HEN PH

Ế

QU

Ả

N

1.

ĐỊ

NH NGH

ĨA

Hen ph

ế

qu

ả

n là viêm mãn khí

đạo trong đó có sự

tham gia c

ủ

a nhi

ề

u t

ế

bào và thành t

ố

c

ủ

a t

ế

bào. Tình tr

ạ

ng viêm mãn tính

khí đạo tăng đáp ứ

ng v

ớ

i các kích thích d

ẫn đến các cơn kh

ò khè, khó th

ở

, n

ặ

ng ng

ự

c

và ho đặ

c bi

ệt ban đêm hoặ

c sáng s

ớm. Các cơn này thường đi kèm vớ

i các m

ức độ

ngh

ẽ

n t

ắ

c ph

ế

qu

ả

n lan t

ỏa khác nhau mà thườ

ng h

ồ

i ph

ụ

c t

ự

nhiên ho

ặ

c v

ới điề

u tr

ị

.

2. D

Ị

CH T

Ễ

H

Ọ

C

-

Hen là m

ộ

t trong nh

ữ

ng b

ệ

nh mãn tính th

ườ

ng g

ặ

p nh

ấ

t. Trên 300 tri

ệu ngườ

i trên th

ế

gi

ớ

i m

ắ

c b

ệ

nh hen, và s

ố ngườ

i m

ắc hen đang gia tăng đặ

c bi

ệ

t

ở

tr

ẻ

em trên toàn th

ế

gi

ớ

i. Hen có m

ặ

t

ở

m

ọ

i qu

ố

c gia v

ớ

i các t

ầ

n su

ấ

t khác nhau 1-18%. T

ạ

i Vi

ệ

t Nam, t

ầ

n su

ấ

t b

ệnh lưu hành khoả

ng 2-25%.

-

Hen gây t

ử

vong. Trên toàn th

ế

gi

ớ

i, kho

ả

ng 200 000 t

ử

vong do hen h

ằng năm.

Hen gây tri

ệ

u ch

ứ

ng ban ngày khi

ế

n ph

ả

i ngh

ỉ

h

ọ

c ngh

ỉ

làm, th

ứ

c gi

ấc ban đêm. Hen khiế

n ph

ải đi khám độ

t xu

ấ

t, vô c

ấ

p c

ứ

u ho

ặ

c th

ậ

m chí n

ằ

m vi

ệ

n.

-

Hen thườ

ng g

ặ

p

ở

tr

ẻ em hơn ngườ

i l

ớn. Hen thườ

ng có

tính gia đ

ình.

Đặ

c bi

ệt trên các gia đ

ình có

cơ đị

a d

ị ứ

ng. Hen không lây.

3. B

Ệ

NH SINH H

Ọ

C

-

Viêm mãn ph

ế

qu

ả

n

-

Co th

ắ

t và ngh

ẽ

n t

ắ

c ph

ế

qu

ả

n

4. LÂM SÀNG

Hen là m

ộ

t b

ệ

nh có tính ch

ất cơn. Ngoài cơn hen bệ

nh nhân có th

ể

hoàn toàn bình th

ườ

ng.

4.1. Y

ế

u t

ố

kh

ởi phát cơn hen

B

ệnh nhân lên cơn hen

-

Khi g

ắ

ng s

ứ

c

-

Khi b

ệ

nh nhân ti

ếp xúc (hít, ăn uố

ng…) nh

ữ

ng gì (d

ị ứ

ng nguyên) mà b

ạ

n d

ị ứng như bụ

i nhà, ph

ấ

n hoa, n

ấ

m m

ố

c, lông thú, th

ức ăn, gia vị

, ch

ấ

t b

ả

o qu

ả

n và thu

ố

c.

-

Khi b

ệ

nh nhân hít ph

ả

i nh

ữ

ng gì làm kích thích ph

ổ

i c

ủ

a b

ạn như khí lạ

nh (ho

ặc thay đổ

i th

ờ

i ti

ế

t), ch

ấ

t ô nhi

ễ

m không khí, SO

2

và khói thu

ố

c lá.

