ị

tr

ẻ

con xúm vào ném

đ

á, ng

ườ

i l

ớ

n thì ch

ử

i r

ủ

a. Bác tôi c

ứ

ph

ả

i cúi

đầ

u nh

ẫ

n nh

ụ

c: “Con l

ạ

y các ông các bà tha cho...”.

Đị

a ch

ủ

tr

ở

thành ch

ỗ

cho

dân nghèo trút c

ơ

n gi

ậ

n d

ữ

vì cu

ộ

c s

ố

ng khó kh

ă

n c

ủ

a h

ọ

. M

ộ

t s

ố

thì mu

ố

n l

ấ

y lòng các

độ

i viên c

ả

i cách

đ

ang n

ắ

m quy

ề

n, s

ố

khác thì ch

ẳ

ng qua vì ghen t

ứ

c v

ớ

i tài s

ả

n c

ủ

a

đị

a

ch

ủ

”

cxxx

Tất nhiên một phần bạo lực có nguồn gốc bột phát từ hận thù giai cấp và cá nhân đă được

tích lũy bao đời nay trên những cánh đồng lúa. Hậu quả của những hành động này nhiều

khi rất bi thảm, nhưng có thể nh́n nhận như những sản phẩm phụ không thể tránh khỏi

của bất cứ cuộc cách mạng nào. Nhưng cũng có nhiều bằng chứng cho thấy các lănh đạo

Đảng đă trực tiếp cổ vũ cho bạo lực. Trường Chinh, một người thân Mao, đă công khai

quan điểm ủng hộ “cuộc chiến tranh giai cấp tại nông thôn”. Cùng ban lănh đạo cải cách,

ngoài Hoàng Quốc Việt, thứ trưởng bộ nông nghiệp Hồ Việt Thắng c̣n có Lê Văn

Lương, trưởng ban bí thư. Lương thường xuyên kêu gọi nhân dịp này làm trong sạch

Đảng. Cũng chính các vị này đă đặt ra chỉ số 5% dân số tại mỗi làng là kẻ thù giai cấp,

bất chấp trên thực tế tại nhiều làng quê, ngay cả những người được coi là khá giả nhất

cũng chỉ tạm sống được.

cxxxi

HCM có thể đă bị bất ngờ về mức độ bạo lực của cuộc cải cách ruộng đất. Mặc dù trên

thực tế có vẻ như ông chia sẻ quan điểm phải tiến hành đấu tranh giai cấp tại nông thôn.

Trên hội nghị cán bộ ở Thái nguyên vào cuối năm 1954, ông đă tuyên bố:

C

ầ

n ph

ả

i c

ủ

ng c

ố

l

ạ

i b

ộ

máy t

ạ

i làng xã:

ủ

y ban hành chính, dân quân, h

ộ

i nông dân,

thanh niên, ph

ụ

n

ữ

... N

ế

u còn nh

ữ

ng ph

ầ

n t

ử

x

ấ

u trong các t

ổ

ch

ứ

c

đ

ó, s

ẽ

r

ấ

t khó ti

ế

n

hành c

ả

i cách nh

ư

gi

ả

m thu

ế

nông nghi

ệ

p. Ph

ả

i có nh

ữ

ng bi

ệ

n pháp thích h

ợ

p v

ớ

i các

ph

ầ

n t

ử

này. N

ế

u giáo d

ụ

c

đượ

c, hãy giáo d

ụ

c. N

ế

u c

ầ

n c

ũ

ng ph

ả

i khai tr

ừ

, cách ly.

Đ

ó

là nhi

ệ

m v

ụ

quan tr

ọ

ng nh

ấ

t hi

ệ

n nay.

Tuy nhiên H chống lại việc sử dụng cách đối xử không chọn lọc và phản đối các biện

pháp bạo lực

Không th

ể

nói c

ả

m

ộ

t nhóm ng

ườ

i ho

ặ

c

đề

u t

ố

t ho

ặ

c

đề

u x

ấ

u.

Ơ đ

âu c

ũ

ng có ng

ườ

i t

ố

t,

ng

ườ

i x

ấ

u và ph

ả

i d

ự

a vào dân

để

xác

đị

nh.... M

ộ

t s

ố đồ

ng chí v

ẫ

n sai l

ầ

m

ư

a thích dùng

tra t

ấ

n, bi

ệ

n pháp mà b

ọ

n th

ự

c dân,

đế

qu

ố

c

đ

ã làm. Chúng ta có chính ngh

ĩ

a, t

ạ

i sao

ph

ả

i làm nh

ư

v

ậ

y?

Quan điểm của H không được hưởng ứng rộng răi. Ngay tại Thái nguyên, một địa chủ đă

từng che dấu Hoàng Quốc Việt và Trường Chinh trong kháng chiến, đă bị xử tội chết.

Khi dân làng kéo đến phản đối, họ liền bị quy là tay sai của kẻ thù.Măi đến khi H biết

chuyện, rỉ tai Chinh, ông này mới được giảm tội chết. Nhưng đấy là trường hợp hiếm.

www.langven.com

152

Đến cuối năm 1956, đă có hàng ngàn người bị thủ tiêu và vô khối những người khác bị

đánh đập, giam cầm, làm nhục. Chắc chắn là H biết về bạo lực tràn lan, nhưng bất lực v́

sợ làm mất ḷng Mao và các cán bộ Trung quốc lúc đó đang ỏ Việt nam.

Tháng 3/1955, hội nghị trung ương họp tại Hà nội với chủ đề chính là cải cách ruộng đất.

Mặc dù H và các đồng chí đă được báo cáo về t́nh trạng bạo lực, tại thời điểm đó, việc

Mỹ thành lập khối SEATO, rồi thả các toán biệt kích ra quấy rối ở miền Bắc đang làm

nhức đầu lănh đạo và càng làm cho họ tin rằng cách mạng ở nông thôn là cần thiết. Hội

nghị đă kêu gọi phải tiến hành cải cách một cách thận trọng, nhưng cũng đă ra tuyên bố là

“hữu khuynh” (coi nhẹ việc cải cách XHCN, tập trung thống nhất đất nước) là nguy hiểm

hơn “tả khuynh”. H tỏ ra không hài ḷng với sự chuẩn bị không cẩn thận của hội nghị và

kêu gọi các đồng chí phải đoàn kết. Những làn sóng cải cách liên tiếp diễn ra sau đó. Hơn

20 ngàn cán bộ được gửi thêm về nông thôn. Đến giữa mùa hè th́ việc Diệm sẽ không

tham gia bầu cử đă trở nên quá rơ ràng, xóa bỏ mọi cố gắng thuyết phục hoăn cải cách

cho đến khi nước nhà được thống nhất. Tháng 8, báo Nhân dân đăng xă luận đả kích quan

điểm “của một số đồng chí cho rằng cần tập trung nỗ lực thống nhất đất nước và việc

củng cố quyền lực ở miền Bắc là mâu thuẫn với cuộc đấu tranh thống nhất”. Tại hội nghị

toàn thể lần thứ 8, ủy ban Trung ương kêu gọi đẩy mạnh cải cách ruộng đất như một công

cụ để tiêu diệt các phần tử phản cách mạng ở nông thôn. Giữa đỉnh cao của cuộc cải cách

vào cuối năm, HCM vẫn t́m cách “giảm nhiệt”, trong cuộc gặp mặt các cán bộ cải cách

tại Hà bắc ngày 17/12, H đă ví CCRĐ như một bát súp nóng, chỉ có thể ngon nếu húp từ

từ. Tuy nhiên những cố gắng của H lọt thỏm trong khí thế sôi sục lúc đó. UB đoàn kết

nông dân gửi thư, liên kết trực tiếp những người có đất với những hành động phản cách

mạng tại nông thôn. Ngày 14/12, UBTƯ đă gọi CCRĐ là “trận Điện biên phủ chống lại

bọn phong kiến ở miền Bắc”. Đến đầu xuân năm 1956 th́ đă có rất nhiều quan chức đảng

và chính phủ tại Hà nội có người thân và gia đ́nh bị ảnh hưởng tại quê. Trên báo chí lác

đác xuất hiện những bài bào phê phán. Thư kư riêng của H, ông Vũ Đ́nh Huỳnh (người

mà Trường Chinh luôn nghi ngờ và gọi là tay chân của bọn phản động) đă dũng cảm

nhắc: “Máu của các đồng chí ta đang đổ, lẽ nào Bác lại ngồi yên?” H lại kêu gọi các đồng

chí của ḿnh thận trọng khi phân loại các địa chủ và gán cho họ mác phản cách mạng.

Tháng 4, khi thăm một xóm chài, H nhấn mạnh không phải chủ thuyền nào cũng bóc lột

và gian xảo. Con thuyền không những chỉ cần những tay chèo mà c̣n cần cả những

người cầm lái. Giữa tháng 5, báo Nhân dân phê phán việc đối xử bất công với con em các

địa chủ. Vài tuần sau, một bài báo khác chỉ trích một số cán bộ đă “thổi phồng nguy cơ

về kẻ thù, quy kết vội vă từ một vài hiện tượng riêng biệt”

cxxxii

.

Gió có vẻ đă đổi chiều. Ngoài lư do có quá nhiều quan chức Việt minh không hài ḷng v́

trở thành nạn nhân, có một sự kiện xảy ra cách Hà nội hàng chục ngàn dặm đă ảnh hưởng

đến cuộc CCRĐ. Tháng 2/1956, tại đại hội 20, đảng CSLX, Nikita Khrutsop bất ngờ lên

án mạnh mẽ xếp cũ là Stalin. K kết tội Stalin tạo nên sự “sùng bái cá nhân”, mâu thuẫn

với những quan điểm dân chủ của Lê nin, và đàn áp dă man các đồng chí trong đảng

không có cùng quan điểm. Thêm vào đó, ông này đă có một loạt những quyết định đối

ngoại sai lầm trong chiến tranh thế giới thứ Hai dẫn đến những hậu quả nặng nề. K kêu

gọi các đại biểu “tự kiểm điểm” để không bao giờ lặp lại những sai lầm đó. Bài phát biểu

của K làm Bắc kinh cảnh giác v́ sợ liên lụy đến Mao và uy tín của Đảng. Hà nội có vẻ tù

mù hơn. Trường Chinh và Lê Đức Thọ dự đại hội cũng không có b́nh luận ǵ. Báo Nhân

dân kêu gọi “nghiên cứu kỹ chủ nghĩa M-L và áp dụng một cách sáng tạo vào điều kiện

Việt nam”. Một số lănh đạo Đảng, không hài ḷng với sự tràn ngập h́nh ảnh của “Bác

www.langven.com

153

Hồ” trong công chúng, đương nhiên cảm thấy khoái trá thầm v́ những phê phán sùng bái

cá nhân tại Liên xô. Trường Chinh đă viết “chủ nghĩa xă hội và sự ca tụng cá nhân khác

nhau như nước với lửa”. Những sự kiện diễn ra ở Liên xô chắc chắn đă có ảnh hưởng tới

Việt nam. Tại hội nghị mở rộng của Ban CHTƯ tháng 4, Đảng đă thừa nhận chưa có

được sự dũng cảm thừa nhận khuyết điểm và tinh thần tự phê b́nh như đảng CSLX. Phát

biểu tại hội nghị, H cho rằng những ảnh hưởng của thực dân và phong kiến trong các tổ

chức đảng, có thể được khắc phục thông qua phê và tự phê. H cũng nhắc đến tệ sùng bái

cá nhân, tuy chưa gây ảnh hưởng nghiêm trọng nhưng cản trở sự nhiệt t́nh và hết ḿnh

của các đảng viên khác. H kêu gọi tinh thần lănh đạo tập thể tại tất cả các cấp của Đảng.

Rơ ràng là bài phát biểu củaK đă giúp H một công cụ thuyết phục các đồng chí ḿnh

đánh giá lại sách lược CCRĐ. Ngay sau hội nghị, nhiều cuộc họp tiếp theo được tổ chức

khắp nơi để thảo luận các nghị quyết. Một số cá nhân bị bắt giam v́ tội phản cách mạng

được thả. Ngày 1/7, H gửi thư cho hội nghị cán bộ cải cách ruộng đất nêu rơ, cuộc cải

cách đă cơ bản thành công nhưng những sai lầm nặng nề đă hạn chế kết quả của nó.

Nhiều người trực tiếp tham gia chưa hoàn toàn nhất trí về độ nghiêm trọng của vấn đề.

Trong một bài báo, Lê Văn Lương thừa nhận là có những sai lầm nhưng cho đó là cần

thiết v́ nhiều nơi chính quyền thực chất đă bị các phần tử cách mạng chiếm giữ. Ngày

17/8, H tuyên bố: “lănh đạo cao cấp của đảng và Nhà nước đă có những sai lầm nghiêm

trọng dẫn đến sự thất bại của CCRĐ trong việc tạo nên khối đoàn kết tại nông thôn”

Đây cũng là chủ đề chính của hội nghị TƯ 10, tháng 9/1956. Tuyên bố của hội nghị

nghiêm khắc một cách khác thường

Giai

đ

o

ạ

n v

ừ

a qua có nhi

ề

u sai l

ầ

m và khuy

ế

t

đ

i

ể

m.

Đặ

c bi

ệ

t là trong cu

ộ

c c

ả

i cách nông

nghi

ệ

p và

đ

i

ề

u ch

ỉ

nh t

ổ

ch

ứ

c. H

ộ

i ngh

ị

T

Ư

l

ầ

n th

ứ

10

đ

ã phân tích chi ti

ế

t các khuy

ế

t

đ

i

ể

m, tìm ra nguyên nhân và th

ố

ng nh

ấ

t nh

ữ

ng bi

ệ

n pháp kh

ắ

c ph

ụ

c. H

ộ

i ngh

ị

th

ừ

a nh

ậ

n

nguyên nhân c

ủ

a nh

ữ

ng khuy

ế

t

đ

i

ể

m là s

ự

y

ế

u kém c

ủ

a b

ộ

máy lãnh

đạ

o. Vì th

ế

Ban ch

ấ

p

hành T

Ư

nh

ậ

n khuy

ế

t

đ

i

ể

m c

ủ

a mình. Các

ủ

y viên tham gia tr

ự

c ti

ế

p

đ

ã ki

ể

m

đ

i

ể

m tr

ướ

c

T

Ư

theo tinh th

ầ

n t

ự

phê, và ch

ấ

p nh

ậ

n nh

ữ

ng hình th

ứ

c k

ỷ

lu

ậ

t nghiêm kh

ắ

c.

Ban chấp hành TƯ đă cho thôi chức một loạt những nhân vật quan trọng trong đó có 4

thành viên chủ chốt của CCRĐ. Trường Chinh thôi giữ chức Tổng bí thư, Hồ Việt Thắng

ra khỏi Ban chấp hành, Lê Văn Lương bị loại khỏi bộ chính trị và ban bí thư, Hoàng

Quốc Việt cũng bị cách chức ủy viên Bộ chính trị. Vài ngày sau, Hội đồng bộ trưởng ra

quyết định hủy các ṭa án nhân dân tại mức xă, chuyển các ủy ban cải cách sang nhiệm

vụ cố vấn, không có quyền thực thi. Những ai bị xử oan được ân xá, tài sản tịch thu một

cách bất hợp pháp được trả lại.

Việc Tổng bí thư bị cách chức là một sự kiện vô tiền khoáng hậu với một đảng luôn t́m

cách xoa dịu những cuộc đấu đá phe phái vốn rất đặc trưng cho đảng CS LX và TQ. Các

đồng chí của Chinh vội vàng t́m người thay. Ứng cử viên số 1 hiển nhiên là Giáp, vốn

đứng thứ 3 trong thang quyền lực (sau H và Chinh), lại đang rất nổi sau chiến thắng Điện

biên phủ. Tuy nhiên cũng có lẽ v́ Giáp quá nổi tiếng nên một số đồng chí tỏ ra e ngại, vả

lại đảng cũng không ưa việc tập trung quyền lực đảng với quyền lực quân đội. Bởi thế H

tạm thời giữ chức Tổng bí thư. HCM không trực tiếp tham gia thiết kế và triển khai

chương tŕnh CCRĐ, tuy nhiên cũng khó có thể nói là hoàn toàn vô can. Chính H đă phê

duyệt sự ra đời của chương tŕnh và đă tuyên bố là cuộc cải cách đă “thành công” mặc

cho những sai lầm rành rành. Trong những lúc nói chuyện thân mật với các đồng chí của

ḿnh, H cũng đă thừa nhận: “Bác đă thiếu dân chủ, không nghe, không thấy. Bởi thế tất

cả chúng ta phải tiến hành dân chủ. Bác thừa nhận khuyết điểm trong vụ này. Từ nay tất

www.langven.com

154

cả các lănh đạo trung ương phải nghe, quan sát, suy nghĩ và hành động. Bài học này phải

trở thành nguồn cổ vũ mới cho chúng ta”

cxxxiii

Đối với Chinh, vụ việc là một thất bại nặng nề. Hơi xa lạ, ông này không được các đồng

chí yêu quư không phải v́ sự tàn bạo mà v́ sự lạnh lùng và hơi thiếu t́nh người. Khi thực

hiện chương tŕnh theo gợi ư của các chuyên gia TQ, Chinh không hề nghi ngờ sự đúng

đắn của nó, theo các tiêu chuẩn về ư thức hệ của ḿnh. Chinh đủ kiêu ngạo để không bao

giờ tỏ ra thất bại trước công chúng, cũng không bao giờ nhắc đến chuyện này khi nói

chuyện với các đồng chí. Chinh cũng sẵn sàng bảo vệ những quan điểm của ḿnh. Vài

tuần sau hội nghị 10, Chinh c̣n tuyên bố, mặc dù có những sai lầm, CCRĐ là một cuộc

cách mạng và “chuyển giao quyền sử dụng đất một cách ḥa b́nh chỉ có thể là ảo tưởng”

Đảng đă phản ứng quá chậm để tránh được một cuộc bạo động đầu tiên của dân chúng kể

từ khi chiến tranh kết thúc. Đáng buồn hơn nữa là vụ việc lại xảy ra tại Quỳnh Lưu, cách

quê của H không bao xa. Đa số dân ở đây theo Thiên chúa và ủng hộ Việt minh chống

Pháp, tuy nhiên quan hệ với chính quyền chưa bao giờ được coi là hoàn toàn tin cậy. Sau

đ́nh chiến, khoảng 600,000 tín đồ Thiên chúa giáo đă chạy vào Nam nhưng cũng c̣n

khoảng 900,000 ở lại. Chính quyền cố gắng thuyết phục số này tin là họ sẽ không bị đối

xử tàn tệ. Ủy ban công giáo yêu nước và yêu ḥa b́nh được thành lập. H cũng thường

xuyên t́m cơ hội phát biểu trước công chúng về quan điểm của chính phủ với tôn giáo.

Các giáo chủ mới được bổ nhiệm, các trường ḍng mở cửa trở lại và 6/1955 chính phủ

chính thức công nhận quyền lực của Vatican mặc dù vẫn cấm các hoạt động tuyên truyền

chống phá chính phủ. Tuy nhiên, CCRĐ đă phá hỏng tất cả. Các cán bộ cải cách với cái

nh́n đầy nghi ngờ, thường quy cho các tín đồ công giáo là phản động. Trên thực tế,

những người này cũng là những người có uy tín ở địa phương và hay phát biểu chống lại

cải cách. Bản thân Nhà thờ, sở hữu khoảng 1.3% đất canh tác, cũng chẳng ưa ǵ cải cách.

Vấn đề ở Quỳnh Lưu âm ỉ từ năm 1955 khi nhiều dân làng cho rằng chính quyền t́m

cách ngăn cản họ vào Nam. Đến hè 1956 th́ bùng lên do những cáo buộc về phân biệt tôn

giáo và đàn áp trong CCRĐ. Tháng 11, phái đoàn của UBKTQT đến thanh sát, bạo lực đă

nổ ra khi đám đông dân làng xô xát với cảnh sát địa phương để đưa bản tố cáo cho ủy

ban. Ngày 13/11, hàng ngàn người trang bị vũ khí thô sơ tràn vào thị trấn Quỳnh lưu.

