Chương 5: Sự phát triển của chủ nghĩa hiện thực thời kỳ 1860-1914

Kathryn VanSpanckeren

Chương trình Thông tin Quốc tế, Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ, tháng 11/1998

Cuộc Nội chiến Hoa Kỳ (1861 - 1865) giữa miền Bắc công nghiệp và miền Nam nông nghiệp chiếm hữu nô lệ là một bước ngoặt lịch sử Mỹ. Sau chiến tranh, sự lạc quan ngây thơ của một quốc gia dân chủ non trẻ nhường bước cho một thời kỳ kiệt quệ. Chủ nghĩa lý tưởng Mỹ vẫn tồn tại nhưng đã rẽ sang một hướng khác. Trước cuộc Nội chiến, những người theo lý tưởng chủ nghĩa đã giành vòng nguyệt quế về nhân quyền, đặc biệt là việc bãi bỏ chế độ nô lệ. Sau chiến tranh, người Mỹ lại càng lý tưởng hóa về sự tiến bộ và con người tự lập. Đây là kỷ nguyên của những nhà sản xuất và đầu cơ triệu phú, khi mà thuyết tiến hóa của Darwin và “quy luật về sự đấu tranh sinh tồn” của ông dường như là sự phê chuẩn cho những biện pháp đôi khi trái với luân thường đạo lý của các ông trùm kinh doanh.

Thương mại bùng nổ sau chiến tranh. Ngành công nghiệp phục vụ chiến tranh đã đẩy nền công nghiệp ở phương Bắc đi lên và mang đến cho nó uy tín và quyền lực chính trị. Nó cũng mang lại cho những người lãnh đạo công nghiệp kinh nghiệm quý giá trong quản lý con người và máy móc. Những nguồn tài nguyên thiên nhiên khổng lồ - sắt, than đá, dầu lửa, vàng và bạc - của đất Mỹ mang lợi nhuận đến cho các ngành kinh doanh. Hệ thống xe lửa liên lục địa mới, khánh thành năm 1869, và hệ thống điện tín xuyên lục địa bắt đầu hoạt động năm 1861, cung cấp cho nền công nghiệp nguyên vật liệu thị trường và thông tin. Dòng người nhập cư chảy vào liên tục cũng mang lại nguồn cung ứng lao động rẻ mạt có vẻ như vô tận. Hơn 23 triệu người nước ngoài - người Đức, người Scandinavia và người Ireland trong những năm đầu, và rồi sau đó người Trung Âu và Nam Âu liên tục đổ vào nước Mỹ khoảng giữa 1860 và 1910. Những công nhân hợp đồng người Hoa, Nhật và Philippines cũng được các chủ đồn điền ở Hawaii, các công ty xe lửa, và các tập đoàn kinh doanh khác của Mỹ ở vùng bờ biển phía tây nhập cư vào Mỹ.

Vào năm 1860, hầu hết dân Mỹ sống trong những trang trại hay trong những làng nhỏ, nhưng khoảng trước 1919 nửa dân số tập trung vào khoảng 12 đô thị. Những vấn đề của việc đô thị hóa và công nghiệp hóa xuất hiện: nghèo đói và nhà ở quá chật chội, điều kiện sống kém vệ sinh, lương thấp (được gọi là “nô lệ ăn lương”), điều kiện làm việc khó khăn và những kềm hãm không phù hợp với hoạt động kinh doanh. Những nghiệp đoàn lao động phát triển và các cuộc đình công làm cả nước nhận thức được tình cảnh khốn khó của người lao động. Nông dân cũng tham gia đấu tranh chống lại “những tập đoàn tài chính” của miền Đông, những kẻ được gọi là những ông vua ăn cướp như J.P Morgan và John D. Rockefeller. Những ngân hàng ở miền Đông của họ kiểm soát chặt chẽ những tài sản thế chấp và tín dụng thiết yếu cho sự phát triển và nền nông nghiệp ở miền Tây, trong khi các công ty xe lửa tính giá vận chuyển nông sản ra thành phố rất cao. Nông dân dần dần trở thành một đối tượng lố bịch, bị chế giễu như là một anh chàng “quỷnh”, một anh nhà quê thô kệch. Người Mỹ lý tưởng của thời kỳ sau Nội chiến chính là những nhà triệu phú. Nếu vào năm 1860, có không đến 100 người là triệu phú; thì vào khoảng 1875, đã có hơn 1.000 người.

Từ năm 1860 đến 1914, Hoa Kỳ đã biến đổi từ một cựu thuộc địa nông nghiệp, non trẻ, nhỏ bé trở thành một đất nước công nghiệp, hiện đại, khổng lồ. Từ một đất nước vay nợ vào năm 1860, vào khoảng trước năm 1914 nó trở thành một quốc gia giàu có nhất thế giới, với một số dân tăng hơn gấp đôi, từ 31 triệu trong năm 1860 đến 76 triệu trong năm 1900. Trước Thế chiến thứ I, Hoa Kỳ đã trở thành một cường quốc chính trên thế giới.

Khi nền công nghiệp hóa phát triển, sự tha hóa bắt đầu. Những cuốn tiểu thuyết đặc trưng Mỹ của thời Kỳ đó là: Maggie - A Girl of the Streets(Maggie, cô gái điếm) của Stephen Crane, Martin Eden của Jack London và sau này An American Tragedy (Một bi kịch Mỹ) của Theodore Dreiser - đã đặc tả những tổn thất của nền kinh tế và sự tha hóa của mỗi cá nhân yếu ớt và dễ bị tổn thương. Những kẻ sống sót, như Huck Finn của Twain, Humphrey Vanderveyden trong The Sea-Wolf (Hải tặc sói biển) của London và dì Carrie cơ hội chủ nghĩa của Dreiser, chịu đựng được khó khăn nhờ sức mạnh bên trong như lòng tốt, sự linh hoạt mềm dẻo và trên hết là tính cách cá nhân.

Samuel Clemens (Mark Twain) 

(1835 - 1910) 

Samuel Clemens nổi tiếng với bút danh Mark Twain, lớn lên ở thị trấn biên giới Hannibal bên sông Mississippi bang Missouri. Câu nói nổi tiếng của Ernest Hemingway: tất cả nền văn học Mỹ xuất phát từ một cuốn sách vĩ đại, cuốn Adventures of Huckleberry Finn (Những cuộc phiêu lưu của Huckleberry Finn) của Twain, cho thấy vị trí cao vời vợi của nhà văn này trong truyền thống văn học. Đầu thế kỷ 19, nhiều nhà văn Mỹ có khuynh hướng quá hoa Mỹ, quá duy cảm, hoặc quá khoa trương - một phần vì họ vẫn nỗ lực chứng tỏ mình cũng có thể viết sang trọng như người Anh. Phong cách của Twain, trái lại dựa trên tiếng Mỹ bình dân, sống động, khỏe khoắn đã làm cho các nhà văn Mỹ có một cái nhìn mới, một sự trân trọng đối với tiếng nói dân tộc. Twain là nhà văn vĩ đại đầu tiên xuất thân từ vùng đất nội địa nước Mỹ và ông nắm bắt được thứ tiếng lóng khôi hài, độc đáo và tinh thần giải thiêng của xứ sở này(

[1]

).

Đối với Twain và những tác giả Mỹ khác cuối thế kỷ 19, chủ nghĩa hiện thực không thuần túy chỉ là một kỹ thuật văn học: nó là một cách nói lên sự thật và làm nổ tung những quy ước sáo mòn. Vì vậy nó tự do một cách sâu sắc và tiềm tàng sức mạnh phản kháng xã hội. Ví dụ nổi tiếng nhất là Huck Finn, một cậu bé nghèo quyết định đi theo tiếng nói của lương tâm và giúp đỡ một người nô lệ Da đen bỏ trốn tìm tự do, mặc dù Huck nghĩ rằng việc này có nghĩa là anh ta sẽ bị đày xuống địa ngục vì đã phá bỏ luật lệ.

Kiệt tác này của Twain, xuất hiện vào năm 1884, lấy bối cảnh ngôi làng St.Peterburg bên dòng sông Missippi. Huck là con trai của một gã lông bông nát rượu. Khi cậu vừa được một gia đình khả kính nhận làm con nuôi, thì cha cậu trong một cơn say điên loạn đã đe dọa giết cậu. Sợ mất mạng, Huck bỏ trốn, dựng lên cái chết giả của mình. Trên đường trốn chạy Huck gặp một kẻ bị ruồng bỏ, một nô lệ tên Jim. Chủ của anh, cô Watson đang nghĩ cách bán anh cho một vùng nô lệ khắc nghiệt hơn ở vùng hạ lưu sông Mississippi ở sâu dưới miền Nam. Huck và Jim trôi nổi trên một cái bè xuôi dòng Mississippi hùng vĩ, rồi bị một con tàu chạy bằng hơi nước nhận chìm, lạc mất nhau và về sau gặp lại nhau. Họ trải qua những cuộc phiêu lưu trên bộ đầy bất trắc, tức cười, phản ánh tính nhiều mặt, lòng quảng đại, và đôi lúc sự phi lý tàn ác của xã hội. Cuối cùng, người ta khám phá ra rằng chính cô Watson đã trả tự do cho Jim và một gia đình đáng kính muốn đùm bọc cho chú bé Huck hoang dã. Nhưng Huck trở nên bực mình với Xã hội văn minh và dự định trốn thoát đến lãnh địa của người Da đỏ. Đoạn kết mang đến cho độc giả phiên bản trái ngược với huyền thoại cổ điển về thành công của nước Mỹ: đó là con đường rộng mở dẫn đến miền đất hoang dã chưa bị xâm phạm, cách xa những ảnh hưởng suy đồi đạo đức của cái gọi là “văn minh”. Tiểu thuyết của James Fenimore Cooper, những bài tụng ca về con đường rộng mở của Walt Whiman, The Bear (Con gấu) của William Faulkmer; và On the Road (Trên đường) của Jack Kerouac là những ví dụ văn học khác.

Huckleberry Finn mang lại nguồn cảm hứng cho vô số những lý giải văn chương. Rõ ràng cuốn tiểu thuyết là một câu chuyện về cái chết, sự tái sinh và sự khởi đầu. Người nô lệ bỏ trốn - Jim, trở thành một người cha tinh thần đối với Huck. Khi quyết định cứu Jim, Huck, về mặt đạo đức, đã vượt ra khỏi những ràng buộc của xã hội chiếm hữu nô lệ. Chính những cuộc phiêu lưu của Jim đã dẫn dắt Huck làm cho anh thấu hiểu sự phức tạp của bản chất con người và cho anh lòng can đảm.

Cuốn tiểu thuyết cũng kịch hóa lý tưởng của Twain về một cộng đồng hòa hợp “Cái anh muốn, hơn tất cả mọi thứ trên đời lúc ở trên bè là làm cho mọi người hài lòng, cảm thấy mình đúng đắn và tử tế với người khác”. Cũng như con tàu Pequod của Melville, cái bè đã bị chìm, cùng với nó là cái xã hội đặc biệt ấy. Cái thế giới đơn giản, trong lành trên chiếc bè cuối cùng cũng bị nhận chìm bởi sự tiến bộ - con tàu chạy bằng hơi nước - nhưng hình ảnh huyền diệu của con sông vẫn còn ở lại, cũng mênh mông và thay đổi như chính cuộc đời.

Cái quan hệ không bền vững giữa thực tế và ảo tưởng là chủ đề mang tính cách Twain, là cái điều cơ bản lớn lao trong óc khôi hài của ông. Hình ảnh con sông hùng vĩ nhưng đầy cạm bẫy, luôn luôn thay đổi cũng là nét chính trong bức tranh phong cảnh giàu tưởng tượng của ông. Trong Life of the Mississippi (cuộc sống trên dòng sông Mississippi) Twain nhớ lại lúc ông được huấn luyện làm hoa tiêu trên tàu hơi nước, ông đã viết: “Giờ tôi đi làm để nắm được địa thế của con sông. Tôi cố chú tâm và cố gắng điều khiển những gì luôn trôi nổi, khó nắm bắt và đấy là những điều chính yếu”.

Ý thức đạo đức của Twain với tư cách là một nhà văn là âm vang của cái trách nhiệm hoa tiêu của ông lái con tàu đến nơi an toàn. Bút hiệu của Samuel Clemens, “Mark Twain”, là cụm từ mà các thủy thủ trên sông Mississippi dùng để chỉ 2 122 123 sải nước (3,6 mét) là độ sâu cần thiết cho tàu đi an toàn. Mục đích nghiêm túc của Twain, kết hợp với văn óc trào lộng của một thiên tài hiếm có, giữ cho các tác phẩm của ông còn nguyên vẻ tươi trẻ và hấp dẫn.

VĂN HỌC HIỆN THỰC VÀ TRÀO PHÚNG VÙNG BIÊN THÙY

Hai trào lưu văn học chủ yếu ở Mỹ thế kỷ 19 hòa quyện trong Mark Twain đó là trào lưu khôi hài vùng biên cương và văn học mang màu sắc địa phương, hay “văn học địa phương”. Những dòng văn học có quan hệ với nhau này được bắt đầu vào những năm của thế kỷ trước - nhưng đã có mầm mống sớm hơn từ những truyền thồng văn chương truyền miệng của địa phương. Trong những ngôi làng tồi tàn ở biên giới, trên những chiếc tàu chạy đường sông, trong những lều trại ở vùng mỏ và quanh đống lửa trại của những chàng chăn bò cách biệt với những thú vui đô thị, nghệ thuật kể chuyện này bắt rễ và đơm hoa rực rỡ. Sự cường điệu, những truyện tiếu lâm, những lời khoác lác không thể tin được và những nhân vật lao động ngộ nghĩnh đem lại sức sống cho văn học vùng biên giới. Những hình thức trào phúng này được tìm thấy ở nhiều vùng biên thùy (bây giờ là vùng Nam nội địa và hạ Trung Tây), vùng mỏ biên giới và vùng bờ biển Thái Bình Dương. Mỗi vùng có riêng những nhân vật đặc biệt, thú vị và nhiều câu chuyện được góp nhặt về họ: Mike Fink, một người ưa lý sự trên những con tàu xuôi ngược dòng Mississippi; Casey Jones, kỹ sư xe lửa quả cảm; John Henry, người Mỹ Phi châu - một tay lái vững vàng như thép; Paul Bunyan, người thợ xẻ khổng lồ mà tên tuổi được quảng cáo khắp nơi; những người miền Tây như Kit Carson, một chiến binh người Da đỏ, và Davy Crocket, người hướng đạo. Những chiến công phi thường của họ được cường điệu và làm phong phú thêm những khúc ballad, trên các trang báo và tạp chí. Đôi lúc, như với Kit Carson và DaVy Crockett, những câu chuyện này được kết nối lại với nhau thành sách.

Twain, Faulkner, và nhiều nhà văn khác, đặc biệt là người miền Nam đều chịu ơn sâu sắc những cây viết hài thời trước Nội chiến ở vùng biên thùy như Johson Hooper, George Washington Harris, Augustus Longstreet, Thomas Bangs Thorpe và Joseph Baldwin. Từ những nhà văn này và dân cư vùng biên giới rộ lên một sự sinh sôi nảy nở nhanh chóng những từ đặc Mỹ vừa mới, vừa ngộ nghĩnh: “absquatulate” (ra đi), “Flabbergasted” (kỳ lạ), “rampagious” (bất trị, tàn bạo). Những người khoác lác ở địa phương, hay là “những kẻ ầm ĩ có đuôi kêu”, kẻ một mực khẳng định rằng mình là nửa ngựa, nửa cá sấu, tất cả là để nhấn mạnh cái nguồn lực vô hạn của vùng biên giới. Họ lấy thêm sức mạnh từ những hiểm họa của thiên nhiên có thể làm cho người yếu bóng vía kinh sợ. “Tôi là một cơn lốc thực sự, một người khoác lác nói, cứng rắn như gỗ hồ đào và dai như gió Tây Bắc. Tôi có cú đấm thôi sơn và quét một cú có thể bạt đi một đám đông để lại một khoảng trống một hecta”.

CÁC NHÀ VĂN THUỘC TRÀO LƯU VĂN HỌC ĐỊA PHƯƠNG

Cũng như văn học trào phúng phổ biến ở vùng biên cương, dòng văn học mang màu sắc của từng miền cũng có những gốc rễ xa xưa nhưng chỉ cho ra đời những tác phẩm hay nhất một thời gian dài sau Nội chiến. Hiển nhiên, nhiều tác giả thời tiền chiến, từ Henry David Thoreau và Nathaniel Hawthorne cho đến John Greenleaf Whittier và James Russell Lowell, vẽ nên những bức chân dung nổi bật về nhiều vùng đất đặc biệt của Mỹ. Nhưng điều phân biệt các nhà văn địa phương với các bật tiền bối là sự tự ý thức và mối quan tâm đặc biệt đến việc thể hiện một nơi chốn nào đó với sự tả chân đầy ắp các sự kiện một cách chuẩn xác của họ.

Bret Harte (1836 - 1902) được mọi người nhớ đến như là tác giả của nhiều chuyện phiêu lưu như “The Luck of Roaring camp” (Vận may của một trại náo nhiệt) và “The Outcasts of Poker Flat (Những kẻ bị ruồng bỏ), lấy bối cảnh dọc theo vùng biên giới khai mỏ phía Tây. Là một nhà văn thành công vang dội đầu tiên của trường phái văn học mang sắc thái địa phương, Harte trong một thời gian ngắn có lẽ là tác giả nổi tiếng nhất ở Mỹ - sức hấp dẫn của những áng văn lãng mạn của miền Tây đầy tiếng súng của ông là thế. Là một nhà văn hiện thực đích thực, ông là một trong những người đầu tiên đưa những con người dưới đáy xã hội - những gã đánh bạc gian manh, những ả điếm diêm dúa, và những tên cướp thô lỗ - vào trong tác phẩm văn học nghiêm túc. Ông làm điều này rất thành công (giống như Charles Dickens ở Anh, người cũng rất mực ngưỡng mộ tác phẩm của Harte) bằng cách chứng minh rằng rốt cuộc trong số những con người có vẻ như cặn bã này cũng có những tấm lòng vàng.

Nhiều nhà văn nữ được độc giả nhớ đến vì những bức tranh mô tả vùng New England hết sức tinh tế của họ: Mary Wilkins Freeman (1852 - 1930), Harriet Beecher Stowe (1811 - 1896) và đặc biệt Sarah Orne Jewett (1849 - 1909). Sự độc đáo quan sát tinh tế và chuẩn xác về con người và cảnh vật vùng Maine và văn phòng trực cảm của Jeweett được thể hiện đậm nét trong truyện “The White Heron” (Con diệc trắng) trong tuyển tập Country of the Poited Firs (Quê hương những ngọn thông cao) (1896). Các tác phẩm đậm nét địa phương của Harriet Beecher Stowe đặc biệt là The Pearl of Orrs Island (Viên ngọc của đảo Orr - 1862) khắc họa những làng đánh cá bình dị ở Maine, đã có ảnh hưởng lớn đến Jewett. Những nhà văn nữ thế kỷ 19 đã tạo nên một thế giới riêng của họ với những ảnh hưởng và nâng đỡ về mặt đạo lý như có thể thấy trong những lá thư của họ. Phụ nữ trở thành giới độc giả chủ yếu của tiểu thuyết và nhiều phụ nữ còn viết những cuốn truyện, những bài thơ và những truyện cười rất nổi tiếng.

Mọi vùng trong đất nước tự ca ngợi chính mình trong các sáng tác văn học mang màu sắc địa phương. Một số tác phẩm thuộc loại này còn có cả nội dung phản kháng, chống đối mang tính xã hội, đặc biệt vào gần cuối thế kỷ khi mà sự bất bình đẳng xã hội và khó khăn về kinh tế trở thành vấn đề nhức nhối của toàn xã hội. Nạn phân biệt chủng tộc và bất bình đẳng giữa nam-nữ xuất hiện trong tác phẩm của các tác giả miền Nam như George Washington Cable (1844 - 1925) và Katee Chopin (1851 - 1904). Các tác phẩm đầy sức mạnh tố cáo của họ lấy bối cảnh ở Cajun (bang Lousiana thuộc địa của Pháp) đã bứt phá vượt lên trên dòng văn học mang sắc thái địa phương. Cuốn tiểu thuyết The Grandissimes(1880) của Cable bàn đến nạn phân biệt chủng tộc với một nghệ thuật tuyệt vời; cũng như tiểu thuyết táo bạo The Awakening (Bừng tỉnh - 1899) của Kate Chopin, về một phụ nữ với một nỗ lực định mệnh quyết tìm kiếm cho được bản thân mình qua nỗi đam mê, tác phẩm này đã đi trước thời đại. Trong The Awakening, một người đàn bà trẻ có một người chồng thành đạt, hết mực chiều chuộng vợ và những đứa con dễ thương đã từ bỏ gia đình, tiền bạc, địa vị xã hội, và cuối cùng chính cuộc đời mình để theo đuổi sự nhận chân về bản thân. Những cảnh tượng đầy chất thơ và hết sức gợi cảm về biển và chim chóc (bị nhốt trong lồng hay được tự do) và nhạc tính đã tạo cho cuốn tiểu thuyết ngắn này một sự phức tạp và mức độ sâu sắc không ngờ.

Thường đi đôi với The Awakening là câu chuyện thú vị “The Yellow Wallpaper” (Giấy dán tường màu vàng - 1892) của Charlotte Perkins Gilman (1860 - 1935). Cả hai tác phẩm đều bị lãng quên một thời gian dài, chỉ được các nhà phê bình văn học ủng hộ quyền phụ nữ khám phá ra vào cuối thế kỷ 20. Trong câu chuyện của Gilman, một bác sĩ ra vẻ khiêm nhường đã làm cho vợ mình phát điên vì nhốt bà vào trong căn phòng để “chữa” cho bà khỏi bệnh suy nhược thần kinh. Người vợ bị giam cầm này phản chiếu cuộc đời tù tội của mình lên tấm giấy dán tường; trong hình trang trí của nó, bà nhìn thấy những người phụ nữ bị giam cầm đang bò lê la sau những song sắt.

VĂN HỌC HIỆN THỰC VÙNG TRUNG TÂY

Trong nhiều năm làm chủ bút tạp chí Atlantic Monthly, William Dean Howells (1837 1920) đã xuất bản các tác phẩm mang phong cách hiện thực địa phương của Bret Harte, Mark Twain, George Washington Cable và những người khác. Ông còn là nhà văn hàng đầu của chủ nghĩa hiện thực và các tiểu thuyết của ông như A Modern Instance (Một trường hợp thời nay - 1882), The Rise of Silas Lapham (Sự thành công của Silas Lapham - 1885) và A Hazard of New Fotunes (Hiểm họa của vận hội mới - 1890), đan kết một cách cẩn thận những hiện trạng xã hội với cảm xúc của lớp người Mỹ trung lưu bình thường.

Lấy tình yêu, tham vọng, chủ nghĩa lý tưởng và sự cám dỗ những động lực cho các nhân vật của mình, Howells nhận thức một cách sắc sảo về sự băng hoại đạo đức của những nhà tài phiệt kinh doanh trong thời đại hoàng kim của thập niên 70, cuốn The Rise of Silas Lapham của HoWell dùng một tựa đề mỉa mai để xoáy sâu vào điểm này. Silas Lapham làm giàu bằng cách lừa lọc một người bạn kinh doanh già và hành động vô đạo đức của ông đã xáo trộn gia đình ông một cách sâu sắc, mặc dầu trong nhiều năm ông không nhận thức được hành động xấu xa của mình. Cuối cùng Lapham chuộc lại lỗi lầm bằng giải pháp hợp đạo lý, thà chịu phá sản hơn là thành đạt vô đạo. Silas Lapham cũng giống như Huckleberry Finn, là một câu chuyện về sự thất bại: công việc kinh doanh của Silas Lapham sụp đổ là sự lên ngôi về mặt đạo đức của ông. Vào giai đoạn cuối đời, Howells cũng như Twain, ngày càng trở nên tích cực hoạt động cho những lý tưởng chính trị, bảo vệ quyền của những người tổ chức nghiệp đoàn lao động và lên án chủ nghĩa thực dân của Mỹ ở Philippines.

CÁC NHÀ VĂN THEO QUAN ĐIỂM THẾ GIỚI CHỦ NGHĨA

Henry James 

(1843 - 1916) 

Henry James từng viết rằng nghệ thuật, đặc biệt là nghệ thuật văn chương, “tạo ra cuộc sống, tạo ra mối quan tâm, tạo ra sự quan trọng”. Tiểu thuyết và sự nghiệp phê bình của James là những tác phẩm khó nhất, phức tạp nhất và tỉnh táo nhất trong thời kỳ đó. Cùng với Mark Twain, James thường được xếp vào hàng ngũ những tiểu thuyết gia vĩ đại nhất của Mỹ vào nửa sau thế kỷ 19.

James nổi tiếng về “đề tài quốc tế” của mình - đó là mối quan hệ phức tạp giữa những người Mỹ ngây thơ và những người châu Âu có tư tưởng quốc tế. Những cuốn sách mà tác giả viết tiểu sử của ông là Leon Edel cho rằng thuộc vào giai đoạn đầu tiên, hay “giai đoạn quốc tế” của James bao gồm những tác phẩm Transatlantic Sketches (Những phác thảo xuyên Đại Tây Dương) gồm Những bài du ký (1875), The American(Người Mỹ) (1877), Daisy Miller (1879) và một kiệt tác, cuốn The Portrait of a Lady (Chân dung một mệnh phụ) (1881). Trong cuốn The Americanchẳng hạn, Christopher Neuman, một kỹ nghệ gia triệu phú tự lập thân, ngây thơ nhưng thông minh và lý tưởng, đi châu Âu tìm kiếm một ý trung nhân. Khi gia đình cô cự tuyệt vì ông thiếu một nguồn gốc quý tộc, ông lại có cơ hội để rửa hận cho mình khi quyết định không trả thù, ông đã chứng tỏ được sự hơn hẳn về mặt đạo đức của mình.

Thời kỳ sáng tác thứ hai của James là thời kỳ thử nghiệm. Ông khai thác những đề tài mới mẻ - phong trào nữ quyền và cải cách xã hội trong The Bostonians (Người Boston - 1886) và mưu đồ chính trị trong The Princess Casamassima (Công chúa Casamassima - 1886). Ông cũng cố gắng viết cho sân khấu, nhưng thất bại. Vở kịch Guy Domville (1895) bị la ó phản đối ngay đêm công diễn đầu tiên.

Vào giai đoạn thứ ba, hay “giai đoạn chủ yếu” của ông, James trở lại những đề tài quốc tế, nhưng xử lý chúng với sự nghiên cứu tâm lý sâu sắc và tính nghệ thuật được nâng cao. Cuốn The Wings of the Dove (Đôi cánh chim câu - 1902) rất phức tạp và hầu như huyền bí, The Ambassador(Ngài đại sứ - 1903) (mà James cho là cuốn tiểu thuyết hay nhất của mình) và The Golden Bow (Cái tô bằng vàng - 1904) ghi dấu giai đoạn quan trọng này. Nếu chủ đề chính của Twain là các hiện tượng cuộc sống và thế giới hiện thực, thì điều quan tâm thường xuyên của James là tri giác. Với James, chỉ có sự tự nhận thức về mình và tri giác rõ ràng về người khác mới mang lại sự khôn ngoan và một tình yêu vị tha. Trong khi James phát triển luận điểm này, tiểu thuyết của ông càng mang đậm tính chất tâm lý hơn và ít quan tâm đến những sự cố bên ngoài hơn. Trong tác phẩm sau này của James, những sự kiện quan trọng nhất đều mang tính cách tâm lý - thường là những khoảnh khắc giác ngộ thực sự cho phép những nhân vật thấy được sự mê lầm trước đây của mình. Ví dụ, trong The Ambassador, ông Lambert Strether đã luống tuổi nhưng sống rất lý tưởng khám phá một quan hệ yêu đương bí mật và cũng đồng thời phát hiện ra sự phức tạp mới mẻ trong đời sống nội tâm của mình. Sự cứng rắn, cương trực và đạo đức của ông trở nên người hơn và rộng lớn hơn khi ông thấy mình có khả năng chấp nhận những người đã sa ngã, phạm tội.

Edith Wharton 

(1862 - 1937) 

Cũng như James, Edith Wharton có một quãng đời lớn lên ở châu Âu và cuối cùng chọn nó làm chốn dung thân. Bà xuất thân từ một gia đình giàu có, danh giá trong xã hội New York và tận mắt nhìn thấy sự suy vong của tầng lớp xã hội văn minh này. Cùng lọt vào tầm mắt của bà là sự phất lên của những gia đình kinh doanh, trưởng giả vừa học đòi vừa thô bạo. Sự chuyển đổi xã hội này là bối cảnh trong nhiều cuốn tiểu thuyết của bà.

Cũng như James, Wharton nêu ra những tương phản giữa người Mỹ và người Âu. Điều cốt lõi trong mối quan tâm của bà là cái hố sâu ngăn cách giữa thực trạng xã hội và bản ngã bên trong của mỗi người. Thường thì một nhân vật nhạy cảm thấy mình bị mắc kẹt giữa những con người vô cảm hoặc là các thế lực xã hội. Bản thân Edith Wharton đã trải qua kinh nghiệm về cái bẫy đó khi còn là một nhà văn trẻ. Bà đã phải chịu đựng một sự suy sụp tinh thần kéo dài phần nào bởi sự giằng co giữa vai trò làm nhà văn và làm vợ của bà. Những cuốn tiểu thuyết hay nhất của Wharton có The House of Mirth (Ngôi nhà của niềm vui - 1905), The Custom of the Country (Tập tục địa phương - 1913), Summer (Mùa hè - 1917), The Age of Innocence (Thời thơ ngây - 1920), và cuốn tiểu thuyết ngắn được trau chuốt tuyệt vời Ethan Frome (1911).

VĂN HỌC TỰ NHIÊN VÀ HIỆN THỰC TRẦN TRỤI

Sự mổ xẻ những động cơ ám muội về tiền bạc và tính dục trong sáng tác của Wharton và James đã nối kết họ với những tác giả mà xét bề ngoài hình như hoàn toàn khác biệt: Stephen Crane, Jack London, Frank Norris, Theodore Dreiser và Upton Sinclair. Giống như những nhà văn có quan điểm thế giới chủ nghĩa, nhưng với độ xác thực cao hơn, những nhà văn tự nhiên chủ nghĩa này đã sử dụng cơ sở hiện thực để liên hệ giữa cá nhân với xã hội. Họ thường vạch ra những vấn đề xã hội và chịu ảnh hưởng sâu sắc của học thuyết Darwin và lý thuyết triết học có liên quan của chủ nghĩa định mệnh, xem cá nhân như những con cờ của những thế lực kinh tế - xã hội vượt ra ngoài tầm kiểm soát của họ.