-

Nhi

ễ

m trùng hô h

ấ

p

4.2. Các d

ị ứ

ng nguyên:

Đườ

ng hô h

ấp trong ¾ trườ

ng h

ợ

p. D

ị ứ

ng nguyên trong không khí

-

Độ

ng v

ậ

t: M

ạ

t 30%, Gián, Các m

ả

nh côn trùng, Lông thú nuôi 15%, Lông v

ũ

-

Th

ự

c v

ậ

t: B

ụ

i ph

ấ

n hoa (50% lúa, th

ả

o m

ộ

, thân m

ộ

c); S

ợ

i th

ự

c v

ậ

t, coton; Các m

ả

nh th

ức ăn

; Bào

t

ử

và s

ợi tơ nấ

m (n

ấ

m m

ố

c)

-

Các d

ị ứ

ng nguyên ngh

ề

nghi

ệ

p hít

4.3.

Cơn hen

Cơn hen là danh từ được dùng để

ch

ỉ

tình tr

ạ

ng b

ệ

nh nhân b

ị

ho và khò khè sau khi ti

ế

p xúc v

ớ

i các y

ế

u t

ố

kh

ởi phát. Cơn hen thườ

ng có khuy

nh hướ

ng x

ả

y ra n

ửa đêm về

sáng.

4.3.1. Các tri

ệ

u ch

ứ

ng b

ệ

nh nhân c

ả

m th

ấ

y:

-

Khò khè: tình tr

ạng nghe đượ

c ti

ế

ng th

ở

; ti

ế

ng này có tính liên t

ụ

c v

ớ

i âm s

ắ

c cao.

-

Ho, kh

ởi đầu ho khan, sau có đàm nhầ

y, ho kh

ạc được đàm đỡ

khó th

ở

.

-

Khó th

ở

: c

ả

m giác ng

ộ

p th

ở, không đủ không khí để

th

ở

, khó th

ở

ra, th

ở ra khó khăn.

-

Bóp ch

ặ

t l

ồ

ng ng

ự

c: không th

ự

c s

ự

là c

ảm giác đau ngực, thườ

ng kèm theo khó th

ở

.

4.3.2. Các tri

ệ

u ch

ứ

ng phát hi

ệ

n khi khám

-

B

ệnh nhân thườ

ng c

ả

m th

ấ

y lo l

ắ

ng v

ậ

t vã. Vã m

ồ

hôi. Tím tái. M

ạ

ch nhanh. Huy

ết áp thườ

ng t

ăng.

-

Thườ

ng th

ở nhanh, đôi khi thở

ch

ậ

m. Th

ở

co kéo

cơ

hô h

ấ

p ph

ụ

: trong thì hít vào

co cơ ức đ

òn

ch

ũm, cơ thang, cơ liên sườ

n; thì th

ở

ra

: cơ thẳ

ng b

ụng, cơ chéo bụ

ng ngoài…Thì th

ở

ra

kéo dài.

-

L

ồ

ng ng

ực căng phồ

ng

ứ

khí, gi

ảm di động, khe liên sườ

n giãn.

-

Rung thanh gi

ả

m. Gõ vang. Gi

ả

m ph

ế

âm lan t

ỏ

a hai ph

ế trườ

ng, ran rít ran ngáy lan t

ỏ

a.

4.4 Di

ễ

n ti

ế

n

-

Cơn hen thườ

ng gi

ảm sau khi ngưng tiế

p xúc v

ớ

i tác nhân kích thích hay gi

ảm khi được điề

u tr

ị

.

Cơn hen đôi khi diễ

n ti

ế

n thành hen ác tính có th

ể

nhanh chóng d

ẫn đế

n t

ử

vong trong th

ờ

i gian ng

ắ

n ho

ặ

c di

ễ

n ti

ế

n kéo dài trong nhi

ều ngày. Cơn hen thườ

ng gây ra bi

ế

n ch

ứ

ng c

ấp như: suy hô

h

ấ

p c

ấ

p, tràn khí màng ph

ổ

i.

-

B

ệ

nh hen n

ặ

ng hay nh

ẹ

là ph

ụ

thu

ộ

c t

ầ

n s

ố cơn hen xả

y ra nhi

ề

u hay ít theo th

ờ

i gian. B

ệ

nh càng n

ặ

ng càng d

ễ

gây t

ử

vong qua các bi

ế

n ch

ứ

ng mãn: suy hô h

ấ

p mãn,

đa hồ

ng c

ầ

u, tâm ph

ế

mãn.

Ở

tr

ẻ em: suy dinh dưỡ

ng, ch

ậ

m phát tri

ể

n th

ể

ch

ấ

t.

5. C

Ậ

N LÂM SÀNG

5.1. Công th

ứ

c máu

Có th

ể

phát hi

ệ

n tình tr

ạng tăng bạ

ch c

ầ

u ái toan trong máu

ở

nh

ữ

ng b

ệ

nh nhân bi

ể

u hi

ệ

n rõ nét hen d

ị ứ

ng.