Quân đội đă ra tay làm vài người thiệt mạng. Hôm sau, một sư đoàn quân chính quy được

phái đến chiếm đóng toàn bộ khu vực, bắt giữ một số chủ mưu. Khi đoàn thanh tra của

chính phủ đến, đa số những người này được thả và trả lại tài sản. Tuy nhiên quan điểm

của Đảng chưa phải đă thống nhất, Trường Chinh, lúc đó là chủ tịch ủy ban CCRĐ, khi

báo cáo về vụ việc đă cho rằng, “một số phần tử” nguy hiểm đă được tha một cách vô lư,

Chinh c̣n kêu gọi t́m mọi cách để “bọn địa chủ” không thể trở lại thống trị nông thôn.

Sự kiện Quỳnh Lưu, tuy có hơi hướng tôn giáo, và không phải là phổ biến trong CCRĐ

đă là dấu hiệu rơ ràng cho thấy CCRĐ đă chia rẽ sâu sắc nội bộ lănh đạo Đảng, làm giảm

nghiêm trọng sự tin tưởng của nhân dân miền Bắc vào tính chất của Đảng. Vào cuối

tháng 10/1956, Giáp đă phát biểu thừa nhận những sai lầm nghiêm trọng, trước đám đông

thân quyến của những gia đ́nh bị hại, tụ tập trước cửa trụ sở ủy ban TƯ. Theo Giáp,

Đảng đă thổi phồng số lượng địa chủ, đánh đồng tất cả họ là phản cách mạng v́ thế đă

phá vỡ khối đoàn kết dân tộc. Đảng cũng đă vi phạm những nguyên tắc tự do tôn giáo, và

không đánh giá xứng đáng sự đóng góp của nhiều cựu chiến binh khi trở về làng. H giữ

im lặng cho đến khi phát biểu trước cuộc họp quốc hội tháng 2/1957. Mặc dù xác nhận

những sai lầm, H vẫn bảo vệ mục đích của chương tŕnh nhằm giải phóng nông dân khỏi

www.langven.com

155

nghèo đói và sự bóc lột của địa chủ.H đă khóc khi nhắc đến những người phải chịu nhiều

đau khổ trong chương tŕnh.

H không phải không có lư. Khoảng hơn 2 triệu mẫu ruộng đă được chia cho khoảng 2

triệu gia đ́nh nông dân nghèo, bằng một nửa lao động tại nông thôn thời đó. Tại các làng

xă, sự thống trị đời đời của giai cấp địa chủ bị phá vỡ, nhường chỗ cho một chính quyền

mới của ngườ__________i nghèo và trung nông. Nhưng cái giá phải trả cũng rất đắt. Theo những

thống kê ưu ái nhất, cũng phải có đến 3000-5000 người bị xử bắn, thường là ngay sau khi

bị ṭa án xă kết tội. Khoảng 12000-15000 bị tống giam oan ức, và không biết bao nhiêu

người nữa bị đàn áp, xua đuổi v́ có quan hệ với nạn nhân. Tổ chức đảng tại địa phương

cũng chịu tổn thất nặng nề. Một nghiên cứu vào năm 1980 cho rằng, hơn 30% số chi bộ

tại địa phương đă phải giải tán v́ mất người. Tại Bắc ninh, chỉ c̣n 21 bí thư chi bộ trong

số 76 xă c̣n tại vị khi cơn băo cải cách lắng xuống.

Tại thành thị cũng cảm nhận rơ ràng hậu quả xă hội của CCRĐ đối với các thành phần trí

thức, những người đă hết ḷng ủng hộ chương tŕnh của Việt minh gắn chặt độc lập dân

tộc với những cải cách ôn ḥa. Uy tín của Đảng đối với những phần tử này thực chất đă

bắt đầu giảm sút từ những năm 1951, khi TQ khuyến khích phong trào chỉnh huấn.

Nhhiều người trong số họ cảm thấy bị sỉ nhục khi bị bắt buộc dung ḥa tinh thần yêu

nước với những tiêu chuẩn đạo đức cách mạng của Mao. Một số đă rời bỏ hàng ngũ, số

khác th́ t́m cách biện minh rằng cuộc kháng chiến gian khổ đ̣i hỏi sự hy sinh của cá

nhân. Nhà văn Phan Khôi đă nhận xét, vị ngọt của tinh thần yêu nước, như đường trong

cafe, đă pha nhạt vị đắng của lănh đạo Đảng và cứu rỗi nhân cách của người trí thức.

Sau hiệp định Geneva, những ngụy biện như vậy bắt đầu bị lung lay, khi vấn đề độc lập

dân tộc bị lấn lướt bởi nhu cầu xác định vai tṛ của Đảng. Câu chuyện về nhà văn trẻ

Trần Dần có thể nói rất đặc trưng cho nhiều trí thức trong giai đoạn đó. Là cựu binh tại

Điện biên phủ, Dần đă viết một truyện ngắn về chiến trường theo phong cách thời thượng

lúc đó là hiện thực xă hội chủ nghĩa. Ḥa b́nh lập lại, Dần được cử sang TQ tu nghiệp và

viết kịch bản phim dựa trên truyện của ḿnh. Tại đây Dần gặp Hồ Phong, một nhà văn

luôn kêu gọi tự do sáng tác. Trở về nước, Dần viết lại câu chuyện của ḿnh, thay thế việc

miêu tả chủ nghĩa anh hùng và tinh thần hy sinh bằng một câu chuyện thực hơn về những

gian khổ của người lính trong cuộc chiến tranh ác liệt. Mùa đông 1954-1955, Dần và một

số đồng nghiệp cùng chí hướng trong ban tuyên huấn quân đội soạn thảo một bức thư dự

kiến gửi Ban chấp hành TƯ có tiêu đề: “Những đề xuất về văn hóa chính trị”, kêu gọi tự

do hơn cho các nghệ sĩ khi phản ánh sự thật về cuộc chiến đă qua. Đầu tiên có vẻ như bức

thư được sự tán đồng của một số quan chức chính trị. Sau đó, các chiến sĩ tư tưởng cảm

thấy có vấn đề không ổn và ra tayhành động. Lănh đạo cuộc chiến làm trong sạch hóa tư

tưởng là Tố Hữu, người rất nổi tiếng v́ những bài thơ phổ biến thời trước cách mạng và

trong kháng chiến, bây giờ được giao trách nhiệm canh gác tâm hồn cho Đảng. Từ năm

1949, như nhà cổ súy cho “nghệ thuật vị nhân sinh”, TH đă kêu gọi loại bỏ những ảnh

hưởng phản động của phong kiến và tư bản trong nền văn hóa cách mạng Việt nam non

trẻ. Ngoài việc bị kết tội đ̣i thoát khỏi sự kiểm soát về tư tưởng của Đảng, Dần c̣n bị

cáo buộc là có “cách sống tư sản” và bị tống giam trong thành. Trong tù, Dần viết:

“Tôi

ch

ẳ

ng th

ấ

y gì, ngoài m

ư

a r

ơ

i trên c

ờ đỏ

”

cxxxiv

.

Nhưng những men thay đổi từ bức thư của

Dần, với việc bạo lực của CCRĐ gây bất măn nặng nề, cộng thêm ảnh hưởng của bài

phát biểu của Khrutxop đă kích động các trí thức khác. Mùa xuân năm 1956, tạp chí

Giai

ph

ẩ

m

ra đời, có một số bài phê phán đường lối của chính phủ. Tuy có ư kiến phản đối,

nhưng Giai phẩm vẫn ra được những số tiếp theo trong mùa hè, khuyến khích sự ra đời

www.langven.com

156

của tạp chí nữa có tên là

Nhân v

ă

n.

Các nhà văn Việt nam được tiếp sức bởi phong trào

Tr

ă

m hoa

đ

ua n

ở

tuy ngắn ngủi nhưng đă kêu gọi toàn dân góp ư cho Đảng CSTQ.

Hoàng Cầm đă viết một bài tố cáo chính quyền đàn áp Trần Dần và bảo vệ những quan

điểm của Dần. Nhiều bài khác nói về những đau khổ của nhân dân trong cải cách ruộng

đất cũng như đả kích chính quyền quan liêu. Các phần tử tả khuynh nghe ngóng t́nh

h́nh, chưa vội hành động ngay. Thậm chí hội nghị TƯ lần thứ 10 hồi tháng 9 c̣n kêu gọi

mở rộng quyền tự do dân chủ. Tháng 12, chủ tịch nước ra sắc lệnh xác nhận quyền tự do

(tuy c̣n hạn chế) của báo chí.

Những sự kiện ở Quỳnh lưu đă đánh động Đảng. Trường Chinh đăng đàn diễn thuyết về

văn hóa mới của Việt nam mang nội dung xă hội chủ nghĩa trong h́nh thức dân tộc. Mặc

dù chẳng ai hiểu Chinh nói thế nghĩa là ǵ. Khi một trí thức kêu ca v́ không được tự do

ngôn luận, Chinh đă “ngạc nhiên” trả lời: “

th

ế

à, nh

ư

ng các anh ch

ẳ

ng

đượ

c tho

ả

i mái

phê phán ch

ủ

ngh

ĩ

a

đế

qu

ố

c sao?”

Cuối tháng 12, cả Nhân văn lẫn Giai phẩm đều bị

đóng cửa. Một số trí thức được đưa đi học lại về Max-Lenin. Lăo thành Phan Khôi bị

khai trừ khỏi Hội Nhà văn, tống giam và chết trong tù trước khi bị xét xử. Trần Dần bị

khai trừ khỏi Đảng, mặc dù Dần vẫn trung thành với những tư tưởng không tưởng của

ḿnh, Dần tuyên bố ḿnh là “

ng

ườ

i c

ộ

ng s

ả

n không

đả

ng”

.

cxxxv

Không dễ dàng đánh giá vai tṛ của H trong cả hai vụ CCRĐ và đàn áp trí thức. Những

người ủng hộ cho rằng H không trực tiếp tham gia và thường xuyên nhắc nhở các đồng

chí của ḿnh không nóng vội và phải biết phân biệt đâu là những phần tử phản cách

mạng đích thực. Phe đả kích th́ cho rằng, dù không trực tiếp cầm dao th́ ít ra H cũng đă

tạo điều kiện cho những đao phủ. Thêm nữa, khi sự việc đă xảy ra, H đă không dùng uy

tín tuyệt đối của ḿnh để hạn chế hậu quả của nó. Rơ ràng là mặc dù cá nhân không ưa

dùng những biện pháp bạo lực đối với đối thủ, H sẵn sàng chấp nhận (theo thời gian) để

các trợ thủ của ḿnh hành động v́ những lợi ích lớn hơn của sự nghiệp. Trong một số

trường hợp, do H quen biết cá nhân với rất nhiều nhà trí thức, H có can thiệp nhưng

thường là không có kết quả. Người trong gia đ́nh của một nạn nhân đă trực tiếp nói với

tác giả (WD) rằng, H đă cố gắng thay đổi chế độ đối xử trong tù của vị trí thức đó. Có thể

nói H trở thành tù binh của chính hệ thống do ḿnh dựng nên, một con ruồi ở trong chai,

không có khả năng thoát khỏi logic nghiệt ngă của hệ thống sẵn sàng “hy sinh” cá nhân

cho “những mục đích cao cả” của kế hoạch lớn.

Mặc dù Hà nội chỉ quan tâm nhiều đến bài phát biểu chống Stalin của Khrutxop, đại hội

20 Đảng CSLX c̣n có những nghị quyết quan trọng về chiến lược “chung sống ḥa

b́nh”. Kh cho rằng đó là cách duy nhất để tránh một cuộc chiến tranh hạt nhân có thể làm

thiệt mạng hàng triệu người ở hai bên chiến tuyến tư tưởng. V́ vậy Moscow có thể sẽ

không hứng thú lắm với việc Hà nội tiếp tục cuộc đấu tranh cách mạng để thống nhất đất

nước. Tại thời điểm đó, chiến lược này phù hợp với quan điểm của VWP cũng là t́m

kiếm thống nhất đất nước qua con đường ḥa b́nh. Tuy nhiên t́nh h́nh có thể thay đổi.

Cuối đông năm 1956, Văn Tiến Dũng được cử vào Nam để thảo luận với Lê Duẩn, bí thư

Trung ương cục từ 1951 (thay Nguyễn Bính), bàn cách xây dựng lại các căn cứ cách

mạng và liên kết với hai phái chống đối khác.

Khác với đa số các lănh đạo khác của đảng, vốn xuất thân từ tầng lớp nho giáo, Duẩn là

con trai của một thợ mộc ở Quảng trị. Không có học vấn và truyền thống gia đ́nh, dáng

vẻ mảnh khảnh, điệu bộ cứng nhắc, nhưng Duẩn lại thừa tự tin. Ông được coi là nhà tổ

chức tài và người phát ngôn cho quyền lợi của miền Nam. Trong anh em, nhiều người

không thích Duẩn v́ ít khi chịu lắng nghe ư kiến người khác. Duẩn là người toàn tâm

www.langven.com

157

toàn ư cho sự nghiệp thống nhất đất nước, nhưng ông cũng rất thực tế và sẵn sàng kỳ

công thuyết phục các đồng chí miền Nam cần phải tính đến các điều kiện quốc tế để có

được những sách lược khả thi. Duẩn cho rằng các lực lượng vũ trang chưa sẵn sàng để

tiến hành chiến tranh như hồi chống Pháp, nhưng cũng rất bi quan về giải pháp ḥa b́nh.

Theo ông, những động thái chính trị phải được hỗ trợ bằng các chiến thắng quân sự “

c

ủ

a

m

ộ

t quân

độ

i

đ

ã t

ừ

ng th

ắ

ng tr

ậ

n

Đ

i

ệ

n biên ph

ủ

”

. Tháng 3/1956, Duẩn tŕnh bày với

Dũng kế hoạch chuẩn bị để quay trở lại cuộc đấu tranh vũ trang. Sau khi các vị khách ra

về, Trung ương Cục quyết định thành lập 20 tiểu đoàn quân chính quy và các đội du kích

địa phương.

Tháng 4/1956, lần đầu tiên một quan chức cao cấp của Liên xô, phó thủ tướng Mikoan

sang thăm Việt nam và được đón tiếp nồng nhiệt. Hai tuần sau khi ông này về nước, Hội

nghị TƯ 9 đă ra nghị quyết ủng hộ những quyết định của Đại hội 20 Đảng CSLX, bao

gồm cả chiến lược chung sống ḥa b́nh. Tuy nhiên, không phải tất cả lănh đạo VWP đều

chia sẻ quan điểm này. Trường Chinh, khi đó vẫn là Tổng bí thư đă viết: “

nhi

ề

u

đồ

ng chí

không tin vào c

ươ

ng l

ĩ

nh chính tr

ị

m

ớ

i c

ũ

ng nh

ư

vi

ệ

c th

ố

ng nh

ấ

t

đấ

t n

ướ

c b

ằ

ng ph

ươ

ng

pháp hòa bình, cho r

ằ

ng

đ

ó là

ả

o t

ưở

ng và c

ả

i l

ươ

ng”

cxxxvi

Không biết có phải Chinh ngụ ư Lê Duẩn không nhưng H cũng có vẻ có chung quan

điểm. Mặc dù thường xuyên công khai kêu gọi các đồng chí của ḿnh quan tâm đến giải

pháp ḥa b́nh, chưa bao giờ H từ bỏ mục tiêu độc lập dân tộc là quan trong nhất và sẵn

sàng sử dụng bạo lực cách mạng nếu cần thiết để thống nhất đất nước. Trong bài phát

biểu bế mạc Hội nghị 9, H nêu rơ “tầm quan trọng” của những nghị quyết tại Moscow và

sự lớn mạnh của các lực lượng ḥa b́nh thế giới, nhưng kết luận: “

Ch

ừ

ng nào còn ch

ủ

ngh

ĩ

a

đế

qu

ố

c thì còn nguy c

ơ

chi

ế

n tranh”

. Hội nghị 9 có thể đă tạm thời làm chậm lại

đề xuất quân sự hóa của Duẩn, nhưng không thể kết thúc được những tranh luận trong

Đảng về sách lược đối với miền Nam. Giữa tháng 7/1956, báo Nhân dân đăng xă luận dài

nhận xét nhiều người vẫn c̣n “ảo tưởng”. Một số th́ đơn giản hóa, nghĩ rằng sẽ có bầu

cử, bây giờ đâm ra bi quan chán nản. Số khác “e ngại đấu tranh trường kỳ gian khổ” vẫn

hy vọng có thể thống nhất bằng con đường ḥa b́nh. Những người thất vọng nhất chính

là những cán bộ tập kết. Để xoa dịu số này, H đă gửi một lá thư ngỏ tháng 6/1956 giải

thích lư do chưa thể chuyển sang đấu tranh vũ trang. H viết, cuộc đấu tranh sẽ kéo dài và

rất gian khổ, chỉ có thể thắng lợi nếu miền Bắc mạnh lên để có thể đảm nhận vai tṛ hậu

phương lớn. “

Cu

ộ

c

đấ

u tranh c

ủ

a chúng ta là chính ngh

ĩ

a và s

ẽ

nh

ấ

t

đị

nh th

ắ

ng l

ợ

i.

Nh

ư

ng

để

xây

đượ

c m

ộ

t ngôi nhà t

ố

t, c

ầ

n ph

ả

i xây m

ộ

t n

ề

n móng t

ố

t”.

Quan điểm của H về tập trung xây dựng kinh tế tại miền Bắc có vẻ phù hợp với nguyện

vọng của nhân dân. Miền Bắc đang thiếu lương thực và đội ngũ thợ lành nghề một cách

trầm trọng. Trung quốc hứa giúp đỡ xây dựng công nghiệp nhẹ, nhưng trước tiên phải

kiếm cái ăn đă. Một nhà thơ thời đó đă viết:

Tôi

đ

ã

đ

i qua bao làng m

ạ

c Ki

ế

n An và H

ồ

ng Qu

ả

ng

N

ơ

i bi

ể

n rút

đ

i ch

ỉ để

l

ạ

i mu

ố

i tr

ắ

ng

N

ơ

i

đ

ã hai n

ă

m không có h

ạ

t lúa nào m

ọ

c lên

Và tay ng

ườ

i

đỏ

vì móc r

ễ

khoai

Tôi

đ

ã g

ặ

p bao tr

ẻ

còi x

ươ

ng

Ă

n r

ễ

cây nhi

ề

u h

ơ

n g

ạ

o

cxxxvii

Tháng 6/1956, Bộ Chính trị đă ra chỉ thị “T́nh h́nh và Nhiệm vụ cách mạng miền Nam”.

Văn bản này nêu rơ, trên thực tế Nam Việt nam đă trở thành thuộc địa kiểu mới của Mỹ,

bởi thế phải sẵn sàng đấu tranh vũ trang để tự bảo vệ. Tuy nhiên hiện tại, cần tập trung

www.langven.com

158

cho đấu tranh chính trị. Là thành viên của bộ chính trị, chắc chắn Duẩn phải tuyên truyền

chỉ thị này cho các đồng chí phía Nam. Không lâu sau đó, Duẩn viết tập sách “

Con

đườ

ng cách m

ạ

ng mi

ề

n Nam

”, tŕnh bày quan điểm riêng của ḿnh. Trên bề mặt có vẻ

như Duẩn đồng ư với chính sách ḥa b́nh trong Đảng. Duẩn tuyên bố hiện tại Đảng có

hai nhiệm vụ quan trọng: xây dựng CNXH ở miền Bắc và giải phóng miền Nam. Chiến

lược đấu tranh chính trị hiện nay là phù hợp với t́nh h́nh thực tế khi cơ sở Đảng tại chỗ

c̣n quá yếu, cũng như phù hợp với t́nh h́nh chính trị thế giới. Tuy nhiên Duẩn nêu rơ sự

khác nhau căn bản trong các hiểu “đấu tranh chính trị”. Có một số kẻ cố t́nh hiểu đó là

“đấu tranh pháp lư và nghị trường”, trong khi đó nhiệm vụ chủ yếu phải là xây dựng lực

lượng quần chúng cả về chính trị và quân sự, chuẩn bị sẵn sàng để dành chính quyền, như

kinh nghiệm Cách mạng tháng Tám đă chỉ ra.

