Tập 28

Chào các bạn! Buổi sáng tốt lành! Hôm qua chúng ta bước vào đề mục thứ tư - "tín". Cũng nói đến "tín" là lời của người "phàm nói ra" phải lấy "tín làm đầu". Tín cũng hàm chứa một ý nghĩa sâu hơn, chính là tín nghĩa, là nghĩa vụ. Bổn phận làm người của một con người không cần phải nói, nhưng thường để ở trong lòng, thời khắc không dám quên. Chúng ta hôm qua cũng nói đến quan hệ cha con, rất nhiều hiếu tử cho dù đã rời mẹ 50 năm, trong thời gian này, họ vẫn không ngừng hy vọng có thể tìm được mẹ, có thể chuyên tâm phụng dưỡng. Cho nên sau này, thực sự trời xanh không phụ người khổ tâm, Chu Thọ Xương thời nhà Tống cũng tìm được mẹ của ông. Không chỉ đón mẹ trở về phụng dưỡng, ngay cả em trai, em gái của mẹ sinh sau này cũng cùng chăm sóc. Đây đều là người đọc sách luôn luôn đem bổn phận để ở trong lòng.

Tôi ở Âu châu nghe Cô Dương giảng về câu chuyện đức dục, mỗi lần hầu như đều là nước mắt chảy dài. Ngồi bên cạnh tôi là một bạn người Hongkong, anh ta dáng vẻ rất khôi ngô, một đại nam nhân. Lúc nghe giảng tôi nước mắt cứ chảy mãi, anh ta thấy bộ dạng này của tôi, còn mang khăn giấy đưa cho tôi, không dám nhìn tôi, chỉ từ từ đẩy qua, tâm anh ta cũng rất điềm đạm. Vì sao nước mắt tôi cứ tuôn chảy? Vì mỗi lần nghe, ví dụ nghe đến Tử Lộ Phụ Mễ, Tử Lộ lúc ông còn rất nghèo khó, ông cũng tận tâm tận lực phụng dưỡng cha mẹ, nên phải đi ngoài trăm dặm để mang một ít gạo về. Trên đường vác gạo về không những không cảm thấy nặng, còn cảm thấy trong lòng rất thiết thực, rất hoan hỷ. Bởi vì ông đang làm trọn bổn phận của người con. Sau này ông làm quan, giàu có rồi, mỗi bữa ăn đều rất thịnh soạn, nhưng ngược lại ông không ăn được. Người bên cạnh liền hỏi ông: bữa cơm ngon như vậy, tại sao ông không ăn được? Tử Lộ nói: Cha mẹ của tôi đã không còn, họ không thể cùng tôi hưởng thụ. Cơm này không thể sánh được lúc trước tôi giúp cha mẹ ngoài trăm dặm đi vác gạo về, cơm đó ăn vào mới thơm, mới thiết thực. Từng câu chuyện của thánh hiền, khiến tôi cảm nhận được, cái gì mới là mùi vị thật sự của con người. Cứ nghe như thế, trong lòng luôn gào thét, làm người phải là như vậy mới vui sướng.

Cho nên, rất nhiều bạn bè cùng tôi thảo luận, làm thế nào học tập lời dạy của thánh hiền. Kỳ thực học giáo huấn của thánh hiền, quan trọng nhất là phải học cái gì? Phải học tâm ý của thánh hiền, phải học dụng tâm của thánh hiền. Tâm ý của thánh hiền nghĩa là luôn luôn đem hiếu, đễ, trung, tín, lễ, nghi, liêm, sĩ không lúc nào dám quên, luôn luôn nhắc đến để kết bạn với người. Khi đức hạnh được nâng lên, thì thói quen xấu của họ tự nhiên sẽ không thấy nữa, đã tiêu mất rồi. Chúng ta đọc thuộc Đệ Tử Quy, nghĩa là, thường lấy tâm hạnh của thánh hiền để tự mình quán chiếu, tự mình nhắc nhở. Tin rằng rộng làm mốc, hẹp dụng công, công phu đến, chỗ tắc được thông. Khi một người thật sự dùng tâm ý và hành vi của thánh hiền để làm việc, chắc chắn người đó mỗi ngày đều có pháp hỷ sung mãn.

Nhắc đến "tín" vì nó là nghĩa vụ, là bổn phận. Hôm qua chúng ta nói đến đạo nghĩa, ân nghĩa trong quan hệ quân thần. Ở phương diện bề tôi, chúng ta hôm qua cũng nói đến không nên làm theo cảm tính, phải dùng lý trí đối với người lãnh đạo.

Kỳ thực, giữa con người với con người, vì sao có xung đột? Phần nhiều là vì khoảng cách xa vời, thiếu sự giao tiếp. Thiếu sự giao tiếp lâu ngày thì rất dễ đối lập, rất dễ mâu thuẫn, sau đó là xung đột. Cho nên, làm người lãnh đạo, cũng nên mở cửa giao tiếp, khoan dung độ lượng tiếp thu lời khuyên của cấp dưới. Cấp dưới cũng phải có trách nhiệm khuyên can cấp trên.

