Đ

ại 

V

iệt  Sử 

K

ý 

Ng

oại  Kỷ 

Toà

T

hư

Quy

ể

n III

[1a]

Kỷ

Th

uộc

Tâ

y

Há

TânMù

,

[110TCN],(HánNguyênPhong

ă

mthứ1).

NướcViệttađãth

u

ộ

cvềnhàHán.

Nhà HánchoT

h

ạ

ch

Đ

áilàmTháiThú9qu

ậ

n.

(C

h

ếđộnhàHán

l

ấ

ychâulãnhq

u

ậ

n,trừhaiqu

ậ

nChâuNhai, Đ

ạ

mNhĩđềuởgiữabiển,còn7qu

ậ

nthu

ộ

cvềGiaoChâu,

Đ

áilàmchâuTháith

ú

1

.

T

h

ờiTâyHán,trị

ở

củaTháiThúđ

ặ

ạ

iLongUyên,

ứclàLongBiên,t

h

ời

Đ

ôngHánđ

ặ

ạ

iMêLinhtứclàYênL

ă

2

.

Đến

khi

Đ

áichết,HánChiêuĐếl

ấ

yChuC

h

ươngthay. 

Đếncu

ố

iđờiVươngMãng,châu

ụcGiaoChâulà

Đ

ặ

ngNhượngcùngcácq

u

ậ

nđóngch

ặ

ờcõiđểtựgiữ.

TướngnhàHánlà

S

ầ

mBànhv

ố

nquenthân

vớiNhượng,

ửithưchoNhượngbàytỏuyđứccủanhàHán.

T

h

ếr

ồ

i[Nhượng]

ả

oTháithúGiaoC

h

ỉlà TíchQuangvàTháithúcácq

u

ậ

nlà

ọ

nĐỗMụcsai

ứsangc

ố

ngh

ếnnhàHán. 

NhàHánđềuphong chon

h

ữngn

ười

ấ

ytướch

ầ

u.

B

ấ

ygiờlà

ă

mKỷSửuthờiHánQuangVũn

ă

mKiếnVũthứ5[29].

Tích Quangn

ườiqu

ậ

nHánTrung,khiở[1b]GiaoChỉ,l

ấ

ylễnghĩa

d

ạ

ydân.

L

ạ

l

ấ

yNhâmDiênlàmTháithú CửuChân.

Diênlàn

ườiUyển[hu

y

ện].

Tụcn

ười

C

ửuChânc

h

ỉlàmng

h

ềđánhcá,đis

ă

n,khôngbiết càyc

ấ

y.

Diên

ới

d

ạ

ydânkhaik

h

ẩ

nru

ộ

ngđ

ấ

t,hàng

ă

mcàytr

ồ

ng,t

ă

mhọnođủ.

Dânnghèokhông

cósínhlễcướivợ,Diên

ả

ocáctrưởng

l

ạ

itrởxu

ố

ớtb

ổ

l

ộ

crađểgiúpđỡ,cùng

ộ

tlúc

l

ấ

yvợcó

đến2.000n

ười.

Diêncoiv

ệcđược4n

ă

mthì

ị

ọ

ivề.

Ng

ười

C

ửuChânlàmđềnthờ.

N

hữngn

ười

đẻ con đều đ

ặ

t tên là Nhâm.  Phong tục v

ă

n minh

c

ủa đ

ấ

t Lĩnh Nam

ắ

t đ

ầ

u từ hai thái thú

ấ

y.

KỷH

ợ

,

[39],(HánQuang

V

ũLưuTú,K

ếnVũn

ă

mthứ15)

.

TháithúGiaoC

h

ỉlàTôĐịnhchính

ự tham lam tàn b

ạ

o, Trưng

N

ữ Vương

d

ấ

y binhđánh.

T

ởlênlà[kỷ]thuộcnhàHán,

ừnămTânMùiđếnnămKỷH

ợ

i,cộng149năm[110

TCN - 39].

1

Thạch

Đ

ái:làmtháithú9q

u

ận,Cươngmục(TB2,6b)sửalà

th

ứsửbộGiaoC

h

ỉ.

Nhưngthứsửlàchức

q

uanđượcđặtvàonăm

Nguyên

Phong

th

ứ

5

(106

TCN)

 đờiHán

V

ũ Đế.

2

Yên

L

ăng:

nay th

u

ộc

ỉnh

V

ĩnh Phú.

[2a]

Kỷ

T

rư

Nữ

V

ư

ơ

Trưng

Vương

Ở ngôi 3

ă

m.

Vua

ấ

thùng

d

ũng,đu

ổ

iTôĐịnh,

d

ựngnướcxưngvương,n

h

ưngvìlàvuađànbà,khôngt

h

ể

làm nên công tái t

ạ

o.

TênhúylàT

ắ

c,họ

T

rưng. 

Nguyênlà

h

ọL

ạ

c,congáicủaL

ạ

ctướnghu

y

ệnMêLin

h

1

,Phong

Châu,

v

ợcủaThiSáchởhuyệnChuDiê

2

.

T

hiSách

c

ũnglàcon

L

ạ

ctướng,conhainhà

ướngkếthôn

với nhau.  Sách

Cương

ục t

ậ

p lãm

l

ấ

y L

ạ

c làm họlà l

ầ

m). 

Đ

óng đô ở Mê Linh.

CanhTý,

ă

mthứ1[40],

(HánKiếnVũn

ă

mthứ16).

Mùaxuân,tháng2,vuak

h

ổvìTháithú

TôĐịnhdùngphápl

u

ậ

ttróib

u

ộ

c,l

ạ

ithùĐịnhg

ếtch

ồ

ngmình,

ớicùng

v

ớiemgáilàNhịn

ổ

ibinhđánh hãmtrị

ởởchâu.

Địnhch

ạ

yvềnước.

Cácqu

ậ

nNamH

ả

i,

C

ửuChân,N

h

ậ

tNam,HợpPhốđềuhưởng ứng,

l

ấ

y được [2b]

65 thành ở Lĩnh Nam, tự l

ậ

p làm vua, mới xưng là

h

ọTrưng.

TânSửu,

ă

mthứ2[41],

(HánKiếnVũn

ă

mthứ17).

Mùaxuân,tháng2,ngày30,n

h

ậ

tthực. NhàHánt

h

ấ

yhọ

T

rưngxưngvương,

d

ấ

yquânđánhl

ấ

ycácthành

ấ

p,cácqu

ậ

nbiênthùy

ịkh

ổ

,

ớihạ lệnhchoT

ườngSa,HợpPhốvà

G

iaoChâutas

ắ

ẵ

nxethuyền,sửasang

c

ầ

uđường,thôngcácnúi khe,chứathóc

l

ương,choMãV

ệnlàmPhụcBatướngquân,Phù

L

ạ

ch

ầ

uLưuLonglàmphósangxâm lược.

Nhâm

D

ần,

ă

mthứ3[42],

(HánKiếnVũn

ă

mthứ18).

Mùaxuân,thánggiêng,MãV

ệntheo venbiểnmàt

ến,sannúilàmđườnghơnnghìn

d

ặ

m,đếnLãng

B

ạ

c(ởphíatâyTâyNhaicủaLaThành,

ọ

ilàLãng

B

ạ

c)

3

đánhnhau

v

ớivua.

Vuat

h

ấ

ythếgi

ặ

cm

ạ

nh

l

ắ

m,tựnghĩquânmìnhô

h

ợp,sợkhông ch

ố

ổ

i,luiquân

v

ềgiữ

C

ấ

mKhê(

C

ấ

mKhê,

ửchéplàKimKhê).

Quân

c

ũngchovualàđànbà,sợ không đánh n

ổ

i địch, bèn tan c

h

ạ

y.  Qu

ố

c th

ố

l

ạ

ấ

t.

[3a]

LêV

ă

nHưunói:T

ưngT

ắ

c,TrưngNhịlàđànbà,hô

ộ

ttiếngmàcác qu

ậ

C

ửuChân,N

h

ậ

tNam,HợpPh

ố

,cùng65thànhởLĩnhNgo

ạ

iđềuhưởngứng,v

ệc dựngnướcxưngvương

d

ễnhưtrởbàntay,cóthểth

ấ

yhìnht

h

ếđ

ấ

tViệttađủ

d

ựng đượcngh

ệpbávương.

