Mợ nhìn cậu , khẽ vén tóc mài tóc xám đầy âu yếm. Ánh mắt mợ ngấn chút lệ thương cảm nhưng không rơi . Đôi mắt đen tuyền , nom chừng cậu cho thật kĩ mới bảo .

- Con đợi mợ , tắm . Rồi dọn cơm luôn nhé .

- Dạ mợ .

Cậu nín thở đáp , tuyệt nhiên nhìn vào khuôn mặt đượm buồn của mợ mà chặn lòng .

Mợ đã vào nhà , cậu cũng lầm lũi theo sau đi vào bếp lấy dăm cái chén cùng hai đôi đũa ,ít thức ăn rồi mang ra .

Và bao giờ cũng vậy , bữa cơm nào cũng vậy . Đều thiếu vắng bóng thầy , cậu và mợ nhìn góc chính giữa mân cơm . Lặng ngó nhau .

Nhưng rất nhanh đã nhẹm giấu ánh mắt ấy đi . Cậu im lặng nghĩ ngợi linh tinh rồi gắp thịt cá bống cho mợ . Lưỡng lữ hỏi .

- Mợ ......hôm nay trên Thăng Long có việc gì không mợ ?

Mợ vẫn vậy , đeo cái yếm đào khoác áo cánh nâu cùng quần lĩnh , búi mái tóc đen dài ra sau . Lay đầu nhẹ trả lời .

- Vẫn bình thường con ạ . Trên ấy bác Xiêm hàng mía bảo . Cái Lan dưới xóm Nghị ngày mai sẽ theo chồng .

Ngọc Y đưa mắt kinh ngạc , sau lại cúi gằm xuống , buồn bã hỏi .

- Sao thế được hở mợ ? Lan năm nay mới 16 kém hơn con cả tuổi . Bỗng dưng lấy chồng , là người đâu vậy hở mợ ?

Mợ lặng một lúc trầm mặc nhìn bầu trời đen kịt , vốn không thể biết , mai sẽ ra sao . Trong ngôi nhà vắng mất bóng người đàn ông .

- Nhà cái Lan, vốn khó lại đông con . Có làm bao nhiêu cũng không đủ nuôi . Năm ngoái ông cụ thầy Lan mất , không lo được tiền ma chay .

Bác mới cắn răng đi mượn nhà phú hộ ông Quế , vài đồng để lo . Bây giờ đến hạn, không lo được .

Cái Lan đành vì cậu , gả sang nhà người ta làm dâu trừ nợ .

Ngọc Y mà thoáng rùng mình .Thì ra không giống như cổ tích . Người ta dựng vợ gả chồng ,đến với nhau cũng chỉ vì tiền bạc .

Bỗng trong lòng cậu thấy hoang mang . Một cái đám cưới trước giờ cậu từng thấy xứ này . Lúc nào đều mân cao cỗ đầy .

Hai họ hí hửng chỉ có cô dâu mới đội nón về nhà chồng buồn rười rượi mặc cho chú rể , cầm khay trầu cười cười .

Hóa chăng những đám cô dâu như vậy cũng từ lớp người tầm thường như cậu .

Cái túng cứ đeo bám mãi khiến ai rồi sẽ đến lúc . Bỏ đi ước vọng mà chấp nhận cái thực tại đen đủi .

Để bản thân gả đi , lấy tiền lo cho gia đình . Và ở xứ Bắc hầu đều như cơm bữa . Cưới hỏi rồi ma chay .

Nhìn lại mình cậu càng sợ hơn , nhà cậu chỉ thuộc hàng kha khá . Dẫu vậy không nghèo nhưng rồi ai sẽ chịu lấy chứ ? Khi cậu là đứa con lai .

Còn nếu ở không , mợ sẽ bị nói mất . Cả đời mợ khổ ,Ngọc Y không dám làm mợ cực thêm .

- Nghe mợ bảo này . Mợ hỏi thật con nhé . Con có trách thầy không ?

Ngọc Y ngồi trước hiên tựa vào lòng mẹ nghe mợ nói .Mà thấy cái tuổi 18 dường như bé đi . Như đứa trẻ cần sự che chở . Sâu trong tận đáy lòng ,cậu lắc đầu .

- Không đâu , thầy không bỏ mợ ,không bỏ con . Con không trách thầy , con chỉ buồn vì thầy không ở với mợ con mình .

Nghe từng lời non nớt của cậu . Mợ khẽ run mà nước mắt lăn dài trên má , Ngọc Y cảm nhận được nhịp thở đều từ hõm cổ của mẹ mình .

Cậu ngờ ngợ mình đã nói sai cái gì mới ngước thầm gọi nhỏ.

- Mợ .......

Trái lại ,mợ đã vội lau nước mắt vỗ vễ cái vai lạnh của cậu ,ngậm ngùi nhìn vào đêm khuya tĩnh lặng của thôn xóm .

