Civil law và những điểm tinh túy

-         Chia thành luật công và luật tư

-         Tập quán, án lệ không được thừa nhận chính thức.

-         Về nguyên tắc chỉ có luật do cơ quan có thẩm quyền thay mặt cho nhân dân, cho quyền lực nhà nước ban hành mới có giá trị là nguyên tắc cơ bản.

-         Phát triển hệ thống toà án với 2 cấp xét xử: sơ thẩm, phúc thẩm và tối cao

-         Thẩm phán độc lập, là các luật gia chuyên nghiệp, hành nghề thẩm phán suốt đời.

Cấu trúc gồm luật công và luật tư:

Luật công:

      Luật công bao gồm các ngành luật và chế định pháp luật điều chỉnh các quan hệ phát sinh giữa các cơ quan nhà nước với nhau và với cá nhân nhằm hướng tới việc thiết lập và bảo vệ lợi ích công.

      hướng tới là lợi ích công

      Một bên chủ thể tham gia quan hệ pháp luật phải là chủ thể được sử dụng quyền lực nhà nước

      Phương pháp điều chỉnh được sử dụng là phương pháp mệnh lệnh đơn phương.

      Các tranh chấp phát sinh được xem xét tại hệ thống cơ quan tài phán công.

Luật tư:

      Bao gồm các ngành luật, chế định pháp luật điều chỉnh các quan hệ phát sinh giữa cá nhân với nhau và với pháp nhân

      Hướng tới lợi ích của chính các chủ thể tham gia vào quan hệ (lợi ích tư). Lợi ích này gắn liền với các chủ thể tham gia vào chính quan hệ đó.

      Phương pháp điều chỉnh được sử dụng trong luật tư là phương pháp tự định đoạt, được đặc trưng bằng sự thoả thuận ý chí giữa các chủ thể tham gia vào quan hệ.

      Các tranh chấp phát sinh trong lĩnh vực này được xem xét tại hệ thống cơ quan tài phán tư.

      Luôn có sự giao thao giữa luật công và luật tư, vì vậy sự phân biệt chỉ mang tính chất tương đối

Hình thức pháp luật:

1. ĐẠO LUẬT (LUẬT THÀNH VĂN)

      Được coi là loại nguồn chiếm vị trí quan trọng, trung tâm so với các loại nguồn khác.

      Ở tất cả các quốc gia đều có Hiến pháp thành văn, Hiến pháp giữ vị trí số một trong hệ thống văn bản quy phạm pháp luật.

      Sau Hiến pháp là đến các văn bản luật do Nghị viện ban hành.

      Vị trí sau đó là các văn bản dưới luật (Reglement) do cơ quan hành pháp ban hành. .

      Décret – tạm dịch là nghị định

      Ordonnance – tạm dịch là Pháp lệnh .

      Décision – tạm dịch là Quyết định

      Arrêté – tạm dịch là Thông tư

      Circulaire là một loại Chỉ thị

Việc sử dụng luật thành văn làm nguồn chính cho thấy đặc điểm tư duy pháp lí của Civil law: đó là chủ nghĩa duy lí (rationalism) hay tư duy theo lối diễn dịch,

                                                                                                                         Nó dẫn tới hệ quả quan trọng là làm thành một hệ thống pháp luật đóng, kém linh động, giới hạn các thẩm phán trong việc áp dụng các văn bản pháp luật có sẵn, từ đó dẫn đến sự ỷ lại, bị động và kém sáng tạo trong hoạt động xét xử.

Vai trò của quy phạm pháp luật

      Do các cơ quan nhà nước có thẩm quyền ban hành

      Vai trò của Thẩm phán chỉ là người áp dụng pháp luật

      Phán quyết của tòa không được thừa nhận là tiền lệ pháp

      Hầu hết các quy phạm phải mang tính khái quát nhất, chung nhất và phổ biến nhất .