T

ếcr

ằ

ố

isauhọTriệuchođếntrướchọNgô,trongkho

ả

ng hơnnghìn

ă

m,

ọ

nđànôngchỉcúiđ

ầ

ubótay,làmtôitớchon

ườiphương

B

ắ

c,há ch

ẳ

ngx

ấ

uhổvớihaichịemhọ

T

rưnglàđànbàhay

ao?

Ôi!Cót

h

ể

ọ

ilàtựvứtbỏ mình

v

ậ

y.

T

ởlênlàT

ưngNữVư

ơ

ng,

ắtđầu

ừnămCanhTýđếnnămNhâm

D

ầnthìhết,

ất cả 3 năm [40-42].

Kỷ

Th

uộc

Đ

ôn

Há

1

Hu

y

ện

Mê Linh: t

h

ời thuộcHánbao

ồmphần đất

ỉnh

V

ĩnh Phú và

ột số hu

y

ện thuộc n

oại thành Hà Nội ngày nay.

2

Hu

y

ện

Chu Diên: t

h

ời thuộc Hánởm

ền

l

ưu vực sôngĐáy (th

u

ộc một

hần đấtHàTâyvàHàNamNinh).

3

Ở

đây,

Toàn

thư

cho

Lãng

B

ạc

làHồTây(HàNội),nhưngnhưvậylà

l

ầm.

Nh

ềunhànghiên

c

ứuđãđoánđịnhLãng

B

ạcởvùng huyệnTiên

S

ơn,

ỉnhHà

B

ắcngàynay.

QuýMão,

[TrưngVương,

ă

mthứ4],[43],

(HánK

ếnVũn

ă

mthứ19).

Mùaxuân,thánggiêng,

T

rưng

N

ữVươngcùngemgáilàN

h

ịch

ố

ngcựl

ạ

ivớiquânnhàHán,[3b]

thếcô,đềuthuachết. 

Mã Việnđu

ổ

itheođánhquâncònsótlà

ọ

Đ

ôDương. 

Đếnhu

y

ện

C

ưPhongthì[

ọ

Đ

ôDương]đ

ầ

u hàng,[V

ện]bèn

d

ựngc

ộ

tđ

ồ

nglàmg

ớih

ạ

ncu

ố

icùngcủanhàHán. 

C

ộ

tđ

ồ

ngtươngtruyềnởtrên đ

ộ

C

ổLâu

1

châuKhâm.

V

ệncócâuthề:"

C

ộ

tđ

ồ

nggãythìGiaoChâud

ệt".

N

ườiV

ệttađiqua

d

ưới

c

ộ

ấ

y,thường

l

ấ

yđách

ấ

tvào,thànhnhưgòđ

ố

ng,vìsợc

ộ

ấ

ygãy.

MãT

ổ

ngnhàĐường

l

ạ

d

ựnghai

c

ộ

tđ

ồ

ngởchỗcũcủanhàHánghicôngđứccủaMãV

ệnđểtỏramìnhlàdòngdõi

c

ủaPhụcBa,nay chưarõởchỗnào.

HaisôngTảGiang,HữuGiang

ỗ

inơicóm

ộ

tc

ộ

t).

V

ệnth

ấ

yhuyệnTâyVucó3 v

ạ

n3nghìn

h

ộ

,xinchialàmhaihu

y

ệnPhongKêvàV

ọ

ngH

ả

i,vuaHánnghetheo.

V

ệnl

ạ

iđ

ắ

pthành KiểnGiangởhuyệnPhongKhê. 

Thànhđ

ắ

ptrònnhưhìnhcáikén,chonên

l

ấ

y[chữKiển]

2

làmtên. NướcViệttal

ạ

ithu

ộ

cvàonhàHán.

Ba

ă

msau,Việntrởvề.

Ng

ườiđịaphươngt

h

ương

ếnTrưng

N

ữ Vương, làm đền thờ phụng (đền ở xã Hát Giang, huyện Phúc L

ộ

c

3

, ở đ

ấ

t cũ thành Phiên Ngung

c

ũng có).

Sửth

ầ

nNgô

S

ĩLiênnói:Họ

T

rưngg

ậ

ntháithúnhàHán

ạ

ược,vungtayhô

ộ

ttiếngmà

[4a]

qu

ố

cth

ố

ngnướctacơhồđượckhôiphục,khíkháianhhùnghác

h

ỉlúcs

ố

d

ựngnướcxưng vương,màsaukhic

h

ếtcòncóthểch

ố

ă

ntaih

ọ

a.

Phàm

ặ

pnhữngv

ệctaiươngh

ạ

nlụt,đếnc

ầ

u đ

ả

okhôngv

ệcgìlàkhônglinhứng.

C

ảbàT

ưngemcũngt

h

ế.

Vìlàđànbàmàcóđứch

ạ

nhkẻ

ĩ,cái

khíhùng

d

ũngtrongkho

ả

ờiđ

ấ

tkhôngvìthânc

h

ếtmàkémđi.

B

ọ

nđ

ạ

itrượngphuhác

h

ẳ

ngnên nuôi

l

ấ

y cái khí phách cương trực chính đ

ạ

ấ

y ư ?

GiápThìn,

[44],

(HánKiếnVũn

ă

mthứ20).

Từđâyvề

au,tr

ả

icácđờiHánMinhĐế,Chương Đế,HòaĐế,

T

hượngĐế,AnĐế,

ồ

m5đời,c

ộ

ng82

ă

m,duyt

h

ờiMinhĐếcóLý

T

h

ệnn

ườihu

y

ện NamDươnglàmTháuthúNh

ậ

tNam,làmviệcchínhsựcóânh

u

ệyêndân,kh

ếnchon

ườikhácphong

tục cũng

ến chu

ộ

ng tìm đến.  Sau Thiện đ

ổ

i làm Thái thú

C

ửu Chân.

BínhTý,

[136],

(HánTh

u

ậ

nĐế

B

ả

o,VĩnhHòan

ă

mthứ1). 

TháithúChu

X

ưởngcholàGiao Châuởngoài chín châu [4b]

ệt, dâng biểu xin đ

ặ

t phương bá

4

.  Vua Hán để cho Xưởng làm

T

hứ

ử

5

, cai qu

ả

n các qu

ậ

n hu

y

ện.

ĐinhSửu,

[137],

(HánVĩnhHòan

ă

mthứ2).

N

ườimanởhuyệnTượngLâm,q

u

ậ

nNh

ậ

tNam

(ởđịagiớinướcViệtThườngxưa),là

ọ

nKhuLiênđánhpháq

u

ậ

nhu

y

ện,giếttrưởng

l

ạ

i.

T

h

ứ

ửGiao

ChâulàPhànD

ễnđemquânchâuvàquân

C

ửuChân

h

ơnv

ạ

ườiđicứu ứng, n

h

ưng quân lính n

ạ

i đi xa.  Mùa thu, tháng 7, quân hai q

u

ậ

n làm ph

ả

n đánh phủ trị, thế chuyển thành

ạ

nh.

Mậu

D

ần,

[138],

(HánVĩnhHòan

ă

mthứ3).

Mùa

h

ạ

,tháng5,T

h

ịn

ự

ử

G

iảXươngcùng

v

ới cácchâuqu

ậ

nhợpsứcđánh

ọ

nKhuLiênkhôngđược,

ịKhuLiênvâyđánhhơn

ộ

ă

m,binh

l

ương khôngthểtiếptếđược.

VuaHán

ọ

icáccôngkhanhvàth

u

ộ

cl

ạ

ố

nphủđểh

ỏ

iphương

l

ược,cácquan đềubànnênsaitướngphát4

v

ạ

nquâncủa

ố

nchâuKinh,

D

ương,[5a]

Duyện,

D

ựđiđánh.

Lý

C

ổbác

đi,nói

ằ

ng:"CácchâuKinh,

D

ươngg

ặ

ccướptụh

ọ

pchưatan;T

ườngSa,Q

u

ếDươngđãnh

ềul

ầ

ị thuthuế

ắ

tlính,nay

l

ạ

ilàmr

ố

iđ

ộ

ng,

ắ

tl

ạ

isinh

h

ọ

anữa.

