THANH QUẢN

Bài giảng Giải phẫu học

Chủ biên: TS. Trịnh Xuân Đàn

Thanhquản(larynx)là cơquancủatiếngnóivàhôhấp, nằm ngangvới 3 đốtsốngcổ (IV,V,VI).Ngayphía dướicủa xươngmóngởvùng cổtrước,xô đẩydễ dàng.

Thanhquảncủanampháttriểnhơnnữgiớivànhôraởdướida,trôngrất

rõ.

1. HÌNH THỂ NGOÀI, LIÊN QUAN

Nhìnchungthanh quản giốnghìnhthápcó3 mặt, đỉnh ởdưới nềnởtrên.

- Ở trên và sau thông với hầu.

- Ở trướcliên quanvới cáccơ vùng cổ trước bên.

-Ở2bêntrênquanvớibómạchthầnkinhcảnhvà2thuỳbêncuatuyến

giáp.

- Ở dướithôngvới khí quản.

1.Thânxươngmóng

2.Màngmóng- nắpthanhquản

3.Khoangmónggiápnắpthanhquản

4.Mànggiápmóng

5.Màngnhẫngiáp

6.Khíquản,7.Sụnnhẫn

8.Khớpnhẫngiáp

9.Cơnhẫnphễusau

10.Cơnhẫnphễubên

11.Bódướicơ giápphễudưới

12.Bótrên cơ giápphễudưới

13.Cơphễunắpthanhquản

14.Sừnglớn(sụngiáp)

15.Sụnnắpthanhquản

16.Sừngnhỏxươngmóng

17.Sừnglớnxươngmóng

2. CẤU TẠO

Hình4.59.Thanhquản (nhìn từ mặt bên)

Thanhquảnđượccấutạobởicácsụnvàđượcnốivớinhaubởicácdây chằng,cáccơlàmchocácsụnđóchuyểnđộngrấttinhtếvàlớpniêmmạclát

khắp mặt trong.

2.1. Các sụn

Có 5 sụn chính là sụn giáp, sụn nhẫn, sụn phễu, sụn nắp thanh môn, sụn sừng. Ngoài ra còn có sụn chêm, sụn thóc.

2.1.1. Sụngiáp

Làsụn đơn lớn nhấttrongcácsụncủathanhquản. Gồm có2mảnh: phải vàtráihìnhtứgiácnối vớinhautrênđường giữatạonênmộtgócmởrasau. Gócnàykhoảng900ởnamtạonênlồithanh quản,vàở nữlà1200.Ởgócsau gáycósụn nắp thanh quản dính vào, và cócác dây chằng bám. Ở4 góc có 4 sừng: hai sừng trên to, 2 sừng dưới nhỏ. Haisừngdưới khớpvới sụnnhẫn, mặt ngoài có các cơ bám.

2.1.2. Sụnnhẫn

Làsụnđơn,giốngnhưmộtcáinhẫn,cungnhẫnởphíatrước,mặtnhẫnở

sau. Bờ trên phẳng có hai diệnkhớpvới sụnphễu, hai bên khớp với sụn giáp.

2.1.3. Sụnnắp thanh môn

Sụnthanhmôn(haylànắpthanhquản)làsụnđơn, giốngnhưmộtlácây, cócuốngládínhvàogócsaugáycủasụngiáp,mặttrướcliênquanvớiđáy lưỡicóniêmmạcphủ vàliêntiếp với niêm mạccủa miệng,mặt sau nhìn vào lòng thanh quản.

2.1.4. Sụnphễu

Gồm hai sụn khớp với bờtrên sụn nhẫn. Sụn phễu hình tháp có 3 mặt, một đỉnh, một đáy, mặttrướcngoàicódâythanhâm trênvàcơgiáp phễu bám.

- Mặt sau có cơ liên phễu bám.

- Mặt trong liên quan với thanh môn.

- Đỉnhkhớp với sụn sừng.

- Đáykhớp vớisụn nhẫnvàcó2mỏm đối xứngnhau:mỏmthanhâmởtrướctrong; mỏmcơ ở sau ngoài.