Chủ nghĩa tự nhiên thực chất là biểu hiện văn học của thuyết định mệnh. Kết hợp với sự mô tả chân thực, lạnh lùng cuộc sống của tầng lớp hạ lưu, thuyết định mệnh chối bỏ tôn giáo như là một sức mạnh thúc đẩy trên thế giới và thay vào đó quan niệm thế giới như là một cỗ máy. Các nhà tư tưởng Ánh sáng thế kỷ 18 cũng tưởng tượng thế giới là một cỗ máy, nhưng là một cỗ máy hoàn hảo, do Thượng đế tạo nên và dẫn đường đến sự tiến bộ và sự cải thiện nhân bản. Các nhà văn tự nhiên chủ nghĩa trái lại cho rằng thế giới là một cỗ máy mù quáng, chẳng có gì là thiêng liêng và vượt ra ngoài sự kiểm soát.

Nhà sử học Mỹ thế kỷ 19 Henry Adams xây dựng nên một lý thuyết chi tiết về lịch sử có liên hệ đến ý tưởng một cỗ máy phát điện, hay sức mạnh máy móc và một sự chuyển hóa năng lượng hoặc sự suy sụp của sức mạnh này. Adams không nhìn thấy những tiến bộ xã hội, ông chỉ nhìn thấy sự đi xuống không thể tránh khỏi của xã hội loài người.

Stephen Crane, con trai của một mục sư, trình bày sự đánh mất Thượng đế một cách cô đọng nhất:

Một người nói với vũ trụ:

“Thưa ngài, tôi tồn tại!”

“Tuy nhiên”, vũ trụ đáp lời

“Sự kiện đã không tạo nên trong ta

Một ý thức bổn phận”.

Giống như chủ nghĩa lãng mạn, chủ nghĩa Tự nhiên xuất hiện đầu tiên ở châu Âu. Nó thường được xem là xuất phát từ những tác phẩm của Honoré de Balzac vào thập niên 40 và được nhìn nhận như là một trào lưu văn học Pháp gắn liền với tên tuổi Gustave Flaubert, Edmond và Jules Goncourt, Émile Zola và Guy de Maupassant. Nó mạnh dạn phơi trần mặt trái bị che khuất của xã hội và những đề tài như ly dị, tình dục, ngoại tình, khốn cùng và tội ác.

Chủ nghĩa Tự nhiên nở rộ khi người Mỹ bắt đầu công cuộc đô thị hóa và nhận thức được tầm quan trọng của các thế lực kinh tế và xã hội rộng lớn. Vào trước 1890, các cửa ngõ biên giới được công bố chính thức đóng cửa. Hầu hết người Mỹ sống ở các thành phố, và việc kinh doanh có vai trò thống trị ngay cả ở những vùng thôn quê xa xôi, hẻo lánh.

Stephen Crane

(1817 -1900) 

Stephen Crane sinh ở Jersey. Tổ tiên của ông có lẽ là một trong những chiến sĩ của cuộc chiến tranh Cách mạng, những mục sư, những cảnh sát trưởng, những quan tòa, và nông dân đã sống trước đó một thế kỷ. Lập nghiệp là một phóng viên, ông cũng viết tiểu thuyết, tiểu luận, thơ và kịch. Crane nhìn cuộc đời ở dạng thô thiển trần trụi nhất, ở trong những khu nhà ổ chuột về trên chiến trường. Những truyện ngắn của ông - đặc biệt “The Open Boat” (Con thuyền), “The Blue Hotel” (Khách sạn màu xanh da trời) và “The Bride Comes to Yellow Sky” (Cô dâu đến Yellow Sky

[2]

) - là những ví dụ cho thể loại đó. Cuốn tiểu thuyết không thể nào quên về Nội chiến, The Red Badge of Courage (huy hiệu đỏ anh dũng) được nhiệt liệt hoan nghênh khi xuất bản năm 1895, nhưng ông không có được thời gian để tắm mình trong vinh quang trước khi chết ở tuổi 29, vì quá khinh suất trong việc giữ gìn sức khỏe. Ông hầu như bị lãng quên suốt trong hai thập niên đầu của thế kỷ 20, nhưng lại được dựng tượng qua một tiểu sử ngợi ca do Thomes Beer viết năm 1923. Kể từ đó, ông càng ngày càng trở nên nổi tiếng như là một người bênh vực quyền lợi quần chúng, một nhà văn hiện thực và tượng trưng chủ nghĩa.

Tác phẩm Maggie - A Girl of the Streets (Maggie - Cô gái điếm - 1893) của Crane là một trong những tác phẩm hay nhất nếu không phải là sớm nhất của chủ nghĩa tự nhiên Mỹ. Đây là câu chuyện đau lòng về một cô gái trẻ đã nghèo lại nhạy cảm, xuất thân từ một gia đình mạt hạng, bố mẹ rượu chè, vô học, hoàn toàn ruồng bỏ cô. Yêu và nóng lòng muốn trốn thoát không khí địa ngục gia đình, cô đã bị một gã đàn ông trẻ dụ dỗ về sống với mình, sau đó chẳng bao lâu gã lại bỏ rơi cô. Khi mà ngay cả người mẹ tự cho mình là đứng đắn cũng chối bỏ cô, thì Maggie chỉ còn cách trở thành một cô gái đứng đường để nuôi thân, nhưng chẳng bao lâu cô tự tử vì tuyệt vọng. Đề tài và chất liệu hoàn toàn trần tục kết hợp với văn phong khoa học, khách quan, không răn dạy đạo đức, đã đánh dấu Maggie là một tác phẩm tự nhiên chủ nghĩa.

Jack London 

(1876 - 1916) 

Từ công nhân nghèo, tự học ở California, nhà văn của chủ nghĩa tự nhiên Jack London đã có một cú nhảy ngoạn mục từ cảnh cơ hàn bước lên đài danh vọng bởi tuyển tập truyện ngắn đầu tiên của mình, The Son of the Wolf (Đứa con của Sói - 1904), phần lớn bối cảnh là ở vùng Klondike ở Alaska và Yukon ở Canada. Những cuốn sách bán chạy khác của ông gồm The Call of the Wild (Tiếng gọi nơi hoang dã - 1903) và The Sea-Wolf(Hải tặc sói biển - 1904), khiến ông trở thành nhà văn được trả nhuận bút cao nhất ở Hoa Kỳ vào thời đó.

Cuốn tiểu thuyết mang tính cách tự thuật Martin Eden (1909) miêu tả những căng thẳng nội tại của “giấc mơ Mỹ” mà bản thân London đã trải qua khi ông như một vì sao từ nghèo khổ tối tăm bay đến chỗ giàu sang và danh tiếng. Eden, một thủy thủ nghèo mạt rệp, không được học hành nhưng thông minh và ham hiểu biết, quyết tâm trở thành nhà văn. Cuối cùng tác phẩm của anh làm cho anh trở nên giàu có và nổi tiếng, nhưng cũng chính lúc đó Eden nhận ra rằng người con gái mà anh yêu chỉ quan tâm đến tiền bạc và danh tiếng của anh mà thôi. Sự vỡ mộng trong tình yêu vì người trong mộng của mình hoàn toàn không có khả năng yêu thương đã làm cho anh mất luôn lòng tin vào phẩm giá con người. Anh cũng là nạn nhân của sự tha hóa giai cấp, vì anh không còn thuộc về tầng lớp lao động nữa, trong khi anh chối bỏ những giá trị vật chất của tầng lớp quý tộc mà vì nó anh đã phải lao động và nỗ lực vượt bực. Trên chuyến tàu đến Nam Thái Bình Dương anh đã nhảy xuống biển tự tử. Cũng như nhiều cuốn tiểu thuyết hay nhất thời đó, Martin Eden là câu chuyện về sự thất bại. Nó là mẫu mực cho cuốn The Great Gatsby (Gatsby vĩ đại) của F. Scott Fitzgerald khi nó bộc lộ sự tuyệt vọng của con người giữa vinh hoa phú quý.

Theodore Dreiser 

(1871 - 1945) 

Năm 1925, tác phẩm An American Tragedy (Một bi kịch Mỹ) của Theodore Dreiser ra đời, cũng giống như Martin Eden của London, khám phá những hiểm họa của giấc mơ Mỹ. Câu chuyện tái hiện đến từng chi tiết nhỏ về cuộc đời của Clyde Griffiths, một cậu bé kém ý chí và có chút ít ý thức. Cậu lớn lên trong một gia đình nghèo khó, đi lang thang hành nghề thuyết giáo. Cậu bé sớm nuôi mơ ước được giàu sang và được một người phụ nữ đẹp yêu. Rồi anh ta được một người bác giàu có nhận vào làm trong nhà máy của ông. Khi người bạn gái Roberta của anh có thai, cô yêu cầu anh ta phải cưới. Trong khi đó, Clyde lại đem lòng yêu một cô gái thuộc xã hội thượng lưu là đại diện cho sự thành công, tiền tài và địa vị xã hội. Clyde cẩn thận vạch kế hoạch dìm Roberta chết trong một chuyến đi chơi thuyền, nhưng vào giây phút cuối cùng anh lại đổi ý; tuy nhiên cô vẫn ngẫu nhiên té xuống nước. Clyde vốn bơi giỏi đã không cứu cô, và cô chết đuối. Khi Clyde bị ra hầu tòa, Dreiser kể lại câu chuyện theo chiều ngược lại, đã khôn khéo sử dụng những vị trí thuận lợi của luật sư công tố và luật sư bào chữa để phân tích từng bước đi và động lực dẫn Clyde, một thanh niên tính tình vốn dịu dàng, rất mộ đạo và có quan hệ gia đình tốt đẹp, đến chỗ phạm tội giết người.

Mặc dầu không có được phong cách tinh tế nhưng Dreiser trong An American Tragedy lại chứng tỏ là ngòi bút bậc thầy. Những chi tiết chính xác của tác phẩm đã tạo được một cảm nhận mãnh liệt về một tấn bi kịch không thể nào tránh khỏi. Cuốn tiểu thuyết là một bức tranh cay độc làm tổn thương huyền thoại về sự thành công dễ dàng ở Mỹ, và nó cũng là một câu chuyện phổ biến về những áp lực của công cuộc đô thị hóa, hiện đại hóa, và sự tha hóa. Nó cũng nói lên nhiều khía cạnh về những tưởng tượng lãng mạn và nguy hiểm của những kẻ bị tước đoạt.

An American Tragedy phản ánh sự bất mãn, lòng ghen tị, và sự thất vọng làm dân nghèo và tầng lớp lao động phải đau khổ trong sự cạnh tranh gay gắt của xã hội Mỹ, nơi mà sự thành công vừa là động lực vừa là nỗi ám ảnh. Khi sức mạnh của ngành công nghiệp Mỹ trỗi dậy, cuộc sống hào nhoáng của lớp người giàu có xuất hiện hàng ngày trên báo ảnh và tạp chí là một sự tương phản rất rõ nét với cuộc sống ảm đạm buồn tẻ của đa số nông dân và tầng lớp công nhân ở đô thị. Truyền thông đại chúng đã thổi phồng lên những ước ao đổi đời và những ham muốn phi lý. Những vấn đề như thế là hết sức bình thường với những đất nước đang hiện đại hóa, tạo đất sống cho trào lưu báo chí có xu hướng khuấy bùn đó là một loại phóng sự điều tra phanh phui có chiều sâu, cung cấp tư liệu về những vấn đề xã hội và tạo ra sự thúc đẩy quan trọng cho việc cải tạo xã hội.

Truyền thống vững mạnh của báo chí điều tra Mỹ bắt nguồn từ giai đoạn này. Trong suốt thời gian ấy, tờ tạp chí tầm cỡ quốc gia như là McCluresvà Collier’s đã xuất bản cuốn History of the Standard Oil Company

[3]

 (Lịch sử của công ty dầu mỏ Standard Oil - 1904) của Ida M. Tarbell, The Shame of the Cities (Nỗi ô nhục của các đô thị - 1904) của Lincoln Steffens, và các vụ phanh phui đầy tai tiếng khác. Những cuốn tiểu thuyết bới móc sử dụng những kỹ thuật báo chí độc đáo để khắc họa những điều kiện sống khắc nghiệt và sự áp bức. Cuốn The Octopus (Bạch tuộc - 1901) của Frank Norris theo phái Dân túy đã phanh phui những vụ bê bối của những công Ty hỏa xa lớn, trong lúc đó cuốn The Jungle (Rừng rậm - 1908) của Upton Sinclair theo phái xã hội đã phơi bày sự dơ dáy bẩn thỉu của công nghệ làm thịt hộp ở Chicago. Cuốn The Iron Heel (Gót sắt - 1908) với cái nhìn bi quan của Jack London thì đi trước cuốn năm 1984 của George Orwell trong việc tiên đoán một cuộc chiến giai cấp và việc đảo chính cướp chính quyền.

Một phản ứng có tính nghệ thuật hơn là các chân dung hiện thực hay nhóm chân dung những nhân vật bình thường và những thất vọng trong cuộc sống nội tâm. Tuyển tập truyện ngắn Main-Travelled Roads (Những nẻo đường chính - 1891) của tác giả được William Dean Howell bảo trợ, Hamlin Garland (1860 - 1940) là phòng tranh trưng bày chân dung của những người bình thường. Nó khắc họa những bức tranh đáng kinh ngạc về sự khốn cùng của nông dân miền Trung Tây đòi cải cách nông nghiệp. Tựa cuốn sách ám chỉ về nhiều con đường chạy về hướng Tây mà những người khẩn hoang nhọc nhằn đã đi theo và những con đường chính đầy bụi bặm ở các làng định cư của họ.

Gần gũi với Main-Travelled Roads của Garland là Winesburg, Ohio (Thành phố Winesburg, bang Ohio) của Sherwood Anderson (1876 - 1941) được bắt đầu 1916. Đây là tuyển tập truyện ngắn rời rạc về các cư dân của một thành phố hư cấu Winesburg qua cái nhìn của một phóng viên trẻ thơ ngây George Willard, người cuối cùng cũng ra đi tìm kiếm cơ may của mình ở đô thị. Giống như Main-Travelled Roads và những tác phẩm theo trường phái tự nhiên khác của thời kỳ này, Winesburg, Ohio nhấn mạnh đời sống nghèo khổ âm thầm, sự cô đơn và tuyệt vọng của các thành phố nhỏ ở Mỹ.

“TRƯỜNG PHÁI CHICAGO” TRONG THI CA

Ba nhà thơ miền Trung Tây lớn lên ở bang Illinois và chia sẻ mối quan tâm của miền Trung Tây với quần chúng là Carl Sandburg, Vachel Lindsay và Edgar Lee Masters. Thơ của họ thường quan tâm đến những cá nhân của bóng tối, họ phát triển những kỹ thuật mang yếu tố hiện thực, những diễn tả đầy kịch tính, giúp họ thu hút được đông đảo độc giả hơn. Họ là một phần của văn học miền Trung Tây, hay trường phái Chicago nổi lên trước Thế chiến thứ nhất thách thức định chế văn học ở bờ Đông. Sự “Phục hưng của Chicago” là một bước ngoặt của nền văn hóa Mỹ: nó chứng minh rằng văn hóa của vùng đất này đã trưởng thành.

Edgar Lee Masters 

(1868 - 1950) 

Trước thềm của thế kỷ 20, Chicago đã trở thành một đô thị lớn, quê hương của nền kiến trúc cách tân và những bộ sưu tập nghệ thuật tầm vóc thế giới. Chicago cũng là nơi ra đời của tờ Poetry của Harriet Monnoe, một tạp chí văn học quan trọng nhất thời đó.

Trong số những nhà thơ đương đại đáng chú ý mà tạp chí này đã giới thiệu, có Edgar Lee Masters, tác giả tập thơ dấn thân Spoon River Anthology (Tuyển tập Spoon River - 1915). Tập thơ nổi bật với ngôn ngữ hàng ngày “chẳng thơ một chút nào” hết sức mới mẻ, một sự bộc bạch thẳng thắn về tính dục, cái nhìn phê phán về cuộc sống làng quê, và những miêu tả cường điệu về đời sống nội tâm của những con người chẳng có gì nổi bật.

Spoon River Anthology là tuyển tập những chân dung được trình bày như những đoạn bi ký viết bằng ngôn ngữ thông thường tóm lược cuộc đời của những người dân quê như thể bằng lời lẽ của chính họ. Nó vẽ ra toàn cảnh của một làng quê qua cái nghĩa trang của nó: 250 người chôn ở đấy đã lên tiếng bộc bạch những bí mật sâu kín nhất của họ. Nhiều người có quan hệ mật thiết với nhau; thành viên của 20 gia đình nói về những thất bại và giấc mơ của họ bằng những bài tự sự theo thể thơ-tự-do hiện đại một cách đáng ngạc nhiên.

Carl Sandburg 

(1878 - 1967) 

Một người bạn của ông đã nói: “Cố viết ngắn gọn về Carl Sandburg cũng giống như cố gắng chụp hình hẻm núi Grand Canyon(

[4]

) bằng một tấm hình đen trắng”. Là nhà thơ, nhà sử học, nhà văn viết tiểu sử, tiểu thuyết, sáng tác nhạc và viết tiểu luận - Sandburg - con trai của một người thợ rèn đường sắt xứng đáng với tất cả những danh hiệu đó và còn hơn thế nữa. Sống bằng nghề viết báo, ông viết tiểu sử đồ sộ về Abraham Lincoln - một trong những tác phẩm kinh điển về thể loại này của thế kỷ 20.

Đối với nhiều người, Sandburg là một Walt White hiện đại. Ông viết những vần thơ yêu nước và những bài thơ đầy cảm xúc về đời sống đô thị, những giai điệu đơn giản trẻ thơ và những khúc ballad. Ông đi khắp nơi ngâm thơ và ghi âm thơ của mình bằng một giọng ngâm có âm điệu du dương, ngọt ngào, thực sự là một cách hát. Tự bản chất ông hoàn toàn khiêm tốn, dù cho tiếng tăm lừng lẫy cả nước. Điều ông mong muốn trong cuộc sống như một lần ông nói là “được thoát khỏi giam cầm... được ăn đều đặn... được in ra những gì tôi viết... một tình yêu nơi quê nhà và chút ít âu yếm trìu mến nơi đây và xa kia trong toàn cảnh nước Mỹ... (và) được ca hát mỗi ngày”.

Bài thơ “Chicago” (1914) là một ví dụ tuyệt vời cho những chủ đề trên và cho phong cách Whitman của ông:

Gã bán thịt heo cho toàn thế giới,

Người làm dụng cụ, kẻ chất đống lúa mì,

Người rong chơi với những đường xe lửa và

Người chuyển hàng của đất nước;

Như bão tố, ồn ào, đầy sức mạnh

Thành phố của những đôi vai vững vàng.

Vachel Lindsay 

(1879 - 1931) 

Vachel Lindsay là một mục sư theo phái Dân túy ở một thị trấn nhỏ miền Trung Tây và là người sáng tạo ra loại thơ có nhịp điệu mạnh mẽ làm ra để đọc lớn trước đám đông. Sáng tác của ông là một sự kết hợp kỳ ảo với một mặt là những hình thức thơ ca bình dân, hay dân gian, chẳng hạn như những bài hát phúc âm Thiên Chúa giáo và ca nhạc tạp kỹ và mặt khác là thi pháp tiên tiến của các trào lưu hiện đại. Là một nhà thơ đọc trước công chúng cực kỳ nổi tiếng thời đó, những cách đọc của Lindsay là tiền thân những cách đọc thơ của nhóm “Beat” thời sau thế chiến II có đệm nhạc Jazz.

Để phổ biến thơ cho công chúng, Lindsay phát triển cái mà ông gọi là một “loại ca nhạc tạp kỹ cao cấp”, dùng âm nhạc và các tiết tấu mạnh. Là người phân biệt chủng tộc dựa vào tiêu chuẩn hiện nay, bài thơ nổi tiếng của ông “The congo” (1914) ca ngợi lịch sử của những người Phi châu bằng cách pha trộn nhạc Jazz, thơ, âm nhạc và ca từ. Ông đồng thời làm cho những nhân vật lỗi lạc trong lịch sử nước Mỹ chẳng hạn như Abraham Lincoln (trong bài “Abraham Lincoln Walks at Midnight” Abraham Lincoln đi dạo giữa đêm khuya và John Chapman (“Johnny Appleseed” - Johnny hạt táo) trở nên bất tử bởi nghệ thuật pha trộn giữa hiện thực và huyền thoại.

Edwin Arlington Robinson 

(1869 - 1935)

Edwin Arlington Robinson là nhà thơ Mỹ xuất sắc nhất vào cuối thế kỷ 19. Giống như Edgar Lee Masters, ông nổi tiếng vì những phát hiện về nét khôi hài, tính cách thiếu hoàn hảo của những con người bình thường. Nhưng không giống Masters, Robinson dùng âm luật truyền thống. Thị trấn Tilbury do ông tưởng tượng ra cũng giống như Spoon River của Masters chứa đựng bao cuộc sống mòn trong tuyệt vọng âm thầm. Một số những bài thơ tự sự nổi tiếng của Robinson là “Luke Havergal” (1896), về một tình nhân bị bỏ rơi, “Miniver Cheevy” (1910), hình ảnh một con người mộng mơ lãng mạn; và “Richard Cory” (1896), một chân dung ảm đạm về một con người giàu có đã tự kết liễu đời mình:

Mỗi khi Richard Cory đi ra phố, 

chúng tôi tụ trên vỉa hè đứng nhìn ông:

Ông là một quý ông lịch duyệt

Ân cần, đẹp tươi; thon thả, uy nghiêm.

Và ông luôn ăn mặc thật chỉnh tề, nhã nhặn

Ông luôn nhân từ khi trò chuyện cùng ai

Ông vẫn thường đỏ mặt lên khi nói,

“Chào ông” và trông ông rạng rỡ mỗi bước đi.

Ông giàu có - vâng, còn giàu hơn cả một ông vua -

Ông được dạy dỗ để phong nhã trong từng cử chỉ:

Cuối cùng, chúng tôi nghĩ rằng ông là tất cả những gì Khiến chúng tôi ao ước được là ông.

Vì thế chúng tôi tiếp tục làm việc, và đợi chờ may mắn

Và qua ngày không có thịt ăn, và nguyền rủa bánh mì 

Còn Richard Cory, một đêm hè êm vắng, 

Đã về nhà và bắn một viên đạn vào đầu ông.

“Richard Cory” chiếm được một chỗ đứng bên cạnh Martin Eden, An American Tragedy, và The Great Gatsby như một lời cảnh tỉnh đầy sức mạnh chống lại huyền thoại về sự thành công được thổi phồng lên biến thành bệnh dịch hành người dân Mỹ trong thời đại của những nhà triệu phú.

HAI TIỂU THUYẾT GIA MANG SẮC THÁI ĐỊA PHƯƠNG

Hai nữ tiểu thuyết gia Ellen Glasgow (1873 -1945) và Willa Cather (1873 - 1947) chuyên khám phá về thế giới phụ nữ, và đặt họ vào trong những khung cảnh địa phương được xây dựng với một vẻ rực rỡ, huy hoàng. Thực ra, không ai trong hai người tuyên bố những vấn đề đặc biệt về phụ nữ. Trong các tác phẩm đầu tay của nhân vật chính là nam, và chỉ khi họ đã tạo được sự tự tin và một độ chín trong nghệ thuật, họ mới quay sang mô tả đời sống của phụ nữ. Glasgow và Cather chỉ có thể được xem là “các nhà văn nữ” theo nghĩa mô tả, vì tác phẩm của họ không thể phân loại được.

Glasgow người vùng Richmond bang Virginia, thủ phụ cũ của phe miền Nam thời Nội chiến. Các tiểu thuyết hiện thực của bà phản ánh sự biến đổi của miền Nam từ một nền kinh tế nông nghiệp sang công nghiệp. Các tác phẩm có giá trị như Virginia (1912) xoay quanh những kinh nghiệm của người miền Nam, trong lúc những tác phẩm sau này như Barren Groand (Đất bạc màu (1925) - được công nhận là tác phẩm hay nhất của bà - kịch hóa cuộc đời những phụ nữ tài hoa cố gắng vượt qua những lề thói truyền thống bó hẹp của miền Nam, khuôn định thiên chức nội trợ, trách nhiệm gia đình và sự phụ thuộc của phụ nữ.

Cather, một người Virginia khác, lớn lên trên thảo nguyên Nebradka giữa những người di dân khẩn hoang - sau này làm cho họ sống mãi trong cuốnO Pionners! (Ôi! Những người khai hoang - 1913), My Antonia (Antonia của tôi - 1918), và câu chuyện nổi tiếng của bà Neighbour Rosicky (Người hàng xóm Rosicky - 1928). Trong cuộc đời, bà trở nên ngày càng xa lạ với chủ nghĩa vật chất của cuộc sống hiện đại và viết về những ảo mộng khác nhau ở Tây Nam nước Mỹ và trong quá khứ. Cuốn Death Comes for the Archbishop (cái chết của ngài giám mục - 1927) dựng lại tinh thần lý tưởng của hai tu sĩ thế kỷ 16 lập nên Giáo hội Công giáo ở sa mạc New - Mexico. Tác phẩm của Cather tưởng niệm những khía cạnh quan trọng của kinh nghiệm Mỹ bên ngoài dòng văn học chính thống - như việc khai khẩn, sự thành lập tôn giáo, và cuộc sống độc lập của phụ nữ.

SỰ VƯƠN LÊN CỦA NỀN VĂN HỌC MỸ DA ĐEN

Thành tựu văn học của người Mỹ Da đen là một trong những bước phát triển văn học nổi bật nhất sau Nội chiến. Các dòng văn học Mỹ da đen đã bắt rễ trong các tác phẩm của Booker T. Washington, W.E.B. Du Bois, James Weldon Johson, Charles Waddell Chesnutt, Paul Laurence Dunbar và những người khác, đáng chú ý nhất là thể loại tiểu sử tự thuật, văn học phản kháng, những bài thuyết giảng, thơ và âm nhạc.

Booker T. Washington 

(1856 - 1915) 

Booker T. Washington, nhà giáo dục và người lãnh đạo Da đen nổi bật nhất vào thời đó. Ông sinh ra và lớn lên trong thân phận nô lệ ở quận Franklin - bang Virginia, cha là người Da trắng chủ nô, mẹ là nữ nô lệ Da đen. Tiểu sử tự thuật đơn giản, rất hay của ông Up From Slavery (Đứng lên từ cuộc đời nô lệ - 1901), kể lại cuộc đấu tranh thắng lợi của ông trong việc tu dưỡng bản thân. Ông trở nên nổi tiếng bởi những nỗ lực trong việc cải thiện cuộc sống của những người Mỹ Da đen; chính sách hòa giải với người Da trắng của ông - một nỗ lực giúp đỡ những người Mỹ Da đen mới được giải phóng hòa nhập vào dòng chảy chung của xã hội Mỹ - được vạch ra trong diễn văn nổi tiếng của ông nhan đề “Atlanta Exposition Address” (1895).

W.E.B. Du Bois 

(1868 - 1963) 

Sinh ở New England và được đào tạo ở Đại học Harvard và Đại học Berlin (Đức), W. E. B. Du Bois là tác giả của bài viết “Of Mr Booker T. Washington and Others” (Về ông Booker T. Washington và nhữngh người khác), một tiểu luận về sau được tập hợp trong cuốn sách nổi tiếng của ông The Souls of Black Folk (Tâm hồn người Da đen - 1903). Du Bois cẩn thận chứng minh rằng dù cho Washington có nhiều thành tích, ông thật sự đã chấp nhận sự kỳ thị chủng tộc - sự đối xử bất bình đẳng và phân biệt đối với người Mỹ Da đen - và sự kỳ thị ấy tất yếu sẽ dẫn đến địa vị thấp kém của người Da đen, đặc biệt là trong giáo dục. Du Bois, một sáng lập viên của Hiệp hội quốc gia vì sự tiến bộ của người da màu (NAACP), cũng viết những lời đánh giá nhạy bén, sắc sảo về truyền thống và văn hóa của người Mỹ gốc Phi; tác phẩm của ông giúp những người trí thức Da đen khai thác nền văn học và âm nhạc dân gian phong phú của dân tộc mình.

James Weldon Johnson 

(1871 - 1938)

Cũng như Du Bois, nhà thơ James Weldon Johnson tìm cảm hứng trong những bài dân ca của người Mỹ Da đen. Bài thơ “O Black and Unknown Bards” (Ôi, những nhà thơ Da đen vô danh! - 1917) của ông có đoạn

Trái tim người nô lệ nào trào tuôn bao giai điệu 

Như trong bài “Lẻn bước đến bên Chúa” một khúc nhạc dịu êm 

Linh hồn anh chắc tự do bay lượn hằng đêm, 

Dầu quanh đôi tay anh xích xiềng xiết chặt.

Mang trong mình dòng máu pha trộn giữa Da đen và Da trắng, Johnson đã tìm hiểu vấn đề phức tạp của chủng tộc trong cuốn tiểu thuyếtAutobiography of an Ex-Colored (Tiểu sử tự thuật của một người lai - 1912) viết về một người pha trộn hai dòng máu đã “vượt qua” định kiến (hay là được chấp nhận) làm người Da trắng. Cuốn sách chuyển tải một cách có hiệu quả sự quan tâm của người Mỹ Da đen với những vấn đề nguồn gốc lai lịch ở Mỹ.

Charles Waddell Chesnutt 

(1858 - 1932) 

Charles Waddell Chesnutt, tác giả của hai tuyển tập truyện ngắn, The Conjure Woman (Nữ pháp sư - 1899), The Wife of His Youth (Người vợ thời son trẻ - 1899) tiểu thuyết The Marrow Of Trandittion (Cốt lõi của truyền thống - 1901), và một cuốn tiểu sử về Frederick Douglass, đi trước thời đại. Truyện ngắn của ông dựa trên các đề tài về chủng tộc, nhưng tránh né những kết cục có thể đoán trước được và những tình cảm chung chung, nhân vật của ông là những cá nhân rõ rệt với những thái độ phức tạp về mọi việc, bao gồm cả vấn đề chủng tộc. Chesnutt thường mô tả sức mạnh của cộng đồng Da đen và khẳng định những giá trị đạo đức và sự đoàn kết chủng tộc.

[1]

 Tinh thần chống sùng bái thánh tượng nổi lên đầu tiên ở châu Âu thể hiện đậm nét trong văn học trào phúng dân gian.

[2]

 Yellow Sky: tên một thị trấn trong truyện ngắn nổi tiếng này.

[3]

 Standard Oil Company: một công ty dầu lửa hàng đầu của Mỹ. Tên viết tắt của nó là S.O và đọc là ESSO.

[4]

 Grand Canyon: một thung lũng rộng mênh mông bị sông Colorado cắt ngang ở vùng cao nguyên thuộc Tây Bắc Arizona. Hẻm núi ngoạn mục đẹp như một tác phẩm điêu khắc này có chiều rộng từ 0,2 đến 29km và trải dài từ cửa sông Paria gần địa phận phía Bắc của Arizona đến vách núi Grand Wash gần Nevada, tức là vào khoảng 446 km.