Đến cuối năm 56, quan điểm của TQ và Liên xô bắt đầu chia rẽ. TQ cảm thấy rất khó

chịu khi LX mạnh tay đưa quân vào Hung và Ba lan, vi phạm nguyên tắc không can thiệp

vào công việc nội bộ của các đảng anh em. Bắc kinh c̣n cho rằng, chính bài phát biểu

xét lại của Khrutxop đă cổ vũ trực tiếp cho những cuộc nổi dậy đó. Ngày 18/11 Chu Ân

Lai đến Hà nội thăm chính thức Việt nam. Chu hứa hẹn sẽ ủng hộ cuộc đấu tranh thống

nhất đất nước nhưng khá tù mù trước đ̣i hỏi của Việt nam về việc gây sức ép để thực

hiện hiệp định Geneva. Chu t́m kiếm sự ủng hộ của Vietnam trong cuộc đấu khẩu với

LX, phê phán chủ nghĩa “Sô vanh nước lớn” và nhấn mạnh 5 nguyên tắc cùng tồn tại.

Quan điểm của Chu được một số lănh đạo DRV đồng điệu nhưngH đă can thiệp để giữ

vững cân bằng. Trong tuyên bố cuối cùng, không có nội dung nào đả kích trực tiếp các

chính sách của LX.

Hội nghị 11 họp ngay trong tháng 12, sau chuyến thăm của Chu. Quan điểm gần đây của

Hà nội là “Con đường cách mạng miền Nam” được coi là có ư nghĩa then chốt lúc đó.

Bởi thế chắc văn bản này đă gây ra thảo luận sôi nổi tại Hội nghị và Duẩn đă phải vất vả

bảo vệ những quan điểm của ḿnh. Tuy nhiên Hội nghị không đưa ra thay đổi đường lối

chính thức nào. Xă luận của tạp chí Học tập ra vài ngày sau hội nghị vẫn nhấn mạnh tầm

quan trọng của xây dựng miền Bắc. Quan điểm của H trong cuộc tranh luận này không rơ

ràng. Tháng giêng 1957, phát biểu trước Quốc hội, H nhắc lại lời kêu gọi tập trung xây

dựng để biến miền Bắc thành hậu phương vững chắc cho cuộc đấu tranh giải phóng đất

nước tuy gian khổ nhưng nhất định thắng lợi. Mặc dù H không bao giờ ủng hộ khủng bố,

Ban chấp hành TƯ đă chấp thuận một chiến dịch trừ gian có chọn lọc. Mặc dù đối tượng

của chiến dịch này được coi là bọn quan lại tham nhũng, địa chủ bóc lột hoặc phản bội,

cũng có khá nhiều nhân vật có uy tín được ḷng dân chúng bị tiêu diệt. Có vẻ Đảng đă

cảm thấy nguy hiểm khi chính phủ Sài g̣n càng ngày càng củng cố được quyền lực.

Dấu hiệu rơ ràng nhất về một thời đại mới là việc Lê Duẩn được bầu làm quyền Tổng bí

thư Ban chấp hành TƯ Đảng. Sau khi Chinh bị hạ bệ, H tạm thời nắm chức này, tuy

nhiên H chưa bao giờ quan tâm đến điều hành công việc hàng ngày mà chỉ tập trung vào

chính sách đối ngoại cũng như các vấn đề thống nhất đất nước. Có rất nhiều cuộc tranh

luận xung quanh lư do Duẩn được thăng chức. Có thể là v́ những phẩm chất của Duẩn

như tính tổ chức, tận tụy và tầm nh́n chiến lược, nhờ nó mà có khi Duẩn được gọi là “Cụ

Hồ miền Nam”. Một số khác coi đó là biểu hiện của việc thừa nhận tầm quan trọng của

cuộc đấu tranh thống nhất đất nước. Như một người miền Nam, Duẩn đại diện cho tất cả

nhân dân sống phía Nam khu phi quân sự. Có ư kiến nhận xét Duẩn ở xa khó có thể đe

dọa ảnh hưởng quyền lực trong bộ chính trị của những người như H và Chinh. Lại có ư

kiến Duẩn được ưu tiên hơn Giáp v́ đă có vài năm trong nhà tù Pháp, vốn được coi là

www.langven.com

159

“trường học lớn” của Đảng, trong khi đó Giáp không những thoát cảnh tù tội mà lại c̣n

xin được học bổng đi học ở Pháp. V́ lư do ǵ đi chăng nữa th́ chắc chắn Duẩn cũng phải

được sự ủng hộ của H, người bây giờ đă có thể yên tâm là đệ tử của ḿnh sẽ toàn tâm

toàn ư cho sự nghiệp thống nhất đất nước. Sau 12 năm, cuối cùng H quyết định chính

thức tiết lộ danh tánh ḿnh là Nguyễn Ái Quốc. Tháng 6/1957, H về thăm quê sau hơn 50

năm lưu lạc.

Trong lúc các nhà lănh đạo Hà nội đang cố gắng ngăn cản sự chia cách vĩnh viễn đất

nước th́ Sài g̣n lại làm tất cả để biến điều đó thành sự đă rồi. Đầu năm 1957, Liên xô,

không tham khảo ư kiến Hà nội, bất ngờ đưa ra đề xuất kết nạp cả hai miền Việt nam vào

Liên hiệp quốc. DRV phản ứng kịch liệt. Không lâu sau đó, Đại hội đồng LHQ bỏ phiếu

kết nạp Nam Việt nam. Phạm Văn Đồng viết thư phản đối đến đồng chủ tịch của Hội

nghị Genevơ là LX và Anh. Vụ việc được “kính chuyển” sang Hội đồng Bảo an và chưa

ngă ngũ th́ giữa tháng Năm, chủ tịch Xô viết tối cao,bạn cũ của Lenin là Vorosilop đến

thăm Hà nội sau khi dừng chân thoải mái ở Trung quốc và Indonexia. Có nhiều đồn đại

về lư do của chuyến đi này. Hà nội chắc là muốn t́m hiểu quan điểm của LX về việc

thống nhất đất nước, c̣n LX rơ ràng là muốn thuyết phục Hà nội không manh động, đi

theo chính sách “thống nhất trong ḥa b́nh”, tránh cuộc chiến tranh Đông Dương lần thứ

hai. Trong t́nh h́nh như vậy, dễ hiểu là Voroshilop không được chào đón trọng thể lắm.

Một loạt các sự kiện được hủy để tránh lộ sự bất đồng trước công chúng. Để làm yên ḷng

chủ nhà, LX hứa sẽ tăng viện trợ kinh tế và không ủng hộ Nam Việt nam đơn phương gia

nhập LHQ (tháng 9 cùng năm, LX đă dùng quyền phủ quyết để thực hiện việc này). Báo

chí Hà nội tỏ ư hoan nghênh “thái độ đúng mực” này.

cxxxviii

Hà nội không thể đánh mất sự hỗ trợ ngoại giao và tài chính của Moscow. Tháng 7,H đi

thăm LX. Trên đường, H có ghé vào tư vấn với Mao và được khuyên hăy thư thư việc

thống nhất. Sau đó H đi thăm một số nước Đông Âu và Bắc Triều. Lúc về, H tuyên bố đă

đạt được “quan điểm thống nhất” của khối các nước XHCN

cxxxix

. Nhưng t́nh h́nh có vẻ

không hoàn toàn như vậy. Tháng 11, H lại dẫn đoàn gồm cả Lê Duẩn và Phạm Hùng đi

Moscow, lần này là để tham gia Hội nghị các Đảng CS. Việc cả Duẩn và cấp phó là Hùng

cùng đi chứng tỏ vấn đề miền Nam được rất coi trọng. Mục tiêu của hội nghị là thống

nhất quan điểm tiến lên XHCN bằng con đường ḥa b́nh. TQ phản đối quan điểm này v́

muốn giải quyết vấn đề Đài loan. TQ sợ LX sẽ phản bội lại lợi ích của cách mạng thế giới

dưới chiêu bài “cùng tồn tại ḥa b́nh”, v́ thế đích thân Mao lănh đội. Đây là lần đầu tiên

Mao rời đất nước kể từ năm 1949. Theo Mao, những thành tựu công nghệ của LX chứng

tỏ sự ưu việt của CNXH (“gió đông thổi bạt gió tây”) và LX cần phải máu hơn trong cuộc

đấu tranh chống chủ nghĩa đế quốc toàn cầu. Cuối cùng hội nghị đă thỏa hiệp đưa ra

tuyên bố:

“trong tr

ườ

ng h

ợ

p giai c

ấ

p bóc l

ộ

t s

ử

d

ụ

ng b

ạ

o l

ự

c ch

ố

ng l

ạ

i nhân dân, c

ầ

n

ph

ả

i xem xét con

đườ

ng không hòa bình. Lenin

đ

ã d

ạ

y và l

ị

ch s

ử

xác nh

ậ

n, giai c

ấ

p

th

ố

ng tr

ị

không bao gi

ờ

t

ự

nguy

ệ

n r

ờ

i b

ỏ

quy

ề

n l

ự

c c

ủ

a mình”

. Các báo cáo của đoàn

Italia và Đức cho rằng, chủ yếu là LX và TQ căi nhau, các đảng khác không tham gia

được ǵ. Tuy nhiên, câu trích trên quá giống với bài phát biểu của H tại hội nghị TƯ 9,

nên có thể giả thiết là H đă đóng vai tṛ quan trọng trong việc thỏa hiệp giữa hai ông anh

lớn. Các nguồn Việt nam khẳng định đoàn Việt nam đă làm rơ với Moscow quan điểm

của ḿnh là “bạo lực cách mạng” là phổ biến và chỉ có vài trường hợp cá biệt mới có thể

tiến lên CNXH bằng con đường ḥa b́nh. Sau hội nghị, H c̣n ở lại thêm một thời gian,

chắc là để t́m cách hàn gắn sự bất đồng quan điểm cũng như tranh chấp quyền lănh đạo

www.langven.com

160

giữa LX và TQ bởi điều này sẽ có ảnh hưởng hết sức tiêu cực đến t́nh h́nh cách mạng ở

Việt nam.

Hội nghị TƯ mở rộng lần thứ 13 họp vào tháng 12/1957 có hai nhiệm vụ: đánh giá kết

quả của Hội nghị Matxcova và thảo luận kế hoạch 3 năm tại miền Bắc. Sau khi nghe

Duẩn báo cáo, các lănh đạo Đảng bày tỏ tin tưởng vào sự đoàn kết của các nước XHCN.

Không rơ các nước anh em có đoàn kết thật hay không, nhưng mâu thuẫn trong lănh đạo

Đảng tại Việt nam xung quanh ưu tiên của hai nhiệm vụ thống nhất và xây dựng CNXH

là sự thật. Suốt 3 năm qua, Đảng đă duy tŕ một sự đồng thuận mong manh về việc tạm

hoăn những cải cách XHCN để củng cố quyền lực và đợi t́nh h́nh thống nhất đất nước

trở nên rơ ràng hơn. Giờ đây khi vấn đề thống nhất bị hoăn vô thời hạn, phe Trường

Chinh yêu cầu tiến hành ngay các cuộc cách mạng XHCN ở cả nông thôn và thành thị

miền Bắc trước cuối thập kỷ. Hội nghị đă thông qua kế hoạch 3 năm nhưng rơ ràng là

không phải “hoàn toàn nhất trí”. Vài tuần sau đó, một số lănh đạo tiến hành chiến dịch

giải thích để chấm dứt:

“nh

ữ

ng t

ư

t

ưở

ng r

ắ

m r

ố

i v

ề

m

ố

i quan h

ệ

g

ầ

n g

ũ

i gi

ữ

a cu

ộ

c cách

m

ạ

ng XHCN

ở

mi

ề

n B

ắ

c và cu

ộ

c

đấ

u tranh gi

ả

i phóng dân t

ộ

c

ở

mi

ề

n Nam”.

Nguyên

nhân chính của các cuộc tranh luận là vai tṛ mới của Duẩn. So với người tiền nhiệm của

ḿnh là H th́ Duẩn chỉ như cậu học tṛ mới lớn. Có thể Chinh quyết tâm thông qua kế

hoạch 3 năm để dằn mặt Duẩn. Giáp cũng không thích thú ǵ v́ Duẩn “qua mặt” khi trực

tiếp đưa ra sách lược chiến tại tranh miền Nam. Giáp cũng e ngại với khát vọng sôi sục

đẩy nhanh chiến tranh ở miền Nam, có thể buộc Quân đội Nhân dân Việt nam (PAVN)

phải trực tiếp tham chiến khi chưa được chuẩn bị cẩn thận. Có tin đồn là Duẩn cho đăng

xă luận báo Nhân dân đầu tháng 11:

“m

ộ

t s

ố đồ

ng chí c

ầ

n ph

ả

i hi

ể

u r

ằ

ng

Đả

ng lãnh

đạ

o

quân

độ

i m

ộ

t cách toàn di

ệ

n”

chủ yếu là để “nhắn nhủ” Giáp.

Không thấyH đóng vai tṛ ǵ trong cuộc tranh luận này. Thậm chí H c̣n không dự Hội

nghị, trên đường trở về từ Matxcova,H đă ở lại Bắc kinh nghỉ ngơi và chữa bệnh. Thật

đáng ngạc nhiên là H cố t́nh không dự Hội nghị 13 vào thời điểm dự kiến là sẽ có ảnh

hưởng quan trọng đến DRV. Một số đồn rằng H bị sốc sau những sự kiện vừa qua, thậm

chí đă chết ở LX. Số khác cho rằng đó là cách để H buộc các đồng chí phải nghe lời

khuyên của ḿnh. Ngay sau khi trở về ngày 24/12, H đă phê duyệt các nghị quyết của

Hội nghị, kết thúc giai đoạn phục hồi kinh tế ở miền Bắc để chuyển sang phát triển một

cách có kế hoạch. Năm ngày sau, báo Nhân dân tuyên bố, Việt nam hiện có 2 cuộc cách

mạng: cách mạng xă hội chủ nghĩa ở miền Bắc và cách mạng dân chủ dân tộc ở miền

Nam. Để xóa tan mọi nghi ngờ, tháng 3/1958 tại cuộc gặp đại diện Mặt trận tổ quốc,

Trường Chinh phàn nàn là một số đồng chí không chịu hiểu tầm quan trọng của xây dựng

CNXH ở miền Bắc là một bước chuẩn bị giải phóng miền Nam. Phạm Văn Đồng, khi đó

là vây cánh của Chinh cũng khẳng định: “Miền Bắc mạnh hơn sẽ làm cho Việt nam mạnh

hơn trong cuộc đấu tranh thống nhất đất nước. Và con đường làm cho miền Bắc mạnh

hơn chính là con đường XHCN”.

Mặc dù hơi bị Chinh qua mặt trong cuộc tranh luận về chính sách tại Hội nghị 13, Duẩn

cũng đă lợi dụng thời gian để củng cố ảnh hưởng của ḿnh trong bộ máy Đảng và thay

thế các nhân vật bị coi là thân Chinh và H. Chiến hữu của Duẩn là Lê Đức Thọ được bầu

làm trưởng Ban tổ chức Trung ương, một công cụ hữu hiệu để điều tra và kiểm soát các

đảng viên. Thọ (tên thật là Phan Đ́nh Khải) sinh năm 1911 tại ngoại ô Hà nội trong một

gia đ́nh nhà nho. Tham gia cách mạng vào cuối những năm 1920, sau đó bị bắt và mất

gần 20 năm trong tù. Được tha năm 1945, Thọ được cử vào Nam với bí danh là Sáu, làm

phó cho Duẩn. Suy nghĩ nhỏ nhặt, phong cách ranh mănh và h́nh ảnh khắc khổ trong

www.langven.com

161

con mắt người ngoài, Thọ nhanh chóng được tặng biệt danh là “Sáu Búa” v́ cách xử rắn

với các đồng chí. Một người khác có thể so sánh được với Thọ về cách làm cho các đồng

chí phải run sợ là Trần Quốc Hoàn. Sinh năm 1910 tại Quảng ngăi, thăng tiến trong cuộc

chiến với Pháp, Hoàn trở thành Bộ trưởng an ninh DRV năm 1953. Vừa thiếu văn hóa

vừa thiếu trí tuệ, lúc nào cũng làm ra vẻ bí mật, xun xoe với cấp trên, Hoàn nổi lên như

“Beria của Việt nam”. Hoàn là nhân vật chính trong một câu chuyện lâm ly bi thương

nhất của DRV. Năm 1955, có một cô gái Cao bằng tên là Xuân đến Hà nội. Lúc nào cũng

tươi như hoa, cô lọt vào mắt xanh của vị chủ tịch già và được cho vào làm phục vụ. Sau

đó cô gái này có một đứa con trai, được thư kư của H là Vũ Kỳ nhận làm con nuôi. Một

ngày đẹp trời năm 1957, người ta t́m thấy thi thể của Xuân bên đường, trông như nạn

nhân của một vụ tai nạn giao thông. Hai cô gái ở cùng pḥng với Xuân ngay sau đó cũng

mất tích một cách khó hiểu. Đầu tiên, cũng chẳng ai chú ư. Nhưng vài năm sau, chồng

chưa cưới của một cô gái đă tố cáo với Quốc hội là Xuân bị Hoàn hiếp và thủ tiêu. Hai cô

bạn cũng bị cùng chung một số phận để bịt đầu mối. Mặc dù vụ việc bị cho “ch́m xuồng”

và Hoàn không bị h́nh phạt nào, tất cả các đảng viên hiểu biết của Hà nội đều biết

chuyện này. Không rơ H có nắm được chi tiết của bi kịch không, nhưng không bao giờ

thấy H nhắc đến.

cxl

Những bước cải cách nông nghiệp đầu tiên được tiến hành từ thời Đại Nhảy Vọt của

Trung quốc. Sau vài năm đầu tập thể hóa dần dần không thực sự thành công, Mao quyết

định đánh bài lớn, thành lập những “công xă nhân dân” hàng chục ngàn người với đủ các

cấu trúc hành chính và kinh tế. Theo luận thuyết của M-L, đây là mô h́nh lư tưởng, tuy

nhiên ngay cả LX cũng chưa dám thử nghiệm. Khi ở Bắc kinh cuối năm 1957, H cũng

viết một số bài ca ngợi Đại Nhảy Vọt đăng trên các báo của TQ với bút danh TL. Tuy

nhiên ư đồ chắc chỉ để làm vừa ḷng mấy ông bạn lớn v́ ngay khi về nước H đă căn dặn

các đồng chí phải cẩn trọng, tuyệt đối không sao chép mù quáng mô h́nh các nước anh

em. Duẩn là đồng minh của H trong vụ này, cảnh cáo những hành động phiêu lưu, lo sợ

tập trung cải cách miền Bắc sẽ chiếm mất những nguồn lực của đảng lẽ ra có thể dành

cho giải phóng miền Nam. Duẩn hay trích Lưu Thiếu Kỳ, hăy dùng những gợn sóng nhỏ

thay cho những cơn sóng dữ, để mang đến thay đổi. Phạm Văn Đồng cũng phát biểu nhấn

mạnh mục đích của kế hoạch 3 năm là nâng cao sản lượng lương thực chứ không phải

thay đổi ư thức hệ tại nông thôn theo quan điểm của Mao. Ngay cả Trường Chinh cũng

phải thừa nhận là cải cách nông nghiệp cần được tiến hành từng bước. Các đồng chí Việt

nam đă học được cách không nhập khẩu nguyên kiện mô h́nh TQ, qua những thất bại cay

đắng trong quá khứ.