2. TẬP QUÁN PHÁP

      Tập quán pháp là những tập quán được Nhà nước thừa nhận có giá trị pháp lý, trở thành những quy tắc xử sự chung và được Nhà nước đảm bảo thực hiện

      Là loại nguồn bổ sung cho đạo luật

      Được quy định trong luật, hoặc mang tính độc lập với đạo luật

Pháp luật Cộng hòa Pháp quy định các loại tập quán pháp sau đây

      Tập quán secundum legem: nghĩa là quy phạm tập quán sẽ được áp dụng theo sự dẫn chiếu của nhà lập pháp.

      Tập quán praeter legem: nghĩa là quy phạm tập quán sẽ được áp dụng đương nhiên, không phải trên cơ sở sự dẫn chiếu của nhà lập pháp

      Tập quán contra legem: nghĩa là việc áp dụng tập quán có nội dung trái với luật.

3. THỰC TIỄN XÉT XỬ

      “Án lệ phúc thẩm”. Tòa án phúc thẩm là cấp xét xử cao nhất. Do đó, về thực chất nhiều quyết định, nguyên tắc của cấp tòa án này đưa ra có thể được các tòa án khác tiếp nhận khi giải quyết những vụ việc tương tự  với tư cách là án lệ thực tế.

      Trước đây không được coi là nguồn của pháp luật

      Trong xu hướng hội nhập, dòng civil law ngày càng coi trọng case-law

      Từ thế kỷ XIX khi cơ chế bảo hiến ra đời, đã tồn tại các tòa bảo hiến. Các phán quyết của các tòa bảo hiến có tính chất ràng buộc với các tòa án cấp dưới

      Tạo ra một thực tiễn: Các tòa án cấp dưới trong quá trình xét xử rất hay quy chiếu đến các phán quyết của tòa án cấp trên

      Tại Đức, án lệ được chính thức thừa nhận: Trong trường hợp luật thành văn quy định không rõ, hay không có quy định, thì tòa án có quyền linh động đưa ra các nguyên tắc giải quyết, và nếu đáp ứng được một số điều kiện nhất định, các nguyên tắc đó có thể được xem như pháp luật.

4. HỌC THUYẾT PHÁP LÝ

      Các học thuyết pháp lý là toàn bộ các công trình nghiên cứu của các học giả, các ý kiến, bài viết, v.v.. Liên quan đến luật. Các công trình nghiên cứu này có hình thức và bản chất đa dạng.

      Trong hệ thống pháp luật Dân luật học thuyết giữ vị trí đặc biệt, vì học thuyết là nền tảng để soạn thảo các nguyên tắc cơ bản của việc xây dựng Hệ thống pháp luật này. Học thuyết đóng vai trò đặc biệt trong việc soạn thảo các đạo luật. Nó cũng được sử dụng rộng rãi trong hoạt động áp dụng pháp luật (trong việc giải thích các đạo luật).

MỘT SỐ HỌC THUYẾT PHÁP LÝPHỔ BIẾN

      Việc thừa nhận và ghi nhận về mặt lập pháp các nguyên tắc của nhà nước pháp quyền;

      Việc thực hiện ở mức độ lập pháp và mức độ áp dụng pháp luật nguyên tắc phân chia quyền lực;

      Việc bảo đảm quyền tư pháp hiến pháp, tức là việc xây dựng hệ thống giám sát Hiến pháp;

      Việc thành lập và sự điều chỉnh tư pháp hành chính;

Nghề luật

_Thẩm phán

_Luật sư

Về thẩm phán:

Ở Pháp

-         Học xong đại học Luật để có bằng cử nhân luật

-         Thi vào trường đào tạo nghề thẩm phán

-         Nhu cầu về thẩm phán cân bằng với nhu cầu về luật sư

Ở Đức

-         Học trường luật, chia 2 giai đoạn

-         Giai đoạn 1: kiến thức nền (3,5 năm)