Chương 5: Sự phát triển của chủ nghĩa hiện thực thời kỳ 1860-1914

Kathryn VanSpanckeren

Chương trình Thông tin Quốc tế, Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ, tháng 11/1998

Cuộc Nội chiến Hoa Kỳ (1861 - 1865) giữa miền Bắc công nghiệp và miền Nam nông nghiệp chiếm hữu nô lệ là một bước ngoặt lịch sử Mỹ. Sau chiến tranh, sự lạc quan ngây thơ của một quốc gia dân chủ non trẻ nhường bước cho một thời kỳ kiệt quệ. Chủ nghĩa lý tưởng Mỹ vẫn tồn tại nhưng đã rẽ sang một hướng khác. Trước cuộc Nội chiến, những người theo lý tưởng chủ nghĩa đã giành vòng nguyệt quế về nhân quyền, đặc biệt là việc bãi bỏ chế độ nô lệ. Sau chiến tranh, người Mỹ lại càng lý tưởng hóa về sự tiến bộ và con người tự lập. Đây là kỷ nguyên của những nhà sản xuất và đầu cơ triệu phú, khi mà thuyết tiến hóa của Darwin và “quy luật về sự đấu tranh sinh tồn” của ông dường như là sự phê chuẩn cho những biện pháp đôi khi trái với luân thường đạo lý của các ông trùm kinh doanh.

Thương mại bùng nổ sau chiến tranh. Ngành công nghiệp phục vụ chiến tranh đã đẩy nền công nghiệp ở phương Bắc đi lên và mang đến cho nó uy tín và quyền lực chính trị. Nó cũng mang lại cho những người lãnh đạo công nghiệp kinh nghiệm quý giá trong quản lý con người và máy móc. Những nguồn tài nguyên thiên nhiên khổng lồ - sắt, than đá, dầu lửa, vàng và bạc - của đất Mỹ mang lợi nhuận đến cho các ngành kinh doanh. Hệ thống xe lửa liên lục địa mới, khánh thành năm 1869, và hệ thống điện tín xuyên lục địa bắt đầu hoạt động năm 1861, cung cấp cho nền công nghiệp nguyên vật liệu thị trường và thông tin. Dòng người nhập cư chảy vào liên tục cũng mang lại nguồn cung ứng lao động rẻ mạt có vẻ như vô tận. Hơn 23 triệu người nước ngoài - người Đức, người Scandinavia và người Ireland trong những năm đầu, và rồi sau đó người Trung Âu và Nam Âu liên tục đổ vào nước Mỹ khoảng giữa 1860 và 1910. Những công nhân hợp đồng người Hoa, Nhật và Philippines cũng được các chủ đồn điền ở Hawaii, các công ty xe lửa, và các tập đoàn kinh doanh khác của Mỹ ở vùng bờ biển phía tây nhập cư vào Mỹ.

Vào năm 1860, hầu hết dân Mỹ sống trong những trang trại hay trong những làng nhỏ, nhưng khoảng trước 1919 nửa dân số tập trung vào khoảng 12 đô thị. Những vấn đề của việc đô thị hóa và công nghiệp hóa xuất hiện: nghèo đói và nhà ở quá chật chội, điều kiện sống kém vệ sinh, lương thấp (được gọi là “nô lệ ăn lương”), điều kiện làm việc khó khăn và những kềm hãm không phù hợp với hoạt động kinh doanh. Những nghiệp đoàn lao động phát triển và các cuộc đình công làm cả nước nhận thức được tình cảnh khốn khó của người lao động. Nông dân cũng tham gia đấu tranh chống lại “những tập đoàn tài chính” của miền Đông, những kẻ được gọi là những ông vua ăn cướp như J.P Morgan và John D. Rockefeller. Những ngân hàng ở miền Đông của họ kiểm soát chặt chẽ những tài sản thế chấp và tín dụng thiết yếu cho sự phát triển và nền nông nghiệp ở miền Tây, trong khi các công ty xe lửa tính giá vận chuyển nông sản ra thành phố rất cao. Nông dân dần dần trở thành một đối tượng lố bịch, bị chế giễu như là một anh chàng “quỷnh”, một anh nhà quê thô kệch. Người Mỹ lý tưởng của thời kỳ sau Nội chiến chính là những nhà triệu phú. Nếu vào năm 1860, có không đến 100 người là triệu phú; thì vào khoảng 1875, đã có hơn 1.000 người.

Từ năm 1860 đến 1914, Hoa Kỳ đã biến đổi từ một cựu thuộc địa nông nghiệp, non trẻ, nhỏ bé trở thành một đất nước công nghiệp, hiện đại, khổng lồ. Từ một đất nước vay nợ vào năm 1860, vào khoảng trước năm 1914 nó trở thành một quốc gia giàu có nhất thế giới, với một số dân tăng hơn gấp đôi, từ 31 triệu trong năm 1860 đến 76 triệu trong năm 1900. Trước Thế chiến thứ I, Hoa Kỳ đã trở thành một cường quốc chính trên thế giới.

Khi nền công nghiệp hóa phát triển, sự tha hóa bắt đầu. Những cuốn tiểu thuyết đặc trưng Mỹ của thời Kỳ đó là: Maggie - A Girl of the Streets(Maggie, cô gái điếm) của Stephen Crane, Martin Eden của Jack London và sau này An American Tragedy (Một bi kịch Mỹ) của Theodore Dreiser - đã đặc tả những tổn thất của nền kinh tế và sự tha hóa của mỗi cá nhân yếu ớt và dễ bị tổn thương. Những kẻ sống sót, như Huck Finn của Twain, Humphrey Vanderveyden trong The Sea-Wolf (Hải tặc sói biển) của London và dì Carrie cơ hội chủ nghĩa của Dreiser, chịu đựng được khó khăn nhờ sức mạnh bên trong như lòng tốt, sự linh hoạt mềm dẻo và trên hết là tính cách cá nhân.

Samuel Clemens (Mark Twain) 

(1835 - 1910) 

Samuel Clemens nổi tiếng với bút danh Mark Twain, lớn lên ở thị trấn biên giới Hannibal bên sông Mississippi bang Missouri. Câu nói nổi tiếng của Ernest Hemingway: tất cả nền văn học Mỹ xuất phát từ một cuốn sách vĩ đại, cuốn Adventures of Huckleberry Finn (Những cuộc phiêu lưu của Huckleberry Finn) của Twain, cho thấy vị trí cao vời vợi của nhà văn này trong truyền thống văn học. Đầu thế kỷ 19, nhiều nhà văn Mỹ có khuynh hướng quá hoa Mỹ, quá duy cảm, hoặc quá khoa trương - một phần vì họ vẫn nỗ lực chứng tỏ mình cũng có thể viết sang trọng như người Anh. Phong cách của Twain, trái lại dựa trên tiếng Mỹ bình dân, sống động, khỏe khoắn đã làm cho các nhà văn Mỹ có một cái nhìn mới, một sự trân trọng đối với tiếng nói dân tộc. Twain là nhà văn vĩ đại đầu tiên xuất thân từ vùng đất nội địa nước Mỹ và ông nắm bắt được thứ tiếng lóng khôi hài, độc đáo và tinh thần giải thiêng của xứ sở này(

[1]

).

Đối với Twain và những tác giả Mỹ khác cuối thế kỷ 19, chủ nghĩa hiện thực không thuần túy chỉ là một kỹ thuật văn học: nó là một cách nói lên sự thật và làm nổ tung những quy ước sáo mòn. Vì vậy nó tự do một cách sâu sắc và tiềm tàng sức mạnh phản kháng xã hội. Ví dụ nổi tiếng nhất là Huck Finn, một cậu bé nghèo quyết định đi theo tiếng nói của lương tâm và giúp đỡ một người nô lệ Da đen bỏ trốn tìm tự do, mặc dù Huck nghĩ rằng việc này có nghĩa là anh ta sẽ bị đày xuống địa ngục vì đã phá bỏ luật lệ.

Kiệt tác này của Twain, xuất hiện vào năm 1884, lấy bối cảnh ngôi làng St.Peterburg bên dòng sông Missippi. Huck là con trai của một gã lông bông nát rượu. Khi cậu vừa được một gia đình khả kính nhận làm con nuôi, thì cha cậu trong một cơn say điên loạn đã đe dọa giết cậu. Sợ mất mạng, Huck bỏ trốn, dựng lên cái chết giả của mình. Trên đường trốn chạy Huck gặp một kẻ bị ruồng bỏ, một nô lệ tên Jim. Chủ của anh, cô Watson đang nghĩ cách bán anh cho một vùng nô lệ khắc nghiệt hơn ở vùng hạ lưu sông Mississippi ở sâu dưới miền Nam. Huck và Jim trôi nổi trên một cái bè xuôi dòng Mississippi hùng vĩ, rồi bị một con tàu chạy bằng hơi nước nhận chìm, lạc mất nhau và về sau gặp lại nhau. Họ trải qua những cuộc phiêu lưu trên bộ đầy bất trắc, tức cười, phản ánh tính nhiều mặt, lòng quảng đại, và đôi lúc sự phi lý tàn ác của xã hội. Cuối cùng, người ta khám phá ra rằng chính cô Watson đã trả tự do cho Jim và một gia đình đáng kính muốn đùm bọc cho chú bé Huck hoang dã. Nhưng Huck trở nên bực mình với Xã hội văn minh và dự định trốn thoát đến lãnh địa của người Da đỏ. Đoạn kết mang đến cho độc giả phiên bản trái ngược với huyền thoại cổ điển về thành công của nước Mỹ: đó là con đường rộng mở dẫn đến miền đất hoang dã chưa bị xâm phạm, cách xa những ảnh hưởng suy đồi đạo đức của cái gọi là “văn minh”. Tiểu thuyết của James Fenimore Cooper, những bài tụng ca về con đường rộng mở của Walt Whiman, The Bear (Con gấu) của William Faulkmer; và On the Road (Trên đường) của Jack Kerouac là những ví dụ văn học khác.

Huckleberry Finn mang lại nguồn cảm hứng cho vô số những lý giải văn chương. Rõ ràng cuốn tiểu thuyết là một câu chuyện về cái chết, sự tái sinh và sự khởi đầu. Người nô lệ bỏ trốn - Jim, trở thành một người cha tinh thần đối với Huck. Khi quyết định cứu Jim, Huck, về mặt đạo đức, đã vượt ra khỏi những ràng buộc của xã hội chiếm hữu nô lệ. Chính những cuộc phiêu lưu của Jim đã dẫn dắt Huck làm cho anh thấu hiểu sự phức tạp của bản chất con người và cho anh lòng can đảm.

Cuốn tiểu thuyết cũng kịch hóa lý tưởng của Twain về một cộng đồng hòa hợp “Cái anh muốn, hơn tất cả mọi thứ trên đời lúc ở trên bè là làm cho mọi người hài lòng, cảm thấy mình đúng đắn và tử tế với người khác”. Cũng như con tàu Pequod của Melville, cái bè đã bị chìm, cùng với nó là cái xã hội đặc biệt ấy. Cái thế giới đơn giản, trong lành trên chiếc bè cuối cùng cũng bị nhận chìm bởi sự tiến bộ - con tàu chạy bằng hơi nước - nhưng hình ảnh huyền diệu của con sông vẫn còn ở lại, cũng mênh mông và thay đổi như chính cuộc đời.

Cái quan hệ không bền vững giữa thực tế và ảo tưởng là chủ đề mang tính cách Twain, là cái điều cơ bản lớn lao trong óc khôi hài của ông. Hình ảnh con sông hùng vĩ nhưng đầy cạm bẫy, luôn luôn thay đổi cũng là nét chính trong bức tranh phong cảnh giàu tưởng tượng của ông. Trong Life of the Mississippi (cuộc sống trên dòng sông Mississippi) Twain nhớ lại lúc ông được huấn luyện làm hoa tiêu trên tàu hơi nước, ông đã viết: “Giờ tôi đi làm để nắm được địa thế của con sông. Tôi cố chú tâm và cố gắng điều khiển những gì luôn trôi nổi, khó nắm bắt và đấy là những điều chính yếu”.

Ý thức đạo đức của Twain với tư cách là một nhà văn là âm vang của cái trách nhiệm hoa tiêu của ông lái con tàu đến nơi an toàn. Bút hiệu của Samuel Clemens, “Mark Twain”, là cụm từ mà các thủy thủ trên sông Mississippi dùng để chỉ 2 122 123 sải nước (3,6 mét) là độ sâu cần thiết cho tàu đi an toàn. Mục đích nghiêm túc của Twain, kết hợp với văn óc trào lộng của một thiên tài hiếm có, giữ cho các tác phẩm của ông còn nguyên vẻ tươi trẻ và hấp dẫn.

VĂN HỌC HIỆN THỰC VÀ TRÀO PHÚNG VÙNG BIÊN THÙY

Hai trào lưu văn học chủ yếu ở Mỹ thế kỷ 19 hòa quyện trong Mark Twain đó là trào lưu khôi hài vùng biên cương và văn học mang màu sắc địa phương, hay “văn học địa phương”. Những dòng văn học có quan hệ với nhau này được bắt đầu vào những năm của thế kỷ trước - nhưng đã có mầm mống sớm hơn từ những truyền thồng văn chương truyền miệng của địa phương. Trong những ngôi làng tồi tàn ở biên giới, trên những chiếc tàu chạy đường sông, trong những lều trại ở vùng mỏ và quanh đống lửa trại của những chàng chăn bò cách biệt với những thú vui đô thị, nghệ thuật kể chuyện này bắt rễ và đơm hoa rực rỡ. Sự cường điệu, những truyện tiếu lâm, những lời khoác lác không thể tin được và những nhân vật lao động ngộ nghĩnh đem lại sức sống cho văn học vùng biên giới. Những hình thức trào phúng này được tìm thấy ở nhiều vùng biên thùy (bây giờ là vùng Nam nội địa và hạ Trung Tây), vùng mỏ biên giới và vùng bờ biển Thái Bình Dương. Mỗi vùng có riêng những nhân vật đặc biệt, thú vị và nhiều câu chuyện được góp nhặt về họ: Mike Fink, một người ưa lý sự trên những con tàu xuôi ngược dòng Mississippi; Casey Jones, kỹ sư xe lửa quả cảm; John Henry, người Mỹ Phi châu - một tay lái vững vàng như thép; Paul Bunyan, người thợ xẻ khổng lồ mà tên tuổi được quảng cáo khắp nơi; những người miền Tây như Kit Carson, một chiến binh người Da đỏ, và Davy Crocket, người hướng đạo. Những chiến công phi thường của họ được cường điệu và làm phong phú thêm những khúc ballad, trên các trang báo và tạp chí. Đôi lúc, như với Kit Carson và DaVy Crockett, những câu chuyện này được kết nối lại với nhau thành sách.

Twain, Faulkner, và nhiều nhà văn khác, đặc biệt là người miền Nam đều chịu ơn sâu sắc những cây viết hài thời trước Nội chiến ở vùng biên thùy như Johson Hooper, George Washington Harris, Augustus Longstreet, Thomas Bangs Thorpe và Joseph Baldwin. Từ những nhà văn này và dân cư vùng biên giới rộ lên một sự sinh sôi nảy nở nhanh chóng những từ đặc Mỹ vừa mới, vừa ngộ nghĩnh: “absquatulate” (ra đi), “Flabbergasted” (kỳ lạ), “rampagious” (bất trị, tàn bạo). Những người khoác lác ở địa phương, hay là “những kẻ ầm ĩ có đuôi kêu”, kẻ một mực khẳng định rằng mình là nửa ngựa, nửa cá sấu, tất cả là để nhấn mạnh cái nguồn lực vô hạn của vùng biên giới. Họ lấy thêm sức mạnh từ những hiểm họa của thiên nhiên có thể làm cho người yếu bóng vía kinh sợ. “Tôi là một cơn lốc thực sự, một người khoác lác nói, cứng rắn như gỗ hồ đào và dai như gió Tây Bắc. Tôi có cú đấm thôi sơn và quét một cú có thể bạt đi một đám đông để lại một khoảng trống một hecta”.

CÁC NHÀ VĂN THUỘC TRÀO LƯU VĂN HỌC ĐỊA PHƯƠNG

Cũng như văn học trào phúng phổ biến ở vùng biên cương, dòng văn học mang màu sắc của từng miền cũng có những gốc rễ xa xưa nhưng chỉ cho ra đời những tác phẩm hay nhất một thời gian dài sau Nội chiến. Hiển nhiên, nhiều tác giả thời tiền chiến, từ Henry David Thoreau và Nathaniel Hawthorne cho đến John Greenleaf Whittier và James Russell Lowell, vẽ nên những bức chân dung nổi bật về nhiều vùng đất đặc biệt của Mỹ. Nhưng điều phân biệt các nhà văn địa phương với các bật tiền bối là sự tự ý thức và mối quan tâm đặc biệt đến việc thể hiện một nơi chốn nào đó với sự tả chân đầy ắp các sự kiện một cách chuẩn xác của họ.

Bret Harte (1836 - 1902) được mọi người nhớ đến như là tác giả của nhiều chuyện phiêu lưu như “The Luck of Roaring camp” (Vận may của một trại náo nhiệt) và “The Outcasts of Poker Flat (Những kẻ bị ruồng bỏ), lấy bối cảnh dọc theo vùng biên giới khai mỏ phía Tây. Là một nhà văn thành công vang dội đầu tiên của trường phái văn học mang sắc thái địa phương, Harte trong một thời gian ngắn có lẽ là tác giả nổi tiếng nhất ở Mỹ - sức hấp dẫn của những áng văn lãng mạn của miền Tây đầy tiếng súng của ông là thế. Là một nhà văn hiện thực đích thực, ông là một trong những người đầu tiên đưa những con người dưới đáy xã hội - những gã đánh bạc gian manh, những ả điếm diêm dúa, và những tên cướp thô lỗ - vào trong tác phẩm văn học nghiêm túc. Ông làm điều này rất thành công (giống như Charles Dickens ở Anh, người cũng rất mực ngưỡng mộ tác phẩm của Harte) bằng cách chứng minh rằng rốt cuộc trong số những con người có vẻ như cặn bã này cũng có những tấm lòng vàng.

Nhiều nhà văn nữ được độc giả nhớ đến vì những bức tranh mô tả vùng New England hết sức tinh tế của họ: Mary Wilkins Freeman (1852 - 1930), Harriet Beecher Stowe (1811 - 1896) và đặc biệt Sarah Orne Jewett (1849 - 1909). Sự độc đáo quan sát tinh tế và chuẩn xác về con người và cảnh vật vùng Maine và văn phòng trực cảm của Jeweett được thể hiện đậm nét trong truyện “The White Heron” (Con diệc trắng) trong tuyển tập Country of the Poited Firs (Quê hương những ngọn thông cao) (1896). Các tác phẩm đậm nét địa phương của Harriet Beecher Stowe đặc biệt là The Pearl of Orrs Island (Viên ngọc của đảo Orr - 1862) khắc họa những làng đánh cá bình dị ở Maine, đã có ảnh hưởng lớn đến Jewett. Những nhà văn nữ thế kỷ 19 đã tạo nên một thế giới riêng của họ với những ảnh hưởng và nâng đỡ về mặt đạo lý như có thể thấy trong những lá thư của họ. Phụ nữ trở thành giới độc giả chủ yếu của tiểu thuyết và nhiều phụ nữ còn viết những cuốn truyện, những bài thơ và những truyện cười rất nổi tiếng.

Mọi vùng trong đất nước tự ca ngợi chính mình trong các sáng tác văn học mang màu sắc địa phương. Một số tác phẩm thuộc loại này còn có cả nội dung phản kháng, chống đối mang tính xã hội, đặc biệt vào gần cuối thế kỷ khi mà sự bất bình đẳng xã hội và khó khăn về kinh tế trở thành vấn đề nhức nhối của toàn xã hội. Nạn phân biệt chủng tộc và bất bình đẳng giữa nam-nữ xuất hiện trong tác phẩm của các tác giả miền Nam như George Washington Cable (1844 - 1925) và Katee Chopin (1851 - 1904). Các tác phẩm đầy sức mạnh tố cáo của họ lấy bối cảnh ở Cajun (bang Lousiana thuộc địa của Pháp) đã bứt phá vượt lên trên dòng văn học mang sắc thái địa phương. Cuốn tiểu thuyết The Grandissimes(1880) của Cable bàn đến nạn phân biệt chủng tộc với một nghệ thuật tuyệt vời; cũng như tiểu thuyết táo bạo The Awakening (Bừng tỉnh - 1899) của Kate Chopin, về một phụ nữ với một nỗ lực định mệnh quyết tìm kiếm cho được bản thân mình qua nỗi đam mê, tác phẩm này đã đi trước thời đại. Trong The Awakening, một người đàn bà trẻ có một người chồng thành đạt, hết mực chiều chuộng vợ và những đứa con dễ thương đã từ bỏ gia đình, tiền bạc, địa vị xã hội, và cuối cùng chính cuộc đời mình để theo đuổi sự nhận chân về bản thân. Những cảnh tượng đầy chất thơ và hết sức gợi cảm về biển và chim chóc (bị nhốt trong lồng hay được tự do) và nhạc tính đã tạo cho cuốn tiểu thuyết ngắn này một sự phức tạp và mức độ sâu sắc không ngờ.

Thường đi đôi với The Awakening là câu chuyện thú vị “The Yellow Wallpaper” (Giấy dán tường màu vàng - 1892) của Charlotte Perkins Gilman (1860 - 1935). Cả hai tác phẩm đều bị lãng quên một thời gian dài, chỉ được các nhà phê bình văn học ủng hộ quyền phụ nữ khám phá ra vào cuối thế kỷ 20. Trong câu chuyện của Gilman, một bác sĩ ra vẻ khiêm nhường đã làm cho vợ mình phát điên vì nhốt bà vào trong căn phòng để “chữa” cho bà khỏi bệnh suy nhược thần kinh. Người vợ bị giam cầm này phản chiếu cuộc đời tù tội của mình lên tấm giấy dán tường; trong hình trang trí của nó, bà nhìn thấy những người phụ nữ bị giam cầm đang bò lê la sau những song sắt.

VĂN HỌC HIỆN THỰC VÙNG TRUNG TÂY

Trong nhiều năm làm chủ bút tạp chí Atlantic Monthly, William Dean Howells (1837 1920) đã xuất bản các tác phẩm mang phong cách hiện thực địa phương của Bret Harte, Mark Twain, George Washington Cable và những người khác. Ông còn là nhà văn hàng đầu của chủ nghĩa hiện thực và các tiểu thuyết của ông như A Modern Instance (Một trường hợp thời nay - 1882), The Rise of Silas Lapham (Sự thành công của Silas Lapham - 1885) và A Hazard of New Fotunes (Hiểm họa của vận hội mới - 1890), đan kết một cách cẩn thận những hiện trạng xã hội với cảm xúc của lớp người Mỹ trung lưu bình thường.

Lấy tình yêu, tham vọng, chủ nghĩa lý tưởng và sự cám dỗ những động lực cho các nhân vật của mình, Howells nhận thức một cách sắc sảo về sự băng hoại đạo đức của những nhà tài phiệt kinh doanh trong thời đại hoàng kim của thập niên 70, cuốn The Rise of Silas Lapham của HoWell dùng một tựa đề mỉa mai để xoáy sâu vào điểm này. Silas Lapham làm giàu bằng cách lừa lọc một người bạn kinh doanh già và hành động vô đạo đức của ông đã xáo trộn gia đình ông một cách sâu sắc, mặc dầu trong nhiều năm ông không nhận thức được hành động xấu xa của mình. Cuối cùng Lapham chuộc lại lỗi lầm bằng giải pháp hợp đạo lý, thà chịu phá sản hơn là thành đạt vô đạo. Silas Lapham cũng giống như Huckleberry Finn, là một câu chuyện về sự thất bại: công việc kinh doanh của Silas Lapham sụp đổ là sự lên ngôi về mặt đạo đức của ông. Vào giai đoạn cuối đời, Howells cũng như Twain, ngày càng trở nên tích cực hoạt động cho những lý tưởng chính trị, bảo vệ quyền của những người tổ chức nghiệp đoàn lao động và lên án chủ nghĩa thực dân của Mỹ ở Philippines.

CÁC NHÀ VĂN THEO QUAN ĐIỂM THẾ GIỚI CHỦ NGHĨA

Henry James 

(1843 - 1916) 

Henry James từng viết rằng nghệ thuật, đặc biệt là nghệ thuật văn chương, “tạo ra cuộc sống, tạo ra mối quan tâm, tạo ra sự quan trọng”. Tiểu thuyết và sự nghiệp phê bình của James là những tác phẩm khó nhất, phức tạp nhất và tỉnh táo nhất trong thời kỳ đó. Cùng với Mark Twain, James thường được xếp vào hàng ngũ những tiểu thuyết gia vĩ đại nhất của Mỹ vào nửa sau thế kỷ 19.

James nổi tiếng về “đề tài quốc tế” của mình - đó là mối quan hệ phức tạp giữa những người Mỹ ngây thơ và những người châu Âu có tư tưởng quốc tế. Những cuốn sách mà tác giả viết tiểu sử của ông là Leon Edel cho rằng thuộc vào giai đoạn đầu tiên, hay “giai đoạn quốc tế” của James bao gồm những tác phẩm Transatlantic Sketches (Những phác thảo xuyên Đại Tây Dương) gồm Những bài du ký (1875), The American(Người Mỹ) (1877), Daisy Miller (1879) và một kiệt tác, cuốn The Portrait of a Lady (Chân dung một mệnh phụ) (1881). Trong cuốn The Americanchẳng hạn, Christopher Neuman, một kỹ nghệ gia triệu phú tự lập thân, ngây thơ nhưng thông minh và lý tưởng, đi châu Âu tìm kiếm một ý trung nhân. Khi gia đình cô cự tuyệt vì ông thiếu một nguồn gốc quý tộc, ông lại có cơ hội để rửa hận cho mình khi quyết định không trả thù, ông đã chứng tỏ được sự hơn hẳn về mặt đạo đức của mình.

Thời kỳ sáng tác thứ hai của James là thời kỳ thử nghiệm. Ông khai thác những đề tài mới mẻ - phong trào nữ quyền và cải cách xã hội trong The Bostonians (Người Boston - 1886) và mưu đồ chính trị trong The Princess Casamassima (Công chúa Casamassima - 1886). Ông cũng cố gắng viết cho sân khấu, nhưng thất bại. Vở kịch Guy Domville (1895) bị la ó phản đối ngay đêm công diễn đầu tiên.

Vào giai đoạn thứ ba, hay “giai đoạn chủ yếu” của ông, James trở lại những đề tài quốc tế, nhưng xử lý chúng với sự nghiên cứu tâm lý sâu sắc và tính nghệ thuật được nâng cao. Cuốn The Wings of the Dove (Đôi cánh chim câu - 1902) rất phức tạp và hầu như huyền bí, The Ambassador(Ngài đại sứ - 1903) (mà James cho là cuốn tiểu thuyết hay nhất của mình) và The Golden Bow (Cái tô bằng vàng - 1904) ghi dấu giai đoạn quan trọng này. Nếu chủ đề chính của Twain là các hiện tượng cuộc sống và thế giới hiện thực, thì điều quan tâm thường xuyên của James là tri giác. Với James, chỉ có sự tự nhận thức về mình và tri giác rõ ràng về người khác mới mang lại sự khôn ngoan và một tình yêu vị tha. Trong khi James phát triển luận điểm này, tiểu thuyết của ông càng mang đậm tính chất tâm lý hơn và ít quan tâm đến những sự cố bên ngoài hơn. Trong tác phẩm sau này của James, những sự kiện quan trọng nhất đều mang tính cách tâm lý - thường là những khoảnh khắc giác ngộ thực sự cho phép những nhân vật thấy được sự mê lầm trước đây của mình. Ví dụ, trong The Ambassador, ông Lambert Strether đã luống tuổi nhưng sống rất lý tưởng khám phá một quan hệ yêu đương bí mật và cũng đồng thời phát hiện ra sự phức tạp mới mẻ trong đời sống nội tâm của mình. Sự cứng rắn, cương trực và đạo đức của ông trở nên người hơn và rộng lớn hơn khi ông thấy mình có khả năng chấp nhận những người đã sa ngã, phạm tội.

Edith Wharton 

(1862 - 1937) 

Cũng như James, Edith Wharton có một quãng đời lớn lên ở châu Âu và cuối cùng chọn nó làm chốn dung thân. Bà xuất thân từ một gia đình giàu có, danh giá trong xã hội New York và tận mắt nhìn thấy sự suy vong của tầng lớp xã hội văn minh này. Cùng lọt vào tầm mắt của bà là sự phất lên của những gia đình kinh doanh, trưởng giả vừa học đòi vừa thô bạo. Sự chuyển đổi xã hội này là bối cảnh trong nhiều cuốn tiểu thuyết của bà.

Cũng như James, Wharton nêu ra những tương phản giữa người Mỹ và người Âu. Điều cốt lõi trong mối quan tâm của bà là cái hố sâu ngăn cách giữa thực trạng xã hội và bản ngã bên trong của mỗi người. Thường thì một nhân vật nhạy cảm thấy mình bị mắc kẹt giữa những con người vô cảm hoặc là các thế lực xã hội. Bản thân Edith Wharton đã trải qua kinh nghiệm về cái bẫy đó khi còn là một nhà văn trẻ. Bà đã phải chịu đựng một sự suy sụp tinh thần kéo dài phần nào bởi sự giằng co giữa vai trò làm nhà văn và làm vợ của bà. Những cuốn tiểu thuyết hay nhất của Wharton có The House of Mirth (Ngôi nhà của niềm vui - 1905), The Custom of the Country (Tập tục địa phương - 1913), Summer (Mùa hè - 1917), The Age of Innocence (Thời thơ ngây - 1920), và cuốn tiểu thuyết ngắn được trau chuốt tuyệt vời Ethan Frome (1911).

VĂN HỌC TỰ NHIÊN VÀ HIỆN THỰC TRẦN TRỤI

Sự mổ xẻ những động cơ ám muội về tiền bạc và tính dục trong sáng tác của Wharton và James đã nối kết họ với những tác giả mà xét bề ngoài hình như hoàn toàn khác biệt: Stephen Crane, Jack London, Frank Norris, Theodore Dreiser và Upton Sinclair. Giống như những nhà văn có quan điểm thế giới chủ nghĩa, nhưng với độ xác thực cao hơn, những nhà văn tự nhiên chủ nghĩa này đã sử dụng cơ sở hiện thực để liên hệ giữa cá nhân với xã hội. Họ thường vạch ra những vấn đề xã hội và chịu ảnh hưởng sâu sắc của học thuyết Darwin và lý thuyết triết học có liên quan của chủ nghĩa định mệnh, xem cá nhân như những con cờ của những thế lực kinh tế - xã hội vượt ra ngoài tầm kiểm soát của họ.

Chủ nghĩa tự nhiên thực chất là biểu hiện văn học của thuyết định mệnh. Kết hợp với sự mô tả chân thực, lạnh lùng cuộc sống của tầng lớp hạ lưu, thuyết định mệnh chối bỏ tôn giáo như là một sức mạnh thúc đẩy trên thế giới và thay vào đó quan niệm thế giới như là một cỗ máy. Các nhà tư tưởng Ánh sáng thế kỷ 18 cũng tưởng tượng thế giới là một cỗ máy, nhưng là một cỗ máy hoàn hảo, do Thượng đế tạo nên và dẫn đường đến sự tiến bộ và sự cải thiện nhân bản. Các nhà văn tự nhiên chủ nghĩa trái lại cho rằng thế giới là một cỗ máy mù quáng, chẳng có gì là thiêng liêng và vượt ra ngoài sự kiểm soát.

