1. §Æc ®iÓm cña kÕ to¸n tµi chÝnh doanh nghiÖp

Trong c¸c doanh nghiÖp, ®Ó qu¶n lý tµi s¶n vµ qu¸ tr×nh ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cÇn ph¶i sö dông hµng lo¹t c¸c c«ng cô qu¶n lý kh¾c nhau. KÕ to¸n ë doanh nghiÖp víi chøc n¨ng thu nhËn, xö lý, hÖ thèng ho¸ th«ng tin vÌ toµn bé ho¹t ®éng kinh tÕ tµi chÝnh ph¸t sinh ë doanh nghiÑp nh»m cung cÊp nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt phôc vô c«ng t¸c qu¶n lý kinh tÕ tµi chÝnh vÜ m« vµ vi m« ®· trë thµnh mét c«ng cô qu¶n lý kinh tÕ quan träng, mét bé phËn cÊu thµnh hÖ thèng c«ng cô qu¶n lý kinh tÕ. Trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn,vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng, kÕ to¸n ®­îc x¸c ®inh nh­ mét mÆt cña ho¹t ®éng kinh tÕ nãi chung, qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh nãi riªng vµ kÕ to¸n ®­îc ®Þnh nghÜa theo nhiÒu c¸ch kh¸c nhau

-Theo uû ban thùc hµnh kiÓm to¸n quèc tÕ “ mét hÖ thèng kÕ to¸n lµ hµng lo¹t c¸c nhiÖm vô ë mét doanh nghiÖp mµ nhê hÖ thèng nµy c¸c nghiÖp vô ®­îc sö lý nh­ mét ph­¬ng tiÖn c¸c ghi chÐp tµi chÝnh “

-Theo Gene Allen Gohlke gi¸o s­ tiÕn sü viÖn ®¹i häc Wiscãnsin :” KÕ to¸n lµ mét khoa häc liªn quan ®Õn viÖc ghi nhËn ,ph©n lo¹i ,tãm t¾t vµ gi¶i thÝch c¸c nghiÖp vô tµi chÝnh cña 1 tæ chøc ,gióp ban gi¸m ®èc cã thÓ c¨n cø vµo ®ã mµ lµm quyÕt ®Þnh “

-Theo Rober CN AnthoNy tiÕn sü tr­êng ®¹i häc Harvard “KÕ to¸n lµ mét ng«n ng÷ cña viÖc kinh doanh “

-Theo liªn doµn kÕ to¸n quèc tÕ (IFAC) KÕ to¸n lµ nghÖ thuËt ghi chÐp, ph¶n ¸nh, tæng hîp theo mét c¸ch riªng cã b»ng chøng vÒ nh÷ng kho¶n tiÒn, c¸c nghiÖp vô vµ c¸c sù kiÖn mµ chóng cã Ýt nhÊt mét phÇn tÝnh chÊt tµi chÝnh vµ tr×nh bµy kÕt qu¶ cña nã.

-Theo luËt kÕ to¸n, ®­îc Quèc héi n­¬c Céng hoµ x· h«i chñ nghÜa ViÖt Nam th«ng qua ngµy 17 th¸ng 6 n¨m 2003: KÕ to¸n lµ viÖc thu thËp, xö lý, kiÓm tra, ph©n tÝch vµ cung cÊp th«ng tin kinh tÕ, tµi chÝnh d­íi h×nh thøc gi¸ trÞ, hiÖn vËt vµ thßi gian lao ®éng.