- Ngọc Y , khổ thân con . Mợ và cậu đã khiến con tủi . Khiến vì khuyết cậu ,mà con phải nhận lời bàn tán . Mợ ..thương Ngọc Y của mợ .

Sáng hôm sau là tới phiên trực trên lớp . Sáng sớm cậu đã mặc áo dài thẳm ,đầu đóng khăn chỉnh tề bước ra nhà .

Trên đường quê băng qua chợ huyện . Chỉ mới có mấy người dắt trâu ra đồng sớm cùng lác đác mấy chú phu xe ,kéo xe lộc cộc lên chợ tỉnh .

Những người phụ nữ gánh hàng vồn vã nào là sấu nào là mận bắc . Cá bống , ốc đồng ,.... Nhanh chân cho kịp họp chợ .

Đôi mắt xám nhìn hai bên vệ đường dưới là ruộng xanh mướt , lành lặng hơi sương . Khẽ run tay bám chặt quai túi vải đen vì lạnh .

Đến nhà thầy đồ Nam cuối đường chợ .

Bên ngoài cửa thầy vẫn mở . Nhưng trong gian nhà vẫn đóng kín mít . Ngọc Y chỉ thoáng nhìn đàn gà mái mơ trong chuồng rồi tìm cây chổi dựng ở góc .

Bắt đầu quét đi những chiếc lá cây gạo rơi lã chã xuống sân gạch cam đất .

Tiếng chổi chạm sân cất lên nghe lào sào trong buổi sáng thu tĩnh lặng . Được một lúc , ông giáo đi ra .

Mặc áo dài đen mỏng , trên mái tóc có điểm chút bạc. Tay thầy cầm chèn ché mới đương khói .

Mở cửa từ đường nhìn ra . Thầy theo thói quen đeo cặp kính lão .Vẫy gọi.

- Y Tác phải không ?

Cậu nghe tiếng thầy liền quay lại, cầm cái chổi dựa vào người ,khép nép khoanh tay.

- Con chào thầy ạ .

Thầy gật đầu không nói , đoạn nhìn một cây chổi bên góc nhà rồi ngờ vực hỏi .

- Cái Văn đâu rồi . Lại bỏ con mình rồi à ?

Ngọc Y nhìn về phía cổng lớp sương dày đặc , không khí rộn ràng ngoài kia . Rồi quay trả lời thầy .

- Dạ thưa thầy , chắc anh Văn chưa tới ạ .

- Cái thằng này lại lười biếng , không chịu dậy sớm đến trực cùng con đây mà . Thôi , nắng sắp lên rồi . Con quét nhanh ,rồi vào trong phụ thầy.

À thầy dặn chốc nữa con cứ thu tập các bạn rồi về. Dọn dẹp lớp cứ để mình Văn , làm .

Có hỏi thì, con bảo thầy muốn thế .

Ông giáo hơi nhướng mày ,cầm chén trà nhấp từ từ . Nom nhìn con gà trống chuẩn bị gáy thêm canh .

Lững thững đi vào trong .

Ngọc Y Tác khá hiểu ý thầy , liền ngưng . Ngoan ngoãn đáp .

- Dạ

Từ ngày nhận cậu vào lớp ,thái độ của thầy rất bình thản với ngoại hình của cậu . Không nhìn cậu bằng con mắt khác .

Ông giáo Nam đối với Ngọc Y xen lẫn tình thầy trò lẫn cha con . Vừa thương vừa quý .

Nghe nói , khi trước thầy đều đỗ tam kỳ. Được xếp vào bảng nhãn trong Huế .

Tuy nhiên được một thời gian , thầy lại thôi . Gói gém hành lí về quê chăm bà cụ . Đến khi bà mất , đủ ba năm .

Ai cũng nghĩ thầy sẽ lấy vợ yên bề gia thất . Nhưng không ,thầy ở vậy . Kệ đợi bạc như vôi .Mà đâu có ai hiểu được năm xưa vô huế tìm công danh .

Chỉ vì muốn xin ông ngoại Ngọc Y cho phép lấy mợ . Vì dạo ấy thầy chẳng qua chỉ là thư sinh nghèo .

Trời thu đã quang đãng hơn ,giữa cái nắng sớm phá tan lớp sương mai . Bọn học trò từ 16 đến 19 cùng lũ lượt kéo tới , chốc đã đông nghịt cả sân .

Thầy đồ Nam nhéo mắt đếm rồi . Xuống chiếu . Ra đánh chiếc chuông treo .Báo hiệu khai lớp .

Giúp thầy thu xếp xong , cậu cũng ngồi xuống bàn ,dùng bút chấm mực đen viết xuống một hàng chữ đày đặn.

" Tiên Học Lễ , Hậu Học Văn "