-         Giai đoạn 2: định hướng nghề nghiệp (2 năm)

-         Rất ít cơ hội để làm thẩm phán, do biên chế có giới hạn

Về luật sư:

Ở Pháp

-         Học xong đại học Luật để có bằng cử nhân luật

-         Thi vào trung tâm đào tạo nghề luật sư và thực tập trong 1 năm

-         Gia nhập vào 1 đoàn luật sư

Ở Đức

-         Tương tự như trên

-         Trong giai đoạn thực tập chuyên ngành, những sinh viên có nguyện vọng làm luật sư thì chọn các văn phòng luật sư hoặc công ty luật để thực hành nghề nghiệp trong 7 tháng.

-         Được công nhận là luật sư bởi các Đoàn Luật sư

Nội dung cơ bản của Bộ Luật Napoleon:

      Đây là bộ luật phản ánh những tư tưởng của cách mạng dân chủ tư sản Pháp bảo vệ các quyền và tự do của cá nhân:

      Quyền sở hữu là quyền được hưởng thụ và định đoạt tài sản một cách tuyệt đối, miễn là không sử dụng tài sản vào những việc mà pháp luật cấm (Điều 544).

       Không ai có thể bị buộc nhượng lại quyền sở hữu của mình, trừ phi vì lợi ích công cộng và với điều kiện được bồi thường trước một cách thoả đáng (Điều 545).

      Quyền tự do của cá nhân được khẳng định trong các quy định về quyền của mỗi người được tôn trọng đời tư của mình (Điều 9);

      Bộ luật được xây dựng trên nguyên tắc phi tôn giáo:

      Thể thức cử hành kết hôn cử hành công khai trước viên chức hộ tịch của xã, nơi một trong hai vợ chồng thường trú hoặc cư trú vào thời điểm công bố (Điều 165).

      Tính ổn định, khả năng tồn tại và có hiệu lực lâu dài của bộ luật

      Cho đến nay Bộ luật dân sự Napoleon đã tồn tại được trên 200 năm, Trải qua hai thế kỷ, trong số 2283 điều của Bộ luật vẫn còn giữ được nguyên vẹn trên 1100 điều

      Bộ luật dân sự Pháp đánh dấu sự phát triển của kỹ thuật lập pháp:

      Các nguyên tắc chung của bộ luật dân sự được quy định rất cụ thể, nhưng vẫn đảm bảo tính linh hoạt và mềm dẻo, tạo điều kiện cho các thẩm phán có thể giải thích linh hoạt, phù hợp với thực tế. Điều 1382: “Bất cứ hành vi nào của một người mà gây thiệt hại cho người khác, thì người gây ra thiệt hại do lỗi của mình phải bồi thường thiệt hại”;

      - Điều 1384: “Mỗi người phải chịu trách nhiệm không những về những thiệt hại do mình gây ra mà cả những thiệt hại do những người mà mình phải chịu trách nhiệm hoặc những vật mà mình coi giữ gây ra

      Bộ luật dân sự Napoleon thể hiện tính mẫu mực về tính cụ thể, dễ hiểu, dễ áp dụng và vì thế đã được tiếp nhận nguyên vẹn ở nhiều quốc gia trên thế giới

      Điều 673: “Chủ sở hữu bất động sản có quyền buộc bên hàng xóm phải cắt bỏ các cành cây mọc vươn sang đất của mình. Nếu hoa quả ở các cành cây tự nhiên rụng xuống thì chủ sở hữu đất bị cành cây vươn sang được hưởng. Nếu rễ cây hoặc cành nhỏ mọc vươn sang đất người khác thì người đó có quyền cắt những rễ và cành cây nhỏ đó đến giới hạn đường phân chia của hai bên. Quyền được cắt rễ cây và cành nhỏ hoặc quyền được yêu cầu bên hàng xóm cắt các rễ cây, cành cây của các cây to, cây nhỡ, cây nhỏ không thể bị thời hiệu tiêu diệt”.

