Mẹ nuôi con như thế còn gì!" (Dân trí) - Joe nhận thấy trong vấn đề nuôi con, nhất là nuôi con bằng sữa mẹ, các bà mẹ trẻ ở Việt Nam nếu xét về mặt khoa học thì đứng đầu bảng, nhưng xét về mặt tiếng nói gia đình thì lại "đứng chân" trước các "bà mẹ già".

Tôi thấy các người mẹ trẻ đang loay hoay giữa hai dòng sữa.

Một là sữa của họ, hai là "sữa thay thế" của mẹ chồng lẫn mẹ đẻ.

Bạn tôi có cháu trai 4 tháng. Bạn ấy muốn cháu chỉ uống sữa mẹ cho đến khi tròn 6 tháng, theo lời đề nghị của Tổ chức y tế thế giới, Quỹ Nhi đồng Liên hiệp quốc, Bệnh viện nhi trung ương Việt Nam...

Lời đề nghị của cả mẹ chồng lẫn mẹ đẻ lại khác. Phải cho nó ăn, phải cho nó ăn! Chút cơm, chút cháo, phải cho nó ăn chút chất "dinh dưỡng"!

"Nhưng mẹ ơi, con đọc ở trên mạng rằng nếu cho con ăn dặm vậy là quá sớm, sẽ ảnh hưởng đến sự phát triển hệ thống miễn dịch của bé. Tất cả các chất dinh dưỡng bé đang cần đã có trong sữa mẹ rồi, con nghiên cứu và..."

"Nghiên cứu gì? Con vẫn thông minh và xinh xắn chứ!. Mẹ nuôi con như thế còn gì!" (Hoặc nếu là mẹ chồng thì..."Tôi nuôi anh như thế còn gì.")

Tôi thương bạn tôi. Một em bé không phải cái i-pad, đi đâu cũng có thể mang theo. Đôi khi bạn tôi có việc phải ra ngoài, đành để con ở nhà. Lúc đó bạn ấy biết rằng mẹ (hoặc bà) sẽ cho cháu ăn chút cơm, chút cháo, cũng như lúc người quản lý của gia đình đi vắng, anh quản đốc sẽ cho các thợ xây "ăn" chút xi-măng, chút sắt.

Cuối cùng hai vợ chồng bạn tôi quyết định ở riêng, lấy lý do là công việc. Cũng may văn phòng của cả hai người đều rất xa nhà nên lý do thuyết phục.

Sự khéo léo

Một đặc điểm của Việt Nam trong giai đoạn phát triển hiện này là: xếp về mặt khoa học các người mẹ trẻ đang đứng đầu, nhưng xếp về mặt tiếng nói trong gia đình thì họ đang "đứng chân". Mỗi gia đình một hoàn cảnh, nhưng sự mâu thuẫn đó có vẻ khá phổ biến, đặc biệt giữa những người mẹ trẻ đã lớn lên ở thành phố và những người mẹ già đã lớn lên ở quê.

Tất nhiên hành động của các người mẹ trẻ, các bác và các bà đều xuất phát từ tình yêu thương - vấn đề là ngã ba chưa lập đèn giao thông nên dễ xảy ra tai nạn. Các bà mẹ trẻ thường là người nhìn nhận vấn đề một cách toàn diện nhất nhưng kiến thức phải đi cùng quyền lực mới có tác dụng.

Thêm vào đó, các công ty sản xuất sữa bột và thực phẩm trẻ em rất khôn ngoan. Một người mẹ trẻ có học và biết dùng internet sẽ khó để lừa đảo. Nhưng một bác vẫn rất tin vào cách truyền thống của gia đình mình có lẽ sẽ dễ bị ảnh hưởng bởi các chiến dịch tiếp thị hơn. Các công ty đó biết họ đang quảng cáo cho ai.

Vậy nên tôi thấy nhiều vợ chồng trẻ phải hết sức khéo léo ở việc kết nối kiến thức khoa học với kiến thức "bác" học. Ví dụ, tỉnh thoảng họ phải "mời chuyên gia" đến nhà "thuyết trình". Mẹ chồng sẽ không tin khi con dâu nhắc trang web của WHO, nhưng biết đâu mẹ chồng sẽ bắt đầu "hơi hơi tin" khi con dâu mời một anh bạn luật sư mặc com-lê đẹp đến nhà chơi, rồi anh ấy "tình cờ" nhắc đến vấn đề và nêu lên quan điểm.

Đánh vào chiều cao

Một người bạn khác của tôi bảo người mẹ trẻ tốt nhất nên đánh vào chiều cao. Đơn giản, người Châu Á để ý đến chiều cao. "Anh cao bao nhiêu" là câu hỏi tôi rất ít gặp ở Canada nhưng lại rất thường xuyên gặp ở Việt Nam. Chiều cao quan trọng. Một hoa hậu khai sai chiều cao (khai 170cm nhưng sự thật chỉ có 167cm) sẽ thành "chuyện".

Theo nhiều chuyên gia y tế, chiều cao tối đa của mỗi người được quyết định trong kỳ thai nghén và 36 tháng đầu. Sau đó, dù uống bao nhiêu là hộp Vinamilk, ăn bao nhiêu suất bít-tết nhưng cũng không ảnh hưởng gì - chiều cao tối đa đã được quyết định rồi, đã ghi vào ADN.

Nếu quên sinh nhật của người yêu, tôi có thể tặng 10 bó hoa đẹp trong 10 ngày tiếp theo cũng chẳng ảnh hưởng gì mấy, vẫn dỗi như trẻ con.

Vậy các bác càng "làm sao" để cháu là người cao, càng làm "hao" để cháu là người thấp! Theo bạn của tôi nói, khi các bác bắt đầu nghi ngờ rằng hàng động của họ sẽ làm cháu "mất đi" 10-15 phân thì mọi chuyện sẽ khác đi. Nhưng vẫn phải có ít nhất mấy chuyên gia chìm đến nhà thuyết trình các bác mới bắt đầu nghi ngờ vậy.

Và đương nhiên phải mặc com-lê đàng hoàng!

Vì sao các công ty nước ngoài ưa chuộng nhân viên nữ? Vì sao từ Hotgirl nghe bình thường còn từ "Hotboy" nghe hơi "hài kịch", trong khi ở phương Tây Hotboy là khái niệm đàng hoàng?

Dạo này tôi thấy nhiều bài có tiêu đề như "Đàn ông Việt đang thất thế?", v.v., nói về tiêu chuẩn của phụ nữ Việt ngày càng cao. Tôi cũng từng viết về chủ đề này, hỏi vì sao phụ nữ Việt Nam "đang chạy nhanh hơn".

Vì sao các công ty nước ngoài ưa chuộng nhân viên nữ? Vì sao từ Hotgirl nghe bình thường còn từ "Hotboy" nghe hơi "hài kịch" (trong khi ở phương Tây Hotboy là khái niệm đàng hoàng - Justin Bieber của Việt Nam ở đâu?) Trước đây tôi nghĩ đó chỉ là những diễn biến trong xã hội, không có một nguyên nhân cụ thể - hoặc nói cụ thể có hơn một nguyên nhân.

Nhưng bây giờ tôi nghĩ khác.

Các bạn sẽ rất ngạc nhiên khi tôi nói tôi đã phát hiện ra "âm mưu" rất đa đạng do chính người phụ nữ Việt Nam đang âm thầm thực hiện. Khoảng cách đang mở rộng giữa nam và nữ không phải tự nhiên xảy ra mà đây là kết quả không thế khác, được tạo ra bởi một quá trình hết sức tinh vi do người phụ nữ Việt Nam cố tình giấu giếm!

Âm mưu đa dạng này có tên gọi rất quen thuộc - Game Online.

Các bạn nghe đúng. Game Online. Vì sao phụ nữ ngày càng có quyền lực trong kinh doanh, trong chính trị, trong gia đình? Vì sao đa số người nổi lên từ các cuộc thi âm nhạc (Phương Vy, Trà My), các cuộc thi khiêu vũ (Ngô Thanh Vân, Đoan Trang), và các "sự kiện offline" khác đều là phụ nữ? Vì sao có thể có bài kết hợp từ "đàn ông Việt" và "thất thế"? Tất cả có thể trả lời bằng hai chữ - "Game Online"

Một người nghiện Game Online là người không có thời gian "lên cầu thang" ngoài đời. Thành người có quyền lực trong Game Online đồng nghĩa với mất cơ hội thành người có quyền lực ngoài xã hội. Người nghiện game online cũng dễ thành "Zombie", không có quan điểm riêng (hoặc không biết cách thể hiện), không chủ động lắm, lúc nào cũng "dạ vâng" nhưng không biết vừa "dạ vâng" cái gì.

Phụ nữ Việt Nam biết rõ điều đó. Vậy không phải tình cờ mà số lượng nam giới nghiện game online ở Việt Nam hiện đang rất cao.

Đó là kết quả. Còn cách thực hiện "âm mưu" cũng thú vị. Phụ nữ Việt Nam rất khôn ngoan. Họ để cho đàn ông vừa sản xuất vừa chi phối vừa chơi game online. Nói cách khác, họ muốn đàn ông là người vừa trồng vừa bán vừa chích ma túy!!!

Tôi biết thông tin này qua một "kẻ đào ngũ cao cấp". Đó là một chị 30 tuổi đã bỏ đi theo địch (theo tôi kể chuyện!). Chị ấy thấy âm mưu đã phát triển quá mức kiểm soát -"Sư tử không còn nghe theo người huấn luyện", chị ấy nhẹ nhàng tâm sự với tôi.

Chị ấy không cho biết tên thật mà tự xưng là "Sen Đen".

Theo lời kể của chị Sen Đen, mùa hè năm 1999, năm người phụ nữ rất quyền lực đã gặp nhau ở quán phở Thìn bờ hồ Hoàn Kiếm. Nhóm đặt tên bí mật là "Năm dòng châu", lấy từ truyện Kiều ("Theo lời càng chảy dòng châu"), tượng trưng cho nước mắt của người đàn ông sau này. Tại đó, họ lên kế hoạch dùng Game Online để đẩy đàn ông xuống và đưa phụ nữ lên, xây dựng vị trí mới cho phụ nữ trẻ trong xã hội Việt Nam hiện đại.

Năm dòng châu là năm người vợ. Mỗi người vợ có một người chồng cũng rất quyền lực. Họp xong, cả năm người vợ đó về nhà thuyết phục ông xã đầu tư vào lĩnh vực Game Online (theo cách "nói mà không nói" để ông xã tưởng mình tự nghĩ ra).

Năm dòng châu cũng khuyên các bạn nữ của họ làm như thế - tức "vô tình" tạo điều kiện cho chồng đầu tư vào game online, tạo điều kiện cho con trai chơi. "Chúng tôi là họ dòng châu!", họ tự tin nói với nhau. "Giới tính là tất cả, là thắng xã hội, là thắng gia đình, là thắng hết!"

Đó là sự hình thành của "âm mưu" Game Online ở Việt Nam. Các bạn đã thấy kết quả rồi. Thỉnh thoảng xuất hiện một mày râu rất đặc biệt, nhưng đa số người đặc biệt "offline" bây giờ tôi thấy là phụ nữ.

Tôi muốn nói thêm nhưng tôi không dám. Năm dòng châu cài gián điệp ở nhiều nơi và cô làm phục vụ tại quán cà-phê tôi ngồi viết bài này đang nhìn tôi với ánh mắt rất lạ. Tôi cũng đã nói quá nhiều rồi. Có khi bài này đăng xong tôi sẽ rủ chị Sen Đen chạy sang Lào tạo dựng một cuộc sống mới.

Thâm nhập" hành trình chứng minh Bổ đề cơ bản của Ngô Bảo Châu Hãy cùng nghe Joe "văn học hóa" hành trình chứng minh "Bổ đề cơ bản" của giáo sư Ngô Bảo Châu, để hiểu một cách chân phương nhất, đời thường nhất những gì nhà toán học đã làm được để đưa anh đến với giải thưởng Fields danh giá.

Vừa rồi báo chí kể nhiều về giáo sư Ngô Bảo Châu. Bố, mẹ anh làm gì, trước đây anh học ở đâu và được giải thưởng gì. Anh đã nhận giải thưởng Fields ở thành phố nào, được ai trao tặng huy chương. Thậm chí báo chí có nói công trình của anh dày 169 trang (169 trang cơ!), và tên của nhà xuất bản phát hành tạp chí đã công bố công trình đó.

Tuy nhiên, báo chí ít nhắc đến nội dung công việc anh ấy đã làm - công việc khiến anh ấy được chọn là người xứng đáng nhận giải thưởng Fields. "Nói chung anh ấy giỏi toán", là khái niệm sơ sơ của đa số tác giả viết bài liên quan. Khái niệm đó thường được thể hiện bằng ngôn ngữ rất hoành tráng, nhưng vẫn là khái niệm sơ sơ.

Các tác giả thường dừng lại ở câu "Ngô Bảo Châu đã chứng minh được "Bổ đề cơ bản" (thỉnh thoảng cho chút tiếng Pháp vào cho oách: "Le lemme fondamental pour les algèbres de Lie"). Nhưng "Bổ đề cơ bản"là gì và vì saochứng minh nó?

Tôi không giỏi toán nhưng tôi nghĩ các vấn đề khoa học có thể được thể hiện bằng ngôn ngữ thú vị và dễ hiểu nếu tác giả bỏ chút thời gian nghiên cứu. Tôi đã nghiên cứu và thấy câu chuyện thật thú vị, không kể cho các bạn nghe thì...phí quá!

Câu chuyện bắt đầu như thế này. Cách đây rất lâu các nhà toán học đã công bố hai lý thuyết quan trọng: lý thuyết số học và lý thuyết nhóm (number theory, group theory). Bản chất của hai lý thuyết đó tôi sẽ để cho bác "Wiki" giải thích - điều nên nhớ là (a) hai lý thuyết ấy rất quan trọng trong thế giới toán học và (b) hai lý thuyết ấy từ xa nhìn riêng biệt với nhau, như hai cành của một thân cây. Cách đây khoảng 30 năm, một nhà toán học Canada tên Robert Langlands đã công bố rằng ông ấy nghĩ hai lý thuyết ấy có sự liên quan rất đa dạng. Quan điểm của Robert (và cách thể hiện quan điểm đó) đã làm cho nhiều nhà toán học thực sự choáng! Robert cũng tự làm choáng mình nữa - ông phát biểu rằng sẽ mất mấy thế hệ để chứng minh sự liên quan đa dạng mà ông ấy cho rằng có tồn tại.

"Nhưng bước đầu tiên sẽ tương đối dễ thực hiện", ông Robert tự tin nói với đồng nghiệp.

"Bước đầu tiên" đó Robert đặt tên là "fundamental lemma", và đó chính là "Bổ đề cơ bản" mà các bạn nghe kể nhiều thời gian gần đây.

Ông Robert tựa như đang đứng trên đảo nhỏ. Nhìn về phía Đông là một con tàu lớn. Nhìn về phía Tây cũng là một con tàu lớn. (Hai tàu không có người lái, trôi trên mặt biển.) Robert không nhìn kỹ được nhưng vẫn cho rằng hai con tàu đó có nhiều điểm chung. Có khi sản xuất cùng loại thép. Có khi chân vịt cùng cỡ. Có khi bánh lái của "tàu Đông" hướng về phía tay phải thì bánh lái của "tàu Tây" sẽ tự động hướng về phía tay trái.

Khỏi phải nói hai con tàu đó là lý thuyết số học và lý thuyết nhóm.

Với Robert, việc chứng minh "bổ đề cơ bản" có thể so sánh với việc ném hai sợi dây có móc sang hai tàu. Khi việc đó làm xong, các nhà toán học khỏe mạnh có thể đứng trên đảo cùng Robert, dùng dây kéo hai tàu gần nhau. (Khi đó mới nhìn kỹ được, tìm ra sự liên quan.) Việc kéo hai con tàu gần nhau và so sánh là việc Robert nghĩ sẽ mất mấy thế hệ. Nhưng việc ném hai sợi dây có móc đó ông Robert nghĩ sẽ nhanh thôi.

Nhưng ông Robert đã nhầm. Việc ném dây khó lắm. Robert cùng một số em sinh viên đã ném thử mấy lần nhưng lần nào cũng thất bại. Họ chỉ biết ném gần (không chính xác được) và dùng dây loại mỏng.

Đảo của Robert trở thành đảo nổi tiếng. Suốt 30 năm có rất nhiều nhà toán học sang "ném thử" Ai cũng lau mồ hôi và kêu lên "khó quá!" Nhiều nhà toán học trên đất liền chuẩn bị công cụ dùng để kiểm tra và so sánh hai con tàu lúc được kéo về đảo (kéo gần nhau!). Họ sản xuất máy để kiểm tra loại sơn, lập trình phần mềm để phân tích hai chân vịt. Thậm chí có người tập lái tàu và tập cách đứng trên boong tàu để không bị say sóng. Những công việc và sự tập luyện đó sẽ thành vô nghĩa nếu không có người ném dây chính xác.

