2. Giá trị thặng dư. Hai phương pháp sản xuất giá trị thặng dư và giá trị thặng dư siêu ngạch.

a) GTTD là phần giá trị mới trội ra ngoài giá trị sức lao động do công nhân làm thuê sang tạo ra và bị nhà tư bản chiếm đoạt.

b) Hai pp sx GTTD & GTTD siêu ngạch

b1) pp sx gtttd gồm pp sx gttd tuyệt đối và tương đối

-pp sx gttd tuyệt đối là pp sx gttd bằng cách kéo dài ngày lao động trong điều kiện thời gian lao động cần thiết giá trị sức lao động và năng suất lao động không đổi. Do đó, thời gian lao động thặng dư tăng lên tương ứng. Giá trị thặng dư sinh ra từ phương thức này là gttd tuyệt đối.

+pp này chiếm ưu thế trong giai đoạn đầu phát triển chủ nghĩa tư bản khi mà lao động thủ công còn chiếm ưu thế, năng suất lao đọng chưa cao. Do đó, để thu được nhiều gttd, gcts phải dựa trên cơ sở kéo dài ngày lao đọng.

+ Tuy nhiên, pp này gặp vài giới hạn  là giới hạn về thể lực và trí lực của người công nhân và độ dài ngày lao động nhỏ hơn độ dài ngày lao động tự nhiên.

+Việc kéo dài ngày lao động của tư sản gặp sự phản kháng của gc công nhân.Trước tình hình đó, giữa nhà tư bản và người công nhân đã kí kết một hợp đồng tạm thời về độ dài ngày lao động và khi độ dài ngày lao động đã được xác định, gcts đã dựa trên cơ sở là tăng cường độ lao động. Vì vậy, kéo dài ngày lao động và tăng cường độ lao động là hai biện pháp của pp sx gttd tuyệt đối.

-pp sx gttd tương đối là pp sx gttd bằng cách rút ngắn thời gian lao động cần thiết, giảm giá trị sức lao động trên cơ sở nâng cao năng suất lao động và trong điều kiện độ dài ngày lao động không đổi. Do đó, thời gian lao động tăng lên tương ứng. GTTD sinh ra từ pp này gọi là gttd tương đối.

+Ta biết rằng thời gian lao động chính thức quyết định giá trị sức lao động mà giá trị sức lao động lại biểu hiện gián tiếp thông qua giá trị các tư liệu sinh hoạt mà người công nhân tiêu dùng. Do đó, muốn rút ngắn thời gian lao động chính thức phải giảm giá trị sức lao động và do đó phải giảm giá trị các TLSX. Để làm được điều này, gcts đã tăng năng suất lao động ở những ngành sx TLSX để tạo ra những tư liệu sinh hoạt đó.

+pp này chiếm ưu thế trong giai đoạn hiện nay và để thu được GTTD tự pp này, gcts đã dựa trên cơ sở tăng năng suất lao động để rút ngắn thời gian lao động cần thiết

b2) GTTD siêu ngạch: là phần gttd phụ thêm xuất hiện khi giá trị cá biệt thấp hơn giá trị xã hội của hàng hóa hay đó là hiệu số giữa giá trị xã hội và giá trị cơ bản của hàng hóa. GTTD siêu ngạch là khoản thu nhập riêng của một số nhà tư bản do ứng dụng công nghệ mới làm cho giá trị cơ bản thấp hơn giá trị xã hội của hàng hóa.

Trong CNTB, GTTD siêu ngạch là động lực thúc đẩy các nhà tư bản cạnh tranh với nhau, đua nhau phát triển sản xuất.

*so sánh gttd tương đối và gttd siêu ngạch: để thu được … đều dựa trên cơ sở tăng sức lao động

Khác nhau:

 +gttd tương đối dựa trên cơ sở tăng năng suất lao động xã hội, là nguồn thu nhập chung của toàn bộ gcts.

 +gttd siêu ngạch ….lao động cá biệt, là nguồn thu nhập riêng của một số nhà tư bản.