Trong suốt năm 1958, chủ đề thống nhất đất nước không được nhắc đến nhiều. Phần lớn

là do tập trung chú ư vào những vấn đề nội bộ của miền Bắc. Nhưng cũng có phần không

nhỏ phụ thuộc vào thái độ của hai nhà bảo trợ cho DRV. Quan điểm của Kh th́ đă rơ như

ở trên đă nhắc đến. Mao cũng giữ thái độ tương tự. Mao khuyên các đồng chí Việt nam

cần chuẩn bị cho một cuộc đấu tranh trường kỳ “

N

ế

u 10 n

ă

m không

đủ

, thì s

ẵ

n sàng m

ấ

t

100 n

ă

m”

. DRV cần t́m kiếm thêm sự ủng hộ ngoại giao cho sự nghiệp của ḿnh.

Tháng 2/1958, H dẫn đoàn đại biểu đi thăm India và Miến điện. Mục tiêu của chuyến đi

là cân bằng cán cân sau khi India công nhận ngoại giao chính phủ Nam Việt Nam. Trong

những cuộc hội đàm cá nhân,H đă thuyết phục được Nehru ủng hộ cho quan điểm Việt

nam thống nhất, nhưng Nehru từ chối công kích công khai NVN và Mỹ trong việc phá

hoại bầu cử. Rangoon cũng giữ lập trường tương tự.

cxli

www.langven.com

162

Đến lúc này, vai tṛ của H càng ngày càng bị hạn chế trong việc hoạch định các chính

sách đối ngoại cũng như xây dựng h́nh ảnh vị “Cha già dân tộc”, linh hồn của cách mạng

Việt nam. H́nh ảnh “Bác Hồ” giản dị được H xây dựng đến mức hoàn hảo. H tiếp tục

tránh xa những cạm bẫy xa hoa của chức Chủ tịch. Năm 1958, H chuyển vào ở trong căn

nhà sàn bằng gỗ gợi nhớ đến những ngày ở Việt bắc, chỉ cách khu biệt thự vườn của Phủ

Chủ tịch có vài bước chân.

Không lâu sau khi kết thúc Hội nghị 14, Duẩn lên đường vào Nam để trực tiếp đánh giá

t́nh h́nh. Giữa tháng Giêng 1959, Duẩn trở ra và báo cáo trước Bộ chính trị. Duẩn tuyên

bố: t́nh h́nh đang nguy cấp, kẻ thù quyết tâm d́m cách mạng vào biển máu. Tính mạng

của các đồng chí và quần chúng miền Nam bị đe dọa. Nhân dân đang căm ghét chế độ

đến cùng cực. Tất nhiên là Duẩn cũng có cường điệu thêm đôi chút v́ mục đích chính trị

của ḿnh, nhưng t́nh h́nh thực tế ở miền Nam lúc đó là hết sức căng thẳng. Để đáp lại

chiến dịch khủng bố, ám sát của DRV năm 1957, Diệm thực thi chính sách “làng nông

nghiệp”, thực chất là dồn dân vào những khu tập trung, có hào bao quanh, trên đắp thành

đất, cắm dây thép gai. Dân làng được tổ chức thành những đội tự vệ có vũ trang để chống

thâm nhập. Đội ngũ mật vụ, chỉ điểm lục t́m những gia đ́nh có cảm t́nh với Việt minh,

chẳng may để lộ ra trong và sau hiệp định Geneva. Một tài liệu bí mật của Đảng đă thừa

nhận rằng Diệm đă thành công trong việc ổn định t́nh h́nh và hạn chế tối đa hiệu quả

của những hoạt động cách mạng:

K

ẻ

thù

đ

ã hoàn thi

ệ

n b

ộ

máy cai tr

ị

t

ừ

trung

ươ

ng

đế

n

đị

a ph

ươ

ng, xây d

ự

ng m

ạ

ng l

ướ

i

gián

đ

i

ệ

p và l

ự

c l

ượ

ng dân phòng

đế

n t

ậ

n t

ừ

ng xã. Chúng còn ki

ể

m soát

đế

n t

ừ

ng gia

đ

ình thông qua c

ơ

ch

ế

“t

ự

qu

ả

n” theo t

ừ

ng

đơ

n v

ị

5 gia

đ

ình, trong

đ

ó m

ỗ

i h

ộ

ph

ả

i ch

ị

u

trách nhi

ệ

m v

ề

s

ự

trung thành c

ủ

a nh

ữ

ng gia

đ

ình hàng xóm. Phong trào xu

ố

ng th

ấ

p

đế

n

m

ứ

c, ngay c

ả

nh

ữ

ng ph

ả

n kháng nh

ỏ

nh

ư đ

òi cho vay

để

tr

ồ

ng tr

ọ

t c

ũ

ng b

ị

gán cho là

“ho

ạ

t

độ

ng Vi

ệ

t c

ộ

ng” và b

ị

tra t

ấ

n,

đ

e d

ọ

a. Cùng lúc

đ

ó, chính sách “làng nông

nghi

ệ

p” d

ồ

n dân

đế

n g

ầ

n nh

ữ

ng trung tâm th

ươ

ng m

ạ

i ho

ặ

c n

ơ

i thu

ậ

n ti

ệ

n giao thông

th

ủ

y b

ộ để

d

ễ

b

ề

ki

ể

m soát.

M

ặ

c dù v

ẫ

n tin vào th

ắ

ng l

ợ

i cu

ố

i cùng c

ủ

a cách m

ạ

ng, nh

ư

ng nhân dân v

ẫ

n hoang

mang giao

độ

ng. Càng ngày càng xu

ấ

t hi

ệ

n nhi

ề

u nghi ng

ờ

v

ề

ph

ươ

ng pháp

đấ

u tranh

hòa bình và nh

ữ

ng quan

đ

i

ể

m c

ũ

. “

Đ

òi dân ch

ủ

và dân quy

ề

n ch

ỉ

d

ẫ

n

đế

n nhà tù ho

ặ

c

ngh

ĩ

a

đị

a”, “

Đấ

u tranh th

ế

này thì cu

ố

i cùng s

ẽ

ch

ế

t h

ế

t”. T

ạ

i nhi

ề

u n

ơ

i, nhân dân

đ

òi

h

ỏ

i

đả

ng ph

ả

i

đứ

ng lên c

ầ

m v

ũ

khí

để

b

ả

o v

ệ

mình.

Từ năm 1957 đến 1959 hơn 2000 nghi can cộng sản bị tử h́nh trên những chiếc máy

chém được kéo lê qua khắp các làng xă. Hàng chục ngh́n người khác bị t́nh nghi có cảm

t́nh với cách mạng bị bắt và tống giam. Theo một thống kê, số đảng viên đă giảm từ hơn

5000 đầu năm 1957 xuống c̣n chưa đến 1/3 vào cuối năm. Trần Văn Giàu, nhà sử học

của đảng đă viết: “đó là những giờ phút đen tối nhất của sự nghiệp cách mạng”

Cũng may, ngoài Việt cộng, chế độ Diệm c̣n tự tạo ra những kẻ thù cho chính ḿnh.

Theo đ̣i hỏi của Mỹ, Diệm phải thông qua hiến pháp năm 1956, thừa nhận chính phủ do

tổng thống và nghị viện bầu ra, bảo vệ các quyền tối thiểu của con người. Tuy nhiên

Diệm chưa bao giờ là nhà dân chủ. Thô kệch trong xử sự, rất sợ xuất hiện trước đám

đông, Diệm không thể ḥa đồng với các công dân của ḿnh. Vốn rất nghi ngờ người

miền Nam, Diệm lựa chọn tay chân toàn những kẻ tị nạn từ miền Trung, theo công giáo

và ghét cộng sản. Diệm để em là Nhu lập ra Đảng cần lao nhân vị. Các đảng đối lập bị

đóng cửa, những kẻ lên tiếng phê phán chế độ bị trừng trị thẳng tay. Thất bại lớn nhất của

Diệm là không đáp ứng được nhu cầu thực sự của nông dân, chiếm đến hơn 80% dân số.

www.langven.com

163

Sau hiệp định, có đến hơn một nửa diện tích đất canh tác chỉ do khoảng 1%dân số sở

hữu. Bị Mỹ thúc ép, Diệm phải tiến hành cải cách ruộng đất. Tuy nhiên để làm vừa ḷng

những nhà địa chủ ủng hộ chính quyền, thực tế chỉ có chưa đến 10% nông dân nhận được

dù chỉ là một mảnh đất. Thậm chí trong các vùng Việt minh cũ, nông dân c̣n bị ép buộc

phải trả lại đất đă được chia trong kháng chiến. Đối với nông dân, cuộc sống mới chẳng

hơn ǵ so với thời thực dân. Có thể nói, đến cuối những năm 1950, nông thôn miền Nam

đă sẵn sàng cho những thay đổi lớn.

Sau cuộc họp của Duẩn cho Bộ chính trị, Trung ưong triệu tập hội nghị lần thứ 15. Duẩn

đọc báo cáo, chỉ rơ sự bất măn dâng cao với chính quyền Diệm đang tạo ra một cơ hội

vàng để tiến tới thống nhất đất nước. Tất nhiên là lănh đạo đảng không quyết định được

dễ dàng. Theo một tài liệu của Nam Việt nam thu được sau đó, có rất nhiều ư kiến và

quan điểm khác nhau trong hội nghị 15. Một số cho rằng đương nhiên là phải cứu phong

trào và các đồng chí ở miền Nam, trên thực tế là đang đấu tranh cho sự sống c̣n của

ḿnh. Số khác e ngại việc đẩy mạnh hoạt động vũ trang sẽ làm các đại ca LX, TQ tức

giận và quan trọng nhất là có thể dẫn đến Mỹ trực tiếp can thiệp. Phe của Chinh th́ cho

rằng làm như thế th́ lấy sức đâu mà xây dựng CNXH ở miền Bắc để hậu thuẫn cho cuộc

đấu tranh thống nhất miền Nam.

H là người phát biểu mạnh mẽ nhất cho quan điểm thận trọng. H cho rằng không thể chỉ

sử dụng đấu tranh vũ trang, chắc chắn sẽ tạo cớ cho Mỹ can thiệp. Theo H, cách mạng

Việt nam phải được xét trong quan hệ với cách mạng thế giới. Đế quốc Mỹ đang mạnh

nhưng sẽ suy yếu, bởi thế chúng ta phải có chiến lược từng bước. Các lực lượng cách

mạng ở miền Nam chắc chắn sẽ giành được những thắng lợi to lớn, nhưng trước mắt cần

phải thỏa măn với những thắng lợi nhỏ.

Với sự can thiệp của H, hội nghị đă đạt được thỏa hiệp, phê chuẩn chiến lược chiến tranh

cách mạng để thống nhất đất nước. Tuy nhiên mức độ __________kết hợp giữa đấu tranh vũ trang và

đấu tranh chính trị được để ngỏ. Nghị quyết nêu rơ:

Con

đườ

ng

đấ

u tranh c

ơ

b

ả

n c

ủ

a cách m

ạ

ng mi

ề

n Nam là b

ạ

o l

ự

c cách m

ạ

ng. Tùy theo

rình hình c

ụ

th

ể

và nh

ữ

ng nhu c

ầ

u hi

ệ

n t

ạ

i c

ủ

a cách m

ạ

ng mà ph

ố

i h

ợ

p gi

ữ

a s

ứ

c m

ạ

nh

chính tr

ị

c

ủ

a qu

ầ

n chúng và s

ứ

c m

ạ

nh quân s

ự để

l

ậ

t

đổ

quy

ề

n l

ự

c c

ủ

a phong ki

ế

n và

đế

qu

ố

c thi

ế

t l

ậ

p chính quy

ề

n c

ủ

a nhân dân.

Cuộc tranh luận về quyết định của Hội nghị 15 không chỉ có ư nghĩa học thuật. Nếu quyết

định leo thang bạo lực ở miền Nam chỉ là do những đồng chí miền Nam quyết tâm đề

xuất, cuộc chiến về cơ bản có thể coi là một phong trào kháng chiến nội bộ chống lại một

chính quyền thối nát và Bắc Việt có thể được coi như một nhà quan sát bị động. Ngược

lại, nếu các lănh đạo miền Bắc khởi xướng, cuộc chiến chứng tỏ tham vọng thống trị toàn

đất nước của Hà nội. Thực tế chắc là nằm đâu đó ở giữa. HCM và các đồng chí của ḿnh

đă quyết định phải tổ chức lại sự bất b́nh ầm ĩ nhưng thiếu tập trung chống lại chính

quyền miền Nam.

Nghị quyết của Hội nghị 15 không được phổ biến ngay. Trong vài tháng sau đó, Giáp

được giao nhiệm vụ đánh giá lại t́nh h́nh một cách toàn diện, trong khi HCM được cử ra

nước ngoài để thăm ḍ ư kiến các đồng minh. Đă gần 70 tuổi, H vẫn miệt mài thực hiện

ước mơ thống nhất đất nước dưới chế độ XHCN của ḿnh.H đến Bắc kinh vào giữa

tháng 1/1959, sau đó đi dự đại hội ĐCSLX tại Moscow. Trên đường về, H lại ghé qua

Bắc kinh và về đến Việt nam vào ngày 14/2/1959. Không rơ H đă thảo luận ǵ với các

đồng minh của ḿnh trong chuyến đi này. Tháng 5/1959, nghị quyết hội nghị 15 được

chính thức phê chuẩn.

www.langven.com

164

T

ấ

t c

ả

cho ti

ề

n tuy

ế

n

Hội nghị 15 đă xác nhận Đảng từ bỏ thái độ theo dơi đợi thời và đặt mục tiêu thống nhất

đất nước lên ưu tiên cao nhất. Tuy nhiên chiến lược thực hiện thế nào th́ chưa rơ ràng.

Một số đề nghị kết hợp đấu tranh vũ trang và nổi dậy như thời cách mạng tháng Tám. Số

khác lại tiên đoán, có lẽ phải chấp nhận đụng độ quân sự trực tiếp như giai đoạn cuối của

cuộc kháng chiến chống Pháp. Có nhiều câu hỏi đặt ra chưa được giải đáp: liệu chế độ

Diệm có tự sụp đổ v́ tham nhũng và dốt nát? Liệu Mỹ có thể can thiệp trực tiếp để tiến

hành một cuộc chiến tranh ở Đông dương? Liệu các đồng minh của Hà nội có sẵn ḷng

giúp đỡ? Tạm thời, các nhà lănh đạo Đảng thống nhất dùng thuật ngữ của Duẩn: “cuộc

chiến tranh cách mạng”, theo đó, các lực lượng cách mạng miền Nam trước mắt phải dựa

chủ yếu vào đấu tranh chính trị, dần dần xây dựng các vùng giải phóng và sức mạnh quân

sự để đẩy phong trào tiến lên.Mao cũng đă khuyên H cẩn thận trong chuyến nghỉ mát ở

Bắc đại hải mùa hè năm 1958. Mỹ th́ công khai bày tỏ thái độ kiên quyết phá bỏ hiệp

định Geneva, quyết tâm xây dựng chính quyền không cộng sản tại Nam Việt nam. Trong

hiến chương thành lập khối SEATO năm 1954, Mỹ c̣n đèo vào: “

Trong tr

ườ

ng h

ợ

p Nam

VN, Lào, Campuchia b

ị

t

ấ

n công, các n

ướ

c thành viên c

ầ

n ph

ả

i coi nh

ư đ

ó là m

ộ

t hi

ể

m

h

ọ

a chung và ph

ố

i h

ợ

p hành

độ

ng trong khuôn kh

ổ

hi

ế

n pháp n

ướ

c mình cho phép”

Trong suốt năm 1959, từng nhóm nhỏ trong số hơn 90,000 các cán bộ tập kết được tập

trung huấn luyện ở Xuân Mai và được đưa trở lại miền Nam. Mỗi nhóm có khoảng từ 40-

50 người được xe tải chở theo đường núi ở Nam Lào và đi bộ qua giới tuyến để vào Nam.

Đoàn 559 (tháng 5 năm 1959) được thành lập và giao nhiệm vụ xây dựng hệ thống đường

ṃn để vận chuyển vũ khí, lương thực và quân đội. Hệ thống này dựa trên các tuyến

đường được h́nh thành trong kháng chiến, sau này sẽ được cả thế giới biết đến dưới cái

tên: “đường ṃn Hồ Chí Minh”. Một đơn vị khác, được gọi là đoàn 759, chịu trách

nhiệm mở tuyến đường biển. Các đơn vị hoạt động vận tải được đặt tên là “Bộ đội

Trường sơn”. Đầu tiên, họ vận chuyển đồ tiếp tế bằng tay, bằng xe đạp, sau này mới có

xe tải. Các chuyến đi thường cực kỳ gian khổ. Một người kể lại: “

càng

đ

i v

ề

phía Nam,

tình hình càng x

ấ

u

đ

i. Cu

ố

i cùng m

ỗ

i ng

ườ

i ch

ỉ

còn m

ộ

t nhúm g

ạ

o

để

dành cho nh

ữ

ng

lúc kh

ẩ

n c

ấ

p nh

ấ

t. Trong hai tháng li

ề

n, chúng tôi

ă

n t

ấ

t c

ả

cây, c

ủ

, chim thú tìm th

ấ

y

trong r

ừ

ng

”. Người khác kể:

Đầ

u tiên, chúng tôi

đ

i 8 ti

ế

ng/ngày. G

ặ

p r

ừ

ng núi hi

ể

m tr

ở

, càng ngày càng ch

ậ

m

đ

i. Ch

ỉ

khi nào giao liên và tr

ưở

ng

đ

oàn cho ngh

ỉ

m

ớ

i

đượ

c ngh

ỉ

. Nh

ữ

ng tr

ạ

m ti

ế

p

đ

ón th

ườ

ng là

ch

ỗ

quang

đ

ãng và an toàn. Ngoài ra c

ũ

ng không có gì khác. V

ớ

i m

ộ

t chi

ế

c võng, chúng

tôi t

ự

ch

ố

ng ch

ọ

i v

ớ

i m

ư

a gió. Th

ự

c ph

ẩ

m và n

ướ

c u

ố

ng c

ũ

ng không

đủ

. M

ọ

i ng

ườ

i t

ự

h

ọ

c cách ti

ế

t ki

ệ

m. Càng

đ

i xa càng

đ

ói. Khi th

ứ

c

ă

n tr

ở

nên khan hi

ế

m, tình

đồ

ng chí

c

ũ

ng b

ị

mòn theo. Ai c

ũ

ng ch

ỉ

lo c

ứ

u m

ạ

ng s

ố

ng c

ủ

a mình

cxlii

T́nh h́nh miền Nam tiếp tục diễn biến phức tạp. Diệm thực thi luật 10/59 cho phép các

lực lượng an ninh được tự do buộc tội, đánh đập và xử tử những phần tử bị nghi là có

quan hệ với Hà nội. Tại đồng bằng sông Cửu long, dân chúng bị dồn vào các khu làng

nông nghiệp làm du kích mất chỗ ẩn náu. Các lănh đạo đảng t́m cách đánh trả. Cuối

tháng 8, dân chúng được sự hỗ trợ của Việt minh trong vùng đă nổi dậy chiếm 16 thôn

thuộc huyện miền núi Trà bồng, tỉnh Quảng ngăi, lập nên vùng giải phóng với khoảng

hơn 1000 dân. Năm tháng sau, một cuộc khởi nghĩa nữa nổi lên ở Kiến ḥa (Việt minh

gọi là Bến tre), nằm giữa châu thổ sông Cửu long. Dân chúng vùng này có cảm t́nh với

Việt minh v́ được chia đất, sau đó Diệm đă buộc họ phải trả lại cho chủ cũ. Các cán bộ

www.langven.com

165

đảng đă khéo léo kích động dân chúng nổi dậy, cầm theo giáo mác và gậy tầm vông, hỗ

trợ cho các đơn vị đóng giả là lính Sài g̣n xông vào chiếm các cơ quan hành chính xă.