5.2. Mi

ễ

n d

ị

ch h

ọ

c

Kháng th

ể IgE thường tăng trong máu

5.3. Đị

nh danh d

ị ứ

ng nguyên

M

ộ

t s

ố

b

ệ

nh nhân c

ầ

n kh

ả

o sát tác nhân kích thích, tìm nh

ữ

ng tác nhân gây d

ị ứng. Các phương pháp đị

nh danh bao g

ồ

m test da (PRICK test) và test huy

ết thanh (đo nồng độ IgE đặ

c hi

ệu). Điề

u tr

ị

gi

ả

i m

ẫ

n c

ả

m v

ớ

i các d

ị ứ

ng nguyên này có th

ể

làm gi

ả

m b

ớt độ

n

ặng cơn hen.

5.4. Đàm

Có các t

ế bào viêm, đặ

c bi

ệ

t b

ạ

ch c

ầ

u ái toan, các t

ế

bào mast, IgE, tinh th

ể

Charcot Leyden… không có giá tr

ị

chu

ẩn đoán hen.

5.5. X quang l

ồ

ng ng

ự

c

-

Cho phép lo

ạ

i tr

ừ

các b

ệ

nh lý khác

-

Chu

ẩn đoán biế

n ch

ứ

ng tràn khí màng ph

ổ

i

5.6. Lưu lượng đỉ

nh k

ế

(peak flow meter)

-

D

ụ

ng c

ụ đơn giả

n, s

ử

d

ụ

ng t

ạ

i nhà

-

Cho phép đo lưu lượng đỉ

nh, giúp theo dõi m

ức độ

t

ắ

c ngh

ẽn. Lưu lượng đỉ

nh càng ch

ứ

ng t

ỏ

t

ắ

c ngh

ẽ

n càng n

ặ

ng.

-

R

ấ

t quan tr

ọng để

theo dõi b

ệ

nh. M

ỗ

i b

ệ

nh nhân s

ẽ

có m

ộ

t tr

ị

s

ố lưu lượng đỉ

nh lý thuy

ế

t theo chi

ề

u cao và tu

ổi. Trong điề

u ki

ệ

n t

ố

t nh

ấ

t, b

ệnh nhân đo lưu lượng đỉ

nh nhi

ề

u l

ần để xác đị

nh tr

ị

s

ố

t

ố

i

ưu. Mức độ

gi

ảm lưu lượng đỉ

nh k

ế đượ

c so sánh v

ớ

i giá tr

ị

lý thuy

ế

t hay giá tr

ị

t

ối ưu (theo tỷ

l

ệ

%). 80-100%: bình th

ườ

ng; 60-80%: gi

ả

m nh

ẹ

và < 60% gi

ả

m n

ặ

ng.

5.7. Ch

ức năng hô hấ

p

Các máy ph

ế

dung khí và các máy ph

ế lưu lượng ký cho phép xác đị

nh:

-

FEV1: th

ể

tích th

ở

ra g

ắ

ng s

ứ

c

trong giây đầu. FEV1 đạ

i di

ệ

n cho m

ức độ

t

ắ

c ngh

ẽn khí đạ

o.

-

VC: dung tích s

ố

ng

-

FEV1/VC: ch

ỉ

s

ố

Tiffeneau

Trong hen, FEV1 và Tiffeneau gi

ả

m. FEV1 có ph

ụ

c h

ồ

i khi s

ử

d

ụ

ng thu

ố

c giãn ph

ế

qu

ản: tăng sau khi dùng

thu

ốc đạ

t trên 200 ml và 12%. Theo dõi FEV1 cho bi

ế

t di

ễ

n ti

ến và tiên lượ

ng c

ủ

a b

ệ

nh.

5.8. Khí máu độ

ng m

ạ

ch

Cho phép đo kế

t qu

ả

c

ủ

a quá trình trao

đổ

i khí oxy và CO

2

, đánh giá độ

n

ặ

ng c

ủa cơn hen và bệ

nh hen

-

PaO

2

: áp su

ấ

t riêng ph

ần khí oxy trong máu độ

ng m

ạ

ch (bình th

ườ

ng 80-100 mmHg)

-

SaO

2

: độ

bão hòa oxy trong máu

độ

ng m

ạ

ch (90-100%)

-

PaCO

2

: áp su

ấ

t riêng ph

ầ

n khí CO

2

trong máu độ

ng m

ạ

ch (35-45 mmHg)

-

pH 7.35-7.45

Hen gây suy hô h

ấ

p gi

ả

m khí oxy khi SaO

2

< 90% và PaO

2

< 60 mmHg ho

ặ

c suy hô h

ấp tăng CO

2

khi pH < 7,35 và PaCO

2

> 50 mmHg

.