Các bạn, quý vị có dám khuyên cấp trên của mình không? Tôi cũng nghe một số bạn nói, thật không dám. Thậm chí trong đơn vị cấp trên có hai, ba người, rốt cuộc nên theo người nào? Theo đúng, về sau có thể như thế nào? Thăng quan tiến chức. Nếu dùng tâm này để thay cấp trên làm việc, ngày tháng có dễ qua không? Mỗi ngày phải thăm dò sắc mặt lời nói, phải nịnh bợ a dua, vậy mệt chết được. Nếu theo đặt cọc cho người đó mà không được thăng chức, thì phải làm sao? Chẳng phải đấm ngực giậm chân sao? Cái gọi là một sớm thiên tử, một sớm bề tôi. Nếu chúng ta chỉ vì công danh của mình mà nịnh hót cấp trên, thì thật là mệt chết. Nếu quý vị là nịnh bợ a dua, và vị trưởng quan này thực sự thăng chức, quý vị cùng họ thăng chức, lẽ nào cuộc đời đã tốt rồi sao? Chưa hẳn. Trưởng quan phải nịnh bợ a dua, họ có thể ở trong sự nghiệp của mình không ngừng nâng lên không? Không thể. Vì trưởng quan còn tiếp nhận nịnh bợ a dua, thì trí tuệ của họ, kiến giải cuộc đời của họ, vẫn có hạn. Đến lúc nhất định sẽ như thế nào? Một số trạng thái xuất hiện, họ sẽ bị đổi xuống dưới. Chúng ta thấy xã hội ngày nay rất nhiều người làm quan lớn, có thể hai tháng, năm tháng, chức quan như thế nào? Đã mất đi. Đến lúc đó quý vị tuy đặt cọc đúng vẫn là mất hết không còn gì. Rốt cuộc chúng ta đem sự cố gắng, dụng tâm đặt ở đâu? Đặc biệt là nhân viên công chức, chúng ta thực sự nên theo là cái gì? Cái nên theo bổn phận của chúng ta, nên theo nhu cầu của nhân dân. Như vậy, quý vị rất thẳng thắn để khuyên can cấp trên của mình. Do quý vị làm tròn bổn phận, thay nhân dân phục vụ, năng lực của quý vị cũng sẽ ngày một cao thêm. Nếu quý vị có năng lục thực sự, chủ quản tốt vừa nhậm chức, họ nên dùng ai? Đương nhiên phải dùng người thực sự có thể làm việc, người có thể tín nhiệm. Đến lúc đó quý vị không cầu cơ hội, cơ hội tự nhiên mà đến bên mình. Cho nên cuộc đời nếu như đạo pháp tự nhiên, thì quý vị có thể nước chảy thành sông, quý vị cũng sẽ không sống trong lo được lo mất. Cho nên, là bề tôi phải không mong cầu, làm hết bổn phận của họ, khuyên can cấp trên.

Hơn mười năm trước, xuất hiện kinh tế bão táp của Đông Nam Á. Rất nhiều quốc gia đều đứng trước thách thức rất lớn, hầu như rất nhiều vấn đề tài chánh đều sụp đổ. Lúc đó Hàn Quốc xuất hiện một sự kiện, có một xí nghiệp muốn phá sản, công nhân của xí nghiệp này đem tiền của mình ra, nói với người lãnh đạo xí nghiệp rằng: công ty của chúng ta không thể phá sản, số tiền này của chúng tôi ông lấy dùng trước đi. Cho nên đây thực sự giữa quân thần, giữa lãnh đạo với bị lãnh đạo có đạo nghĩa, có tình nghĩa. Hình ảnh đó, ở người Trung Quốc chúng ta có thể thấy được không? Có thể không? Phải có lòng tin chứ. Ở Hàn Quốc thấy được, xin hỏi người Hàn Quốc học của ai? Đúng. Ngày nay Hàn Quốc học văn hóa xưa, thật là vững chắc. Từ tiểu học đến đại học đều xuyên suốt học tập giáo trình văn hóa xưa, mà toàn thể người Hàn Quốc, họ có thể học tập văn hóa xưa làm quang vinh, làm tự hào. Cho nên, chúng ta thực sự phải thấy được, báu vật này của lão tổ tông, nếu không phải bản lĩnh của lão tổ tông, thì láng giềng bên cạnh đã đem nó phát triển rộng rãi rồi. Như thế chúng ta làm con cháu sẽ không trọn bổn phận. (câu này tỉnh lược, nếu viết rõ ra sẽ có sự đụng chạm)

Thứ hai là quan hệ quân thần. Tiếp theo chúng ta thấy quan hệ vợ chồng trong ngũ luân, giữa vợ chồng đương nhiên cũng phải giữ lấy chữ tín. Nếu giữa vợ chồng không giữ chữ tín, sẽ diễn ra tình trạng gì? Có thể nghi kỵ lẫn nhau, trong lời nói sẽ có công kích, sẽ có cười nhạo. Mỗi ngày còn phải sớm tối gặp nhau, như vậy thì quan hệ rất nguy hiểm, cho nên cũng phải giữ lấy chữ tín. Ngày nay giữa vợ chồng nghe nói đều có các bí mật riêng, đều có tiền riêng. Nếu chúng ta có bí mật, có tiền riêng, không để đối phương biết tình hình của mình. Khi chúng ta dùng tâm hư vọng, tâm không chân thành này, đối phương có thể cảm nhận được chăng? Có thể không? Được! Con người thường làm những việc dối mình dối người. Kỳ thực, trong tâm không thiết thực, cho dù quý vị thực sự giữ một số tiền bên người, nhưng tâm của quý vị mỗi ngày nơm nớp lo sợ, như vậy giữ được tiền có thể thân thể đều như thế nào? Mỗi ngày lo chuyện này chuyện nọ, thân thể đều bị hư rồi. Cho nên trị gia nên duy trì thái độ: trị gia không có bí mật, thẳng thắn vô tư, như vậy tốt nhất.