Một thành viên tham gia khởi nghĩa đă kể lại:

Lúc

đ

ó kho

ả

ng sau 9h t

ố

i. Tôi m

ớ

i v

ề đế

n c

ă

n c

ứ

thì nghe th

ấ

y ti

ế

ng tr

ố

ng và mõ, hòa

theo ti

ế

ng reo hò lan h

ế

t t

ừ

làng này sang làng khác.

Đ

êm càng khuya, ti

ế

ng tr

ố

ng càng

thôi thúc kêu g

ọ

i t

ấ

t c

ả

m

ọ

i ng

ườ

i vùng lên. B

ỗ

ng có ti

ế

ng reo: “Cháy r

ồ

i, b

ố

t cháy r

ồ

i.

Cháy nhanh quá”. Các l

ự

c l

ượ

ng bao vây

đượ

c l

ệ

nh

đố

t t

ấ

t c

ả

các

đồ

n b

ố

t mà h

ọ

chi

ế

m

đượ

c. Nhân dân xé c

ờ

ba que,

đố

t bi

ể

n nhà và th

ẻ

c

ă

n c

ướ

c, ch

ặ

t cây d

ự

ng ch

ướ

ng ng

ạ

i

v

ậ

t trên

đườ

ng..

cxliii

Với nhịp độ chống đối ngày càng tăng, các nhà lănh đạo Đảng quan ngại là t́nh h́nh sẽ

dẫn đến cuộc chiến lan rộng. Tháng 4/1960, Duẩn phải phát biểu kiên quyết giới hạn bạo

lực chỉ trong miền Nam. Duẩn thừa nhận, việc giữ ổn định ḥa b́nh quốc tế và xây dựng

CNXH ở miền Bắc, trước mắt sẽ tạo thêm khó khăn cho cách mạng miền Nam, nhưng

cho rằng về lâu dài sẽ trở thành những nhân tố có lợi cho thống nhất.

Trên trường quốc tế, mâu thuẫn giữa LX và TQ về chiến lược toàn cầu ngày càng sâu

sắc. Giận dữ v́ thái độ không hợp tác của TQ, Liên xô rút lại lời hứa cung cấp bom

nguyên tử đă được thỏa thuận từ mấy năm trước. Sau này, Việt nam mới học được vơ lợi

dụng mâu thuẫn để thủ lợi, c̣n hiện tại họ chỉ biết cầu xin hai ông anh làm lành với nhau.

H tiếp tục đóng vai tṛ nhà ngoại giao chiến lược. Tháng 7/1959,H đi Moscow. Trước

khi đi, H dặn lại cuộc chiến ở miền Nam sẽ rất khốc liệt và phức tạp, các đồng chí tuyệt

đối phải tránh manh động. Thời điểm này hoàn toàn không phù hợp cho việc bàn chiến

lược gia tăng xung đột ở miền Nam. Kh đang chuẩn bị cho chuyến đi thăm Mỹ vào tháng

9 và hiển nhiên không muốn làm mất ḷng Mỹ về vụ Việt nam. LX cam kết viện trợ kinh

tế cho DRV nhưng đều nhấn mạnh tầm quan trọng việc thực thi các điều khoản của hiệp

định Geneva trong ḥa b́nh.

Sau khi hội đàm với Kh, do Trung ương ĐCS TQ đang họp, chưa tiếp được, H thong thả

dạo qua các nước cộng ḥa châu Âu của LX như U, Crưm và Capcazơ. Cuối tháng 7,H

đi tàu qua Trung á đến Alma Ata và từ đó mới bay đi Urumqi, thủ phủ của tỉnh Tân

cương Trung quốc. Hội nghị TƯ của ĐCS TQ lần này họp tại Lư sơn, một khu nghỉ mát

tại miền Nam TQ, nhằm mục tiêu giải quyết mâu thuẫn phát sinh trong nội bộ lănh đạo

về chính sách Đại Nhảy Vọt. Tổng chỉ huy quân đội trong chiến tranh Triều tiên, nguyên

soái Bành Đức Hoài đă lớn tiếng chỉ trích ĐNV làm cho nhân dân đói khổ. Bành cũng

bảo vệ mối quan hệ chặt chẽ với Hồng quân, chống lại chính sách tự lực của Mao. Kết

quả, Bành bị cách chức và Lâm Bưu lên thay.H ở lại Urumqi vài ngày rồi đi tàu đến Tây

An, nơi ông đă từng đến năm 1938 như một người tham quan, và đến Bắc kinh hôm 13/8.

Do Mao vẫn chưa về,H đàm phán với Chu và Lưu Thiếu Kỳ. Hội này thông báo chấp

nhận chiến lược “chiến tranh cách mạng” nhưng hạn chế ở đấu tranh chính trị và các hoạt

động vũ trang ở mức thấp. H quay về Hà nội ngày 26/8.

Có thể nói H không thu thập được ǵ nhiều qua chuyến đi này ngoài những lời hứa giúp

đỡ một cách lịch sự.Mao thậm chí c̣n không tiếp. Nhưng H đă quá quen với thái độ

ngạo mạn của mấy ông bạn TQ, trong lúc thân mật với anh em, H gọi Mao là “Hoàng đế

Vũ trụ”. Mấy tháng sau, lại có dịp tu bổ lại quan hệ, khi dẫn đoàn Việt nam sang dự lễ kỷ

niệm 10 năm ngày thành lập nước Cộng ḥa Nhân dân Trung hoa. Sau khi gặp lại người

bạn cũ thân thiết là Tống Khánh Linh,H đă hội đàm với Mao ngày 3/10. Khi về nước, H

viết bài đăng trên báo Nhân dân, kêu gọi các đồng chí nghiên cứu kinh nghiệm Trung

www.langven.com

166

quốc và bày tỏ sự biết ơn “đời đời” của nhân dân VN với sự giúp đỡ của TQ trong cuộc

đấu tranh giải phóng dân tộc.

Trong lúc H bận rộn trên mặt trận ngoại giao, th́ các đồng chí của ông tập trung vào kế

hoạch 3 năm xây dựng nền móng của CNXH ở miền Bắc. Nhờ H luôn cảnh cáo việc

dùng vũ lực và chỉ được phép dùng “các biện pháp dân chủ” để thuyết phục nhân dân,

việc tập thể hóa ở nông thôn cũng như quốc hữu hóa công thương tại thành phố đă diễn ra

tương đối thuận lợi, tránh được cảnh bạo lực và bất ḥa của cải cách ruộng đất. Đến cuối

năm 1959, lănh đạo Đảng bắt đầu nghĩ đến kế hoạch công nghiệp hóa 5 năm kiểu Xô

viết. V́ việc thực hiện kế hoạch này sẽ ngốn nhiều nguồn lực và ảnh hưởng đến cuộc đấu

tranh ở miền Nam, đảng muốn triệu tập Đại hội vào hè hoặc mùa thu năm 1960 để thảo

luận và thông qua.

T́nh h́nh thế giới tiếp tục phức tạp. Mâu thuẫn giữa LX và TQ đă lên đến đỉnh điểm tại

Đại hội đảng cộng sản Rumani tháng 6/60 khi hai đoàn công khai đả kích nhau về chiến

lược của phe XHCN trong thời kỳ chiến tranh lạnh. Sau vụ việc, LX đă quyết định gọi tất

cả các chuyên gia ở TQ về nước. Đoàn Việt nam do Lê Duẩn dẫn đầu đă làm lơ, không

đứng về bên nào, mặc dù Duẩn ủng hộ quan điểm của TQ là Mỹ đang t́m cách gây chiến.

Xă luận báo Nhân dân cũng không nhắc ǵ đến vụ này chỉ nói rằng sự bất ḥa giữa các

đảng cộng sản có thể ảnh hưởng to lớn đến cuộc đấu tranh thống nhất đất nước của nhân

dân Việt nam. HCM làm mọi việc để không làm mất ḷng bên nào. Tháng 5, H bay sang

TQ để kỷ niệm sinh nhật lần thứ 70 và nghỉ ngơi vài ngày. Ngay sau đó, trên báo Nhân

dân lại xuất hiện bài của H ca ngợi “chính sách đúng đắn” của LX. Tháng 8, H lặng lẽ

viếng thăm cả Bắc kinh và Moscow vừa để thông báo chính sách của DRV tại miền Nam

vừa t́m cách hàn gắn sự bất ḥa giữa hai đồng minh lớn.

Đại hội đảng lần thứ 3 được tổ chức tại Hà nội ngày 5/9/1960 lần đầu tiên từ năm 1951.

Có 576 đại biểu đại diện cho hơn nửa triệu đảng viên từ hai miền tham dự. H phát biểu

khai mạc với tư cách là chủ tịch Đảng. Tuy có dành một chút thời gian nói về những sai

lầm trong quá khứ mà Đảng đang tích cực sửa chữa, bài phát biểu chủ yếu nói về tương

lai xây dựng XHCN ở miền Bắc. Về vấn đề thống nhất, H gọi miền Nam là “thành đồng

tổ quốc” và khẳng định Đảng t́m kiếm thống nhất bằng con đường ḥa b́nh. Có vẻ như

lănh đạo Đảng chưa thống nhất được chiến lược với miền Nam, nên trong báo cáo chính

trị của ḿnh, Lê Duẩn cũng chỉ kêu gọi chung chung, cho rằng đó sẽ là cuộc đấu tranh

“gian khổ và lâu dài, bao gồm nhiều h́nh thức và sử dụng sức mạnh của quần chúng”.

Duẩn cũng không nhắc đến khả năng DRV phải can thiệp trực tiếp. Bởi thế kế hoạch 5

năm được thông qua với sự nhất trí cao. Đại hội cũng chính thức bổ nhiệm Duẩn làm bí

thư thứ nhất (thay thế chức Tổng bí thư). Bộ chính trị cũng được bổ sung thêm 2 thành

viên miền Nam là Phạm Hùng và Nguyễn Chí Thanh. Thanh mới được phong hàm đại

tướng ngang với Giáp, nhưng xuất thân từ tổng cục Chính trị. Lê Đức Thọ tuy là người

bắc nhưng đă làm phó cho Duẩn ở miền Nam trong thời gian kháng chiến chống

Pháp.

cxliv

Đại hội III không phát biểu ǵ về quan hệ Xô - Trung. Cả hai nước đều cử đoàn đại biểu

đến dự. Không có căi vă ǵ trên diễn đàn, trước công chúng. H đích thân đứng ra làm

phiên dịch cho 2 đoàn. Nghị quyết của đại hội vẫn nêu rơ Liên xô là đầu tàu của phe xă

hội chủ nghĩa. Tuy nhiên cả hai đoàn đều không mặn mà lắm với việc đẩy cao xung đột ở

miền Nam Việt nam.

Đảng vẫn tích cực t́m kiếm cách lật đổ Diệm mà không tạo cớ cho Mỹ nhảy vào can

thiệp trực tiếp. Một phương pháp cổ điển là thành lập một mặt trận rộng răi kiểu Việt

www.langven.com

167

minh, làm ngọn cờ để tập hợp mọi lực lượng có thể, nhưng vẫn chịu sự chi phối của

đảng. Mặt trận này phải có một cương lĩnh đủ để hấp dẫn những trí thức đấu tranh cho

Việt nam thống nhất nhưng e ngại sự thống trị của miền Bắc, những người không ưa

thích ǵ chủ nghĩa cộng sản nhưng luôn ủng hộ nhân dân lao động. Mặt trận phải làm các

thành viên tin tưởng là có thể lật đổ chế độ độc tài thối nát của Diệm mà không sợ phải

ngay lập tức dâng các tỉnh miền Nam cho cộng sản. Ngay trong đại hội III, Tôn Đức

Thắng đă nhắc đến ư tưởng này. Theo Thắng, mặt trận này theo nguyên tắc 4 giai cấp của

Lê nin, bao gồm thêm các phần tử tôn giáo và dân tộc ít người. Nguyên tắc tổ chức là

thành phần rộng răi, chia thành nhiều cấp từ trung ương đến địa phương. Mặt trận sẽ

thành lập chính phủ lâm thời bao gồm tất cả các phần tử tiến bộ, đàm phán tiến tới thống

nhất ḥa b́nh với miền Bắc. Chủ nghĩa cộng sản tuyệt nhiên không được nhắc đến.

Mặt trận dân tộc giải phóng miền Nam Việt nam, gọi tắt là NLF được thành lập ngày

20/12/1960 trong một khu rừng cao su dọc biên giới với Campuchia, sau này sẽ trở thành

cơ sở đóng quâncủa Trung ương cục. Theo Trương Như Tảng, một thành viên tham gia lễ

thành lập

“t

ấ

t c

ả

nh

ữ

ng ng

ườ

i có m

ặ

t trong gian nhà

đơ

n s

ơ đề

u hi

ể

u r

ằ

ng mình

đ

ang

tham d

ự

m

ộ

t s

ự

ki

ệ

n có ý ngh

ĩ

a l

ị

ch s

ử

”

. Trên đường về Sài g̣n, Tảng cảm thấy lâng

lâng “một hy vọng dù nhỏ nhoi”.

Mấy tuần sau, JFK nhậm chức tổng thống Mỹ. Trong lễ bàn giao, tuyệt nhiên không thấy

Eisenhower đả động ǵ đến sự phản kháng ngày càng tăng ở miền Nam Việt nam.

cxlv

Nông dân bất măn v́ tham nhũng và thuế cao. Phật tử phản kháng v́ chính quyền đàn áp,

chỉ ủng hộ công giáo, các dân tộc ít người, người Hoa... bị phân biệt đối xử. Giới trí thức

thành thị không thể chấp nhận một chính quyền độc tài, gia đ́nh trị. Hiến pháp năm 1956

được Mỹ giúp phác thảo đă trở thành một tờ giấy chết. Khoảng giữa tháng 1/1961, ngay

sau một cuộc đảo chính quân sự bất thành ở miền Nam, Bộ chính trị đă họp để đánh giá

t́nh h́nh. BCT nhận định không c̣n một cơ hội nào cho việc thống nhất đất nước bằng

con đường ḥa b́nh và cần phải đẩy mạnh đấu tranh chính trị và vũ trang để chuẩn bị cho

tổng khởi nghĩa có thể đến bất cứ lúc nào.H đồng ư, không quên nhắc các đồng chí của

ḿnh phải chuẩn bị hết sức cẩn thận. Đảng quay trở lại với cách tổ chức thời chống Pháp.

Trung ương Cục miền Nam được tái thành lập do Nguyễn Văn Linh phụ trách. Dưới Cục

có đảng ủy miền tại 5 vùng và các chi bộ đảng tại tỉnh, huyện, xă. Tháng 2/1961, tại hội

nghị ở chiến khu D, các đơn vị vũ trang của đồng bằng sông Cửu long và Tây nguyên

được sát nhập thành Quân giải phóng miền NVM (PLAF) chịu sự chỉ huy thống nhất.

Chính quyền Sài g̣n bắt đầu gọi họ là Việt cộng.

Trong lúc các lănh đạo kháng chiến bận rộn với việc tổ chức lại cơ sở cách mạng, H tiếp

tục tập trung vào mặt trận ngoại giao. Với mâu thuẫn Xô - Trung đă trở thành công khai,

vấn đề lập trường của khối XHCN với các cuộc chiến tranh giải phóng dân tộc đă trở

thành chủ đề bàn luận gay gắt trong các cuộc tụ tập lớn. Tháng 11/1960, H, Duẩn, Thanh

tham dự Hội nghị 81 đảng CS và công nhân tại Moscow. Khrutsev chắc cũng hy vọng sử

dụng diễn đàn hội nghị để ép TQ theo các chính sách của ḿnh, nhưng không được các

đoàn khác đồng t́nh. Đoàn Việt nam tuy không phát biểu nhưng tham gia tích cực các

hoạt động sau hậu trường để soạn thảo nghị quyết của hội nghị, khẳng định quan điểm từ

Tuyên bố 1957 về quyền lựa chọn các phương pháp tiến lên CNXH khác nhau ở các

nước có điều kiện khác nhau.H đóng vai tṛ cá nhân quan trọng. Tại một phiên họp, khi

trưởng đoàn TQ Lưu Thiếu Kỳ tức giận bỏ về sứ quán, Kh đă phải nhờ H đứng ra ḥa

giải mời Lưu trở lại. Những người thân cận đều nói H rất buồn về sự chia rẽ, làm uy tín

của khối XHCN trong các nước thứ ba suy giảm nghiêm trọng. Trong khi các thành viên

www.langven.com

168

khác của đoàn Việt nam đều có vẻ ủng hộ quan điểm của TQ, H nghi ngờ sâu sắc về tham

vọng của Mao cũng như chính sách “Tọa sơn quan hổ đấu” của ông này. Bởi thế H

thường ủng hộ quan điểm của Nga trong những phiên họp đinh. Quen với việc “làm theo

ư Cụ” nên Duẩn, Thanh không nói ǵ. Tuy nhiên khi về Hà nội, chắc họ cũng đă th́ thầm

với các thành viên khác của Bộ chính trị dẫn bất măn về quan điểm “ba phải” của H tại

hội nghị. Đại hội 22 Đảng cộng sản LX mùa thu năm 1961 lại một dịp căi vă to. Lần này

H đi cùng với Duẩn và vẫn quyết tâm giữ thái độ trung lập. Tuy nhiên khi Chu Ân Lai

đùng đùng bỏ về Bắc kinh giữa chừng th́ đoàn Việt nam bị buộc phải hành động. H và

Duẩn cũng rời hội nghị, nhưng thay v́ về nước, lại đi tham quan các tỉnh miền Tây Liên

xô để chứng tỏ là ḿnh không bất măn ǵ.

cxlvi

Việc thành lập NLF và PLAF đă tiếp thêm sức mạnh cho phong trào chống Diệm. Đến

cuối năm 1961, PLAF đă có đến 15000 người, gấp 5 lần so với năm 1959. Họ cũng đă bắt

đầu chủ động tấn công các căn cứ của đối phương, thiết lập các vùng giải phóng ở Tây

nguyên để làm bàn đạp xuống đồng bằng. Sự lớn mạnh nhanh chóng có hai lư do: tiếp

viện từ phía bắc, đến năm 1961 đă đạt khoảng 5000 người, và ảnh hưởng rộng răi của

NLF trong dân chúng.