6.

ĐIỀ

U TR

Ị

6.1. Làm sao ki

ểm soát cơn hen

6.1.1. Hen là m

ộ

t b

ệ

nh mãn tính nên c

ần điề

u tr

ị

liên t

ụ

c.

Các thu

ốc điề

u tr

ị

hen nh

ằ

m vào hai m

ụ

c tiêu chính:

-

C

ắt cơn hen vớ

i các thu

ố

c tác d

ụ

ng nhanh, giúp c

ả

i thi

ệ

n nhanh tri

ệ

u ch

ứng, thườ

ng s

ử

d

ụ

ng ng

ắ

n h

ạ

n, không ph

ả

i dùng m

ỗ

i ngày.

-

Phòng ng

ừ

a bao g

ồ

m ki

ể

m soát tình tr

ạng viêm khí đạ

o, phòng các c

ơn hen,

phòng ng

ừ

a các tri

ệ

u ch

ứ

ng mãn tính c

ủa cơn hen như khó thở

v

ớ

i nh

ữ

ng thu

ố

c s

ử

d

ụ

ng dài h

ạn hơn thườ

ng là m

ỗ

i ngày.

6.1.2. Có hai lo

ạ

i thu

ốc chính được dùng để

ki

ểm soát cơn hen

: Thu

ố

c dãn ph

ế

qu

ả

n và thu

ố

c kháng

viêm giúp làm khí đạ

o b

ớ

t viêm. Thu

ố

c kháng viêm không th

ể

dùng c

ắt cơn hen một khi cơn đ

ã x

ả

y ra. Thu

ố

c kháng viêm là thu

ốc cơ bả

n, n

ề

n t

ả

ng c

ủa điề

u tr

ị

hen.

M

ụ

c tiêu

C

ắt cơn

D

ự

phòng

Thu

ố

c giãn ph

ế

qu

ả

n

Lo

ại tác độ

ng nhanh

Lo

ại tác độ

ng ch

ậ

m

Thu

ố

c kháng viêm

Không

Có

6.2. Có ph

ả

i thu

ốc là phương tiệ

n duy nh

ất để

ki

ểm soát cơn hen

Không.