Mẹ tôi, mỗi lần bà lĩnh lương đều đưa hết cho cha tôi, cho nên nhà chúng tôi cha là nắm giữ quyền kinh tế, mẹ tôi từ trước không hỏi việc tiền bạc. Mẹ tôi càng tín nhiệm, thì cha tôi như thế nào? Làm trâu làm ngựa cũng bằng lòng. Cho nên, kỳ thực người thật lòng tín nhiệm người khác, họ luôn luôn được rất nhẹ nhàng. Mẹ tôi không quản tiền, mẹ tôi cũng không biết đạp xe đạp, cho nên mỗi lần ra ngoài, bà sẽ nói với cha tôi: cái gì em cũng không biết, ngốc quá! Cha tôi sẽ phục vụ như thế nào? Rất vui mừng, rất có sự thành tựu. Sau này tôi biết lái xe, thì trở thành tôi cũng phục vụ mẹ tôi. Cho nên, con người không cần quá thông minh, việc gì quý vị cũng muốn quản đến cùng, khiến người khác ở trước mặt quý vị, cảm thấy thật không có năng lực. Đến sau cùng thì quý vị sẽ mệt đến gần chết, làm muốn chết còn bị người ta chê muốn chết. Cho nên sự lanh lợi của một người phải ở bên trong, không nên lanh lợi đi áp bức người khác, đây cũng là đạo Trung Dung. Cho nên trong lời nói phải giữ lấy chữ tín, giữa vợ chồng, trong tâm của nhau, nhất định phải cám ơn ân đức của đối phương, cảm ơn đối phương cùng ta đi hết con đường của cuộc đời này.

Chúng ta là đàn ông nhất định phải luôn ghi nhớ, vợ của ta đã giúp chúng ta làm một việc trong đại, sự việc nào? Nối dõi tông đường, gia tộc của chúng ta mới có thể kéo dài được. Chỉ ân đức này thôi chúng ta đã không thể báo đáp, vì chúng ta làm không được việc này, phải không? Cho nên "ân nên báo, oán nên quên", giữa vợ chồng thường phải nghĩ đến sự cống hiến của đối phương, ân đức của đối phương, những xung đột đều buông xả. Trong tâm thường niệm ân, thấy đối phương đều sanh tâm hoan hỷ, làm sao có lý sống không hợp? Khi vợ chồng sống hạnh phúc, thì mỗi ngày của quý vị đều hòa thuận vui vẻ.

Vào thời nhà Hán, vua Hán Quang Võ, ông có vị thần là Tống Hoằng, người rất thanh liêm, làm việc rất có trách nhiệm. Lúc đó Tống Hoằng làm công việc tư không, nghĩa là quản lý công trình bằng gỗ, cũng là một chức vị rất quan trọng của quốc gia. Chị của Quang Võ Đế, Hồ Dương công chúa, đúng lúc góa chồng, chồng đã mất rồi. Hán Quang Võ Đế bàn với chị của ông, muốn giúp bà tìm một người chồng, hy vọng chọn được trong số đại thần. Ông hỏi chị ông, trong tất cả đại thần chị thích ai nhất? Hồ Dương công chúa lập tức trả lời: Tống Hoằng phong thái phi phàm, rất có đức hạnh. Quang Võ Đế vừa nghe thì đã biết. Quang Võ Đế bèn cho gọi Tống Hoằng đến, nói với Tống Hoằng: người ta thường nói rằng giàu dễ qua lại, nghĩa là một người sau khi có tài phú, thì sẽ đổi bạn. Con người khi quý rồi, phú quý rồi thì sẽ đổi vợ. Hình như nhân tình thời nay có xu thế này. Thăm dò ý kiến của Tống Hoằng một lúc, xem ông có bằng lòng lấy chị của vua không. Các bạn, nếu lấy chị của nhà vua, chính là cái gì? Hoàng thân quốc thích. Trong thời gian ngắn từ thần trở thành gì? Trở thành quý tộc. Rất nhiều người mơ ước cơ hội này. Tống Hoằng biết được ý của nhà vua, liền nói với nhà vua hai câu: "bần tiện chi giao bất khả vong (mạc khả vong), tào khang chi thê bất khả hạ đường". Ý nghĩa câu này là chúng ta lúc khó khăn, lúc bần cùng, trong quá trình nỗ lực nhân sinh, có rất nhiều bạn bè giúp đỡ. Lúc chúng ta thực sự có phát triển, những người bạn này tuyệt đối không được quên. Tào khang, tào khang là chỉ hạt gạo rất thô, nghĩa là cùng chúng ta chai tay chai chân, người vợ chính thức này cùng ta gây tạo sự nghiệp, không thể quên họ được.