Víi c¸c c¸ch ®Þnh nghÜa kh¸c nhau nh­ng ®Òu thÓ hiÖn b¶n chÊt cña kÕ to¸n lµ hÖ thèng th«ng tÞn vµ kiÓm tra vÌ ho¹t ®éng kinh tÕ tµi chÝnh ë doanh nghiÖp.Th«ng tin kÕ to¸n trong c¸c doanh nghiÖp ®­îc nhiÒu ®èi t­îng quan t©m ë c¸c ph­¬ng diÖn,møc ®é vµ môc ®Ých kh¸c nhau: c¸c nhµ qu¶n lý doanh nghiÖp quan t©m th«ng tin kÕ to¸n vÒ t×nh h×nh tµi chÝnh, t×nh h×nh kÕt qu¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiªp ®Ó cã quyÕt ®Þnh trong qu¶n lý, ®iÒu hµnh ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, c¸c c¬ quan Nhµ n­íc quan t©m th«ng tin kÕ to¸n ®Î kiÓm so¸t kinh doanh vµ thu thuÕ,c¸c nhµ ®Çu t­ quan t©m th«ng tin kÕ to¸n ®rr quyÕt ®Þnh ®Çu t­….C¨n cø vµo ph¹m vi, yªu cÇu vµ môc ®Ých cung cÊp th«ng tin kÕ to¸n ë doanh nghiÖp, kÕ to¸n ®­îc ph©n chia thµnhkÕ to¸n tµi chÝnh vµ kÕ to¸n qu¶n trÞ.

KÕ to¸n tµi chÝnh lµ viÖc thu thËp, xö lý, kiÓm tra, ph©n tÝch vµ cung cÊp th«ng tin kinh tÕ tµi chÝnh b»ng b¸o c¸o tµi chÝnh cho ®èi t­îng cã nhu cÇu sö dông th«ng tin cña ®¬n vÞ kÕ to¸n. KÕ to¸ qu¶n trÞ lµ viÖc thu thËp, xö lý, ph©n tÝch vµ cung cÊp th«ng tin kinh tÕ tµi chÝnh theo yªu cÇu qu¶n trÞ vµ quyÕt ®Þnh kinh tÕ, tµi chÝnh trong néi bé ®¬n vÞ kÕ to¸n. Nh­ vËy kÐ to¸n tµi chÝnh vµ kÕ to¸n qu¶n trÞ lµ nh÷ng bé phËn cÊu thµnh c«ng t¸c kÕ to¸n trong mâi doanh nghiÖp, ®Òu dù phÇn vµo qu¶n lý doanh nghiÖp.

-Môc ®Ých cña kÕ to¸n tµi chÝnh

Trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh, doanh nghiÖp víi t­ c¸ch mét chñ thÓ kinh tÕ th­êng cã mãi quan hÖ kinh tÕ víi c¸c ®èi t­îng kh¸c nhau ngoµi doanh nghiÖp. C¸c ®èi t­îng nµy lu©n quan t©m ®Õn t×nh h×nh tµi chÝnh, t×nh t×nh h×nh kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp nh­: tæng tµi s¶n, kh¶ n¨ng tù tµi trî cña doanh nghiÖp, kh¶ n¨ng thanh to¸n vµ møc ®é sinh lêi cña doanh nghiÖp ®Ó quyÕt ®Þnh c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ víi doanh nghiÖp. §ång thêi c¸c c¬ quan qu¶n lý Nhµ n­íc, c¬ quan thuÕ còng quan t©m ®Õn t×nh h×nh tµi chÝnh, t×nh h×nh ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp ®Ó x¸c ®Þnh nghÜa vô cña doanh nghiÖp vµviÖc chÊp hµnh chÝnh s¸ch cña nhµ n­íc. Nh÷ng th«ng tin ®ã ®­îc th«ng qua b¸o c¸o tµi chÝnh cña doanh nghiÖp. Nh­ vËy môc ®Ých cña kÕ to¸n tµi chÝnh ngoµi cung cÊp th«ng tin cho chñ doanh nghiÖp, nhµ qu¶n lý th× chñ yÕu cung cÊp th«ng tin phôc vô cho c¸c ®èi t­îng bªn ngoµi doanh nghiÖp

- §Æc ®iÓm cña kÕ to¸n tµi chÝnh:

+KÕ to¸n tµi chÝnh cung cÊp th«ng tin chñ yÕu cho c¸c ®ãi t­îng bªn ngoµi doanh nghiÖp,do ®ã ®Ó ®¶m b¶o tÝnh kh¸ch quan, thèng nhÊt kÕ to¸n tµi chÝnh ph¶i tu©n thu c¸c nguyªn t¾c, c¸c chuÈn mùc vµ chÕ ®é hiÖn hµnh vÒ kÕ to¸n cña tõng quèc gia, kÓ c¶ c¸c nguyªn t¾c, chu¶n mùc quèc tÕ vÒ kÕ to¸n ®­îc c¸c quèc gia c«ng nhËn.

