3. Hoạt động kiểm tra, giám sát quá trình quản lý và sử dụng đất

a. Thanh tra, kiểm tra việc chấp hành các quy định của pháp luật về đất đai

- Khái niệm

Thanh tra, kiểm tra là một chức năng quản lý chủ yếu và là khâu làm hoàn chỉnh quá trình quản lý nhà nước nói chung. Thông qua các hoạt động thanh tra, kiểm tra mà phát hiện ra những vi phạm các chế độ quản lý hoặc phát hiện sự bất hợp lý của bản thân các chế độ, để từ đó rút ra những giải pháp phù hợp.

Trong lĩnh vực quản lý và sử dụng đất đai, hoạt động thanh tra, kiểm tra đóng vai trò hết sức quan trọng, là biện pháp cơ bản để thực hiện chế độ sở hữu toàn dân và quyền quản lý thống nhất của Nhà nước đối với đất đai.

Thanh tra đất đai là xem xét một cách khách quan việc chấp hành các quy định của pháp luật đất đai, đảm bảo cho các quy định đó được thực hiện và thực hiện đúng.

Kiểm tra đất đai là xem xét lại những kết quả đã thực hiện theo đúng pháp luật.

- Ý nghĩa, mục đích của công tác thanh tra, kiểm tra

Trên thực tế, quá trình quản lý đất đai gắn bó chặt chẽ với việc tổ chức và thực hiện pháp luật đất đai. Đó là những hoạt động rất phức tạp, đòi hỏi phải có sự thống nhất giữa hiểu biết pháp luật với việc áp dụng pháp luật. Muốn có sự tác động đúng hướng, đúng lúc, đúng chổ vào quá trình vận động đó thì phải tiến hành hoạt động thanh tra, kiểm tra để biết được kết quả tác động của cơ quan quản lý đối với đối tượng bị quản lý ở cả khía cạnh tích cực và hạn chế, từ đó đề ra các biện pháp đúng để phát huy mặt tốt, khắc phục mặt xấu, đảm bảo cho pháp luật đất đai được chấp hành nghiêm chỉnh, tăng cường kỷ cương trong công tác quản lý đất đai, đảm bảo pháp chế xã hội chủ nghĩa.

Với ý nghĩa đó, hoạt động thanh tra, kiểm tra nhằm các mục đích sau:

Phát hiện và kiến nghị với cơ quan quản lý đất đai sửa chữa những thiếu sót trong quá trình quản lý nhằm hoàn thiện cơ chế quản lý, hoàn chỉnh các chế độ, thể lệ về quản lý và sử dụng đất đai;

Qua thanh tra nhằm tham gia vào hoạt động kiểm tra việc thực hiện chức năng của các cơ quan quản lý nhà nước đối với đất đai. Việc thực hiện quyền và nghĩa vụ của người sử dụng đât;

Phát hiện, ngăn ngừa và xử lý kịp thời những hành vi vi phạm pháp luật đất đai, qua đó, thực hiện đúng đắn các chính sách pháp luật đất đai, tăng cường trách nhiệm đối với cơ quan quản lý và người sử dụng đất, bảo vệ quyền lợi của Nhà nước với tư cách là người đại diện cho chủ sở hữu, quyền và lợi ích hợp pháp của người sử dụng đất, duy trì trật tự ổn định, đoàn kết trong nội bộ nhân dân.

- Chức năng, nhiệm vụ thanh tra đất đai

a.Cơ quan thực hiện việc thanh tra đất đai

Chức năng thanh tra là xem xét sự vận hành của bộ máy quản lý nhà nước về đất đai, đảm bảo sự tuân thủ triệt để các quy phạm pháp luật đất đai, Luật đất đai năm 2003 xác định thanh tra đất đai là thanh tra chuyên ngành về đất đai. Bộ tài nguyên và môi trường chịu trách nhiệm chỉ đạo, tổ chức thực hiện thanh tra đất đai trong cả nước. Cơ quan quản lý đất đai ở địa phương chịu trách nhiệm tổ chức thực hiện thanh tra đất đai ở địa phương. Cơ quan này có nhiệm vụ chủ yếu là thanh tra việc chấp hành pháp luật của cơ quan nhà nước, người sử dụng đất đồng thời ngăn chặn, xử lý theo thẩm quyền hoặc kiến nghị với cơ quan nhà nước có thẩm quyền xử lý hành vi vi phạm.