Và rồi xuất hiện anh Ngô Bảo Châu. Nghe kể về đảo của Robert, anh bơi sang xin ném thử. "Được chứ!", các nhà toán học giỏi nhất thế giới động viên. "Anh cứ thử thoải mái đi, thử mấy lần cũng được, thử xong ngồi cùng chúng tôi uống trà đá nhé!"

Anh Châu ném thử một lần, ném rất mạnh, dùng loại dây nặng nhất. Các nhà toán học kia đứng lên ngạc nhiên, nhiều cốc trà đá rơi xuống đất. Cách ném của anh Châu rất lạ; anh dùng kỹ thuật đặc biệt mà chưa ai thấy bao giờ. "Ném thật đi anh ơi!", các nhà toán học động viên tiếp. "Biết đâu anh sẽ là nhà toán học đầu tiên bắt tàu hai tay!"

Ngô Bảo Châu ném thật. Và chính xác. Hai cái móc dính vào hai con tàu ngay, mọi người vỗ tay ầm ĩ. Rồi anh Châu bảo các nhà toán học đứng trên đảo Robert cầm dây giúp (và bắt đầu kéo hai tàu gần nhau), để anh ấy có thể đi sang Ấn Độ nhận giải thưởng Fields.

Câu chuyện kết thúc tại đây.

Chứng minh "Bổ đề cơ bản" là một trong những thành công lớn nhất của toán học hiện đại, được tạp chí Time bình chọn là 1 trong 10 phát minh khoa học tiêu biểu của năm 2009. Vì Ngô Bảo Châu đã hoàn thành việc này, nên những năm tới đây các nhà khoa học thế giới có thể tự tin nghiên cứu sự liên quan giữa lý thuyết số học và lý thuyết nhóm. Đó thực sự là một thành đạt tuyệt vời - cả Việt Nam nên tự hào về người ném dây có tên Ngô Bảo Châu.

Chuyện K+, Megastar và Bản quyền Trước đây là Megastar còn bây giờ là K+. Lại chuyện có bản quyền mà không chịu chia sẻ. Chẹp chẹp. Thật là tinh vi. Thật là ích kỷ. Thật là...tốt.

Mua bản quyền làm gì nếu sẽ bị ép phải chia sẻ bản quyền đó? Điều đó làm mất đi định nghĩa của từ bản quyền.

Nếu có một người đàn bà trong xã mua ô-tô, rồi nhiều người hàng xóm của bà ấy lại nói với chủ tịch xã rằng họ cũng có nhu cầu đi ô-tô, thì bà ấy có nên bị chủ tịch xã ép buộc phải chia sẻ ô-tô không?

Tất nhiên là không rồi.

Vấn đề ở đây là khái niệm về từ "quyền".

Ai cũng có quyền được uống nước sạch. Người già có quyền được chăm sóc. Trẻ em có quyền được đi học. Đó là những điều ai cũng có quyền thưởng thức và thực hiện, dù người ở đâu, tên gì.

Một người phụ nữ đã li dị chồng có quyền gặp con và ngược lại.

Nhưng truyền hình và phim thì khác. Người dân có quyền xem thời sự phát miễn phí trên hệ thống truyền hình quảng bá. Những sự kiện giải trí quan trọng mang tính văn hóa Việt Nam? Có. Nhưng giải ngoại hạng Anh vào ngày Chủ nhật? Tôi nghĩ không. Giải ngoại hạng Anh là sản phẩm mua bán bình thường, không khác gì trà xanh không độ hay Dr. Thanh.

Còn trường hợp của Megastar (mua bản quyền của phim bom tấn, không thỏa thuận để các rạp nhỏ chiếu cùng lúc với giá rẻ). Đơn giản, không phải ai cũng "có quyền" xem phim bom tấn của Hollywood với giá rẻ ngay lúc được phát hành. Kể cả trong thị trấn Hollywood luôn có nhiều gia đình không đủ tiền rủ nhau xem phim hàng tháng. Đời là vậy.

Megastar đầu tư tại Việt Nam để làm ra tiền. Những năm gần đây, người dân Việt Nam đã được thưởng thức nhiều dịch vụ miễn phí (hay giá rẻ) mà dân nước ngoài phải trả tiền bình thường mới thưởng thức được. Được xem hết các trận bóng đá của ManU miễn phí, được tải xuống hết các bài hát của Shakira miễn phí....(Giới trẻ kêu "chơi bẩn" khi nghĩ một ca sỹ Việt đạo nhạc của ca sỹ nước ngoài, nhưng ít ai kêu "chơi bẩn" khi các trang giải trí của Việt Nam cho phép giới trẻ tải xuống miễn phí những bài hát đã đăng ký bản quyền.)

Sự chia sẻ miễn phí/giá rẻ đó đã giúp Việt Nam đoàn kết với thế giới, cũng đã giúp người Việt nghèo đoàn kết với người Việt giàu. Nhưng trong một giai đoạn thôi. Dù chứa nhiều chất dinh dưỡng nhưng sữa mẹ không thể uống mãi được.

Xét về mức độ quen thuộc thì (a) xem giải ngoại hạng Anh miễn phí, hay (b) buổi sáng cho con đi học... nằm ở mức độ như nhau. Hai việc đó đều quen thuộc như nhau. Nhưng xét về mức độ nhân quyền thì hai việc đó khác hẳn nhau.

Nhiều người đang nhầm "quen làm" với "có quyền làm". Chỉ có việc đi học mới gắn bó với từ quyền. Xem Wayne Rooney và Didier Drogba đá trực tiếp trên tivi - dù vui đến mấy, dù người dân vất vả và mong muốn đến mấy nhưng không thuộc danh sách nhân quyền nào cả.

Vậy tôi đang đứng ở bên phía K+ và Megastar. Thường tôi không thích đứng bên phía các công ty lớn. (Nếu bài này viết về công ty Vedan thì tôi chửi từ đầu đến cuối.) Tôi thích đứng bên phía người dân nghèo, cũng như lúc xem bóng đá tôi thích đứng bên phía các đội nhỏ (như Nottingham Forest của tôi!)

Hơn nữa, tôi biết cảm giác "đứng ngoài sân bản quyền". Hồi cấp một, bố mẹ tôi không thích tiêu tiền giải trí. Bố mẹ tôi cho là phí quá. Nhà tôi không có truyền hình cáp - nếu thích xem trận bóng rổ của Mỹ tôi phải sang nhà bạn. Tôi không đi xem phim nhiều, không ăn ở nhà hàng nhiều, không được bố mẹ mua băng casette. Nhưng tôi luôn được đi thư viện đọc sách, được ăn uống một cách rất dinh dưỡng (mẹ tôi vừa là "đầu bếp" vừa là "nhà khoa học"), và nhiều điều khác nữa tôi phải lớn lên mới biết là bổ ích.

Hành động độc quyền phát sóng của K+ và Megastar là đúng. Họ bảo vệ bản quyền của họ sẽ không gây ra bất bình đẳng trong xã hội như nhiều người nói đâu. Xã hội Na-uy thường được gọi là xã hội bình đẳng nhất thế giới (mức lương của người phục vụ nhà hàng không xa mức lương của luật sư), mà chính quyền Na-uy đã bảo vệ bản quyền phát hành phim và chương trình truyền hình từ lâu.

Điều dễ gây bất bình đẳng nhất là sự không công bằng trong việc chia số tiền khổng lồ đang mọc lên tại Việt Nam. Nếu Việt Nam chia thu nhập cả nước một cách bình đẳng hơn (người giàu đóng nhiều tiền thuế hơn, tiền đó được dùng để hỗ trợ người nghèo) thì những chuyện "K+, Megastar, và bản quyền" sẽ lùi vào ngày xưa.

Tập trung vào con kiến, mất con bò.

K+ không chia sẻ bản quyền với cách dịch vụ truyền hình quảng bá miễn phí? Thế thôi vậy. K+ không chia sẻ bản quyền với cách dịch vụ truyền hình trả tiền khác? (Theo báo chí nói, điều đó là do các dịch vụ trả tiền khác không muốn tạo hệ thống minh bạch thông báo về số lượng người xem). Đó là do K+ quyết định. K+ đã mua bản quyền.

Và điều cuối cùng tôi nghĩ là thị trường giải trí của Việt Nam sẽ chỉ thực sự phát triển khi bản quyền được xem là bản quyền thật, không phải là quyền của cả bản.

Những kiểu "se duyên" Tây - Ta Joe trăn trở về những kiểu người phù hợp để lấy người nước ngoài và đúc kết ra hai kiểu chính: "mặc dù nhưng" và "ngựa ô"!

Kiểu người nào phù hợp lấy người nước ngoài?

Tôi nhiều lần tự hỏi mình câu đó. Kiểu người nào phù hợp lấy người nước ngoài...nhỉ? Nói cách khác, kiểu người nào phù hợp lấy người "văn hóa ngoài" - vì thỉnh thoảng nơi xa có văn hóa gần, nơi gần có văn hóa xa.

Khi nói "phù hợp" ý tôi là trường hợp lấy người nước ngoài sẽ có hôn nhân hạnh phúc, gia đình đầm ấm, hai người sống với nhau cho đến lúc đầu bạc răng long (theo các cụ đã có đầu bạc và răng long rồi hay nói.)

"Mặc dù...nhưng"

Trong nhiều trường hợp, tôi thấy người chưa bao giờ nghĩ họ sẽ lấy người nước ngoài lại phù hợp lấy người nước ngoài hơn người có ý định lấy người nước ngoài từ lâu.

Điều này khó giải thích (và khó diễn đạt một cách không lòng vòng!). Nhiều lần đi karaoke, tôi thấy người chưa bao giờ nghĩ họ sẽ thành ca sĩ lại hát hay và tự nhiên hơn người có ý định thành ca sĩ từ bé - có khi dùng so sánh vậy ý của tôi sẽ dễ hiểu hơn.

Thứ nhất, những cặp vợ chồng Tây-Ta "bất ngờ" đó (tức cả hai đều không ngờ sẽ lấy người nước ngoài) thường đến với nhau vì duyên - vì công việc, vì trời mưa, vì ngồi cạnh nhau trên ghế máy bay...còn vai trò của cái duyên tôi không cần nhấn mạnh.

Họ cũng đến với nhau vì tính cách - không phải vì văn hóa, vì ngôn ngữ, vì màu tóc, vì hộ chiếu v.v. Việc tìm hiểu nhau rất chân thành. Họ không cố tình đến với mục đích lớn lao mà mục đích lớn lao bất ngờ đến với họ. Tạm gọi là tình yêu của anh hùng Núp!

Họ lấy một người, không lấy một văn hóa; họ hát vì thích bài, không hát vì thích quán karaoke.

Thứ hai, những người không nghĩ họ sẽ lấy người nước ngoài thường thuộc loại người thỏa mãn với cuộc sống đang có. Ở đây có một điều mâu thuẫn. Tính cách đó vừa là điều khiến họ không cố tình đến với nhau, vừa là điều khiến họ ở lại bên nhau sau khi cái duyên đã xếp một cuộc hẹn.

Để làm bài này phong phú hơn, tôi sẽ gọi tính cách đó là tính mặc dù nhưng". Trước khi cưới: Mặc dù lấy người nước ngoài là mốt nhưng tôi thích cuộc sống bình thường hơn. Sau khi cưới: Mặc dù hai ngôn ngữ khác nhau nhưng vẫn có thể tìm được sự chia sẻ tốt cho cả hai, v.v.

Tình yêu giữa người khác văn hóa sẽ có chướng ngại vật là một bức tường cao. Người tham vọng và cầu toàn sẽ tìm mọi cách để vượt qua hết (và thất bại). Còn người có tính "mặc dù nhưng" này sẽ dừng lại trước bức tường quá cao, trải chiếu, ăn píc-níc. Mặc dù không vượt qua được nhưng cũng không sao, vẫn có thể cùng nhau ăn ngon.

Mà dưới bóng bức tường cũng mát mẻ chứ!

Các con ngựa ô

Đó là những người không nghĩ họ bao giờ sẽ lấy nước ngoài, thấy cuộc sống "bình thường" là đủ. Còn những người rất thích có một người vợ, một người chồng đến từ đất nước khác tôi sẽ gọi là "ngựa ô". Đối với ngựa ô, hạnh phúc trong hôn nhân vượt biển sẽ khó với tới hơn.

Thỉnh thoảng cảm giác muốn lấy người khác văn hóa xuất phát từ cảm giác không muốn lấy người cùng văn hóa. Tôi không thích quả cam. Quả táo khác với quả cam. Tôi sẽ thích quả táo. Lô-gíc đó chưa chặt chẽ lắm.

Nhiều người muốn lấy người nước ngoài vì không muốn "hy sinh". (Còn hy sinh như thế nào là chuyện dài.) Tuy nhiên điều quan trọng nhất khi lấy người khác văn hóa là phải biết hy sinh! Sự mâu thuẫn là ở đó. Tôi không tập trung vào người nam hay người nữ, người Tây hay người Việt - tôi chỉ nói chung rằng trong một cuộc hôn nhân giữa hai người đến từ hai văn hóa thì cả hai người sẽ phải hy sinh rất nhiều thứ, trong đó có một số thứ đến phút 89 mới biết là phải hy sinh.

Tất nhiên ngựa ô không chỉ thích quả táo vì không thích quả cam. Ngựa ô đã nghiên cứu quả táo rồi. Ngựa ô xem quảng cáo.

Có khi nhiều người nói với các ngựa ô rằng quả táo ngon lắm! Trên phim quả táo xuất hiện hoành tráng. Trên internet nhiều tác giả ưa chuộng quả táo lắm! Điều này làm các con ngựa ô tò mò, có khi họ đã từng "ăn thử" và thấy thích.

Thêm vào đó, các anh chị ngựa ô rất nhanh nhẹn. Họ có khả năng học ngôn ngữ rất nhanh, nghiên cứu phong tục tập quán rất sâu. Họ sẽ biết hòa nhập một cách dễ sợ!

Nhưng không phải càng hiểu một văn hóa càng hợp lấy người thuộc văn hóa đó. Nhiều khi sự hiểu biết đó gây tác dụng ngược. Chính vì khả năng hòa nhập cao nên họ sẽ cảm thấy rất khó chịu khi phải dừng lại trước một "bức tường văn hóa" cao quá. Họ là ngựa ô, họ không thích ngồi xuống trải chiếu ăn píc-níc đâu!

Happy pigs

Kiểu người có ý định lấy người nước ngoài tôi đã gọi là "ngựa ô" rồi. Còn kiểu người tôi mô tả trước, kiểu người không nghĩ sẽ lấy người nước ngoài, không chọn "khác văn hóa" làm tiêu chuẩn để yêu, thấy thỏa mãn với cuộc sống đang có, có tính "mặc dù nhưng" - tôi sẽ gọi họ là "lợn ỷ"

Các cụ (của các bạn) có câu "Ta về ta tắm áo ta". Tôi nghĩ câu này không áp dụng được với lợn ỷ. Lợn ỷ Tây lấy lợn ỷ Việt tôi nghĩ rất hợp lý. Với lợn ỷ, ao là ao, bùn là bùn, cơm là cơm, dù ao ở đâu, bùn màu gì và cơm loại nào.

Đừng hiểu nhầm rằng tôi nói lợn ỷ không có tiêu chuẩn hoặc dễ quên họ là ai. Họ có và họ nhớ. Ý tôi là các anh chị lợn ỷ có khả năng nhận ra và chấp nhận những gì không thể thay đổi trong tính cách của nhau, không quá lo lắng về những điều nằm ngoài tầm kiểm soát. Họ sống vui ở giữa ao.

Lấy người nước ngoài sẽ có nhiều cái được và nhiều cái mất. Lợn ỷ may mắn ở chỗ: lúc đầu họ nghĩ đến cái mất, lúc sau mới đón nhận cái được. Ngựa ô thì ngược lại: lúc đầu họ nghĩ đến cái được, lúc sau mới phát hiện cái mất! Vẫn là cái được và cái mất ấy, chỉ có điều lợn ỷ ăn theo thứ tự dinh dưỡng hơn!

Tuy nhiên ngựa ô vẫn có thể tìm được hạnh phúc bên cạnh quả táo tươi đỏ của họ. Nếu biết điểm yếu của mình, biết nhìn lại chính mình, nỗi thất vọng sẽ nhỏ đi, niềm hạnh phúc sẽ to lên. Trên báo mạng có nhiều bài viết về các sao là ngựa ô Việt Nam hạnh phúc bên quả táo Tây Phương của họ.