Trước khi nhậm chức, Kenedy đă được thông báo về t́nh h́nh xấu đi ở Lào do Pathet

Lào quyết tâm lật đổ chính phủ liên hiệp, nay lại phải đối mặt với nguy cơ ngày càng tăng

ở NVN. Một phái đoàn đặc biệt đă được phái đến nghiên cứu t́nh h́nh và khuyến cáo

tổng thống nhanh chóng tăng số lượng cố vấn quân sự tại Nam VN, đồng thời t́m kiếm

một giải pháp thương lượng ở Lào (v́ rất khó lư giải cho sự can thiệp quân sự của Mỹ ở

đây)

Mặc dù là người cho rằng chế độ của Diệm chứa đựng những mâu thuẫn nội tại trầm

trọng và sẽ tự sụp đổ, H luôn dặn các đồng chí không được đánh giá thấp Diệm, bởi Diệm

là một nhà lănh đạo kiên định và có đội ngũ cộng sự rất trung thành. Hà nội cũng phải

cảnh giác với Mỹ. Nước này có vẻ như đă quyết rằng quyền lợi của Mỹ sẽ bị ảnh hưởng

nặng nề nếu thất bại ở Nam Việt nam. Tại hội nghị chiến lược của Bộ chính trị tháng

10/1961,H đă chỉ ra rằng Mỹ mạnh hơn rất nhiều Pháp về mặt quân sự và bất cứ ư tưởng

nào lấy vũ lực để chọi vũ lực trong cuộc chiến mới sẽ thất bại. Sức mạnh của các lực

lượng cách mạng nằm trong lĩnh vực chính trị, v́ thế H đă đề ra sách lược gồm 3 thành

tố: chiến tranh du kích, phát động quần chúng, và đặc biệt quan trọng là dành được sự

ủng hộ của dư luận thế giới. Nghị quyết gửi cho các lănh đạo miền Nam nhấn mạnh: “cao

trào cách mạng chưa tới và chúng ta chỉ có thể dành thắng lợi bằng từng bước vững chắc”

Tháng 7/1962, chính quyền Kennedy kư hiệp định thành lập chính phủ liên hiệp 3 bên tại

Lào (cánh hữu, Pathet Lào và các phần tử trung lập). Trong thư gửi các đồng chí của

ḿnh ở miền Nam, Duẩn nhắc đến khả năng Mỹ có thể chấp nhận một giải pháp tương tự

ở miền Nam VN. H đặc biệt hứng thú với ư tưởng này. DRV tích cực xúc tiến việc t́m

kiếm những phần tử trí thức trung gian ở miền Nam VN và Pháp ủng hộ ḿnh để chuẩn

bị cho việc thành lập chính phủ 3 bên ở Sài g̣n. Kennedy chấp nhận giải pháp thỏa hiệp

ở Lào trên cơ sở nhận định là Hà nội sẽ tuân thủ hiệp định Geneva và ngừng việc tiếp tế

qua đường ṃn HCM mà một phần lớn chạy qua lănh thổ Lào. Bởi thế, khi những báo

cáo t́nh báo cho thấy Hà nội vẫn tiếp tục tăng cường tiếp tế, Mỹ quyết định từ bỏ phương

án thỏa hiệp ở Nam VN. Dù vậy, H vẫn hy vọng vào một giải pháp chính trị với sự tham

gia mạnh mẽ của NLF. H hiểu rằng Mỹ đang lúng túng và không phải t́m kiếm chiến

thắng mà một đường rút lui trong danh dự.

www.langven.com

169

Các phần tử bi quan trong Đảng không tin vào quan điểm của H là có thể dành thắng lợi

mà không phải đổ máu nhiều. Và họ có lư. Có nhiều dấu hiệu cho thấy Washington quyết

tâm dành chiến thắng ở Việt nam. Năm 1962, Mỹ giúp Diệm xây dựng chương tŕnh ấp

chiến lược, vốn được người Anh sử dụng khá hiệu quả trong cuộc chiến chống nổi loạn ở

Mă lai. Hàng ngàn ấp chiến lược được xây dựng như những cộng đồng dân cư độc lập, có

khả năng tự bảo vệ chống VC thâm nhập để tuyển dụng và kiếm thực phẩm. Lúc đầu

chương tŕnh này đă gây được một số khó khăn nghiêm trọng cho VC, tuy nhiên do sự

yếu kém và quan liêu của chính phủ, cuối cùng hơn một nửa số ấp bị VC phá hủy hoặc

trà trộn vào.

Vào đầu những năm 60, Hà nội tiếp tục gặp khó khăn hơn trong việc duy tŕ quan hệ cân

bằng với hai ông bạn lớn. Mặc dù không muốn mang tiếng là không ủng hộ cuộc đấu

tranh giải phóng dân tộc, nhưng rơ ràng là Khrutsov không muốn đối chọi trực tiếp với

Mỹ và không hài ḷng khi t́nh h́nh ĐNA ngày càng căng thẳng. Thái độ này rất vừa ư

Bắc kinh, đang muốn thay thế Moscow ở vị trí anh Cả của các dân tộc bị áp bức. Mao

cho rằng Mỹ đâm đầu vào tḥng lọng khi tăng cường can thiệp quân sự ở Việt nam. Kinh

nghiệm trong cuộc chiến Đông dương lần đầu cho thấy, Mỹ sẽ không phản ứng mạnh khi

TQ giúp đỡ vũ khí cho Việt nam, v́ vậy khi H và Thanh sang thăm Bắc kinh hè năm

1962 và đề nghị giúp đỡ, BK đă không ngần ngại đồng ư tăng cường viện trợ quân sự, hy

vọng Hà nội sẽ đoạn tuyệt với Moscow. Tháng 5/1963, Lưu Thiếu Kỳ dẫn đoàn sang

thăm Việt nam để đánh giá t́nh h́nh. Lưu nhắc lại quan hệ lịch sử giữa hai nước, phê

phán công khai thái độ “lưng chừng” của bọn xét lại (ngụ ư Liên xô), và thề sẽ là “hậu

phương lớn” của nhân dân Việt nam. Các nhà lănh đạo Việt nam đă đón tiếp Lưu rất

nồng hậu. Có điều là mấy ngày trước đó, họ cũng hết sức vồn vă với một phái đoàn

thương mại của Liên xô. Trong tiệc chiêu đăi Lưu, H cũng tránh chỉ trích LX mà chỉ kêu

gọi phe XHCN phải đoàn kết hơn nữa.

Mùa xuân năm 1963, chính quyền Diệm tự kết án tử h́nh ḿnh bằng cách đàn áp Phật

giáo. Ngày 11/6, h́nh ảnh một nhà sư tự thiêu trên đường phố Sài g̣n được truyền đi

khắp thế giới và gây xúc động sâu sắc. Khi Kennedy chỉ trích Diệm đă đàn áp phật tử,

Ngô Đ́nh Nhu tức giận tuyên bố đă đàm phán với NLF để đuổi tất cả các cố vấn Mỹ ra

khỏi Việtnam. Có báo cáo cho rằng cuối hè năm 1963, H đă gửi thư riêng cho Diệm đề

nghị đàm phán. Không rơ Diệm trả lời thế nào, nhưng khi trả lời câu hỏi của Mieczyslaw

Maneli, đại biểu Balan ở DRV về điều kiện đàm phán của Bắc Việt, Phạm Văn Đồng đă

nêu rơ:

Ng

ườ

i M

ỹ

ph

ả

i rút

đ

i. Không có c

ă

n c

ứ

quân s

ự

và quân

độ

i n

ướ

c ngoài

ở

Vi

ệ

t

nam. Chúng tôi có th

ể đạ

t

đượ

c th

ỏ

a thu

ậ

n v

ớ

i b

ấ

t c

ứ

ng

ườ

i Vi

ệ

t nam nào”

. Theo

Maneli, H cũng có mặt trong cuộc gặp, nhưng không b́nh luận ǵ. Mặc dù t́nh thế của

Diệm đă xấu đi nhiều, nhưng H vẫn thừa nhận Diệm là một đối thủ đáng nể, và cần phải

thỏa thuận để có thể giảm thiểu quyền lực của ông này. H kêu gọi các đồng chí của ḿnh

ở miền Nam t́m mọi cách t́m kiếm sự ủng hộ của dân chúng, trong khi đợi Mỹ tỉnh ngộ.

Trả lời một phóng viên Nhật bản tháng 7/1963, H nhận định, qua kinh nghiệm bản thân,

ông thấy dân Mỹ rất yêu công lư và ḥa b́nh. Bởi thế chỉ có một giải pháp là Mỹ phải rút

và người VN sẽ tự giải quyết lấy vấn đề theo các nguyên tắc của hiệp định Geneva.

Quan điểm lạc quan thận trọng của H về một giải pháp chính trị không được sự ủng hộ

hoàn toàn trong Đảng. Tại hội nghị Bộ chính trị tháng 12/1962, đảng đă nhận định cuộc

chiến tranh ở miền Nam là cuộc chiến tranh chống đế quốc và cần phải tăng cường cả đấu

tranh chính trị lẫn đấu tranh vũ trang. Một nghị quyết bí mật được gửi vào Nam, khẳng

định cuộc chiến rồi sẽ được giải quyết bằng vũ lực từ nhỏ đến lớn. Tài liệu này không

www.langven.com

170

công khai phủ nhận tầm quan trọng của đấu tranh chính trị, và không chấp nhận quan

điểm quân sự được dùng trong cuộc kháng chiến chống Pháp, nhưng cho rằng làn sóng

cách mạng ở VN đă đạt đến cao trào, và vấn đề chỉ c̣n là khi nào sẽ áp dụng vũ lực.

Cuộc chiến sẽ kết thúc bằng nổi dậy và tổng tiến công của NLF, một kiểu kết hợp giữa

Cách mạng tháng 8 và mô h́nh chiến tranh 3 giai đoạn của Mao. Quan điểm này rơ ràng

phản ánh cách nh́n của Duẩn, người luôn tin vào một thắng lợi quân sự rơ ràng. Duẩn

cho rằng quan điểm của H dựa vào đấu tranh ngoại giao là ngây thơ, ông này nói “Bác

Hồ lưỡng lự, c̣n tôi đă chuẩn bị tất cả khi rời miền Nam ra đây. Tôi chỉ có một mục

đích: thắng lợi cuối cùng”

cxlvii

Đầu tháng 11/1953, cuộc đảo chính quân sự được Mỹ bật đèn xanh đă lật đổ Diệm. Cả

Diệm và Nhu, mặc dù đă đầu hàng, đều bị thủ tiêu. Mất Diệm, NLF mất khả năng lợi

dụng cảm tính chống Diệm để mở rộng lực lượng. Tại các thành phố, phe đảo chính do

Dương Văn Minh tức Minh Lớn cầm đầu được sự ủng hộ rộng răi của dân chúng đang

bất măn. Mặt khác, Đảng cũng đoán trước được rằng giới lănh đạo mới không thể nào có

được sự kiên định và ư chí của Diệm. Đă quá kinh nghiệm về tính bè phái của các phần

tử dân tộc, trong cuộc họp Bộ chính trị ngày 10/12, H tiên đoán (và hóa ra là đúng như

vậy) đây sẽ là không phải là cuộc đảo chính cuối cùng.

Vài tuần sau, bản thân Kennedy cũng bị ám sát tại Dallas, Lindon Jonson lên thay. T́nh

h́nh thay đổi nhanh chóng, buộc Đảng phải xem xét lại sách lược của ḿnh. Liệu có đẩy

mạnh đấu tranh để lợi dụng t́nh trạng hỗn loạn ở Sài g̣n? Liệu tổng thống Mỹ mới lên

có hiếu chiến hơn? Hay ḥa hoăn để t́m một giải pháp chính trị? Theo các bằng chứng

rải rác c̣n sót lại, Hội nghị TƯ lần thứ 9 tháng 12/1963 là cuộc hội nghị nóng bỏng nhất

trong lịch sử Đảng. Lần đầu tiên, TƯ không chỉ là cơ chế đóng dấu cho các quyết định đă

được Bộ chính trị dàn xếp. Một số thành viên lớn tiến đề nghị nhanh chóng đưa ngay

quân đội miền Bắc tham chiến để giải quyết vấn đề trước khi Mỹ có thể can thiệp. Số

khác e ngại làm vậy sẽ dẫn đến Mỹ can thiệp trực tiếp, làm mất ḷng Liên xô đang t́m

cách tránh căng thẳng với Mỹ, đẩy Việt nam vào thế phải dựa hẳn vào ông bạn TQ không

mấy tin cậy. Nghị quyết cuối cùng thỏa hiệp, chính thức thừa nhận đấu tranh vũ trang là

h́nh thức đấu tranh chủ yếu, kêu gọi các lực lượng miền Nam t́m cách giành thắng lợi

trong thời gian ngắn nhất, nhưng không đưa quân miền Bắc vào trực tiếp tham chiến. Các

nhà chiến lược của Đảng đặt cược vào việc có thể đánh đổ Sài g̣n mà không tạo cớ cho

Mỹ nhảy vào.

Mặc dù luôn luôn t́m cách cân bằng trong quan hệ Xô - Trung, trong thời gian cuối, có

nhiều lănh đạo không giữ được b́nh tĩnh. Thanh đă từng phát biểu:

“Chúng tôi không

ả

o

t

ưở

ng và không

đ

ánh giá th

ấ

p M

ỹ

, có

đ

i

ề

u chúng tôi không s

ợ

. N

ế

u ai

đ

ó c

ứ

cho r

ằ

ng

kiên quy

ế

t ch

ố

ng M

ỹ

là s

ẽ

th

ấ

t b

ạ

i và d

ẫ

n

đế

n chi

ế

n tranh h

ạ

t nhân, thì ch

ỉ

còn có cách

đầ

u hàng ch

ủ

ngh

ĩ

a

đế

qu

ố

c”,

rơ ràng là nhằm vào Kremlin. Quan điểm của Thanh được

Duẩn và các đồng sự như Hoàn, Thọ ủng hộ. Phạm Văn Đồng là một nhà tổ chức và

thường không có ư kiến trong những vụ này. Chinh cũng không muốn thách thức giới

lănh đạo mới. Giáp không nhất trí với chiến lược chiến tranh du kích tích cực của Duẩn,

nhưng cũng không đồng ư với Thanh về việc tiến hành chiến tranh “thông thường” vào

thời điểm hiện tại khi quân đội nhân dân Việt nam chưa được huấn luyện và trang bị đầy

đủ. Theo Giáp, căng thẳng với Liên xô vào thời điểm này là tự sát v́ chỉ có Moscow mới

có thể cung cấp những kỹ thuật mà quân đội đang cần. Tuy nhiên, kỳ lạ là Giáp đă ngồi

im, không phát biểu. Vai tṛ của H trong vụ này không rơ ràng. Duẩn cho rằng gần đâyH

không c̣n sự sắc sảo trong suy nghĩ và đánh giá t́nh h́nh, thậm chí có tin đồn là Duẩn

www.langven.com

171

đă đề nghị H nghỉ hưu, chuyển sang lănh đạo Viện Max-Lenin, Thanh sẽ giữ chức chủ

tịch nước c̣n Duẩn lănh đạo Đảng

cxlviii

. Nhưng tất nhiên H không thể không quan tâm

đến chiến lược mới. H thường xuyên nêu rơ đây là một cuộc chiến mưu mẹo, chứ không

phải là đối đầu trực tiếp nhất là với Mỹ. H cũng luôn luôn t́m cách cân bằng quan hệ

giữa LX và TQ. Khi Lê Liêm, một tướng có công lớn trong trận Điện biên phủ, báo vớiH

là dự thảo nghị quyết hội nghị có thể có những điểm đả kích LX trực tiếp, H nói làm thế

khác ǵ tát vào mặt người ta, và khuyên Liêm chống lại. Tuy nhiên khi Liêm đứng lên

phát biểu th́ H lại ngồi im. Những lúc tinh thần bài Xô trở nên quá nóng, H bỏ ra ngoài

hút thuốc. Cuối cùng những điểm đả kích Liên xô trực tiếp cũng được Duẩn gạt ra v́

không muốn đốt cầu với LX. 10 thành viên đă bỏ phiếu chống lại bản nghị quyết cuối

cùng.

cxlix

Không muốn làm mất ḷng LX, sau hội nghị, Duẩn, Thọ và Tố Hữu đă sang Moscow để

tŕnh bày quan điểm. Tố Hữu – nhà thơ, đă xuất hiện trên chính trường nhờ những phát

biểu chống LX ầm ĩ trong hội nghị 9. Trên đường đi cả đoàn đă dừng lại ở Bắc kinh để

thảo luận. Kết quả làm việc ở Moscow không nhiều, thông cáo chung rất chung chung,

chứa đựng sự không thống nhất về quan điểm ở miền Nam VN. Sau khi đoàn trở về, báo

chí chính thống lại tiếp tục đả kích tràn lan “chủ nghĩa xét lại”. Tư tưởng bài Liên xô lan

rộng. Bộ chính trị bật đèn xanh thành lập một ṭa án để xét xử và đưa ra khỏi đảng những

thành phần xét lại, bao gồm cả những cán bộ cao cấp như Viện trưởng Viện Max Lenin

Hoàng Minh Chính, cánh tay phải của Giáp là Lê Liêm. Thậm chí Giáp cũng bị tấn công,

bị buộc tội là có thư từ bí mật trực tiếp với Khorutxov. Cuối cùng H phải can thiệp và xác

nhận là chính ḿnh đă cho phép Giáp làm việc đấy.

cl

H chắc chắn là đă rất nhức đầu với những sự kiện xung quanh hội nghị 9. Việc phế bỏ

Diệm cho thấy Mỹ có thể đă từ bỏ đường lối không can thiệp trực tiếp vào Việt nam. Mặc

dù phê duyệt chiến lược leo thang vũ trang ở miền Nam, H không thể không lo lắng v́

thái độ hấp tấp của một số cái đầu nóng trong Đảng, đặc biệt là việc đánh LX và những

đồng minh của LX ở Hà nội. Sau một thời gian im tiếng,H đă xuất hiện trong ghế chủ

tịch Hội nghị chính trị đặc biệt tháng 3/1964, được tổ chức để bàn về những bất đồng

trong lănh đạo Đảng. H phát biểu, nhấn mạnh Việt nam tiếp tục t́m kiếm việc thống nhất

bằng con đường ḥa b́nh trên cơ sở những điều khoản của hiệp định Geneva, nhưng

cũng khẳng định, nhân dân miền Bắc sẽ quyết tâm ủng hộ cuộc đấu tranh của đồng bào

miền Nam. H kêu gọi nhân dân Mỹ hăy hành động để buộc chính phủ Mỹ chấm dứt cuộc

chiến tranh phi nghĩa và bẩn thỉu, đang làm ô danh nước Mỹ. Cuối cùng, H kêu gọi sự

thống nhất mục đích trong DRV và trong khối xă hội chủ nghĩa.

Trong mấy tháng sau, các lực lượng cách mạng ráo riết hoạt động ở miền Nam. Lợi dụng

sự yếu kém về chính trị và bè phái lục đục của chính quyền Sài g̣n, NLF và PLAF liên

tục tấn công khuếch trương thanh thế ở vùng nông thôn. Mục đích của đảng là đánh đổ

chính quyền Sài g̣n, thành lập chính phủ 3 bên gồm một số quan chức Sài g̣n cũ, NLF

và thành phần thứ trung gian gồm các trí thức trong và ngoài nước. Các phần tử này đă

được đảng làm việc trước, v́ thế đảng tin tưởng là chính phủ mới sẽ là điểm khởi đầu để

tiến tới thống nhất với miền Bắc theo đường lối của đảng. Nhưng Mỹ không nghĩ vậy. Hà

nội không hề hay biết là chính quyềnJohnson đă quyết chí ở lại miền Nam Việt nam và

đang ráo riết kiếm cớ để thể hiện cho Hà nội biết ư chí của ḿnh. Đầu tháng 8/1964, các

xuồng máy của hải quân Việt nam tấn công một chiến hạm Mỹ. Vài ngày sau, khi “h́nh

như” lại xảy ra một vũ tấn công mới, Johnson liền lập tức hạ lệnh ném bom miền Bắc để

trả đũa. Mặc dù McNamara tuyên bố các tàu chiến Mỹ chỉ đang thực hiện việc tuần tra

www.langven.com

172

thường xuyên của ḿnh, nhưng chứng cớ sau đó, cho thấy chúng đang tiến hành một

chiến dịch trinh sát, nhằm thăm ḍ khả năng theo dơi của rada Bắc Việt. Cùng thời điểm,

một chiến dịch đổ bộ biệt kích được tiến hành. Các chỉ huy địa phương Bắc Việt rơ ràng

là đă có lư khi quyết định tấn công cảnh cáo.