Theo Điều 133 Luật đất đai năm 2003, khi tiến hành thanh tra đoàn thanh tra và thanh tra viên có quyền hạn sau đây:

- Yêu cầu cơ quan nhà nước, người sử dụng đất đai và các đối tượng khác có liên quan cung cấp tài liệu và giải trình những vấn đề cần thiết cho việc thanh tra;

- Quyết định tạm thời, đình chỉ việc sử dụng phần đất không đúng pháp luật và chịu trách nhiệm trước pháp luật về quyết định đó, đồng thời báo cáo ngay với cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định xử lý;

Xử lý theo thẩm quyền hoặc kiến nghị với cơ quan nhà nước có thẩm quyền xử lý các vi phạm pháp luật về đất đai;

Đoàn thanh tra và thanh tra viên cũng có trách nhiệm xuất trình quyết định tranh tra và thẻ thanh tra viên với đối tượng thanh tra, thực hiện chức năng, nhiệm vụ và trình tự thủ tục thanh tra, theo quy định của pháp luật, chịu trách nhiệm trước pháp luật về kết luận, quyết định của mình.

b. Nội dung thanh tra

Để đảm bảo đất đai được sử dụng một cách hợp pháp, hợp lý, tiết kiệm và đạt hiệu quả kinh tế cao, nội dung thanh tra phải thể hiện cụ thể được mục đích của việc thanh tra, tức là phải phù hợp với đối tượng thanh tra và phạm vi thanh tra.

- Đối với các cơ quan quản lý

Các cơ quan quản lý thực hiện chức năng quản lý nhà nước đối với đât đai. Chức năng đó được thể hiện bằng những nhiệm vụ quản lý đất đai trong từng giai đoạn cụ thể. Nội dung thanh tra việc thực hiện các chức năng và nhiệm vụ quản lý, bao gồm; thanh tra việc thực hiện thẩm quyền giao đất, cho thuê đất, thu hồi đất, cho phép thay đổi mục đích sử dụng đất, xử lý các vi phạm pháp luật đất đai...

Thanh tra việc quản lý các quy hoạch sử dụng đất, nhằm sử dụng đất hợp lý, có hiệu quả. Quy hoạch sử dụng đất đai đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền xét duyệt là công cụ pháp lý quan trọng để quản lý đất đai, theo dõi các biến động về đất đai và để xét duyệt các thủ tục cho người sử dụng đất.

- Đối với người sử dụng đất, nội dung thanh tra được thể hiện trên các phương diện sau:

+ Thanh tra quyền sử dụng đất

Quyền sử dụng đất hợp pháp là sử dụng đất khi được cơ quan nhà nước có thẩm quyền cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất. Việc xác định một chủ thể nào đó có quyền sử dụng đất bao giờ cũng gắn liền với các yếu tố về diện tích, vị trí và loại đất. Khi tiến hành thanh tra phải chú ý tới nội dung đó. Ngoài ra, còn thanh tra việc đăng ký và khai báo biến động về đất đai...

+ Thanh tra tình hình sử dụng đất, tức là thanh tra việc sử dụng đất có đúng với quy hoạch, kế hoạch đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền xét duyệt và đúng mục đích đã ghi trong quyết định giao đất, cho thuê đất không? Nếu chủ thể sử dụng đất vào mục đích phi nông nghiệp thì phải kiểm tra quá trình thực hiện dự án đầu tư với việc sử dụng và bố trí mặt bằng đã được duyệt, qua đó xem xét quá trình sử dụng đất có hợp lý hay không? Đối với chủ thể sử dụng đất vào mục đích nông nghiệp thì phải xem xét các biện pháp canh tác trên đất, bảo vệ đất, cải tạo đất... Nghĩa là thanh tra việc thực hiện các nghĩa vụ của người sử dụng đất.

Thanh tra tình hình sử dụng đất là nội dung quan trọng nhất đảm bảo cho đất đai được sử dụng hợp lý và có hiệu quả.

c. Phương pháp thanh tra

Phương pháp thanh tra là cách thức cụ thể về nghiệp vụ được quy định một cách thống nhất nhằm đảm bảo thực hiện được mục đích, nhiệm vụ của thanh tra đối với các đối tượng quản lý và sử dụng đất đai.