Có khi tôi đang bị lẫn so sánh. Một con lợn ỷ lấy một con lợn ỷ khác tôi thấy chuẩn. Nhưng một con ngựa ô lấy một quả táo tôi thấy hơi lệch - đó sẽ là cuộc hôn nhân ngắn nhất thế giới!

Một con ngựa ô nên lấy một con ngựa ô khác. Như thế mới chuẩn. Mã tầm mã, "ngựa tầm ngọ" (Tôi sẽ mở rộng định nghĩa "ngựa ô" gồm những người tham vọng, nhanh nhẹn, thích điều mới lạ nói chung, không dừng lại ở người thích lấy người nước ngoài).

Tuy nhiên một hôn nhân ở giữa một con lợn ỷ Tây và một con lợn ỷ Việt thường sẽ hạnh phúc hơn một hôn nhân ở giữa một ngựa ô Tây và một ngựa Ô Việt. Mặc dù cả hai trường hợp đều là "lấy cùng loài" nhưng có sự khác biệt khó nói.

Ngựa ô chạy bên nhau phải hiểu nhau gần 99%. Vì chạy rất nhanh nên có nhiều điều không kịp nói mà phải linh cảm với nhau: đặt chân ở đâu, nhảy lên vào chính lúc nào... Đôi khi sự linh cảm đó, sự ăn ý đó, dựa trên yếu tố phải có từ bé.

Nhân Việt Nam đang tổ chức thi hoa hậu, Joe có những chia sẻ của riêng mình về vẻ đẹp "thuần Việt" và vẻ đẹp "Tây" mà báo chí thường nhắc tới.

Tôi không tin quá nhiều vào quá trình tổ chức các cuộc thi hoa hậu. Nhưng tôi vẫn đọc các bài liên quan. Đó là sức mạnh của báo chí và là mặt yếu của đàn ông tò mò.

Ở Bắc Mỹ, các cuộc thi hoa hậu (cũng như âm nhạc, thể thao v.v.) thường là cuộc thi "người vs. người". Tyra vs. Cindy. Rooney vs Drogba. Dewyze vs. Bowersox. Xã hội đề cao chủ nghĩa cá nhân, nên báo chí phải tìm yếu tố cá nhân trong mọi cuộc thi để làm thỏa mãn sự khát khao đó.

Xã hội Việt Nam dường như có hơi khác. Các cuộc thi hoa hậu có vẻ như không phải "người vs. người" mà "vẻ đẹp vs. vẻ đẹp". ("Cái tôi" bị đẩy xuống chăng?) Cụ thể là "vẻ đẹp thuần Việt" vs. "vẻ đẹp hiện đại".

Nói cách khác, không phải "cầu thủ vs. cầu thủ" mà là "đội vs. đội" - "lối chơi phản công của Đức" vs. "lối chơi giữ bóng của Tây Ban Nha"...

Tôi thấy điều này thú vị. Xã hội tôi không còn giữ khái niệm "vẻ đẹp thuần Tây". Gần nhất là khái niệm "classic Hollywood beauty" (Vivian Leigh, Katherine Hepburn, v.v.) nhưng khái niệm đó cũng đã mất. Bây giờ là người vs. người. Từng người một, từng vẻ đẹp một.

Nếu có một thí sinh da màu đăng quang trong một cuộc thi hoa hậu tại Mỹ, báo chí sẽ không nói "vẻ đẹp da màu lên ngôi!". Báo chí sẽ tập trung vào cá nhân em đó.

Còn ở Việt Nam "Vẻ đẹp thuần Việt lên ngôi" là loại tiêu đề bình thường.

Đẹp hiện đại hay giống Tây da trắng?

Thế nào là vẻ đẹp thuần Việt? Thế nào là vẻ đẹp hiện đại? Trước khi sang Việt Nam tôi chỉ biết so sánh phụ nữ đẹp và phụ nữ "chưa biết làm đẹp". Vậy làm thế nào để so sánh phụ nữ Việt Nam đẹp truyền thống và phụ nữ Việt Nam đẹp hiện đạị?

Đọc báo, tôi thấy trong nhiều trường hợp "vẻ đẹp hiện đại" đồng nghĩa với "gương mặt khá Tây". Ví dụ, báo chí Việt Nam hay dùng từ "hiện đại" khi nhắc vẻ đẹp của Mai Phương Thúy: "Cá tính, bản lĩnh và sở hữu một vẻ đẹp hiện đại... đó là những gì mà báo chí đã viết về chị." (Dan Tri)

Nhưng cứ một tác giả dùng từ "hiện đại" là có "tác giả" khác dùng từ "khá Tây"- "Nhưng tới năm 2006, Mai Phương Thúy với sự tự tin của tuổi trẻ, gương mặt khá 'tây' với chiều cao và chỉ số hình thể tầm 'quốc tế', đã giành chiến thắng...(2! Sao)"

"Vẻ đẹp hiện đại" có khi nghe nhẹ nhàng hơn "vẻ đẹp Tây" (cũng như "tiền bồi dưỡng" nghe nhẹ nhàng hơn "tiền hối lộ") nhưng trong nhiều trường hợp hai cái là một.

Phân tích thêm, tôi thấy trong nhiều trường hợp "gương mặt khá Tây" đồng nghĩa với "gương mặt khá giống gương mặt của phụ nữ Tây da trắng" (tất nhiên phải loại đẹp). Với nhiều người Việt Nam, "kiểu Tây" có nghĩa là "kiểu Tây da trắng". Nhưng đó là chủ đề khác.

Vậy tôi sẽ kết luận như sau: "vẻ đẹp hiện đại" theo cách dùng của nhiều người Việt Nam có thể hiểu là "vẻ đẹp có chất giống giống vẻ đẹp của phụ nữ Tây da trắng". Có khi đó chỉ là một nửa sự thật nhưng trong một bài viết ngắn như thế này một nửa sự thật là quá đủ.

Còn "thuần Việt" thì sao?

Tôi là đàn ông da trắng nên tôi rất hiểu phụ nữ da trắng đẹp ra sao. Đối với tôi, điều thú vị hơn là vẻ đẹp thuần Việt. Tôi không phải đàn ông thuần Việt nên tôi chưa hiểu phụ nữ thuần Việt đẹp ra sao.

Để thực hiện bài này tôi đã hỏi nhiều người bạn về khái niệm vẻ đẹp thuần Việt của họ. Mỗi người một ý, không khác gì tôi hỏi về diện mạo của... con ma!

- Con ma trông giống người thật

- Không không, con ma trông như quái vật

- Không không, con ma trong suốt

- Không không, con ma trong mờ!

Nhiều người nhắc cái mũi, nhiều người nhắc cái miệng, nhiều người chỉ nói: "Nhìn là biết!". Vậy tôi sưu tập 4 tấm ảnh của 4 người phụ nữ báo chí hay nói sở hữu vẻ đẹp thuần Việt.

Thế là đủ. Vẻ đẹp thuần Việt là vẻ đẹp chung của 4 em đó (mà không phải Mai Phương Thúy). Còn mặt mũi ra sao tôi sẽ để các chuyên gia trả lời trong phần bình luận.

Vẻ đẹp nào lên ngôi?

Hiểu sơ sơ về hai "đội đẹp" đó, tôi muốn chuyển sang câu hỏi khác. Trong các cuộc thi hoa hậu bây giờ vẻ đẹp nào dễ lên ngôi nhất?

Tôi nghĩ vẻ đẹp hiện đại.

Một cuộc thi hoa hậu tổ chức ở Việt Nam bây giờ sẽ có nhiều hoạt động khá hiện đại. Các thí sinh phải mặc bikini tự tin, phải làm chủ sân khấu, phải nói tự nhiên trước đám đông, phải đẩy cái tôi lên lên lên.

Tôi nghĩ một thí sinh "trông hiện đại" mà làm những việc "vốn hiện đại" đó sẽ thuyết phục khán giả. Khán giả sẽ (vô thức?) thấy hợp lý. Không chênh lệch, không mâu thuẫn.

Còn một thí sinh "đậm chất Việt Nam" sẽ khó xử hơn. Cảnh các thí sinh được lăng xê là sở hữu vẻ đẹp thuần Việt (Ta) mặc bikini và tạo dáng tự tin (Tây) tôi thấy là cảnh có bản chất hơi giống bài hát "Em trong mắt tôi" của nhạc sĩ Nguyễn Đức Cường. Không quần jean giày cao gót, em chọn riêng mình em áo dài, duyên dáng... Lời thì ủng hộ cách ăn mặc truyền thống của người Việt (Ta) trong khi nhạc nền và giai điệu đậm chất R&B (Tây).

Ngược lại, sáng thứ hai xem buổi tập của Đoàn Chèo Hà Nội sẽ thấy nhiều "em" mặc jean giày cao gót nhưng lại chọn riêng mình nhạc cổ truyền, đậm đà.

Đơn giản các thí sinh "thuần Việt" phải thể hiện theo cách hiện đại của cuộc thi. Nguyễn Đức Cường dựng bài "Em trong mắt tôi" cho đàn bầu và trống chầu thì chưa chắc giới trẻ đã nghe. Nghệ sĩ chèo đi siêu thị mặc trang phục diễn thì...chết cười.

Một thí sinh "hiện đại" chỉ cần thể hiện theo cách hiện đại là phù hợp (kể cả trả lời phần thi ứng xử theo cách hiện đại nhiều người sẽ thích!). Nhưng một thí sinh "thuần Việt", mặn mà, đằm thắm, được báo chí lăng xê là "đại điện của vẻ đẹp ngày xưa"...phải tìm một cách thể hiện khéo léo hơn, đủ hiện đại để tham gia, đủ truyền thống để chiến thắng. Điều đó không dễ.

Không dễ nhưng vẫn làm được. Nghe Nguyễn Đức Cường kết hợp nhạc R&B và lời "V&N" tôi thấy hay. Mặc áo thun có hình Vũ Trọng Phụng đi sàn nhảy tôi thấy xì-tin. Ăn bún bò Nam bộ với chai bia Guiness tôi thấy ngon.

Và tôi thấy nhiều đứa con lai trông rất xinh.

Thứ Sáu, 06/08/2010 - 07:52 Hồi tưởng về "Những Bông Hoa Nhỏ" (Dân trí) - Thế hệ chúng tôi may mắn. Hồi nhỏ, chúng tôi không có nhiều chương trình truyền hình thiếu nhi để xem. Chính vì thế, những chương trình đã có thành kỷ niệm chung của tất cả mọi chúng tôi, là chất dính kết nối được cả một thế hệ xanh!

Với thế hệ tôi bên Canada, chương trình "đứa đứa ai cũng xem" mang tên Mr. Dressup, là một chương trình giản dị, sáng tạo. Nhân vật chính là một ông vui tính thích làm thủ công và hát hò cùng hai con rối sống trong nhà trên cây ở ngoài vườn nhà ông.

Với các bạn Việt Nam của tôi, chương trình ai cũng xem đó mang tên Những bông hoa nhỏ. Mặc dù tôi không được xem nhưng nghe các bạn của tôi kể lại hoặc đọc các nhận xét trên mạng tôi cảm giác tôi như đã từng xem.

"Hồi đó ngày nào cũng lấy Những bông hoa nhỏ làm mốc thời gian, coi xong là phải vào bàn học bài!"

"Nhớ có bữa ăn cơm với cá chiên, vừa ăn vừa ngẩng lên nhìn cái tivi trắng đen màn hình lồi, đặt trong cái tủ 4 chân có 2 cánh cửa kéo bằng gỗ. Ngước lên ngước xuống một hồi hết chén cơm, hết tivi mà lát cá còn nguyên."

Hồi đấy nhất định không chịu ăn cơm cho đến khi tiếng nhạc của chương trình nổi lên. Xong là lại ngậm cơm lúng búng trong miệng đứng lên múa may quay cuồng với các bạn trong tivi. Ôi! xa lắm rồi í!

Tôi thích nhất câu "làm mốc thời gian". Hồi đấy tivi vẫn là đúng đồng hồ thật. "Hồi đấy cứ đến gần 7h là lại cuống cuồng chạy về nhà bật TV lên xem!"

Với tôi, "giờ vàng" là 8:30 sáng. (Mr. Dressup là chương trình dành cho các cháu 3-5 tuổi chưa đi học.) Mỗi buổi sáng trong tuần tôi ngủ dậy, đánh răng, thay quần áo, chạy lên cầu thang, ngồi trước tivi, đợi nhạc hiệu quen thuộc bắt đầu chạy.

Ôi cảm giác sung sướng khi nghe nhạc hiệu piano đó! Bây giờ tôi có thể trúng số hay giành giải Nobel vẫn không sung sướng bằng hồi 4 tuổi ngồi trước TV đen trắng, cầm sinh tố chuối mẹ vừa làm, nghe mấy nốt nhạc piano khẳng định chương trình tuyệt vời nhất trong đời tôi đã bắt đầu!

Tôi đã muốn tìm lại hình hiệu của Những Bông Hoa Nhỏ đểpost ở đây cho các bạn xem. Nhưng tra mạng tôi chỉ tìm đoạn mô tả của một người viết trên forum:"Mở đầu là 2 nhân vật hoạt họa chạy ra ghép tay vào nhau tung hoa lên xếp thành chữ những bông hoa nhỏ trông hay ghê, rồi là cả cái nhạc nền cũng rất chi là khó quên!"

Thế là tôi xuống Trung tâm tư liệu của Đài truyền hình Việt Nam, nơi các chị rất vui khi có khách nam. Có duy nhất một bằng betacam cũ trong đó có hình hiệu của Những bông hoa nhỏ- nhưng là hình hiệu không có nhạc và từ thời sau giải phóng, không phải hình hiệu "ghép tay" từ đầu những năm 90 đó.

Thời đó, đài truyền hình chủ yếu "phát là xong", không giữ băng gốc như bây giờ. Tôi có thể khẳng định với các bạn rằng Đài truyền hình Việt Nam không còn lưu lại hình hiệu/nhạc hiệu "Hai nhân vật chạy ra ghép tay vào nhau" dễ thương đó (tôi chưa được xem nhưng nghe có vẻ rất ấn tượng!).

Vậy có hai trường hợp: hình hiệu đó chỉ còn tồn tại trong trí nhớ của các bạn (như thế vừa buồn vừa lãng mạn!), hoặc một gia đình lúc ấy có máy thu băng VHS đã thu lại vài tập để ở hộp giấy nào đó. Khả năng đó thấp. Nếu ai tìm lại hình hiệu "ghép tay" đó hãy liên hệ ở phần comment nhé, tôi sẽ post ngay. Còn nếu không là phải chấp nhận một clip mấy giây có vô cùng nhiều ý nghĩa đối với hàng triệu người dân đã mất hẳn.

Tìm được hay không, điều quan trọng là các bạn vẫn nhớ - cũng như tôi và các bạn Canada của tôi vẫn nhớ mãi ông Mr Dressup vui tính.

Tôi nhìn các cháu bây giờ, các cháu Canada lẫn Việt Nam, và thấy tiếc. Tiếc cho chúng nó! Bây giờ có rất nhiều chương trình thiếu nhi phát trên rất nhiều kênh truyền hình khác nhau, có thể xem lúc phát, có thể thu lại xem sau (hay mua đĩa về!), thời gian cũng như chất lượng sáng tạo rất linh hoạt. Và đó chưa kể đến những thứ giải trí khác.

Có lẽ đó là sự phát triển. Sự phát triển đã cho chúng ta nhiều thứ nhưng sự phát triển cũng đã đòi lại nhiều thứ khác cũng rất quý giá.

Sự phát triển đã đòi lại Mr Dressup và Những Bông Hoa Nhỏ. Đòi xong tôi nghĩ sự phát triển đã cười, cười như một chú đồng nát vừa đổi một nhẫn thiếc lấy một nhẫn bạc.

Joe cho rằng việc tiết lộ số điện thoại trên một số chương trình đài báo hiện nay vừa trừu tượng, vừa mất công, vừa không cung cấp được thông tin hữu ích trực tiếp lại vừa có thể "vẽ đường" cho kẻ xấu lợi dụng.

Các anh tắc-xi thường được bật kênh giao thông. Tôi thường được đi tắc-xi. Kết quả là tôi thường được nghe kênh giao thông.

"Trên đường Phan Đình Phùng đã xảy ra vụ va chạm giữa một chiếc xe máy và một chiếc xe matiz đi ngược chiều - đó là thông tin của thính giả có số điện thoại 01687472647 gửi đến. Một thính giả có số điện thoại 0902485637 vừa thông báo cầu Chương Dương đang bị tắc từ đoạn...."

Rồi là thính giả C có số điện thoại 3, rồi là thính giả D số điện thoại 4...cứ mỗi phút là các anh chị dẫn chương trình phải đọc ít nhất 10 số di động dàiii. Không được nói "Một thính giả thông báo" - hoặc đơn giản hơn "Chúng tôi được biết" - mà phải nói "một thính giả có số điện thoại 0123456789!"

