Dịch vụ hành chính công trong nền hành chính nhà nước: quan niệm, thực trạng và phương hướng cải cách nhằm nâng cao hiệu quả.

   Khi điều kiện kinh tế - xã hội trên thế giới và ở mỗi quốc gia có sự biến đổi lớn lao, xu thế dân chủ hóa và đòi hỏi của nhân dân đối với NN  trong việc cung ứng DVC ngày càng cao hơn. NN ko còn là một quyền lực đứng trên nhân dân và cai trị nhân dân nữa, mà có trách nhiệm phục vụ nhân dân, thể hiện bằng các hoạt động cung ứng DVC của NN cho các tổ chức và nhân dân.

                1. Khái niệm, đặc điểm: Dịch vụ là những hoạt động mang tính phục vụ chuyên nghiệp nhằm đáp ứng nhu cầu nào đó của con người, của xã hội. Dịch vụ công là những hoạt động phục các lợi ích chung, thiết yếu, các quyền và nghĩa vụ cơ bản của tổ chức và công dân do Nhà nước trực tiếp thực hiện hoặc chuyển giao cho các cơ sở ngoài nhà nước thực hiện nhằm mục tiêu hiệu quả và công bằng.

Xét theo lĩnh vực cung ứng dịch vụ thì dịch vụ công được chia làm 3 loại: dịch vụ công trong lĩnh vực sự nghiệp; dịch vụ công trong lĩnh vực công ích và dịch vụ công trong lĩnh vực hành chính nhà nước hay còn gọi là dịch vụ hành chính công. 

Dịch vụ hành chính công là một loại hình dịch vụ công do các cơ quan hành chính nhà nước thực hiện để phục vụ các quyền và nghĩa vụ cơ bản của tồ chức và công dân. Nói cách khác, dịch vụ hành chính công là những hoạt động phục vụ các quyền và nghĩa vụ cơ bản của các tổ chức và công dân, do các cơ quan hành chính nhà nước thực hiện dựa vào thẩm quyền hành chính- pháp lý của Nhà nước.

Nền hành chính nhà nước: : Nền HCNN là tổng thể các tổ chức và quy chế hoạt động của bộ máy HC, có trách nhiệm quản lý công việc hằng ngày của NN, do các cơ quan có tư cách pháp nhân công quyền tiến hành bằng để giữ gìn trật tự công, bảo vệ quyền lợi công và phục vụ nhu cầu hằng ngày của nhân dân.

Dịch vụ hành chính công có những đặc trưng riêng biệt để phân định nó với loại dịch vụ công khác:

Thứ nhất, việc cung ứng dịch vụ hành chính công luôn gắn với thẩm quyền mang tính quyền lực pháp lý, gắn với các hoạt động của các cơ quan hành chính nhà nước trong việc cấp các loại  giấy phép, giấy khai sinh, chứng minh thư; công chứng, xử lý và xử phạt hành chính, kiểm tra, thanh tra hành chính… Do dịch vụ hành chính công gắn liền với thẩm quyền hành chính pháp lý của bộ máy nhà nước nên loại dịch vụ này chỉ có thể do các cơ quan hành chính nhà nước thực hiện.

Thứ hai, phục vụ cho hoạt động quản lý của nhà nước. Dịch vụ hành chính công bản thân chúng không thuộc về chức năng quản lý nhà nước, song lại là những hoạt động nhằm phục vụ cho chức năng quản lý dịch vụ hành chính công là những dịch vụ mà Nhà nước bắt buộc và khuyên khích người dân phải làm để bảo đảm trật tự và an toàn xã hội. Nhu cầu được cấp các loại giấy tờ trên không xuất phát từ nhu cẩu tự thân của họ, mà xuất phát từ những quy định có tính chất bắt buộc của nhà nước. Càng nhiều người sử dụng dịch vụ hành chính công thì càng tạo điều kiện cho hoạt động quản lý nhà nước được tốt hơn.

Thứ ba, dịch vụ hành chính công là những hoạt động không vu lợi, nếu có thu tiền thì thu dưới dạng lệ phí để nộp ngân sách nhà nước. Lệ phí không mang tính chất bù đắp hao phí lao động cho bản thân người cung cấp dịch vụ, mà chủ yếu là nhằm tạo ra sự công bằng giữa người sử dụng dịch vụ với người không sử dụng dịch vụ.

Thứ tư, mọi người dân có quyền ngang nhau trong việc tiếp cân và sử dụng các dịch vụ này với tư cách là đối tượng phục vụ của chính quyền. Nhà nước có trách nhiệm và nghĩa vụ phục vụ cho mọi người dân, không phân biệt đó là người như thế nào.