NgườicácchâuDuyện,

D

ựph

ả

iđixamuôn d

ặ

m,ch

ếuthưthúcbách,

ấ

tph

ả

ỏtr

ố

n.

NamChâ

u

6

thìtrờin

ắ

ngnực,

ẩ

mth

ấ

pl

ạ

ithêmlamchướng dịchlệ,10p

h

ầ

nph

ả

ichếtđến4,5ph

ầ

n.

Đườngxamuôn

d

ặ

m,quânlính

ỏ

ệt,đếnlúc tới Lĩnh Nam

thìđãkhôngkham

ổ

ichiếnđ

ấ

u.

Quânđi

ỗ

Ingày30

d

ặ

mmàDuyện,

D

ựcáchqu

ậ

nNh

ậ

tNamhơn9

1

Chuyện

c

ột

đồng

Mã

V

ện

được

chép

một

số

tài

l

ệu

c

ủaTrungQ

u

ốc,nhưngđềukhôngănkhớpvớinhau.

Cho

c

ộtđồngở

Cổ

 Lâu(KhâmChâu)c

h

ỉ là một thuyế

, C

M

TB2,13bchéplà

C

ổ Sâm(theoN

h

ất ThốngChí

c

ủanhàThanh).

2

K

ển:

ổ kén.

3

Nay

ởHátMôn,hu

y

ệnPhúcT

h

ọ,

ỉnhHàTây.

4

Phương

bá:

gọ

ichungquanđ

ứ

ngđầuđịaphương,nhưngthườngchỉquanđ

ứ

ngđầumộtchâunhưThứsử,Quansátsứ

hời

Hán,

 Bồ chính

ứ

hời Minh - Thanh, v.v...

5

V

ề

v

ệc

Chu

Xưởng

dâng

ểu,Cươngmục

hirõ:"Kh

ảngthờiHánThuậnĐế,TháithúGiaoC

h

ỉlàChu

X

ưởngxin

l

ậpđấtGiao

Chỉ

làm

một

châu,

triều

đình

bàn

định

không

cho,

h

ưng

phong

cho

Chu

X

ưởng

làm

T

h

ứ

sử

Giao

C

h

ỉ"

(CMTB2

,17

,

d

ẫnTấnChí). NhưvậynhàHánchỉcho

X

ưởnglàmT

h

ứsửlàchức

q

uanchínhthứccủangườicai

q

uảnmộtchâu,cònv

ệc

l

ậpriêngmộtchâu (

l

ĩnh các

q

uận) thì mãi đến nămK

ến An t

h

ứ8(203)mới

hực h

ện.

6

Nam

Châu:

châu

ở

hương

Nam,

c

h

ỉ

GiaoChâu.

nghìn

d

ặ

m,ph

ả

i3tr

ă

mngày

ớiđến.

Tính

l

ương

ộ

ười

ă

ỗ

I ngày 5 th

ă

ng, thì p

h

ả

i dùngđến 60

v

ạ

nh

ộ

cg

ạ

o,đólàkhông

k

ểlươngt

h

ựccủatướng

l

ạ

ivàlừan

ựa.

Đ

ặ

tquânởđ

ấ

y,chếtchóct

ấ

tnh

ều,

đãkhôngđủquânc

h

ố

ặ

c,l

ạ

iph

ả

ắ

tthêm. 

T

h

ếlàxẻoc

ắ

tlòng

ụngđểch

ắ

pváchochântay. CửuChânvàNh

ậ

tNamchỉcáchnhau1nghìn

d

ặ

m,l

ạ

idânởđóđiđánhcònkhôngkham

ổ

i,hu

ố

ngchi

l

ạ

ilàmkhổquânlínhở

ố

nchâu[5b]đểcứun

ạ

nxamuôn

d

ặ

m? 

T

ướcđâyTrunglangtướngDoãn

T

ựuđánhn

ườiKhươnglàmp

h

ả

nởÍchChâu,n

ườiÍchChâucón

ạ

ữr

ằ

ng:"

L

ỗlaithượngk

h

ả

, Doãnlaisátngã"(G

ặ

cđếncònkhá,Doãnđếnchếtta). 

SauTựu

ịđòivề,đemquângiaochoPhán châulàT

ươngK

ều,Kiềuv

ẫ

ndùngtướng

l

ạ

icủaTựu,chỉtrongkho

ả

ườihôm,diệthếtgi

ặ

ccướp.

T

hếlà

ằ

ngchứngtỏr

ằ

ngsaitướngđilàvôích,màchâuq

u

ậ

ncóthểdùngđược.

Naynênch

ọ

ười nàocó

d

ũng

l

ượcnhânh

u

ệ,cóthểlàmtướngsúyđược,cholàmT

h

ứ

ử,Tháithú,

d

ờil

ạ

idânở

N

h

ậ

t Namđếnnương

d

ựavàoq

u

ậ

nGiaoChỉở

B

ắ

c,trởl

ạ

ichiêu

ộn

ườiManDi,kh

ếnhọđánhl

ẫ

nnhau, chuyểnv

ậ

nhàng

l

ụađếnđểc

ấ

pcho,kẻnàocót

h

ểph

ả

ngián

d

ụhàngthìc

ắ

tđ

ấ

tphongcho.

T

h

ứ

ử TínhChâut

ướclàChúc

L

ương

d

ũngmãnhqu

y

ếtđoán,T

ươngK

ềutrướcởÍchChâucócôngphág

ặ

c, đềucóthểdùngđược.

B

ố

nphủđềutheolờibàncủa

C

ố

.

B

èncho

L

ươnglàmTháithú

C

ửuChân,K

ều làm

Thứ

ử

Giao

Châu. 

[6a]

Kiều

đến

nơi,

l

ấ

y

lòng

thành

h

ậ

dỗ

ả

o,

dân

chúngđềuhàngp

h

ục. Lương đi

ộ

t xe đến

C

ửu Chân,

ỏrõ uy tín, người ra hàng đến vài v

ạ

n.

GiápThân,

[144],

(HánKiếnKhang

ă

mthứ1).

Mùathu,tháng8,vuaHán

ấ

t.

Mùađông, tháng10,ngườiNh

ậ

tNaml

ạ

iđánhđ

ố

tqu

ậ

ấ

p.

T

h

ứ

ử

C

ửuChânlàHạPhương

ọ

inhữngkẻrahàng

dỗ

ả

o h

ọ

.  Sau Phương đ

ổ

i làm Thái thú Quế Dương,

l

ấ

y Lưu T

ả

o thay.

CanhTý,

[160]

(HánHoànĐếChí,NguyênGia

ă

mthứ2).

Mùađông,tháng11,n

ườiqu

ậ

n CửuChân

l

ạ

iđónggiữqu

ậ

nNh

ậ

tNam,quânchúngt

ởnên

ạ

nhhơn. 

Khi

ấ

yHạPhươngđãđ

ổ

ilàm TháithúQuếDương,

l

ạ

igiaocholàmT

h

ứ

ử.

Phươngv

ố

ncótiếngvềuyđức,khiđếnNh

ậ

tNam,dân chúng tụ h

ọ

p hơn v

ạ

ười đem nhau đến đ

ầ

u hàng P

h

ương.

MậuNgọ,

[178],

(HánLinhĐếHoành,QuangHòa

ă

mthứ1).

Mùa

h

ạ

,tháng4,n

ườitrong châuvà

ọ

nManÔHử

1

làmlo

ạ

nđãlâu,

ục[6b]

thúlàChuNgungkhôngn

ă

nđược,ngườichâulà b

ọ

n Lương Long nhânđ

ấ

y

d

ấ

y binhđánh phá q

u

ậ

n hu

y

ện, quân đến vài v

ạ

ười.

Tân

D

ậu,

[181],

(HánQuangHòa

ă

mthứ4).

VuaHánsaiHu

y

ệnlệnhLan

L

ă

nglàChuT

u

ấ

n, n

ườiThượngNguq

u

ậ

C

ố

iKê,sang

c

ứuNgung.