Tránh nh

ữ

ng ch

ấ

t kích thích và các d

ị ứ

ng nguyên là r

ấ

t quan tr

ọ

ng. Nh

ữ

ng tác nhân kh

ởi phát cơn hen này gây viêm khí đạ

o và làm hen n

ặng hơn

7. PHÂN B

Ậ

C HEN THEO TRI

Ệ

U CH

Ứ

NG LÂM SÀNG VÀ M

Ố

I LIÊN QUAN V

Ớ

I

ĐIỀ

U TR

Ị

B

ậ

c hen

Tri

ệ

u ch

ứ

ng ban ngày

Tri

ệ

u ch

ứ

ng

ban đêm

Ch

ứ

c n

ằ

ng hô h

ấ

p

Tr

ị

li

ệ

u ng

ừ

a

cơn

B

ậ

c IV

: n

ặ

ng,

dai d

ẳ

ng

Tri

ệ

u ch

ứ

ng liên t

ụ

c

H

ạ

n ch

ế

ho

ạt độ

ng

Cơn thườ

ng xuyên

Thườ

ng

xuyên

FEV1 hay PEF

≤ 60%

T

hay đổ

i PEF > 30%

Corticoid u

ố

ng

và hít + giãn PQ

tác d

ụ

ng dài

B

ậ

c III

: trung

bình, dai d

ẳ

ng

Tri

ệ

u ch

ứ

ng m

ỗ

i ngày

Cơn ảnh hưở

ng ho

ạt độ

ng

≥ 2 cơn/tuầ

n, có th

ể

kéo dài

vài ngày

≥ 5 lầ

n/tháng FEV1 hay PEF 60-80%

Thay đổ

i PEF > 30%

Corticoid hít +

giãn ph

ế

qu

ả

n

tác d

ụ

ng dài

B

ậ

c II

: nh

ẹ

,

dai d

ẳ

ng

Tri

ệ

u ch

ứ

ng

≥ 2 lầ

n/tu

ầ

n

Cơn có thể ảnh hưở

ng ho

ạ

t

độ

ng

≥ 3 lầ

n/tháng FEV1 hay PEF

≥ 80%

Thay đổ

i PEF 20-30%

Corticoid hít

B

ậ

c I

: nh

ẹ

,

không thườ

ng

xuyên

Ngoài cơn không triệ

u

ch

ứ

ng

≤ 2 lầ

n/tu

ầ

n có tri

ệ

u ch

ứ

ng

Cơn n

g

ắ

n

≤ 2 lầ

n/tháng FEV1 hay PEF

≥ 80%

Thay đổ

i PEF < 20%

Không

8. HEN VÀ THAI K

Ỳ

Hen có th

ể đ

ã

đượ

c phát hi

ệ

n t

ừ trướ

c hay x

ả

y ra l

ần đầ

u

ở

các s

ả

n ph

ụ

.

S

ả

n ph

ụ có hen 1/3 không đổ

i, 1/3 n

ặng hơn và 1/3 giả

m hen. Qu

ả

n lý và

điề

u tr

ị

hen

ở

s

ả

n ph

ụ

gi

ống như ở ngườ

i bình th

ườ

ng v

ớ

i m

ộ

t s

ố lưu

ý. Các thu

ốc điề

u tr

ị

hen nói chung an toàn cho s

ả

n ph

ụ

và em bé.

Corticoid đường hít thườ

ng hi

ế

m gây ra

ảnh hưở

ng cho m

ẹ

và em bé, là thu

ốc hàng đầu để

ki

ểm soát cơn

hen.

Hen làm gia tăng thậ

t s

ự

tuy ít các tai bi

ế

n cho m

ẹ và em bé. Điề

u tr

ị hen không đầy đủ

mang l

ạ

i nhi

ề

u nguy

cơ hơn là việc điề

u tr

ị đầy đủ

, vì nguy c

ơ củ

a dùng thu

ố

c hen trong thai k

ỳ

là r

ấ

t th

ấ

p.

9. V

Ậ

T LÝ TR

Ị

LI

Ệ

U

V

ậ

t lý tr

ị

li

ệ

u có vai trò quan tr

ọng trong điề

u tr

ị

hen và b

ệ

nh ph

ổ

i t

ắ

c ngh

ẽ

n mãn tính.

Cá

c phương pháp tậ

p th

ở

r

ấ

t có giá tr

ị để

c

ả

i thi

ệ

n tình tr

ạ

ng hô h

ấ

p.

T

ậ

p th

ở

chúm môi hay v

ớ

i các d

ụ

ng c

ụ

t

ạ

o PEEP1c

ả

i thi

ệ

n tình tr

ạ

ng khó th

ở

ra, làm gi

ả

m ngh

ẽ

n t

ắ

c.

T

ậ

p th

ở cơ hoành, tậ

p s

ử

d

ụng các cơ hô hấ

p ph

ụ

giúp rèn luy

ện các cơ hô hấ

p.

Thi

ề

n và m

ộ

t s

ố phương pháp tậ

p th

ở

, th

ở

ch

ậ

m, sâu c

ả

i thi

ện độ

n

ặ

ng, rút ng

ắ

n th

ời gian cơn hen.

V

ỗ lưng, rung lồ

ng ng

ự

c…giúp c

ả

i thi

ệ

n tình tr

ạ

ng ho kh

ạc đàm, vai tr

ò h

ạ

n ch

ế

và s

ử

d

ụ

ng c

ầ

n th

ậ

n tr

ọ

ng

Ph

ụ

c h

ồ

i các ch

ức năng vận độ

ng, t

ập các nhóm cơ khác ngoài cơ

hô h

ấ

p, s

ố

ng và ho

ạt độ

ng th

ể lưc phù

h

ợ

p v

ớ

i tình tr

ạ

ng suy hô h

ấ

p mãn tính r

ấ

t quan tr

ọ

ng

ở

b

ệ

nh nhân b

ệ

nh ph

ổ

i t

ắ

c ngh

ẽ

n mãn tính.

1

PEEP được đị

nh ngh

ĩa l

à s

ự

chênh l

ệch (dương) giữ

a áp su

ấ

t ph

ế

nang và áp su

ấ

t t

ạ

i mi

ệ

ng vào cu

ố

i k

ỳ

th

ở

ra

VIÊM PH

Ế

QU

Ả

N C

Ấ

P

1.

