Tại Vườn Nai ở Lộc Uyển, năm người gồm Kiều Trần Như, A Thấp Bà Trí, Maha Nam, Bà Phu, Bạc Đề Na đang tu khỗ hạnh....

Năm người bạn cũ cùng ngồi quanh Tất Đạt Đa. Tất Đạt Đa đưa mắt nhìn các bạn, rồi nói:

– Này quý vị, tôi đã tìm ra đạo giải thoát rồi, và tôi sẽ chỉ dạy lại cho quý vị.

Vậy các bạn hãy nghe đây. Tôi đã tìm ra được Đạo Lớn rồi và tôi sẽ chỉ dạy cho các bạn. Các bạn là những vị sa môn đầu tiên trên đời được nghe giáo pháp mầu nhiệm mà tôi đã tìm ra.

Giáo pháp này không phải là kết quả của suy luận.

Giáo pháp này là hoa trái của thực chứng.

Các vị hãy đem hết nhận thức thanh tịnh mà nghiêm chỉnh lắng nghe.

Giọng nói của Phật mang uy lực tâm linh rất lớn khiến năm người đều tự động đổi thế ngồi, nghiêm chỉnh hướng về người. Họ chắp tay lại. Thầy Kiều Trần Như thành kính nói:

– Xin sa môn Gotama đem hết lòng xót thương mà dạy cho chúng tôi.

Phật nghiêm trang mở lời:

– Này các vị sa môn, có hai thái cực mà người tu đạo nên tránh: một là lao mình vào khoái lạc nhục thể, hai là hành hạ thân xác cho hao mòn.

Cả hai con đường đều đưa tới sự phá sản của thân tâm.

Con đường mà tôi đã tìm ra là con đường trung đạo tránh được hai thái cực ấy và có thể đem đến trí tuệ, giải thoát và an lạc.

Con đường đó là con đường Bát chánh:

1. Nhận thức chân chính

2. Tư duy chân chính

3. Ngôn ngữ chân chính

4. Hành động chân chính

5. Sinh kế chân chính

6. Chuyên cần chân chính

7. Niệm lực chân chính

8. Định lực chân chính.

Tôi đã theo con đường bát chánh đó và đã thực hiện được trí tuệ, giải thoát và an lạc.

Này các vị, sao gọi là chánh đạo?

Sở dĩ gọi là chánh đạo vì con đường này không phải là con đường trốn tránh đau khổ mà là con đường đối diện trực tiếp khổ đau để diệt trừ khổ đau.

Con đường bát chánh này là con đường của sự sống tỉnh thức, vì vậy chánh niệm là khởi điểm.

Có chánh niệm thì sẽ có chánh định, nghĩa là định lực có tác dụng đưa tới trí tuệ.

Nhờ có niệm lực và định lực chân chính thì nhận thức, tư duy, ngôn từ, hành động, sinh kế và sự chuyên cần cũng sẽ đi vào chánh đạo.

Trí tuệ được phát sinh sẽ giải thoát được cho người hành giả tất cả mọi ràng buộc khổ đau và làm phát sinh nơi người hành giả nguồn an lạc chân chính.

Này các vị, có bốn sự thật mà người tu phải công nhận:

1. Sự có mặt của khổ đau

2. Sự có mặt của những nguyên nhân của các khổ đau ấy

3. Sự chấm dứt khổ đau

4. Và con đường đi tới sự chấm dứt khổ đau.

Bốn sự thật ấy là bốn sự thật mầu nhiệm, gọi là tứ diệu đế.

Này các vị sa môn, đây là sự thật thứ nhất: Khổ đau.

Sinh, già, bệnh và chết là khổ;

Buồn, giận ghen, tức, lo lắng, sợ hãi và thất vọng là khổ;

Chia cách người thân yêu là khổ, chung đụng với người ghét bỏ là khổ, tham đắm và kẹt vào năm uẩn là khổ.

Này các vị sa môn, đây là sự thật thứ hai: nguyên nhân của khổ đau.

Vì ngu muội, vì không thấy và không hiểu được sự thật về bản thân và về cuộc đời cho nên con người bị những ngọn lửa của tham đắm, giận hờn, ghen tức, sầu não, lo lắng sợ hãi và thất vọng đêm ngày đốt cháy và hành hạ.

Này các vị sa môn, đây là sự thật thứ ba: sự chấm dứt khổ đau.

Đó là trí tuệ, là hiểu biết, là nhận thức được sự thật về bản thân và về cuộc đời.

Trí tuệ này, cái thấy này đưa lại sự chấm dứt của mọi sầu đau và làm phát sinh niềm an lạc.

Này các vị sa môn, đây là sự thật thứ tư: con đường diệt khổ.

Đó là con đường Bát chánh mà tôi đã trình bày.

Bản chất của Bát chánh đạo được nuôi dưỡng bằng nếp sống tỉnh thức hàng ngày, đó tức là chánh niệm.

Chánh niệm đưa tới Định và Tuệ, có năng lực giải thoát con người khỏi mọi niềm đau và đem lại mọi an vui.

Tôi sẽ hướng dẫn cho các vị từng bước trên con đường thực hiện này.

Phật dạy cho họ về tự tính vô thường và vô ngã của vạn vật.

Người phân tích cho họ thấy năm uẩn đều như những dòng sông luôn luôn trôi chảy và biến đổi, trong đó không có một cái gì có thể gọi là đồng nhất và bất biến.

Năm uẩn tức là thân thể (sắc), cảm giác (thọ), tri giác (tưởng), tâm hành (hành) và nhận thức (thức).

Phật dạy họ quán sát sự trôi chảy của năm dòng sông ấy trong tự thân của mỗi người để có thể thấy được tính vô thường và vô ngã của chúng và của vạn hữu, và cũng để thấy những liên hệ mật thiết và mầu nhiệm giữa vũ trụ và bản thân mình.

Nhờ sự tu học tinh chuyên, năm vị dần dần đạt được cái thấy mầu nhiệm. Người đầu tiên chứng ngộ là Kiều Trần Như. Rồi hai tháng sau là đến phiên Vappa và Bhaddhiya. Cuối cùng Mahanama và A Thấp bà Trí cũng đạt tới quả vị A-la-hán.