1.Sụnnắpthanhquản

2.Sụnsừng3.Sụnphễu

4.Sụngiáp5.Sụnnhẫn

Hình4.60.Cácsụncủathanhquản

(nhìntừmặtsau)

2.1.5. Sụn sừng

Rất nhỏ nằm trên đỉnh sụn phễu.

2.1.6. Sụnchêm

Nằmtrong nếpphễu nắp nối giữasụn phều và sụn nắp.

2.1.7. Sụn thóc

Nằmở bờ sau ngoài của màng giáp móng.

2.2. Các khớpmàngvàdâychằng

Tác dụng để nối các sụn trên với nhau.

2.2.1. Các khớp

Có nhiều khớp nối cácsụnthanhquản với nhau và với thành phầnxung quanhnhư xương móng,sụn khí quảntrong đó có hai khớp quan trọng liên quan đến động tác phát âm.

-Khớpnhẫngiáp:làkhớpphẳnghìnhbầudụccócửđộngđượcvàlúc lắc quanh trục làmsụn giáp có động tác ngửa và nghiêng.

-Khớpnhẫnphễulàkhớptrục, rấtquantrọng đểđóng mởthanhmôn. Khớpnhẫnphễucó hai động tác:

+Sụnphễutrượttrênbản nhẫn xuốngdưới rangoàihoặclêntrênvào trong.

+Sụnphễutựxoayquanhmộttrụcthẳngđứnglàmchomỏmcơvà mỏm thanh âm sụn phễu chuyểnđộng ngược chiều nhau.

2.2.2. Các màng xơchun thanh quản

-Màngtứgiáccăngtừ nếp phễu nắpởphíatrên đếnnếptiền đìnhởphía dưới. Bờ trên là nếpphễunắp. Bờ dưới nằmngang là dây chằng tiền đình.

-Nóntiềnđìnhcòngọilàmàngnhẫnthanhâm,căngtừnếpthanhâm đếnbờtrênsụnnhẫn.Phầntrướcnónrấtchắctạonêndâychằngnhẫngiáp. Bờtựdoở trêntạonêntạo nên dây chằngthanhâmnốitừgócsụn giáp đến mỏm thanh âm của sụn phễu.

2.2.3. Các dây chằng

- Dây chằnggiápnắp nối từ cuống sụn nắp đến mặt trong sụn giáp.

-Mànggiápmóng:từxươngmóngtới bờtrênsụngiáp,ởgiữamàng dầy

lêngọilàdâychằnggiápmónggiữavàởhaibênlàdâychằnggiápmóngcó chứa sụn thóc.

-Dâychằngmóngnắp:từbờtrênvàsừnglớnxươngmóngđếnmặt trước sụn nắp.

- Dây chằng lưỡinắp:từ gốc lưỡiđến sụnnắp tạo nên nếp lưỡi nắp giữa.

- Dây chằng nhẫn khí quản: từ sụn nhẫn tới sụnkhíquản.

-Dâychằngsừnghầu:từsụnsừngđivềphíadướivàvàođườnggiữa, nối liềnvớiniêm mạchầu.

- Dây chằng nhẫnphễu: sau gắn mảnh sụn nhẫn vào mỏmcơ sụn phễu.

2.3. Các cơ

Cảkhối thanh quản được vận động bởi cáccơtừ những thành phần xung quanhđitớithanhquản(cơngoạilai);cácsụnthanhquảndịchchuyểnlên nhau nhờ các cơ có cảhai đầu bámvào sụn thanh quản (cơ nội tại).

2.3.1. Các cơ ngoại lai

Đâylànhómcơcótác dụnglàm thanhquảnchuyển động hoặccốđịnh thanhquản,khôngthamgiavàođộngtácphátâm.Cơngoạilaibaogồmcác cơ trên và dướimóng,cótác dụng nâng, hạ và cố địnhthanh quản.

2.3.2. Các cơ nội tại

Đâylànhómcơthamgiavàođộngtácphátâm.Cơnộitạicó3loạicơ

tham gia 3 tác dụng.