+KÕ to¸n tµi chÝnh mang tÝnh ph¸p lÖnh, nghÜa lµ ®­îc tæ chøcë tÊt c¶ c¸c ®¬n vÞ kÕ to¸n vµ hÖ thèng sæ, ghi chÐp, tr×nh bµy vµ cung cÊp th«ng tin cña kÕ to¸n tµi chÝnh ®Òu ph¶i tu©n thu c¸c quy ®Þnh thèng nhÊt nÕu muèn ®­îc thõa nhËn

+Th«ng tin kÕ to¸n tµi chÝnh cung Êp lµ nh÷ng th«ng tin thùc hiÖn vÒ nh÷ng ho¹t ®éng ®· ph¸t sinh, ®· xÈy ra vµ mang tÝnh tæng hîp thÓ hiÖn d­íi h×nh th¸I gi¸ trÞ

+ B¸o c¸o cña kÕ to¸n tµi chÝnh lµ c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh phÈnnhs tæng qu¸t vÒ s¶n nghiÖp, kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp trong mét thêikú vµ kú b¸o c¸o cña kÕ to¸n tµi chÝnh ®­îc thùc hiÖn theo ®Þnh kú th­êng lµ hµng n¨m

1.2 Néi dung vµ ph¹m vi cña kÕ to¸n tµi chÝnh

          Doanh nghiÖp ®Ó tiÕn hµnh ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, cÇn thiÕt ph¶i cã tµi s¶n tiÒn vèn vµ qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp lµ qu¸ tr×nh tiÕn hµnh c¸c qu¸ tr×nh kinh tÕ kh¸c nhau nh»m thùc hiÖn chøc n¨ng vµ nhiÖm vô nhÊt ®Þnh. Trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng ë doanh nghiÖp h×nh thµnh c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ liªn quan ®Õn nhiÒu ®èi t­îng kh¸c nhau, ®Ó ®¶m b¶o tÝnh h÷u Ých cña th«ng tin cung cÊp nghÜa lµ ®¸p øng c¸c nhu cÇu kh¸c nhau cña c¸c ®èi t­îng quan t©m th«ng tin kÕ to¸n. Néi dung kÕ to¸n tµi chÝnh ph¶i kh¸i qu¸t ®­îc toµn bé c¸c lo¹i tµi s¶n tiÒn vèn vµ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ diÔn ra, c¸c quan hÖ kinh tÕ ph¸t sinh ë doanh nghiÖp. Do ®ã, néi dung c¬ b¶n cña kª to¸n tµi chÝnh trong doanh nghiÖp bao gåm:

-KÕ to¸n c¸c lo¹i tµi s¶n

          Tµi s¶n lµ nguån lùc do doanh nghiÖp kiÓm so¸t vµ cã thÓ thu ®­îc lîi Ých kinh tÕ trong t­¬ng lai. Tµi s¶n cña doanh nghiÖp bao gåm nhiÒu lo¹i ®­îc biÓu hiªn d­íi h×nh th¸I vËt chÊt nh­ nhµ xuëng, m¸y mãc thiÕt bi, vËt t­, hµng ho¸ ho¨c kh«ng thÓ hiÖn d­íi h×nh th¸I vËt chÊt nh­ b¶n quyÒn, b»ng s¸ng chÕ nh­ng ph¶I thu ®­îc lîi Ých kinh tÕ trong t­¬ng laivµ thuéc quyÒn kiÓm so¸t co¶ doanh nghiÖp. Tµi s¶n cña doanh nghiÖp cßn bao gåm c¸c tµi s¶n kh«ng thuéc quyÒn së h÷u cña doanh nghiÖp nh­ng doanh nghiÖp kiÓm so¸t ®­îc vµ thu ®­îc lîi Ých kinh tÕ trong t­¬ng lai, nh­  tµi s¶n thuª tµi chÝnh, hoÆc cã nh÷ng tµi s¶n thuéc quyÒn së h÷u cña doanh nghiÖp vµ thu ®­îc lîi Ýchkinh tÕ trong t­¬ng lainh­ng cã thÓ kh«ng kiÓm so¸t ®­îc vÒ mÆt ph¸p lý, nh­ bÝ quyÕt kü thuËt thu ®­îc tõ ho¹t ®éng triÓn khai cã thÓ tho¶ m·n c¸c ®iÒu kiÖn trong ®Þnh nghÜa vÒ tµi s¶n khi c¸c bÝ quyÕt ®ã cßn gi÷ ®­îc bÝ mËt vµ doanh nghiÖp cßn thu ®­îc lîi Ých kinh tÕ. Trong doanh nghiÖp tµi s¶n lµ c¬ së ®Ó tiÕn hµnh s¶n xuÊt kinh doanh, kÕ to¸n ph¶I ph¶n ¸nh ®­îc hiÖn cã, t×nh h×nh biÕn ®éng tÊt c¶ c¸c lo¹i tµi s¶n theo tõng lo¹i tõng ®Þa ®iÓm b¶o qu¶n, sö dông.     

-KÕ to¸n nî ph¶i tr¶ vµ nguån vèn chñ së h÷u

          N¬ ph¶i tr¶, nguån vèn chñ së h÷u lµ nguån h×nh thµnh nh÷ng tµi s¶n cña doanh nghiÖp.

Nî ph¶i tr¶ lµ nghÜa vô hiÖn t¹i cña doanh nghiÖp ph¸t sinh tõ c¸c giao dÞch vµ sù kiÖn ®· qua nh­ mua hµng ho¸ ch­a tr¶ tiÒn, sö dông ch­a thanh to¸n, vay nî, cam kÕt b¶o hµnh hµng ho¸, ph¶I tr¶ nh©n viªn, thuÕ ph¶i nép vv…nh÷ng nghÜa vô ®ã doanh nghiÖp ph¶i thanh to¸n tõ c¸c nguån lùc cña minh

Nguån vèn chñ së h÷u bao gåm: vèn cña c¸c nhµ ®Çu t­, thÆng d­ vèn cæ phÇn, lîi nhuËn ch­a ph©n phèi, c¸c quü vµ chªnh lÖch tû gi¸ vµ ®¸nh gi¸ l¹i tµi s¶n.

          Th«ng tin vÒ nî ph¶i tr¶ vµ nguån vèn chñ së h÷u gióp cho c¸c ®èi t­îng sö dông th«ng tin ®¸nh gi¸ t×nh h×nh tµi chÝnh cña doanh nghiÖp nh­ møc ®é kh¶ n¨ng tù tµi trî. Do vËy cïng víi thu nhËn xö lý vµ cung cÊp th«ng tin vÒ t×nh h×nh, sù biÕn ®éng cña tµi s¶n kÕ to¸n tµi chÝnh ph¶I thu nhËn xö lý th«ng tin vÒ tõng nguån h×nh thµnh tµi s¶n cña doanh nghiÖp.

- KÕ to¸n chi phÝ, doanh thu vµ thu nhËp kh¸c

          Qu¸ tr×nh ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ë doanh nghiÖp lµ qu¸ tr×nh doanh nghiÖp ph¶i bá ra nh÷ng chi phÝ nhÊt ®Þnh vµ còng lµ qu¸ tr×nh doanh nghiÖp thu ®­îc c¸c kho¶n doanh thu vµ thu nhËp kh¸c.