Sự kiện vịnh Bắc bộ thuyết phục các nhà lănh đạo Đảng rằng Washington quyết tâm leo

thang chiến tranh. Vài ngày sau, Bộ chính trị quyết định gửi những đơn vị chủ lực chiến

đấu đầu tiên vào Nam theo đường ṃn Hồ Chí Minh. Đến cuối năm, sư đoàn quân chủ

lực đầu tiên đă vào đến chiến trường miền Nam, chuẩn bị cho cuộc tổng tiến công cuối

cùng mùa xuân năm 1965. Lănh đạo đảng vẫn hy vọng có thể lật đổ chính quyền Sài g̣n

trước khi Mỹ có thể can thiệp. Sau cuộc họp bộ chính trị, Lê Duẩn đă bay sang Bắc kinh

để tham khảo ư kiến về quyết định của ḿnh. Mao cũng cho rằng t́nh h́nh miền Nam

chưa thuận lợi cho một giải pháp chính trị và có thể phải tiến hành một cuộc chiến tranh

du kích kéo dài. Chính quyền TQ cũng kích động những cuộc biểu t́nh chống Mỹ rộng

răi. Quân đội TQ ở miền Nam được đặt trong t́nh trạng báo động.Mao và các quan chức

khác công khai phát biểu sẽ giúp đỡ Việt nam, cho dù cuộc chiến có thể kéo dài 100 năm,

“R

ừ

ng xanh còn

đ

ây, lo gì thi

ế

u c

ủ

i”

.

cli

. Tuy nhiên Viet nam cũng đă khéo léo từ chối đề

nghị của phó thủ tướng Đặng Tiểu B́nh sẽ giúp đỡ mạnh mẽ hơn nữa nếu VN chấm dứt

quan hệ với Liên xô.

Ngược lại với TQ, sự kiện vịnh Bắc bộ làm xấu đi mối quan hệ giữa VN và Liên xô. Khi

Duẩn đến thăm Moscow vào giữa tháng 8, sau khi thăm Bắc kinh, LX đă chỉ lập lờ lên

tiếng lên án Mỹ, đồng thời kêu gọi đàm phán ḥa b́nh và tŕ hoăn việc công nhận NFL là

đại diện chính thức của miền Nam Việt nam. May mắn, t́nh h́nh lại thay đổi.Mùa thua

năm đó, phái Breznhev đă lật đổ Khrutxov, đưa B lên làm Tổng bí thư. Ngày 16/10, Hà

nội gửi điện chúc mừng B, ngay ngày sau đó lại khéo léo gửi điện chúc mừng TQ thử

thành công vũ khí hạt nhân. H và các đồng chí hy vọng Ban lănh đạo mới của LX có thể

trợ giúp về mặt quân sự và giúp Việt nam duy tŕ được mối quan hệ cân bằng giữa hai

cường quốc. Tháng 11, Phạm Văn Đồng sang thămMoscow để đánh giá t́nh h́nh.

Chuyến thăm được đánh giá tốt. LX hứa sẽ tăng viện trợ và hỗ trợ nếu Mỹ mở rộng chiến

tranh ra phía Bắc, cho phép NLF được mở văn pḥng đại diện tại Moscow.

Việt nam đă có được sự ủng hộ của cả hai đồng minh quan trọng nhất của ḿnh cho cuộc

chiến mới.

Mùa thu năm 1964, t́nh h́nh Sài g̣n rất không ổn định. Các phe phái đua nhau đấu đá

dành quyền lực mặc cho Mỹ hết sức tức giận. Thiếu sự chỉ đạo từ phía trên, quân đội Sài

g̣n ở địa phương chẳng buồn tác chiến, một số thậm chí c̣n lén lút thỏa thuận với lực

lượng VC hoạt động trong vùng. Báo cáo của CIA khẳng định nếu không có những hành

động kiên quyết từ phía Mỹ, Sài g̣n sẽ sụp đổ trong ṿng từ 3 đến 6 tháng. Hà nội cũng

có vẻ đồng quan điểm, kêu gọi các đồng chí miền Nam tập trung nỗ lực để dành thắng lợi

cuối cùng. Để cảnh báo Mỹ về những thiệt hại nếu liều lĩnh tham chiến, VC đă tấn công

căn cứ không quân Biên ḥa, giết 4 lính Mỹ, làm bị thương hơn 30. Trong dịp Noel,

khách sạn Caravel bị đánh bom. Bom cũng nổ tại Brink’s BBQ bên kia phố, giết chết 2

lính Mỹ.

clii

COSVN không lạc quan lắm v́ cho rằng PALF chưa đủ sức đánh lớn. Tháng

12, VC đánh trận B́nh Giă, chứng tỏ khả năng PALF có thể tiêu diệt một lực lượng lớn

quân chủ lực của Sài g̣n. Ngay cả cẩn thận như H cũng phải thốt lên: “B́nh Giă là trận

Điện biên phủ thu nhỏ”. Trong thư gửi Thanh tháng 2, Duẩn thúc giục tấn công trước khi

Mỹ quyết định có gửi quân bộ hay không. Khi đó VC sẽ có thế mạnh để đàm phán về

www.langven.com

173

việc Mỹ rút quân. Mặc dù không bảo đảm thắng lợi, Duẩn dẫn lời Lênin: “Hăy hành động

sẽ biết”.

Hà nội đă hành động hơi muộn. Ngày 7/2, VC tấn công trại lính đặc nhiệm tại Pleiku, giết

8 lính Mỹ và làm bị thương gần 100. Sáu ngày sau, Johnson hạ lệnh cho máy bay ném

bom trả đũa trên khắp miền Bắc, kể cả một số thành phố. Tháng 3, hai tiểu đoàn lính thủy

đánh bộ Mỹ đổ bộ vào Đà nẵng. Ngay sau đó, 2 tiểu đoàn nữa được tiếp viện. Tướng

Oetmolen, tư lệnh quân đội Mỹ tại Việt nam kêu gọi nhanh chóng tăng quân để ngăn

chặn VC chiếm đóng miền Nam.

Đầu tháng 2, Kosugin thăm Hà nội, hứa sẽ tăng cường viện trợ quân sự, bao gồm cả tên

lửa đất đối không và pháo cao xạ. Việt nam hứa sẽ kiềm chế chiến tranh trong phạm vi

miền Nam và t́m kiếm các giải pháp ḥa b́nh. TQ có vẻ không hài ḷng và từ chối ra

tuyên bố chung cùng với LX ủng hộ Việt nam, khiến Hà nội rất tức giận. Tháng 3, Chu

Ân Lai sang Việt nam giải thích, sở dĩ TQ từ chối v́ chính sách của Liên xô chẳng qua la

“xét lại” được ngụy trang. Chu cũng khuyên VN không nên nhận viện trợ quân sự của

LX, nói bóng gió rằng điều đó có thể ảnh hưởng đén quan hệ Trung – Việt.

cliii

Ngày 26/3, Hội nghị trung ương lần thứ 11 được nhóm họp. Đến lúc này, quy mô can

thiệp của Mỹ đă rơ, tuy nhiên Hà nội vẫn chưa nắm được mục tiêu cuối cùng của Mỹ.

Một số cho rằng Mỹ muốn diễu vơ giương oai để có thể đàm phán trên thế mạnh. Theo

H, t́nh h́nh nguy hiểm hơn nhiều v́ cho rằng có thể Mỹ đă quyết định chấp nhận cứng

rắn ở miền Nam VN. Hội nghị ra nghị quyết hăm ḍ khả năng đàm phán của Mỹ. Ngày

22/3, NLF thông báo trên đài phát thanh Giải phóng về đề nghị 5 điểm, mấy ngày sau đài

Hà nội đưa lại, có thay đổi đôi chút không đ̣i hỏi Mỹ phải rút hết mới đàm phán mà chỉ

cần Mỹ hứa. Ngày 8/4, Phạm Văn Đồng đưa ra tuyên bố 4 điểm: rút hết quân đội nước

ngoài, tuân thủ các điều khoản của hiệp định Geneva, giải quyết vấn đề miền Nam theo

cương lĩnh của NLF, tiến tới thống nhất đất nước một cách ḥa b́nh. Washington tỏ ra

cứng rắn. Trong lúc Đồng con đang chuẩn bị bản tuyên bố của ḿnh, Johnson đă ra lệnh

đưa thêm 2 sư đoàn vào Việt nam. Ngày 7/4, tại trường Đại học John Hopkins, LBJ tuyên

bố chỉ đàm phán mà không có bất cứ một nhượng bộ nào. Thái độ của Mỹ càng làm cho

phe chủ chiến trong Đảng tin rằng vấn đề sẽ được giải quyết trên chiến trường chứ không

ở trên bàn đàm phán như H hy vọng. Trong thư gửi cho Thanh, Duẩn nêu rơ: “chỉ khi nào

nổi dậy thành công mới có thể đặt lại vấn đề một chính phủ trung lập”

Vai tṛ của TQ trở nên đặc biệt quan trọng khi cuộc chiến bắt đầu leo thang đầu năm

1965. Không những cung cấp viện trợ quân sự và kinh tế với tư cách là “hậu phương

lớn”, TQ nhiều lần tuyên bố sẽ trực tiếp tham chiến nếu Mỹ xâm lược miền Bắc, mang

lửa chiến tranh trực tiếp đến TQ.Mao lúc này đang bận rộn chuẩn bị cho cuộc thanh

trừng nội bộ lớn, lợi dụng Việt nam như cái cớ để kích động tinh thần cách mạng trong

nước, đồng thời dúi Mỹ sa lầy vào một cuộc chiến “unwinable”. Khi tiếp H tại Bắc kinh

tháng 5/1965,Mao hứa “sẽ giúp tất cả những ǵ có thể”, gửi các đội xây dựng thiết lập

mạng lưới giao thông từ biên giới TQ, thậm chí cả đường ṃn HCM và hệ thống đường

từ Bắc Lào (để “chuẩn bị cho những trận đánh lớn sau này”, như Mao nói). H đă hết ḷng

cám ơn “t́nh anh em đồng chí của TQ”, hứa VN sẽ tự lực chiến đấu. Cùng lúc đó, Bắc

kinh cũng không t́m cách đối đầu trực tiếp với Mỹ. Trong cuộc phỏng vấn của nhà báo

Mỹ Edga Snow hồi tháng Giêng,Mao đă tuyên bố không tham gia chiến tranh nếu không

bị tấn công trực tiếp, qua đó gián tiếp không phản đối việc Mỹ tăng cường sự hiện diện

quân sự chỉ ở miền Nam. Tháng 4, Chu Ân Lai cũng gửi điện riêng cho tổng thống

Pakistan Abu Khan, thông báo rằng TQ sẽ không t́m cách gây chiến với Mỹ mà chỉ hoàn

www.langven.com

174

thành nghĩa vụ quốc tế với DRV. Tháng sau, tướng Dũng kư hiệp ước quân sự tại Bắc

kinh, theo đó, nếu t́nh h́nh không đổi, VN sẽ phải tự chiến đấu. Nếu Mỹ yểm trợ không

quân và hải quân cho quân đội Sài g̣n tấn công miền Bắc, TQ cũng sẽ yểm trợ không

quân và hải quân. Nếu Mỹ tiến công trực tiếp miền Bắc, TQ sẽ đưa bộ binh tham chiến

tuy theo yêu cầu của chiến trường. Tháng 7, Lâm Bưu từ chối cung cấp phi công chiến

đấu cho Việt nam, làm Duẩn rất giận, liền đi thăm Moscow và gọi Liên xô là “tổ quốc

thứ hai”

Cuối năm 1965, quân Mỹ đóng tại Việt nam đă lên tới 200.000, chính thức leo thang từ

“chiến tranh đặc biệt” sang “chiến tranh cục bộ” với sự tham gia toàn diện của các đơn vị

chiến đấu Mỹ. Trung ương Đảng cũng quyết định ồ ạt đưa quân chủ lực vào Nam để cân

bằng lực lượng. Được sự ủng hộ của Duẩn, Thanh đă chỉ đạo quân đội giao chiến trực

tiếp với Mỹ tại một số địa điểm chọn trước, nhằm chứng minh khả năng đối đầu trên

chiến trường của PAVN, mặc dù không được Giáp đồng t́nh. Duẩn c̣n gọi Giáp là “con

thỏ hèn nhát”. H không tham gia trực tiếp vào việp lập chiến lược chiến tranh do sức

khỏe càng ngày càng suy giảm. Tuy nhiên, những khi có thể, H vẫn tham gia ư kiến chỉ

đạo trong các cuộc họp Bộ chính trị. Mặc dù trước đây luôn t́m những biện pháp đấu

tranh để tránh Mỹ có cớ can thiệp trực tiếp, bây giờ H hoàn toàn ủng hộ việc tăng cường

chiến tranh tại miền Nam, để chứng minh cho Mỹ sự quyết tâm của Việt nam. “

Chúng ta

s

ẽ

chi

ế

n

đấ

u b

ằ

ng b

ấ

t c

ứ

cách nào k

ẻ

thù mu

ố

n, và chúng ta s

ẽ

th

ắ

ng”.

H cũng đồng ư

rằng thời điểm hiện tại không chín mùi cho đàm phán v́ Mỹ đang quyết tâm gây chiến để

đàm phán trên thế mạnh. Nhận thức được phong trào phản chiến thế giới và tại Mỹ đang

lớn mạnh, H nhắc các đồng chí phải tŕnh bày quan điểm đàm phán của ḿnh rơ ràng để

thế giới thấy được bản chất giả dối trong những đề nghị của Mỹ. H cũng nhấn mạnh,

những cuộc tấn công trực tiếp vào quân Mỹ và tay sai sẽ tạo điều kiện cho phe bồ câu

tăng thêm sức mạnh trong cuộc hội và công chúng Mỹ.

Chiến tranh tiếp tục khốc liệt, làm VN phải dựa thêm vào vũ khí của LX, khiến TQ rất

thấy khó chịu, thường xuyên cảnh cáo các nhà lănh đạo Việt nam về bọn phản bội LX.

Những lời khuyên của TQ về cách thức tiến hành chiến tranh, dựa trên quan điểm của

Chu là TQ có nhiều kinh nghiệm “dealing” với Mỹ hơn, gợi lại những kỷ niệm cay đắng

của VN trong hội nghị Geneva. Hồng vệ binh TQ “t́nh nguyện” sang giúp đỡ VN hồi

đầu cách mạng văn hóa gây khó chịu cho dân chúng địa phương, chẳng khác ǵ những cố

vấn TQ hô hào khẩu hiệu của Mao thời cải cách ruộng đất tại VN. Đến mùa xuân năm

1966, quan hệ trở nên khá căng thẳng. Trong một bài phát biểu hồi tháng 5, đáp lại bài

báo của Lâm Bưu về việc VN phải có thói quen “tự lực”, Duẩn đă tuyên bố VN nghiên

cứu kỹ kinh nghiệm của các nước anh em nhưng không áp dụng một cách mù quáng.

Duẩn c̣n đi xa hơn nữa khi nhắc lại lịch sử: “

Không ph

ả

i ng

ẫ

u nhiên mà trong l

ị

ch s

ử

dân t

ộ

c ta, m

ỗ

i khi

đứ

ng lên ch

ố

ng gi

ặ

c ngo

ạ

i xâm, chúng ta

đề

u quy

ế

t chi

ế

n

đấ

u”

. Báo

chí Việt nam cũng bóng gió nói về

s

ự đ

e d

ọ

a t

ừ

phía B

ắ

c

từ thời phong kiến. Bắc kinh

cũng nhanh chóng nhận ra vấn đề này. Giữa tháng 4, khi tiếp Đồng, Mao đă xin lỗi về

thái độ của bọn hồng vệ binh, “

N

ế

u chúng nó phá, các

đồ

ng chí c

ứ

b

ắ

t giao l

ạ

i cho chúng

tôi”

. Ngay sau đó, về bài phát biểu của Duẩn, Chu tuyên bố TQ không có ư định áp đặt ư

chí cho Việt nam và nếu các đồng chí Việt nam thấy khó chịu, TQ sẽ rút các đơn vị xây

dựng tại miền Bắc (khoảng 100,000 người) và rút quân đội ra khỏi vùng biên giới. Duẩn

cũng nhượng bộ, cám ơn TQ đă giúp đỡ to lớn. Tuy nhiên Duẩn vẫn bảo vệ quyền được

quan hệ với LX v́ những mục đích thực tế, cho rằng ngay cả TQ hồi xưa cũng đă sử dụng

sự giúp đỡ của LX. Về quan điểm LX phản bội, Duẩn đề nghị thái độ ḥa giải với “các

www.langven.com

175

nước xét lại” để thuyết phục họ quay về những nguyên tắc cách mạng cơ bản. H cũng can

thiệp trực tiếp. Trong cuộc gặp giữa H với các nhà lănh đạo TQ, khi Chu nhắc lại quan

điểm đề nghị rút quân ra khỏi biên giới, Đặng đă ngắt lời, cho rằng cần phải giữ quân để

đề pḥng Mỹ tấn công. H ngay lập tức khẳng định là VN hoàn toàn ủng hộ và cảm thấy

thoải mái với sự có mặt của quân đội TQ ở biên giới phía Bắc.

T́nh h́nh có dịu đi, nhưng những hạt giống nghi ngờ đă được ươm cho tương lai.

Trong năm 1966, quyết tâm tránh thất bại bẽ mặt ở miền Nam, Mỹ tiếp tục tăng cường

sức mạnh quân sự. Quân đội Mỹ trực tiếp tiến hành các chiến dịch “t́m và diệt” để đẩy

các lực lượng cách mạng lên vùng cao nguyên và biên giới xa dân chúng và nguồn tiếp

tế. Quân đội Sài g̣n chủ yếu làm nhiệm vụ b́nh định và hoạt động trong đô thị và các

tỉnh duyên hải. Tướng Thanh tiếp tục chiến lược đối đầu trực tiếp, nhằm gây sức ép buộc

Mỹ đàm phàn và giữ tinh thần cho các lực lượng cách mạng. Chiến lược này cực kỳ hao

người. Mặc dù con số 300,00thương vong của PAVN và PALF do Mỹ đưa ra rơ ràng là

bốc phét, quân đội Việt nam chắc chắn phải chịu những tổn thất rất lớn, và phải buộc liên

tục bổ sung từ ngoài Bắc, hàng năm lên tới hơn 50,000 quân. Chiến lược của Thanh chưa

mang lại lợi ích rơ ràng ǵ. Chính quyền Sài g̣n vẫn lung lay nhưng chẳng có vẻ ǵ là sắp

đổ, nhất là khi “bọn trẻ” Thiệu – Kỳ lên nắm quyền. Dưới sức ép của Mỹ, một dự thảo

hiến pháp được thông qua. Sài g̣n chuẩn bị bầu cử tổng thống. Tại Mỹ, phong trào phản

chiến lan rộng nhưng chưa đủ đây đượ c Nhà Trắng chú ư. Trong Đảng, bắt đầu có sự bàn

tán x́ xào về chiến lược “vá trời” của Thanh. Như thường lệ,H đứng về phe ôn ḥa, ủng

hộ chiến tranh kéo dài, nhiều giai đoạn, kết hợp giữa đấu tranh chính trị, tuyên truyền và

chiến tranh du kích. Để thuyết phục những người nóng vội muốn đạt thắng lợi nhanh,H

sử dụng h́nh ảnh nấu cơm.Rút lửa sớm, cơm sẽ sống. Để lửa to quá cơm sẽ cháy. H tin

tưởng vào thắng lợi cuối cùng, dự đoán những mâu thuẫn nội bộ trong nước Mỹ dâng cao

và sẽ đạt được đỉnh vào cuộc bầu cử tổng thống tới. Tháng 12/1966, H viết thư ngỏ gửi

nhân dân Mỹ, nêu rơ những mất mát của nhân dân Việt nam, cũng như uy tín của nước

Mỹ, do cuộc chiến gây ra. H viết bức thư này khi đại sứ quán Italia ở Sài g̣n đang môi

giới một số sáng kiến ḥa b́nh. Tuy nhiên ngay sau đó, không quân Mỹ oanh kích một số

vùng ngay sát thủ đô và Hà nội đă hủy bỏ cuộc gặp dự kiến được tiến hành ở Vacsava

cliv

H cũng đă tỏ rơ thái độ rất cương quyết khi gặp lại ông bạn cũ là Jean Sainteny, tháng

7/1966 để thăm ḍ khả năng trung gian ḥa giải của Pháp. Cũng như tổng thống Pháp

Charle de Gaulle, S cho rằng Mỹ không thể đạt được mục đích của ḿnh ở Đông Dương,

tốt nhất là một giải pháp thỏa hiệp tạo nên một chính phủ trung lập ở Sài g̣n. Trong cuộc

thảo luận, H nói biết rất rơ khả năng của Mỹ có thể tiêu diệt tất cả các thành phố Bắc

Việt, nhưng nhân dân Việt nam sẽ sẵn sàng chiến đấu đến cùng và sẽ chiến thắng. Việt

nam mong muốn t́m một giải pháp rút lui trong danh dự cho Mỹ, nhưng kết quả là quân

Mỹ vẫn phải rút hết. Lúc đó mọi vấn đề sẽ được giải quyết.