-Cơgiápnhẫnbámtừcungnhẫntớibờdưới sụngiápkhicơcolàmsụn giáp ngả ra phía trước làm căng dây chằnggiáp phễu (căng dây thanh âm).

-Cơnhẫnphễusaubámtừmặtsausụnnhẫntớimỏmcơsụnphễu.Khi cơ co làmxoay 2 mỏmcơ của sụn phễu kéo ra sau và xuốngdưới gần lại nhau.

Đồngthờihaimỏmthanhâmđưaratrước vàlêntrênxanhau, dođó thanh mônđược mở rộng.

- Cơ nhẫn phễu bên bám từcung nhẫntớimỏm cơsụn phễu. Khép thanh môn do xoay trong các sụnphễu.

-Cơgiáp phễutừmặt trong góc sụn giápbám tận vàobờngoàisụn phễu. Làmkhép thanh môn và phần nào làmtrùng dây thanh âm.

-Cơphễuchéovàngang.Phầnnganglàcơđơnnằmnganggắnởmặt sauhaisụnphễu,phầnchéocơđôitừmỏmcơsụnphễunàyđếnđỉnhsụn phễu kia. Khi co làmkhép thanh môn.

1. Cơ phễu nắp thanh quản

2. Cơ giáp nắp thanh quản

3. Cơ giáp phễu

4. Cơ nhẫn phễu bên

5. Cơ nhẫn giáp

6. Cơ nhẫn phễu sau

7. Cơ trên phễu

Hình4.61.Cáccơ của thanh quản

- Cơ phễu nắp là bó nhỏbất thườngđi từ cơ phễu chéo theo nếp phễu nắp gắnvàomảnhtứgiác và bờsụngiáp.Cótácdụngđóngnắpthanhquản khi nuốt.

-Cơthanhâmcóthểcoi đâylà phầntrongcùngcủacơgiáp phễu. Sợicơ đitừgócsụngiápởphíatrướctớimỏmthanhâmcủasụnphễu.Khicolàm hẹp thanh môn.

-Cơgiápnắpbámtừmặttrongmảnhsụngiápvàdâychằngnhẫngiáp tớibờngoàisụnnắpvànếpphễunắp.Làmhạsụnnắp,giốngnhưmộtcơ vòng củathanh quản.

3. HÌNH THỂ TRONG CỦA THANH QUẢN

Mặttrongthanhquảnnhẵn,đượcphủbởimộtlớpniêmmạccủahầu. Lấy hai dây thanh âmlàm mốcthanh quảnđược chia làm 3 tầng:

3.1. Tầng trên (hay tiền đình thanh quản)

Làphầnởphíatrên2dâythanhâmtrên,loerộngranhưmộtcáiphễu,ở

phía trước là sụn thanh thiệt, phía sau thông với hầu.

3.2. Tầnggiữa(thanhmôn)

Làmộtkheởgiữahaidâythanhâmtrênvàdưới. Ởhaibêncủatầng thanh môn còn có 2 ngách gọi là buồng thanh quản (hay buồng Morganni).

3.3. Tầngdưới (hạ thanhmôn)

Là phần thông với khí quản.

3.4. Các dây thanh âm

Có 4 dây hai trên và hai dưới:

- Dây thanh âm trên: được cấutạo bởi niêm mạc hầulàchủ yếu và trong bề dầy của nó có dây chằng giáp phễu trên.

-Dâythanhâmdưới:cũngcóniêmmạcchephủlêndâychằnggiáp phễu dưới và bó sâu cơ giáp phễudưới.

Nhưng thực sự chỉ có hai dây thanh âmdướimới phát ra âm.

4. HÌNH SOI THANH QUẢN

Nhìntừtrênxuốngkhithanhmônkhépnóchỉlàmộtkhe rấthẹp,khi thanhmônmởnólàmộthìnhtamgiáccó đáyởsau đỉnhởtrướcvàlúcnày nhìnthấyrõcả4dâythanhâm.Vì2dâytrên ởxa đườnggiữa,2dâydướiở gần đườnggiữahơn.Cácdâythanhâmlúc bìnhthườnggiốngnhưmộtthừng trắngnhẵn, cửđộngdễdàngkhiphátâmtathấydâythanhâmdướichạyra chạyvàoTrườnghợpbệnhlýcóthểthấyniêmmạcxunghuyết,hoặcchảy máu hoặc u sùi. hoặc liệt dây thanh âm.