Đườngđiquaquênhà,T

u

ấ

ộthêmgiabinhcùng

vớibinh đemđitheoc

ộ

ng5nghìnn

ười,theohaiđườngt

ếnvào.

T

ước hết sai xem xét hư thực, tuyên dươnguyđứcđểlayđ

ộ

nglòngn

ườir

ồ

iquân

ả

yqu

ậ

2

tiến

ức,giếtđượcLươngLong,

k

ẻđ

ầ

uhàng đến vài v

ạ

ười.

GiápTý,

[183],

(HánTrungBình

ă

mthứ1).

Đ

ồ

nbinhn

ườichâu

ắ

tThứ

ửChuNgungg

ết

đi,saingườiđếncửakhu

y

ếtkểt

ộ

ạ

ngcủaNgung.

VuaHánnghetâu,x

u

ố

ngch

ếuch

ọ

nkỹquan

l

ạ

cótài. 

Hữutytiếncử

G

iảTônglàn

ườiLiêuthành

Đ

ôngQu

ậ

nlàmT

h

ứ

ử(TôngtrướclàmNgự

ử).

T

rướcđâynhữngn

ườilàmT

h

ứ

ửth

ấ

y[7a]

đ

ấ

tchâucócácthứn

ọ

ctrai,lôngt

ả

,tê,voi,đ

ồ

ồ

i, hương

l

ạ

,

ỗt

ố

t,nhiềun

ườikhôngliêmkh

ết,vơvétcủac

ả

ichođ

ầ

y,r

ồ

il

ạ

ixinđ

ổ

iđi,chonên

l

ạ

idân đềulàmph

ả

nc

ả

.

KịpkhiTôngđến

ộ

3

,xéth

ỏ

itìnhtr

ạ

nglàmp

h

ả

n,n

ườitađềunóir

ằ

ngchính

l

ệnh trướcthuếmán

ặ

ngquá,t

ă

mhọkhôngaikhôngk

h

ố

nkhổtúngth

ếu,Kinhsưthìxa,khôngb

ếttốcáo vàođâu,dânkhôngs

ố

ổ

i,nêntụh

ọ

pnhauđểch

ố

ng,c

h

ứkhôngthực

ựlàmph

ả

n.

Tông

ớisai n

ườichiađicácnơiđểkhuyên

d

ỗ

,kh

ếnđềuyênngh

ệplàm

ă

n,

d

ụ

d

ỗnhữngkẻlưuvong,tha

ớt thuếkhóa. 

R

ồ

ếtkẻ

ạ

ượcđ

ầ

us

ỏ

,ch

ọ

nquan

l

ạ

ố

tchog

ữqu

ậ

nhu

y

ện. 

T

ă

mhọđượcyên, trênđườngngõn

ườitacócâur

ằ

ng:"G

ảphụlaivãn,sửngãtiênp

h

ả

n.Kimk

ếnthanhbình,

ấ

tc

ả

m phụcb

ạ

n".

B

ố

G

iảđếnmu

ộ

n,kh

ếntaph

ả

ntrước;Nayth

ấ

ythanhbình,khôngdámp

h

ả

nnữa).

Tông

coi việc 3 n

ă

m, được g

ọ

i về làm chức Nghị Lan.  Lý T

ến thay.  (Lý T

ến là n

ười Giao Châu ta).

1

Ô

Hử

:tên

ộcth

ểu

ốởvùngnúiÔ

H

ửthuộchuyệnHoành,

ỉnhQ

u

ảngTây(C

M

TB2,24a

d

ẫnHậuHánT

h

ưvàNamChâu

D

ị

V

ật

Chí

 cũngghiÔHửởphíanamQ

u

ảngChâu,phía

ắcGiaoChâu).

Nguyên

ản in n

h

ầmlàĐ

ểu Hử, chữÔdễn

h

ầmvới chữĐ

ểu.

2

Nguyên

bản

h

ầmlà:"

hổ

q

uậnbinh",đúngralà"t

h

ất

q

uậnbinh"(theoHậuHánT

h

ưq.71,ChuT

u

ấntruyện),chữ

hất

d

ễ

nhầm

vớ

i chữ

hổ.

3

Tức

là

ộ GiaoC

h

ỉ.

186].

[7b] Bính Dần

, [186],

(Hán Trung Bình

ă

m thứ 3)

1

Lê

V

ă

Hưu

nói:

Xem

sử

đến

thời

nước

Việt

ta

không

có

vua,

ị

ọ

thứ

ử n

ười

B

ắ

cthamtànlàmkh

ổ

.

B

ắ

cKinhđườngxa,khôngb

ếtkêuvàođâu,

ấ

tgiácxen l

ẫ

nc

ả

mthươnghổthẹn,mu

ố

ntỏlòngthànhn

h

ưMinhTôngnhà

H

ậ

uĐường,t

h

ường th

ắ

phươngk

h

ấ

ntrời:

xint

ờivì

ướcViệttasớmsinhthánhnhân,tựlàmđếnướcnhà,

để kh

ỏ

ị n

ười phương

B

ắ

c cướp vét.

T

ởlênlàth

ờ

ithuộcHán,

ừnămQuýMãođếnnămBính

D

ần,

ấtcả144năm[43-

1

Năm

này

chỉ

ghi

ên

ămCanChivàniênh

ệu nhà Hán, không t

h

ấy

hi v

ệc.

Kỷ

Sĩ

V

ư

ơ

S

ĩ

Vươn

1

Ở ngôi 40

ă

m, thọ90 tu

ổ

i.

Vư

ơ

nglàngư

ờ

ikhoanhậukhiêm

ốn,lòngngư

ờ

iyêuquý,g

ữvẹnđấtV

ệtđểđư

ơ

đầu v

ớ

i sức mạnh của Tam quốc, đã sáng suốt

l

ại mưu trí, đáng gọi là ngư

ờ

i h

ền.

[8a]

HọSĩ,tênhúylàNh

ếp

2

,tựlàNg

ạ

nUy,n

ườihu

y

ệnQ

u

ả

ngTín,q

u

ậ

nThương

N

gô. 

Tổ tiênn

ườiV

ấ

nDươngnướcL

ỗ

,h

ồ

ilo

ạ

nVươngMãngở

B

ắ

ctriều,tránhsangởđ

ấ

tViệtta,đếnvươnglà sáuđời.

Chalà

T

ứ,thờiHánHoànĐếlàmTháithúNh

ậ

tNam.

Khicònítt

u

ổ

i,vươngdu

h

ọ

cởkinhđô nhàHán,theo

h

ọ

cLưuTửKỳn

ườiDĩnhXuyên,chuyênt

ịsáchTảthịXuânThu,cólàmchúg

ả

i:

được

cửhiếuliêm,

ổlàmT

h

ượngt

h

ưlang,vìv

ệccông

ịmiễnchức;hếttangcha,

l

ạ

iđượccửm

ậ

utài,

ổ làmHuyệnlệnhVu

D

ương,đ

ổ

ilàmTháithúGiaoChâu,đượctướcLongĐộ

Đ

ình

h

ầ

u,đóngđôởLiên Lâu (tức là Long Biên)

3

.  Sau nhà T

ầ

n truy phong làm Thiên

C

ả

m Gia Ứng Vũ Đ

ạ

i Vương.

ĐinhMão,

ă

mthứ1[187],

(HánTrungBình

ă

mthứ4).

Vươngcóbaemtraitênlà

Nh

ấ

t,Vĩ

4

vàVũ.

B

ấ

ygiờ

T

hứ

ửChu[8b]

Phù

ịgi

ặ

cDig

ếtchết,châuqu

ậ

ố

ilo

ạ

n,vươngbèndângb

ểucử

N

h

ấ

tlàmTháithúHợpPh

ố

,VĩlàmTháithú

C

ửuChân,

V

ũlàmTháithúNamH

ả

i. 

Vươngđộlượng khoanh

ậ

u,khiêmt

ố

n,kínht

ọ

ngkẻ

ĩ,n

ườitrongnướcyêumến,đều

ọ

ilàvương.