Vấn đề ở đây là số đông và số ít.

Có hàng triệu người nghe kênh giao thông đó. Khi người dẫn chương trình cảm ơn thính giả có số điện thoại 0123456789 sẽ có một người thấy sướng. Đó là chủ nhân của số điện thoại 0123456789. Với hàng triệu trừ một thính giả còn lại, đó chỉ là một loạt con số trừu tượng, không liên quan gì đến mình, chẳng muốn biết số điện thoại nào gửi, chỉ muốn biết có va chạm ở đâu thôi.

Kể cả các chương trình "tặng bài hát" phát những lúc giao thông đang tạm nghỉ - tên người bị thay bằng con số nhiều không kém. (Nhà đài thành nhà tù?!)

Thính giả có số điện thoại 0123232452 xin nói lời tha thứ với thính giả có số điện thoại 0234727582 đã ngoại tình với thính giả có số điện thoại 02738471276 tại nhà nghỉ có số điện thoại 045763736, giá thuê phòng là 10 đô-la tính theo tỷ lệ VND là 19.8742627465173

Phần cuối tôi sáng tạo chút nhưng nội dung thật gần như thế. Sao không nói là "bạn Thành học lớp 12 ở trường Amsterdam tặng 'người iu' là bạn Chi học lớp 11 ở trường Việt Đức.."? Đỡ trừu tượng hơn, ít nhất các thính giả khác có thể hình dung hai em học sinh bắt đầu rơi vào bẫy tình yêu - còn "thính giả có số điện thoại 0123232452" có hình dung được gì đâu?!

Người dẫn chương trình không cần chính xác đến mức đọc số điện thoại đâu!

Bảo mật thông tin cá nhân

Thêm chuyện nữa là sự an toàn thông tin cá nhân.

Liệu đài cho đọc số điện thoại của thính giả vậy có phải tiết lộ thông tin cá nhân một cách lỏng lẻo chăng?

Giả sử tôi là người không tốt (người yêu cũ của tôi sẽ đặt câu hỏi ở cách dùng từ "giả sử" ấy nhưng các bạn cứ chiều tôi đi) thì tôi có thể lợi dụng cơ hội để làm ăn. Tôi chỉ cần thuê người nghe đài từ sáng đến tối viết lại hết các số điện thoại đó. Sau một tuần tôi sẽ có danh sách gồm hàng nghìn số điện thoại, biết là số điện thoại thật, biết là của người chủ động gọi điện chương trình kênh giao thông.

Rồi tôi chỉ cần một USB 3G và một netbook rẻ là tôi có thể nhắn hết cho các số điện thoại tôi có được một tin lừa đảo nội dung như sau:

Chương trìng Giao Thông Hàng Ngày xin trân trọng cảm ơn sự đóng góp của bạn! Chương trình đã có món quà hấp dẫn tặng bạn! Để đăng ký nhận món quà bạn hãy gọi số + 19001234356 nhé. Cuộc gọi hoàn toàn miễn phí.

(Nhắn tin ngay cho nhà đài càng tốt!)

Đó là số điện thoại nước ngoài, người gọi sẽ mất $3 một phút, nhưng đâu phải ai cũng biết được điều đó - nhiều người vẫn cứ tưởng đó là chương trình kênh giao thông nhắn tin lại cám ơn thật. Dễ tin lắm! Rồi các "con gà" gọi điện số nước ngoài đó, chỉ được nghe nhạc chờ 3 phút là hết sạch tiền tài khoản!

Tôi có một người bạn Mỹ tóc vàng, xinh xắn, nhanh nhẹn. Sau một phút tình cảm với nhau, tôi cầm iphone của bạn ấy xem có app (chương trình ứng dụng) nào hay - theo cách những người vừa có phút tình cảm hay cầm xem đồ của nhau.

Bạn ấy có một app học tiếng Việt ("khó quá, em không dùng"), Game Tetris, mấy app liên quan đến thời tiết, một app có tên Gratitude Journal. Gratitude Journal? Tôi bấm nút mở. "Em ơi, Gratitude Journal là sao?"

"Đừng đừng đừng!!!"

Bạn ấy giật lấy lại iphone, để ở dưới bụng, nằm sấp. "Anh không được xem cái đó đâu".

Gratitude có nghĩa là biết ơn, nên tôi đoán Gratitude Journal là nhật ký trong đó người ta ghi lại nhưng gì họ biết ơn.

"Thì đúng", bạn ấy nói. "Nhưng anh không được xem đâu. Nhật ký em viết cho riêng em thôi."

"À quên, mỗi tháng em cũng gửi mẹ em xem. Mẹ em rất thích."

"Tên anh có ghi trong đó không?", tôi cười tinh vi. "Không đâu" bạn ấy đáp lại nụ cười tinh vi đó. "Tên anh ghi trong journal khác."

Ý tưởng hay

Mấy tháng sau đó tôi đi bộ một mình trên đường Thùy Vân, thành phố Vũng Tàu. Trời rất đẹp. Tôi nhớ lại bạn ấy, chiếc iphone và nhật ký biết ơn. "Đó là ý tưởng rất hay", tôi nói cho không ai nghe.

(Mà sao phải mất mấy tháng mới kết luận như thế nhỉ.)

Cuộc sống này làm ta dễ quên điều mang lại niềm vui. Ngược lại, rất dễ bị ám ảnh điều mang lại nỗi đau. Tôi biết ơn rất nhiều điều nhưng ít nghĩ đến. Tôi chán một số điều nhưng suốt ngày cứ nghĩ đến.

Báo chí cũng vậy. Các trang thời sự cũng đưa nhiều tin buồn - nào là Siu Black nói sai, nào là xác chết không có đầu, nào là công ty giết sông nọ, ám sát hồ kia, người dân lẫn con cá chuẩn bị hồ sơ đi kiện.

Con người hay tập trung vào điều xấu.

Đó là điều tự nhiên. Các bạn hãy nhìn lại thời nguyên thủy. Người ám ảnh điều xấu là người chủ động tránh điều xấu. Người chủ động tránh điều xấu là người sống lâu, yêu nhiều.

Còn người ngồi trên tảng đá, suốt ngày cười chúm chím nhớ lại những điều tốt đẹp trong cuộc sống là người chết sớm, chưa kịp chuyển AĐN sang ai.

Chính vì quá trình tiến hóa đó nên chúng ta đã có "AĐN bi quan", người người ai cũng có "máu buồn". Tôi thấy cái Gratitude Journal đó là phương pháp rất tốt để chống lại AĐN bi quan ẩn sâu vào mọi chúng ta. Nó bắt người ta phải suy ngẫm lại những điều vui trong quá khứ - tạm thời đẩy những suy nghĩ tiêu cực ra khỏi đầu.

Bởi đây là thời kỳ phát triển. Giờ mọi chuyện đã thoải mái; khi ngồi trên đá nhớ lại những điều vui vẻ trong quá khứ sẽ không có voi ma-mút lao vào làm ta chết đâu.

Biết ơn điều gì?

"Anh viết một cái đi. Anh là con người, anh phải biết ơn nhiều thứ chứ!"

"Nhưng anh không có iphone, anh kể ra bằng cách nào vậy?"

"Chàng hâm!" Bạn tội mở túi, rút bút chì, ném vào ngực tôi. "Em ra ngoài mua phở cuốn nhé, anh suy nghĩ đi."

Vậy tôi biết ơn điều gì? Kết thúc bài này tôi sẽ kể lại những điều tôi viết lúc ấy, rồi nếu thích các bạn có thể kể một số điều các bạn biết ơn, chúng ta sẽ có vài phút tích cực trước khi quay trở lại với cuộc sống "bình thường".

* Thứ nhất tôi biết ơn các bạn. Đã chịu khó đọc đến đây có nghĩa các bạn là độc giả của blog tôi, và blog có người đọc là tác giả có niềm vui.

* Tôi biết ơn mùa thu Hà Nội. (Mùa hè Hà Nội càng nóng tôi càng biết ơn mùa thu.)

* Tôi biết ơn chuyện tôi được sống ở Việt Nam vào lúc này - khi nói về không khí tiếng Anh dùng từ "electric", và không khí ở các thành phố Việt Nam đúng là electric thật, trẻ trung, năng động, nhìn xung quanh là tâm hồn tôi giật liên tục.

* Tôi biết ơn cơm cá kho tộ ở nhà hàng bí mật của tôi.

* Tôi biết ơn việc tôi không lấy vợ sớm. (Tôi cũng biết ơn việc lấy vợ trong mấy năm tới vẫn chưa phải là quá muộn.)

* Tôi biết ơn con mèo

* Tôi biết ơn việc tôi được lớn lên tại Canada - tôi rất yêu Việt Nam nhưng tôi cũng rất rất yêu đất nước và văn hóa mẹ đẻ của tôi.

Con nhiều nhiều hơn nữa (theo giọng nói của các anh chị đọc quảng cáo trên Xone FM), trong đó có những điều tôi biết ơn nhất trong đời - nhưng viết đến đó là bạn tôi trở về nhà cầm theo một suất phở cuốn và đĩa ốc luộc lá chanh. Với Joe, tự dưng một ngôi sao nhỏ xíu bỗng vụt sáng, xuất hiện nhan nhản trên mặt báo, hay bỗng "nổ" bởi xì-căng-đan ảnh nóng, hãy coi chừng, có mùi "thịt nướng" PR đấy!!!

Sao có tiền là sao lên báo.

Nói cách khác, mua bài PR không khó. Tôi đã từng mua bài để PR cho một chương trình do công ty bên tôi thực hiện. Một chị đại diện trang báo đến văn phòng, ngồi lịch sự, mở hồ sơ. Cho vào mục A sẽ mất tiền B, chị ấy giải thích. "Bên em có thể phát triển nội dung, hoặc nếu có sẵn thông tin, anh gửi email giúp em nhé, bên em sẽ sửa lại chút xíu" (vì thế nào phải trông giống như bài thường).

Ngày hôm sau bài lên trang - chỉ có tôi, chị đại diện trang báo và các em kế toán mới biết đó là bài đặt hàng.

Hiện tượng này phổ biến khắp thế giới. Độc giả của nước nào cũng đều hiểu rằng đa số bài họ đọc được đăng nhờ nội dung thu hút, một số nhờ các chiến dịch PR, một số nhờ cả hai. Với các cơ quan phụ trách trang báo, việc đăng bài PR là nguồn thu quan trọng. Độc giả không còn tiêu tiền mua báo giấy nhưng các anh chị nhà báo vẫn phải có cơm ăn.

Có trang báo nhận đăng nhiều bài PR, có trang nhận ít. Không phải tùy từng nước mà tùy từng trang báo.

Vậy thế nào là bài viết đặt hàng? Hôm nay tôi muốn chỉ cho các bạn biết vài cách để nhận ra những bài PR được ngôi sao "giúp" các trang báo đăng lên: Sao nhỏ bỗng tỏa sáng - Sao Sao chụp hình cưới! Sao Sao quay clip cùng người hâm mộ! Sao Sao duyên dáng trong áo dài truyền thống! Đọc xong các đầu đề trên độc giả có duy nhất một câu hỏi trong đầu: "Sao Sao là Ai?" Thường Sao Sao là một ngôi sao nhỏ đang yêu một đại gia lớn. Em Sao Sao thích hoành tráng, còn anh đại gia thích phụ nữ thích hoành tráng (vì đó là điều anh ấy có thể cung cấp được). Thế là Sao Sao lên báo báo!

Gây xì-căng-đan nhẹ - Cho dù là bài đặt hàng nhưng nội dung vẫn phải thu hút. Không có nội dung nào thu hút bằng chi tiết xì-căng-đan. Chính vì thế nhiều sao làm PR theo cách "tự tát mình, kêu oan"! Điều quan trọng là "mức độ sốc" phải đủ để thu hút người đọc nhưng chưa đủ để làm hỏng sự nghiệp; phải tìm cái mức giữa say rượu và buồn nôn. Một sao nữ bị "lộ ảnh nóng" nhưng các tấm ảnh vừa bị "lộ" đó không nóng lắm (trong bài đăng vài ảnh cắt nhỏ) rất có thể là sao nữ "có tật giật mình". Sao bị cướp tiền, sao bị người hâm mộ quấy rối, Mr. Sao đang yêu Miss Sao say đắm, tất cả đều là đáng nghi hết!

Sao xuất hiện nhiều báo - Các trang báo luôn muốn bảo vệ nội dung. Khi viết bài phỏng vấn, phóng viên thường nộp cho duy nhất một trang báo, không sửa thành version ABC nộp cho báo DEF đâu. Các trang giải trí tổng hợp có thể đăng lại bài, nhưng với điều kiện trích rõ nguồn. Một trang báo vẫn có thể ăn theo sự kiện bị các trang báo khác "nhảy vào" trước, nhưng phải khai thác sự kiện theo góc nhìn mới...Vậy nếu có một ngôi sao xuất hiện liên tục trên nhiều trang báo khác nhau trong thời gian ngắn và với nội dung tương tự thì...P cộng R bằng...

Bài có thông tin cụ thể về sự kiện sắp tới - Nếu có bài: "Joe bị fan cuồng dọa tự tử nếu không đi uống trà sữa trân châu cùng", nói về nỗi căng thẳng của ca sĩ Joe Canada khi đang chuẩn bị cho buổi biểu diễn lớn nhất trong đời, rồi ở cuối bài thông báo: Liveshow "Joe và những người bạn" sẽ diễn ra ở Cung Việt Xô vào 7:30-9:30 tối Chủ nhật, vé 200.000-400.000 VNĐ ...thì đó là mùi thịt PR nướng.

Bài có đường link đến website cá nhân/thương mại - Thường các trang báo chỉ chấp nhận bài để link sang các bài khác thuộc trang báo đó. Nếu có link nối đến trang cá nhân của sao hoặc trang thương mại nào đó thì nên nghi ngờ. "Joe sẽ bật mí về công việc mới chứ? - Vâng, tôi mới mở một quán ăn nhỏ, cực hấp dẫn, cực kul các bạn nhé! Các bạn có thể tham khảo tại www.phoforfatbums.vn! Các bạn ủng hộ tôi nhé!"

Có nhiều ảnh đẹp - Các bài phỏng vấn ngôi sao thường dùng mấy tấm ảnh đẹp có chất minh họa; cái chính là nội dung phỏng vấn. Nếu bài có rất nhiều ảnh đẹp chụp theo rất nhiều phong cách khác nhau thì biết đâu người gửi những ảnh đó đã nhận lại hóa đơn thanh toán!

Còn cách đơn giản nhất để biết bài phỏng vấn ngôi sao là bài PR?

Nội dung chẳng có gì! Nhóm "nữ quái" Bờ Hồ và công an mini Sau khi đọc loạt bài về nhóm "nữ quái" Bờ Hồ trên Dân trí, cũng giống như nhiều độc giả, Joe vô cùng bức xúc, nhưng cũng từ bức xúc đấy Joe đã "hiến kế" không những có thể dẹp tan được các "nữ quái" mà còn nhiều hành động thiếu văn minh khác nữa.

Mới đây tôi đã đọc về nhóm "nữ quái" chuyên bắt chẹt du khách ở Bờ Hồ, thủ đô Hà Nội. Thủ đoạn của họ không mới - ấn quang gánh vào vai du khách, ép chụp ảnh rồi đòi tiền "boa".

Cách phản ứng của một số độc giả cũng không mới.

"Quá xấu hổ với các hành vi của những con người trên và thất vọng với chính quyền địa phương", một người gửi comment có địa chỉ email [email protected] than thở. "Hãy giúp chúng tôi gặp những người có trách nhiệm về quản lý du lịch để hỏi họ bao giờ và liệu có chấm dứt những hành động như trên!"

Yêu cầu người có trách nhiệm thực hiện đúng công việc được giao cho họ cũng là một cách giảm bớt tình trạng trên. Nhưng xã hội chia trách nhiệm như thế nào? Theo tôi, người có trách nghiệm nhất không phải là công an, dân phòng hay đơn vị chính quyền địa phương nào khác. Người có trách nhiệm nhất chính là những người dân bình thường, là chúng ta, là [email protected].

Lý do mà những nước như Nhật Bản và Thụy Sĩ có đời sống văn minh hơn là xã hội huy động hàng triệu "công an mini" ra đường hàng ngày thực hiện nghĩa vụ. Người Nhật chuyển điện thoại sang chế độ rung khi đi tàu điện ngầm không phải vì sợ chính quyền địa phương. Họ sợ những người Nhật khác.

Tôi đã từng chứng kiến các nữ quái "làm việc" ở gần Bờ Hồ. Điều làm tôi buồn nhất không phải là hành động thiếu văn hóa của họ, mà là văn hóa thiếu hành động của người xung quanh. Bao nhiêu người chứng kiến, bao nhiêu người hiểu rất chính xác các nữ quái ấy đang làm gì. Nhưng dường như hầu hết đều không nói gì. Khách du lịch rút ví, trả tiền, tự hỏi vì sao lại có người lừa mình thế.

