh, hđh-cnh đất nước.

=>Chi NSNN có vai trò rất quan trọng trong việc pt khả năng sx , cung cấp thích ứng nguồn nhân lực, nghiên cứu khoa học,tạo ra một xh chính trị ổn định, công bằng văn minh,dsố thong minh đầy triển vọng để ptkt

*Nội dung chi của NSNN VN

Trong nền kttt , cách phân loại nd chi tiêu NSNN thường theo tính chất kt của các khoản chi

- Chi thường xuyên:là những khoản chi không có trong khu vực đtư và có tính chất thường xuyên để tài trợ cho các hđ của cơ quan nhà nước nhằm duy trìđs quốc gia. Về nguyên tắc , các khoản chi này phải được tài trợ bằng các khoản thu không mang tính hoàn trả của NSNN.

  + Hoạt động sự nghiệp GD-ĐT: VN chi hơn 20%cho lv GD-ĐT- dạy nghề, chi 2% cho hđ KHCN, 1.5% cho lv VH- TT và sự nghiệp môi trường 1%(báo cáo bộ tài chính)

  + Chi cho an ninh quốc phòng và trật tự xh để bảo vệ chủ quyền quốc gia và mt chính trị trong nước

  + Chi cho hđ của ĐCSVN, mặt trận TQVN, lien đoàn LĐVN,…

  + Trợ cấp cho các đối tượng chính sách xh: thươg bệnh binh, mẹ VNAH,

- Chi đtưpt: là các chi phí làm tăng them ts quốc gia

  + Đtư xd cơ bản các công trình kết cấu hạ tầng ktxh không có khả năng thu hồi vốn

  + Đtư và hỗ trợ vốn cho các DNNN, góp vốn liên doanh, cổ phần vào các DN  trong lv cần thiết có sự tham gia của nhà nước theo qđịnh của pháp luật

  + Chi cho quỹ hỗ trợ đtư quốc gia và hỗ trợ pt các dự án ptkt

  + Cho vay của CP để đtư pt

*Thực trạng chi tiêu NSNN ở vn

- Có những lựa chọn đối nghịch, không hq trong các dự án đtư của NSNN, không xđ trọng điểm đtư mà chi tràn lan gây lãng phí mà không hq

- Cơ cấu chi tiêu không hợp lí, điển hình là chi cho y tế chăm sóc sk và phúc lợi xh còn vô cùng hạn ché

- Lạm dụng chi tiêu gây bội chi, bên cạnh đó lại phát hành tiền để bù đắp chi tiêu gây ra hậu qủa lạm phát tăng cao(điển hình là chi cho seagame22)

- Còn tình trạg tiêu cực, tham nhũng trog hđ chi của NSNN và các công trình dự án được cấp vốn từ NSNN thì việc quản lí sd vốn còn lỏng lẻo gây thất thoát

*Biện pháp

- Xd và kế hoạch hoá , mô hình hoá các chương trình chi tiêu một cách cụ thể , hợp lí

- Xd, hoàn thiện hơn nữa luật pháp về quản lí chi tiêu trong NSNN

- Xử lí nghiêm minh, nghiêm khắc  với những sai phạm , tiêu cực, tham nhũgn trong việc chi tiêu NSNN

- Công khai dân chủ việc quản lí và sd NSNN để người dân cùng giám sát và quản lí NSNN