DanhsĩnhàHán tránh n

ạ

n sang nương tựa có hàng tr

ă

ười.

CanhThìn,

ă

mthứ14[200],

(HánH

ếnĐế

H

ệp,KiếnAn

ă

mthứ 5).  Thứ

ử Lý T

ến dâng

l

ời

tâulênvuaHán

ằ

ng:"K

h

ắ

pcảthiênhạđềulà

ềtôicủavua,t

h

ếmànaylàmquanởtriềuđìnhđềulà

ĩphuởTrungChâ

u

5

c

ả

,chưatừngkhu

y

ếnkhíchn

ườixa". 

Lờilẽthiếtthac

ả

mđ

ộ

ng,

l

ạ

iviện

d

ẫ

n nhiều

ằ

ngchứng.

VuaHánx

u

ố

ngch

ếuchon

ườichâutaaiđượccửhiếuliêm

ậ

utàithìchophép đượcbổtrưởng

l

ạ

itrongchâu,khôngđượcbổởTrungchâu.

T

ếnl

ạ

idângsớnói:"N

ườiđượccửlàm hiếuliêmxinchođượcnhưbácsĩởmườihaichâu,

c

ă

ncứtheonhântàimàđ

ố

ixử".[9a]

N

hưnghữuty

ợr

ằ

ườiphươngxakhoáclácmàchêbai

ắ

tbẻtriềuđình,nênkhôngch

u

ẩ

ncho.

B

ấ

ygiờn

ười nướcViệttalàLý

C

ầ

mlàmtúcvệởđài,bèn

ủn

ườiđ

ồ

nghươnglà

ọ

B

ố

c Long 5, 6 n

ười, giữa ngày đ

ầ

un

ă

mcácnướctriềuh

ộ

i,đếnquỳl

ạ

yởsânđiệntâur

ằ

ng:"

Ơ

nvuabankhôngđều".

Hữutyh

ỏ

ivìcớ

gì? 

C

ầ

mnói:"NamV

ệtởxakhôngđượctrờiche,đ

ấ

tchở,chonên

ưan

ọ

tkhôngx

u

ố

ng,giómát khôngđến".

L

ờiýk

h

ẩ

nthiếtđauđớn.

VuaHánx

u

ố

ngch

ếuanủi,

l

ấ

ym

ộ

ười

ậ

utàinướctalàm HuyệnlệnhHạDương,

ộ

ườih

ếuliêmlàmHu

y

ệnlệnhLụcHợp(

C

ầ

mlàn

ườiGiaoChâu).

SauLý C

ầ

mlàmquanđếnTưlệhiệuúy,T

ươngT

ọ

nglàmTháithúKimThành.

N

h

ưthếnhântàinướcViệtta đượccùngtuyển

d

ụngn

h

ưn

ườiHánlàmởđ

ầ

utừLý

C

ầ

m,LýT

ếnv

ậ

y.

(Tr

ọ

ườiqu

ậ

nNh

ậ

tNam,

1

Tác

ảToànT

h

ưtheo

q

uan đ

ểm chính t

h

ốngđươngthời đềcaonho

h

ọc, coi Sĩ Nh

ếplàngười có côngđầu trong v

ệc truyền dạy

chữ

Hán

ở

nước

ta.

Cươngmục(

hàm

l

ệ)cón

h

ậnxét:"SĩNh

ếptheo

l

ệnhtr

ềuđìnhTrungQ

u

ốcpháisanglàmTháithú,không

ừngxưngvươngbaog

ờ,thếmà

ửcũcũngchépriêngthành

ộtkỷ,nay

ước

ỏ đi, chỉ chépthẳngcôngv

ệc

hời ấy đểghi

l

ấy

sự

hực

...".

Đểtôntrọngtácg

ả,chúngtôivẫng

ữđúngnguyênbản,n

h

ưngchỉphiênâmchữ"vương"chứkhôngdịchlàvua nhưđối với các đếvươngkhác:

h

ết kỷ Sĩ

V

ương thì dịch thẳnglà

S

ĩ Nh

ế

p.

2

Nguyên

bản

inc

h

ữ

heo

Khang

Hy

ự

đ

ển,

đó

là

l

ốiv

ếtkhôngchínhthức(

ục

ự)củachữ

.

Các

ựđ

ển

c

ổdẫntrong

ự

đ

ển

nói

trên

đều

chua

âm

đọc

hai

chữ

ấy

làT

ếp(h

ặcphiên:tôh

ệp

h

ết;hoặc

hiên:

ấth

ệp

h

ế

)C

M

TB2,29a

c

ũngchua âmlàT

ếp(

ô

h

ếp

h

ết).

Nhưngởđây chúng tôi

v

ẫnphiênlàNh

ếptheo thói

q

uen lâu nay.

3

Liên

Lâu:

c

ũng

thường

đọc

làLuyLâu,ởThuậnThành,

ỉnhHà

B

ắc,naycònditíchthành,theonh

ềunhàkhoa

h

ọc,thànhLiên

Lâu

không

h

ả

i là LongBiên.

4

Sĩ

V

Ĩ, Toàn thưchép

v

ới chữ

heoTamq

u

ốc chí [Sĩ Nh

ếp

ruyện] tên đúnglàc

h

ữ

(đềuâm

V

ĩ).

5

Tức

nội địaTrungQ

u

ốc.

khitrướcđếnL

ạ

cDương,

ặ

ph

ộ

l

ớntếtNguyên

Đ

án,T

ấ

nMinhĐế

1

h

ỏ

i:"Ởqu

ậ

nNh

ậ

tNamhướngvề phía

ắ

cđểtrông

ặ

ttrờiph

ả

ikhông?"

T

ọ

ngđáp

ằ

ng:"Naytrongcácqu

ậ

n,cóqu

ậ

ọ

ilàVânTrung (trongmây),làKimThành(thànhvàng),không

h

ẳ

nph

ả

icóth

ậ

t. 

Cònnhưphongkhí

ấ

máp,

ặ

ttrời đứngbóngtrênđ

ầ

usinhdân[9b]

ẫ

ncóthế". 

Xét:Kho

ả

ngniênh

ệuNguyênGia[424-454]đời

Tố

ngV

ă

nĐế,[quânT

ố

ng]điđánhLâmẤpởphươngnam,tháng

ă

m,

d

ựngnêuđểđobóng,t

h

ấ

ym

ặ

trờiởvềphía

ắ

ccâynêu9t

ấ

c1phâ

2

GiaoChâuthìbóngởvềphíanamcâynêu3t

ấ

c3phân.

Giao Châucách

L

ạ

cThủyhơn6,7nghìn

d

ặ

m.

Chỗ

d

ựngnêutínhđườngdâyt

h

ẳ

ngthìnên

ớtđinghìn

d

ặ

m. N

ă

mKhaiNguyênt

h

ứ12[724]t

h

ờiĐường,đoởGiaoChâuvàongày

h

ạchí,bóng ởphíanamcâynêu3

ấ

c3phân,

c

ũngg

ố

ngsốđon

ă

mNguyênGia.

SáchL

u

ậ

nHànhcủaVươngSungnói:"Q

u

ậ

nNh

ậ

tNam

ởcáchL

ạ

c[Dương]

ầ

nv

ạ

d

ặ

mvềphíanam

ặ

ttrời."

LýThuyênnói:"

T

ừphủAnNamđếnTrường

Ancách7.250

d

ặ

m".

M

ạ

nhQuánnói:"

L

ấ

y

ố

nphươngmàđothìAnNamđứngvàođ

ấ

tcu

ố

icùngcủa

Trung Qu

ố

c").

Sửth

ầ

nNgô

S

ĩLiênnói:

Ng

ườiquântửđ

ố

ivớilờinóikhôngt

h

ểchoquađược. NgàyxưaTôngM

ệt

3

nếukhôngcólờinóithìcùng

v

ớicỏcâymụcnátmàthôi.

Lý

C

ầ

m không

có

lời

nói

thì

sao

được

dùng

ở

đời,

mà

ười

tài

ỏ

của

nước

Việt

ta,

ười phương

ắ

clàmsaobiếtđược?

Lờinóikhôngt

h

ểchoqualàvì

v

ậ

y.