Lời của Tống Hoằng rất có học vấn, nếu như hoàng đế nói: ngươi có đồng ý cưới chị ta không? Ông lập tức trả lời: tào khang chi thê bất khả hạ đường, ngài không biết sao? Hoàng đế sẽ như thế nào? Tại sao không nể mặt ta như vậy. Cho nên Tống Hoằng nói lời êm tai, trước nói bạn lúc nghèo hèn chớ nên quên. Còn phải ngừng một lúc. Nhà vua sẽ nghĩ: Đúng, nhân sanh phải coi trọng tình nghĩa. Tiếp theo ông lại nói: vợ tào khang không để ở sau. Nhà vua sẽ như thế nào? Sẽ không làm khó ông. Cho nên lời nói phải có nghệ thuật, thứ tự trước sau rất quan trọng. Giống như quý vị muốn khuyên một người bạn, quý vị có thể vừa thấy bạn liền nói ngay: hôm nay tôi nói cho bạn một khuyết điểm. Họ nhất định sẽ nghẹn họng. Quý vị phải nói với họ rằng: gần đây bạn có những điều rất tốt, nói một, hai việc tốt, rồi nói việc phải nên sửa đổi. Như vậy chính là thứ tự của lời nói, chúng ta cũng nên tùy thuận nhân tình. Cái gọi là "nhân tình luyện đạt giai văn chương". Tống Hoằng đã cự tuyệt hoàng đế, đã cự tuyệt Hồ Dương công chúa, tình nghĩa như vậy, khí tiết như vậy không chỉ ảnh hưởng đến gia đình của ông, còn ảnh hướng đến văn võ trong triều, thậm chí còn ảnh hưởng đến người đọc sách của hơn ngàn năm sau. Người đọc sách có thể đang đọc sách nghĩ: gần đây càng ngày càng giàu có, muốn đổi vợ, bỗng nhiên thấy được đoạn này thì như thế nào? Thu hồi ý nghĩ lại. Vì chánh khí này, có thể đứng sững ở giữa trời đất. Tôi cũng tin rằng, Tống Hoằng sau cự tuyệt việc này, chắc có một thời gian dài, văn võ trong triều tuyệt đối không dám bỏ vợ. Cho nên, người đọc sách, thái độ của họ là: "cử động có thể đời đời làm đạo cho thiên hạ, hành vi có thể đời đời làm khuôn phép cho thiên hạ, nói năng có thể đời đời làm chuẩn tắc cho thiên hạ". Luôn luôn đang nghĩ: "học vi nhân sư, hành vi nhân phạm". Cho nên hành vi của ông mới có thể ảnh hưởng đến nếp sống xã hội. Chúng ta cũng phải học tập tâm ý này của Tống Hoằng, lời nói hành động, nhất cử nhất động của chúng ta, đều phải kỳ vọng làm tấm gương tốt cho mọi người, cho xã hội. Đây là giữa vợ chồng tín nghĩa nên giữ, đạo nghĩa nên giữ.

Quan hệ thứ tư trong ngũ luân là anh nhường em kính, giữa anh em cũng nên giữ chữ tín. Nếu anh em không giữ chữ tín, có thể không khí gia đình sẽ có vấn đề, thậm chí sẽ xảy ra xung đột. Anh em cũng có tình nghĩa cũng có ân nghĩa, phải nên đoàn kết cùng nhau, như vậy mới có thể khiến cha mẹ an tâm.

"Huynh đạo hữu, đệ đạo cung, huynh đệ mục, hiếu tại trung ". Anh nhường em kính. Trong ấn tượng của tôi, cha tôi cũng không nói với chúng tôi rằng: con phải thật sự thương yêu chị gái. Tôi cũng không nghe cha tôi nói với chị gái: con phải chăm sóc em trai. Chưa từng nghe qua. Chủ yếu nhất là bản thân cha mẹ, đã có làm cho chúng tôi xem, diễn cho chúng tôi xem. Cái gọi là "thân giá giả tùng, ngôn giáo giả tụng", chính mình thực sự đã làm được, con của quý vị tự nhiên thấy được hoan hỷ thì làm theo. Nhưng không làm mà chỉ nói, chỉ thuyết giáo, có thể con cái nghe lâu rồi, chúng sẽ không còn nghe, cuối cùng sẽ cãi lại quý vị.

Chúng ta xem xem, ngày nay có rất nhiều anh em đều đi đến pháp viện, vì tài sản nên đã kiện cáo lẫn nhau. Chu Tử Trị Gia Cách Ngôn có nhắc đến: "ở nhà cấm tranh tụng". Một gia đình, một gia tộc, rất cấm kỵ điều gì? Tố tụng, người thân kiện nhau. Chúng ta nói nhân tình quốc pháp, nhân tình cũng phải chú ý, vì mất đi nhân tình thì mất hòa, mất hòa rồi thì gia đình không có thể hưng thịnh. Cho nên ở nhà cấm tranh tụng. Khi gia đình vì tài sản mà khống cáo lẫn nhau, tiền này bảo đảm không giữ được. Lại nữa, giữa anh em xảy ra xung đột, đã làm gì cho đời sau? Làm gương không tốt, gia tộc này đã lộ bày thất bại, cho nên mới nhắc nhở chúng ta: "ở nhà cấm tranh tụng, tụng là điềm xấu".