Kết quả của công tác thanh tra phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố, trong đó việc xây dựng kế hoạch thanh tra và chọn đề tài thanh tra chiếm vị trí đặc biệt quan trọng.

Kế hoạch thanh tra được xây dựng dựa vào phương hướng, nhiệm vụ của các cơ quan quản lý đất đai và hướng dẫn công tác thanh tra của cấp trên.

Nội dung của kế hoach thanh tra bao gồm ba phần:

Phần thứ nhất: nhận định, đánh giá tình hình thực hiện chính sách chế độ, thể lệ về quản lý và sử dụng đất ở tất cả các ngành, các cấp.

Phần thứ hai: nêu nội dung những vấn đề cần thanh tra, phạm vi, đối tượng, địa điểm thanh tra, nhu cầu cán bộ và các điều kiện vật chất khác.

Phần thứ ba: tổ chức, chỉ đạo thực hiện trên cơ sở kế hoạch thanh tra đã được xây dựng và căn cứ vào những vấn đề nổi cộm, những mâu thuẩn cần thiết phải được giải quyết ở từng nơi, từng thời điểm mà chọn đề tài thanh tra. Đề tài thanh tra là vấn đề điển hình nhất, nổi cộm nhất cần phải giải quyết ( về quản lý, sử dụng...). Giải quyết vấn đề đó sẽ giúp cho công tác quản lý và sử dụng đất đai đạt được hiệu quả mong muốn. Ngược lại, nếu vấn đề không được tháo gỡ thì sẽ phát sinh những tiêu cực trong quản lý, sử dụng đất, trong việc chấp hành chính sách và pháp luật đất đai.

Ví dụ: Thanh tra vấn đề giao đất không đúng thẩm quyền, vấn đề thu hồi đất và bồi thường giải phóng mặt bằng; vấn đề chuyển quyền sử dụng đất nông nghiệp trái phép...

Tương tự thanh tra hành chính, thanh tra chuyên ngành về đất đai cũng được tiến hành theo hai hình thức là thanh tra theo chương trình kế hoạch và thanh tra đột xuất. Cho dù cuộc thanh tra đó được tiến hành theo hình thức nào thì cũng cần phải trải qua ba bước sau đây:

Bước 1: Chuẩn bị mục tiêu, lực lượng và địa hình thanh tra.

Khi bố trí lực lượng thanh tra, cần phải căn cứ vào mục đích, nội dung của cuộc thanh tra mà thành lập đoàn thanh tra bao gồm những cán bộ có trình độ chuyên môn phù hợp.

Bước 2: Trực tiếp thanh tra.

Trọng tâm của bước này là thẩm tra, xác minh và kết luận từng vấn đề.

Đoàn thanh tra tiếp xúc với đối tượng thanh tra, thông báo cho đối tượng thanh tra biết kế hoạch thanh tra, yêu cầu đối tượng thanh tra báo cáo và cung cấp những tài liệu cần thiết. Đoàn thanh tra tiến hành xác minh tìm ra sự thật đúng, sai để làm căn cứ cho những kết luân nhất định. Trên cơ sở thẩm tra sổ sách, giấy tờ, tài liệu, bản đồ và so sánh những tài liệu đó với hiện thực, đồng thời dựa vào chính sách, chế độ, thể lệ, những quy định của pháp luật để đi đến những pháp luận, làm rõ mức độ, tìm ra những nguyên nhân khách quan và chủ quan của hiện tượng, sự việc.

Bước 3: Bước kết thúc.

Vấn đề cơ bản của bước này là làm báo cáo về cuộc thanh tra và nêu những kiến nghị để giải quyết những vấn đề đã kết luận. Báo cáo của cuộc thanh tra phải được thông qua cơ quan chủ trì cuộc thanh tra và đoàn thanh tra, sau đó thông qua đối tượng thanh tra để đối tượng đó có ý kiến về những kết luận của đoàn thanh tra.

Cuối cùng là lưu trữ hồ sơ thanh tra. Hồ sơ bao gồm: quyết định, báo cáo kết quả thanh tra, các văn bản, chứng từ khi thẩm tra, xác minh tài liệu, văn bản, bản đồ, sổ sách. Đó là những căn cứ pháp lý nhất định, có thể dùng để rút kinh nghiệm cho những cuộc thanh tra sau