 Chi phÝ cña doanh nghiÖp lµ nh÷ng kho¶n lµm gi¶m lîi Ých kinh tÕ trong kú kÕ to¸n d­íi h×nh thøc c¸c kho¶n tiÒn chi ra, c¸c kho¶n khÊu trõ tµi s¶n hoÆc ph¸t sinh c¸c kho¶n nî dÉn ®Õn lµm gi¶m vèn chñ së h÷u, kh«ng bao gåm kho¶n ph©n phèi cho cæ ®«ng hoÆc chñ së h÷u. Chi phÝ cña doanh nghiÖp bao gåm c¸c chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng kinh doanh th«ng th­êng vµ chi phÝ kh¸c. 

Doanh thu vµ thu nhËp kh¸c cña doanh nghiÖp lµ tæng gi¸ trÞ c¸c lîi Ých kinh tÕ doanh nghiÖp thu ®­îc trong kú kÕ to¸n ph¸t sinh tõ c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh th«ng th­êng vµ c¸c ho¹t ®éng kh¸c cña doanh nghiÖp, gãp phÇn lµm t¨ng vèn chñ së h÷u, kh«ng bao gåm kho¶n gãp vèn cña cæ ®«ng hoÆc chñ së h÷u.  

Chi phÝ, doanh thu vµ thu nhËp kh¸c lµ hai mÆt cña qu¶ tr×nh ho¹t ®éng ë doanh nghiÖp, th«ng tin vÒ chi phÝ, doanh thu vµ thu nhËp kh¸c lµ c¬ së ®Ó x¸c ®Þnh kÕt qu¶ kinh doanh vµ ®¸nh gi¸ t×nh h×nh ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, kh¶ n¨ng sinh lêi ë doanh nghiÖp cña c¸c ®èi t­îng quan t©m. Do ®ã kÕ to¸n tµi chÝnh ph¶I thu thËp xö lý cung cÊp th«ng tin chi phÝ, doanh thu vµ thu nhËp kh¸c cña tõng ho¹t ®éng chÝnh x¸c, trung thùc.

Víi chøc n¨ng thu thËp, xö lý, cung cÊp vµ ph©n tÝch c¸c th«ng tin cho c¸c ®èi t­îng bªn ngoµi doanh nghiÖp, xÐt theo phÇn hµnh c«ng viÖc, néi dung kÕ to¸n tµi chÝnh bao gèm :

+ x¸c ®Þnh c¸c chøng tõ kÕ to¸n xö dông, lËp, xö lý, lu©n chuyÓn c¸c chøng tõ kÕ to¸n

+ Tæ chøc x©y dùng hÖ thèng tµi kho¶n kÕ to¸nö¬ doanh nghiÖp

+ Tæ chøc hÖ thèng sá kÕ to¸n

+ Tæ chøc hÖ thèng b¸o c¸o tµi chÝnh

- Ph¹m vi cña kÕ to¸n tµi chÝnh

          KÕ to¸n tµi chÝnh lµ mét bé phËn cña c«ng t¸c kÕ to¸n trong doanh nghiÖp. Ph¹m vi cña kÕ to¸n tµi chÝnh lµ ph¶n ¸nh toµn bé c¸c lo¹i tµi s¶n, nguèn h×nh thµnh tµi s¶n, c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ tµi chÝnh vµ c¸c quan hÖ kinh tÕ ph¸p lý ph¸t sinh toµn doanh nghiÖp. Tuy nhiªn víi môc ®Ých ®· x¸c ®Þnh nã chØ ph¶n ¶nh c¸c ®èi t­îng ë d¹ng tæng qu¸t phôc vô cho viÖc lËp c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh. Trong c¸c doanh nghiÖp khi tæ chøc c«ng t¸c kÕ to¸n ph¶I c¨n cø vµo ®Æc ®iÓm ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, yªu cÇu cña c«ng t¸c qu¶nlý x¸c ®Þnh râ ph¹m vi cô thÓ cña kÕ to¸n tµi chÝnh, ph©n ®Þnh râ gi÷a kÕ to¸n tµi chÝnh víi kÕ to¸n qu¶n trÞ ®¶m b¶o kh«ng trïng l¾p ®¸p øng yªu cÇu th«ng tin kh¸c nhau cña c¸c ®èi t­îng qua t©m ®Õn th«ng tin kÕ to¸n ë doanh nghiÖp.