Nhà sử học Mỹ thế kỷ 19 Henry Adams xây dựng nên một lý thuyết chi tiết về lịch sử có liên hệ đến ý tưởng một cỗ máy phát điện, hay sức mạnh máy móc và một sự chuyển hóa năng lượng hoặc sự suy sụp của sức mạnh này. Adams không nhìn thấy những tiến bộ xã hội, ông chỉ nhìn thấy sự đi xuống không thể tránh khỏi của xã hội loài người.

Stephen Crane, con trai của một mục sư, trình bày sự đánh mất Thượng đế một cách cô đọng nhất:

Một người nói với vũ trụ:

“Thưa ngài, tôi tồn tại!”

“Tuy nhiên”, vũ trụ đáp lời

“Sự kiện đã không tạo nên trong ta

Một ý thức bổn phận”.

Giống như chủ nghĩa lãng mạn, chủ nghĩa Tự nhiên xuất hiện đầu tiên ở châu Âu. Nó thường được xem là xuất phát từ những tác phẩm của Honoré de Balzac vào thập niên 40 và được nhìn nhận như là một trào lưu văn học Pháp gắn liền với tên tuổi Gustave Flaubert, Edmond và Jules Goncourt, Émile Zola và Guy de Maupassant. Nó mạnh dạn phơi trần mặt trái bị che khuất của xã hội và những đề tài như ly dị, tình dục, ngoại tình, khốn cùng và tội ác.

Chủ nghĩa Tự nhiên nở rộ khi người Mỹ bắt đầu công cuộc đô thị hóa và nhận thức được tầm quan trọng của các thế lực kinh tế và xã hội rộng lớn. Vào trước 1890, các cửa ngõ biên giới được công bố chính thức đóng cửa. Hầu hết người Mỹ sống ở các thành phố, và việc kinh doanh có vai trò thống trị ngay cả ở những vùng thôn quê xa xôi, hẻo lánh.

Stephen Crane

(1817 -1900) 

Stephen Crane sinh ở Jersey. Tổ tiên của ông có lẽ là một trong những chiến sĩ của cuộc chiến tranh Cách mạng, những mục sư, những cảnh sát trưởng, những quan tòa, và nông dân đã sống trước đó một thế kỷ. Lập nghiệp là một phóng viên, ông cũng viết tiểu thuyết, tiểu luận, thơ và kịch. Crane nhìn cuộc đời ở dạng thô thiển trần trụi nhất, ở trong những khu nhà ổ chuột về trên chiến trường. Những truyện ngắn của ông - đặc biệt “The Open Boat” (Con thuyền), “The Blue Hotel” (Khách sạn màu xanh da trời) và “The Bride Comes to Yellow Sky” (Cô dâu đến Yellow Sky

[2]

) - là những ví dụ cho thể loại đó. Cuốn tiểu thuyết không thể nào quên về Nội chiến, The Red Badge of Courage (huy hiệu đỏ anh dũng) được nhiệt liệt hoan nghênh khi xuất bản năm 1895, nhưng ông không có được thời gian để tắm mình trong vinh quang trước khi chết ở tuổi 29, vì quá khinh suất trong việc giữ gìn sức khỏe. Ông hầu như bị lãng quên suốt trong hai thập niên đầu của thế kỷ 20, nhưng lại được dựng tượng qua một tiểu sử ngợi ca do Thomes Beer viết năm 1923. Kể từ đó, ông càng ngày càng trở nên nổi tiếng như là một người bênh vực quyền lợi quần chúng, một nhà văn hiện thực và tượng trưng chủ nghĩa.

Tác phẩm Maggie - A Girl of the Streets (Maggie - Cô gái điếm - 1893) của Crane là một trong những tác phẩm hay nhất nếu không phải là sớm nhất của chủ nghĩa tự nhiên Mỹ. Đây là câu chuyện đau lòng về một cô gái trẻ đã nghèo lại nhạy cảm, xuất thân từ một gia đình mạt hạng, bố mẹ rượu chè, vô học, hoàn toàn ruồng bỏ cô. Yêu và nóng lòng muốn trốn thoát không khí địa ngục gia đình, cô đã bị một gã đàn ông trẻ dụ dỗ về sống với mình, sau đó chẳng bao lâu gã lại bỏ rơi cô. Khi mà ngay cả người mẹ tự cho mình là đứng đắn cũng chối bỏ cô, thì Maggie chỉ còn cách trở thành một cô gái đứng đường để nuôi thân, nhưng chẳng bao lâu cô tự tử vì tuyệt vọng. Đề tài và chất liệu hoàn toàn trần tục kết hợp với văn phong khoa học, khách quan, không răn dạy đạo đức, đã đánh dấu Maggie là một tác phẩm tự nhiên chủ nghĩa.

Jack London 

(1876 - 1916) 

Từ công nhân nghèo, tự học ở California, nhà văn của chủ nghĩa tự nhiên Jack London đã có một cú nhảy ngoạn mục từ cảnh cơ hàn bước lên đài danh vọng bởi tuyển tập truyện ngắn đầu tiên của mình, The Son of the Wolf (Đứa con của Sói - 1904), phần lớn bối cảnh là ở vùng Klondike ở Alaska và Yukon ở Canada. Những cuốn sách bán chạy khác của ông gồm The Call of the Wild (Tiếng gọi nơi hoang dã - 1903) và The Sea-Wolf(Hải tặc sói biển - 1904), khiến ông trở thành nhà văn được trả nhuận bút cao nhất ở Hoa Kỳ vào thời đó.

Cuốn tiểu thuyết mang tính cách tự thuật Martin Eden (1909) miêu tả những căng thẳng nội tại của “giấc mơ Mỹ” mà bản thân London đã trải qua khi ông như một vì sao từ nghèo khổ tối tăm bay đến chỗ giàu sang và danh tiếng. Eden, một thủy thủ nghèo mạt rệp, không được học hành nhưng thông minh và ham hiểu biết, quyết tâm trở thành nhà văn. Cuối cùng tác phẩm của anh làm cho anh trở nên giàu có và nổi tiếng, nhưng cũng chính lúc đó Eden nhận ra rằng người con gái mà anh yêu chỉ quan tâm đến tiền bạc và danh tiếng của anh mà thôi. Sự vỡ mộng trong tình yêu vì người trong mộng của mình hoàn toàn không có khả năng yêu thương đã làm cho anh mất luôn lòng tin vào phẩm giá con người. Anh cũng là nạn nhân của sự tha hóa giai cấp, vì anh không còn thuộc về tầng lớp lao động nữa, trong khi anh chối bỏ những giá trị vật chất của tầng lớp quý tộc mà vì nó anh đã phải lao động và nỗ lực vượt bực. Trên chuyến tàu đến Nam Thái Bình Dương anh đã nhảy xuống biển tự tử. Cũng như nhiều cuốn tiểu thuyết hay nhất thời đó, Martin Eden là câu chuyện về sự thất bại. Nó là mẫu mực cho cuốn The Great Gatsby (Gatsby vĩ đại) của F. Scott Fitzgerald khi nó bộc lộ sự tuyệt vọng của con người giữa vinh hoa phú quý.

Theodore Dreiser 

(1871 - 1945) 

Năm 1925, tác phẩm An American Tragedy (Một bi kịch Mỹ) của Theodore Dreiser ra đời, cũng giống như Martin Eden của London, khám phá những hiểm họa của giấc mơ Mỹ. Câu chuyện tái hiện đến từng chi tiết nhỏ về cuộc đời của Clyde Griffiths, một cậu bé kém ý chí và có chút ít ý thức. Cậu lớn lên trong một gia đình nghèo khó, đi lang thang hành nghề thuyết giáo. Cậu bé sớm nuôi mơ ước được giàu sang và được một người phụ nữ đẹp yêu. Rồi anh ta được một người bác giàu có nhận vào làm trong nhà máy của ông. Khi người bạn gái Roberta của anh có thai, cô yêu cầu anh ta phải cưới. Trong khi đó, Clyde lại đem lòng yêu một cô gái thuộc xã hội thượng lưu là đại diện cho sự thành công, tiền tài và địa vị xã hội. Clyde cẩn thận vạch kế hoạch dìm Roberta chết trong một chuyến đi chơi thuyền, nhưng vào giây phút cuối cùng anh lại đổi ý; tuy nhiên cô vẫn ngẫu nhiên té xuống nước. Clyde vốn bơi giỏi đã không cứu cô, và cô chết đuối. Khi Clyde bị ra hầu tòa, Dreiser kể lại câu chuyện theo chiều ngược lại, đã khôn khéo sử dụng những vị trí thuận lợi của luật sư công tố và luật sư bào chữa để phân tích từng bước đi và động lực dẫn Clyde, một thanh niên tính tình vốn dịu dàng, rất mộ đạo và có quan hệ gia đình tốt đẹp, đến chỗ phạm tội giết người.

Mặc dầu không có được phong cách tinh tế nhưng Dreiser trong An American Tragedy lại chứng tỏ là ngòi bút bậc thầy. Những chi tiết chính xác của tác phẩm đã tạo được một cảm nhận mãnh liệt về một tấn bi kịch không thể nào tránh khỏi. Cuốn tiểu thuyết là một bức tranh cay độc làm tổn thương huyền thoại về sự thành công dễ dàng ở Mỹ, và nó cũng là một câu chuyện phổ biến về những áp lực của công cuộc đô thị hóa, hiện đại hóa, và sự tha hóa. Nó cũng nói lên nhiều khía cạnh về những tưởng tượng lãng mạn và nguy hiểm của những kẻ bị tước đoạt.

An American Tragedy phản ánh sự bất mãn, lòng ghen tị, và sự thất vọng làm dân nghèo và tầng lớp lao động phải đau khổ trong sự cạnh tranh gay gắt của xã hội Mỹ, nơi mà sự thành công vừa là động lực vừa là nỗi ám ảnh. Khi sức mạnh của ngành công nghiệp Mỹ trỗi dậy, cuộc sống hào nhoáng của lớp người giàu có xuất hiện hàng ngày trên báo ảnh và tạp chí là một sự tương phản rất rõ nét với cuộc sống ảm đạm buồn tẻ của đa số nông dân và tầng lớp công nhân ở đô thị. Truyền thông đại chúng đã thổi phồng lên những ước ao đổi đời và những ham muốn phi lý. Những vấn đề như thế là hết sức bình thường với những đất nước đang hiện đại hóa, tạo đất sống cho trào lưu báo chí có xu hướng khuấy bùn đó là một loại phóng sự điều tra phanh phui có chiều sâu, cung cấp tư liệu về những vấn đề xã hội và tạo ra sự thúc đẩy quan trọng cho việc cải tạo xã hội.

Truyền thống vững mạnh của báo chí điều tra Mỹ bắt nguồn từ giai đoạn này. Trong suốt thời gian ấy, tờ tạp chí tầm cỡ quốc gia như là McCluresvà Collier’s đã xuất bản cuốn History of the Standard Oil Company

[3]

 (Lịch sử của công ty dầu mỏ Standard Oil - 1904) của Ida M. Tarbell, The Shame of the Cities (Nỗi ô nhục của các đô thị - 1904) của Lincoln Steffens, và các vụ phanh phui đầy tai tiếng khác. Những cuốn tiểu thuyết bới móc sử dụng những kỹ thuật báo chí độc đáo để khắc họa những điều kiện sống khắc nghiệt và sự áp bức. Cuốn The Octopus (Bạch tuộc - 1901) của Frank Norris theo phái Dân túy đã phanh phui những vụ bê bối của những công Ty hỏa xa lớn, trong lúc đó cuốn The Jungle (Rừng rậm - 1908) của Upton Sinclair theo phái xã hội đã phơi bày sự dơ dáy bẩn thỉu của công nghệ làm thịt hộp ở Chicago. Cuốn The Iron Heel (Gót sắt - 1908) với cái nhìn bi quan của Jack London thì đi trước cuốn năm 1984 của George Orwell trong việc tiên đoán một cuộc chiến giai cấp và việc đảo chính cướp chính quyền.

Một phản ứng có tính nghệ thuật hơn là các chân dung hiện thực hay nhóm chân dung những nhân vật bình thường và những thất vọng trong cuộc sống nội tâm. Tuyển tập truyện ngắn Main-Travelled Roads (Những nẻo đường chính - 1891) của tác giả được William Dean Howell bảo trợ, Hamlin Garland (1860 - 1940) là phòng tranh trưng bày chân dung của những người bình thường. Nó khắc họa những bức tranh đáng kinh ngạc về sự khốn cùng của nông dân miền Trung Tây đòi cải cách nông nghiệp. Tựa cuốn sách ám chỉ về nhiều con đường chạy về hướng Tây mà những người khẩn hoang nhọc nhằn đã đi theo và những con đường chính đầy bụi bặm ở các làng định cư của họ.

Gần gũi với Main-Travelled Roads của Garland là Winesburg, Ohio (Thành phố Winesburg, bang Ohio) của Sherwood Anderson (1876 - 1941) được bắt đầu 1916. Đây là tuyển tập truyện ngắn rời rạc về các cư dân của một thành phố hư cấu Winesburg qua cái nhìn của một phóng viên trẻ thơ ngây George Willard, người cuối cùng cũng ra đi tìm kiếm cơ may của mình ở đô thị. Giống như Main-Travelled Roads và những tác phẩm theo trường phái tự nhiên khác của thời kỳ này, Winesburg, Ohio nhấn mạnh đời sống nghèo khổ âm thầm, sự cô đơn và tuyệt vọng của các thành phố nhỏ ở Mỹ.

“TRƯỜNG PHÁI CHICAGO” TRONG THI CA

Ba nhà thơ miền Trung Tây lớn lên ở bang Illinois và chia sẻ mối quan tâm của miền Trung Tây với quần chúng là Carl Sandburg, Vachel Lindsay và Edgar Lee Masters. Thơ của họ thường quan tâm đến những cá nhân của bóng tối, họ phát triển những kỹ thuật mang yếu tố hiện thực, những diễn tả đầy kịch tính, giúp họ thu hút được đông đảo độc giả hơn. Họ là một phần của văn học miền Trung Tây, hay trường phái Chicago nổi lên trước Thế chiến thứ nhất thách thức định chế văn học ở bờ Đông. Sự “Phục hưng của Chicago” là một bước ngoặt của nền văn hóa Mỹ: nó chứng minh rằng văn hóa của vùng đất này đã trưởng thành.

Edgar Lee Masters 

(1868 - 1950) 

Trước thềm của thế kỷ 20, Chicago đã trở thành một đô thị lớn, quê hương của nền kiến trúc cách tân và những bộ sưu tập nghệ thuật tầm vóc thế giới. Chicago cũng là nơi ra đời của tờ Poetry của Harriet Monnoe, một tạp chí văn học quan trọng nhất thời đó.

Trong số những nhà thơ đương đại đáng chú ý mà tạp chí này đã giới thiệu, có Edgar Lee Masters, tác giả tập thơ dấn thân Spoon River Anthology (Tuyển tập Spoon River - 1915). Tập thơ nổi bật với ngôn ngữ hàng ngày “chẳng thơ một chút nào” hết sức mới mẻ, một sự bộc bạch thẳng thắn về tính dục, cái nhìn phê phán về cuộc sống làng quê, và những miêu tả cường điệu về đời sống nội tâm của những con người chẳng có gì nổi bật.

Spoon River Anthology là tuyển tập những chân dung được trình bày như những đoạn bi ký viết bằng ngôn ngữ thông thường tóm lược cuộc đời của những người dân quê như thể bằng lời lẽ của chính họ. Nó vẽ ra toàn cảnh của một làng quê qua cái nghĩa trang của nó: 250 người chôn ở đấy đã lên tiếng bộc bạch những bí mật sâu kín nhất của họ. Nhiều người có quan hệ mật thiết với nhau; thành viên của 20 gia đình nói về những thất bại và giấc mơ của họ bằng những bài tự sự theo thể thơ-tự-do hiện đại một cách đáng ngạc nhiên.

Carl Sandburg 

(1878 - 1967) 

Một người bạn của ông đã nói: “Cố viết ngắn gọn về Carl Sandburg cũng giống như cố gắng chụp hình hẻm núi Grand Canyon(

[4]

) bằng một tấm hình đen trắng”. Là nhà thơ, nhà sử học, nhà văn viết tiểu sử, tiểu thuyết, sáng tác nhạc và viết tiểu luận - Sandburg - con trai của một người thợ rèn đường sắt xứng đáng với tất cả những danh hiệu đó và còn hơn thế nữa. Sống bằng nghề viết báo, ông viết tiểu sử đồ sộ về Abraham Lincoln - một trong những tác phẩm kinh điển về thể loại này của thế kỷ 20.

Đối với nhiều người, Sandburg là một Walt White hiện đại. Ông viết những vần thơ yêu nước và những bài thơ đầy cảm xúc về đời sống đô thị, những giai điệu đơn giản trẻ thơ và những khúc ballad. Ông đi khắp nơi ngâm thơ và ghi âm thơ của mình bằng một giọng ngâm có âm điệu du dương, ngọt ngào, thực sự là một cách hát. Tự bản chất ông hoàn toàn khiêm tốn, dù cho tiếng tăm lừng lẫy cả nước. Điều ông mong muốn trong cuộc sống như một lần ông nói là “được thoát khỏi giam cầm... được ăn đều đặn... được in ra những gì tôi viết... một tình yêu nơi quê nhà và chút ít âu yếm trìu mến nơi đây và xa kia trong toàn cảnh nước Mỹ... (và) được ca hát mỗi ngày”.

Bài thơ “Chicago” (1914) là một ví dụ tuyệt vời cho những chủ đề trên và cho phong cách Whitman của ông:

Gã bán thịt heo cho toàn thế giới,

Người làm dụng cụ, kẻ chất đống lúa mì,

Người rong chơi với những đường xe lửa và

Người chuyển hàng của đất nước;

Như bão tố, ồn ào, đầy sức mạnh

Thành phố của những đôi vai vững vàng.

Vachel Lindsay 

(1879 - 1931) 

Vachel Lindsay là một mục sư theo phái Dân túy ở một thị trấn nhỏ miền Trung Tây và là người sáng tạo ra loại thơ có nhịp điệu mạnh mẽ làm ra để đọc lớn trước đám đông. Sáng tác của ông là một sự kết hợp kỳ ảo với một mặt là những hình thức thơ ca bình dân, hay dân gian, chẳng hạn như những bài hát phúc âm Thiên Chúa giáo và ca nhạc tạp kỹ và mặt khác là thi pháp tiên tiến của các trào lưu hiện đại. Là một nhà thơ đọc trước công chúng cực kỳ nổi tiếng thời đó, những cách đọc của Lindsay là tiền thân những cách đọc thơ của nhóm “Beat” thời sau thế chiến II có đệm nhạc Jazz.

Để phổ biến thơ cho công chúng, Lindsay phát triển cái mà ông gọi là một “loại ca nhạc tạp kỹ cao cấp”, dùng âm nhạc và các tiết tấu mạnh. Là người phân biệt chủng tộc dựa vào tiêu chuẩn hiện nay, bài thơ nổi tiếng của ông “The congo” (1914) ca ngợi lịch sử của những người Phi châu bằng cách pha trộn nhạc Jazz, thơ, âm nhạc và ca từ. Ông đồng thời làm cho những nhân vật lỗi lạc trong lịch sử nước Mỹ chẳng hạn như Abraham Lincoln (trong bài “Abraham Lincoln Walks at Midnight” Abraham Lincoln đi dạo giữa đêm khuya và John Chapman (“Johnny Appleseed” - Johnny hạt táo) trở nên bất tử bởi nghệ thuật pha trộn giữa hiện thực và huyền thoại.

Edwin Arlington Robinson 

(1869 - 1935)

Edwin Arlington Robinson là nhà thơ Mỹ xuất sắc nhất vào cuối thế kỷ 19. Giống như Edgar Lee Masters, ông nổi tiếng vì những phát hiện về nét khôi hài, tính cách thiếu hoàn hảo của những con người bình thường. Nhưng không giống Masters, Robinson dùng âm luật truyền thống. Thị trấn Tilbury do ông tưởng tượng ra cũng giống như Spoon River của Masters chứa đựng bao cuộc sống mòn trong tuyệt vọng âm thầm. Một số những bài thơ tự sự nổi tiếng của Robinson là “Luke Havergal” (1896), về một tình nhân bị bỏ rơi, “Miniver Cheevy” (1910), hình ảnh một con người mộng mơ lãng mạn; và “Richard Cory” (1896), một chân dung ảm đạm về một con người giàu có đã tự kết liễu đời mình:

Mỗi khi Richard Cory đi ra phố, 

chúng tôi tụ trên vỉa hè đứng nhìn ông:

Ông là một quý ông lịch duyệt

Ân cần, đẹp tươi; thon thả, uy nghiêm.

Và ông luôn ăn mặc thật chỉnh tề, nhã nhặn

Ông luôn nhân từ khi trò chuyện cùng ai

Ông vẫn thường đỏ mặt lên khi nói,

“Chào ông” và trông ông rạng rỡ mỗi bước đi.

Ông giàu có - vâng, còn giàu hơn cả một ông vua -

Ông được dạy dỗ để phong nhã trong từng cử chỉ:

Cuối cùng, chúng tôi nghĩ rằng ông là tất cả những gì Khiến chúng tôi ao ước được là ông.

Vì thế chúng tôi tiếp tục làm việc, và đợi chờ may mắn

Và qua ngày không có thịt ăn, và nguyền rủa bánh mì 

Còn Richard Cory, một đêm hè êm vắng, 

Đã về nhà và bắn một viên đạn vào đầu ông.

“Richard Cory” chiếm được một chỗ đứng bên cạnh Martin Eden, An American Tragedy, và The Great Gatsby như một lời cảnh tỉnh đầy sức mạnh chống lại huyền thoại về sự thành công được thổi phồng lên biến thành bệnh dịch hành người dân Mỹ trong thời đại của những nhà triệu phú.

HAI TIỂU THUYẾT GIA MANG SẮC THÁI ĐỊA PHƯƠNG

Hai nữ tiểu thuyết gia Ellen Glasgow (1873 -1945) và Willa Cather (1873 - 1947) chuyên khám phá về thế giới phụ nữ, và đặt họ vào trong những khung cảnh địa phương được xây dựng với một vẻ rực rỡ, huy hoàng. Thực ra, không ai trong hai người tuyên bố những vấn đề đặc biệt về phụ nữ. Trong các tác phẩm đầu tay của nhân vật chính là nam, và chỉ khi họ đã tạo được sự tự tin và một độ chín trong nghệ thuật, họ mới quay sang mô tả đời sống của phụ nữ. Glasgow và Cather chỉ có thể được xem là “các nhà văn nữ” theo nghĩa mô tả, vì tác phẩm của họ không thể phân loại được.

Glasgow người vùng Richmond bang Virginia, thủ phụ cũ của phe miền Nam thời Nội chiến. Các tiểu thuyết hiện thực của bà phản ánh sự biến đổi của miền Nam từ một nền kinh tế nông nghiệp sang công nghiệp. Các tác phẩm có giá trị như Virginia (1912) xoay quanh những kinh nghiệm của người miền Nam, trong lúc những tác phẩm sau này như Barren Groand (Đất bạc màu (1925) - được công nhận là tác phẩm hay nhất của bà - kịch hóa cuộc đời những phụ nữ tài hoa cố gắng vượt qua những lề thói truyền thống bó hẹp của miền Nam, khuôn định thiên chức nội trợ, trách nhiệm gia đình và sự phụ thuộc của phụ nữ.

Cather, một người Virginia khác, lớn lên trên thảo nguyên Nebradka giữa những người di dân khẩn hoang - sau này làm cho họ sống mãi trong cuốnO Pionners! (Ôi! Những người khai hoang - 1913), My Antonia (Antonia của tôi - 1918), và câu chuyện nổi tiếng của bà Neighbour Rosicky (Người hàng xóm Rosicky - 1928). Trong cuộc đời, bà trở nên ngày càng xa lạ với chủ nghĩa vật chất của cuộc sống hiện đại và viết về những ảo mộng khác nhau ở Tây Nam nước Mỹ và trong quá khứ. Cuốn Death Comes for the Archbishop (cái chết của ngài giám mục - 1927) dựng lại tinh thần lý tưởng của hai tu sĩ thế kỷ 16 lập nên Giáo hội Công giáo ở sa mạc New - Mexico. Tác phẩm của Cather tưởng niệm những khía cạnh quan trọng của kinh nghiệm Mỹ bên ngoài dòng văn học chính thống - như việc khai khẩn, sự thành lập tôn giáo, và cuộc sống độc lập của phụ nữ.

SỰ VƯƠN LÊN CỦA NỀN VĂN HỌC MỸ DA ĐEN

Thành tựu văn học của người Mỹ Da đen là một trong những bước phát triển văn học nổi bật nhất sau Nội chiến. Các dòng văn học Mỹ da đen đã bắt rễ trong các tác phẩm của Booker T. Washington, W.E.B. Du Bois, James Weldon Johson, Charles Waddell Chesnutt, Paul Laurence Dunbar và những người khác, đáng chú ý nhất là thể loại tiểu sử tự thuật, văn học phản kháng, những bài thuyết giảng, thơ và âm nhạc.

Booker T. Washington 

(1856 - 1915) 

Booker T. Washington, nhà giáo dục và người lãnh đạo Da đen nổi bật nhất vào thời đó. Ông sinh ra và lớn lên trong thân phận nô lệ ở quận Franklin - bang Virginia, cha là người Da trắng chủ nô, mẹ là nữ nô lệ Da đen. Tiểu sử tự thuật đơn giản, rất hay của ông Up From Slavery (Đứng lên từ cuộc đời nô lệ - 1901), kể lại cuộc đấu tranh thắng lợi của ông trong việc tu dưỡng bản thân. Ông trở nên nổi tiếng bởi những nỗ lực trong việc cải thiện cuộc sống của những người Mỹ Da đen; chính sách hòa giải với người Da trắng của ông - một nỗ lực giúp đỡ những người Mỹ Da đen mới được giải phóng hòa nhập vào dòng chảy chung của xã hội Mỹ - được vạch ra trong diễn văn nổi tiếng của ông nhan đề “Atlanta Exposition Address” (1895).

W.E.B. Du Bois 

(1868 - 1963) 

Sinh ở New England và được đào tạo ở Đại học Harvard và Đại học Berlin (Đức), W. E. B. Du Bois là tác giả của bài viết “Of Mr Booker T. Washington and Others” (Về ông Booker T. Washington và nhữngh người khác), một tiểu luận về sau được tập hợp trong cuốn sách nổi tiếng của ông The Souls of Black Folk (Tâm hồn người Da đen - 1903). Du Bois cẩn thận chứng minh rằng dù cho Washington có nhiều thành tích, ông thật sự đã chấp nhận sự kỳ thị chủng tộc - sự đối xử bất bình đẳng và phân biệt đối với người Mỹ Da đen - và sự kỳ thị ấy tất yếu sẽ dẫn đến địa vị thấp kém của người Da đen, đặc biệt là trong giáo dục. Du Bois, một sáng lập viên của Hiệp hội quốc gia vì sự tiến bộ của người da màu (NAACP), cũng viết những lời đánh giá nhạy bén, sắc sảo về truyền thống và văn hóa của người Mỹ gốc Phi; tác phẩm của ông giúp những người trí thức Da đen khai thác nền văn học và âm nhạc dân gian phong phú của dân tộc mình.

James Weldon Johnson 

(1871 - 1938)

Cũng như Du Bois, nhà thơ James Weldon Johnson tìm cảm hứng trong những bài dân ca của người Mỹ Da đen. Bài thơ “O Black and Unknown Bards” (Ôi, những nhà thơ Da đen vô danh! - 1917) của ông có đoạn

Trái tim người nô lệ nào trào tuôn bao giai điệu 

Như trong bài “Lẻn bước đến bên Chúa” một khúc nhạc dịu êm 

Linh hồn anh chắc tự do bay lượn hằng đêm, 

Dầu quanh đôi tay anh xích xiềng xiết chặt.

Mang trong mình dòng máu pha trộn giữa Da đen và Da trắng, Johnson đã tìm hiểu vấn đề phức tạp của chủng tộc trong cuốn tiểu thuyếtAutobiography of an Ex-Colored (Tiểu sử tự thuật của một người lai - 1912) viết về một người pha trộn hai dòng máu đã “vượt qua” định kiến (hay là được chấp nhận) làm người Da trắng. Cuốn sách chuyển tải một cách có hiệu quả sự quan tâm của người Mỹ Da đen với những vấn đề nguồn gốc lai lịch ở Mỹ.

Charles Waddell Chesnutt 

(1858 - 1932) 

Charles Waddell Chesnutt, tác giả của hai tuyển tập truyện ngắn, The Conjure Woman (Nữ pháp sư - 1899), The Wife of His Youth (Người vợ thời son trẻ - 1899) tiểu thuyết The Marrow Of Trandittion (Cốt lõi của truyền thống - 1901), và một cuốn tiểu sử về Frederick Douglass, đi trước thời đại. Truyện ngắn của ông dựa trên các đề tài về chủng tộc, nhưng tránh né những kết cục có thể đoán trước được và những tình cảm chung chung, nhân vật của ông là những cá nhân rõ rệt với những thái độ phức tạp về mọi việc, bao gồm cả vấn đề chủng tộc. Chesnutt thường mô tả sức mạnh của cộng đồng Da đen và khẳng định những giá trị đạo đức và sự đoàn kết chủng tộc.

[1]

 Tinh thần chống sùng bái thánh tượng nổi lên đầu tiên ở châu Âu thể hiện đậm nét trong văn học trào phúng dân gian.

[2]

 Yellow Sky: tên một thị trấn trong truyện ngắn nổi tiếng này.

[3]

 Standard Oil Company: một công ty dầu lửa hàng đầu của Mỹ. Tên viết tắt của nó là S.O và đọc là ESSO.

[4]

 Grand Canyon: một thung lũng rộng mênh mông bị sông Colorado cắt ngang ở vùng cao nguyên thuộc Tây Bắc Arizona. Hẻm núi ngoạn mục đẹp như một tác phẩm điêu khắc này có chiều rộng từ 0,2 đến 29km và trải dài từ cửa sông Paria gần địa phận phía Bắc của Arizona đến vách núi Grand Wash gần Nevada, tức là vào khoảng 446 km.

Chương 6: Trào lưu hiện đại và thể nghiệm thời kỳ 1914-1945

Kathryn VanSpanckeren

Chương trình Thông tin Quốc tế, Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ, tháng 11/1998

Nhiều sử gia nêu rõ đặc điểm của nước Mỹ trong khoảng thời gian giữa hai thế chiến như là một sự khủng hoảng tâm lý, mặc dù thời gian Mỹ dính líu trực tiếp đến chiến tranh tương đối ngắn (1917 - 1918) và thiệt hại của nó ít hơn nhiều so với những đồng minh châu Âu và những kẻ thù của nó. John Dos Passos đã diễn tả cái ảo tưởng tan vỡ của Mỹ sau chiến tranh trong cuốn tiểu thuyết Three Soldiers (Ba người lính - 1921), trong đó ông cho rằng nền văn minh là một “công trình khổng lồ của sự giả dối và chiến tranh, thay vì là đống tro tàn của nó, lại là sự diễn đạt sau cùng và đầy đủ nhất của cái gọi là văn minh”. Bị chấn động và đã vĩnh viễn thay đổi, người lính Mỹ trở về nhà nhưng không bao giờ lấy lại được sự ngây thơ trong sáng của mình.