Dịch vụ hành chính công của ở nước ta hiện nay gồm các loại hình cơ bản sau:

Một là, các hoạt động cấp các loại giấy phép. Giấy phép là một loại giấy tờ do các cơ quan hành chính nhà nước cấp cho các tổ chức và công dân đề thừa nhận về mặt pháp lý quyền của các chủ thể này được tiến hành một hoạt động nào đó phù hợp với các quy định của pháp luật trong lĩnh vực được cấp phép.

Hai là, các hoạt động cấp các loại giấy xác nhận, chứng thực, bao gồm: công chứng, cấp chứng minh thư, cấp giấy khai sinh, khai tử, cấp giấy đăng ký kết hôn, cấp bằng lái xe, đăng ký ô tô, xe máy, tàu thuyền...

Ba là, các hoạt động cấp giấy đăng ký kinh doanh và chứng chỉ hành nghề... Giấy đăng ký kinh doanh được cấp cho chủ thể kinh doanh khi chủ thể này thành lập doanh nghiệp hoặc cơ sở kinh doanh của mình. Giấy phép hành nghề là một loại giấy tờ chứng minh chủ thể này có đủ khả năng và điều kiện hoạt động theo quy định của pháp luật đối với một nghề nhất định nào đó.

 Bốn là,  hoạt động thu các khoản đóng góp vào ngân sách và các quỹ của nhà nước. Các hoạt động này gắn với nghĩa vụ mà Nhà nước yêu cầu các chủ thể trong xã hội phải thực hiện.

Năm là, giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân và xử lý các vi phạm hành chính. Hoạt động này  nhằm bảo vệ các quyền cơ bản của công dân trong mối quan hệ giữa cơ quan hành chính nhà nước với công dân.

2. Thực trạng dịch vụ HCC ở VN:  Trong những năm qua, NN đã chú trọng đổi mới và nâng cao chất lượng  cung ứng dịch vụ HC công, coi đó là 1 khâu quan trọng trong thực hiện chương trình cải cách nền hành chính NN theo hướng hiện đại. Nhiều nơi đã áp dụng các phương tiện kỹ thuật điện tử, tin học hiện đại để nâng cao chất lượng dịch vụ như trong hoạt động cấp giấy chứng đăng ký kinh doanh, cấp phép đầu tư, đăng ký xe máy...; tổ chức đấu thầu các dự án chi tiêu công; rà soát để loại bỏ những thủ tục không cần thiết, các giấy phép con gây phiền hà cho người dân khi tiếp cận dịch vụ hành chính công, rút ngắn thời gian cung ứng dịch vụ ...

Tuy nhiên, bên cạnh đó cũng còn nhiều hạn chế, yếu kém, bất cập:

- Dịch vụ hành chính công thường kém hiệu quả do sự cản trở của chính những yếu tố của bộ máy quan liêu chậm được đổi mới chẳng hạn: thủ tục hành chính phức tạp, phiền hà; quy trình cung ứng dịch vụ qua nhiều tầng nấc; sự cửa quyền, nhũng nhiễu của những người trực tiếp cung ứng dịch vụ.

- Các thông tin cần thiết về thủ tục cũng như cách thức và quy trình thực hiện dịch vụ hành chính công, các thông tin về quy hoạch, đất đai, tài nguyên... chưa được công khai rõ ràng, minh bạch nên dễ bị những người cung ứng dịch vụ lợi dụng để sách nhiễu, gây khó khăn, phiền hà. Tổ chức, công dân chưa thực sự dễ dàng, thuận tiện khi tiếp cận các thông tin trên và tiếp cận dịch vụ hành chính công. 

- Các văn bản quy phạm pháp luật quy định về thủ tục hành chính của các cơ quan nhà nước từ trung ương đến địa phương còn quá rườm rà, phức tạp và chồng chéo, thậm chí khó hiểu hoặc có nhiều cách hiểu khác nhau làm cho người cung ứng dịch vụ lúng túng, bị động; tổ chức, công dân tốn nhiều công sức khi thực hiện và vô hình chung sẽ dẫn đến chỗ đẩy người dân đứng về phía đối lập với chính quyền bằng cách trốn tránh thực hiện các nghĩa vụ của mình đối với cơ quan nhà nước.

- Sự phân công, phân cấp trong việc cung ứng dịch vụ công chưa thực sự được đẩy mạnh theo hướng một công việc chỉ do một cơ quan giải quyết và chịu trách nhiệm mà vẫn còn tình trạng cấp trên ôm đồm, chưa muốn giao hoặc chưa tin tưởng vào khả năng của cấp dưới. 

- Tình trạng bất bình đẳng, phân biệt đối xử trong việc tiếp cận dịch vụ hành chính công còn khá phổ biến: DN nhà nước được ưu ái hơn so với DN ngoài quốc doanh; người có chức quyền hoặc thân quen dễ tiếp cận các dịch vụ hơn người dân bình thường. . .