1.Sụnnắpthanhquản   12.Sụnnhẫn

2.Xươngmóng             13.Tuyếngiáp

3.Cơgiápmóng            14.Mànggiápmóng

4.Cơphễunắp              15.Màngtứgiác

5.Sụngiáp                     16.Buồngthanhquản

6.Cơthanhâm              17.Dâychằngtiềnđình

7.Cơkhíthầudưới        18.Khetiềnđình

8.Cơnhẫnphễubên      19.Dâychằngthanhâm

9.Bó mạchgiáptrên     20.Khethanhmôn

10.Cơnhẫngiáp           21.Nónđànhồi

11.Cơứcgiáp               22.Dâychằngvòng

A. Tiềnđình; B. Ổdưới thanh môn

Hình4.62.Hìnhthể trong củathanhquản

5. MẠCHMÁUTHẦN KINH CỦA THANH QUẢN

5.1. Độngmạch

Có3 động mạch

-Độngmạchthanhquảntrên(a.laryngeasuperior)táchtừđộngmạch

giáptrêncùngvới thần kinh thanh quảntrênxuyênmànggiápmóngvàothanh quản.

Độngmạchthanhquản giữa(a. laryngea median):táchtừđộng mạchgiáptrênquamàng nhẫn giáp vào thanh quản.

Động mạch thanh quản dưới (a. laryngea inferior):táchtừđộngmạchgiápdưới đicùng dâyquặtXtới thanh quản.

5.2. Tĩnhmạch

Cáctĩnhmạchcủathanhquảnđổvàocác

tĩnh mạch giáp trên và giáp dưới.

5.3. Thầnkinh

Chi phối cho thanh quản có 2 dây:

Dây   thanh   quản   trên   (n.   laryngeasuperior)làmộtnhánhtáchtrựctiếptừdâyXtớichiphốicảmgiácchoniêm mạc của thanh quản và chi phối vận động cho cơ nhẫngiáp.

1.Độngmạchhầulên

2.Độngmạchgiáptrên

3:Độngmạchcảnhchung

4.Độngmạchgiápdưới

Hình4.63.Mạchcủathanhquản

-Dâythanhquản dưới(dâyquặt ngược X)đitừdướilênchiphốitấtcả cáccơnộitạithanhquản,trừcơ nhẫngiáp. Vìvậyliệtthầnkinhthanhquản dưới sẽ gây mất tiếng.

Haidâythanhquảntrêncónhánhnốitiếpvớinhautạonênquaithần kinh Galien (có sự bù trừ chonhau).

1. Dây thanh quản trên

2. Dây thanh quản dưới

3. Nhánh ngoài dây thanh quản trên

4. Nhánh trong dây thanh quản trên

Hình4.64.Thần kinh của thanh quản

6. CƠCHẾ PHÁT ÂM

6.1.âmthanh

Âmthanhđượctạonêndoluồng không khí đẩytừphổi rangoàidosựco củacơhoành,cáccơ rộng bụngvàcơgiansườn.Luồngkhôngkhínàylàm rungchuyểndâythanhâm phátraâm thanh.Sựcăngvà vịtrítừcácdâythanh âmthay đổidocáccơcủathanhquảnđiềukhiển.âmthanhđược cộnghưởng do các xoang mũi, miệng,hầuvà các cơ ở môi, lưỡi và màn hầu trợ giúp.

6.2. Ho vàhắt hơi

Đâylàmộtphản xạ hô hấp,luồngkhôngkhíbịđẩyranhanh,mạnh,đột ngộtdokhethanhmôn đónglạivàmởra bấtngờ.Nấc làdocơhoànhbấtthần trongthìhítvào,khethanhmônđónglạimộtphầnhaytoànphần.Cườitạo nên do sự thở ra ngắt đoạn phối hợpvới sự phát âm “ha, ha”.