Tuynhiên,đâychỉ nói riêng về nhân tài thôi, còn n

h

ư Nhan [H

ồ

i], M

ẫ

n [Tử Khiên] thì không nói t

h

ế được.

[10a]ĐinhH

ợ

i,

ă

mthứ21[207],

(HánKiếnAn

ă

mthứ12).

ViênHuynhàHán

ửithưcho

T

hượngt

h

ưlệnhlàTuânÚc

ằ

ng:"GiaoChâu

S

ĩphủquâ

4

đãh

ọ

cv

ấ

nsâur

ộ

l

ạ

ithônghiểuchínht

ị, trongthờibu

ổ

iđ

ạ

ilo

ạ

n,giữvẹnđượcm

ộ

tqu

ậ

nhơn20

ă

m,

ờcõi không x

ả

y ra việc gì, dân không

ấ

t ngh

ệp,những

ọ

nkháchxađếntrúchân

5

đềuđượcnhờơn,

d

ẫ

uĐ

ậ

uDungg

ữđ

ấ

tHàTâycũngkhông hơnđược. 

Khiv

ệcquancóchútnhàn

ỗ

ithìch

ă

mxemcácsáchthư,truyện. 

Phàmn

h

ữngchỗbiên chép

không

rõ

ràng

sách

Xuân

Thu

Tả

thị

truyện,

[tôi]đem

h

ỏ

i,

đềuđượcônggi

ả

ả

cho nhữngchỗnghin

ờ,đềucókiếng

ả

icủa

ậ

cth

ầ

y,ýtứrõràng,c

h

ặ

tchẽ.

L

ạ

inhưsáchT

h

ượngt

h

ư,cả

cổv

ă

nvàkim

v

ă

n,nhữngýng

h

ĩatolớn,ôngđềuh

ểub

ếttườngt

ậ

n,đ

ầ

yđủ.

Anhemônglàmquan

coiqu

ậ

n,hùngt

ưởng

ộ

tchâu,ởlánhngoàimuôn

d

ặ

m,uytínkhôngai

h

ơn. 

Khiravàothìđánh chuôngkhánh,uynghiđủhết;kènsáoth

ổ

ivang,xen

ựađ

ầ

yđường,n

ườiH

ồ

6

đisátbánhxeđểđ

ố

t hươngt

h

ườngcóđến

ấ

ymươin

ười;vợc

ả

,vợlẽđixechekín,

ọ

nconemcưỡin

ựa

d

ẫ

nquântheo

[10b]

h

ầ

u,n

ườiđươngt

h

ờiaicũngquýt

ọ

ng,cácmandiđềusợphục,

d

ẫ

uÚy

Đ

àcũngkhông

h

ơn được".

(Huy

ấ

ygiờn

ụởGiaoChâu).SauvuaHánsaiT

ươngTânlàmT

h

ứ

ử.

(Tânn

h

ậ

nchứcn

ă

m KiếnAnt

h

ứ6[221]t

h

ờiHán).

Tânthíchv

ệcquỷth

ầ

n,thườngđ

ộ

ikh

ă

nđ

ỏ

,

ả

yđàn,đ

ố

thương,đ

ọ

c sáchĐ

ạ

ogiáo,nói

ằ

ngcót

h

ểgiúpv

ệcgiáohóa,[sau]

ịtướnglàKhu

C

ả

nhg

ết,châu

ụcKinhChâu

làLưuBiểusaiHuyệnlệnhLinh

L

ă

nglà

L

ạ

iCungthayTân.

VuaHánnghetinTânc

h

ết,

ửicho

v

ương

[SĩNhiếp]

ứcthưcóđóngd

ấ

u

ấ

nnóir

ằ

ng:"GiaoChâuởcõixa,

ộ

td

ả

isôngbiểnởphíanam,ơntrên khôngtruyềnđến,ng

h

ĩa

d

ưới

ịnghẽnt

ắ

c,thếmàng

h

ịcht

ặ

cLưuBiểul

ạ

isaiL

ạ

iCungdòmngóđ

ấ

1

V

ề

v

ệc

Trương

Trọng

ảithíchtêngọi

q

uậnNhậtNam,

l

ờichúthích

c

ủaToànT

h

ưởđâyghilàtrả

l

ờicâuhỏi

c

ủaTấnMinhĐế

(323-326).

Cươngmụccăn

c

ứtheoLĩnhNamdithư

hilàTrọngtrả

l

ờicâuhỏi

c

ủaHánMinhĐến(58-76)chứkhông

h

ảiTấn

Minh

Đế

.

Dođó,nếukểnhântàinướctađượctuyểndụngnhưngườiHánthìp

h

ảikểTrươngTrọnglàngườimởđầu(CMTB2,

27).

2

Nguyên

văn

Toàn

thư

:"Nhật

ại

ểubắccửuthốnnhấtphân".

Câu này vô ng

h

ĩavì

ặt

rời khôngthểởphía

B

ắc nêu 9

ấc

1

phân.

TânĐườngthư,q.31,Thiênvănchỉchéprõlà:"

M

ặt

rờiởphíabắc,

óngởGiaoChâuởvề

híanamlà3

ấc,ởLâmẤp

là9

ấc1

hân".

N

h

ưvậycácsốđoởđâylà

c

ủabóngcâynêu.

ỞLâmẤp

c

ũngn

h

ưởGiaoChâu,trongtháng

ăm,mặt

rời đều

ở

phía

bắc

và

bóng

cây

nêu

đều

đổ

về

phía

nam.

Nếucâynêudùngđểđocùngmộtkíchthướcthìcàngởxavềphíanam,n

h

ư

Lâm

 Ấp, bóngcàngdài

h

ơn.

3

Tông

M

ệt:

ự

Nhiên

Minh,

ngườ

inướcTrịnh,thờiXuânThu,cót

ếnglàngườih

ềnnhưng

ướngmạoxấuxí. 

KhiThúcHướng nướcTấnsangTrịnh,M

ệtđ

ứ

nghầudướisân,chỉnghemột

l

ời

ànv

ệc.

ThúcHướngliềnb

ếtđólàTôngM

ệt,

ènx

u

ốngthềm

d

ắt

tay mời lên.

4

Phủ

quân:

ức Thái

hú.

T

h

ời Hán, dinh Thái thú

ọi là

hủ,

d

o đó gọi Thái thú là

h

ủ quân.

5

Nguyên

v

ăn:

"ky

l

ữ", chỉ người Hán tránh l

ạn ởTrungQ

u

ốc chạy sangnước ta.

6

Hồ

nhân:c

h

ỉ các nhà sưẤn Độ,TrungÁ đến truyền đạo ởLiên Lâu, t

ị sởcủabộ GiaoC

h

ỉ

hời bấy

ờ.

Nam

1

,naychokhanhlàmTuyNamtrunglang

ướngtrôngcoib

ả

yqu

ậ

n,

l

ĩnhTháithúGiaoChâun

h

ư cũ".

Vươngsaithu

ộ

cl

ạ

ilàT

ươngMânmangđồc

ố

ngsangkinhđônhàHán.

Bâyg

ờthiênhạlo

ạ

nl

ạ

c, đườngsáđứtng

h

ẽn,nhưngvươngv

ẫ

nkhông

ỏviệcn

ộ

pc

ố

ng. 

VuaHán

l

ạ

ixu

ố

ngch

ếucholàmAn Viễn[11a]

tướngquân,phong

ướcLongĐộ

Đ

ình

h

ầ

u.  Sau Thái thú Thương Ngô là Ngô

C

ự

ấ

t hòa

v

ới Cung,đem binh đánh đu

ổ

i, Cung c

h

ạ

y về Linh

L

ă

ng.

Canh

D

ần,

ă

mthứ24[210],

(HánKiếnAn

ă

mthứ15).

Ngô

V

ươnglàTônQu

y

ềnsaiBộCh

ấ

t làmThứ

ửGiaoChâu. 

KhiC

h

ấ

tđến,vươngđemanhemđếnvângtheo

ệnh

l

ệnh.

Ngô

V

ươngcho vươnglàmTảtướngquân. 