      - Điều 675: “Chủ sở hữu bất động sản liền kề không được trổ cửa sổ hoặc lỗ cửa vào bức tường chung dù bằng bất cứ cách nào, kể cả khi có lắp kính mờ, trừ trường hợp được chủ sở hữu bất động sản liền kề bên kia đồng ý”;

      - Điều 681: “Chủ sở hữu bất động sản phải lắp đặt mái nhà sao cho nước mưa chảy vào đất nhà mình hoặc đường công cộng, không được để nước mưa chảy vào đất của bên hàng xóm”.

      Bộ luật dân sự Napoleon không ngừng được sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện:

      Luật ngày 9/4/1898 đã buộc người sử dụng lao động phải bồi thường thiệt hại cho người lao động ngay cả trong những trường hợp người chủ lao động không có lỗi.

      Theo Luật số 70-459 ngày 4/6/1970 cha và mẹ phải liên đới chịu trách nhiệm về thiệt hại do con chưa thành niên sống với họ gây ra. Người chủ và người được uỷ thác phải chịu trách nhiệm về thiệt hại do gia nhân và người giúp việc gây ra trong khi họ làm nhiệm vụ. Thầy giáo và những người thợ thủ công phải chịu trách nhiệm về thiệt hại do học sinh gây ra khi những người này đang chịu sự giám sát của họ, dù cho họ không có lỗi!

      Bộ luật dân sự Napoleon không ngừng được sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện:

      (1804) Người phụ nữ có chồng bị hạn chế năng lực hành vi dân sự vì khi ký kết hay thực hiện bất kỳ một hợp đồng dân sự có giá trị nào đều phải được sự đồng ý của người chồng. “có nghĩa vụ sống với chồng và theo chồng đến bất cứ nơi nào được chồng chọn làm nơi cư trú” (Điều 214 Bộ luật dân sự). người chồng quản lý tài sản chung, nếu vợ chồng không lựa chọn một chế độ quản lý tài sản khác.

      Bộ luật dân sự Napoleon không ngừng được sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện:

      Trước năm 2002, theo tập quán pháp luật áp dụng đương nhiên, con mang họ của bố, phụ nữ lấy chồng mang họ của chồng. Tuy nhiên, sau khá nhiều tranh luận, Luật số 2002-304 ngày 4/3/2002, đã được sửa đổi bổ sung theo Luật số 2003-516 ngày 18/6/2003 và được thể hiện trong Điều 311-21 của Bộ luật dân sự Napoleon cho phép cha, mẹ thoả thuận để lựa chọn họ cho con, theo đó con có thể mang họ của bố, hoặc họ của mẹ hoặc họ của cha và mẹ kết hợp lại theo trật tự thỏa thuận.

      Hoàn thiện chế định ly hôn

      Bộ luật dân sự năm 1804 đã cho phép ly hôn, trong đó có thuận tình ly hôn.

      Luật De Bonald ngày 8/5/1816 đã bãi bỏ chế định ly hôn

      Luật Naquet ngày 27/7/1884 chế định ly hôn mới được tái thiết lập, tuy nhiên cũng chỉ cho phép ly hôn do lỗi của một bên.

      Luật ngày 15/12/1904 cho phép người vợ (chồng) ngoại tình được kết hôn với người tình của mình.

      Luật ngày 5/7/1956 cho phép công nhận đứa con do ngoại tình là con trong giá thú nếu bố mẹ đứa trẻ đó kết hôn với nhau.

      Luật số 75-617 ngày 11/7/1975 đã phi hình sự hoá hành vi ngoại tình, tiếp tục cho phép thuận tình ly hôn và ly hôn do “chấm dứt cuộc sống chung” khi vợ và chồng không sống chung trong thực tế từ 6 năm trở lên” ngay cả khi một bên không muốn ly hôn. (Năm 2004 sửa thành 2 năm)