Vai trò xã hội là gì? Đặc trưng của vai trò xã hội? Lấy ví dụ phân tích về xung đột vai trò và căng thẳng vai trò.

*Khái niệm : Vai trò xã hội là chức năng xã hội, là mô hình hành vi được xác lập một cách khách quan bởi vị thế xã hội của cá nhân trong hệ thống các quan hệ xã hội hoặc hệ thống các quan hệ giữa các cá nhân. Hay nói cách khác vị thế là chỗ đứng của vài trò.

* Đặc trưng : + Vai trò là sự kết hợp của khuôn mẫu tác phong bên ngoài (hành động) và tác phong tinh thần ở bên trong (kiến thức, sự suy nghĩ). Nó không phải bao giờ cũng là những cơ chế tác phong độc đoán, cứng rắn, thụ động (như các vai trò trong một số nghi thức tôn giáo) mà có tính co giãn (có thể lựa chọn, lầm lẫn…), chủ yếu chịu sự tác động từ phía chủ thể, phong cách thực hiện vai trò, mức độ tích cực, mức độ nhận thức về vai trò đó.

+ Vai trò xã hội mô tả các tác phong đồng nhất được xã hội chấp nhận. Nó xuất hiện từ những mối quan hệ xã hội, những mối quan hệ qua lại của những người cùng hoạt động. Vai trò xã hội bao hàm các quyền lợi và nghĩa vụ liên quan tới một nhiệm vụ nào đó.

+ Vai trò được thực hiện trong sự phù hợp với các chuẩn mực xã hội nói chung, với sự mong đợi của người xung quanh, không phụ thuộc vào cá nhân – người thực hiện vai trò.

+ Các cá nhân chấp nhận vai trò (vai trò chủ động, vai trò lựa chọn) chủ yếu dựa vào mức độ phù hợp của chúng với nhu cầu và lợi ích cá nhân trong sự tồn tại phát triển của mình. Khi nó không còn phù hợp nữa sẽ bị loại bỏ.

+ Một cá nhân có thể đóng nhiều vai trò. Trong tình huống ấy thường xảy ra sự xung đột vai trò. Vì vậy cần có sự điều chỉnh để vai trò này hoà hợp với vai trò khác (cha – con, chủ – thợ, thầy – trò…).

+ Các loại vai trò: Vai trò chủ yếu – thứ yếu, chính – phụ. Vai trò then chốt (là khi nó được giành nhiều thời gian, nỗ lực và đại diện cho giá trị cao cả nhất của xã hội), vai trò không then chốt.

*Ví dụ về xung đột vai trò và căng thẳng vai trò :

- xung đột vai trò : Người phụ nữ đảm nhiệm nhiều vai trò vừa tham gia công tác xã hội vừa làm việc nhà. Ở cả  hai vai trò này đều đòi hỏi nhiều sức lực và thời gian, vì vậy trong khi biểu hiện vai trò của mình người phụ nữ luôn vấp phải sự xung đột, phải giải quyết nhằm đáp ứng sự kì vọng của gia đình và xã hội

- Căng thẳng vai trò : trong một bài thuyết trình của nhóm, vai trò của nhóm trưởng chịu áp lực rất cao,đó là vai trò nhận được sự kì vọng và mong đợi đòi hỏi cá nhân đó phảo nỗ lực đóng góp nhiều, phân công công việc, thuyết trình trươc lớp
=> tạo ra tâm lý căng thẳng dẫn đến nảy sinh dăng thẳng vai trò trong quá trình nhóm trưởng hoàn thành trách nhiệm, vai trò của mình và có thể dẫn tới căng thẳng ức chế