Nhiều khách du lịch khi về nước bảo với gia đình rằng "Người Việt Nam rất thân thiện!". Nhưng cũng có nhiều khách du lịch về nước rồi than thở "Việt Nam rất đẹp nhưng con người hơi bất lịch sự."

Giả sử làm phép tính, mỗi ngày một khách du lịch gặp khoảng 20 người Việt Nam. Nếu du khách đó không ngại ra đường đi chơi thì rất có thể 15 trong 20 người đó là nữ quái, là chú xe ôm bắt chẹt, là cậu đánh giầy lừa đảo,v.v....đơn giản vì nhiều "người không tốt" chủ động tiếp cận với khách du lịch nước ngoài (Hê-lô, hê-lô, oe iu gô?)

Rất có thể 2/3 số người Việt Nam mà một khách du lịch gặp trong một ngày lang thang ngoài phố là đại diện của một "bộ phận xã hội lừa đảo" chiếm ít hơn 0.0001% dân số Việt Nam.

Rõ ràng nhiều người Việt Nam quan tâm. Người Việt Nam rất quý khách, thấy khách không được quý là áy náy vô cùng. Nhưng có vẻ như phần lớn người Việt thể hiện sự quan tâm đó trên mạng ngày hôm sau, không phải ngoài đường ngay hôm đó. "Thật là đáng buồn", họ nghĩ khi chứng kiến những trường hợp trên. Rồi họ đi về, mở laptop, vào trang thời sự.

"Thật là đáng buồn" họ bình luận.

Nếu tôi đứng giữa một công viên lớn tại thành phố Tokyo hoặc Zurich rồi liên tục xả rác xuống đất, tôi sẽ bị nhắc nhở bởi hàng nghìn con mắt, thậm chí bởi một số giọng nói và bàn tay. Ở Bờ Hồ Hà Nội dường như rất ít. Có vẻ như nhiều người cho rằng, nhắc nhở người xả rác là việc của bảo vệ công viên, của chủ quán nước, của dân phòng, của công an, của các quảng cáo phát trên truyền hình...còn dọn rác là việc của các cô quét đường vào ban đêm.

Những trường hợp như: thanh niên xả rác, nữ quái lừa đảo, những kẻ hư hỏng phá lễ hội hoa... tôi thấy chỉ vài người đứng lên nhắc nhở hay trách mắng, thường là các bác lớn tuổi rất yêu thành phố của họ. (Có lẽ vấn đề này nặng hơn ở Hà Nội; tôi đi chọn hoa trong Sài Gòn thấy môi trường rất văn minh). Rồi khi bị nhắc nhở, "nữ quái và đồng bọn" ấy chửi lại một cách "rất khỏe", thế là lớp giải tán!

Nhưng nếu người nào, công dân nào, cũng nhắc nhở...nếu nhóm "nữ quái" không thể bắt đầu thực hiện thủ đoạn vì bị 10 người xung quanh nhảy vào cho biết quan điểm (bằng lời!), thì lúc đó mới hết chuyện. Chửi lại một bác lớn tuổi không khó, chửi lại cả một thành phố là một điều kể cả "nữ quái" cũng không thể làm được!

Tôi nghĩ lạc quan rằng sau này người Việt Nam sẽ làm công an mini rất tốt. Làm công an mini giống như nhảy dù và các môn thể thao mạo hiểm khác: khi đã làm thì rất khó bỏ. Cái chính là phải dám bắt đầu!

Các bạn cứ thử đi. Lần sau thấy một người Việt đang lừa một người Tây (trường hợp Tây lừa Việt để tôi lo nhé!), hoặc một người Việt đang lừa một người Việt khác, hoặc một người Việt đang lừa cả xã hội bằng cách xả rác, ngắt hoa, chen lấn - hãy nhìn họ với con mắt ma quỷ, nhắc họ bằng lời nói - ngay tại hiện trường!

Nếu bạn bị chửi, cứ tiếp tục đi cho đến khi bạn đã bị chửi một nghìn lần. Khi đó bạn mới là thành viên tích cực của xã hội!

Cái chết" của dấu hỏi Tiếp "dòng" gìn giữ sự trong sáng của tiếng Việt, lần này Joe phát hiện nhiều từ tiếng Anh khi được Việt hóa lại bỏ quên thanh điệu (dấu) mà nhất là các dấu hỏi, ngã, nặng. Những gợi ý giải quyết vấn đề của riêng Joe cũng rất đáng được lưu tâm.

**

Thứ 6 tuần trước tôi nói đến việc hệ thống đánh vần của tiếng Việt đang có nguy cơ bị từ tiếng Anh xâm lấn. Bây giờ tôi muốn khai thác thêm một chủ đề liên quan mà tôi bắt đầu mở ở cuối bài trước - Tiếng Việt đang có nguy cơ bị mất dấu trước nhiều từ mượn tiếng Anh!

Những từ trước đây mượn của tiếng Hán có đầy đủ 6 dấu: Sắc (thắng), ngã (mã), hỏi (thủy), huyền (quyền), nặng (phật) và không dấu (tham).

Những từ giờ đây mượn của tiếng Anh thì không. Đa số để không dấu (dấu ngang). Một số thêm dấu sắc (shock - sốc) hoặc dấu huyền (Pro - pờ rồ). Vài trường hợp thêm dấu nặng (party - pạt ty). Tôi nghĩ hoài chưa ra được một từ mượn của tiếng Anh nào thêm dấu hỏi hay dấu ngã.

Bảo vệ thanh điệu

Để giữ ngữ điệu của tiếng Việt tôi nghĩ nên chủ động hơn trong việc thêm dấu vào từ mượn của tiếng Anh.

Tìm google, từ "đô-la" có 1.120.000 kết quả. Từ "đồ-la" chỉ có 357.000 kết quả. Khỏi phải nói tôi thích phát âm "đồ-la" hơn - vì có dấu! (Bài này tôi chỉ đề cập đến chuyện phát âm, tạm thời bỏ qua chuyện viết theo phát âm tiếng Việt hay theo hình thức tiếng Anh mà tôi phân tích trong bài trước).

Với tư cách là một người từ ngoài nhìn vào, tôi thấy phát âm của từ mượn nếu để không dấu ("la-la-la") không phù hợp với thanh điệu tiếng Việt. Tôi nghĩ cách thêm dấu vào của tiếng Trung cũng hay, Ca-na-đa thành Cà-na-đà (ví dụ thế).

Một người gửi nhận xét tên "Thanh" (thế mới duyên!) không đồng ý.

"Em học tiếng Trung rồi thì biết, đôi khi "Việt hóa" hoặc "Trung hóa" tên riêng nước ngoài như thế sẽ khiến người học tiếng Việt hoặc tiếng Trung rất khó nhận biết là cái danh từ ấy chỉ cái gì. Thứ hai nữa, nó khiến cho người trong nước không biết đến sự tồn tại của một anh có tên Ronaldo mà chỉ biết đến anh Rổ-nã-đồ mà thôi, như thế không hòa nhập được với thế giới."

Bạn Thanh nói có lý. Nhưng tôi vẫn nghĩ như tôi đã nghĩ - nên thêm dấu vào. Nếu làm tốt người nghe vẫn sẽ hiểu.

Kể cả để không dấu (Ha-ri-Po-tơ), phát âm tiếng Việt đã khác với phát âm tiếng Anh rồi. Nhiều nguyên âm và phụ âm tiếng Anh không có trong tiếng Việt, lưỡi của các bạn sẽ rất khó làm được những gì lưỡi của tôi đã làm từ bé (không được cười nhé). Đó là chưa kể đến chuyện trọng âm.

Cái hay của phát âm tiếng Anh là trọng âm. Một từ như "Indonesia" khi chuyển từ tiếng Anh sang tiếng Việt sẽ bị mất trọng âm ngay, "indo-NE-sia" sẽ trở thành "In-đô-nê-si-a". Điều đó không tránh được - đơn giản vì tiếng Việt không có trọng âm.

Cái hay của phát âm tiếng Việt là thanh điệu - la lá là lả lã lạ

Trong trường hợp ngược lại là tiếng Anh mượn từ của tiếng Việt chắc chắn sẽ có hai điều xảy ra: (1) tiếng Anh sẽ bỏ thanh điệu, và (2) tiếng Anh sẽ thêm trọng âm. Cảm ơn sẽ thành cam-ON hoặc CAM-on, không thể chia âm tiết 50/50 như trong tiếng Việt đâu.

Khi mượn từ của tiếng Anh, tiếng Việt hay dừng lại ở bước đầu tiên: bỏ trọng âm. Song tiếng Việt hay bỏ qua bước tiếp theo là thêm thanh điệu. Như vậy, đa số từ mượn đang bị kẹt ở giữa hai cách phát âm của hai ngôn ngữ khác nhau, không còn là phát âm của Tây, vẫn chưa phải là phát âm của Ta.

Tạm gọi là phát âm của "Tâ".

Có người sẽ nói tiếng Việt có thực hiện cả hai bước. Bước đầu tiên là "bỏ trọng âm"; tiếng Việt phải làm. Bước thứ hai là thêm dấu vào; tiếng Việt cũng phải làm (bắt buộc!) kể cả thêm 4 dấu ngang liền vẫn là thêm dấu vào. Tiếng Việt có trường hợp 4 từ (hoặc âm tiết) dấu ngang đi liền với nhau - Cho tôi ăn xôi, linh tinh lung tung, v.v.

Theo tôi, thêm 4 dấu ngang liền chưa phải là thực hiện bước hai. Theo tôi, bước hai là phải thêm thanh điệu sao cho phù hợp với ngữ điệu chung.

Từ "Kamikaze" khi sang tiếng Việt phát âm là "ca-mi-ca-dê", 4 dấu ngang liền. (Chọn từ Nhật-Anh cho vui.) Tiếng Việt bình thường ít gặp trường hợp 4 dấu ngang đi liền nhau để miêu tả một cái gì đó cụ thể. "Con chim bay cao" - "cơm rang Sa-pa" những trường hợp đó chắc gồm tỷ lệ nhỏ. Người có tên như "Phan Văn Nam Anh" chắc cũng không nhiều đâu. Đa số trường hợp miêu tả một cái gì đó hoặc người nào đó cụ thể là dùng nhiều loại dấu khác nhau. (Máy bay trực thăng)

Không phải phát âm "ca-mi-ca-dê" không được. Quá được thôi. Vấn đề là có quá nhiều từ mượn của tiếng nước ngoài để không dấu như vậy - nếu nói về một chủ đề chuyên môn (pan-a-đôn và pa-ra-si-ta-môn dùng cho si-đa) hoặc xem bóng đá (Uê-ru-ni gặp Van-pơ-si ở Li-vơ-pun...) tiếng Việt chuẩn trở thành tiếng Việt Ba Vì ngay!

Pi-da (Pizza), mi-tơ (meter), Ha-ri-po-tơ (Harry Potter)

Thêm vài dấu sắc, huyền, nặng có sao đâu? (Nếu là dấu hỏi thì càng thú vị!) Tôi biết ngôn ngữ nào cũng phát triển một cách tự nhiên. Tôi biết tiếng Việt có hệ thống thêm dấu vào từ mượn của tiếng Anh rồi. Những từ như "text" hoặc "net" phải có dấu sắc chẳng hạn; hệ thống yêu cầu như thế.

Hệ thống đó khá cố định.

Tôi biết một Ủy ban nhà nước không thể thêm dấu vào từ mượn "tùy thích", như thêm đường vào ly trà đá.

Tôi biết nhiều nhà ngôn ngữ học cho rằng cách đây 1.000 năm tiếng Việt đã không có dấu, và trong 1.000 năm tới tiếng Việt sẽ mất hết cả 6 dấu đang có. Tôi biết 80% nội dung bài blog này là nói bóng nói gió.

Thành lập một Ủy ban bảo vệ ngôn ngữ sẽ không hiệu quả lắm (trừ trường hợp liên quan đến cách đánh vân). Tôi không biết vì sao tôi đề nghị làm thế. Chắc đơn giản tôi không thích sự thay đổi.

Nhưng, nhưng... rõ ràng quá trình thêm dấu vào các từ mượn từ tiếng nước ngoài có thể thành công được! "Cà-phê" là một sự thành công lớn chứ. Ít ai sẽ nói "Ca-phê" nghe hay hơn "Cà-phê".Rồi là "xì-tin", "xì-trét", nhiều ví dụ rất hay. Nhưng tiếng Việt có thể làm hay hơn và nhiều hơn - bây giờ còn quá nhiều từ không dấu đang chui vào. Kể cả thêm vài dấu huyền ở vài nơi thôi là đủ để làm tôi thấy vui đấy!

Phải làm sao để "đồ-la" có nhiều kết quả hơn "đô-la"!

--

Tôi cũng muốn cảm ơn các thầy cô giáo ở khoa Việt Nam học và tiếng Việt thuộc trường Đại học khoa học xã hội và nhân văn Hà Nội - không có họ thì tôi vẫn viết theo kiểu "Tôi yêu phở".

Cái chết" của chữ "Đ" Joe nhận thấy hệ thống đánh vần của tiếng Việt thật tuyệt vời, nhưng lo lắng trước sự "xâm lấn" của các từ tiếng Anh đang bị một số người nghĩ "thế mới oai". Một số chia sẻ riêng của Joe để giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt rất đáng được lưu ý.

Nếu chữ Đ bị bỏ các bạn có thấy buồn không?

Có ai rơi nước mắt nếu chữ Đ trở thành chữ D, mất dấu "-" nhỏ ở giữa?

Trước hết, hệ thống đánh vần của tiếng Việt khá tuyệt vời. Nghe thì biết viết. Đọc thì biết nói. Chính tả và phát âm là một. Ví dụ, tôi bịa ra một từ tiếng Việt mới - "puốc pin" chẳng hạn. "Chị ấy đã puốc pin tôi!" tôi nói với các bạn. Mặc dù lần đầu tiên nghe nhưng các bạn sẽ biết cách viết từ đó, đi về gửi tin nhắn cho mọi người đọc - "Anh Dâu bị puốc pin rồi đó hahaha!"

Hệ thống đánh vần của Tiếng Anh không tuyệt vời chút nào. Nếu có một người bịa ra một từ mới như vậy, rồi nói với tôi, rất có thể tôi sẽ không biết cách viết. Ví dụ: Joe, you are such a "gabow!" Muốn nhắn tin cho mọi người,tôi sẽ phải về nhà lên mạng kiểm tra xem từ đó viết như thế nào (và nghĩa là gì?). Gabow? Gobow? Gaboe? Gabowe? Gabough?

Tiếng Anh có bảng chữ cái thứ hai là Phiên Âm Tiếng Anh Quốc Tế. Những người đang học tiếng Anh chắc rất quen với các chữ "nửa Nga nửa Ai Cập" như θ, ʈ ɖ ɘ æ... Lẽ ra bảng chữ cái thứ hai này là bảng chữ cái thứ nhất. Phát âm và chính là một, giống hệ thống tiếng Việt. Nếu chỉ có bảng phiên âm (mà không có bảng 'lôi thôi' kia) người Việt đang học tiếng Anh không cần học thuộc cách đánh vần của hàng nghìn từ dài. Họ chỉ cần học vài "luật chơi" để âm ra miệng thành chữ trên trang.

Có nhiều nhà ngôn ngữ học ở các nước nói tiếng Anh muốn sửa lại hệ thống đánh vần đang dùng, bỏ hết các trường hợp viết ra một âm theo nhiều kiểu khác nhau (kiểu mượn từ tiếng Đức, từ tiếng Pháp, từ tiếng Hà Lan, từ tiếng gì-gì-đó của nước đâu-đâu-đấy) Một vợ, một chồng; một cách nói, một cách viết. Theo đa số nhà ngôn ngữ học đó, thay vì các chữ "Ai Cập/Nga" kia nên dùng chữ "abc bình thường", nhưng dùng cách thông minh hơn. Ví dụ, âm "ô" trong tiếng Anh có nhiều kiểu viết khác nhau - nên chọn duy nhất một kiểu và đóng cửa lại.

Go = Go

Joe = Jo

Show = Sho

Though = Tho

Vấn đề là tiếng Anh đã viết như thế rồi. Thay đổi cả cách đánh vần của một ngôn ngữ khó vô cùng - bao nhiêu là sách phải in lại, bao nhiêu là người sẽ kêu ầm ĩ. Bất lực.

Người Việt Nam đang giữ trong tay chính hệ thống mà các nhà ngôn ngữ học phương Tây ấy đang với tới. Một hệ thống đánh vần thông minh, gọn gàng, liên quan trực tiếp đến cách phát âm (độ chính xác gần 90%). Thế mà các bạn đang nhập trực tiếp rất nhiều từ tiếng Anh (cách viết vốn đã linh tinh), không sửa lại theo hệ thống tiếng Việt, in trực tiếp trên các trên tạp chí, tờ báo, cuốn sách...