ĐỊ

NH NGH

ĨA

Viêm c

ấp (thường dướ

i 3 tu

ần, đôi khi dướ

i 8 tu

ầ

n) khí ph

ế

qu

ả

n t

ự

gi

ớ

i h

ạ

n và lành, h

ồ

i ph

ụ

c ch

ức năng

hoàn toàn.

2. D

Ị

CH T

Ể

Viêm ph

ế

qu

ả

n c

ấ

p

ở ngườ

i bình th

ườ

ng là m

ộ

t b

ệnh thườ

ng g

ặ

p. D

ị

ch t

ể

5% dân s

ố

Hoa K

ỳ

b

ị

ít nh

ấ

t m

ộ

t l

ần trong năm. Thườ

ng vào mùa l

ạ

nh (tháng 10-tháng 3). B

ệ

nh là m

ộ

t ph

ầ

n c

ủ

a nh

ễ

m trùng hô h

ấ

p trên (sau c

ả

m l

ạ

nh ho

ặ

c nhi

ễ

m siêu vi hô h

ấ

p trên và khí ph

ế

qu

ả

n).

3. NGUYÊN NHÂN

Ngườ

i ta ch

ỉ xác định đượ

c nguyên nhân

ở

16-29%

các trườ

ng h

ợp. Trong đó 70

-90% nguyên nhân là do virus. Tuy ph

ầ

n l

ớn là do virus nhưng lạ

i có 70% b

ệnh nhân đến khám được điề

u tr

ị

kháng sinh. Chính vì v

ậ

y, viêm ph

ế

qu

ả

n là m

ộ

t trong nh

ững nguyên nhân hàng đầ

u gây l

ạ

m d

ụ

ng kháng sinh.

3.1.

Các siêu vi hô h

ấ

p

là tác nhân thườ

ng g

ặ

p: 80%

-

Influenza

và parainfluenza virus: 75-93%

-

Adenovirus

: 45-90%

-

Rhinovirus

: 32-60%

-

Coronavirus

: 10-50%

-

Khác: s

ở

i, RSV, human metapneumovirus…

3.2.

Vi trùng (trong kho

ả

ng 20%):

-

Pneumococci

(2-20%)

-

Haemophilus

(2-8%)

-

Mycoplasma

(0.5-11%)

-

Clamydia

(0-18%)

-

Pertussis

(0-7%) (trong 20% b

ệ

nh nhân ho > 2-3 tu

ầ

n)

-

Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae, Staphylococcus aureus, Moraxella

catarrhalis

, hay vi khu

ẩn Gram âm thườ

ng ch

ỉ

gây viêm ph

ế

qu

ả

n khi có b

ất thườ

ng

ở

ph

ế

qu

ả

n t

ừ trướ

c (n

hư mở

khí qu

ản, đặ

t n

ộ

i khí qu

ả

n ho

ặ

c viêm ph

ế

qu

ả

n mãn) ho

ặ

c th

ứ

phát sau m

ộ

t viêm ph

ế

qu

ả

n siêu vi.

4. B

Ệ

NH H

Ọ

C

-

Sung huy

ế

t niêm m

ạ

c

-

Theo sau b

ở

i tróc, phù thâm nh

ậ

p b

ạ

ch c

ầ

u l

ớ

p niêm m

ạ

c và t

ạ

o ch

ấ

t ti

ế

t nh

ầ

y m

ủ, đặ

c dính.

-

Ch

ức năng bả

o v

ệ

c

ủ

a các lông chuy

ể

n ph

ế

qu

ả

n, s

ự

th

ự

c bào và h

ệ

lympho b

ị

r

ố

i lo

ạ

n; vi khu

ẩ

n có th

ể

phát tri

ể

n

ở

các ph

ế

qu

ả

n bình th

ườ

ng là vô trùng và h

ậ

u qu

ả

là s

ự

tích l

ũy các mả

nh v

ỡ

t

ế

bào và ch

ấ

t ti

ế

t nh

ầ

y m

ủ

.

-

Ho là thi

ế

t y

ế

u c

ủ

a lo

ạ

i tr

ừ

ch

ấ

t ti

ế

t ph

ế

qu

ả

n.

-

T

ắ

t ngh

ẽn khí đạ

o có th

ể

hi

ệ

n di

ệ

n do phù thành ph

ế

qu

ả

n,

ứ đọ

ng ch

ấ

t ti

ế

t và trong m

ột vài trườ

ng h

ợ

p là co th

ắ

t ph

ế

qu

ả

n.

