I. KHÁI NIỆM “TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH”

Đại hội Đảng lần IX (4/2001): “Tư tưởng Hồ Chí Minh là một  hệ thống quan điểm toàn diện và sâu sắc về những vấn đề cơ bản của cách mạng Việt Nam, từ cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân đến cách mạng XHCN; là kết quả sự vận dụng sáng tạo và phát triển CNMLN vào điều kiện cụ thể của nước ta; đồng thời là sự kết tinh tinh hoa văn hóa dân tộc và trí tuệ thời đại nhằm giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp, giải phóng con người”

1.     Nội dung định nghĩa.

-         Bản chất cách mạng, khoa học của tư tưởng HCM: đó là hệ thống các quan điểm lí luận phản ánh những vấn đề có tính quy luật của CMVN; tư tưởng HCM cùng với CN Mac-Leenin là nền tảng tư tưởng, kim chỉ nam trong hành động của Đảng và dân tộc Việt Nam.

-         Nguồn gốc tư tưởng, lí luận của tư tưởng HCM; CN Mac-Leenin; giá trị văn hóa dân tộc; tinh hoa văn hóa nhân loại.

-         Khái quát những nội dung cơ bản nhất của tư tưởng HCM có lien quan đến CMVM.

-         Giá trị, ý nghĩa và sức hấp dẫn lâu bền của tư tưởng HCM.

+ Giá trị: là tinh hoa văn hóa tinh thần của nhân loại; là kim chỉ nam; là tấm gương soi sáng cho mọi hành động của Đảng và nhân dân ta.

+ Ý nghĩa: là cơ sở để Đảng ta đề ra đường lối cách mạng của mình; là chìa khóa để các nhà khoa học nghiên cứu về HCM và tư tưởng HCM; giúp chúng ta phê phán, chống đối, bác bỏ những tư tưởng chống đối HCM cũng như những tư tưởng sai lệch về HCM.

2.     Nội dung cốt lõi của tư tưởng Hồ Chí Minh.

Đó là tư tưởng về độc lập dân tộc, dân chủ và CNXH; độc lập dân tộc gắn liền với CNXH nhằm giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp và giải phóng con người.

II. CƠ SỞ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN TT HCM

1.1. Cơ sở khách quan 

a. Bối cảnh lịch sử: 

Xã hội Việt Nam thế kỷ XIX và đầu thế kỷ XX:

  +  Chế độ xã hội: phong kiến – Triều đình nhà Nguyễn không chăm lo phát triển đất nước,chỉ lo vun vén cho gđ mình cướp bóc của nd.

+  nền kinh tế: nông nghiệp lạc hậu, trì trệ.Triều đình nhà Nguyễn thực hiện chính sách ngăn thương cấm chợ, làm cho nd đói khổà ko tin tưởng vào sự cai trị của triều đình Nguyễn.

- năm 1858, TD Pháp nổ súng XL nước ta.Triều đình nhà Nguyễn chống cự yếu ớt , rồi nhân nhượng, cầu hoà và cuối cùng là đầu hàng, bán rẻ Tổ quốc để đổi lấy ngai vàng. Từ 1858 đến cuối thế kỷ XIX, phong trào cứu nước diễn ra mạnh mẽ, nhưng lần lượt đều thất bại. Điều đó cho thấy sự bất lực của hệ tư tưởng phong kiến trước nhiệm vụ lịch sử.

+  Mâu thuẫn xã hội: sau khi Pháp sang XL nc ta có 2 mâu thuẫn:

Mâu thuẫn dân tộc: toàn thể dân tộc VN với TD Pháp

Mâu thuẫn giai cấp: giữa địa chủ VN và tay sai Đế quốc với nhân dân VN

-> thời kỳ này nổ ra các p/trào cách mạng chống lại thực dân Pháp, cụ thể:

·                     p/trào đấu tranh của nông dân và các sĩ phu yêu nc theo tư tưởng phong kiến(Trương Định, Nguyễn Trung Trực)

·                     Phong trào cần Vương: vua Hàm nghi ra chiếu “Cần Vương” kêu gọi người dân chống lại TD Pháp, cuộc k/nghĩa ở Hương Khê do ông Phan Đình Phùng lãnh đạo.

·                     Phong trào đấu tranh theo khuynh hướng dân chủ tư sản: có 2 p.trào  tiêu biểu(p.trào Đông Du của ông Phan Bội Châu,p.trào Duy Tân do ông Phan chu Trinh 1906-1908). Bác Hồ nói cách đ.tranh của cụ Phan chu Trinh theo khuynh hướng cải lương, sẽ ko bao giờ thành công, khác j xin giặc rủ lòng thương.