Mỗi khi thấy một chữ Đ bị thay bằng một chữ D tôi cảm thấy lạ. "Chúng ta đã xem lại data của công ty." Sao không viết "đata"? Phát âm là đa-ta, không phải da-ta. Đa là đa, da là da, hai âm riêng.

Chuyện Đ/D là cách mở màn. Phần biểu diễn còn dài.

"Tuyển Anh luyện đá penalty". Sau không viết "pênanty"? Tôi biết cách Việt hóa này nhìn hơi buồn cười, có lẽ hơi "quê quê", nhưng tại sao không chịu xấu hổ nhỏ để bảo vệ hệ thống lớn tuyệt vời? (Chưa nói đến chuyện tác giả không viết "đá phạt đền")

Tôi nghĩ việc Việt hóa từ mượn không khác gì việc đội mũ bảo hiểm - nếu ai cũng làm thì không ai cảm thấy xấu hổ. Một tác giả viết "đata" sẽ cảm thấy ngại vì độc giả quen với cách viết "data" rồi (sành điệu mà). Nhưng bản thân cách viết "đata" không có gì là đáng ngại cả.

Nếu từ trước đến giờ người Việt chỉ viết "film" (theo cách tiếng Anh), rồi hôm nay trên báo có một tác giả bỗng viết "phim" thì các bạn sẽ thấy buồn cười. "Phim" hả? Trời ơi, quê quá, lạ quá, buồn cười thế nhỉ! Nhưng các bạn đã quen với cách viết "phim" từ lâu rồi nên không thấy buồn cười nữa - vì trước đây có một người dũng cảm quyết định viết lại từ đó cho phù hợp với ngôn ngữ tiếng Việt. (Lưu ý: Các từ mượn của tiếng Pháp ngày xưa được Việt hóa tốt hơn các từ mượn của tiếng Anh ngày nay)

Đọc đến đây chắc các bạn hiểu việc tôi đang phê phán không phải là mượn từ của tiếng Anh mà là mượn trực tiếp, không sửa lại cách viết cho phù hợp với tiếng Việt. Theo tôi, nên sửa lại tất cả các từ mượn của tiếng Anh nào cho phù hợp với tiếng Việt, ngoài các danh từ riêng như tên người, tổ chức hay địa điểm (Beckham, Unicef, Paraguay...).

Buồn cho "Cha"!

Tôi lo về tương lai hệ thống đánh vần của tiếng Việt. Cha Đắc Lộ (Alexandre De Rhodes) và những người Việt Nam phát triển hệ thống đánh vần chữ La-tinh cùng (và sau) ông ấy đã làm tốt. Tôi nghĩ họ sẽ rất buồn khi biết chữ Đ của họ đang dần dần biến thành chữ D, chữ Ê đang dần dần biến thành chữ E...và một hệ thống tuyệt vời đang bị thiếu chăm sóc.

Tôi biết một số các bạn sẽ nói:"Yên tâm! Đó chỉ là những từ tiếng Anh ghép vào câu tiếng Việt. Tại sao không giữ lại cách viết tiếng Anh; dễ nhìn hơn chứ! Sẽ không ảnh hưởng đến các từ khác trong câu đâu, đã xem data sẽ không thành dã xem data!"

Có lẽ một chữ D trong một từ tiếng Anh (trong một câu tiếng Việt) sẽ không ảnh hưởng đến các từ khác. Tuy nhiên chữ D ấy sẽ ảnh hưởng đến hệ thống. Trước đây tiếng Việt có một hệ thống đánh vần công bằng - không có từ nào, chữ nào, hơn cái hệ thống đó. Còn bây giờ có một số từ "hơn".

Nói cách khác những từ mượn trực tiếp từ tiếng Anh (không viết lại cho phù hợp) giống những người nước ngoài đi đường không đội mũ bảo hiểm - vì nghĩ công an sẽ không bắt.

Hãy nhìn câu này: "Gặp turbulence nên máy bay đã hạ cánh muộn 20 phút." Từ turbulence phát âm như thế nào? Bạn có biết không? Cách phát âm của bạn có giống cách phát âm của người ngồi bên cạnh không? Theo hệ thống tiếng Việt cũ, chính từ đó phải cho bạn biết cách phát âm chính xác (qua cách đánh vần). Thế mới là hệ thống tuyệt vời!

Nhưng theo hệ thống bất bình đẳng mới thì từ turbulence có thể vênh mặt lên. Các từ bên tay phải, bên tay trái phải cho bạn biết cách phát âm. "Họ" là từ của Việt Nam nên họ phải theo luật của Việt Nam. "Nhưng tôi chả cần," từ turbulence đang nói. "Tôi là từ nước ngoài. Anh muốn phát âm hả? Anh cứ đoán mà xem."

Không tốt! Chỉ có những từ như Beckham, Unicef, Paraguay vừa kể trên có "quyền được miễn ngoại giao", là không bắt được. "Turbulence" là dân thường - bắt thoải mái. (Turbulence nghĩa là thời tiết xấu khiến máy bay lắc lên lắc xuống.)

Còn quan điểm"...đã xem data sẽ không thành dã xem data"?

Tôi chưa chắc. Biết đâu các từ mượn dần dần sẽ ảnh hưởng đến các từ "bản địa" thì sao? Trong tiếng Việt, lớp từ Hán-Việt chiếm một tỷ trọng rất lớn, nhất là ở phong cách nghị luận, khoảng 60-70%. (GS Nguyễn Tài Cẩn). Biết đâu năm 2999 từ "Anh Việt" chiếm 70% thì sao? Thì nguy hiểm! Từ Hán Việt không thể làm hỏng hệ thống đánh vần của tiếng Việt. Từ "Anh Việt" thì có thể có.

Từ Hán khi sang tiếng Việt phải viết lại từ đầu (vì là từ tượng hình). Khi viết lại đương nhiên phải theo luật của hệ thống tiếng Việt. Nhưng từ tiếng Anh có cách viết đi kèm. Có thể viết lại cho phù hợp với hệ thống tiếng Việt, hoặc có thể không - thế nào cũng có từ để bán. Xu hướng là không viết lại, "cứ để nguyên cho xong". Nếu tiếp như thế, dần dần hệ thống đánh vần của tiếng Việt sẽ bị mất, thậm chí bị thay bằng hệ thống lộn xộn của tiếng Anh.

Đó là vấn đề chung của các ngôn ngữ dùng chữ La-tinh: tiếng Việt, tiếng Indonesia, tiếng Somali (hoặc Sô-ma-li), v.v. Các ngôn ngữ dùng chữ riêng không bị ảnh hưởng; Tiếng Trung, tiếng Nhật, tiếng Hàn, v.v., khi nhập từ tiếng Anh phải bỏ cách đánh vần tiếng Anh ngay.

Ủy ban bảo vệ

Người trí tuệ nên là người tiên phong. Họ nên thống nhất một hệ thống mà trong đó các từ mượn của tiếng Anh có cách Việt hóa chính thức và phù hợp. Vấn đề là với một số người tự cho là trí tuệ Việt Nam, nói từ mượn của tiếng Anh với phát âm cũng mượn từ tiếng Anh trở thành cách khoe khoang trình độ của mình.

Thay vì chỉnh sửa hoặc bỏ đi, họ lại nhấn mạnh các chữ "s" ở cuối từ tiếng Anh, các chữ "th" ở đầu...đến mức cách phát âm của họ nghe giống con mèo tức giận hơn người Anh. "Tao biết, mày chưa biết", là điều các con mèo tức giận ấy muốn nhấn mạnh.

Vậy chúng ta nên nhờ ai?

Có khi Việt Nam nên thành lập một Ủy ban bảo vệ ngôn ngữ theo cách L'Académie française bên Pháp. (Tiếng Pháp cũng đang bị đe dọa từ nhiều phía.) Khi có một từ tiếng Anh xuất hiện nhiều trong tiếng Việt (sorry, toilet) các chuyên gia thuộc Ủy ban sẽ thống nhất một cách viết cho phù hợp với tiếng Việt (so-ri, toi lét). Cách viết ấy Ủy ban sẽ thông báo là chính thức, được cho lên mạng, in trong các từ điển và biển quảng cáo.

Trong trường hợp Ủy Ban không chấp nhận dùng từ mượn từ tiếng Anh thì các chuyên gia sẽ chọn một từ tiếng Việt dùng để thay thế (turbulence = sốc khí). Các tạp chí, tờ báo và trang điện tử lớn sẽ phải hoạt động theo quy định của Ủy ban, không thì bị phạt tiền.

Thêm dấu vào

Thêm một việc quan trọng Ủy ban nên thực hiện. Đó là thêm thanh điệu vào từ mượn. Tiếng Trung khi mượn từ của tiếng Anh hay thêm thêm dấu vào. Ronaldo thành Rổ-nã-đồ (ví dụ vậy). Tiếng Việt thì không. Tiếng Việt hay để không dấu. Ba-ha-sa, In-đô-nê-si-a, v.v. Nghe rất "la la la" và cũng hơi buồn ngủ. Tôi dùng thuốc pan-a-đôn loại hai đô-la mua ở Cam-pu-chi-a gần cửa hàng nô-ki-a ở chỗ đường Van-pơ-si giáp đường Uê-ru-ni...

"Thổ Nhĩ Kỳ" là cách của tiếng Trung. "Thô-nhi-ky" là cách của tiếng Việt (Thổ Nhĩ Kỳ là từ mượn của tiếng Hán mượn của tiếng Tây nên có dấu). Nếu đọc báo lá cải của Việt Nam các bạn sẽ thấy tên của các sao Trung Quốc lên xuống bình thường, nhưng tên của các sao Tây rất "la la la" Xem trận bóng đá cũng vậy, "Chân Ma-cô Su-lê của Slô-ven-i-a đã chạm vào đầu ben-gia-min ba-li-ma của Bơ-kin-a-pha-sô..", thỉnh thoảng có một dấu sắc ở cuối (I-ba-him-ơ-víc).

Tôi nghĩ tiếng Trung thêm dấu vào từ mượn là hợp lý (mặc dù tôi chưa hiểu cách thêm vào của họ là như thế nào). Từ mượn nào cũng phải xem có nên thêm dấu vào hay không. Tên con người, thành phố, đất nước, v.v. không nhất thiết phải luôn viết theo cách "Việt hóa", nhưng với những con người và địa điểm nổi tiếng nên có cách Việt hóa chính thức với phát âm chuẩn có dấu (có thể tra trên trang điện tử chính thức). Ủy ban đề xuất này sẽ giúp người Việt Nam thực hiện việc đó.

Điều quan trọng là Ủy ban phải có quyền phạt tiền. Chính tôi hay mắc những 'sai lầm' vừa miêu tả trên. (Trước khi công an phạt tiền tôi cũng hay không đội mũ bảo hiểm.) Không có cách quản lý nào hiệu quả bằng việc phạt tiền.

Người ngồi viết nhật ký ở quán cà phê dùng chữ gì cũng được. Nhưng người phụ trách các tờ báo và nhà xuất bản lớn nên sống trong sợ hãi. Họ nên luôn sợ bị phạt tiền, và khi vi phạm các quy định ngôn ngữ trên họ nên bị phạt tiền thật.

Như thế mới bảo vệ được một hệ thống tuyệt vời.

Sau khi đọc lời nhận xét của các bạn và nói chuyện với một số nhà ngôn ngữ học tôi quyết định giữ một quan điểm và sửa một quan điểm khác. Tôi vẫn nghĩ tiếng Việt nên viết theo cách phát âm. Nếu cách phát âm là "xì-trét" nên viết "xì-trét", không phải "stress". Các cụ đã viết lại "guidon" thành "ghi-đông" và "valise" thành "va-li", vậy thế hệ bây giờ nên tiếp tục viết lại "pro" thành "pờ-rồ", party thành "pạc-ty", v.v.- lúc đầu sẽ nhìn buồn cười nhưng dần dần sẽ quen.

Tuy nhiên việc thêm dấu vào từ mượn của tiếng Anh tôi phát hiện quan điểm của tôi đã sai. Thứ nhất dấu ngang vẫn là một dấu. Thứ hai tiếng Việt có hệ thống thêm dấu vào từ mượn rồi, vừa tự nhiên vừa rất phát triển. Người ta vẫn có thể chủ động được nhưng không đến mức tôi nghĩ đâu! (Tôi viết về chuyện này trong bài tiếp theo.) Đương nhiên đội Tây Ban Nha thắng. "Thầy" bạch tuộc Paul nói thế!

Nếu bạn chưa biết Paul là ai (tức bạn đang sống trong rừng, hôm nay mới ra quán check mail) Paul là con bạch tuộc đã đoán đúng kết quả cả 7 trận World Cup có đội tuyển Đức tham gia, rồi là trận chung kết đêm qua mà Tây Ban Nha đánh bại Hà Lan của tôi.

Tôi rất muốn Hà Lan thắng. Trong một cuộc phỏng vấn phát trên truyền hình cách đây hơn một tháng tôi dự đoán Hà Lan sẽ vô địch (mặc dù trái tim của tôi vẫn dính vào đội Anh). Tội tự tin đến thế. Tôi luôn ủng hộ đội Hà Lan.

Nhưng Paul không ủng hộ tôi.

Hà Lan thua không phải tại khả năng giữ và chuyền bóng xuất sắc của đội Tây Ban Nha được phát triển một cách chiến lược trong hơn 15 năm qua dưới sự chỉ tạo nhiệt tình của các chuyên gia bóng đá hàng đầu như Johan Cruyff, Luis Aragones, Vincente Del Bosque, v.v. .và với sự thực hiện chuẩn của các cầu thủ tài năng như Iniesta, Xavi, Fabregas...

Cũng không phải vì một số cầu thủ Hà Lan đá trận chung kết hiểu nhầm, tưởng World Cup là Olympic và sân bóng là thảm Taekwondo. Không.

Tất cả là tại con bạch tuộc đó.

Chắc chắn các cầu thủ đội Hà Lan đã biết đến Paul (bạch tuộc nổi tiếng mà). Chắc chắn họ đều biết Paul chọn đội Tây Ban Nha sẽ thắng trước trận chung kết. Tâm lý của một cầu thủ bóng đá là một điều hết sức mong manh, chỉ cần chút ảnh hưởng nhỏ (như là của ông Paul gây ra) là bóng chạm vào cột (mà đáng lẽ vào thẳng góc phải), là anh hậu vệ bị trượt, là chú trọng tài không thổi phạt penalty....

Như vậy là Paul đã ảnh hưởng trực tiếp đến kết quả của trận đấu, không phải tiên đoán một cách khách quan từ ngôi nhà xa xôi như các báo nói đâu. Từ lâu Paul không còn là nhân vật khách quan nữa. Paul là fan của Tây Ban Nha. Paul vừa đoán vừa góp phần thực hiện, vừa là người chơi vừa là người cầm còi.

Paul làm như vậy là khó chấp nhận. Không fairplay.

Nhưng thôi. Paul đã làm cho World Cup vừa kết thúc này thú vị lên. Thêm vào đó, nếu đội Hà Lan chưa đủ bản lĩnh để vượt qua sự ảnh hưởng của Paul thì họ không xứng đáng là nhà vô địch đâu. Hà Lan thua tốt hơn là Hà Lan thành nhà vô địch không xứng đáng.