Vào triều nhà Minh có một cô gái, cô họ Trần. Cha mẹ cô qua đời sớm tương đối, lúc đó cô còn có hai người em trai, một đứa mới 6 tuổi, một đứa mới 5 tuổi. Cô đã đến tuổi đính hôn, trong nhà có một số tài sản, thế là tất cả thân hữu đều dòm ngó tài sản của nhà cô. Vậy làm thế nào? Nhân sinh luôn phải có sự lựa chọn, chọn lựa phải dựa vào trí tuệ. Nếu như cô cưới rồi, vậy ai đến chăm sóc hai em trai? Cho nên cô đã ra quyết tâm, bây giờ nhất định toàn tâm toàn ý chăm sóc tốt hai em trai của cô. Cô cũng biết những thân hữu này, đều đang chú ý đến tài sản của nhà cô. Một hôm cô mang rất nhiều đèn cầy ra thắp, trong nhà đèn cầy, thắp sáng trưng. Sau đó còn nấu rất nhiều thức ăn bày ở trên bàn. Vì cô biết những thân hữu này thường hay đi qua đi lại nhà của cô. Cô bày tửu yến xong rồi, ra bên ngoài gọi những người thân này đến. Mời! Mời! Mời vào nhà chúng tôi, vào nhà chúng tôi ăn chút dồ. Vốn là muốn đến xem xem, có nơi nào để hạ thủ không. Nhưng cô họ Trần này, chủ động mời họ đến ăn cơm, họ cảm thấy rất ái ngại, sau đó nói với cô: Chúng tôi tình cờ đi ngang qua đây, không có đèn cầy, cho nên đến nhà cô mượn một ít. Cô mời tất cả vào, cùng ăn cơm, nhưng mọi người đều thấy hổ thẹn, cũng không dám nhìn qua nhìn lại. Từ đó về sau, những thân thích này không còn đến nhà nữa. Thứ nhất là cô rất độ lượng, cô không trực tiếp xảy ra xung đột trong lời nói với những thân thuộc này. Cũng do thái độ như vậy, đã thức tỉnh tâm hối cải của thân hữu. Thứ hai thân hữu cũng cảm nhận được sâu sắc, cô đã quyết tâm, phải chăm sóc em trai của cô lớn lên. Sau này hai người em trai của cô, cũng đã có gia nghiệp, đã có sự nghiệp. Năm 45 tuổi cô mới xuất giá, suốt đời không có sanh con, lúc tuổi già, hai người em trai của cô cũng rất tự nhiên, thì đưa chị gái về nhà để phụng dưỡng đến già. Thời xưa, làm người anh, làm người chị đối với các em của mình đều ôm chặt tình nghĩa như vậy, đạo nghĩa như vậy. Cho nên, chúng ta làm người anh, làm người chị cũng nên làm theo vậy.

Kỳ thực làm người thường sẽ tính toán được mất. Ví dụ nói tôi chăm sóc em trai, bản thân tôi có bị thiệt thòi không. Khi con người thường hay tính toán này kia, thì cuộc đời sẽ không thiết thực, không thoải mái. Cho nên, anh em gặp phải khó khăn thì phải toàn lực để giúp đỡ mới đúng.

Ở Thâm Quyến có một cô giáo, chồng cô ấy, em gái chồng đi làm ở Hạ Uy Di, ở Hạ Uy Di cuộc sống rất khó khăn. Chồng liền nói với vợ, anh muốn mang số tiền tích lũy được trong hai, ba năm này gửi cho em gái, vì em ở bên đó rất khó khăn. Nếu như chồng quý vị nói như vậy, quý vị phải trả lời như thế nào? Khi đó quý vị phải nghĩ đến lượng lớn phước lớn. Lúc đó quý vị phải nghĩ đến quân tử "thành nhân chi mỹ", quý vị phải thành tựu phần "đễ" này của chồng, phần tâm yêu thương em gái này, mà cũng là thành tựu hiếu tâm của chồng. Vì mẹ cha của chồng, thấy anh trai chăm sóc em gái như vậy, trong lòng của họ an tâm biết bao. Người vợ lập tức nói: cách làm này của anh em rất nể phục, cũng rất hoan hỷ, em sẽ giúp anh đi chuyển tiền. Vợ chồng tương trợ lẫn nhau như vậy, tin rằng tình nghĩa của họ sẽ càng ngày càng sâu sắc. Tuy chúng ta bỏ số tiền ra, nhưng ngược lại được gia đình hòa lạc. Tục ngữ lại nói: "gia hòa vạn sự hưng", đã vạn sự hưng rồi còn sợ sau này không có tiền sao? Cho nên, nhân sinh phải hết nghĩa vụ, nhân sinh phải nhìn được xa, không thể nơi nơi đều tính toán. Đây là đạo nghĩa giữa anh em.

Chúng ta xem quan hệ thứ năm: bằng hữu hữu tín. Bạn bè không chỉ là lời nói phải có chữ tín, còn phải có tín nghĩa và nghĩa vụ của bạn bè.