5. TRI

Ệ

U CH

Ứ

NG

5.1.

Cơ năng

-

Viêm ph

ế

qu

ản thườ

ng bi

ể

u hi

ện qua ho, thường có đàm và triệ

u ch

ứng đườ

ng hô h

ấ

p trên kèm theo.

Tri

ệ

u ch

ứng đườ

ng hô h

ấp trên: đau họ

ng , ch

ả

y m

ũi. Vi

êm ph

ế

qu

ả

n không th

ể

phân bi

ệ

t v

ớ

i viêm

đườ

ng hô h

ấ

p trên trong nh

ững ngày đầ

u.

-

Ho, thườ

ng n

ặ

ng, nhi

ều, kéo dài hơn nhiễ

m siêu vi hô h

ấp trên thông thường. Thườ

ng kéo dài 1-3 tu

ầ

n (có th

ể đế

n 2 tháng). 50% b

ệ

nh nhân viêm ph

ế

qu

ả

n h

ế

t ho sau ngày 18.

-

Ho thườ

ng khan, d

ầ

n d

ầ

n s

ẽ có ít đàm trong, nhầy sau vài giờ đến vài ngày; sau đó đàm nhiều hơn, trắng, nhầy hoặc nhầy mủ. Đàm mủ được phát hiện ở trên 50% bệnh nhân viêm phế quản do hiện diện các tế bào niêm mạc khí phế quản bị bong tróc, tế bào viêm mà không chắc là có nhiễm trùng như nhiều người lầm tưởng.

-

Bệnh nhân có thể khò khè, đặc biệt khi ho hoặc làm FVC; hiếm khi khò khè kèm theo khó thở.

-

Triệu chứng toàn thân hiện diện trong 10-15%: đau cơ, mệt mỏi.

-

Thường chỉ nóng nhẹ hoặc ớn lạnh; <10% sốt 38.3-38.8

o

C trong 3-5 ngày. Sốt nếu có xảy ra phải coi chừng cúm hoặc viêm phổi.

5.2.

kham co the phat hien



Ran ẩm, to hạt



Ran ngáy, rải rác

5.3.

Lam sa dac trung

5.3.1. Cum

: Trong các nguyên nhân siêu vi, cúm cần được chú ý đặc biệt vì có tỷ lệ mắc rất cao và có trị liệu đặc hiệu. Biểu hiện đặc trưng là ho, đàm mủ, sốt và triệu chứng toàn thân (nhức đầu, đau cơ…) trong mùa cúm. Yếu tố dịch tể qua sự lây lan rất quan trọng trong chuẩn đoán. Bệnh điều trị được bằng các thuốc ức chế neuraminidase (oseltamivir/zanamivir) nhưng chỉ cho hiệu quả rõ rệt nếu dùng trong vòng 48 giờ sau khởi phát triệu chứng. Việc điều trị sẽ làm giảm thời gian trung bình có triệu chứng bớt xuống được một ngày.

5.3.2. Nh

ững nguyên nhân điề

u tr

ị đượ

c khac:

Dẫu hiếm hơn virus, những nguyên nhân điều trị được khác gây viêm phế quản cấp ở người bình thường trong tổng kết từ 1966-1995, nhạy với kháng sinh là: Mycoplasma pneumoniae, Clamydophila pneumoniae và Bordetella pertussis.

-

Mycoplasma pneumoniae

: là nguyên nhân tương đối thường gặp ở những người trẻ đặc trưng

bởi viêm họng, triệu chứng toàn thân và ho có thể kéo dài 4-6 tuần. Bệnh hay ảnh hưởng đường ho hấp trên nhiều lần hơn viêm phổi. Đàm thường nhầy, ít có vi khuẩn trên nhuộm Gram.

-

Clamydophila pneumoniae

: chiếm 5% trong 63 sinh viên viêm phế quản trong một nghiên cứu.

Lâm sàng bao gồm viêm họng, viêm thanh quản và viêm phế quản; khan tiếng, sốt nhẹ và ho

kéo dài là đặc điểm rất gợi ý nhưng không phải lúc nào cũng có.