Cả những người lính ra đi từ những miền quê của nước Mỹ cũng không dễ dàng trở về với cái trước đây đã là cội rễ trong cuộc sống của họ. Sau khi bôn ba khắp thế giới, nhiều người trong số họ giờ đây ước ao có được một cuộc sống tiện nghi hiện đại nơi thị thành. Những máy móc mới dùng trong nông nghiệp như máy trồng lúa, máy gặt, và máy bó đã giảm thiểu đáng kể nhu cầu về lao động nông nghiệp, tuy vậy dù sản phẩm gia tăng, nông dân vẫn nghèo. Giá nông sản, cũng như lương công nhân, tùy thuộc vào sức mạnh thị trường tự 150 151 do chịu ảnh hưởng nặng nề của các tập đoàn kinh doanh: trợ cấp của chính phủ cho nông dân và những nghiệp đoàn công nhân thực sự chưa được thiết lập. “Công việc chủ yếu của người dân Mỹ là kinh doanh”, tổng thống Calvin Coolidge tuyên bố vào năm 1925, và hầu hết mọi người đã đồng ý với ông.

Trong thời kỳ “bùng nổ lớn” sau chiến tranh, thương mại nở rộ, các nhà đầu tư gặt hái những thành công và tiền bạc còn vượt xa giấc mơ hoang đường nhất của họ. Lần đầu tiên, nhiều người dân Mỹ đăng ký học đại học, vào những năm 20, sinh viên đại học tăng gấp dôi. Tầng lớp trung lưu phát đạt; người dân Mỹ bắt đầu được hưởng lợi tức trung bình quốc gia cao nhất thế giới vào thời kỳ đó. Và nhiều người đã mua cho được vật tượng trưng cho địa vị xã hội cao nhất: chiếc xe hơi. Ngôi nhà của các gia đình Mỹ bậc trung điển hình ở thành phố đã sáng ánh điện và họ huênh hoang về chiếc radio đã nối nhà mình với thế giới bên ngoài. Ngoài ra, họ còn có thể có một cái điện thoại, một máy ảnh, một máy đánh chữ, hay một cái máy may. Giống như nhân vật thương gia trong cuốn Babbitt (1922) của Sinclair Lewis, các công dân Mỹ tán thưởng những cái máy này bởi vì chúng tân tiến và bởi vì hầu hết chúng là phát minh của người Mỹ và được sản xuất ở Mỹ.

Người dân Mỹ của “thập niên 20 sôi nổi” say mê các phương tiện giải trí hiện đại. Hầu như tất cả mọi người đều đi xem phim mỗi tuần một lần. Mặc dù có luật cấm sản xuất, vận chuyển và bán rượu được ban hành qua tu chính án thứ 18 - có hiệu lực vào đầu năm 1919, các quán rượu lậu và hộp đêm nơi trình diễn nhạc Jazz, bán cocktail, trình diễn các mốt quần áo táo bạo và những vũ điệu bốc lửa vẫn mọc lên như nấm. Xem phim, lái xe du ngoạn, khiêu vũ và máy thu thanh là những say mê điên cuồng của cả nước. Đặc biệt phụ nữ ở Mỹ cảm thấy được tự do. Nhiều người đã rời trang trại, làng quê làm nhiệm vụ cho tiền tuyến ở những thành phố lớn ở Mỹ trong Thế chiến I và đã lột xác hoàn toàn. Họ cắt tóc ngắn, mặc váy ngắn “phất phơ”, và hân hoan được quyền bỏ phiếu nhờ vào tu chính Hiến pháp thứ 19 được thông qua vào năm 1920. Họ mạnh dạn phát biểu những gì mình nghĩ và tham gia những công việc chung của xã hội.

Trong khi đó, thế hệ trẻ phương Tây thì nổi loạn, giận dữ và vỡ mộng với cuộc chiến tàn khốc, với thế hệ đi trước có trách nhiệm trong cuộc chiến tranh này, và với những điều kiện kinh tế khó khăn sau chiến tranh mà oái ăm thay lại cho phép người dân Mỹ với một ít đô la - như các nhà văn F. Scott Fitzgerald, Ernest Hemingway, Gertrude Stein, và Ezra Pound sống ở nước ngoài một cách phong lưu, vương giả. Những trào lưu tri thức, đặc biệt là phân tâm học của Freud và ở một chừng mực ít hơn chủ nghĩa Mác (giống như thuyết tiến hóa thời kỳ đầu của Darwin), hướng tới một thế giới quan “vô thần” đã góp phần vào cuộc lật đổ những giá trị truyền thống. Người Mỹ ở hải ngoại tiếp thu những quan điểm này, đem chúng về Mỹ, nơi chôn rau cắt rốn của họ, kích thích trí tưởng tượng của các nhà văn và nghệ sĩ trẻ. Chẳng hạn William Faulkner, một tiểu thuyết gia Mỹ thế kỷ 20 đã sử dụng những yếu tố phân tâm học của Freud trong tất cả những tác phẩm của mình, cũng như hầu hết những nhà văn Mỹ nghiêm túc sau Thế chiến thứ I. Mặc dù có một vẻ bên ngoài sôi động, hiện đại và một cuộc sống vật chất dồi dào chưa từng có, giới trẻ Mỹ thập niên 20 vẫn thuộc về một “thế hệ lạc lõng” như Gertrude Stein - một người chuyên viết chân dung văn học - đã đặt tên. Thiếu một cơ cấu truyền thống, bền vững về giá trị làm người, người ta đánh mất luôn cái ý thức về bản thân. Một chỗ dựa của tổ ấm gia đình; một môi trường xã hội thân thuộc, ổn định; thiên nhiên và cái nhịp điệu vĩnh cửu của nó đã hướng dẫn việc gieo trồng và gặt hái trong các nông trại; ý thức yêu nước được bồi dưỡng thường xuyên; những giá trị 152 153 đạo đức được nhấn mạnh bởi niềm tin tôn giáo và sự chiêm nghiệm cá nhân -tất cả những điều đó dường như đã bị Chiến tranh thế giới thứ I và hậu quả của nó làm băng hoại.

Nhiều cuốn tiểu thuyết, đáng chú ý là The Sun Also Rises (Rồi mặt trời cũng mọc - 1925) của Hemingway và This Side of Paradise (Phía bên này thiên đường - 1920) của Fitzgerald vẽ ra sự phí phạm và những ảo mộng tan tành của thế hệ lạc lõng. Trong bài thơ dài gây nhiều ảnh hưởng của T. S. Eliot, The Waste Land (Cõi hoang tàn - 1922), một sa mạc trơ trụi cầu mưa trong tuyệt vọng (sự phục sinh tâm linh) là biểu tượng của nền văn minh phương Tây.

Cuộc khủng hoảng thế giới vào thập niên 30 đã tác động đến hầu hết dân chúng Mỹ. Công nhân mất việc làm, nhà máy đóng cửa, doanh nghiệp và ngân hàng vỡ nợ; nhà nông không thể gặt hái, vận chuyển, hay bán được nông sản, đã không thể trả nợ và đành để mất trang trại của mình. Hạn hán ở miền Trung Tây biến “vựa lúa” này của nước Mỹ thành một vùng sa mạc khổng lồ. Nhiều nông dân bỏ xứ đến California kiếm việc, như John Steinbeck mô tả một cách sống động trong The Grapes of Wrath (Chùm nho uất hận - 1939). Ở đỉnh điểm của cuộc khủng hoảng kinh tế, một phần ba người Mỹ bị mất việc. Cơm bố thí, những khu ổ chuột và những đoàn quân tìm việc - những người thất nghiệp đi lậu theo những chuyến tàu chở hàng để kiếm việc làm - trở thành một mảng trong đời sống đất nước. Nhiều người cho rằng cuộc khủng hoảng là sự trừng phạt cho tội sùng bái vật chất thái quá và lối sống buông thả. Họ tin rằng những cơn bão làm đen tối bầu trời miền Trung Tây tạo nên ngày phán xét trong Cựu ước: “Những cơn xoáy lốc giữa ban ngày và bóng đêm bao phủ giữa ban trưa”.

 Cuộc đại khủng hoảng làm đảo điên cả thế giới. Nước Mỹ đã rao truyền một kiểu Kinh thánh kinh doanh vào thập niên 20. Giờ đây nhiều người Mỹ ủng hộ một vai trò tích cực hơn của chính phủ thể hiện trong chương trình Biện pháp mới của Tổng thống Franklin Roosevelt. Tiền của liên bang tạo nên công việc ở các công trình công cộng, việc bảo tồn tài nguyên thiên nhiên và điện khí hóa nông thôn. Nghệ sĩ và trí thức được trả lương để sáng tác những bích họa, và những cẩm nang cho các bang. Những biện pháp này đã có hiệu quả, nhưng chỉ có sự gia tăng đều đặn các ngành công nghiệp của Chiến tranh Thế giới Thứ hai mới làm sống lại sự thịnh vượng. Sau khi Nhật tấn công Mỹ ở Trân Châu cảng vào ngày 7 tháng 12 năm 1941, những xưởng đóng tàu và nhà máy trước đó đã phải đóng cửa lại sống dậy nhộn nhịp sản xuất hàng loạt tàu chiến, máy bay, xe Jeep và quân trang, quân dụng. Sản xuất và thử nghiệm phục vụ chiến tranh dẫn đến những kỹ thuật mới, gồm cả bom nguyên tử. Chứng kiến vụ thử nổ bom nguyên tử đầu tiên, Ropert Oppenheimer, người lãnh đạo nhóm các nhà khoa học nguyên tử quốc tế trích dẫn một bài thơ tiếng Hindi một cách đầy tiên tri: “Tôi đang biến thành Tử thần, kẻ đập tan tành thế giới”.

TRÀO LƯU HIỆN ĐẠI

Làn sóng văn hóa lớn của trào lưu Hiện đại diễn đạt ý thức về cuộc sống hiện đại qua các loại hình nghệ thuật như là một sự đoạn tuyệt dứt khoát với quá khứ cũng như là với các truyền thống cổ điển của nền văn minh phương Tây, đã từ từ trỗi dậy ở châu Âu và Mỹ vào những năm đầu của thế kỷ 20. Cuộc sống hiện đại hình như khác biệt một cách cơ bản với lối sống truyền thống - khoa học hơn, tốc độ hơn, kỹ thuật hơn và máy móc hơn. Chủ nghĩa hiện đại bao gồm luôn cả những thay đổi này.

Trong văn học, Gertrude Stein (1874 - 1946) đã phát triển một sự tương đồng với nghệ thuật hiện đại. Là một cư dân 154 155 Paris và một nhà sưu tập nghệ thuật (bà và người em trai Leo đã mua các tác phẩm của Paul Cézanne, Paul Gauguin, Pierre August Renoir, Pablo Picasso, và nhiều họa sĩ khác), Stein đã từng giải thích rằng bà và Picasso đang làm một công việc giống nhau, ông ta trong lĩnh vực hội họa và bà trong văn học. Sử dụng từ vựng cụ thể, đơn giản thay thế, bà phát triển một loại thơ văn xuôi thử nghiệm, trừu tượng. Tính chất trẻ thơ trong từ vựng đơn giản của Stein gợi nhớ những màu nguyên, tươi sáng trong hội họa hiện đại, còn sự lặp lại của bà âm vang những hình thể được lặp đi, lặp lại của những bố cục tạo hình trừu tượng. Bằng cách bố trí sai ngữ pháp và dấu chấm câu, bà đạt được những ý nghĩa “trừu tượng” mới như trong tập thơ gây nhiều ảnh hưởng của bà là Tender Buttons (Những chiếc cúc áo dịu dàng - 1914), nhìn sự vật từ các góc độ khác nhau, như trong một bức tranh lập thể:

Một cái bàn một cái bàn không phải của tôi

trìu mến nó nghĩa là tất cả sự đều đặn

Nó giống như một sự đổi thay. Một cái bàn.

có ý nghĩa nhiều hơn một cái ly

hơn cả một tấm gương soi cao vòi vọi

Ý nghĩa, trong tác phẩm của Stein, thường lệ thuộc vào kỹ thuật, cũng như chủ đề thì ít quan trọng hơn cái hình thức trong nghệ thuật tạo hình trừu tượng. Chủ đề và kỹ thuật trở nên không thể tách rời nhau trong nghệ thuật tạo hình lẫn văn học thời đó. Luận điểm cho rằng hình thức như là một cái gì tương đương với nội dung là một hòn đá tảng đặt nền móng cho văn học và nghệ thuật sau Thế chiến II, được kết tinh trong chính thời kỳ này.

Sự cải tiến kỹ thuật, đặc biệt trong lĩnh vực công nghiệp và cơ giới đã khơi gợi cảm hứng cho sự quan tâm mới đến kỹ thuật trong nhiều ngành nghệ thuật. Một thí dụ: Ánh sáng và đặc biệt là ánh sáng điện đã lôi cuốn nhiều nghệ sĩ và nhà văn hiện đại.

Bích chương quảng cáo thời kỳ này tràn ngập những hình ảnh về các ngôi nhà chọc trời rực rỡ ánh đèn và những chùm tia sáng chiếu ra từ đèn xe ô tô, rạp chiếu bóng, và những tháp canh để rọi sáng một không gian tối tăm bị cấm đoán bên ngoài, ám chỉ sự ngu dốt và truyền thống lỗi thời.

Nhiếp ảnh bắt đầu có được vị trí của một ngành nghệ thuật đi liền với những phát triển khoa học mới nhất. Nhiếp ảnh gia Alfred Stieglitz mở một phòng triển lãm ở New York. Và khoảng trước 1908 ông trưng bày các tác phẩm châu Âu mới nhất, bao gồm tranh của Picasso và những người bạn châu Âu khác của Gertrude Stein. Phòng triển lãm của Stieglitz tác động đến nhiều nhà văn và nghệ sĩ trong đó có William Carlos Williams, một trong những nhà thơ Mỹ nổi tiếng của thế kỷ 20. Williams đã tiếp nhận và phát triển độ trong sáng của nghệ thuật nhiếp ảnh trong hình tượng. Châm ngôn nghệ thuật của ông là “không có tư tưởng trừ phi là trong sự vật”.

Tầm nhìn và quan điểm cũng đã trở thành một khía cạnh thiết yếu của tiểu thuyết theo trào lưu hiện đại. Không còn phù hợp nữa cái lối kể thẳng tuột một câu chuyện dùng nhân vật ngôi thứ ba (hoặc tệ hơn) người kể chuyện can thiệp một cách vô nghĩa lý vào mọi chuyện. Cách kể chuyện trở nên cũng quan trọng như chính câu chuyện vậy.

Henry James, William Faulkner và nhiều nhà văn Mỹ khác thử nghiệm những quan điểm hư cấu (nhiều người vẫn còn đang làm như vậy). James thường hạn chế thông tin trong cuốn tiểu thuyết vào những gì mà một nhân vật riêng lẻ có lẽ đã biết. Cuốn tiểu thuyết The Sound and the Fury(Âm thanh và cuồng nộ - 1929) của Faulkner phân chia câu chuyện thành 4 156 157 phần, mỗi phần đưa ra cái nhìn của một nhân vật khác nhau (trong đó có một cậu bé tâm thần chậm phát triển).

Để phân tích tiểu thuyết và thơ ca trào lưu hiện đại, một trường phái “phê bình mới” xuất hiện ở Mỹ. Với cách sử dụng ngôn ngữ phê bình mới, các nhà phê bình này săn lùng “sự chứng ngộ” (một khoảnh khắc trong đó một nhân vật đột nhiên ngộ ra chân lý siêu phàm của một tình huống, “sự chứng ngộ” (epiphany) là một từ xuất phát từ sự xuất hiện của một vị thánh trước mắt những kẻ phàm trần); họ “nghiên cứu” và “làm sáng tỏ” một tác phẩm, hi vọng “soi sáng “ nó qua khả năng “thấu thị” của họ.

THƠ CA THỜI KỲ 1914 – 1945 NHỮNG THỂ NGHIỆM HÌNH THỨC

Ezra Pound 

(1885 - 1972) 

Ezra Pound là một trong những nhà thơ Mỹ có nhiều ảnh hưởng nhất trong thế kỷ này. Từ năm 1908 đến 1920, ông sống ở London, giao du với nhiều văn sĩ, trong đó có William Butler Yeats - nhà thơ Anh nổi tiếng mà ông từng làm thư ký và T. S. Eliot, tác giả của cuốn The Waste Land mà ông biên tập và hiệu đính một cách nghiêm túc. Ông là cầu nối giữa nước Mỹ và nước Anh với tư cách là một chủ bút cộng tác cho tờ tạp chí Poetry quan trọng ở Chicago của Harriet Monroe. Ông cũng là con chim đầu đàn của một trường phái mới trong thơ ca được biết đến dưới tên gọi Chủ nghĩa hình tượng ủng hộ một lối biểu đạt rõ ràng, sinh động có tính hình tượng cao. Sau Chủ nghĩa hình tượng, ông là người đi đầu ở nhiều lối tiếp cận thơ ca khác nhau. Cuối cùng ông sang Ý sống, rồi bị mắc kẹt dưới chế độ Phát xít Ý.

Pound phát triển lý luận về chủ nghĩa hình tượng trong thư từ, tiểu luận, và trong một tuyển tập. Trong lá thơ gửi cho Monroe vào năm 1915, ông tranh luận cho một trường phái thơ có âm hưởng hiện đại, giàu chất tạo hình, tránh “rập khuôn và sáo ngữ” (1913). Trong “A Few Don’ts of an Imagiste” (Một số điều không nên làm đối với một tác giả theo chủ nghĩa hình tượng - 1913), ông định nghĩa “hình tượng” như một cái gì đó diễn đạt sự phức hợp tri thức và xúc cảm trong một khoảnh khắc thời gian. Tuyển tập năm 1914 tựa đề Des Imagistes (Các nhà thơ theo trường phái Hình tượng) của Pound về 10 nhà thơ đã giới thiệu những ví dụ về thơ hình tượng của những nhà thơ nổi tiếng như William Carlos Williams, H. D. (Hilda Doolittle) và Amy Lowell.

Mối quan tâm và tầm hiểu biết của Pound hết sức rộng lớn, bao quát nhiều lĩnh vực. Các tác phẩm phóng tác, các bản dịch xuất sắc của ông dù đôi chỗ còn sai sót, đã giới thiệu tiềm năng văn học mới từ các nền văn hóa cho các nhà văn trẻ. Tác phẩm mà ông dành trọn đời mình để viết và xuất bản cho đến tận ngày chết là The Cantos (Những bài ca). Cuốn sách có những đoạn xuất sắc, nhưng những điển tích văn chương và nghệ thuật của nhiều thời kỳ và nhiều nền văn hóa đã khiến tác phẩm trở nên rối rắm, khó hiểu. Thơ của Pound nổi tiếng về những hình tượng sống động rõ ràng, có tính chất tạo hình cao, tiết tấu mới mẻ, và những dòng thơ bất thường, thông minh và mạnh mẽ, chẳng hạn như câu sau đây trong bài “Canto LXXXI”, “Con kiến là một quái vật nhân mã đầu trong thế giới rồng của nó”, hoặc trong những bài thơ lấy cảm hứng từ thơ haiku, Nhật Bản, như là “In a Station of the Metro” (Ở một ga điện ngầm - 1916):

Sự xuất hiện những khuôn mặt này trong đám đông;

Tựa những cánh hoa trên một cành cây đen, ẩm ướt.

T.S. Eliot 

(1888 -1965) 

Thomas Stearn Eliot sinh ở St. Louis bang Missouri trong một gia đình danh gia vọng tộc ở vùng Đông Bắc Hoa Kỳ. Ông được hưởng một nền giáo dục tốt nhất so với bất cứ nhà văn lớn nào cùng thời. Ông học ở Đại học Harvard, Sorbonne và trường Merton của Đại học Oxford. Ông còn học tiếng Phạn và triết học phương Đông, một hệ tư tưởng ảnh hưởng nhiều đến thơ ông. Giống như Pound, một người bạn của mình, ông đến London rất sớm và trở thành chủ soái của Tao đàn văn chương ở đây. Ông là một trong những nhà thơ được trọng vọng nhất lúc sinh thời. Thơ ông hiện đại, có vẻ như phi lý và trừu tượng, thực sự là một dòng thơ dấn thân, lật đổ mọi khuôn vàng thước ngọc và có tác động cách mạng trong thơ ca. Ông cũng viết tiểu luận và kịch gây nhiều ảnh hưởng. Ông nhấn mạnh tầm quan trọng của các truyền thống xã hội và văn học đối với nhà thơ hiện đại.

Với tư cách là một nhà phê bình, Eliot nổi tiếng với công thức của ông về “mối liên hệ khách quan” mà ông đã mô tả trong cuốn The Sacred Wood(Rừng thiêng) như là một phương tiện diễn đạt cảm xúc thông qua “một tập hợp các sự vật, một tình huống và một chuỗi các sự kiện”, có thể trở thành công thức cho cảm xúc đặc biệt đó. Những bài thơ như “The Love Song of J. Alfred Prufrock” (Bản tình ca của J. Anfred Prufrock - 1915), thể hiện cách tiếp cận này. Lúc Prufrock già nua, vô dụng, ông cho rằng ông đã “đong lượng cuộc đời mình bằng những chiếc muỗng café”. Vậy đấy, người ta có thể dùng muỗng café để phản ánh sự tồn tại hẩm hiu, ảm đạm về một đời người lãng phí như thế đấy.

Trong đoạn mở đầu nổi tiếng của bài thơ “Prufrock”, Eliot đưa độc giả vào các lối ngõ hào nhoáng, cũng giống như cuộc sống hiện đại, không có câu trả lời cho những vấn đề mà chính cuộc đời đặt ra.

Nào chúng ta đi, anh và tôi.

Khi bóng chiều lan tỏa khắp bầu trời

Như một bệnh nhân bị gây mê trên bàn mổ,

Nào chúng ta đi, qua những con đường gần như hoang vắng,

Những nơi ẩn cư lặng lẽ

Của những đêm không ngủ trôi qua trong những khách sạn rẻ tiền

chỉ trọ một đêm

Và những quán ăn đầy mùn cưa với những vỏ sò;

Những con đường chạy như một cuộc tranh luận dài buồn tẻ

Có ý định xảo quyệt

Đưa anh đến một vấn đề nan giải

Ồ, đừng hỏi, “Cái gì đấy?”

Nào chúng ta hãy đi thăm!

Những hình tượng tương tự như vậy cũng tràn ngập trong The Waste Land (Cõi hoang tàn

[1]

 - 1922) vọng lại cái âm hưởng địa ngục của Dante ám chỉ những con đường đông đúc của London trong khoảng thời gian Thế chiến I:

Thành phố không có thật,

Dưới màn sương nâu một bình minh mùa đông

Đám đông tràn qua cầu London, sao nhiều thế

Tôi đã không nghĩ rằng cái chết đã tàn hủy nhiều

đến thế...

(I, 60-63)

Cái nhìn của The Waste Land thực chất có tính cách tiên tri và tầm bao quát khắp thế giới:

Những rạn nứt những cải tổ và bùng nổ

trong không gian tím nhạt

Đổ sụp những tháp cao

Ở Jerusalem, Athens và Alexandria

Vienna, London.

Đâu có thật

(V, 373 -377)

Những bài thơ quan trọng khác của Eliot gồm có “Gerontion” (Cảnh già - 1920), dùng hình ảnh một ông lão làm biểu tượng cho sự cằn cỗi, già nua của xã hội châu Âu. “The Hollow Men” (Những con người rỗng - 1925) là một bài ca truy điệu hết sức cảm động về cái chết tinh thần của nhân loại đương thời. Ash-Wednesday (Ngày thứ tư lễ tro - 1930) thể hiện tư tưởng của ông dứt khoát hướng về Giáo hội Anh giáo để tìm ý nghĩa trong cuộc sống con người. Và Four Quartets (Bốn tứ tấu khúc - 1943) là một suy ngẫm thử nghiệm phức tạp và chủ quan cao độ về những chủ đề muôn thuở như thời gian, bản chất của cái tôi và nhận thức tâm linh. Thơ của ông, đặc biệt là những tác phẩm táo bạo, cách tân thời kỳ đầu đã ảnh hưởng đến nhiều thế hệ sau đó.

Robert Frost 

(1874 -1963) 

Robert Lee Frost sinh ở California nhưng lớn lên ở một trang trại vùng Đông Bắc Hoa Kỳ cho đến năm 10 tuổi. Cũng như Eliot và Pound, ông sang Anh, bị lôi cuốn bởi các phong trào mới mẻ trong làng thơ ở đó. Là một nhà thơ đọc thơ trước công chúng có tài năng bẩm sinh, ông gặt hái nhiều thành công qua những chuyến đi của mình. Ông đã đọc một bài thơ độc đáo trong lễ nhậm chức của Tổng thống Kennedy vào năm 1961 góp phần làm bùng lên sự quan tâm đến thi ca trong cả nước. Sự nổi danh của ông cũng dễ giải thích, ông viết về đời sống trang trại truyền thống, khêu gợi hoài niệm về những gì đã qua. Thơ của ông quan tâm đến mọi tạo vật trong đời sống –hái táo, những bức tường đá, hàng rào, những con đường quê. Thi pháp của Frost trong sáng và biểu cảm: ông hiếm khi dùng những ám chỉ bóng gió rởm đời hay sự tỉnh lược. Thơ ca có vần điệu của ông cũng là một yếu tố lôi cuốn được độc giả đại chúng.

Tác phẩm của Frost thường có vẻ bề ngoài rất đơn giản. Nhiều bài thơ gợi lên ý nghĩa sâu xa. Ví dụ, bằng một sự phối hợp vần gần như thôi miên trong mô tả về một chiều tối đầy tuyết rơi, yên tĩnh, Frost đã gợi nên bước đi hoàn toàn không phải là không được chờ đợi của cái chết. Đây là một đoạn trong “Stopping by Woods on a Snowy Evening” (Dừng chân bên cánh rừng một chiều tuyết rơi - 1923):

Cánh rừng này của ai mà ta nghĩ rằng mình đã biết.

Dù cho nhà của ông ta ở giữa làng;

Ông sẽ chẳng thấy ta nghỉ lại nơi đây

Để nhìn cánh rừng ông tuyết phủ đầy

Con ngựa nhỏ của ta chắc nghĩ rằng ta thật lạ

Dừng chân nơi đây không thấy bóng một ngôi nhà

Giữa cánh rừng và mặt hồ băng giá

Vào một buổi chiều đen tối nhất trong năm.

Nó rung những cái chuông trong bộ yên cương

Như muốn hỏi xem có sự bất thường

Chỉ có một âm thanh nhẹ lướt

Của ngọn gió chiều và những đóa tuyết rơi

Cánh rừng sao mà đáng yêu, thẳm sâu dần sẫm lại

Nhưng ta còn nhiều lời hứa phải giữ mãi

Còn nhiều dặm đường phải đi, trước khi ta ngủ lại

Còn nhiều dặm đường phải đi, trước khi ta ngủ lại.

Wallace Stevens 

(1879 -1955) 

Sinh ra ở Pennsylvania, Wallace Stevens được đào tạo ở Đại học Harvard và trường Luật, Đại học New York. Ông hành nghề luật sư ở New York từ năm 1904 đến 1916, cũng là khoảng thời gian ông tham gia các hoạt động nghệ thuật và thi ca ở đó. Khi dời đến Hartford bang Connecticut, để làm một nhà điều hành bảo hiểm ở đây vào năm 1916, ông lại tiếp tục làm thơ. Cuộc đời của ông quả là khác thường vì sự phân thân của nó: Đồng sự của ông trong công ty bảo hiểm không hề biết ông là một nhà thơ lớn. Trong đời sống riêng tư, ông tiếp tục phát triển những tư tưởng cực kỳ phức tạp về một trật tự thẩm mỹ, một công việc ông đã tiến hành suốt cuộc đời được thể hiện trong những cuốn sách được đặt tên một cách thích hợp như Harmonium (Đàn đạp hơi, ấn bản năm 1931 được bổ sung thêm), Ideas of Order (Ý tưởng của trật tự - 1935), và Parts of a World (Các phần của thế giới - 1942). Những bài thơ hay nhất của ông là “Sunday Morning” (Sáng chủ nhật), “Peter Quince at the Clavier” (Peter Quince

[2]

 bên phím đàn), “The Emperor of Icecream” (Hoàng đế kem), “Thirteen Ways of Looking at a Blackbird” (Mười ba cách ngắm nhìn một con chim đen) và “The Idea of Order at Key West” (Ý tưởng về trật tự ở Key West

[3]

).

Thơ của Stevens đào sâu những chủ đề của trí tưởng tượng, sự cần thiết của hình thức thẩm mỹ và niềm tin rằng trật tự của nghệ thuật tương hợp với một trật tự trong tự nhiên. Từ ngữ của ông phong phú và đa dạng: bút pháp của ông vẽ được những cảnh sắc nhiệt đới rực rỡ trăm hoa khoe sắc nhưng cũng tạo ra được những hình trang trí nhỏ khô khan, khôi hài và mai mỉa.

Một số bài thơ của ông sử dụng văn hóa dân gian, trong khi những bài thơ khác chế giễu giới quý phái hoặc bay thẳng lên thiên đường trí thức. Ông nổi tiếng bởi lối chơi chữ vui nhộn của mình. “Rồi, với âm thanh như của cái trống lục lạc, đám dân Byzantine tùy tùng của cô xuất hiện”.

Thơ của Stevens dồi dào những chiêm nghiệm nội tâm, sâu sắc một cách đáng kinh ngạc. Đôi lúc ông còn trêu đùa độc giả, như trong “Disillusionment of Ten O’Clock” (Vỡ mộng lúc 10 giờ - 1931):

Những ngôi nhà ma ám

Bởi những chiếc áo ngủ trắng

Không có cái nào màu xanh lá cây

Hay màu tím với những vòng tròn xanh

Hay màu xanh với những vòng tròn vàng

Hay màu vàng với những vòng tròn xanh da trời

Chúng chẳng xa lạ gì

Với những chiếc vớ ren

Những dây lưng tua rủ

Người ta sẽ không

Mơ về những con khỉ chó và đóa hoa nhạn lai hồng

Chỉ có đây kia một thủy thủ già

Say xỉn và ngủ vùi trong khoang hành lý

Bắt những con cọp to

Trong tiết trời rực đỏ

Bài thơ này có vẻ như than phiền về những cuộc đời quá trần tục thiếu hẳn tính bay bổng tưởng tượng (những chiếc áo ngủ trắng trơn), nhưng lại khơi dậy những hình ảnh sinh động trong đầu độc giả. Cuối cùng anh chàng thủy thủ say, chẳng biết gì đến phép tắc lại “bắt được những con hổ” - ít nhất thì cũng trong giấc mơ của anh. Bài thơ cho thấy óc tưởng tượng của con người - của độc giả hay thủy thủ - sẽ luôn tìm được một lối đi đầy sáng tạo.