Vào thời nhà Hán, có một người đọc sách tên là Trương Thiệu và Phạm Thức, hai người họ cùng học ở trong Thái Học, cảm tình rất tốt. Sau đó mỗi người đều trở về quê của mình, hẹn ngày này của hai năm sau, Phạm Thức sẽ đến thăm Trương Thiệu. Trải qua hai năm, Trương Thiệu nói với mẹ của ông: Bạn con hôm nay sẽ đến. Mẹ của ông liền nói: cuộc hẹn của hai năm trước, mẹ thấy có thể đều đã quên rồi. Nhà của hai người cách xa nghìn dặm. Trương Thiệu liền nói: Người bạn này của con là người rất giữ chữ tín, anh ta nhất định sẽ đến. Cho nên mẹ của ông cũng bắt đầu chuẩn bị một số thức ăn phong phú. Quả đúng vậy, Phạm Thức đúng hẹn đã đến nhà của Trương Thiệu. Đương nhiên "nhân phùng tri kỷ thiên bôi thiểu", tình nghĩa của họ cũng theo ngày tháng ngày càng sâu sắc. Sau đó Phạm Thức bệnh nguy kịch, Phạm Thức dặn dò vợ: bà nhất định phải đi tìm Trương Thiệu, bảo với ông có thể không qua khỏi, mời ông ta đến tiễn tôi. Bà vợ nhanh chóng đi báo cho Trương Thiệu, vì thời gian quá cấp bách, Trương Thiệu vừa nghe được thông tin, lập tức đến cố hương của Phạm Thức, nhưng đã sắp an táng rồi, mà Trương Thiệu vẫn chưa đến. Đội tỳ tiến hành đào huyệt, đo góc độ, đo thế nào cũng không chuẩn, không cách nào mang quan tài đi hạ huyệt được, kéo dài thời gian. Bỗng nhiên Trương Thiệu đến, vừa đo thì như thế nào? Thì đã chuẩn. Trương Thiệu tự thân đưa ông an táng. Cho nên, vì sao Phạm Thức đi gọi Trương Thiệu đến giúp ông làm hậu sự? Đối với ông có tín nhiệm không sánh được. Ông rất rõ, người này không chỉ sẽ làm tốt hậu sự của ông, nhất định cũng sẽ chăm sóc vợ con của ông. Cho nên thời xưa tình nghĩa bằng hữu đó, chúng ta sau khi nghe xong cũng cảm động vô cùng.

Thời xưa có một người đọc sách khác tên là Chu Huy, học ở Thái Học. Gặp được một người bạn là Trương Kham, hai người cùng học tập, nhưng cũng không thường hay nói chuyện. Trương Kham thì luôn quan sát con người của Chu Huy thế nào. Sau đó bị những đức hạnh của lời nói, việc làm đó của ông cảm động, cảm thấy ông là một người rất đáng để tín nhiệm. Một hôm Trương Kham nói với Chu Huy: tôi muốn đưa vợ con của tôi phó thác nhờ bạn chăm sóc. Ông nói ra lời này là đối với Chu Huy rất tín nhiệm. Nhưng Chu Huy không nói lời nào, vì bình thường cũng không có giao tiếp gì nhiều, nên không nói lời nào. Sau đó có thể Trương Kham bản thân ông tự hiểu rõ, ngày tháng của ông không còn nhiều, qua không bao lâu thì đã qua đời. Chu Huy nghe được tin này, dẫn theo đứa con của ông, đến nhà của Trương Kham tặng họ rất nhiều đồ ăn, rất nhiều đồ mặc. Con của ông rất khó hiểu, liền nói với cha: Cha à! Cha từ trước không có giao du với người này, tại sao sau khi ông ta chết rồi, đối với ông ta cha lại giúp đỡ lớn như vậy? Con ông có hoài nghi như vậy. Chu huy liền nói: Lúc đầu Trương Kham nói muốn đem vợ con phó thác cho ta, ông ấy nhờ ta như vậy, nói lên ông ấy rất tín nhiệm đối với ta. Ông đã xem ta là tri kỷ, cho nên ở trong tâm ta cũng đã xem ông ta là bằng hữu. Người xưa họ không muốn làm trái tâm niệm đó của họ. Họ nếu như làm trái tâm niệm của họ, thì lương tâm họ sẽ cắn rứt. Cho nên, mặc dù không có giao tiếp sâu sắc, chung quy cũng đã xem ông là bằng hữu, thì nên hết nghĩa vụ của bằng hữu.

Giữa bạn bè với bạn bè, có những nghĩa vụ nào phải làm? Thứ nhất: là phải khuyên can lẫn nhau. Cái gọi là "thiện tướng khuyên, đức giai kiến, quá bất quy, đạo lưỡng". Nếu như bàn bè có lỗi lầm, chúng ta không khuyên, như vậy thì không làm hết chức trách của bạn bè. Cho nên thứ nhất là khuyên ngăn. Thứ hai là phải quan tâm. Thứ ba là phải khen ngợi lẫn nhau: "đạo nhân thiện, tức thị thiện, nhân tri chi, dũ tu miễn". Thứ tư không nói việc xấu trong nhà, không thể mang những việc không tốt trong nhà bạn nói ra ngoài, như vậy thì rất không có đạo nghĩa. Sau cùng phải có nghĩa của thông tài. Trong bài học, đối với vấn đề khuyên ngăn này chúng tôi đã nói rất nhiều. Vì sao vậy? Vì xã hội ngày nay tương đối phức tạp, mà con người chỉ có một đôi mắt, không thể mọi phương diện đều nhìn thấu được, cho nên rất cần sự nhắc nhở của cha mẹ, của con cái, của cấp trên, của cấp dưới, của vợ, của anh em, bạn bè. Cho nên, con người có nhắc nhở đối với đạo lý mới có thêm sự hiểu biết. Thứ nhất chúng ta có thể tiếp nhận khuyên ngăn của người khác, thứ hai cũng phải hiểu được làm thế nào khuyên nhủ thân hữu, cho nên chủ đề này mới nói đến nhiều.