Dưới góc nhìn đó, tôi và các fan của Hà Lan khác nên cảm ơn ông Paul. Dù sao đi nữa, Paul cũng là con bạch tuộc dễ thương. Nhưng cảm ơn bằng cách nào? Tôi chẳng biết nên tặng một con bạch tuộc quà gì? Chắc tôi sẽ phải nghĩ thêm, phải phân tích chút nữa. Và để nghĩ thêm tôi sẽ phải ăn thêm - tôi dậy sớm để viết bài này, chưa ăn sáng, đói quá! (Con người phải no bụng mới suy nghĩ tốt chứ !) Ăn gì nhỉ? Ăn món gì để có đủ sức nghĩ ra cách tốt nhất để cảm ơn Paul? Các món nướng có mùi rất thơm, sẽ kích thích sự sáng tạo để tôi nghĩ ra được một cách cảm ơn ông Paul vừa hợp lý vừa nhiều cảm xúc. À tôi quên, gần đây có dịch tả. Nếu dùng đồ nướng tôi sẽ phải nướng thật kỹ vào để đảm bảo an toàn thực phẩm và sức khỏe của chính tôi (để chọn ra loại quà tuyệt vời nhất). Chết, chết! Các cô gái thời tiết vừa bảo trời sắp mưa to, nướng đồ ngoài vườn nhà tôi là không được đâu (mà nướng đồ trong nhà nhiều khói quá). Hay tôi chọn món luộc? Chuẩn bị sẽ nhanh và rửa bát cũng nhanh - tôi sẽ có nhiều thời gian hơn để nghĩ về trận vừa rồi và sự biết ơn của tôi dành cho Paul. Nhưng ...xem nào. Rửa bát sẽ không thêm sáng tạo cho tôi đâu. Tốt nhất là vừa ăn vừa nghĩ, càng nhiều gia vị cạnh tranh trên lưỡi là càng nhiều ý tưởng cạnh tranh trong đầu. Một chút chanh, một chút cam, một chút hành, một chút...gì nhỉ? À quên! Đồ ăn trên đĩa phải cứng và giòn, ý tưởng trong đầu mới đặc và sâu sắc. Phải có chút dầu nữa - xe máy cần dầu để chạy, đầu óc cần dầu để nghĩ! Được đấy! Nếu bạn là fan của đội Hà Lan bạn hãy đến nhà tôi ăn sáng đi nhé, ăn xong chúng ta sẽ cùng nhau đi mua quà. Mà chắc ông Paul sẽ rất bất ngờ khi biết ở đất nước Việt Nam xa xôi lại có người quý ông đến thế. Đồng hồ sinh học Sao Hỏa! Joe bật mí về "đời tư" của mình, về cái đồng hồ sinh học khác người Trái Đất nhưng lại giống người Sao Hỏa (nếu có) và đang suy tính mở câu lạc bộ những người cùng cảnh ngộ, để rồi hi vọng một ngày có thể lên hành tinh Đỏ sống cho đúng "nhịp".

***

Tôi bị mất ngủ từ hồi rất nhỏ. Đêm không bao giờ thấy buồn ngủ, sáng không bao giờ thấy muốn dậy. Tôi tốt nghiệp trường phổ thông và trường đại học là nhờ một nỗ lực cực lớn - tôi đánh, véo, tát, và áp dụng nhiều phương pháp "dã man" khác để bắt đồng hồ sinh học của tôi chạy theo mặt trời.

Chắc nhiều người trong số các bạn cũng thế.

Để tôi kể bạn nghe. Cách đây không lâu một ông mặc áo trắng vất 15 người xuống hang.

Ông đó là nhà khoa học (thế mới mặc áo trắng), còn 15 người kia là những tình nguyện viên quyết định tham gia một cuộc thí nghiệm liên quan đến con người và giấc ngủ.

Trong hang không có ánh sáng mặt trời (hay mặt trăng). Không có tiếng còi, mùi phở, hoặc bất cứ dấu hiệu gì khác cho biết đang là ngày hay đêm, buổi sáng hay buổi chiều.

"Khi thấy mệt thì ngủ," ông mặc áo trắng nói. "Còn không thì các bạn cứ đọc sách, tập thể hình, lang thang trong hang." Điều ông ấy muốn nghiên cứu chính là đồng hồ sinh học của con người, hay còn gọi là đồng hồ vỗ nhịp giấc ngủ, đồng hồ Circadian, v.v.

Đa số con người có đồng hồ sinh học 24 giờ - ngủ khoảng 8 tiếng, thức khoảng 16 tiếng, đôi khi thay đổi một chút vì lý do công việc, du lịch, v.v. Nhưng đó có phải là điều tự nhiên không? Trước khi sinh ra đồng hồ sinh học có phải đặt sẵn theo lịch 24 giờ không? Hay lịch 24 giờ ấy do môi trường áp đặt?

Trong hang không có những yếu tố môi trường trên. (Và đương nhiên các tình nguyện viên ấy không được mang đồng hồ vào.) Vậy ông mặc áo trắng cho rằng: nếu 15 tình nguyện viên của mình tiếp tục chia cuộc sống thành những phần kéo dài 24 tiếng như bình thường thì rất có thể đồng hồ sinh học của con người đặt sẵn như vậy. Thời gian 24 giờ đó là bẩm sinh, là trong ADN. Là ngấm vào máu.

Kết quả là...(các bạn sẵn sàng chưa?)...Với đa số 15 người ấy, đồng hồ sinh học đúng là 24 giờ tự nhiên thật. Sau mấy tháng trong hang họ vẫn ngủ trung bình là 8 tiếng, thức trung bình là 16 tiếng (có người 7, 17, hoặc 9, 15...) giữ khuôn 24 giờ đó - dù họ không hề biết ngoài hang đang là buổi sáng, chiều hay tối.

Nhưng (nhưng nhưng nhưng!) với những người còn lại thì không. Có người đồng hồ sinh học của họ chạy theo "ngày" có 25, 26, thậm chí 30 tiếng. Tôi không rõ chi tiết nhưng đó là cuộc thí nghiệm thật.

Và tôi là một trong những người "còn lại".

Nếu tôi ngủ dậy lúc 8 giờ sáng, chắc chắn đến 12 giờ đêm tôi chưa thấy buồn ngủ. Tôi uống sữa nằm trên giường, uống cà-phê, đi đạp vịt, uống nước cam, ngồi bồn tắm đọc sách (giờ là "Nước Mỹ, Nước Mỹ" của tác giả Phan Việt), uống bia nhảy kiểu Macarena giữa đường đen tối...làm việc gì cũng không quan trọng vì thế nào tôi cũng không ngủ được. Phải đợi đến 2 hoặc 3 giờ đêm tôi mới thấy buồn ngủ. Nếu sáng hôm sau tôi không cần có mặt ở đâu thì tôi sẽ ngủ đến 10, 11 giờ sáng, cứ như thế cho đến khi ngày thành đêm, đêm thành ngày.

Cách đây không lâu tôi có một tháng làm việc ở nhà. Tôi để đồng hồ sinh học chạy tự nhiên, và...tôi phát hiện chỉ cần 8 ngày là ngày thành đêm, đêm thành ngày (mà nói thật với các bạn, lượn các tuyến đường Hà Nội vào nửa đêm nhiều cái thú vị lắm!). Rồi tôi chỉ cần thêm 8 ngày nữa là đi một vòng luôn, đêm lại là đêm, ngày lại là ngày, tôi lại là con người bình thường, không còn là nhân vật phụ trong phim Chạng Vạng nữa.

Suy ra đồng hồ sinh học của tôi là 25.5 giờ; tức 16 ngày của tôi bằng 17 ngày của người "bình thường".

Không biết có phải tình cờ không, nhưng đồng hồ sinh học của tôi phù hợp với một ngày trên Sao Hỏa hơn một ngày trên trái đất này. (Một ngày trên Sao Hỏa kéo dài khoảng 26 tiếng.) Chắc tôi phải kiểm tra lại xem các cụ định cư sang Canada từ đâu.

Tôi rất ghét những người sáng dậy luôn một phát, nhảy lên, đánh răng, chạy bộ nửa tiếng, rồi lên xe đi làm. Đêm họ chỉ cần 3 phút (tốt nhất trên giường nhưng nằm ở đâu cũng được) là ngủ say như em bé, sáng lại nhảy, lên đánh răng, chạy tiếp.

Khi dùng từ "rất ghét" ý tôi là "rất ghen với" - ước gì tôi được như thế!

Nhưng thôi. Đồng hồ của tôi không reset (điều chỉnh) được, và tôi chưa tìm cách làm cho trái đất quay chậm hơn, ngoài việc kêu gọi cả nhân loại, nhờ họ hướng người về phía đông rồi chạy nhanh. (Ai hiểu câu đó được tặng một chiếc hôn.)

Các bạn đang bị mất ngủ giống tôi cũng thế. Bất lực.

Hay là tôi mở Martian Sleepers Club (Câu lạc bộ Những người có đồng hồ sinh học đặt theo giờ của hành tinh Sao Hỏa). Chúng tôi sẽ xây hẳn một thành phố riêng, giờ làm việc được chỉnh lại cho chuẩn. Rồi khi công nghệ cho phép chúng tôi sẽ bay lên Sao Hỏa luôn, bỏ lại hành tinh 24 giờ "vớ vẩn" này và làm chủ của mặt trời xa.

Vẫn tiếp tục hòa vào "nhiệt" của World Cup, lần này Joe phát hiện ra quy luật về cái đầu của các ngôi sao bóng đá: sự sáng sáng tạo của họ tỷ lệ nghịch với tóc trên đầu!

Robben. Zidane. Rooney. Shearer. Cambiasso.

Tất cả đều là ngôi sao bóng đá thừa sức, thừa sáng tạo, thừa tiền ...và thiếu tóc.

Họ bắt đầu hói ngay trước mặt khán giả truyền hình, mỗi mùa bóng đá xuất hiện với ít tóc hơn. Mà càng mất màu sắc ở đầu, càng thêm tài sắc ở chân.

Hôm trước xem trận Hà Lan và Brazil xong, tôi cùng một người bạn tranh luận về cầu thủ hói đầu xuất sắc nhất mọi thời đại. Bạn tôi chọn Zidane. "Zidane lượn qua trung tuyến như một con ma!", bạn tôi lý giải. (Bạn ấy người Pháp nên cách lý giải là thế) "Mà cách hói đầu của anh cũng hay - tự tin, đẹp trai, đàn ông."

Tôi hâm mộ Zidane từ lâu nên muốn nói đồng ý ngay; tuy nhiên mọi thời đại là tầm nhìn khá rộng.

Tôi nhớ đến Yordan Letchkov, người Bulgari được các bình luận viên đặt tên "Nhà ảo thuật của vòng tròn giữa sân". Năm 1994 tôi 15 tuổi; đó là lần đầu tiên tôi theo dõi một World Cup từ đầu đến cuối. Tôi ở Canada còn World Cup diễn ra ở Mỹ, cứ 4 giờ chiều đi học xong là tôi chạy về nhà, vất balô, bật TV lên, đóng cửa phòng lại. Lúc ấy tôi đặc biệt ấn tượng với Letchkov, một phần vì chuyện "ảo thuật" trên, một phần vì đội Bulgari mặc quần xanh và áo trắng - khi 15 tuổi mầu quần áo là điều rất quan trọng. "Nhà ảo thuật của vòng tròn giữa sân" Yordan Letchkov

Nếu chưa biết về Letchkov, các bạn chắc chắc đã nghe tên Alfredo di Stefano. Huyền thoại người Buenos Aires này được chính Pele đánh giá là cầu thủ xuất sắc nhất mọi thời đại (chắc chỉ để "chơi" Diego thôi, nhưng Pele vẫn nói thế). Cho dù đá cho ba quốc gia nhưng Stefano chưa tham gia World Cup nào. Không sao cả, trong hơn 10 năm đá cho Real Madrid, di Stefano đã nhìn đầu hói của chính ông ấy phản chiếu lên không ít hơn 8 cúp vô địch bóng đá Tây Ban Nha.

Đầu hói của Alfredo di Stefano phản chiếu lên không ít cúp vô dịch bóng đá Tây Ban Nha

Rồi là các cầu thủ ít nổi tiếng hơn như Jaap Stam, Thomas Graveson, thậm chí huyền thoại Ba-Lan Grzegorz Lato...nhiều cầu thủ ít tóc đóng góp nhiều sức cho câu lạc bộ và đội tuyển quốc gia, chọn người xuất sắc nhất rất khó. Tất cả đều là cầu thủ nên được những người sớm muộn rồi sẽ bị hói (như tôi!) ca ngợi.

Không phải chỉ có cầu thủ đứng lên bảo vệ danh dự của người thiếu tóc đâu. Không có trọng tài nào gây ấn tượng tốt như Pierluigi Collina đâu. Giờ anh còn nổi tiếng hơn nhiều cầu thủ đang đá. Tôi hay thấy anh xuất hiện quảng cáo cùng Wayne Rooney, giữa hai người chưa đủ tóc để gửi công an làm mẫu kiểm tra ADN.

Pierluigi Collina

Còn các nhà báo nữa. Hôm trước tôi viết bài phàn nàn về một số bình luận viên Việt Nam. Đúng là ngành bình luận về bóng đá vẫn đang phát triển, nhưng sự thật là có nhiều bình luận viên, nhà báo và chuyên gia rất đáng khen. (Lúc viết bài ấy tôi tức giận đội tuyển Anh, theo một vòng tròn khó giải thích tới nỗi tức giận ấy bị chuyển sang một số anh bình luận viên Việt Nam.)

Hai chuyên gia tôi thích nghe nhất là biên tập viên Long Vũ và nhà báo Vũ Công Lập. Đơn giản họ có cách nói tự nhiên dựa trên nền hiểu biết sâu. Tôi nghe hai chuyên gia ấy nói tôi có cảm giác muốn đến nhà của họ chơi - với tôi, trong giới "khách mời" chỉ có hai người ấy mới tạo được cảm giác đó. ( Khác với một số khách mời xuất hiện truyền hình...Kết thúc một trận hay, TV chuyển từ hình các cầu thủ và người hâm mộ mặt đầy cảm xúc sang hình các ông ngồi ở studio mặt buồn như chết!)

Không biết có phải tình cờ hay không nhưng anh Long Vũ và chú Công Lập cũng là hai chuyên gia có vẻ đẹp trai thuộc dạng trên.

Biên tập viên Long Vũ (phải) và nhà báo Vũ Công Lập trong "danh sách" của Joe

Tôi nghĩ chúng ta nên cảm ơn sự đóng góp của tất cả các cầu thủ, trọng tài, chuyên gia và người yêu bóng đá đang sở hữu cái đầu có dáng sân đất. World Cup này là của các bạn! Và đúng là như thế! Ai là cầu thủ được bình chọn là Man of the Match (cầu thủ xuất sắc nhất) trận Tây Ban Nha đánh bại Paraguay hôm kia? Mr. Andrés Iniesta! Còn ai là cầu thủ đưa Hà Lan của tôi vào tứ kết vào hôm trước đó? Không phải ai ngoài anh Wesley Sneijder đẹp trai - bằng cái đầu. Chết" vì bình luận viên bóng đá Vào mùa World Cup theo kiểu của Joe - đó không chỉ là tập trung vào trận thắng - thua, mà Joe dành thời gian để quan sát, lắng nghe phần tường thuật của... bình luận viên. Bài viết mới nhất dưới đây là quan điểm, cách nhìn của cá nhân Joe, xin giới thiệu cùng độc giả.

Lại một tuần thức đêm xem bóng đá.

Lại một tuần các anh bình luận viên khiến tôi muốn chạy ra rừng, tìm cây lá ngón, tạm biệt World Cup 2010.

Trước hết tôi biết nền tảng về lĩnh vực bình luận bóng đá ở VN vẫn đang phát triển. Tôi biết các anh bình luận viên muốn phục vụ người dân tốt nhất có thể. Tôi không muốn trách người ta trước đám đông hoặc phàn nàn một cách thái quá, vô căn cứ. Vấn đề là tôi đã phát điên rồi và như một quả bom bị châm ngòi, tôi không thể không nổ!

Cứ coi bài này là tôi đang thầm thì với chính tôi đi nhé, các bạn đang nghe trộm.

Buffering! (đệm)

Điều làm tôi điên nhất là một số anh bình luận viên hiếm khi nói một câu từ đầu đến cuối mà không dừng lại mấy lần ở giữa. Giật vấp, vấp giật, giống lúc xem clip Youtube bị "buffering" liên tục vì internet chậm quá.

- "Trọng tài Howard Webb...(buffering)...đã...(buffering)...rút ra một chiếc thẻ..."

- "Ắc-yên Rô-bần đã có một...(buffering)...pha bóng ...(buffering)...rất đẹp mắt và...

- Có lẽ đấy...(buffering)...cũng là một điều...(buffering)...cho thấy rằng...."

Nguy hiểm nhất là từ "của". Hình như có chút nhầm lẫn giữa dấu chấm và liên từ. Dấu chấm là yêu cầu dừng lại. Liên từ là yêu cầu sang phần câu tiếp theo... liền.

"Những cú sút xa của... các cầu thủ mặc áo vàng"

Nghe có vẻ như đến từ "của" anh bình luận viên trên vẫn chưa biết những "cú sút xa" ấy thuộc các cầu thủ mặc áo màu gì: phải dừng lại một lát mới nhớ.

Nhận ra vụ buffering này một lần là không thể không nhận ra thêm nhiều lần, giống khi đi café với một em xinh đẹp, sau 30 phút bỗng nhận ra em ấy có thói quen bĩu môi, nhận ra xong không thể tập trung vào nội dung cuộc trò chuyện nữa.

Nói để nói

Hơn nữa, một số anh bình luận viên (tôi xin không nói các anh nào, làm việc ở đài gì) có khá nhiều câu "lười", không mang lại thông tin bổ ích.

"Các cầu thủ Chile đang đứng trước thử thách rất lớn và... đó cũng là cơ hội thể hiện sự xuất sắc của mình..."