Các phong trào này lần lượt bị dập tắt.Cách mạng VN lâm vào tình trạng khủng hoảng về đường lối. --> Sứ mệnh lịch sử đặt ra cho cả dân tộc, cho mỗi người dân yêu nước phải tìm cho ra con đường mới để cứu nước, cứu dân.

b. Bối cảnh thời đại

- Từ giữa thế kỷ XIX, CNTB đã chuyển sang giai đoạn ĐQCN, và xác lập được sự thống trị trên phạm vi thế giới. Vì vậy cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc không còn là hành động riêng rẽ của từng nước mà trở thành cuộc đấu tranh chung của các dân tộc thuộc địa chống lại chủ nghĩa đế quốc, gắn liền với cuộc đấu tranh của giai cấp vô sản quốc tế .

từ cuộc đấu tranh sôi nổi của công nhân các nc TBCN vào cuối TK XIX, đầu TK XX đã dẫn đến 1 cao trào mới của CMTG với đỉnh cao là CM tháng 10 Nga năm 1917

- Trong điều kiện CNTB chuyển sang giai đoạn ĐQCN thì xuất hiện chủ nghĩa Lenin.

- Cùng với chủ nghĩa Lenin là Quốc tế cộng sản ra đời(3/1919). QTCS có chiến lược tập hợp lực lượng mới so với thời của K.Marx.Lenin và QTCS đã bổ sung khẩu hiệu Marx đề ra trong Tuyên ngôn của ĐCS là “Vô sản tất cả các nước và các dân tộc bị áp bức đoàn kết lại”

- Mâu thuẫn về việc tranh giành thuộc địa giữa các nước đế quốc làm bùng nổ chiến tranh thế giới thứ nhất. Lenin biến chiến tranh đế quốc thành nội chiến cách mạng. Cách mạng tháng mười thành công, mở ra một thời đại mới. Sự thành công của cách mang Tháng Mười có vai trò to lớn trong việc hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh .

Tóm lại, chủ nghĩa tư bản chuyển sang giai đoạn đế quốc chủ nghĩa, sự xuất hiện chủ nghĩa Lenin,Quốc tế cộng sản ra đời và sự thành công của cách mạng Tháng Mười là những nhân tố thời đại quan trọng làm xuất hiện tư tưởng Hồ Chí Minh .

c. Những tiền đề tư tưởng – lý luận: 

a. Giá trị truyền thống dân tộc:

 Lịch sử dựng nước và giữ nước  lâu đời đã hình thành nên những  giá trị truyền thống hết sức đặc sắc và cao quý của dân tộc Việt Nam, trở thành tiền đề tư tưởng –lý luận  xuất phát hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh.

          - Đó là truyền thống yêu nước, kiên cường bất khuất, là tinh thần tương thân tương ái, lòng nhân nghĩa, ý thức cố kết cộng đồng, ý chí vươn lên, vượt qua mọi khó khăn thử thách, thông minh, sáng tạo, quý trọng hiền tài….

          - Trong các giá trị đó, chủ nghĩa yêu nước truyền thống là tư tưởng, tình cảm cao quý thiêng liêng nhất, là cội nguồn của trí tuệ sáng tạo và lòng dũng cảm của người VN, cũng là chuẩn mực đạo đức cơ bản của XH. Chủ nghĩa yêu nước sẽ biến thành lực lượng vật chất thực sự khi nó ăn sâu vào tiềm thức, vào ý chí và hành động của mỗi con người. Chính chủ nghĩa yêu nước đã thúc giục Nguyễn Tất Thành ra đi tìm đường cứu nước.

 b.  Tinh hoa văn hoá nhân loại:

Kết hợp các giá trị truyền thống của văn hóa phương Đông với các thành tựu hiện đại của văn minh phương Tây- chính là nét đặc sắc trong qua trình hình thành nhân cách  và văn hóa Hồ Chí Minh

- Tinh hoa văn hóa phương Đông

           + Nho giáo: Hồ Chí Minh đã tiếp thu những mặt tích cực của Nho giáo, đó là: triết lý hành động, tư tưởng nhập thế, hành động giúp đời, ước vọng về  một XH bình trị, hòa mục, triết lý nhân sinh, tu nhân dưỡng tính, đề cao văn hóa lễ giáo, tạo ra truyền thống hiếu học.

           + Phật giáo: Hồ Chí Minh tiếp thu và chịu ảnh hưởng sâu sắc các tư tưởng vị tha, từ bi bác ái, cứu khổ cứu nạn, thương người, nếp sống có đạo đức, trong sạch, giản dị, chămlo làm điều thiện; tinh thần bình đẳng, chống phân biệt đẳng cấp; đề cao lao động, chống lười biếng; chr trương sống không xa lánh đời m,à gắn bó với nhân dân, tham gia vào cuộc đấu tranh chống kẻ thù của dân tộc

  + Chủ nghĩa Tam dân của Tôn Trung Sơn, thấy trong đó “những điều thích hợp  với điều kiện của nước ta”, đó là: dân tộc độc lập, dân quyền tự do, dân sinh hạnh phúc.

      - Tinh hoa văn hóa Phương Tây:

+ Hồ Chí Minh nghiên cứu tiếp thu ảnh hưởng của nền văn hóa dân chủ và cách mạng phương Tây (văn hóa Pháp, tìm hiểu các cuộc CM ở Pháp và Mỹ)

+ Tiếp thu các giá trị của bản Tuyên ngôn nhân quyền và dân quyền của Đại Cách mạng Pháp; các giá trị về quyền sống, quyền tự do, quyền mưu cầu hạnh phúc của bản Tuyên ngôn độc lập ở Mỹ năm 1776.