-

Ho gà Pertussis - Bordetella pertussis và B. parapertussis, hai tác nhân ho gà gây mắc bệnh và tử vong rất nhiều khoảng giữa những năm 40 khi chưa có vắc xin. Tuy hiếm hơn nhưng bệnh vẫn còn được gặp với biểu hiện lâm sàng là ho ông ổng như cho sủa, nổi bật, nặng kéo dài và thường gây nôn. Những bệnh nhân được miễn dịch một phần thường biểu hiện không điển hình giống viêm phế quản do siêu vi nhưng ho kéo dài hơn. Trên 153 bênh nhân ở San Francisco, 12% bệnh nhân ho trên 2 tuần có ho gà được chuẩn đoán qua xét nghiệm dù không có bác sỹ nào nghĩ tới trên lâm sàng. Trên 584 bệnh nhân Phần Lan, 26% có ho gà. Chủng ngừa hiệu quả cao, bảo vệ khỏi bệnh nặng 95% trường hợp. Những trường hợp không đủ vẫn có thể mắc bệnh.

6. C

Ậ

N Lam sang

6.1.

CTM (cong th

ứ

c mau)

thường BC không tăng, có thể làm giảm BC trung tính và/hoặc tăng lympho.

CRP (C-Reactive Protein) thường thấp.

6.2.

X quang binh th

ườ

ng

. Không có thương tổn trên X quang là đặc trưng quan trọng chuẩn đoán viêm

phế quản cấp thay vì viêm phổi. Thường không cần X quang, chỉ cần làm chụp X quang khi:

-

Bệnh nhân (trên 75 vì viêm phổi trên những bệnh nhân này có thể rất ít triệu chứng khiến khó phân biệt với viêm phế quản), bệnh kèm theo dễ làm viêm phổi như nghiện rượu; từng bị viêm phổi trong năm qua.

-

Không điển hình: ho trên 3 tuần, không có triệu chứng đường hô hấp trên, bênh nhân nặng.

-

Nghi ngờ viêm phổi khi khám ví dụ mạch >100/phút, nhịp thở >24, hoặc nhiệt độ >39

o

C, nghe ran nổ ở phổi

-

Dịch tễ nghi cúm, SARS…

6.3.

Ch

ức năng hô hấ

p

: 40% bệnh nhân không hen bị VPQ cấp có FEV

1

≤ 80% dự đoán. Phản ứng dương tính phế quản vẫn tăng trong vòng 5 tuần sau đợt viêm phế quản.

7. CHU

ẨN ĐOÁN XÁC ĐỊ

NH

-

Ho cấp (<3 tuần). Các trường hợp viêm họng điển hình do Streptococcus beta-hemolytic group A

thường không ho (tiêu chuẩn Centor: họng viêm xuất tiết, hạch cổ, sốt, không ho).

-

Không bệnh phổi trước đó

-

Không bất thường khi khám gợi ý viêm phổi

-

Trong trường hợp bệnh cảnh lâm sàng điển hình, không cần đo oxy, chức năng hô hấp, thử đàm hoặc chụp X quang phổi

8. CHU

ẨN ĐOÁN ĐẶ

C BI

Ệ

T

8.1.

Ho c

ấ

p

-

Nhi

ễ

m siêu vi hô h

ấ

p trên

: thường ho quá 5 ngày đã cần chú ý là viêm phế quản, nếu trên 14 ngày thì độ đặc hiệu cao hơn (ho mất trong vòng 14 ngày ở ¾ bệnh nhân có nhiễm siêu vi hô hấp trên).

Thường không đàm.

-

Viêm xoang

: cũng thường biểu hiện một đợt nhiễm siêu vi hô hấp trên kéo dài với các triệu chứng nhức đầu, đau răng hàm trên, chảy nước mũi mủ…

-

Viêm ph

ổ

i

nếu t > 39

o

C hoặc kéo dài, nhịp tim > 100, nhịp thở >24, đau ngực khu trú hội chứng đông đặc hoặc ran nổ, không biểu hiện chảy mũi/đau họng và tổn thương viêm phổi trên X quang.

-

Hen

: thường có bệnh sử ho, khò khè, khó thở mãn trên các bệnh nhân có cơ địa dị ứng.

8.2.

Cac loai viem phe quan khac

-

M

ộ

t d

ạ

ng lâm sàng khác c

ũng có t

ên là viêm ph

ế

qu

ả

n c

ấp nhưng xả

y ra trên n

ề

n viêm ph

ế

qu

ả

n mãn

(đợt bùng phát viêm phế quản mạn hoặc đợt bùng phát bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính) có bệnh

cảnh lâm sàng rất đặc biệt.

-

Viêm ph

ế