- Năng lực chuyên môn, nghiệp vụ của người cung ứng dịch vụ còn nhiều bất cập, hạn chế; đạo đức của một bộ phận cán bộ, công chức nhất là người trực tiếp giải quyết các nhu cầu về dịch vụ hành chính công của tổ chức, công dân sa sút, biến chất; kỷ luật, kỷ cương công vụ chưa được siết chặt...  

 Để giải quyêt những hạn chế, bất cập trên, cần tập trung vào các giải pháp chủ yếu sau:

Việc cải tiến các dịch vụ công trước hết phải xuất phát từ sự thay đổi sâu sắc trong tư duy, chuyển từ tư duy "quản lý" sang tư duy “phục vụ”. Các giải pháp cải cách dịch vụ hành chính công bao gồm:

- Đổi mới nhận thức về chức năng của NN, về nền HC phục vụ nhân dân, đảm bảo sự tiếp cận dễ dàng và công bằng của công dân đối với DVHCC;

- Tiếp tục hoàn thiện chức năng, nhiệm vụ của chính quyền các cấp; giảm đầu mối, bỏ cấp trung gian theo hướng xây dựng hệ thống cơ quan HC thống nhất, thông suốt, hiện đại và đúng với vai trò. Thực hiện nhất quán nguyên tắc: một việc chỉ giao cho một cơ quan, một người chịu trách nhiệm chính.

- Tập trung chỉ đạo rà soát và cải cách mạnh mẽ các thủ tục hành chính, tạo môi trường thuận lợi nhất cho sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp và nhu cầu chính đáng của người dân, như : thành lập, giải thể, phá sản doanh nghiệp; đăng ký kinh doanh và chứng nhận đầu tư; đầu tư xây dựng công trình, dự án và nhà ở; quyền sử dụng đất và quyền sở hữu tài sản; xuất nhập khẩu; nộp thuế; hộ tịch, hộ khẩu, giấy chứng minh nhân dân, hộ chiếu, thị thực nhập cảnh; công chứng, chứng thực; thanh tra, kiểm tra doanh nghiệp…

- Khẩn trương rà soát các loại thủ tục hành chính, bãi bỏ hoặc sửa đổi, bổ sung theo thẩm quyền hoặc trình cấp trên xem xét sửa đổi theo hướng tạo thuận tiện cho nhân dân và doanh nghiệp. Xử lí nghiêm những cá nhân và tổ chức tuỳ tiện đặt ra các quy định trái pháp luật, trái thẩm quyền, gây khó khăn, phiền hà cho nhân dân. Đề cao trách nhiệm của người đứng đầu cơ quan hành chính trong hoạt động DVHCC.

- Công bố công khai các thủ tục (các loại giấy tờ, biểu mẫu) và quy trình giải quyết công việc, thời gian giải quyết, phí và lệ phí theo quy định để nhân dân biết và thực hiện thuận lợi. Tập trung cải cách theo hướng đơn giản, minh bạch, công khai về thủ tục hành chính. Xây dựng và đưa vào thực hiện các quy định về quyền được thông tin của người dân, tạo điều kiện để người dân tham gia, giám sát hoạt động của cơ quan cung ứng dịch vụ HCC. - Tiếp tục đẩy mạnh việc thực hiện có hiệu quả cơ chế một cửa, một cửa liên thông tại các cơ quan hành chính nhà nước.

- Hiện đại hoá nền hành chính: Đẩy mạnh đào tạo, bồi dưỡng nâng cao tính chuyên nghiệp của bộ máy hành chính, của cán bộ, công chức, đặc biệt là kỹ năng hành chính và áp dụng công nghệ thông tin vào hoạt động của cơ quan hành chính.

- Quy hoạch và xây dựng công sở theo hướng tập trung và từng bước hiện đại, có đủ điều kiện và phương tiện làm việc, tạo thuận lợi cho người dân khi đến liên hệ và giải quyết công việc. - Tiếp tục phát huy mạnh mẽ quyền làm chủ của nhân dân. Quán triệt sâu sắc trong nhận thức và hành động của cả hệ thống cơ quan hành chính nhà nước ý thức phục vụ dân, gần dân, giúp dân, học dân. Khắc phục tình trạng vô trách nhiệm hoặc đùn đẩy khó khăn của cán bộ, công chức cho người dân và doanh nghiệp.

- Xử lí nghiêm các hành vi nhũng nhiễu, gây phiền hà cho dân trong quá trình quản lí hành chính. Tạo lập cơ sở pháp luật nhằm bảo đảm quyền giám sát trực tiếp của nhân dân đối với hoạt động của bộ máy hành chính, tăng cường các hình thức dân chủ trực tiếp để người dân tham gia vào công việc của Nhà nước ngày càng thực chất và có hiệu quả.

