Câu chuyện ân hận đầu tiên mà tôi ghi nhớ suốt đời.

Bên hàng xóm tôi có cái hang của Dế Choắt. Dế Choắt là tên tôi đặt cho nó một cách chế giễu và trịch thượng thế. Choắt nọ có lẽ cũng trạc tuổi tôi. Nhưng vì Choắt bẩm sinh yếu đuối nên tôi coi thường và gã cũng sợ tôi lắm.

Cái chàng Dế Choắt, người gầy gò và dài lêu nghêu như một gã nghiện thuốc phiện. Đã thanh niên rồi mà cánh chỉ ngắn củn đến giữa lưng, hở cả mạng sườn như người cởi trần mặc áo gi - lê. Đôi cành bè bè, nặng nề, trông đến xấu. Râu ria gì mà có cụt một mẩu, và mặt mũi thì lúc nào cũng ngẩn ngẩn ngơ ngơ. Đã vậy, tính nết  ăn lại ở sổi thì có một cái hang cũng chỉ với nông sát mặt đất, không biết đào sâu rồi khoét ra nhiều ngách như hang tôi. 

Một hôm, tôi sang chơi, thấy trong nhà luộm thuộm bề bộn, tôi bảo :

-  Sao chú mày sinh sống cẩu thả quá như vậy! Nhà cửa đâu mà tuềnh toàng. Ngộ có kẻ nào đến phá thì thật chú chết ngay đuôi! Nà thử xem : khi chú chui vào tổ, lưng chú phải lồm cồm đụng sát mặt đất, làm cho ai bên vệ cỏ nhìn sang cũng biết chú đương đi đứng chỗ nào trong tổ. Phỏng có thằng Chim Cắt nó nhòm thấy, nó tưởng mồi, nỏ mổ một phát, nhất định trúng giữa lưng chú, thì chú có mà đi đời! Ôi thôi chú mày ơi! Chú mày có lớn mà chẳng có khôn.

Ngẫm ra thì tôi chỉ nói cho sướng miệng tôi. Còn Dế Choắt than thở thế nào, tôi cũng không để tai. Hồi ấy, tôi có tính tự đắc, cứ tự miệng mình nói tai mình nghe, chứ không biết nghe ai, thậm chí còn chẳng để ý có ai nghe mình không.

Dế Choắt trả lời tôi bằng một giọng rất buồn rầu :

-  Thưa anh, em cũng muốn khôn mà khôn không được. Đụng đế việc là em thở rồi, không còn hơi sức đâu mà đào bới nữa. Lắm khi em cũng thấy nhà cửa như thế này là nguy hiểm, nhưng em nghèo sức quá, em đã lo ròng rã hàng mấy tháng trời mà không biết làm thế nào. Hay bây giờ em định thế này... Song anh có cho em nói em mới dám nói...

Rồi Dế Choắt loanh quanh, băn khoăn. Tôi phải bảo :

-  Được, chú mày cứ nói thẳng thừng ra nào.

Dế Choắt nhìn tôi mà rằng :

-  Anh đã nghĩ thương em như thế thì hay là anh đào giúp cho em một cái ngách sang bên nhà anh phòng khi tối lửa tắt đèn có đứa nào đến bắt nạt em thì em chạy sang...

Chưa nghe hết câu, tôi đã hất răng lên, xì một hơi rõ dài. Rồi, với điệu bộ khinh khỉnh, tôi mắng :

-  Hức! Thông sang ngách nhà ta? Dễ nghe nhỉ? Chú mày hôi như cú mèo thế này, ta chịu sao được. Thôi im cái điệu hát mưa dầm sụt sùi ấy đi. Đào tổ nông thì cho chết!

Tôi về, không một chút bận tâm. 

 Một buổi chiều, tôi ra đứng cửa hang như mọi khi, xem hoàng hôn xuống. Mấy hôm nọ, trời mưa lớn, trên những hồ ao quanh bãi trước mặt, nước dâng trắng mênh mông. Nước đầy và nước mới thì của cá cũng tấp nập xuôi ngược, thế là bao nhiêu cò, sếu, vạc, cốc, le, sầm cầm, vịt trời, Bồ nông, mòng két ở các bãi sông xơ xác tận đâu cũng bay cả về vùng nước mới để kiếm mồi. Suốt ngày, họ cãi cọ om sòm bốn góc đầm, có khi chỉ để tranh một mồi tép. Có những anh Cò gầy vêu vào ngày ngày bì bõm lội bùn tím cả chân mà vẫn hếch mỏ, chẳng được miếng nào. Khổ quá, những kẻ yếu đuối, vật lộn cật lực thế mà vẫn không sống nổi. Tôi đứng trong bóng chiều tỏa xuống ánh nước mà nghĩ việc đời như thế.

Bỗng thấy chị Cốc từ mặt nước bay lên, đến đậu gần hang tôi, cách có mấy bước. Chừng rồi được món nào, vừa chén xong, chị ta đến tìm đến đứng chỗ mát rỉa lông, rỉa cánh và chùi mép.

Tính tôi hay nghịch ranh. Chẳng bận đến tôi, tôi cũng nghĩ mưu trêu chị Cốc. Tôi cất tiếng gọi Dế Choắt. Nghe tiếng thưa, tôi hỏi :

-  Chú mình muốn cùng tớ vui đứa không?

-  Đùa trò gì? Em đương lên cơn hen đây, hừ hừ...

-  Đùa chơi một tý.

-  Hừ... hừ... Cái gì thế?

-  Con mụ Cốc kia kìa.

Dế Choắt ra cửa, hé mắt nhìn chị Cốc. Rồi hỏi tôi :

-  Chị Cốc béo xù đứng trước cửa nhà ta ấy hả?

-  Ừ.

-  Thôi thôi... hừ hừ... Em xin cái cả sáu tay. Anh đừng trêu vào... Anh phải sợ...

Tôi quắc mắt :

-  Sợ gì? Mày bảo tao sợ cái gì? Mày bảo tao còn biết sợ ai hơn tao nữa!

-  Thưa anh, thế thì... hừ... hừ... em xin sợ. Mời anh cứ đùa một mình thôi.

Tôi lại mắng Dế Choắt và bảo :

-  Giương mắt ra xem tao trêu con mụ Cốc đây này.

Tôi rình lúc chị Cốc rỉa cánh quay đầu lại phía cửa tổ tôi, tôi cất giọng véo von :

       Cái cò, cái Vạc, cái Nông

Ba cái cùng véo, vặt lông cái nào?

       Vặt lông cái Cốc cho tao

Tao nấu, tao nướng, tao xào, tao ăn.

Chị Cốc thoạt nghe tiếng hát từ trong đất văng vẳng lên, không hiểu như thế nào, giật nẩy hai đầu cánh, muốn bay. Đến khi định thần lại, chị mới trợn tròn mắt, giương cánh lên, như sắp đánh  nhau. Chị lò dò về phía cửa hang tôi, hỏi :

-  Đứa nào cạnh khoé gì tao thế? Đứa nào cạnh khoé gì tao thế?

Tôi chui tọt ngay vào hang, lên giường nằm khểnh vắt chân chữ ngũ. Bụng nghĩ thú vị : "Mày tức thì mày cứ tức, mày ghè vỡ đầu mày ra cho nhỏ đi, nhỏ đến đâu thì mày cũng không chui nổi vào tổ tao đâu!"