Tiếp theo, quan tâm. Quan tâm người khác, trên thực tế chúng ta cũng phải thực hiện ở mọi lúc mọi nơi. Ta không thể dạy con cái rằng: bạn bè của con và thân hữu mới cần quan tâm, người khác thì không cần. Dạy như vậy có đúng không? Tâm của con người chỉ có một, làm sao có thể một tâm chia thành hai bên được? Khi chúng đối với người lạ rất lạnh nhạt, chúng có niệm ân đối với thân hữu không? Rất khó. Cho nên, khi chúng có thể quan tâm đối với tất cả mọi người, thì người thân như cha mẹ anh em của chúng, có lẽ nào chúng lại không quan tâm? Ví dụ chúng ta thường hay nhắc nhở con cái, khi gặp phải người đi lại khó khăn, càng nên cung kính, vì tâm lý của họ, vì cuộc đời họ đã có một chút không trôi chảy. Nếu chúng ta dùng ánh mắt khác nhìn họ, sẽ khiến họ thấy không thoải mái. Từ một điểm nhỏ nhặt này, trưởng dưỡng tâm nhân từ của con cái. Ví dụ khi đang ngồi xe bus, chỉ cần có người già bệnh, thai phụ lên xe, chúng ta lập tức dẫn con mình nhường chỗ, như vậy sẽ trưởng dưỡng tâm quan tâm người khác của chúng. Quan tâm bạn bè, không chỉ quan tâm bạn mà thôi, còn phải "ái ốc cập ô" nữa. Khi quý vị kính cha của bạn, quý vị tôn kính cha của bạn, thì bạn vui mừng, thậm chí anh chị em của bạn cũng vui mừng, quý vị có thể quan hệ rất tốt với gia đình, gia tộc của bạn. Cho nên gọi là "ái ốc cập ô".

Thường chúng ta gọi điện thoại, cũng hai ba tháng rồi không liên lạc, ở trong điện thoại, quý vị nói với bạn: mẹ của bạn sức khỏe tốt không? Ba bạn gần đây tốt không? Tuy là một câu hỏi thăm nhẹ nhàng, cũng sẽ khiến tâm đối phương cảm thấy như thế nào? Rất ấm áp. Hơn nữa bây giờ chúng ta đã học Đệ Tử Quy, quý vị không chỉ quan tâm cha mẹ của bạn, quan trọng hơn là phải quan tâm đến giáo dục con cái của họ. Ngày nay hầu như tất cả gia đình, phần nhiều đều vì giáo dục con cái mà đau đầu. Cho nên chúng tôi mở rộng hơn, một năm trở lại đây, rất nhiều gia đình đều có được phương pháp, sự chuyển biến của gia đình đều rất lớn.

Có một bà vợ, lúc tôi ở Thâm Quyến giảng bài, cả nhà cô, chồng cũng đến, bốn người con đều đến, con cái cũng đều đã mười mấy tuổi rồi, học cấp hai, cấp ba, cùng đến nghe giảng. Rất thú vị, đúng lúc giữa vợ chồng cô ấy có chút không vui. Sau tiết học đó, cô ấy nói với tôi: vốn dĩ đều thấy đối phương sai, sau khi nghe giảng xong biết được trọng tâm của nho giáo, gọi là "hành hữu bất đắc, phản cẩu chư kỷ". Cho nên, tâm niệm này của cô ta, quay đầu nhìn lại cảm thấy tự mình còn làm không được tốt, không có tư cách để chê đối phương. Sau đó đối với con cái cũng như vậy, trước đây vốn nơi nơi đều xem con cái chỗ này không tốt, chỗ kia chưa tốt. Bây giờ sẽ nghĩ, có phải tôi làm gương làm chưa đến nơi đến chốn không? Tâm niệm khi đã chuyển, thì chướng ngại tự nhiên được tiêu trừ. Cho nên chúng ta quan tâm bạn bè, tiến đến quan tâm gia đình của họ, quan tâm cuộc sống của họ.