William Carlos Williams 

(1883 - 1963) 

William Carlos Williams là một bác sĩ nhi khoa hành nghề trong suốt cuộc đời. Ông giúp hơn 2000 đứa trẻ chào đời và làm thơ trên giấy kê đơn thuốc. Williams là bạn học của nhà thơ Ezra Pound và Hilda Doolittle, và những bài thơ đầu tay của ông chịu ảnh hưởng của chủ nghĩa Hình tượng. Sau này ông tiếp tục đi đầu trong việc sử dụng ngôn ngữ nói trong thi ca. Khả năng thẩm âm tuyệt vời của ông đối với nhịp điệu tự nhiên của tiếng Anh - Mỹ đã giúp thơ ca Mỹ thoát khỏi nhịp iambic

[4]

thống trị thơ ca tiếng Anh kể từ thời Phục hưng. Sự cảm thông của ông đối với người lao động bình thường, trẻ con và những chuyện đời thường trong những khung cảnh đô thị hiện đại khiến cho thơ của ông đặc biệt lôi cuốn và dễ cảm thụ. Bài thơ The Red Wheelbarrow (Chiếc xe đẩy màu đỏ 1923), giống như một bức tranh tĩnh vật Hà Lan, tìm thấy sự thú vị và vẻ đẹp trong những đồ vật bình dị hàng ngày:

Quá nhiều phụ thuộc

vào

chiếc xe đẩy

màu đỏ

phủ một lớp nước

mưa

bên cạnh con gà

trắng

Williams phát triển phong cách thơ tự nhiên, nhẹ nhàng như hơi thở. Dưới ngòi bút của ông, thơ ca không trở thành một tác phẩm nghệ thuật toàn bích như trong thơ Stevens, hay cẩn thận tái tạo lại những biến cố theo phong cách Wordsworth như trong thơ Frost. Đối với ông, mỗi bài thơ sẽ nắm bắt một khoảnh khắc trong đời như một tấm hình chụp ngẫu hứng - một khái niệm ông có từ những nhiếp ảnh gia và họa sĩ ông đã gặp ở những phòng tranh như của Stieglitz ở New York. Cũng như tác phẩm nhiếp ảnh, những bài thơ của ông thường gợi ý tới những khả năng và sự quyến rũ tiềm ẩn của cuộc sống, như trong bài “The Young Housewife” (Bà nội trợ trẻ - 1917).

Mười giờ sáng, người vợ trẻ đi qua lại trong

tấm áo ngày thường sau bức vách gỗ

trong ngôi nhà của đấng phu quân

Tôi lướt qua trong chiếc xe hơi, nghe lòng cô đơn lạ.

Rồi nàng ta ra phố

gọi một anh bán kem, một người bán cá

lại đứng chờ

Rụt rè, không áo nịt, tay cố giữ những lọn tóc rối bay

và tôi ngầm so nàng

với một chiếc lá rơi.

Xe tôi lao đi không tiếng động làm vỡ

một chiếc lá khô khi tôi cúi chào

nàng và lướt đi

với một nụ cười.

Ông cho rằng thơ mình hết sức “khách quan” nhằm đề cao tầm quan trọng của những vật thể sinh động, cụ thể. Thơ ông thành công trong nắm bắt và thể hiện những sự kiện gây xúc cảm, tác động tức thời và tạo ảnh hưởng đến phong cách “Beat” vào đầu thập niên 50.

Cũng như Eliot và Pound, Williams cũng thử viết sử thi, nhưng trong lúc sử thi của họ sử dụng nhuần nhuyễn các điển tích hướng đến một số ít độc giả có học vấn cao, thì Williams lại ưa viết cho độc giả phổ thông hơn. Dù từng học tập ở nước ngoài, ông đã quyết định sống ở Mỹ. Thiên sử thi Paterson (5 tập, 1946 - 1958) ca ngợi thành phố quê hương Paterson, bang New Jersey của ông, được xem như tiểu sử tự thuật của “bác sĩ Parteson”. Trong tác phẩm, Williams xếp đặt cạnh nhau những đoạn tình ca, văn xuôi, thư từ, tiểu sử tự thuật, những bài báo và những sự kiện lịch sử. Lối trình bày với nhiều khoảng trống để giấy trắng, gợi nên chủ đề về con đường rộng mở của văn học Mỹ và một ý niệm về những viễn cảnh mới mở rộng ngay cả với những người nghèo đi dạo chơi trong công viên vào ngày chủ nhật.

Cũng như nhân vật hóa thân của Whitman trong Leaves of Grass, bác sĩ Paterson cảm thấy hoàn toàn thoải mái giữa những người lao động:

·        mùa xuân muộn

một chiều chủ nhật!

theo lối mòn đến bờ vách đá

chính anh ta giữa những người xa lạ

·        dẫm lên đây cũng những tảng đá này

và trên đó, họ trượt chân khi bước

168 169

những con chó của họ đuổi theo!

cười la, gọi nhau í ới

Chờ tôi với!

(II, i, 14 - 23)

VĂN HỌC GIỮA HAI CUỘC CHIẾN TRANH THẾ GIỚI

Robinson Jeffers 

(1887 - 1962) 

Phần lớn các nhà thơ Mỹ vào loại tầm cỡ và có nhãn quan thiên tài đều xuất hiện vào những năm giữa hai cuộc chiến tranh thế giới, trong số họ có các nhà thơ từ vùng Bờ Tây, phụ nữ, và người Mỹ Da đen. Giống như nhà văn John Steinbeck, Robinson Jeffers sống ở California và viết về những người Tây Ban Nha làm thuê trong các trang trại, dân Da đỏ và những truyền thống pha trộn của họ và về vẻ đẹp mê hoặc của vùng đất này. Học hỏi từ những tác phẩm cổ điển và đọc nhiều về Freud, ông đã khai thác và tái tạo những chủ đề dựa trên bi kịch cổ đại Hy Lạp lấy bối cảnh là phong cảnh hoang sơ vùng duyên hải. Ông rất nổi tiếng với những bi kịch tự sự như Tamar (1924), Roan Stallion (1925), The Tower Beyond Tragedy (Tháp vượt ngoài bi kịch - 1924) - một sự tái tạo vở bi kịch Agamemnon

[5]

 của Aeschylus – và Medea

[6]

 (1946), dựa vào bi kịch của Euripides.

Edward Estlin Cummings 

(1894 - 1962) 

Edward Estlin Cummings, thường được biết đến dưới tên e. e. cummings - người đã viết những vần thơ lôi cuốn, mới mẻ hết sức nổi bật bởi tính hài hước, sự duyên dáng, niềm hân hoan đối với tình yêu, sự lãng mạn đa tình, và sự thể nghiệm với cách chấm câu và kiểu cách tạo hình trên trang giấy. Cũng là một họa sĩ, ông là nhà thơ Mỹ đầu tiên nhận ra rằng thơ ca chủ yếu là một nghệ thuật để nhìn bằng mắt chứ không phải thứ để đọc bằng miệng. Những bài thơ của ông sử dụng nhiều khoảng trống và cách xuống dòng bất thường, cũng như việc bỏ hết những chữ viết hoa.

Cũng như Williams, Cummings cũng dùng ngôn ngữ nói, hình tượng sắc sảo mạnh bạo, và kho ngôn từ của nền văn hóa bình dân. Và cũng như Williams, ông có một cách trình bày sáng tạo, tự do. Bài thơ "in Just" của ông (1920) mời gọi độc giả điền vào nó những ý tưởng bị rơi mất:

mùa xuân khi thế giới ngập bùn -

ngọt ngào người bán bóng bay bé nhỏ

chân khập khiễng

huýt sáo xa và nhỏ

rồi bọn trẻ con chạy đến

[7]

chơi trò bắn bi và bắt cướp

và thế là

xuân đến

Hart Crane 

(1899 -1932) 

Hart Crane là một nhà thơ trẻ bị dày vò đau khổ đến mức phải tự tử vào tuổi 33 bằng cách nhảy xuống biển. Ông để lại những bài thơ xuất sắc trong đó có một sử thi The Bridge (Cây cầu - 1930), lấy cảm hứng từ cây cầu Brooklyn, trong đó ông cố gắng một cách đầy tham vọng để điểm lại toàn bộ nền văn hóa Mỹ và viết lại về nó bằng những lời lẽ xác tín. Phong cách quyến rũ, đầy nhiệt tình của ông đạt hiệu quả cao nhất trong những bài thơ ngắn như là “Voyages” (Những chuyến du hành - 1923, 1926) và “At Melville’s Tomb” (Bên ngôi mộ của Melville - 1926), mà những câu kết trong bài thơ cũng là một câu thích hợp khắc ghi trên chính bia mộ của Crane:

bài ai điếu không đánh thức được người

thủy thủ

Bóng mát hoang đường này chỉ biển khơi giữ được 

Marianna Moore 

(1887 -1972)

Marianna Moore từng viết rằng thơ ca là “những khu vườn tưởng tượng trong đó có những con ếch thật”. Những bài thơ của bà là một cách để bà đàm đạo, nhưng lại khéo léo và tinh tế trong cách gieo vần, cực kỳ chính xác trong mô tả và trong việc tái hiện các sự kiện khoa học và lịch sử. Được mệnh danh là “nhà thơ của nhà thơ”, bà ảnh hưởng đến các nhà thơ đi sau, trong đó có người bạn trẻ của bà là Elizabeth Bishop.

Langston Hughes 

(1902 -1967) 

Một trong nhiều nhà thơ tài năng của trường phái Phục hưng Harlem vào thập kỷ 20 -cùng với James Weldon Johnson, Claude McKay, Countee Cullen và những người khác - là Langston Hughes. Ông đưa vào thơ mình nhịp điệu nhạc Jazz của người Mỹ Da đen và là một trong những tác gia Da đen đầu tiên sống khá giả nhờ viết lách. Thơ của ông là sự kết hợp tuyệt vời giữa nhạc Blue, thánh ca, ngôn ngữ trò chuyện và truyền thống dân gian.

Là một nhà hoạt động văn hóa có nhiều ảnh hưởng, Hughes xuất bản nhiều tuyển tập của các tác giả Da đen và khởi xướng các nhóm kịch nghệ Da đen ở Los Angeles và Chicago cũng như ở New York. Ông cũng viết nhiều bài báo có tác động sâu sắc, sáng tạo ra nhân vật Jesse B. Semple (“đơn giản”) để bày tỏ những luận điểm phê phán xã hội. Một trong những bài thơ đáng yêu nhất của ông, bài “The Negro Speaks of Rivers” (Người Da đen nói chuyện với các dòng sông - 1921, 1925) là một trường ca lớn, cuộn chảy trong lòng nó di sản châu Phi và của toàn nhân loại. Bài thơ ngụ ý rằng như những con sông lớn trên thế giới, nền văn hóa Phi châu sẽ tồn tại và ngày càng sâu thẳm:

Tôi biết những dòng sông:

Tôi biết những dòng sông cổ xưa như trái đất và

già hơn dòng máu của nhân gian trong

huyết quản con người

Tâm hồn tôi trở nên sâu thẳm như những dòng sông

Tôi tắm trong dòng sông Euphrates trong bình minh son trẻ

Và dựng lều tôi gần dòng Congo

rồi nó ru tôi vào giấc ngủ

Tôi nhìn xuống dòng sông Nile và

dựng lên những Kim tự tháp trên chính dòng sông

Tôi đã nghe tiếng hát con sông Mississippi

Khi Abe Lincoln xuôi dòng xuống New Orleans,

và tôi thấy lòng sông bùn lầy

trở nên vàng óng ả bởi hoàng hôn.

Tôi biết những dòng sông

Những dòng sông cổ xưa và mờ tối

Tâm hồn tôi bỗng trở nên sâu thẳm như những dòng sông

VĂN XUÔI 1914 – 1945 CHỦ NGHĨA HIỆN THỰC MỸ

Mặc dầu văn xuôi Mỹ giữa hai cuộc đại chiến trải qua nhiều cuộc thử nghiệm với quan điểm và hình thức mới, nhìn toàn cục, người Mỹ có xu hướng viết văn bằng một cái nhìn hiện thực hơn các nhà văn châu Âu. Tiểu thuyết gia Ernest Hemingway viết về chiến tranh, săn bắn, và những theo đuổi khác nhau của giới mày râu với một văn phong trong sáng gần như giản đơn. William Faulkner lấy bối cảnh của vùng Mississippi nóng bỏng và cát bụi để đào sâu các vấn đề của nhiều thế hệ và nhiều nền văn hóa trong những cuốn tiểu thuyết miền Nam đầy sức mạnh của ông, và Sinclair Lewis miêu tả cuộc sống trưởng giả với sự trong sáng mỉa mai.

Tầm quan trọng của việc đối mặt với thực tế trở thành một chủ đề nổi bật vào những thập kỷ 20 và 30. Những nhà văn như Scott Fitzgerald và nhà viết kịch Eugene O’Neil mô tả trở đi trở lại cái bi kịch chờ đợi những ai sống với những giấc mơ hời hợt, nông cạn.

F. Scott Fitzgerald 

(1896 - 1940) 

Cuộc đời của Francis Scott Key Fitzgerald giống như một câu chuyện cổ tích. Trong thời gian thế chiến thứ I, ông gia nhập bộ binh Hoa Kỳ và say mê một cô gái vừa đẹp, vừa giàu có tên là Zenda Sayre, sống gần Montgomery, Alabama, nơi ông đóng quân. Một thời gian sau Zelda hủy bỏ việc đính hôn vì ông nghèo. Sau chiến tranh ông giải ngũ và đến New York tìm kiếm cơ may ở nghiệp văn chương để có thể cưới người trong mộng.

Cuốn tiểu thuyết đầu tay của ông This Side of Paradise (Phía bên này Thiên đàng 1920), gây được tiếng vang, bán rất chạy và ở vào tuổi 24 họ lấy nhau. Cả hai người đều không có khả năng chịu đựng được những sức ép của sự thành công và danh tiếng. Họ thi nhau ném tiền qua cửa sổ. Rồi họ sang Pháp năm 1924 để tiết kiệm chi tiêu và bảy năm sau trở về Mỹ. Thần kinh Zelda trở nên bất ổn và phải nhập viện điều trị; bản thân Fitzgerald trở thành một kẻ nát rượu và chết trẻ trong khi đang viết kịch bản phim.

Fitzgerald có được vị trí vững vàng trong văn đàn Mỹ chủ yếu nhờ vào cuốn tiểu thuyết The Great Gatsby (Gatsby vĩ đại - 1925), một câu chuyện được viết bằng một ngòi bút trác tuyệt với cấu trúc chặt chẽ về giấc mơ Mỹ của một người muốn đạt đến thành công bằng chính sức mình. Nhân vật chính, Jay Gatsby bí ẩn, đã nhận ra cái giá đắt kinh khủng của thành công hiểu theo nghĩa thành đạt cá nhân và tình yêu. Các tác phẩm thuộc vào loại hay khác bao gồm Tender Is the Night (Đêm dịu dàng - 1934), về một nhà phân tâm học trẻ bị đày đọa trong cuộc sống vợ chồng với một người đàn bà tính khí thất thường, và một vài truyện ngắn trong tuyển tập Flappers and Philosophers (Những cô gái tân tiến và các nhà triết học - 1920), Tales of the Jazz Age (Truyện kể về thời đại nhạc Jazz - 1922) vàAll the Sad Young Men (Tất cả những chàng trai sầu thảm - 1926). Hơn bất kỳ một nhà văn nào khác, Fitzgerald nắm bắt được cuộc sống vô vọng, bất định của thập niên 20. Cuốn tiểu thuyết The Side of Paradisecủa ông báo hiệu tiếng nói của giới trẻ hiện đại Mỹ. Cuốn tiểu thuyết thứ hai của ông The Beautiful and Damned (Người đẹp và kẻ đọa đầy - 1922), tiếp tục khám phá sự ngông cuồng tự hủy hoại mình của con người trong thời đại ông.

Những phẩm chất đặc biệt của Fitzgerald bao gồm một phong cách chói sáng hoàn toàn thích hợp với chủ đề của ông về sự hào nhoáng cám dỗ. Một đoạn nổi tiếng từ The Great Gastby đã tóm tắt một cách tài tình một khoảng thời gian dài:

“Nhạc vọng lại từ ngôi nhà của người hàng xóm trong suốt những đêm hè. Trong những khu vườn xanh tốt của ông, những người đàn ông và các cô gái đến và đi như đàn mối giữa tiếng thầm thì, rồi rượu sâm banh và những ngôi sao”.

Ernest Hemingway 

(1899 -1961) 

Ít có nhà văn nào sống cuộc đời sống động, thú vị và nhiều mặt như Ernest Hemingway, một người mà sự nghiệp cứ như thoát thai từ một trong những cuốn tiểu thuyết phiêu lưu của mình. Cũng như Fitzgerald, Dreiser và nhiều tiểu thuyết gia tài năng khác của thế kỷ 20, Hemingway xuất thân vùng Trung Tây Hoa Kỳ. Sinh ở Illinois, Hemingway trải qua thời thơ ấu tươi vui với những chuyến đi săn và câu cá trong những kỳ nghỉ hè ở Michigan. Ông tình nguyện vào một đơn vị cứu thương ở Pháp trong Thế chiến I, rồi bị thương và phải điều trị sáu tháng. Sau chiến tranh ông làm phóng viên thời chiến thường trú ở Paris. Ở đây ông đã gặp nhiều nhà văn Mỹ xa xứ như Sherwood Anderson, Ezra Pound, F. Scott Fitzgerald, và Gertrude Stein. Đặc biệt, Stein đã ảnh hưởng lớn đến phong cách viết văn giản dị của ông.

Sau cuốn The Sun Also Rises (1926) mang lại thành công vang dội, ông viết bài tường thuật về cuộc nội chiến Tây Ban Nha, Chiến tranh thế giới thứ II, và chiến sự ở Trung Quốc vào thập niên 40. Trong một cuộc đi săn ở một hoang mạc châu Phi, chiếc máy bay của ông bị tai nạn và ông bị thương nặng. Tuy thế, ông vẫn ham thích săn bắn và câu cá thể thao, những hoạt động tạo nguồn cảm hứng cho những tác phẩm xuất sắc của ông. The Old Man and The Sea (Ông già và biển cả - 1952), một cuốn tiểu thuyết ngắn, thi vị về một ông lão đánh cá nghèo, dũng cảm bắt được một con cá khổng lồ rồi nó bị đàn cá mập rỉa sạch thịt, đã mang lại cho ông giải thưởng Pulitzer vào năm 1953; năm sau ông nhận được giải Nobel. Bệnh tật, nền tảng gia đình chông chênh và cái ý nghĩ ám ảnh rằng ông đã mất hết khả năng sáng tạo, khiến ông mất tinh thần. Hemingway đã dùng súng tự sát năm 1961.

Có lẽ Hemingway là nhà văn Mỹ nổi tiếng nhất của thế kỷ này. Những tình cảm của ông về căn bản, là rất nhân bản và phi chính trị, và với ý nghĩa này, ông thuộc về nhân loại. Văn phong cực kỳ đơn giản làm cho những cuốn tiểu thuyết của ông trở nên dễ cảm thụ dù chúng thường được đặt trong những khung cảnh xa lạ với độc giả Mỹ. Là một người tin vào “sự tôn thờ kinh nghiệm”, Hemingway thường để cho nhân vật của mình vướng vào những tình huống nguy hiểm để bộc lộ bản chất bên trong của họ; trong những tác phẩm sau này của ông, mối hiểm nguy đôi lúc cũng là một cơ hội để khẳng định tính cách nam nhi của nhân vật.

Cũng như Fitzgerald, Hemingway trở thành người phát ngôn cho thế hệ mình. Nhưng thay vì vẽ ra sự cám dỗ chết người như Scott Fitzgerald, người chưa từng tham gia Thế chiến I đã làm, Hemingway viết về chiến tranh, cái chết, và về cái “thế hệ lạc lõng” của lớp người sống sót bi quan, yếm thế sau chiến tranh. Nhân vật của ông không phải là những người mơ mộng mà là những tay đấu bò can trường, những người lính và vận động viên. Nếu là trí thức, họ thường mang những vết thương chí mạng và không còn ảo tưởng gì cả.

Điểm đặc trưng trong cá tính sáng tạo của ông là một văn phong trong sáng, không có lấy một từ thừa. Ông thường sử dụng cách nói giảm nhẹ. Trong A Farewell to Arms (Giã từ vũ khí - 1929), nhân vật nữ chết lúc sinh con đã nói “Em chả sợ chút nào. Nó chỉ là trò đùa đê tiện”. Ông đã từng so sánh những gì mình viết với những tảng băng trôi: “Có đến bảy phần tám của nó ở dưới nước để một phần có thể phô bày”. Đôi tai tinh tường với ngôn ngữ đời thường và sự mô tả chính xác của Hemingway bộc lộ trong những truyện ngắn đặc sắc của ông, chẳng hạn “The Snows of Kilimanjaro” (Tuyết trên đỉnh Kilimanjaro) và “The Short Happy Life of Francis Macomber” (Hạnh phúc ngắn ngủi của Francis Macomber”. Thật ra, các ý kiến phê bình thường xem những truyện ngắn của ông ngang hàng hoặc cao hơn những cuốn tiểu thuyết của ông. Những cuốn tiểu thuyết hay nhất của ông gồm The Sun Also Rises, về cuộc sống suy đồi của những người lưu vong sau Thế chiến I; A Farewell to Arms, về một chuyện tình bi đát của một người lính Mỹ và một nữ y tá người Anh trong chiến tranh; For Whom the Bell Tolls (Chuông nguyện hồn ai - 1940) trong bối cảnh cuộc nội chiến Tây Ban Nha và The Old Man and The Sea.

William Faulkner 

(1897 - 1962) 

Sinh ra trong một gia đình miền Nam lâu đời, William Harrison Faulkner lớn lên ở Oxford bang Mississippi, nơi ông sống hầu như suốt cả cuộc đời. Faulkner đã tạo nên một vùng đất hoàn toàn hư cấu, quận Yoknapatawpha, được nhắc đến trong nhiều tiểu thuyết, cùng với nhiều dòng họ, có những quan hệ đan xen kéo dài nhiều thế hệ. Quận Yoknapatawpha, với thủ phủ “Jefferson”, lấy khuôn mẫu của Oxford bang Mississippi và vùng phụ cận của nó. Faulkner tái tạo lịch sử của vùng đất và nhiều chủng tộc - người Da đỏ, người Mỹ Da đen, người Mỹ gốc Âu và những người pha trộn nhiều dòng máu khác sống trên vùng đất ấy. Là một nhà văn cách tân táo bạo, Faulkner thử nghiệm một trình tự kể chuyện với những quan điểm và giọng điệu khác nhau (bao gồm cả những người ngoài lề xã hội, trẻ con và những người thất học) một cách xuất sắc và một phong cách baroque đạt trình độ nghệ thuật cao và phong phú, xây dựng trên những câu rất dài đầy những thành phần phụ phức tạp.

Những cuốn tiểu thuyết xuất sắc nhất của Faulkner bao gồm The Sound and the Fury (Âm thanh và cuồng nộ - 1929) và As I Lay Dying (Khi tôi hấp hối - 1930), hai tác phẩm thuộc trào lưu hiện đại thể nghiệm quan điểm và tiếng nói điều tra về những gia đình miền Nam sống dưới sức ép của việc mất đi một thành viên trong gia đình; Light in August (Ánh sáng tháng Tám - 1932), viết về những quan hệ phức tạp và tàn bạo giữa một người đàn bà Da trắng và một người đàn ông Da đen; và Absalom, Absalom! (1936), có lẽ là cuốn sách hay nhất của ông, viết về sự vươn lên của một người chủ trang trại mang ý hướng tự lập và sự sụp đổ bi đát của anh bởi thành kiến chủng tộc và đổ vỡ trong tình yêu.

Hầu hết các tiểu thuyết này xây dựng những nhân vật khác nhau để kể lại từng phần của câu chuyện và chứng minh ý nghĩa hiện diện thế nào trong cách kể chuyện cũng như trong đề tài sử dụng. Việc đưa ra những quan điểm khác nhau làm cho tác phẩm Faulkner mang tính tự tham chiếu, hay “tự chiêm nghiệm” hơn là của Hemingway và Fitzgerald. Mỗi cuốn tiểu thuyết của ông phản ánh lên chính nó, trong khi đồng thời mở ra một câu chuyện khác với mối quan tâm rộng lớn khái quát hơn. Những đề tài chính của Faulkner là truyền thống miền Nam, gia đình, cộng đồng, đất đai, lịch sử và quá khứ, chủng tộc và những đam mê tham vọng và tình yêu. Ông cũng sáng tạo ba tiểu thuyết tập trung vào sự vươn lên của một dòng họ đang suy sụp, dòng họ Snopes: The Hamlet (Xóm quê - 1940), The Town (Thị trấn - 1957), và The Mansion (Ngôi nhà - 1959).

TIỂU THUYẾT NHẬN THỨC XÃ HỘI

Kể từ thập niên 90 của thế kỷ 19, một dòng ý thức phản kháng xã hội đã âm thầm luân lưu trong nền văn học Mỹ, khi thì trào lên trong chủ nghĩa Tự nhiên với Stephen Crane và Theodofe Dreiser và trong những thông điệp rõ ràng của những nhà văn thuộc trường phái “khuấy bùn” chuyên phanh phui những vụ bê bối. Sau này, nổi lên những nhà văn dấn thân vào các vấn nạn xã hội bao gồm: Sinclair Lewis, John Steinbeck, John Dos Passos, Richard Wright và nhà viết kịch Clifford Odets. Họ gắn liền với thập niên 30 trong mối quan tâm đến phúc lợi của người dân bình thường và chú ý đến những nhóm người cụ thể: những người có nghề chuyên môn, như trong cuốn tiểu thuyết dựa theo nguyên mẫuArrowsmith (Về cuộc đời bác sĩ Arrowsmith) hay Babbitt (một thương nhân địa phương) của Sinclair Lewis, về các gia đình, như trong The Grapes of Wrath của Steinbeck; hoặc quần chúng đô thị, như Dos Passos đã đạt được qua 11 nhân vật chính trong tiểu thuyết bộ ba U.S.A. (Hợp chủng quốc Hoa Kỳ) của ông.

Sinclair Lewis 

(1885 - 1951) 

Harry Sinclair Lewis sinh ra ở Sauk Centre, bang Minnesota, tốt nghiệp Đại học Yale. Ông dùng thời gian không phải tới lớp để làm việc ở một tổ chức xã hội, Helicon Home Colony, do nhà văn chuyên phanh phui những chuyện bê bối Upton Sinclair tài trợ. Cuốn Main Street (Phố chính 1920) của Lewis châm biếm cuộc sống tỉnh lẻ đơn điệu, đạo đức giả ở thảo nguyên Gopher, bang Minnesota. Ngòi bút bén nhọn trong mổ xẻ về đời sống thị dân ở Mỹ và sự phê phán chủ nghĩa vật chất, sự hẹp hòi, đạo đức giả kiểu Mỹ của ông mang lại danh tiếng cho ông cả trong nước và trên trường quốc tế. Vào năm 1926, ông được trao tặng nhưng lại từ chối giải Pulitzer cho cuốn Arrowsmith (1925), một cuốn tiểu thuyết khắc họa những nỗ lực của một bác sĩ để giữ được lương tâm thầy thuốc giữa kỷ nguyên của lòng tham và sự băng hoại. Năm 1930, ông là người Mỹ đầu tiên đoạt giải Nobel văn học.

Trong những tác phẩm quan trọng khác của Lewis còn có Babbitt (1922). George Babbitt là một thương nhân bình thường sống và làm việc ở Zenith, một thị trấn bình thường ở Mỹ. Babbitt đạo đức, giàu nghị lực và là người tin tưởng rằng công việc kinh doanh là một phương cách khoa học mới của cuộc sống hiện đại. Trở nên bất ổn, ông ta tìm kiếm thành đạt nhưng rồi vỡ mộng bởi mối tình với một người đàn bà bohêmian, sau cũng trở về với vợ, và chấp nhận số phận. Cuốn tiểu thuyết này đã thêm một từ mới vào tiếng Anh-Mỹ - “Babbittry” có nghĩa là những kiểu cách trưởng giả, tự mãn, hẹp hòi. Cuốn Elmer Gantry (1927) mô tả tôn giáo theo phái thức tỉnh niềm tin ở Mỹ (Revivalism), còn cuốn Cass Timberlane(1945) đi sâu phân tích những căng thẳng phát sinh trong cuộc hôn nhân giữa một quan tòa già nua và người vợ trẻ.

John Dos Passos 

(1896 - 1970) 

Cũng như Sinclair Lewis, John Dos Passos bắt đầu là một nhà hoạt động cánh tả cấp tiến rồi chuyển sang cánh hữu khi về già. Dos Passos viết văn theo phương pháp hiện thực xã hội chủ nghĩa. Tác phẩm hay nhất của ông đạt được tính khách quan một cách khoa học và gần như có hiệu quả tư liệu. Dos Passos triển khai một kỹ thuật cắt dán thử nghiệm cho tác phẩm kiệt xuất U.S.A (Hợp chủng quốc Hoa Kỳ) của mình, bao gồmThe 42nd Parallel (Vĩ tuyến 42 - 1930), 1919 (Năm 1919 - 1932), và The Big Money (Đại tài phiệt - 1936). Tuyển tập này bao quát lịch sử xã hội của Hoa Kỳ từ 1900 đến 1930 và phơi bày sự xuống cấp đạo đức của xã hội Mỹ bởi chủ nghĩa vật chất qua những trang đời các nhân vật.

Những kỹ thuật mới của Dos Passos gồm nhũng đoạn “phim thời sự” lấy từ những tiêu đề báo chí đương thời, những bài hát ưa thích, và những mẫu quảng cáo, cũng như “những tiểu sử” giới thiệu ngắn gọn cuộc đời của những nhân vật VIP đương thời, chẳng hạn như nhà phát minh Thomas Edison, nhà hoạt động công đoàn Eugene Debs, ngôi sao màn bạc Rudolph Valentino, nhà tài phiệt J. P Morgan, và nhà xã hội học Thorstein Veblen. Cả những đoạn phim thời sự lẫn tiểu sử đều mang lại cho tiểu thuyết của Dos Passos một giá trị tư liệu; kỹ thuật thứ ba của ông, “con mắt ống kính”, bao gồm những bài thơ văn xuôi có ý thức tạo ra một phản ứng chủ quan đối với những biến cố được mô tả trong cuốn sách.

John Steinbeck 

(1902 - 1968) 

Cũng như Sinclair Lewis, ngày nay John Steinbeck được giới phê bình nước ngoài đánh giá cao hơn là ở trong nước chủ yếu do ông đã nhận giải Nobel văn học năm 1963 và cùng với nó là danh tiếng trên trường quốc tế. Trong cả hai trường hợp, Ủy ban Nobel đã chọn lựa những nhà văn Mỹ tự do, nổi bật vì những phê phán xã hội của họ.