Liên hệ TT :

Xác định đổi mới nhằm nâng cao hiệu quả của cung ứng DVHCC là một khâu quan trọng trong thực hiện chương trình cải cách nền hành chính NN theo hướng hiện đại, trong những năm qua, tỉnh Quảng Trị  tập trung chỉ đạo các cấp, các ngành, các cơ quan, đơn vị trên địa bàn triển khai thực hiện thường xuyên, có hiệu quả. Thủ tục hành chính trên hầu hết các lĩnh vực đã được rà soát, sửa đổi, rút gọn theo hướng tinh giản, thuận lợi. Các quy định về trình tự, thủ tục hành chính giải quyết các giao dịch của DVHCC cũng được xem xét, đảm bảo rút ngắn được thời thời giải quyết, cải thiện được tình trạng mòn mỏi vì phải chờ đợi của người dân. Thực hiện cơ chế 1 cửa, 1 cửa liên thông ở 16/21 cơ quan chuyên môn thuộc UBND tỉnh; 05 đơn vị ngành dọc đóng trên địa bàn gồm Công an, kho bạc, cục thuế, BHXH, Hải quan; 9/10 huyện thực hiện cơ chế 1 cửa (riêng huyện đảo cồn Cỏ mới thành lập nên chưa thực hiện) và ở 141/141 xã phường. Để khắc phục khó khăn trong việc cung ứng DVHCC liên quan đến nhiều cấp, nhiều ngành do thiếu cơ chế phối hợp, UBND tỉnh đã có quyết định ban hành quy chế thực hiện cơ chế 1 cửa liên thông tại 4 cơ quan HCNN (Sở kế hoạch và đầu tư, Sở tài chính, Ban quản lý các khu công nghiệp và ban quản lý khu kinh tế thương mại đặc biệt Lao Bảo). Chất lượng đội ngũ CBCC làm cung ứng DVHCC được nâng lên, từng bước đáp ứng được yêu cầu nhiệm vụ và tiêu chuẩn hóa cán bộ cả về chuyên môn nghiệp vụ, trình độ lý luận chính trị, quản lý nhà nước, đạo đức công chức, đạo đức nghề nghiệp, kỹ năng xử lý, giải quyết công việc. Thực hiện khoán kinh phí hành chính và lương cho các đơn vị cung ứng DVHCC. Từng bước hiện đại hóa các phương tiện cung cấp dịch vụ, đặc biệt sử dụng rộng rãi công nghệ thông tin trong cung ứng DVHCC, thông qua mạng điện tử cung cấp cho người dân các thông tin về hoạt động cung ứng DVHCC, giảm đáng kể về thời gian và công sức. Thực hiện Luật Công chứng và Nghị định 79/2007/NĐ-CP về cấp bản sao từ sổ gốc, chứng thực bản sao từ bản chính, chứng thực chữ ký, trách nhiệm công chứng, chứng thực được san đều từ công chứng Nhà nước cho đến Phòng Tư pháp cấp quận, huyện và tới cả UBND cấp xã, phường đồng thời cho phép thành lập 01 phòng công chứng tư tại thành phố Đông Hà, làm giảm bớt được sự quá tải tại các phòng công chứng Nhà nước. Tuy nhiên hoạt động cung ứng DVHCC trên địa bàn tỉnh thời gian qua vẫn bị người dân kêu ca, phàn nàn vì hoạt động không hiệu quả, không thiết thực, gây nhiều khó khăn bất lợi cho người dân, bởi: thủ tục hành chính đã được cải cách nhưng vần còn rườm rà; Quy chế phối hợp giữa các ngành đã được ban hành nhưng khi thực hiện không triệt để vì nhiều lý do khách quan và chủ quan (do quan liêu, đùn đẩy, do phải kiêm nhiệm nhiều công việc nên không đảm bảo giải quyết về mặt thời gian...) ; Cơ sở vật chất, trang thiết bị kỹ thuật chưa đầy đủ cũng làm ảnh hưởng đến chất lượng dịch vụ; Cán bộ thừa hành vẫn còn những hành vi tiêu cực, sách nhiễu, quan hệ lạnh lùng, vô cảm; Đặc biệt do việc chưa nối mạng giữa cơ quan công chứng công – tư nên đã để xảy ra những giao dịch không hợp lệ, làm thiệt hại đến người thứ ba.

Tóm lại:  Cung ứng DVHCC là trách nhiệm của NN trước XH, là sự thể hiện trực tiếp nhất vai trò của NN trước các tổ chức và công dân. Cải cách DVHCC đang trở thành một nội dung quan trọng trong cải cách hoạt động của BMNN, nhằm nâng cao hiệu quả và hiệu lực hoạt động của NN, làm cho NN đáp ứng ngày càng tốt hơn nhu cầu của công dân.