Sau

v

ươngsaiconlàNg

ẩ

2

làmcontinởnướcNgô,Ngô

V

ươngcholàm TháithúVũXương. 

Cáccon

c

ủavươngởNamđềucholàmTrunglang

ướng. 

Vương

l

ạ

d

ỗ

ả

othổ hàoởÍchChâulà

ọ

nUngKh

ả

iđemdânchúngtrongqu

ậ

nphụthu

ộ

cxavớinướcNgôởmiềnđông. NgôVươngcàngkhen,t

h

ă

nglàmVệtướngquân,

ướcLongBiên

h

ầ

u.

Vươngt

h

ườngsaisứsang

ước Ngôdângcáct

h

ứhươngl

ệu,v

ả

ịn,kể

ốhàngnghìn.

Cáct

h

ứquý

l

ạnhưn

ọ

ctrai,

ố

clớn,

l

ưuly, lôngt

ả

,đ

ồ

ồ

i,sừng tê, ngà voi[11b]

cùng các thứ quảlạnhư chu

ố

i, dừa, long nhãn, không

ă

m nào không tiến, l

ạ

i c

ố

ựa hàng

ấ

y tr

ă

m con.  Ngô Vương v

ết thư ban cho

ấ

t h

ậ

u để yên ủi và đáp l

ạ

i.

Lê

V

ă

nHưu

nói:

S

ĩ

Vươngb

ết

l

ấ

y

khoan

h

ậ

ukhiêmt

ố

nđểkínht

ọ

ngkẻ

ĩ, đượcn

ườithânyêumàđ

ạ

tđếnquý t

h

ịnh

ộ

t thời.  L

ạ

i h

ểu ng

h

ĩa, thức thời, tuy tài và dũngkhông

ằ

ngTriệuVũĐế,nhưngchịunhúnmìnht

h

ờnướclớn,đểgiữvẹn

ờcõi,

cóthể

ọ

ilàn

ườitrí.

T

ếcr

ằ

ngconn

ố

ikhônggánhvác

ổ

icơngh

ệpcủacha,đểcho bờ cõi nước Việt đã toàn thịnh mà

l

ạ

ị chia c

ắ

t, đáng bu

ồ

n thay !

BínhNgọ,

ă

mthứ40[226],

(HánH

ậ

uChúaTh

ện,KiếnHưngn

ă

mthứ4;NgôTônQu

y

ền, Hoàng

V

ũn

ă

mthứ5).

Vương

ấ

t.

Trướcvương

ố

m,đãchếtđi3ngày,n

ườitiênlàĐ

ổ

ngP

h

ụngcho m

ộ

tviênth

u

ố

chòavào

ướcn

ậ

m,r

ồ

iđỡl

ấ

yđ

ầ

umàlay[12a]

đ

ộ

ng,

ộ

cch

ố

clátmởm

ắ

tđ

ộ

ngtay,

sắ

cm

ặ

tbìnhp

h

ụcd

ầ

d

ầ

n,ngàyhômsaun

ồ

d

ậ

yđược,4ngàyl

ạ

inóiđược,r

ồ

itrởl

ạ

ibìnht

h

ường. (PhụngtêntựlàXương

D

ị,n

ườihu

y

ệnH

ầ

uQuan,sựtíchcóchéptrongLiệttiêntruyện.

H

ầ

uQuanlà

tên huyện, thu

ộ

c Phúc Châu).

Sửth

ầ

nNgô

S

ĩLiênnói:

N

ướctathôngthithư,h

ọ

clễnh

ạ

c,làmm

ộ

tnướcv

ă

n hiến,là

ắ

tđ

ầ

utừSĩVương,côngđức

ấ

ykhôngnhữngchỉởđươngt

h

ờimàcòntruyền mãiđờisau,hách

ẳ

l

ớnsao?

Conkhôngh

ềnlàt

ộ

icủaconthôi.

Tụctruyềnr

ằ

ngsau khivươngchết

đã

chôn,đến

cu

ố

thời

nhà

T

ấ

nđãhơn160

ă

m,n

ườiLâmẤpvào cướp,

đào

mộ

của

vương,

h

ấ

y

mình

ặ

v

ẫ

như

số

ng,

c

ả

ợ

l

ạ

đ

ắ

l

ạ

i,

ười

địa phươngcholàt

h

ầ

n,làmmiếuđểthờ

ọ

ilà"TiênSĩVương".

Có

l

ẽlàkhítinhanhkhông nát, cho nên thành t

h

ầ

n v

ậ

y.  (Đền thờ t

ạ

i thành cũ Long Biên

3

[12b]T

ởlênlà[kỷ]SĩVư

ơ

ng,từnămĐinhMãođếnnămBínhNgọ,

ấtcả40năm

[187-226].

1

C

u

ố

i đờiHánH

ến Đế, Lưu B

ểulàmT

h

ứsửKinh Châu, không t

h

ầnphục nhà Hán.

2

Lờ

i chú

c

ủaCươngmục nói: Con

S

ĩ Nh

ếplàHàm,

ửcũ (

ức ToànT

h

ư)chépsailàN

ẩm.

3

Đền

Sĩ Nh

ếpởthànhLiênLâuvàTamÁ

ần đó.

Toàn

th

ưcho Liên Lâu là Long Biên nên chú n

h

ưvậy.

Đ

ại 

V

iệt  Sử 

K

ý 

Ng

oại  Kỷ 

Toà

T

hư

Quy

ể

n IV

[1a]

Kỷ

Th

uộc

Ngô

,

Tấ

,

Tố

,

Tề,

L

ư

ơ

ĐinhMù

,

[227],(HánK

ếnHưngn

ă

mthứ5;NgôHoàngVũn

ă

mthứ6),

VuaNgônghetin

S

ĩ

Nhiếp

ấ

t,th

ấ

yGiaoChâuởxacách,

ớichiatừqu

ậ

nHợpPhốtrởvề

ắ

cthu

ộ

cvàoQu

ả

ngChâu,cho

LữĐ

ạ

ilàmT

h

ứ

ử;từqu

ậ

nHợpPhốtrởvềnamthu

ộ

cvàoGiaoChâu,cho

Đ

áiLươnglàmT

h

ứ

ử.

L

ạ

saiTr

ầ

nThìlàmTháithúthay

S

ĩNhiếp.

Đ

ạ

iởl

ạ

iNamH

ả

i.

Lương và Thì cùng lênđường.  Đến Hợp Phố nghetinởGiaoChâucon

S

ĩNhiếplàHuyđãtựlàmTháithú,đemtôngbinhrac

h

ố

ngcự.

(C

u

ố

i thời nhà Hán,tônth

ấ

ổ

ilo

ạ

n,n

ườiNamcũngtụh

ọ

phọhànglàmbinhđểtựvệ,chonên

ọ

ilàtôngbinh). Lươngởl

ạ

iHợpPh

ố

. 

Th

u

ộ

cl

ạ

icủaSĩNhiếplàHoànLâncúiđ

ầ

ucanHuy,xinđónLương,Huyg

ậ

n đánh chết Lân.

Sửth

ầ

nNgô

S

ĩLiênnói:Từxưahễgiếtbềtôicanng

ă

nthìchưatừngkhông m

ấ

tnước.

N

ướcTr

ầ

ết[1b]

T

iếtDã,

ước

T

ềgiếtCôHuyên,v

ệcnướcTr

ầ

n,nước

T

ềđánglàm

ươngsoi,

l

ấ

yđólàmr

ă

n.

T

h

ếmàcòncón

ườig

ếtbềtôic

ă

ă

h

ư

Sĩ Huy, n

ố

i ngh

ệp chưa kịp quay gót mà đã ph

ả

i chết là đáng l

ắ

m.

AnhcủaLânlàT

ịvàconlàPhát

l

ạ

ih

ọ

ptôngbinhđánhHuy.

Huyđóngcửathànhđểgiữ.

B

ọ

T

rịđánhm

ấ

ythángkhônghạđượcthành,bèng

ả

nghòavàđềubãibinh. 