Steinbeck, người California, tái hiện thung lũng Salinas, gần San Francisco trong nhiều tác phẩm của mình. Tác phẩm nổi tiếng nhất của ông là cuốn tiểu thuyết đoạt giải Pulitzer The Grapes of Wrath (1939), dõi theo những công việc nhọc nhằn của một gia đình nghèo ở Oklahoma bị mất hết ruộng đất trong cuộc khủng hoảng kinh tế và phải đến California kiếm việc. Những người trong gia đình chịu đựng những điều kiện sống áp bức theo kiểu phong kiến của những chủ đất giàu có. Những tác phẩm khác cũng lấy bối cảnh ở California gồm Tortilla Flat (1935), Of Mice and Man (Của chuột và người - 1937), Cannery Row (Dãy đồ hộp - 1945), vàEast of Eden (Phía Đông vườn địa đàng - 1952).

Steinbeck kết hợp chủ nghĩa Hiện thực với chủ nghĩa Lãng mạn mang tính cách nguyên sơ để tìm kiếm đức hạnh ở những nông dân nghèo bán mặt cho đất bán lưng cho trời. Tiểu thuyết của ông minh chứng cho các khía cạnh dễ bị tổn thương của những con người đó, họ có thể bị nhổ tận gốc bởi những cơn hạn hán và là những người đầu tiên phải chịu đựng đau khổ trong những giai đoạn bất ổn chính trị và khủng hoảng kinh tế.

PHONG TRÀO PHỤC HƯNG HARLEM

Trong suốt thập niên 20 hưng thịnh của thế kỷ này, Harlem, cộng đồng Da đen tọa lạc ngoại vi thành phố New York, tràn đầy một không khí đam mê và sáng tạo. Nhạc Jazz của người Mỹ Da đen tràn ngập và thành công khắp đất nước, những nhạc công và những nhà soạn nhạc Jazz như Duke Ellington trở thành những ngôi sao được hâm mộ không chỉ ở Mỹ mà trên toàn thế giới. Bessie Smith và những ca sĩ nhạc Blues khác trình bày những lời ca chân thành, đa cảm, mộc mạc với nhiều xúc cảm. Thánh ca của người Mỹ Da đen được tán thưởng một cách rộng rãi như là một loại âm nhạc tôn giáo hay tuyệt vời và độc đáo vô song. Ethel Waters, nữ diễn viên Da đen chiếm lĩnh trên sân khấu Broadway rồi những điệu múa và nghệ thuật Mỹ Da đen nở rộ cùng âm nhạc và kịch nghệ.

Trong vườn tài năng muôn màu muôn vẻ ở Harlem, nhiều nhãn quan nghệ thuật cùng nhau tồn tại. Cuốn tiểu thuyết đầy sức lay động viết năm 1926 về Harlem của Carl Van Vechten mở ra cánh cửa sự thật về cuộc sống phức tạp, vừa ngọt ngào vừa cay đắng của người Mỹ Da đen trong cuộc đối đầu với những khó khăn về sự bất bình đẳng kinh tế và xã hội.

Thi sĩ Countee Cullen (1903 - 1946), một người Harlem đã có một cuộc hôn nhân ngắn ngủi với con gái của W. E. Du Bois đã sáng tác những bài thơ có vần rất tài tình, theo những hình thức khả dĩ rất được người Da trắng ngưỡng mộ. Ông tin tưởng rằng một nhà thơ không nên để cho màu da ấn định các chủ đề và phong cách của một bài thơ. Còn ở thái cực phía bên kia là những người Mỹ gốc Phi châu đã chối bỏ nước Mỹ, ủng hộ phong trào “Trở về cội nguồn châu Phi” của Marcus Garvey. Đâu đó ở giữa hai khuynh hướng này là tác phẩm của Jean Toomer.

Jean Toomer 

(1899 - 1967) 

Giống như Cullen, nhà văn viết tiểu thuyết và nhà thơ Mỹ gốc Phi châu - Toomer tin tưởng và xây dựng một tính cách Mỹ vượt qua cái ngưỡng chủng tộc. Có lẽ vì lý do này, ông sử dụng những truyền thống thi ca có vần điệu và không tìm kiếm những hình thức “Da đen” mới cho thơ mình. Tuy nhiên, tác phẩm quan trọng Cane (Lau sậy - 1923) của ông đầy tham vọng và rất đổi mới. Như Paterson của Williams, Cane kết hợp những bài thơ, những đoạn văn xuôi ngắn, những câu chuyện và những ghi chép có tính cách tiểu sử tự thuật. Trong đó, một người Mỹ Da đen đấu tranh để khám phá bản thân mình trong giới hạn và vượt ra ngoài những cộng đồng Da đen ở vùng quê Georgia, Washington D.C., và Chicago bang Illinois với tư cách là một thầy giáo Da đen ở miền Nam. Trong Cane, những người dân Da đen quê mùa ở Georgia của Toomer có tâm hồn rất nghệ sĩ:

Giọng hát họ cất lên... những cây thông là những cây đàn ghita,

Tiếng đàn bập bùng, những chiếc lá thông rơi như những làn mưa...

Giọng hát họ cất lên... dàn đồng ca của lau sậy

Đang hát một bài kinh chiều mừng đón các vì sao...

(I, 21 - 24)

Cane là hình ảnh tương phản với nhịp sống nhanh của người Mỹ Da đen ở thành phố Washington:

Tiền đốt cháy túi, túi đau,

Mặc áo lụa, những tay buôn rượu lậu

Phình to, những chiếc Cadillac kêu vù vù,

Rít lên, rít lên lao tới dòng xe

(II, 1 - 4)

Richard Wright 

(1908 - 1960) 

Richard Wright sinh ra trong một gia đình nghèo làm lĩnh canh ở Mississippi bị cha bỏ rơi lúc lên năm. Wright là tiểu thuyết gia Mỹ gốc Phi đầu tiên được đông đảo bạn đọc đón nhận, mặc dầu ông chưa học hết lớp 9. Thời thơ ấu gian khổ khắc nghiệt của ông được mô tả trong một trong những cuốn tự truyện hay nhất của ông, cuốn Black Boy (Cậu bé Da đen - 1945). Sau này ông nói rằng ý thức về nỗi đau xót của tuổi thơ bị tước đoạt, do sự kỳ thị chủng tộc, lớn đến nỗi chỉ có đọc sách mới giúp cho ông sống được.

Sự phê phán xã hội và chủ nghĩa hiện thực của Sherwood Anderson, Theodore Dreiser, và Sinclair Lewis đã khơi nguồn hứng khởi sáng tạo đặc biệt cho Wright. Trong suốt thập niên 30, ông tham gia Đảng Cộng sản; vào thập niên 1940, ông sang Pháp, có mối quan hệ với Gertrude Stein và Jean Paul Sartre rồi trở thành một người chống cộng. Lối viết bộc trực của ông mở đường cho những tiểu thuyết gia Mỹ Da đen đi sau.

Tác phẩm của ông gồm Uncle Tom’s Children (Con cháu của chú Tom - 1938), một tập truyện ngắn và một cuốn tiểu thuyết nhan đề Native Son(Con của đất Mẹ - 1940) mạnh mẽ có phần tàn nhẫn, trong đó Bigger Thomas, một thanh niên Da đen thất học, lỡ tay giết chết con gái của ông chủ Da trắng của mình, rồi tàn nhẫn đốt xác để phi tang và giết luôn cô bạn gái Da đen của mình vì sợ cô ta sẽ tố cáo hắn. Mặc dầu nhiều người Mỹ Da đen phê phán Wright vì đã xây dựng một nhân vật Da đen là một kẻ giết người ghê tởm như vậy, tiểu thuyết của Wright góp một tiếng nói cần thiết dù chậm trễ về tệ phân biệt chủng tộc đã là chủ đề của quá nhiều cuộc tranh luận ở Hoa Kỳ.

Zora Neale Hurston 

(1903 - 1960) 

Sinh ra trong thành phố nhỏ Eatonville bang Florida, Zora Neale Hurston được đánh giá là một trong những lá cờ đầu của thời kỳ Phục hưng Harlem. Bà đến New York lần đầu khi mới 16 tuổi - với tư cách là thành viên của đoàn kịch nói lưu động. Là người kể chuyện tài năng trác tuyệt có khả năng hớp hồn khán thính giả, bà theo học Đại học Barnard, và được thụ giáo với nhà nhân chủng học Franz Boaz và đi đến chỗ nắm vững bộ môn dân tộc học, hứa hẹn một triển vọng khoa học. Boaz khuyến khích bà sưu tập văn hóa dân gian từ vùng quê Florida của bà. Nhà folklore học nổi tiếng Alan Lomax gọi cuốn Mules and Men (Lừa và người - 1935) của bà là cuốn sách được viết một cách điêu luyện, chân thành và dấn thân nhất trong lĩnh vực folklore.

Hurston cũng có một thời gian sống ở Haiti, học pháp thuật và sưu tầm văn hóa dân gian vùng Caribbe, những điều này được đưa vào tuyển tậpTell My Horse (Bảo con ngựa của tôi - 1938). Việc nắm vững một cách tự nhiên tiếng Anh thông dụng đưa bà đến với truyền thống lớn lao của Mark Twain. Lối viết của bà tỏa sáng với một ngôn ngữ đầy màu sắc trong những câu chuyện khôi hài - hay bi thảm - lấy từ văn hóa truyền miệng của người Mỹ Da đen.

Hurston là nhà văn gây ấn tượng sâu sắc. Tác phẩm quan trọng nhất của bà, Their Eyes Were Watching God (Đôi mắt họ ngước lên thành kính Chúa - 1937), là một bức tranh mới mẻ, cảm động về sự trưởng thành và về niềm hạnh phúc lại trở về với một người phụ nữ đẹp mang trong mình hai dòng máu đen trắng khi cô trải qua 3 cuộc hôn nhân. Cuốn tiểu thuyết khơi dậy một cách sống động cuộc sống của người lao động Mỹ - Phi châu trên vùng đất hoang sơ miền Nam. Là cánh chim báo tin của phong trào phụ nữ, Hurston gợi cảm hứng và gây ảnh hưởng đến những nhà văn đương đại như Alice Walker và Toni Morrison qua những cuốn tiểu thuyết mang tính tự thuật của bà như Dust Tracks on a Road (Dấu bụi trên đường - 1942).

TRÀO LƯU VĂN HỌC FUGITIVES VÀ NHÓM PHÊ BÌNH MỚI

Từ sau cuộc Nội chiến đến thế kỷ 20, miền Nam nước Mỹ vẫn còn là một miền đất lạc hậu về chính trị, kinh tế cùng với nạn kỳ thị chủng tộc và tệ mê tín dị đoan, nhưng đồng thời lại là vùng đất có một nền văn hóa dân gian phong phú và một ý thức mạnh mẽ về lòng tự hào và truyền thống nhất. Nó đã mang tiếng một cách hơi bất công là một vùng đất khô cằn, thấp kém về văn hóa, mang phong cách tỉnh lẻ và ngu dốt.

Oái ăm thay, trào lưu văn học địa phương quan trọng nhất của thế kỷ 20 chính là trào lưu Fugutives - có nghĩa là hoạt động của những kẻ Đào tẩu - do nhà lý luận kiêm phê bình và đồng thời là thi sĩ John Crowe Ransom, nhà thơ Allen Tate và nhà văn viết tiểu luận, tiểu thuyết và làm thơ Robert Penn Warren lãnh đạo. Trường phái văn học miền Nam này chối bỏ những giá trị thương mại đô thị của “miền Bắc” mà họ cảm thấy đang bành trướng khắp nước Mỹ. Fugitives kêu gọi trở về với đất đai và với những truyền thống Mỹ chỉ có thể tìm thấy ở miền Nam. Trào lưu này lấy tên từ một tạp chí văn học, The Fugitive, xuất bản từ 1922 đến 1925 của Đại học Vanderbilt, ở Nashville bang Tennessee, với sự hợp tác của Ransom, Tate, và Warren. Ba nhà văn chủ yếu của trào lưu Fugitive cũng kết hợp với nhóm Phê bình mới đề xuất một lối tiếp cận văn học qua cách đọc kỹ lưỡng, sự chú ý đến cách viết đúng quy phạm (về hình ảnh, ẩn dụ, vận luật, âm thanh và biểu tượng) và những ý nghĩa hàm ẩn của chúng. Ransom, lý thuyết gia hàng đầu của phong trào Phục hưng miền Nam giữa hai thế chiến, xuất bản một cuốn sách mang tên The New Criticism(Chủ nghĩa phê bình mới - 1941) bàn về phương pháp này, đưa ra một cách tiếp cận khác cho những phương pháp phê bình ngoài văn học trước đây vốn dựa trên các yếu tố lịch sử và tiểu sử tác giả. Trào lưu phê bình Mới trở thành phương pháp phê bình thống trị trong những thập niên 40 và 50 ở Mỹ bởi vì nó tỏ ra rất thích hợp với những nhà văn theo trào lưu Hiện đại như là Eliot và có thể tiếp thu lý thuyết của Freud (đặc biệt những phạm trù cấu trúc của nó như là vô thức, bản ngã và siêu ngã) và các phương pháp dựa trên những kiểu mẫu huyền thoại.

KỊCH NÓI MỸ THẾ KỶ 20

Kịch nói Mỹ mô phỏng sân khấu Anh và châu Âu mãi cho đến tận thế kỷ 20. Thông thường những vở từ nước Anh hay được dịch từ những ngôn ngữ châu Âu chiếm lĩnh mùa biểu diễn. Một đạo luật chưa hoàn chỉnh về bản quyền đã không thể bảo vệ và nâng đỡ những nhà viết kịch Mỹ hoạt động cho một nền nghệ thuật sân khấu đích thực. Các nam nữ 196 197 nghệ sĩ trong “hệ thống các ngôi sao” cũng vậy, họ được hâm mộ tán thưởng hơn là chính nội dung các vở kịch. Dân Mỹ đổ xô đi xem những diễn viên Cựu lục địa lưu diễn ở Mỹ. Thêm vào đó, những vở kịch nước ngoài, cũng như rượu ngoại, luôn được đánh giá cao hơn hẳn những vở kịch nội địa.

Suốt thế kỷ 19, những vở kịch ướt át, ủy mị với những nhân vật dân chủ mẫu mực và sự tương phản rõ rệt giữa cái tốt và cái xấu đã thành phổ biến. Những vở kịch về những vấn đề xã hội như chế độ nô lệ cũng lôi kéo được phần lớn khán giả; đôi lúc cũng có những vở kịch được chuyển thể từ tiểu thuyết như Uncle Tom’s Cabin. Cuối thế kỷ 19, những vở kịch nghiêm túc mới cố gắng đạt được sự đổi mới về mặt nghệ thuật. Tuy nhiên, văn hóa đại chúng đã có những tiến triển quan trọng, đặc biệt kịch vaudeville (thể loại sân khấu tạp kỹ bình dân gồm hài kịch ngắn, hề, nhạc và những thứ tương tự). Sân khấu tạp kỹ, dựa trên âm nhạc và văn hóa dân gian Mỹ Da đen, do những diễn viên Da trắng hóa trang “mặt đen” trình diễn cũng phát triển những hình thức và cách thể hiện rất sáng tạo.

Eugene O’Neill 

(1888 - 1953) 

Eugene O’Neill là đỉnh cao của kịch nói Mỹ. Rất nhiều vở kịch của ông kết hợp sáng tạo kỹ thuật lớn lao cùng với một cái nhìn tươi sáng và một cảm xúc sâu lắng. Những vở kịch đầu tay của O’Neill quan tâm đến tầng lớp lao động và người nghèo khổ; những tác phẩm về sau tập trung khám phá những lĩnh vực chủ quan, như những nỗi ám ảnh và tính dục. Đó cũng chính là những vở kịch ghi lại dấu ấn của việc O’Neill chịu ảnh hưởng sâu sắc của Freud và những cố gắng đau thương khắc khoải của ông trong việc chấp nhận cái chết của cha, mẹ và anh trai. Vở kịch Desire Under the Elms (Khao khát dưới rặng cây du - 1924) đã tái hiện niềm đam mê thầm kín trong một gia đình. Vở The Great God Brown (Vị thần tối linh thiêng Brown - 1926) bóc trần thế giới tiềm thức của một thương gia giàu có. Còn vở Strange Interlude (Quãng lặng kỳ lạ - 1928) - đoạt giải Pulitzer -thì lần theo dấu vết những cuộc tình rối rắm của một người đàn bà. Những vở kịch có sức tác động sâu xa này thể hiện những tính cách cá nhân khác nhau quay về với những xúc cảm nguyên sơ hoặc sự bấn loạn bởi tác động của các xung đột căng thẳng.

O’Neill tiếp tục khai thác các áp lực mang tính phân tâm học của tình yêu và sự thống trị trong các gia đình trong một vở kịch bộ ba cùng mang tênMourning Becomes Electra (Khóc thương vốn bản tính nàng Electra - 1931) dựa trên vở bi kịch bộ ba cổ điển Oedipus của Sophocles

[8]

. Những tác phẩm cuối đời của ông bao gồm những vở được dư luận công nhận là kiệt tác The Iceman Cometh (Người bán kem đã tới - 1946), một tác phẩm kiệt xuất với đề tài về cái chết, Long Day’s Journey Into Night (Cuộc hành trình trọn ngày dài để đi vào bóng đêm - 1956) - một tiểu sử tự thuật đầy sức mạnh bao quát nhiều vấn đề đầy kịch tính lấy chính những thành viên trong gia đình ông làm nhân vật và sự hủy hoại của họ về mặt tâm lý và thể xác làm trọng tâm; tất cả điều đó chỉ xảy ra trong vòng một đêm. Tác phẩm này là một phần của một chuỗi các vở kịch O’Neill sáng tác trong giai đoạn cuối đời cho đến khi ông chết.

O’Neill đã định nghĩa lại nghệ thuật sân khấu bằng cách dẹp bỏ sự phân chia theo truyền thống thành màn, cảnh (Strange Interlude có 9 màn, còn Mourning Becomes Electra phải mất 9 giờ để diễn); sử dụng mặt nạ như trong những vở kịch ở châu Á và Hy Lạp cổ đại; đưa vào kịch những đoạn thơ theo kiểu Shakespeare, dàn đồng ca Hy Lạp; và tạo ra những hiệu quả đặc biệt qua ánh sáng và âm thanh. Ông được mọi người công nhận là tác giả viết kịch hàng đầu của Hoa Kỳ. Vào năm 1936, ông được nhận giải Nobel văn học và cũng là nhà soạn kịch Hoa Kỳ đầu tiên nhận được vinh dự này.

Thorton Wilder 

(1897 - 1975) 

Thorton Wilder nổi tiếng vì những vở kịch Our Town (Thị trấn của chúng tôi - 1938) và The Skin of Our Teeth (1942), và vì cuốn tiểu thuyết The Bridge of San Luis Rey (Cây cầu ở San Luis Rey - 1927) của ông.

Vở Our Town chuyển tải những giá trị Mỹ tích cực. Nó chứa đựng mọi yếu tố tình cảm và hoài niệm về một thị trấn nhỏ miền quê theo truyền thống mẫu mực, các bậc cha mẹ đôn hậu và những đứa con ngỗ nghịch, cùng những cặp tình nhân son trẻ. Vẫn có đây đó những yếu tố cách tân như những hồn ma, giọng nói từ phía khán giả, những chuyển đổi thời gian táo bạo khiến cho vở kịch lôi cuốn hơn. Thực ra, đây là một vở kịch về cuộc sống và cái chết, trong đó những người chết được tái sinh, ít nhất thì cũng trong chốc lát.

Clifford Odets 

(1906 - 1963) 

Clifford Odets, một bậc thầy về kịch xã hội, là người Do Thái di cư từ Đông Âu. Lớn lên ở New York, ông trở thành một trong những thành viên đầu tiên của nhóm kịch the Group Theatre do Harold Churman, Lee Strasberg và Cheryl Crawford điều hành, chỉ dàn dựng những vở kịch trong nước. Vở kịch nổi tiếng nhất của Odets là Waiting for Lefty (Đợi chờ người cánh tả - 1935), vở kịch thể nghiệm một màn này ủng hộ một cách nhiệt tình chủ nghĩa nghiệp đoàn lao động.

Vở Awake and Sing! (Hãy thức dậy và ca hát!) của ông, một khúc ca hoài niệm về gia đình là một vở kịch thành công vang dội, tiếp theo là vởGolden Boy (Cậu bé vàng), câu chuyện một thanh niên di cư gốc Ý tự hủy hoại tài năng âm nhạc của mình (anh là một nhạc sĩ vĩ cầm) bị tiền bạc cám dỗ rồi trở thành một võ sĩ quyền Anh và rồi bị thương ở tay. Cũng như The Great Gatsby của Fitzgerald và An American Tragedy của Dreiser, vở kịch là hồi chuông cảnh tỉnh những tham vọng vô độ và chủ nghĩa vật chất.

[1]

 Theo các nhà nghiên cứu, tựa đề và tư tưởng của bài thơ ngụ ý đến nền văn minh hiện đại và bài thơ đã nắm bắt một cách chính xác thực trạng nền văn minh và xã hội Phương Tây sau chiến tranh thế giới thứ 1. Chiến tranh, được giả thiết là để cứu vãn châu Âu lại là một cái gì có sức tàn phá và hủy diệt nhất trong lịch sử, vậy thì sau nó loại văn minh nào diễn ra trên thế giới? Đó là vấn đề được đặt ra trong bài thơ. The Waste Land chứa đựng nhiều những cách tân táo bạo và nó đánh dấu một sự thay đổi lớn lao trong nghệ thuật thi ca của nhân loại.

[2]

 Leter Quince là người dàn cảnh cho các nghệ sĩ mộc mạc trong vở hài kịch Giấc mộng đêm hè của Shakespear, một cái tên gợi lên hình ảnh về những niềm vui và sự thơ ngây nơi thôn dã.

[3]

 Key West: tên một thành phố trung tâm của quận Monroe, tây nam bang Florida.

[4]

[5]

 Agamennon: trong thần thoại Hy Lạp là vị vua của Argos, có vợ là Clytemnestra. Sau khi Paris con trai vua Priam của thành Troy bắt người đẹp Helen, Agamemnon đã đứng lên kêu gọi hoàng tử của đất nước khởi chiến chống lại thành Troy. Aeschylus đã dựa vào truyền thuyết để viết kịch Agamemnon.

[6]

 Medea: một phụ nữ quyến rũ đã giúp Jason chiếm được bộ lông cừu vàng của cha nàng, vua Aeetes ở Colchis. Vở bi kịch Medea của Euripides viết về giai đoạn sau, khi Jason phản bội Medea yêu công chúa con vua Creon. Medea đã giết vua Creon, kẻ tình địch và hai con trai để trả thù Jason.

[7]

 Nguyên văn câu này là and eddieandbill come eddieandbill là tên của hai đứa trẻ Eddie và Bill được ghép lại, chúng tôi tạm dịch là bọn trẻ con.

[8]

 Electra: trong thần thoại Hi Lạp là con gái của Agamemnon và Clytemnestra đã cứu thoát người em trai khi cha nàng bị giết. Khi người em trở về nàng cũng giúp em giết mẹ và người tình của bà. Trong vở kịch bộ ba của O’Neil nhân vật chính cũng hành động tương tự Electra, chỉ có khác là người em trai sau đó tự sát.

Chương 8: Văn xuôi Mỹ kể từ 1945: Chủ nghĩa hiện thực và sự thể nghiệm

Kathryn VanSpanckeren

Chương trình Thông tin Quốc tế, Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ, tháng 11/1998

Văn chương tự sự từ Thế chiến thứ hai chống lại sự khái quát hóa bởi vì nó cực kỳ phong phú và đa diện. Nó được hồi sinh bởi các trào lưu văn học thế giới, như là chủ nghĩa hiện sinh châu Âu và chủ nghĩa hiện thực huyền ảo châu Mỹ Latin, trong lúc kỷ nguyên điện tử đã biến thế giới rộng lớn thành một ngôi nhà chung. Ngôn ngữ nói trên truyền hình đã mang cuộc sống mới đến cho truyền thống văn học nói. Những thể loại truyền miệng, phương tiện thông tin đại chúng và văn hóa phổ thông ngày càng ảnh hưởng tới văn chương tự sự.

Trong quá khứ, nền văn hóa bác học đã ảnh hưởng đến văn hóa bình dân qua vị thế và mẫu mực của nó; điều ngược lại có vẻ đúng với nước Mỹ ngày nay. Những nhà văn nghiêm túc như Thomas Pynchon, Joyce Carol Oates, Kurt Vonnegut, Jr., Alice Walker và E. L. Dotorow đã vay mượn và bình luận về truyện bằng tranh trên báo, những cuốn phim, thời trang, những ca khúc và lịch sử.

Nói lên điều này không nhằm tầm thường hóa nền văn học đương đại: Các nhà văn ở Mỹ đang đặt nhiều câu hỏi nghiêm túc, nhiều câu trong đó có bản chất siêu hình. Họ có tinh thần đổi mới và tự nhận thức mình, hay “phản tỉnh”, rất cao. Thông thường họ thấy những kiểu cách truyền thống không mấy hiệu quả. Họ tìm kiếm sức sống trong chất liệu thông thường, rộng lớn hơn. Nói một cách khác: nhà văn Mỹ, trong những thập kỷ gần đây đã phát triển một cảm thức hậu - hiện đại. Việc điều chỉnh lại các quan điểm của các nhà văn theo chủ nghĩa hiện đại không còn phù hợp đối với họ; cái chính là điều kiện cho những quan điểm mới ra đời.

DI SẢN KẾ THỪA CỦA CHỦ NGHĨA HIỆN THỰC VÀ NHỮNG NĂM CUỐI CỦA THẬP NIÊN 40

Giống như tiểu thuyết trong nửa đầu thế kỷ 20, tiểu thuyết ở nửa sau của thế kỷ phản ánh đặc điểm của mỗi thập kỷ. Những năm cuối thập kỷ 40 đã chứng kiến hậu quả của Thế chiến II và sự bắt đầu của cuộc Chiến tranh Lạnh.

Chiến tranh Thế giới Thứ hai đã cung cấp những chất liệu cơ bản cho nhiều tác phẩm. Norman Mailer trong tác phẩm The Naked and the Dead(Kẻ trần truồng và người chết - 1948) và James Jones trong From Here to Eternity (Từ đây đến vô tận - 1951) là hai nhà văn đã sử dụng những chất liệu sống tốt nhất. Cả hai đều khai thác chủ nghĩa hiện thực rất gần với chủ nghĩa tự nhiên trần trụi; cả hai đều cố hết sức để không tôn vinh cuộc chiến. Điều này cũng xảy ra với The Young Lions (Sư tử non - 1948) của Irwin Shaw. Herman Wouk trong The Caine Mutiny (Cuộc tạo phản ở Caine - 1951), cũng cho thấy những nhược điểm của con người hiện rõ trong thời chiến cũng như trong cuộc sống dân sự. Về sau, Joseph Heller mô tả Chiến tranh Thế giới Thứ hai bằng những từ ngữ có tính cách châm biếm và phi lý, chẳng hạn như Catch-22[1] (Cạm bẫy - 1961), lập luận rằng chiến tranh luôn kết hợp với sự điên loạn. Thomas Pynchon trình bày một tình huống nổi bật, phức tạp nhại theo và thay thế những tình huống khác nhau trong thực tế trong cuốn Gravity’s Rainbow (Cầu vồng của trọng lực - 1973). Kurt Vonnegut, Jr., đã trở thành một trong những ngọn hải đăng của trào lưu phản văn hóa trong những năm đầu thập niên 70 sau khi xuất bản cuốn Slaughterhouse - Five: or, The Children’s Crusade (Lò sát sinh số 5 hoặc cuộc thập tự chinh của trẻ con - 1969). Cuốn tiểu thuyết chống chiến tranh của ông nói về cuộc đánh bom ở Dresden (Đức) của lực lượng Đồng minh trong Chiến tranh Thế giới Thứ hai (cuộc ném bom mà ông đã chứng kiến từ dưới mặt đất khi là tù binh).

Thập niên 40 cũng chứng kiến sự lên ngôi của đội ngũ tài năng trẻ, bao gồm nhà thơ - tiểu thuyết gia - nhà viết tiểu luận Robert Penn Warren, hai nhà soạn kịch Arthur Miller và Tennessee Williams, những nhà văn viết truyện ngắn Katherine Anne Porte và Endora Welty. Tất cả đều là những nhà văn người miền Nam trừ Miller. Tất cả đều khám phá thân phận cá nhân trong gia đình hay cộng đồng và xoáy vào sự cân bằng giữa sự phát triển cá nhân và trách nhiệm đối với cộng đồng.

Robert Penn Warren 

(1905-1989) 

Robert Penn Warren, một trong những nhà văn nhóm Fugutive ở miền Nam, gặt hái được thành công mỹ mãn hầu như trong suốt thế kỷ 20. Suốt cuộc đời mình, ông quan tâm đến những giá trị dân chủ khi chúng xuất hiện trong các bối cảnh lịch sử khác nhau. Cuốn tiểu thuyết ngự trị lâu dài nhất của ông là All the King’s Men (Tất cả thần dân của vua - 1946), xoáy sâu vào những khía cạnh đen tối của giấc mơ Mỹ - được bộc lộ trong câu chuyện về con đường tiến thân đầy những uẩn khúc của một thượng nghị sĩ miền Nam khoe khoang và ranh mãnh - Huey Long.

Authur Miller 

(1915- ) 

Nhà soạn kịch, viết tiểu thuyết, viết tiểu luận và viết tiểu sử người New York - Authur Miller - đạt đến đỉnh cao vào năm 1940, với cuốn Death of a Salesman (Cái chết của người chào hàng). Cuốn sách là một công trình nghiên cứu của một con người trong cuộc tìm kiếm danh dự và giá trị của anh ta trong cuộc sống và sự nhận thức rằng thất bại luôn chờ phía trước một cách chắc chắn. Chuyện xảy ra trong gia đình Loman, xoay quanh những mối quan hệ khập khiễng giữa người cha và những đứa con trai, giữa chồng và vợ. Nó là tấm gương phản chiếu tình hình văn học vào thập niên 40 - một sự kết hợp phong phú giữa chủ nghĩa hiện thực với hơi hướng của chủ nghĩa tự nhiên: các nhân vật được khắc họa cẩn thận, tròn trịa; và nhấn mạnh vào giá trị của mỗi cá nhân, mặc cho những thất bại và lỗi lầm. Death of a Salesman là một bài ca chiến thắng thật cảm động cho những con người bình thường - như bà góa phụ Willy Loman ca ngợi, “phải chú ý đến họ”. Thương tâm và ảm đạm, nó cũng là câu chuyện về những giấc mơ. Như một nhân vật ghi nhận một cách mỉa mai, “một người chào hàng cũng phải mơ ước, bé ạ. Nó đến cùng với đất đai”.