Ai cũng biết Chile đang đứng trước thử thách rất lớn. Ai cũng biết các trận Top 16 là cơ hội thể hiện sự xuất sắc của mình. Thay vì nói ra những điều rõ như ban ngày, tại sao các anh không chuyển những thông tin bổ ích mà khán giả xem truyền hình không thể tự biết được? Một vài thống kê thú vị? Một câu chuyện lịch sử? Bất cứ điều gì cũng được miễn không thuộc loại "thử thách lớn" và "cơ hội thể hiện".

"Khi đá penalty bên cạnh bản lĩnh... phải có may mắn..."

Thật hả? Tôi cứ tưởng bên cạnh bản lĩnh phải có bún bò Huế, tóc giả màu hồng và hai chiếc bugi của xe Honda Dream sản xuất vào năm 1982. Hóa ra chỉ cần thêm may mắn là được!... Lá ngón của tôi đâu?

"Đấy là thẻ vàng thứ ba của Kaka tại World Cup năm HAI-NGÀN-LẺ-MƯỜI"

Các anh ơi, "tại World Cup này" được rồi. Không ai nhầm World Cup 2006 đâu.

Phong phú để phong phú

Khó chấp nhận hơn bệnh "nói để nói" trên là bệnh "phong phú để phong phú".

Đội tuyển Brazil. Các cầu thủ mặc áo vàng. Các chàng trai Samba. Các học trò thầy Dunga. Thôi! Tôi nghĩ một bình luận viên chuyên nghiệp sẽ gọi các cầu thủ Brazil là "các cầu thủ Brazil" từ đầu đến cuối trận (nếu dùng "nickname" chỉ có vài lần phù hợp, ví dụ Brazil ghi bàn và các cầu thủ đang nhảy Samba thật).

Trong các bài hát của Trịnh Công Sơn, ông không bắt đầu xưng "tôi", rồi chuyển sang "anh", rồi "mình", rồi quay lại xưng "tôi" đâu. Đó là sự phong phú vô nghĩa. Những chỗ cần phong phú thì ông rất phong phú, những chỗ không cần thì ông không - thế mới có điểm nhấn!

Tôi không muốn các cầu thủ Anh bỗng thành con sư tử, các cầu thủ Đức bỗng thành xe tăng, các cầu thủ Nhật bỗng thành người Samuri, các cầu thủ Hàn Quốc bỗng thành bát kim chi khổng lồ... Tôi cũng không muốn các cầu thủ trưởng thành bỗng thành "học trò" ngoan ngoãn và tôi quá biết các cầu thủ đang mặc áo màu gì.

"Cũng nhiều người..."

"Cũng nhiều người nói rằng đội tuyển Anh thiếu sáng tạo..."

Ai? Những người nào? Bao giờ? Cũng nhiều người nói rằng trái đất phẳng và Hitler bay từ mặt trăng xuống.

Theo tôi, "Cũng nhiều người nói rằng đội tuyển Anh đang thiếu sáng tạo" là câu lười. "Hôm qua Franz Beckenbauer nói rằng đội tuyển Anh đang trở lại với thời chạy và sút" là câu chăm chỉ. Số lượng câu chăm nhỉ nên nhiều hơn.

Tôi có cảm giác "cũng nhiều người nói rằng" dịch từ ngôn ngữ bình luận viên Việt Nam sang... ngôn ngữ tiếng Việt phổ thông có nghĩa là "Tôi nghĩ rằng".

Sao không nói "Tôi nghĩ rằng" luôn, rồi giải thích cụ thể vì sao "tôi" nghĩ như thế?

Các anh bình luận viên cũng hay lạm dụng từ "luôn". "Các cầu thủ Brazil luôn thể hiện tinh thần đồng đội...Các cầu thủ Chile luôn sẵn sàng tấn công...Các cầu thủ Algeria luôn cho thấy yếu kém...".

Vấn đề là không cầu thủ nào luôn thể hiện, tỏ ra, hoặc cho thấy điều gì hết. "Thường xuyên" thì có, nhưng "thường xuyên" vẫn chưa rõ ràng. "Các cầu thủ Brazil đã thể hiện tinh thần đồng đội rất cao trong 20 phút đầu của hiệp hai..." là câu rõ ràng hơn nhưng bình luận viên vẫn phải nói thêm: tinh thần đồng đội ấy được thể hiện như thế nào?

Lỗi tại ai?

Đó là chưa kể đến cách phát âm tên cầu thủ chưa nổi tiếng (siêu buffering) hoặc những "câu cửa miệng" nói đi nói lại (mà tốt hơn không nói) -"Rất nguy hiểm!".

Vậy lỗi tại ai?

Để có câu trả lời chúng ta phải hiểu vì sao đội tuyển Anh bị loại sớm.

Đó không phải lỗi tại trọng tài. Đó không phải lỗi tại Fabio Capello. Đó cũng không phải lỗi tại ông trời và số phận. Đó là do các cầu thủ Anh chưa đủ trình độ, bất kể trọng tài, huấn luyện viên, hoặc ông trời là ai. Lưu ý: đó là do các cầu thủ Anh chưa đủ trình độ, không phải "lỗi tại" các cầu thủ Anh; chưa làm một việc vì chưa khả năng làm không phải là cơ sở để trách mắng.

Đó là lỗi tại Liên đoàn bóng đá Anh và các đơn vị quản lý đào tạo khác.

Tây Ban Nha có 750 huấn luyện viên cầm băng loại A của UEFA. Anh chỉ có 150. Hơn nữa, 150 huấn luyện viên người Anh đó, tất cả đều làm ở các câu lạc bộ chuyên nghiệp, tập luyện hàng ngày cùng các cầu thủ trưởng thành. Số 750 huấn luyện viên người Tây Ban Nha loại A, 640 làm ở các trường học bình thường cấp 1 đến cấp 3. Họ dạy các cháu 5 tuổi trở lên cách chơi bóng đá "thông minh" - chuyển nhanh, nghĩ nhanh, phản xạ nhanh dựa trên nền hiểu biết. Ở Tây Ban Nha các cháu không bị bắt phải tập trên sân lớn (như các cháu ở bên Anh) mà được phát triển khả năng kỹ thuật trên sân nhỏ, chuyện thắng thua không quan trọng.

"Nhà máy" đào tạo cầu thủ trẻ bên Anh vẫn có thể sản xuất ra các ngôi sao, nhưng đó là loại ngôi sao bóng đá không trọn vẹn. Vì sao Rooney, Gerrard, và Lampard đá hay cho các câu lạc bộ Manchester United, Liverpool và Chelsea? Đơn giản vì ở các câu lạc bộ đó họ là bộ phận của hệ thống nhập về. Các ngôi sao bóng đá Anh có thể tỏa sáng trong một hệ thống do các cầu thủ và huấn luyện viên nước ngoài tạo nên - nhưng họ không có khả năng tự tạo nên một hệ thống hiệu quả cho nhau.

Điều đó đòi hỏi loại chất xám đặc biệt phải phát triển từ bé.

Còn loại chất xám cần thiết để bình luận về bóng đá? Chắc phải đợi đến khi nhà đài và các đơn vị quản lý đào tạo khác coi việc bình luận bóng về đá là nghề nghiệp thực sự, có chương trình đào tạo lâu năm, có đầu tư kỹ thuật (và nghệ thuật!), có tiền lương xứng đáng, có ê-kíp nghiên cứu hỗ trợ, có điều kiện hợp lý (bình luận viên phải có mặt ở sân vận động chứ!)... thì mới có thể bỏ hàng rào điện quanh các cây lá ngón trong rừng. Tranh luận về "Xin Chào" Theo bạn, nên dùng "Xin chào" hay "Hêlô" khi gặp du khách nước ngoài? Bài viết dưới đây hoàn toàn chỉ là ý kiến, cách quan sát riêng của Joe về việc này, xin giới thiệu cùng bạn đọc thứ 6 tuần này.

Cách đây mấy tháng tôi có viết bài về từ "Xin Chào". Theo tôi, người bán hàng ở Việt Nam không nên chào khách Tây bằng từ "Hello", từ Xin Chào hay hơn nhiều. Tôi gửi bài tới tạp chí, tự post một số nơi. Nhiều người nhảy vào nhận xét. Vì là một đề tài hấp dẫn nên tôi muốn mở rộng cuộc tranh luận, nhờ các bạn góp ý, xem quan điểm của số đông ra sao.

Trước hết, tôi trích đăng lại bài Xin Chào của tôi.

Tôi có cơ hội đi nhiều nước ở Châu Á. Ở Nhật, khi tôi bước vào cửa hàng thì người ta cúi đầu và nói "Konichiwa", nghe rất hay, cách lịch sự chỉ có ở Nhật. Ở Lào, người ta chào khách bằng "Sabai-dee", dù khách là người Lào 90 tuổi hay người Tây vừa sang hôm qua. Ở Thái, nơi trình độ tiếng Anh rất cao, người ta chắp hai tay và nói "Sawatdee-Kaa" (hoặc Sawatdee-Krap nếu người nói là người nam). Ở Hàn Quốc là "Ahn-Nyeong Hah-Seh-Yo", ở Campuchia là "Choum-reap-sua", ở Mông Cổ là "Sain-baina-uu".

Vậy tại sao ở Việt Nam cứ gặp khách Tây là "Hêlô! Hêlô!", như các anh chị bán hàng đang tham gia chương trình trao giải đặc biệt của Đại sứ quán Anh tài trợ?

Xin chào là một từ đẹp, nghe thanh lịch và tình cảm - kể cả không hiểu nghe vẫn thấy hay.

Tôi hỏi nhiều người phục vụ, bán hàng tại sao không chào khách nước ngoài bằng từ "Xin chào". Họ trả lời rằng họ muốn làm hài lòng khách tối đa; chào bằng tiếng Tây sẽ khiến cho người Tây thấy vui. Rất tiếc không phải vậy.

Khách nước ngoài nghe từ "Xin chào" sẽ thấy sướng tai (nó lạ, nó hay). Khách nước ngoài nghe từ Hêlô có lẽ không sướng tai bằng. Theo tôi, một người bán hàng chào khách Tây bằng "Hêlô" là chấp nhận theo văn hóa của khách (mà có theo được đâu), còn chào bằng "Xin chào" là lịch sự mời khách theo văn hóa của nơi mà khách đang đến thăm.

Thử tưởng tượng nhé, một anh Việt Nam mua sắm ở nước ngoài. Anh đi đâu cũng được chào bằng "Xin Cháo, Xin Cháo" (phát âm Tây hóa cũng như cách phát âm từ Helô ở Việt Nam có sự độc đáo của nó). Lúc đầu anh ấy cảm thấy vui, nhưng nghe 10.000 lần "xin cháo" niềm vui ấy biến mất; "Hello", nói với giọng uyển chuyển và nhẹ nhàng của người Anh, nghe hay hơn nhiều!

Đi nơi mới thích tiếp cận cái mới, vậy tại sao các anh chị bán hàng vẫn cứ nghĩ khách nước ngoài sẽ thích nghe từ "Hêlô"?

Thêm vào đó, "Hello" là tiếng Anh. Người Pháp sẽ không thích "bị chào" bằng tiếng Anh đâu. Tất cả người Pháp đều biết từ Hello, nhưng sang Paris ăn sáng không người làm bánh nào sẽ chào tôi bằng "Hello" cả, đó là cái chắc. Người Đức, Người Nga, Người Tây Ban Nha - số lượng người "dị ứng" tiếng Anh vẫn còn cao; họ công nhận tiếng Anh là tiếng quốc tế nhưng sự công nhận ấy mang tính miễn cưỡng. Vậy nói Hello với khách Tây biết đâu cửa chưa kịp đóng là đã mất tình cảm.

Tiếng Việt là sự lựa chọn an toàn nhất.

Là chuyện nhỏ nhưng không nhỏ. Tôi đã dẫn nhiều người Canada du lịch ở Hà Nội và Sài Gòn; ai cũng nhắc chuyện này. "Tại sao người Việt không có cách chào truyền thống", họ hỏi. "Nhật có, Hàn quốc có..."

"Họ có cách chào rất hay", tôi trả lời. "Chỉ có điều là họ hơi ngại nói."

Người Việt Nam nói chung khá khiêm tốn, quý khách, dễ hòa nhập, nhưng hòa nhập đến mức thay cách chào của Ta bằng cách của Tây ,"hé lộ" một điều...khó nói! Cách chào là một trong những điều thiêng liêng nhất của một ngôn ngữ, là điểm khởi đầu và khép lại một cuộc trò chuyện. Nói cách khác, "Xin chào" là một món quà rất có giá trị, không tặng người ta thì ...phí quá!

Viết xong tôi tự tin rằng quan điểm của tôi là đúng. Tôi là người Tây mà, tôi quá hiểu cảm giác của người Tây sống ở Việt Nam! Nhưng có một điều tôi chưa tính đến.

"Người Việt Nam thường không hay nói 'xin chào' theo nghĩa của ngôn ngữ khác như 'Hello', 'Koinchiwa'", một bạn tên Kim Chi nhận xét trên mạng. "Người Việt sẽ chào cụ thể hơn 'Chào Anh, Chị, v.v...Nếu nói 'xin chào' không trong tiếng Việt, phải là ngang hàng, nếu không sẽ là thất lễ".

"Jo nhầm rồi", một bạn tên Trà My nói thẳng hơn. "Thực tế người Việt Nam thường 'không chào' nhau. Nếu bạn bè gặp nhau: mỉm cười là đủ hoặc là 'khỏe không?"

Dương Xuân Nghị, một tay Piano kiêm blogger hiện đang ở thành phố quê tôi, nói rõ hơn về sự "ác cảm" do từ Xin chào mang lại trong mắt (và tai) của người trẻ.

"'Xin chào' có trong từ điển tiếng Việt hẳn hoi, có trong hầu hết tất cả phần dịch của các sách ngoại ngữ giao tiếp, nhưng đây lại là một từ gần như tuyệt chủng trong giao tiếp hằng ngày. Chỗ duy nhất mà tôi biết nơi "Xin chào" được chính thức hóa là nhà hàng gà rán Kentucky (KFC). Và thú thật, tôi có ác cảm với nó ngay từ lần đầu nó được áp dụng hồi tôi còn học cấp Hai.

Như thường lệ, ta bắt đầu bằng tiếng Anh. Trong Anh ngữ, từ chào thông dụng nhất mà tầng lớp nào cũng có thể dùng là "Hi." "Hi" vừa ngắn gọn, vừa vui tươi, và đặc biệt là ta có thể nói "Hi" kèm theo một nụ cười khoe răng.

Còn trong tiếng Việt: "Xin chàooo!" Thú thật tôi không hiểu vì sao KFC lại đề ra quy định này cho nhân viên. Từ "Xin chào" nghe rất buồn và rất thiếu tự nhiên. Buồn là vì nó là từ cấu tạo bởi thanh ngang nối tiếp bằng một thanh huyền. Thiếu tự nhiên là vì ngoài đời không ai dùng từ này để chào hỏi cả. Từ "Xin chào" gần như là từ lý thuyết/từ dịch, chỉ xuất hiện trong sách vở. Thay vì "Xin chào", tại sao KFC không hân viên nói "Chào anh", "Chào chị", "Chào em"? Hoặc đơn giản hơn, với phong cách hiện đại, chủ đề thức ăn nhanh và trẻ trung của KFC, nói "Hi" là gọn lẹ và hợp nhất với tiêu chí của nhà hàng."

Chuyện bạn Nghị là người Việt Nam viết bài ở Vancouver để bảo vệ từ "Hi", còn tôi là người Vancouver viết bài ở Việt Nam để bảo vệ từ "Xin chào" chứng tỏ rằng Thái Bình Dương ngày càng nhỏ đi. Nhưng đó là chủ đề khác - quay lại vấn đề chính.

Người Việt Nam nên chào khách Tây bằng cách nào? Tôi nghĩ "Hello" không được vì những lý do nêu trên. Giờ tôi nghĩ "Xin chào" cũng không được vì cách chào khách Tây phải giống cách chào khách Việt mới ổn, mới hết sự phân biệt ngầm (dù thân thiện hay không) hiện dang xảy ra. Nếu phải lựa chọn giữa "Hello" và "Xin chào" đương nhiên "Xin chào" là lựa chọn tốt hơn, nhưng cả hai từ đều...thiếu thiếu.

Người Việt Nam chào khách Tây bằng "Chào Anh, Chào Chị...." có phải đòi nhiều quá không? Ở Thái Lan cách chào truyền thống phụ thuộc giới tính (của người nói) nhưng người Thái vẫn sử dụng thoải mái với khách Tây, không lộ quốc tịch của khách hàng qua nội dung của lời chào. 'Không chào' là lựa chọn buồn nhất (ít nhất phải có hành động!). Hay sau này người Việt Nam sẽ chào nhau bằng "Hi" hết, người bán hàng dùng "Hi" với khách Tây là phải rồi, hết cuộc tranh luận.

Các bạn nghĩ sao?