Tiếp theo phải khen thưởng lẫn nhau, khẳng định lẫn nhau. Vì chúng ta ở trong con đường của nhân sinh, tâm trạng thường lúc này lúc nọ. Lúc này rất cần sự ủng hộ, sự an ủi của bạn bè. Lại có một câu nói: "văn nhân tướng khinh". Vì sao văn nhân tướng khinh? Dáng vẻ ngạo mạn, thậm chí vì có tâm đố kỵ. Chúng ta suy nghĩ một chút, làm người văn nhân này, người đọc sách này, sanh khởi ngạo mạn đối với người khác, cảm thấy học vấn văn chương của mình rất tốt, của họ rất kém. Lúc họ khởi tâm niệm này, kỳ thực họ đã đang đọa lạc, học vấn của họ cả đời này có thể thành tựu được chăng? Không thể. Cái gọi là: "học vấn thâm thời ý khí bình", người thật có học vấn, nhìn tất con người đều rất hòa nhã, đều rất hoan hỷ, làm sao có thể khinh mạn. Cho nên chúng ta đọc sách thánh hiền, phải đối trị sát thủ của chính mình, chính là tâm đố kỵ. Mà tâm đố kỵ này phát ra, không chỉ mình bị hại, không chỉ đối phương bị ảnh hưởng, vấn đề lớn hơn là sẽ khiến con người trong xã hội bị ảnh hưởng. Ví dụ, người đọc sách này rất có đức hạnh, rất nhiều người theo họ học tập, nhưng quý vị lại đố kỵ họ, thậm chí dùng ngôn từ hủy báng họ, tạo thành một số đông người này đối với họ mất lòng tin, tội lỗi này thật quá lớn. Cho nên một người nếu như nơi nơi đều đố kỵ người khác, họ nhất định sẽ càng ngày đầu óc càng không linh hoạt. Vì họ chướng ngại người khác cơ hội học tập thánh giáo, học tập trí tuệ. Bố thí pháp được thông minh trí tuệ, vậy nếu như chướng ngại người khác bố thí pháp, thì sẽ bị kết quả ngu si. Cho nên chúng ta phải mở rộng tấm lòng, để thưởng thức người khác, để thực hành "đạo nhân thiện, tức thị thiện, nhân tri chi, dũ tư miễn. Kiến nhân thiện, tức tư tế, tung khư viễn, dĩ tiệm tê". Giữa bạn bè với bạn bè, đều có thể tùy hỷ lẫn nhau, khen ngợi lẫn nhau, vậy đoàn thể cũng vậy, hoặc giả là chúng ta học thuật giới cũng vậy, đều sẽ là một bầu không khí hòa nhã, đây là phải khen ngợi.

Thứ tư là không nói việc xấu trong nhà. Vì bạn bè tín nhiệm chúng ta, có thể sẽ mang số việc tương đối riêng tư của gia đình để cùng chúng ta thảo luận. Cho nên, những lời nói này chúng ta phải thật cẩn thận, không thể nói ra ngoài. Vì quý vị nói ra sẽ bị người không tốt, đem đi gây ra những tin đồn nhảm, như vậy thì sẽ tổn thương đến nội tâm của bạn, hoặc giả gia đình của bạn. Cho nên, nếu người khác đã thành thật với nhau, chúng ta càng nên cẩn thận thận trong lời nói của mình. Đương nhiên, thực ra, trong nhà rất nhiều chuyện riêng tư cũng không cần phải đi nói với mọi người. Ví dụ nói: chồng của mình có những điểm nào không tốt, đi nói với hàng xóm, nói với bạn bè, nói đến sau cùng có thể những lời này sẽ truyền đến tai của ai? Truyền đến tai chồng mình, anh ta nhất định sẽ nổi giận. Đến lúc đó quan hệ vợ chồng, chắc có ảnh hưởng không tốt. Không chỉ quan hệ vợ chồng không tốt, mà còn khiến cho người khác xem thường, xem nhẹ quý vị, thậm chí còn đối với chồng quý vị cũng không tôn trọng, như thế thì không tốt. Cho nên, đối với chồng phải "xấu che tốt khoe". Nếu như một ngày nào đó anh ấy phát hiện, mình làm còn chưa được tốt, mà vợ mình ở bên ngoài khen ngợi, khẳng định mình, anh ta nhất định sẽ cảm thấy phải càng nỗ lực, không thể cô phụ sự kỳ vọng của vợ đối với anh ta. Điều này rất quan trọng. Cho nên, phải không nói việc xấu trong nhà.

Cái cuối cùng phải có nghĩa của thông tài. "Tài" này không những chỉ tiền tài, vật phẩm, chúng ta còn có thể đem nó mở rộng ra thêm là nội tài và ngoại tài:

Nội tài: chỉ lao lực, kinh nghiệm, trí tuệ.

Ngoại tài: chỉ tiền bạc, vật phẩm

Vì nhân sinh khó tránh lên xuống, cho nên khi bạn bè thực sự có tình huống khẩn cấp. Ví dụ nói: cha mẹ của bạn vừa mới lâm trọng bệnh, tức thời họ không thể chuẩn bị đươc nhiều tiền như vậy. Cho nên chúng ta phải cứu người nguy cấp, nếu có năng lực, lập tức giúp đỡ họ. "Huệ bất tại đại", ân huệ không ở chỗ lớn nhỏ, ở lúc đang nguy, trong lúc nguy cấp đó, quý vị có thể quan tâm giúp đỡ cho họ như vậy, họ sẽ vô cùng cảm động. Đây là giữa bạn bè chúng ta có nghĩa của thông tài.

Tôi nhớ lúc nhỏ, khi khai giảng, có một số thân thích không có tiền đóng học cho con cái, cha tôi nhất định sẽ mang ra giúp đỡ. Hơn nữa, mang ra tiền này, tôi có thể cảm nhận được thái độ của cha là gì? Ngoài thành khẩn ra, còn có thái độ không muốn họ phải trả tiền, coi như là giữa thân nhân giúp đỡ lẫn nhau thôi. Cho nên, kỳ thực những hành động lời nói của cha mẹ làm, đối với con cái đều có ảnh hưởng một cách vô tri vô giác. Bài này hôm nay chúng ta học đến đây, cảm ơn.

Hết tập 28