K

ếđóLữĐ

ạ

ivângch

ếu nướcNgôđánhHuy,đemquân

ừQu

ả

ngChâu,ngày đêm đi

ấ

p đến Hợp Ph

ố

, cùng

v

ới Lương đều tiến,

dụconcủaSĩNhiếplàTrungLangTướngKhuôn

1

ả

oHuyrachịut

ộ

i,tuy

ấ

tchứcqu

ậ

nthú,nhưng b

ả

ođ

ả

mkhôngcólon

ạ

igìkhác.

Đ

ạ

itheoKhuôngđếnsau.

AnhHuylàChi,emHuylà

ọ

nCán,Tụng

sáungườicởitr

ầ

2

đónĐ

ạ

i. 

Đ

ạ

ặ

cáothườn

3

đith

ẳ

ngđếnqu

ậ

ntrị. 

Sánghômsau,Đ

ạ

ibàymàn trướng,

ờianhemHuytheothứtựđivào. 

Tânkháchđ

ầ

ynhà, 

Đ

ạ

iđứng

d

ậ

yc

ầ

mphùt

ếtđ

ọ

ctờ chiếukểt

ộ

iHuy,tảhữutróiqu

ặ

t[2a]

[anhemHuy]đưarangoài,đemchémc

ả

,l

ấ

yđ

ầ

uđưavềVũ Xương.

Sửth

ầ

nNgô

S

ĩLiênnói:

S

ĩHuycha

ấ

tkhôngxin

ệnhmàđãtựl

ậ

p,

l

ạ

iđem quânch

ố

ệnh,theong

h

ĩathìp

h

ả

iđánh.

NhưngLữĐ

ạ

iđã

d

ụ[Huy]rahàngmà

l

ạ

i giếtđilàtrái

l

ẽ.

G

iữđiềutinlàbáucủanước.

Huyđãhàng

c

ứtróigi

ả

ivềVũXương, khiếnchov

ệcsinhsátđượcquyếtởtrên,màuytínlanx

u

ố

ngkẻ

d

ưới,hách

ẳ

nghay hơnư?

TônThịnhnói:"Hòa

v

ớin

ườiphươngxa,đượclòngn

ườiở

ầ

n,khônggìhay hơnchữTín". 

L

ữĐ

ạ

ếtkểđ

ầ

uhàngđểc

ầ

ucông,n

ườiquântửl

ấ

ylàmchêcười, xem thế mới b

ết họLữ không được lâu là ph

ả

i l

ắ

m.

N

h

ấ

t,VĩvàKhuôngsau

ớirahàng,đượcNgôVươngthat

ộ

i,cùng

v

ớicontincủaSĩNhiếplà

N

ẩ

m,đềugiánglàmt

h

ứnhân.

Đượcvàin

ă

m,Nh

ấ

tvàVĩcót

ộ

ịgiết,duycóKhuông

ố

mchếttrước. ĐếnkhiN

ẩ

mchết,đ

ạ

i[2b]tướngcủaHuylàCam

L

ễvàHoàn

T

rịđeml

ạ

idânđánhĐ

ạ

i,Đ

ạ

iđánhtan

1

Cương

mục

chépSĩ Khuônglàcon

S

ĩ Nhất,

ức là cháu chứkhông

h

ải con Sĩ Nh

ếp(CMTB3,4a).

2

Nguyên

v

ăn:

"n

h

ục đản"ng

h

ĩalà đểmình trầnkhông

ặc áo, tỏ ý xin chịu

ội chết.

3

Nguyên

văn:

"

Đạ

ivi

h

ục...".

TheoTamQ

u

ốcChí,

q

.5

"

Đại

ừchối,bảomặcáolại"(N

ôthư,Sĩnh

ếp

ruyện),ýnghĩarõràng hơn:

L

ữĐạivờ

ỏchoanhemSĩHuyh

ểuýkhôngbị

ộinặng.

Cươngmục(TB3,4a)n

ờcâuvăn

c

ủaToànT

h

ưchépsai,đã sửa

l

ại theo tài l

ệu đãdẫn.

được.

B

ấ

ygiờmới

ỏQu

ả

ngChâu,đ

ặ

tl

ạ

iGiaoChâun

h

ưcũ.

Đ

ạ

itiếnđánhqu

ậ

C

ửuChân,chémvà

ắ

t được kể hàng v

ạ

ười.

TânH

ợ

i,

[231],

(HánKiếnHưngn

ă

mthứ9;NgôHoàngVũn

ă

mthứ3).

N

ườimanNgũKhêở

VũL

ă

ngnướcNgôlàmp

h

ả

n.

NgôVươngcholàđ

ấ

tmiềnNamđã

d

ẹpyên,

ọ

iThứ

ửLữĐ

ạ

ivề.

Thái

thúHợpPhốlàT

ết

Tố

1

dângsớnói:"NgàyxưavuaTh

u

ấ

nđitu

ầ

nphươngnam,

ấ

tở

T

hươngNgô, nhàT

ầ

nđ

ặ

tcácqu

ậ

nQ

u

ếLâm,NamH

ả

i,TượngQ

u

ậ

n,thếthì

ố

nqu

ậ

2

ấ

yn

ộ

ithu

ộ

cđãlâu

ồ

i.

Tr

ệu

Đ

àn

ổ

d

ậ

yởPhiênNgung,

v

ỗvềth

ầ

nphụcđượcvuaBáchV

ệt,đólàm

ềnđ

ấ

tvềphíanamq

u

ậ

nChâu

Nhai,H

ếuVũ(nhàHán)g

ếtLữGia,

ở9qu

ậ

n,đ

ặ

tchứcThứ

ửởGiaoChỉ,

d

ờinhữngn

ườiph

ạ

ộ

ởTrungQ

u

ố

csangởl

ẫ

nvàocácnơi

ấ

y,cho

h

ọ

csáchítnhiều,hơithônghiểulễhóa. 

ĐếnkhiTích

QuanglàmTháithúGiaoChỉ,NhâmDiênlàmTháithú

C

ửuChân,

d

ựngnhà

h

ọ

c,

d

ẫ

d

ắ

ằ

l

ễnghĩa.

T

ừđ

ấ

ytrởđi,

h

ơn400[3a]

ă

m,dântựahồđãcóquycủ.

N

hưngđ

ấ

ộ

ườiđông,núi

ừngh

ểm trở,

d

ễlàmlo

ạ

n. 

T

h

ầ

ntừngt

h

ấ

yHoàngCáiởNamH

ả

ilàmTháithúNh

ậ

tNam,khiđếnnơith

ấ

yđồ cungđ

ố

n,tr

ầ

nthiếtkhôngđủ,đánhchếtn

ườichủ

ạ

,nhưngr

ồ

icũng

ịđánhđu

ổ

i. 

T

háithú

C

ửu Chânlà

Đ

amManhvì

ốvợlàChuKinhmàbàyt

ệcmờicácquanto.

Khi

ượusaychocửnh

ạ

c,công

tàoPhanHâmđứng

d

ậ

ymúa,r

ồ

ờiKinh.

Kinhkhôngc

h

ịuđứnglên,Hâmcứthúcépmãi.

Manh

ổ

ậ

ếtHâm. 

EmcủaHâmđemquânđếnđánhManh. 

TháithúGiaoC

h

ỉtrướclàSĩNhiếpsaiquân đếnđánh

d

ẹpkhôngđược.

B

ấ

ygiờ

T

hứ

ửChuPhùp

h

ầ

nnh

ềuchon

ườilàngn

h

ư

ọ

nNguBao,

L

ưu

N

ạ

nchianhaulàmt

ưởng

l

ạ

i,vơvétcủadân,

ộ

tconcávàngthuthóc

ộ

ch

ộ

c.

T

ă

mhọoánghét làmph

ả

n,kéođiđánhpháchâuq

u

ậ

n,Phùph

ả

ich

ạ

yrabiển.

B

ộCh

ấ

tđãl

ầ

nlượtlàmc

ỏ

,kỷcương

ới đượcch

ấ

nchỉnh

l

ạ

i.

Sau

L

ữĐ

ạ

ibìnhđượclo

ạ

nSĩHuy,đ

ổ

iđ

ặ

tcáctrưởng

l

ạ

i,làmsángtỏkỷcươngcủa nhàvua,uy[3b]