Tháng 5/1965, H sinh nhật lần thứ 75. Trong suốt thập kỷ cuối cùng, H vẫn điều hành

Hội đồng chính phủ, Bộ chính trị và Ủy ban TƯ, nhưng càng ngày càng ủy quyền cho các

đồng chí của ḿnh. Mặc dù vẫn lắng nghe những kinh nghiệm của H trong quan hệ quốc

tế và các vấn đề chiến lược chiến tranh, từ giữa những năm 1960, vai tṛ chính của H là

trở thành h́nh ảnh “Bác Hồ” yêu quư, thăm dân chúng, trường học, nhà máy để cổ vũ cho

cuộc đấu tranh thống nhất đất nước và xây dựng CNXH.

Đó là những năm tháng cực kỳ gian khổ. Cuộc chiến leo thang ở miền Nam đ̣i hỏi sự

tăng viện không ngừng. Từ năm 1965 đến cuối thập kỷ, quân số PAVN tại miền Nam đă

tăng từ 240,000 người lên hơn 400,000 người. Hầu như tất cả nam giới từ 16 đến 45 bị

www.langven.com

176

động viên nhập ngũ. Phụ nữ thay thế họ trong các nhà máy, đồng ruộng. Phụ nữ c̣n tham

gia các đội thanh niên xung phong, tự vệ địa phương, lực lượng phá bom và pḥng không

tầm thấp. Sản lượng lương thực giảm sút trầm trọng và chỉ có viện trợ của TQ mới ngăn

được nạn đói lan rộng. Các cuộc không kích của không quân Mỹ phá hủy nhiều thành

phố trong đó có Vinh. Nhân dân thành phố được sơ tán về các vùng nông thôn. Dân

chúng cũng đă đào hơn 300,000 km giao thông hào và 20 triệu hầm trú ẩn. Nhưng có vẻ

vẫn chưa đủ. Dù không có con số dân thường thương vong chính thức của miền Bắc, ước

tính có đến hàng triệu người Việt nam chết ở cả hai miền đất nước. Nhân dân đă phải trả

giá đắt cho quyết tâm thực hiện giấc mơ thống nhất đất nước của Bác H.

H cũng chia sẻ cùng những khó khăn chung của nhân dân và sống rất giản dị trong căn

nhà sàn, đầy những kỷ niệm lăng mạn của những ngày đầu kháng chiến. Thời gian bắt

đầu in dấu ấn của ḿnh. Các phóng viên nước ngoài đều nhận thấy H có những lúc khó

thở, chuyển động chậm chạp, và thỉnh thoảng mất tập trung. H bắt đầu viết di chúc lần

đầu tiên vào dịp sinh nhật lần thứ 75. Cũng trong tháng 5/65, H cùng với thư kư riêng Vũ

Kỳ đi TQ 3 tuần, vừa để tránh bom, vừa để tư vấn chiến lược với TQ, đồng thời tranh thủ

nghỉ ngơi. Sau khi gặp Mao ở Trường Sa, H tiếp tục đến Bắc kinh để thảo luận với các

lănh đạo TQ khác. Khi có người quan ngại về sức khỏe và hỏi H có ngủ ngon không, ông

đă trả lời: “

H

ỏ

i chú K

ỳ

thì bi

ế

t

”. Mặc cho H phản đối, TQ vẫn tổ chức sinh nhật H rầm rộ

với vô số khách mời là các cô gái trẻ (Vũ Kỳ cho biết là H rất “tôn trọng” họ). Kết thúc

đàm phán,H đi Sơn đông thăm quê hương của Khổng tử. Trước miếu thờ Đại Sư phụ, H

nhắc lại sự cam kết sâu sắc của Khổng giáo với những giá trị nhân đạo. H giải thích

nguyên tắc Đại Đồng (Great Unity), chính là nền móng của quan điểm xă hội công bằng

hiện tại. Ḥa b́nh vĩnh viễn chỉ có được khi thế giới trở nên đại đồng. Trên máy bay về

nước, H đă làm thơ ghi lại những cảm xúc của ḿnh khi được thăm quê hương của người

con vĩ đại của Trung hoa.

clv

Sau khi đi về, sức khỏe của H tiếp tục giảm sút, mặc dù có lúc có những phút lóe sáng bất

thường. Trong một chuyến viếng thăm của Tào Trư đến Hà nội, H đột ngột nhờ Tào kiếm

cho một cô gái trẻ Quảng đông để đỡ đần trong cuộc sống. Khi Tào hỏi lại, sao H không

kiếm một cô gái Việt nam, H nói:

“

ở

Vi

ệ

t nam, ai c

ũ

ng g

ọ

i tôi là Bác”

. Về đến TQ, Tào

báo cáo lại với Chu Ân Lai, v́ sự việc tế nhị, Chu tư vấn với ban lănh đạo VN và vụ việc

bị cho ch́m xuồng

clvi

Tháng 5/1966, H lại sang TQ kỷ niệm sinh nhật lần thứ 76. Sau khi được các lănh đạo

TQ cam kết sẽ ủng hộ VN đến thắng lợi cuối cùng, bất kể nguy cơ Mỹ có thể tấn công

TQ trực tiếp, H đi nghỉ mấy ngày tại trung nguyên, sau đó đi Sơn đông, Măn châu và về

nước và tháng 6. Ngày 17 tháng 7, H gửi lời kêu gọi đến toàn thể nhân dân Việt nam,

cám ơn những hy sinh cao cả của họ và tuyên bố

“Không có gì quý h

ơ

n

độ

c l

ậ

p t

ự

do”

.

Tại Bắc kinh, hàng trăm ngàn dân TQ biểu t́nh trên quảng trường Thiên an môn ủng hộ

sự nghiệp thống nhất đất nước của Việt nam.

Mặc dù sức khỏe yếu đi, H vẫn tuân thủ chặt chẽ việc tập thể dục buổi sáng và một nếp

sống lành mạnh: làm vườn, cho cá ăn và tiếp khách. H tiếp tất cả từ phóng viên phương

Tây, các chính khách nước ngoài, đại biểu miền Nam cho đến nhân dân khắp nơi, dưới

một rặng cây ngay gần nhà. Bộ chính trị họp ngay dưới nhà sàn, trừ những khi Mỹ ném

bom quá gần. Tuy nhiên không phải lúc nào H cũng tham dự họp. Khi có những vấn đề

rắc rối, Duẩn dặn các đồng chí:

“

Đừ

ng làm Bác ph

ả

i suy ngh

ĩ

nhi

ề

u”

. Vào dịp sinh nhật

lần thứ 77, khiH đang đi Quảng đông, Bộ chính trị đă họp về sức khỏe của H và cử

Nguyễn Lương Bằng trực tiếp theo dơi sức khỏe của Cụ. Lê Thanh Nghị được phân công

www.langven.com

177

dẫn đầu một đoàn sang LX để tư vấn và t́m hiểu cách thức giữ ǵn thân thể của H sau khi

chết.

Đầu năm 1967, H tiếp hai nhà hoạt động ḥa b́nh Mỹ là Harry Ashmore và William

Baggs, gợi ư có thể đàm phán ḥa b́nh nếu Mỹ chấm dứt ném bom miền Bắc. Sau khi vụ

việc được báo cáo lại cho bộ ngoại giao Mỹ, Johnson gửi thư cho H, đề nghị chấm dứt

ném bom nếu miền Bắc chấm dứt tiếp tế vào Nam. Dĩ nhiên là Hà nội, dự kiến lợi dụng

chấm dứt ném bom để tăng viện, không thể chấp nhận đề nghị đó. Tháng 7, khi ông bạn

cũ là Raymond Aubrac đến Hà nội để thăm ḍ triển vọng ḥa b́nh,H đă nêu rơ, Mỹ phải

chấm dứt ném bom miền Bắc một cách vô điều kiện th́ mới có thể đàm phán. Tháng 9,H

đi dưỡng bệnh dài ngày tại một vùng núi gần Bắc kinh.

Trong lúc H đi vắng, Bộ chính trị tích cực thảo luận về tiến hành “Cuộc tổng tiến công và

nổi dậy” được dự kiến từ đầu thập kỷ. Mặc dù quân giải phóng và quân Bắc Việt vẫn hoạt

động tương đối hiệu quả trên toàn chiến trường, nhưng với sự có mặt của gần 500,000

quân Mỹ, VC và Bắc Việt đang phải gánh chịu những thương vong nặng nề, tinh thần

quân sĩ giảm sút, tỷ lệ đào ngũ tăng nhanh. Washington không chấp nhận thất bại làm cho

nhiều người nghi ngờ cách mạng sẽ tất yếu thắng lợi. Các nhà lănh đạo Đảng cần phải có

hành động để giành lại quyền chủ động và chiếm lại những vị trí đă mất. Trong một thời

gian dài, H luôn dặn các đồng chí của ḿnh, cuộc tiến công phải được tổ chức vào năm

bầu cử tổng thống để gây sức ép tối đa lên hệ thống chính trị của Mỹ. Những cuộc tiến

công quân sự phải được kết hợp với sự nổi dậy của dân chúng trong thành phố. Mục tiêu

tối thiểu là làm Sài g̣n hoảng loạn và buộc Mỹ phải đàm phàn trên thế yếu. Kế hoạch tấn

công Tết Mậu thân chỉ được phê duyệt vào tháng 12 khi H từ TQ trở về. Ngay sau đó H

lại quay lại TQ.

Cuộc tổng tiến công được tiến hành đồng loạt ngày 31/1/1968 trên tất cả các thành phố

lớn, thị xă, thị trấn và nông thôn. Tại Sài g̣n, những đơn vị đặc công cảm tử đánh chiếm

các cơ sở chính quyền, thậm chí chiếm tầng dưới của ṭa nhà Đại sứ quán Mỹ. Tại Huế,

VC chỉ chịu rút lui sau những trận đánh giáp lá cà với lính thủy đánh bộ Mỹ, sau 3 tuần

chiếm giữ thành phố. Cuộc tiến công đă thất bại về mặt quân sự, hơn 30000 thương vong

làm cho Việt cộng hầu như không gượng dậy lại được trong những năm tiếp theo. Chính

quyền Thiệu vẫn đứng vững. Tuy nhiên những hiệu quả chính trị lại hết sức khả quan.

Hơn 2000 lính Mỹ chết, 3000 bị thương, cùng với những trận đánh được ghi h́nh trực

tiếp từ trung tâm Sài g̣n đă đẩy phong trào phản chiến Mỹ lên đỉnh cao. Nhà Trắng buộc

phải nhượng bộ để t́m giải pháp ḥa b́nh. Cuối tháng 3, Johnson tuyên bố ngừng ném

bom từ vĩ tuyến 20 trở lên và không ra tranh cử nhiệm kỳ tiếp.

Trong khi Nhà Trắng đang nhằn quả đắng, Lê Đức Thọ đi Bắc kinh để báo cáo kết quả

với H. Mặc dù sau này thừa nhận thành công vừa phải của chiến dịch, chắc chắn là Thọ

đă miêu tả với H một thắng lợi vĩ đại. Khi Thọ báo cáo là sẽ đi miền Nam để đánh giá

t́nh h́nh, H một mực đ̣i đi theo. Thọ t́m cách thoái thác, kêu rằng khi đi qua cảng

Sihanoukville – Campuchia, mọi người sẽ nhận ra bộ râu của H ngay. H liền đồng ư cạo

đi, Thọ lại cho rằng nếu thế th́ nhân dân miền Nam sẽ không nhận ra Bác. H cam kết sẵn

ḷng làm bất cứ việc ǵ, kể cả phải đóng giả thủy thủ hoặc nấp trong hầm tàu. Cuối cùng

Thọ phải hứa sẽ báo cáo với bộ chính trị để xem xét sự việc. Khi Thọ đứng lên ra về H

ôm hôn và khóc. Sau này Thọ kể lại ông có cảm giác không bao giờ gặp lại người đồng

chí già của ḿnh nữa.

Có lẽ H cũng đoán được là Bộ chính trị sẽ không thỏa măn yêu cầu của ông v́ lư do sức

khỏe. H viết thư cho Duẩn, cho rằng nếu được thay đổi không khí, sức khỏe của ông sẽ

www.langven.com

178

khá hơn. Chuyến đi của ông cũng sẽ cổ vũ tinh thần của đồng bào chiến sĩ miền Nam

đang hết ḷng chiến đấu cho sự nghiệp. Ngày 19/3, H viết thư nhờ Chu can thiệp, nhưng

cũng chẳng đi đến đâu

clvii

H về nước ngày 21/4 và tuy sức khỏe c̣n rất yếu, vẫn tham gia vào cuộc họp Bộ chính trị

đánh giá kết quả của cuộc tổng tiến công. H hài ḷng khi biết McNamara phải tuyên bố từ

chức và Johnson không ra tranh cử nhiệm kỳ 2. Tháng 6, sau khi Robert Kennedy, một

TNS chống chiến tranh bị ám sát, H viết trên báo Nhân dân rằng sẽ c̣n nhiều người Mỹ

vô tội nữa bị giết v́ chiến tranh. Tháng 5, Johnson tuyên bố ngừng ném bom dưới vĩ

tuyến 20 và chấp nhận ngồi vào bàn thương lượng. Không rơ H có trực tiếp tham gia

quyết định chấp nhận đàm phán hay không? Tuy hài ḷng, H cảnh báo các đồng chí của

ḿnh, công việc sau khi thắng lợi sẽ “rất phức tạp và khó khăn”. Để tránh sai lầm, Đảng

phải tái tổ chức, xác định lại vị trí của đảng viên. H căn dặn tập trung hàn gắn vết thương

chiến tranh, nâng cao đời sống dân chúng, cải tạo những phần tử chậm tiến như hút xách,

đĩ điếm trong xă hội miền Nam.

H c̣n tư vấn về chiến lược đàm phán trong tương lai với Mỹ, khi t́nh h́nh vẫn đang rất

phức tạp. Mỹ từ chối đưa ra văn bản về việc chấm dứt ném bom vĩnh viễn. TQ lúc đó

đang vật lộn với cách mạng văn hóa, chỉ trích các đồng chí Việt nam qua vội vă đàm

phán với bọn đế quốc. Chu tư vấn Đồng bắt Mỹ chấp nhận “Bốn điểm” trước khi thương

lượng và chỉ đàm phán trên thế mạnh. Đồng vặn lại, đương nhiên VN sẽ không thỏa hiệp

và đàm phán trong những điều kiện bất lợi, nhưng suy cho cùng, Việt nam mới là người

tiến hành chiến tranh. Trong các nhận xét của ḿnh về vấn đề đàm phán, H thường xuyên

tỏ ra là người thực tế, cân nhắc kỹ lưỡng được và mất. H cảnh báo, không được chủ quan,

có thể rơi vào bẫy của Mỹ, ngừng bắn ở miền Nam nhưng Mỹ vẫn có cơ hội ném bom trở

lại miền Bắc. Tháng 11/1968, đàm phán ḥa b́nh được mở ra ở Paris. Mỹ cam kết chấm

dứt hoàn toàn ném bom miền Bắc (mặc dù Johnson vẫn kiên quyết không chịu viết thành

văn bản), mặc dù không có ngừng bắn, Hà nội hứa sẽ không tiến hành những cuộc tiến

công quy mô lớn như Tết. Những đột phá ḥa b́nh đă quá muộn để giúp ứng cử viên dân

chủ Humphrey thắng cử. Humphrey có quan điểm chống chiến tranh, nhưng không được

công khai quan điểm v́ bị ràng buộc bởi vị trí phó tổng thống, được đảng dân chủ đề cử

sau một Đại hội cực kỳ sóng gió tại Chicago. Richard Nixon, người tuyên bố đă có

“k

ế

ho

ạ

ch bí m

ậ

t”

để chấm dứt chiến tranh, đă đưa đảng Cộng ḥa trở lại chính trường sau 8

năm.

Trong những năm cuối đời,H đă sửa lại di chúc nhiều lần, nhưng lần nào ông cũng nêu

rơ nguyện vọng được hỏa táng. Trong bản cuối cùng, H muốn tro của ḿnh sẽ được rải tại

3 địa danh ở miền Bắc, miền Nam và miền Trung, biểu tượng cho sự cống hiến cả cuộc

đời cho sự nghiệp thống nhất đất nước. H viết, ông sẽ vui ḷng đi gặp Karl Max,

Vladimir Lenin và các nhà cách mạng khác. H dặn miễn thuế nông nghiệp 1 năm để

khoan sức dân và bày tỏ ḷng biết ơn của đảng. Trong dịp Tết năm 1969, H lần cuối cùng

ra khỏi Hà nội, đi thăm nhân dân ở thị xă Sơn tây. Tháng 4, H tham gia họp Bộ chính trị,

khuyên các đồng chí, nếu Mỹ đă quyết định rút, phải để cho họ rút trong danh dự. Tại hội

nghị Trung ương tháng 5, H căn dặn không nên chủ quan vội vă trong đánh giá, mặc dù

Mỹ đă quyết định rút quân, t́nh h́nh vẫn rất nguy hiểm.

Cuối cùng H cũng được thỏa măn nguyện vọng gặp gỡ với đoàn đại biểu các chiến sĩ

miền Nam tại Hồ Tây. Tại lễ sinh nhật lần thứ 79, các cộng sự của ông đă thề sẽ giành

chiến thắng và đưa H vào thăm miền Nam. Cũng trong tháng đó, H sửa lại lần cuối cùng

bản di chúc, viết thêm trên lề. Sức khỏe H đă yếu đi rất nhiều và các bác sĩ quyết định

www.langven.com

179

theo dơi nhịp tim của ông thường xuyên. Mặc dù ngôi nhà sàn rợp bóng cây, H vẫn rất

mệt trong mùa hè nóng nực. Ông vẫn cố gắng duy tŕ tập thể dục buổi sáng, tưới cây và

cho cá ăn. Nguyễn Lương Bằng và Trường Chinh hàng ngày sang ăn cơm với H.

clviii

Một ngày giữa tháng 8, sức khỏe H xấu đi đột ngột, phổi bị xung huyết. Mặc dù được

tiêm kháng sinh, H vẫn thấy đau ở ngực. Ngày 28/8, tim bắt đầu loạn nhịp. Tuy nhiên khi

Bộ chính trị đến báo cáo t́nh h́nh, H nói đă đỡ rất nhiều. Hai ngày sau, khi Đồng đến

thăm, H hỏi han về t́nh h́nh chuẩn bị cho ngày lễ Độc lập. Sáng hôm sau, H dậy sớm, ăn

một bát cháo và tiếp một đoàn cựu chiến binh đến thăm. 9h45 sáng ngày 2/9, 24 năm sau

ngày khôi phục nền độc lập của Việt nam, trái tim HCM đă ngừng đập

From Man to Myth

(Con ng

ườ

i tr