Tóm lại, trên hành trình cứu nước, HCM đã tự biết làm giàu trí tuệ của mình bằng vốn trí tuệ của thời đại, Đông và Tây, vừa tiếp thu, vừa gạn lọc để từ tầm cao tri thức nhân loại mà suy nghĩ, lựa chọn, kế thừa và đổi mới, vận dụng và phát triển.

+ Chủ nghĩa Marx-Lenin :

- Chủ nghĩa Mác-Lênin là cơ sở thế giới quan và phương pháp luận của TTHCM

Sau khi tiếp xúc Sơ thảo lần thứ nhất những luận cương về vấn đề dân tộc và thuộc địa của V.I. Lênin (1920) Nguyễn Ái Quốc đã “cảm động, phấn khởi, vui mừng đến phát khóc…” vì đã tìm thấy con đường giải phóng dân tộc. Người bắt đầu nghiên cứu, tiếp thu học thuyết Mác – Lênin một cách có chọn lọc, không dập khuôn, máy móc, không sao chép giáo điều, vận dụng để giải quyết những vấn đề thực tiễn của cách mạng Việt Nam.

- Hồ Chí Minh tiếp thu chủ nghĩa Mác-Lênin trên nền tảng những tri thức văn hóa tinh túy được chát lọc, hấp thụ và một vốn chính trị, vốn hiểu biết  phong phú, được tích lũy qua thực tiễn hoạt động vì mục tiêu cứu nước và giải phóng dân tộc.

- Hồ Chí Minh tiếp thu chủ nghĩa Mác-Lênin một cách chọn lọc, theo phương pháp macxit, nắm lấy cái tinh thân, cái bản chất. Vận dụng lập trường, quan điểm, phương pháp biện chứng của chủ nghĩa Mác-Lênin để giải quyết những vấn đề thực tiễn của CMVN, chues không đi tìm những kết luận có sẵn trong sách vở.

“Bây giờ học thuyết nhiều, chủ nghĩa nhiều, nhưng chủ nghĩa chân chính nhất, chắc chắn nhất, cách mạng nhất là chủ nghĩa Lênin”

Hồ Chí Minh: “Lênin_người thầy vĩ đại của cách mạng vô sản, cũng là một vị đạo đức rất cao dạy cho chúng ta phải thực hiện cần, kiệm, liêm, chính. Tinh thần Lênin muôn đời bất diệt”.

2. Những nhân tố chủ quan

- Khả năng tư duy và trí tuệ Hồ Chí Minh.

           + Hồ Chí Minh đã không ngừng quan sát, nhận xét  thực tiễn, làm phong phú thêm hiểu biết của mình, hình thành những cơ sở quan trọng để tạo dựng nên những thành công trong lichx vực hoạt động lý luận

            + Hồ Chí Minh đã khám phá các quy luật vận động xã hội… để khái quát thành lý luận, đem lý luận chỉ đạo thực tiễn và được kiểm nghiệm trong thực tiễn. Nhờ vậy mà lý luận của Hồ Chí Minh mang giá trị khách quan, cách mạng và khoa học

- Phẩm chất đạo đức và năng lực hoạt động thực tiễn.

+ Thể hiện ở tư duy độc lập, tự chủ, sáng tạo, đầu óc có phê phán, tinh tường, sáng suốt trong việc nhận xét, đánh giá các sự vật, sự việc xung quanh.

+ Bản lĩnh kiên định, luôn tin vào nhân dân, khiêm tốn, giản dị, ham học hỏi; nhạy bén với cái mới, có phương pháp biện chứng, có đầu óc thực tiễn.

+ Sự khổ công học tập để chiếm lĩnh đỉnh cao tri thức nhân loại, tâm hồn của một  nhà yêu nước chân chính, một chiến sĩ cộng sản nhiệt thành cách mạng, một trái tim yêu nước, thương dân, sẵn sàng chịu đựng hy sinh vì độc lập, tự do của Tổ quốc, hạnh phúc của nhân dân.

Chính vì thế, Hồ Chí Minh đã khám phá ra lý luận cách mạng thuộc địa trong thời đại mới, xây dựng một hệ thống quan điểm lý luận toàn diện, sâu sắc về cách mạng Việt Nam, kiên trì chân lý và định ra các quyết sách đúng đắn, sáng tạo để đưa cách mang đến thắng lợi.

Tóm lại: TT HCM là sản phẩm tổng hòa của những điều kiện khách quan và chủ quan, của truyền thống văn hóa dân tộc và tinh hoa văn hóa nhân loại. Cùng với thực tiễn dân tộc và thời đại được Hồ Chí Minh tổng kết, chuyển hóa sắc sảo, tinh tế với một phương pháp khoa học, biện chứng, TT HCM đã trở thành tư tưởng Việt Nam hiện đại.