Death of a Salesman, một tác phẩm đặc sắc, vẫn chỉ là một trong nhiều vở kịch Miller viết qua nhiều thập kỷ, gồm All My Sons[2] (Tất cả đều là con tôi - 1947) và The Crucible[3] (Thử thách cam go - 1953). Cả hai đều mang tính chính trị - một vở về thời hiện đại, vở kia lấy bối cảnh thời thuộc địa. All My Sons nói về một nhà sản xuất dù biết rõ vẫn cho phép những phụ tùng không đạt yêu cầu được lắp ráp ở những công ty máy bay trong Chiến tranh Thế giới Thứ hai, dẫn đến cái chết của chính đứa con trai của ông và những người khác. The Crucible khắc họa những phiên tòa xử phù thủy ở Salem (Massachusetts) vào thế kỷ 17 trong đó một số người định cư Thanh giáo đã chết oan vì bị cho là phù thủy. Tuy nhiên, thông điệp của nó - rằng “cuộc thanh trừng phù thủy” nhắm vào những người dân vô tội là con ghẻ của nền dân chủ - lại có liên quan đến giai đoạn trong đó vở kịch được dàn dựng, đó là những năm đầu thập niên 50, khi một chiến dịch chống cộng do thượng nghị sĩ Joseph Mc Carthy và những người khác lãnh đạo đã hủy hoại mạng sống của bao người dân vô tội.

Tennessee Williams 

(1911 - 1983) 

Tennessee Williams, người vùng Mississippi, là một trong những nhà văn khá phức tạp trên văn đàn nước Mỹ vào giữa thế kỷ 20. Tác phẩm của ông tập trung vào những xúc cảm xáo trộn, rối rắm và vấn đề tính dục chưa được giải quyết ổn thỏa trong đời sống gia đình - hầu hết là ở miền Nam. Ông nổi tiếng về những câu nói lặp đi lặp lại như thần chú, một cách diễn đạt đầy chất thơ của miền Nam, về những bối cảnh Gothic kỳ lạ, và những khám phá về những khát khao tình dục theo Freud. Là một trong những nhà văn Mỹ đầu tiên công khai sống như một người đồng tính luyến ái, Williams giải thích rằng đời sống tính dục của các nhân vật bị đọa đầy của ông diễn đạt sự cô đơn của họ. Những nhân vật của ông sống và chịu đau khổ một cách sâu xa.

Williams viết hơn 20 vở kịch dài, nhiều vở mang tính chất tiểu sử tự thuật. Ông đạt đến đỉnh cao trong sự nghiệp tương đối sớm - vào thập niên 40 - với The Glass Menagerie (Bầy thú bằng thủy tinh - 1944) và A Streetcar Named Desire (Chiếc xe điện mang tên Dục vọng - 1947). Không một tác phẩm nào trong suốt hơn 2 thập kỷ sau đó đạt được mức độ thành công và phong phú như hai vở kịch này.

Katherine Anne Porter 

(1890 - 1980) 

Cuộc đời và sự nghiệp dài lâu của Katherine Anne Porter trải qua nhiều mốc lịch sử. Tác phẩm thành công đầu tiên của bà, câu chuyện “Flowering Judas” (Judas Hoàn thiện - 1929), lấy bối cảnh ở Mexico trong thời kỳ cách mạng. Những truyện ngắn trau chuốt tuyệt vời mang lại danh tiếng cho bà qua những mảng đời được bộc bạch một cách tinh tế: “The Jilting of Granny Weatherall” (Người tình phụ bạc của bà ngoại Weatherall) chẳng hạn, đã chuyển tải những cảm xúc lớn lao một cách chính xác, ngắn gọn. Bà thường mô tả đời sống nội tâm của phụ nữ và sự lệ thuộc của họ vào đàn ông.

Những sắc thái biểu cảm của Porter chịu ảnh hưởng nhiều từ những câu chuyện của nhà văn sinh ở New Zealand, Katherine Mansfield. Những tập truyện của Porter bao gồm Flowering Judas (1930), Noon Wine (Rượu trưa - 1937), Pale Horse, Pale Rider (Ngựa còi, nài cọc - 1939), The Leaning Tower (Tháp nghiêng - 1944) và Collected Stories (Truyện ngắn chọn lọc - 1965). Vào đầu những năm 60, bà sáng tác một tiểu thuyết dài mang tính chất phúng dụ với một đề tài phi thời gian về trách nhiệm giữa người với người. Câu chuyện có tựa đề Ship of Fools (Con tàu của những người ngu - 1962) xảy ra trên boong một con tàu chở khách mang những con người thuộc xã hội thượng lưu Đức và những người dân tị nạn của Đức trốn chạy bọn phát xít Đức vào cuối những năm 30.

Tuy không viết nhiều, sáng tác của Porter vẫn ảnh hưởng đến nhiều thế hệ nhà văn, trong số họ có những bạn văn miền Nam của bà là Eudora Welty và Flannery O’Connor.

Eudora Welty 

(1909- )

Sinh ở Mississippi trong một gia đình khá giả sau này chuyển lên sống ở miền Bắc, Eudora Welty được Warren và Porter dẫn dắt vào nghề. Thật ra, Porter đã viết lời giới thiệu cho tuyển tập truyện ngắn đầu tiên của Welty, A Curtain of Green (Màn cửa xanh lá cây - 1941). Welty nương theo khuôn mẫu của Porter để viết các tác phẩm của mình nhưng nữ văn sĩ trẻ quan tâm hơn đến những điều khôi hài và lập dị. Cũng như với Flannery O’Connor sau này, các nhân vật trung tâm của bà thường bất thường, quái dị hay ở những trường hợp ngoại lệ.

Mặc dù tác phẩm của bà có nhiều yếu tố bạo lực, trí thông minh của Welty tự bản chất mang tính nhân bản và lạc quan, ví dụ như trong câu chuyện thường được đưa vào các tuyển tập chính của bà: Why I Work at the P.O. (Tại sao tôi làm việc ở Bưu điện), nói về một đứa con gái bướng bỉnh và độc lập bỏ nhà đến sống trong một bưu điện nhỏ xíu. Những tập truyện của bà bao gồm The Wide Net (Mạng rộng - 1943), The Golden Apples (Những trái táo vàng - 1949), The Bride of the Innisfallen (Cô dâu của Innisfallen - 1955), và Moon Lake (Hồ Trăng - 1980). Welty cũng viết những cuốn tiểu thuyết như Delta Wedding (Đám cưới Delta - 1946), kể chuyện một gia đình ở một trang trại trong thời hiện đại và The Optimist’s Daughter (Con gái người lạc quan - 1972).

THẬP NIÊN 50 SUNG MÃN NHƯNG THA HÓA

Trong thập niên 50 người ta đã thấy rõ tác động của hiện đại hóa và kỹ thuật hóa trong cuộc sống hàng ngày, một ảnh hưởng còn sót lại từ thập niên 20 - trước cuộc Đại khủng hoảng kinh tế. Chiến tranh Thế giới Thứ hai đã đưa Hoa Kỳ thoát khỏi cuộc Đại khủng hoảng và thập niên 50 đã cung cấp cho hầu hết dân cư Mỹ thời gian tận hưởng sự giàu có vật chất đã chờ đợi từ lâu. Công việc kinh doanh, đặc biệt trong thế giới các công ty, hình như mang lại cuộc sống tốt đẹp (thường là ở ngoại vi đô thị), với những dấu hiệu thực sự và là biểu tượng của sự thành công - nhà cửa, xe hơi, truyền hình và đồ điện gia dụng.

Tuy nhiên, sự cô đơn trên hết vẫn như là một đề tài nổi bật, con người thuộc một đám đông không nhân mạo đã trở thành khuôn mẫu đặc trưng trong cuốn tiểu thuyết bán chạy nhất của Sloan Wilson The Man in the Gray Flannel Suit (Người đàn ông mặc bộ đồ len xám - 1955). Sự tha hóa của nước Mỹ được khái quát trong một công trình nghiên cứu nghiêm túc của nhà xã hội học David Riesman - cuốn The Lonely Crowd (Đám đông đơn độc - 1950) - những công trình nghiên cứu khác ít hoặc nhiều tính khoa học tiếp nối nhau xuất hiện: từ cuốn The Hidden Persuaders(Người thuyết phục giấu mặt (1957) và The Status Seekers (Những kẻ chạy theo danh vọng - 1959) của Vance Packard, đến The Organization Man (Người của tổ chức 1956) của William Whyte và các cuốn White Collard (Viên chức - 1951) và The Power Elite (Giới tinh hoa quyền lực - 1956) có tính trí tuệ hơn của Wright Mill. Viện sĩ hàn lâm và nhà kinh tế học John Kenneth Galbraith đã đóng góp cuốn The Affluent Society (Một xã hội sung mãn - 1958). Hầu hết các tác phẩm này đều tán đồng các giả định có từ thập niên 50 rằng mọi người dân Mỹ cùng chia sẻ một lối sống chung. Những công trình nghiên cứu này dùng lối nói phổ thông chỉ trích những công dân đã đánh mất bản sắc cá nhân thời khai phá trở thành những kẻ sống quá rập khuôn theo tập tục chung của xã hội (ví dụ, Riesman và Mills) và khuyên mọi người trở thành thành viên của một “giai cấp mới” mà khoa học kỹ thuật và thời gian rảnh rỗi đã tạo nên (như có thể thấy trong các tác phẩm của Galbraith).

Thập niên 50 thật sự là thập niên của những áp lực trên mọi lĩnh vực và rất khó nhận biết. Những cuốn tiểu thuyết của John O’Hara, John Cheever và John Updike cố khám phá sự căng thẳng lẩn quất trong bóng tối của cảm giác thỏa lòng. Những tác phẩm hay nhất khắc họa những con người bị rớt đài trong cuộc vật lộn để đạt đến thành công, như trongDeath of a Salesman của Authur Miller và tiểu thuyết Seize the Day (Sống qua ngày - 1956) của Saul Bellow. Có vài nhà văn đi xa hơn khi lần theo những con người bỏ cuộc như J.D. Salinger trong The Catcher in the Rye(Bắt trẻ đồng xanh - 1951), Ralph Ellison trong Invisible Man (Người vô hình - 1952) và Jack Kerouac trong On the Road (Trên con đường tự do[4]- 1957). Và trong những tháng ngày cuối cùng của thập kỷ, Philip Roth xuất hiện cùng với một loạt những truyện ngắn phản ánh sự tha hóa khỏi cội nguồn Do Thái của mình (Goodbye, Columbus - Vĩnh biệt, Columbus - 1959). Những suy ngẫm tâm lý của ông đã cung cấp chất liệu cho tiểu thuyết và về sau cho cả tiểu sử tự thuật của những năm 90.

Tiểu thuyết của những nhà văn Mỹ - Do Thái như Bellow, Bernard Malamud và Isaac Bashevis Singer - một vài gương mặt điển hình trong thập niên 50 và những năm tiếp theo sau - cũng là những tác phẩm thực sự có giá trị, một sự bổ sung hấp dẫn vào bản phác họa văn học Mỹ. Tác phẩm của ba nhà văn này nổi tiểng vì tính khôi hài, mối quan tâm đạo đức, và những miêu tả về cộng đồng Do Thái ở Cựu và Tân thế giới.

John O’Hara 

(1905 - 1970) 

Được đào tạo làm nhà báo, John O’Hara là nhà văn sung sức viết nhiều vở kịch, truyện ngắn và tiểu thuyết. Ngòi bút của ông thực sự điêu luyện trong việc xây dựng chu đáo các tình tiết và được độc giả nhớ đến nhiều nhờ một số cuốn tiểu thuyết hiện thực, hầu hết được viết vào thập niên 50, về những con người có bề ngoài thành đạt nhưng những lỗi lầm giấu kín và sự bất mãn sâu xa trong tâm hồn làm cho họ rất dễ bị tổn thương. Đó là những cuốn Appointment in Samarra (Hẹn gặp ở Samarra - 1934),Ten North Frederick (Mười người ở Bắc Frederick - 1955), và From the Terrace (Từ hiên nhà - 1958).

James Baldwin 

(1924 - 1987)

James Baldwin và Ralph Ellison là tấm gương phản ánh cuộc sống của người Mỹ Da đen vào thập niên 50. Nhân vật của họ phải chịu đựng cảnh sống thiếu bản sắc, hơn là đau khổ vì quá cao vọng. Baldwin, lớn nhất trong chín anh em trong một gia đình ở Harlem, New York, là con nuôi của một mục sư. Khi còn trẻ, Baldwin đôi lúc cũng giảng đạo trong nhà thờ. Kinh nghiệm này giúp hình thành khả năng hùng biện hết sức cuốn hút trong văn xuôi của ông, thể hiện rõ nhất trong các bài tiểu luận như “Letter from a Region of My Mind” (Thư tự lòng tôi) trong tập The Fire Next Time (Ngọn lửa tương lai - 1963). Trong cuốn sách này, những lập luận gây xúc động sâu xa của ông là nhằm chấm dứt nạn phân biệt các chủng tộc.

Cuốn tiểu thuyết đầu tiên của Baldwin, cuốn Go Tell It On the Mountain(Đi mà kể trên núi - 1953) mang tính chất tự truyện, có lẽ là cuốn nổi tiếng nhất của ông. Đây là câu chuyện của một thiếu niên 14 tuổi trong cuộc tự tìm kiếm bản thân và niềm tin tôn giáo; như khi cậu bé vật lộn với những vấn đề cải đạo Thiên Chúa trong một tiền sảnh nhà thờ. Những tác phẩm quan trọng khác của Baldwin bao gồm Another Country(Xứ người - 1962), một cuốn tiểu thuyết đề cập đến vấn đề chủng tộc và đồng tính luyến ái và cuốn Nobody Knows My Name (Không ai biết tên tôi - 1961), một tuyển tập những tiểu luận mang dấu ấn cá nhân tràn đầy nhiệt tình về nạn kỳ thị chủng tộc, vai trò của người nghệ sĩ và văn học.

Ralph Waldo Ellison 

(1914 - 1994) 

Ralph Ellison, một người miền Trung Tây, sinh ở Oklahoma, học ở Học viện Tuskegee ở miền Nam Hoa Kỳ. Ông có một trong những sự nghiệp kỳ lạ nhất trong văn học Mỹ - chỉ với một cuốn sách duy nhất, ông đã có chỗ đứng trên văn đàn. Cuốn tiểu thuyết Invisible Man (1952) là câu chuyện về cuộc sống của một người Da đen chỉ là một sự tồn tại dưới mặt đất trong một cái hang được chiếu sáng bởi ánh điện ăn cắp của một công ty dịch vụ công cộng. Cuốn sách kể lại chuỗi sự kiện quái đản và những mộng đẹp tan tành của anh ta. Khi anh nhận được một học bổng ở một trường đại học dành cho người Da đen, anh đã bị những người Da trắng sỉ nhục; khi anh vào đại học, anh chứng kiến thầy hiệu trưởng người Da đen khinh bỉ bác bỏ những vấn đề bức xúc của người Mỹ Da đen. Cuộc sống cũng thối rữa bên ngoài trường đại học. Ví dụ, ngay cả tôn giáo cũng không phải là một sự an ủi: Một giáo sĩ giảng đạo thực ra lại là một tên tội phạm. Cuốn tiểu thuyết lên án xã hội đã hoàn toàn không trao cho các công dân - đen cũng như trắng - những lý tưởng cao đẹp để vươn tới và những thể chế khả dĩ có thể biến chúng thành hiện thực. Cuốn tiểu thuyết chứa đựng nội dung sâu sắc về chủng tộc bởi lẽ “con người vô hình” ấy trở nên trong suốt không phải do bản thân anh ta mà do những người khác, mù lòa vì định kiến, đã không thể nhìn thấy anh ta, không biết đến sự tồn tại của con người đó.

Flannery O’Connor 

(1925 - 1964) 

Flannery O’Connor, người vùng Georgia, sống một cuộc đời ngắn ngủi vì bệnh Luput, một bệnh về máu dễ gây tử vong. Tuy vậy, bà từ chối những biểu hiện tình cảm ủy mị, điều đó được thể hiện rõ trong những câu chuyện cực kỳ khôi hài nhưng ảm đạm và không thỏa hiệp của bà. Không giống như Porter, Welty, và Hurston, O’Connor thường miêu tả nhân vật ở cự ly gần, không ngại ngần vạch ra các thiếu sót và ngu ngốc của họ. Những nhân vật miền Nam thất học trong những cuốn tiểu thuyết của bà thường gây ra tội ác và bạo lực bởi sự mê tín hoặc các hủ tục, như ta có thể thấy trong tiểu thuyết Wise Blood (Dòng máu khôn ngoan - 1952) của bà, kể về một kẻ cuồng tín tôn giáo, tự xây dựng giáo hội của riêng mình.

Đôi lúc bạo lực xuất phát từ thành kiến, như trong truyện “The Displaced Person” (Người bị thay thế) kể về một người mới nhập cư bị giết chết bởi những người dân quê dốt nát, ngu muội; những kẻ bị đe dọa bởi cung cách sống kỳ lạ và lao động siêng năng của anh ta. Thường thì những sự cố tàn bạo xảy ra một cách đơn giản với những nhân vật của bà, như trong “Good Country People” (Dân quê lương thiện), câu chuyện về một cô gái bị một người đàn ông dụ dỗ, rồi ăn cắp cái chân giả của cô.

Óc khôi hài mang đặc trưng Da đen của O’Connor rất gần gũi với Nathanael West và Joseph Heller. Những tác phẩm của bà bao gồm những tuyển tập truyện ngắn A Good Man is Hard to Find (Người tử tế thật khó tìm - 1955) và Everything That Rises Must Converge (Mọi thứ rốt cuộc đều giống nhau - 1965); cuốn tiểu thuyết The Violent Bear It Away(Bọn hung bạo mang nó đi - 1960); và một tuyển tập thư từ The Habit of Being (Thói quen hiện hữu - 1979). Cuốn Complete Stories (Toàn tập truyện ngắn) của bà ra đời vào năm 1971.

Saul Bellow 

(1915- ) 

Sinh ra ở Canada và lớn lên ở Chicago, Saul Bellow có gốc Nga-Do Thái. Ông theo học nhân chủng học và xã hội học ở trường đại học, điều này đã ảnh hưởng rất lớn đến tác phẩm của ông cho đến tận ngày nay. Ông đã biểu lộ lòng biết ơn sâu xa với Theodore Dreiser, vì các tác phẩm của Theodore Dreiser, đã hướng ông đi vào những kinh nghiệm đủ loại và sự dấn thân đầy xúc cảm của ông với nó. Được đánh giá rất cao, ông nhận giải Nobel văn học vào năm 1976. Những cuốn tiểu thuyết hiện sinh đầu tiên có phần u ám của Saul Bellow bao gồm Dangling Man (Người chờ đợi - 1944), một sự khảo sát mang phong cách Kafka về một người chờ đợi được tuyển mộ đi lính và The Victim (Nạn nhân - 1974), về quan hệ giữa người Do Thái và người không phải Do Thái. Vào thập niên 50, quan điểm của ông trở nên hài hước hơn: Ông sử dụng một loạt những người kể chuyện ngôi-thứ-nhất nhiệt tình và mạo hiểm trong The Adventures of Augie March (Cuộc phiêu lưu của Augie March - 1953) - một nghiên cứu về một nhà đầu tư ở thành phố giống như Huck Finn sau trở thành một tay bán chợ đen ở châu Âu - và trong Henderson the Rain King (Henderson vua Mưa - 1959), một cuốn tiểu thuyết xuất sắc nửa nghiêm túc nửa khôi hài về một nhà triệu phú đứng tuổi với những tham vọng không thỏa mãn cuối cùng đã đưa ông đến châu Phi. Những cuốn về sau của Bellow bao gồm Herzog (1964), về cuộc đời rắc rối của một giáo sư người Anh bị thần kinh với ám ảnh tìm cho ra ý nghĩa về cái tôi lãng mạn; Mr Sammler’s Planet (Hành tinh của ông Sammler - 1970); Humboldt’s Gift(Phần thưởng của Humboldt - 1975); và cuốn tự truyện The Dean’s December (Tháng 12 trong đời ông trưởng khoa - 1982).

Cuốn Seize the Day (Sống qua ngày - 1956) của Bellow là một cuốn tiểu thuyết sáng chói thường được giảng dạy trong chương trình trung học hoặc đại học bởi vì sự tuyệt vời và sự cô đọng của nó. Nhân vật trung tâm trong truyện là một thương gia thất cơ lỡ vận, Tommy Wilhelm, đã cố gắng che giấu cảm xúc đau đớn vì thất bại của mình bằng cách mang một bộ mặt mãn nguyện. Cuốn truyện bắt đầu một cách giễu cợt: “Khi phải che giấu những rắc rối của mình, Tommy Wilhelm tỏ ra chẳng kém cạnh ai cả. Vì thế ít nhất anh ta nghĩ...”. Sự tiêu hao năng lượng này, thật oái ăm chỉ dẫn đến sự xuống dốc của ông. Wilhelm quá day dứt với cảm giác bất cập đến nỗi ông trở nên hoàn toàn bất lực - thất bại với phụ nữ, với công việc, với máy móc và với thị trường hàng hóa, rồi cuối cùng ông ta mất hết tiền bạc. Ông ta là một ví dụ về một gã khờ khạo, vụng về luôn thất bại trong truyện dân gian Do Thái - một người luôn luôn gặp những điều xui xẻo. Seize the Day tổng kết lại nỗi sợ bị thất bại đã ám ảnh bao người Mỹ.

Bernard Malamud 

(1914 - 1986) 

Bernard Malamud sinh ở New York, cha mẹ là dân nhập cư Nga gốc Do Thái. Trong cuốn tiểu thuyết thứ hai The Assistant (Người phụ tá - 1957), Malamud đã tìm ra được những chủ đề đặc trưng của mình - cuộc đấu tranh sống còn chống lại mọi trở ngại và những nền tảng đạo đức của những người nhập cư Do Thái đương đại.

Tác phẩm xuất bản đầu tiên của Malamud là The Narural (Tự nhiên - 1952), một sự kết hợp của chủ nghĩa hiện thực và hoang tưởng, đặt trong thế giới kỳ bí của môn bóng chày chuyên nghiệp. Những tiểu thuyết khác bao gồm A New Life (Cuộc đời mới - 1961), The Fixer (Người hối lộ - 1966), Pictures of Fidelman (Những bức ảnh của Fidelman - 1969), và The Tenants (Những người thuê nhà - 1971). Ông cũng là một bậc đại gia sung mãn trong làng truyện ngắn. Qua những truyện ngắn của ông trong các tuyển tập như là The Magic Barrel (Chiếc thùng mầu nhiệm - 1958), Idiots First (Ưu tiên kẻ ngu ngốc - 1963), và Rembrandt’s Hat(Chiếc mũ của Rembrandt - 1973), ông truyền đạt - hơn tất cả những nhà văn khác sinh ra ở Mỹ một ý thức về hiện tại và quá khứ mang màu sắc Do Thái, cái thực và siêu thực, sự kiện và huyền thoại.

Một tác phẩm hoành tráng của Malamud - mà nhờ nó ông được giải thưởng Pulitzer và giải Sách quốc gia - cuốn The Fixer lấy bối cảnh ở Nga khoảng đầu thế kỷ 20, nó là cái nhìn chất chứa những bí ẩn về một trường hợp vu cáo bẩn thỉu - một chuyện có thật - vụ án tai tiếng của Mendel Beiliss năm 1913, một vết nhơ đen tối trong vụ bài Do Thái trong lịch sử hiện đại. Như trong nhiều tác phẩm của mình, Malamud nhấn mạnh sự chịu đựng của nhân vật của ông, Yako Bok và cuộc đấu tranh chống lại mọi trở ngại để tồn tại.

Isaac Bashevis Singer 

(1904 - 1991) 

Tiểu thuyết gia đoạt giải Nobel và bậc thầy truyện ngắn Isaac Bashevis Singer là một người Ba Lan di cư đến Mỹ năm 1935. Ông là con của một trưởng giáo sĩ Do Thái ở Warszawa. Suốt đời viết bằng tiếng Yiddish (ngôn ngữ pha trộn giữa tiếng Đức và Hebrew từng là ngôn ngữ thông dụng của người Do Thái trong nhiều thế kỷ qua), ông viết về những điều huyền bí và hiện thực của hai nhóm người Do Thái đặc biệt - kiều dân của các Shtetls (những làng nhỏ) ở Cựu thế giới và những di dân bị sóng gió đại dương vùi dập trước và sau Chiến tranh Thế giới Thứ hai.

Các tác phẩm của Singer là tư liệu về hai thời kỳ trước và sau Chiến dịch Holocaust - việc tàn sát nhiều cộng đồng Do Thái châu Âu do Đức quốc xã và những kẻ hợp tác với chúng tiến hành. Một mặt, ông mô tả - trong những tiểu thuyết như The Manor (Thái ấp - 1967) và The Estate (Điền trang - 1969), lấy bối cảnh nước Nga thế kỷ 19, và The Family Moskat(Gia đình Moskat - 1950), xoay quanh một gia đình Do Thái - Balan giữa hai cuộc Thế chiến - cuộc sống của cộng đồng Do Thái ở châu Âu hiện không còn nữa. Mặt khác, một số tác phẩm của ông lấy bối cảnh sau chiến tranh, như Enemies, A Love Story (Những kẻ thù, một chuyện tình - 1972), mà nhân vật chính là những người sống sót sau cuộc khủng bố người Do Thái, tìm cách xây dựng cuộc đời mới cho chính mình.

Vladimir Nabokov 

(1889 - 1977) 

Cũng giống như Singer, Vladimir Nabokov là người di dân từ Đông Âu. Sinh ra trong một gia đình giàu có ở nước Nga Sa Hoàng, ông đến Mỹ năm 1940 và năm năm sau trở thành công dân Mỹ. Từ năm 1948 đến 1959 ông giảng dạy văn học ở Đại học Cornell ở phía bắc của tiểu bang New York; năm 1960, ông chuyển sang sống hẳn ở Thụy Sĩ. Ông nổi tiếng nhờ những tiểu thuyết của mình, trong đó có cuốn tự truyện Pnin(1957) - một câu chuyện về một giáo sư nhập cư người Nga không thành công và cuốn Lolita (xuất bản tại Mỹ năm 1958), về một người Âu trung niên, có học vấn si mê cuồng dại một cô bé người Mỹ 12 tuổi thơ ngây. Một tiểu thuyết mô phỏng của Nabokov, Pale Fire (Lửa tàn - 1962) lại là một sự mạo hiểm thành công khác, nói về một bài thơ dài do một nhà thơ tưởng tượng đã chết sáng tác và những lời bình về bài thơ do một nhà phê bình viết và những tác phẩm của nhà phê bình này thấm đẫm bài thơ bắt đầu sống cuộc đời đầy những bất ngờ của riêng chúng.

Nabokov là nhà văn có nhiều ảnh hưởng bởi bút pháp tinh tế, sự châm biếm sắc sảo và những cách tân độc đáo về mặt hình thức. Tất cả điều đó đã khơi nguồn cảm hứng cho những tiểu thuyết gia như John Barth. Nabokov ý thức được vai trò cầu nối của mình giữa hai thế giới văn học Nga và Mỹ; ông đã viết một cuốn sách về Gogol và dịch tiểu thuyết thơEngene Onegin của Pushkin. Những chủ đề táo bạo, có phần ảnh hưởng của chủ nghĩa biểu hiện, như tình yêu kỳ quặc trong Lolita, góp phần giới thiệu những trào lưu biểu hiện châu Âu thế kỷ 20 vào truyền thống văn học mang nặng tính hiện thực của Mỹ. Giọng văn của ông, phần châm biếm phần hoài niệm, cũng gợi tới một kiểu mới để tái hiện cảm xúc nửa trang nghiêm nửa khôi hài, sau này rất hữu dụng cho các nhà văn như Pynchon, người phối hợp những mặt tương phản của trí thông minh và sợ hãi.

John Cheever 

(1912 - 1982) 

John Cheever thường được gọi là một “tiểu thuyết gia đa phong cách”. Ông nổi tiếng vì những truyện ngắn nhiều liên tưởng, tao nhã và tuyệt hay của mình, những truyện ngắn mổ xẻ giới kinh doanh của New York qua những ảnh hưởng của nó đối với các nhà kinh doanh, vợ con, bạn bè họ. Một khát khao gượng gạo, bi thiết có vẻ như vô vọng nhưng không bao giờ bị dập tắt về những đam mê hay sự xác tín siêu hình ẩn giấu trong bóng tối của những câu chuyện tinh tế của Cheever, theo phong cách Chekhov, tập hợp trong The Way Some People Live (Cách người ta sống - 1943), The Housebreaker of Shady Hill (Kẻ đột nhập ở Shady Hill - 1958); Some People, Places and Things That Will Not Appear in My Next Novel (Một vài người, vài địa điểm và vài chuyện sẽ không bao giờ xuất hiện trong cuốn tiểu thuyết sắp tới của tôi - 1961), The Brigadier and the Golf Widow (Thiếu tướng và người góa phụ chơi golf - 1964), và The World of Apples (Thế giới những trái táo - 1973). Tựa đề những cuốn sách của ông bộc lộ sự lãnh đạm, đùa nghịch, một sự bất kính và một sự gợi ý về chủ đề, nội dung. Cheever cũng xuất bản nhiều cuốn tiểu thuyết - The Wapshot Scandal (Vụ tai tiếng của gia đình Wapshot - 1964), Bullet Park(Công viên đạn - 1969), và Falconer (Người luyện chim ưng - 1977) - cuốn sau cùng này mang nhiều yếu tố tự thuật.

John Updike 

(1932 - ) 

Cũng như Cheever, John Updike được xem là nhà văn đa phong cách với những bức tranh về cuộc sống đô thị, chủ đề xoay quanh cuộc sống gia đình, phản ánh tâm trạng chán chường, tiếc nuối. Tiểu thuyết của ông thường xảy ra ở vùng Bờ Đông ở Massachusetts và Pennsylvania. Updike rất nổi tiếng với bốn tác phẩm loại Rabbit miêu tả cuộc sống của một người đàn ông tên là Harry “Rabbit” Angstrom với những thăng trầm trong cuộc đời ông qua bốn thập kỷ của lịch sử chính trị và xã hội Mỹ.Rabbit, Run (Rabbit, chạy - 1960) là tấm gương phản chiếu nước Mỹ thập niên 50, trong đó Angstrom là một anh chồng trẻ bất mãn; sống hoàn toàn không có mục đích. Rubbit Redux (Rubbit trở lại phong độ - 1971) tập trung làm nổi bật hiện tượng phản văn hóa của thập niên 60. Trong tập này, Angstrom vẫn không có một mục tiêu, hoặc lý tưởng rõ ràng trong cuộc sống hoặc là có một cách thức hợp lý để trốn khỏi sự nhàm chán, vô vị của nó. Trong Rabbit Is Rich (Rabbit giàu có - 1981), Harry trở nên giàu có nhờ của cải thừa hưởng trong bối cảnh thập niên 70 thịnh vượng và vị kỷ, khi mà cuộc chiến ở Việt Nam đã ở vào giai đoạn cuối. Tập cuối cùng Rabbit at Rest (Rabbit an nghỉ - 1990), lướt qua sự hòa giải của Angstrom với cuộc đời, và cái chết khinh suất của ông trong bối cảnh lịch sử những năm 80. Ngoài bộ tiểu thuyết trên, Updike còn viết các cuốn tiểu thuyết khác như The Centaur (Con nhân mã - 1963), Couples (Những cặp vợ chồng - 1968) và Bech: A Book (Bech: Một cuốn sách - 1970). Updike có một thi pháp nổi bật, sáng chói của bất cứ nhà văn hiện đại nào và những truyện ngắn của ông là mẫu mực về sự lỗi lạc và sắc sảo xét cả về tầm vóc phản ánh và tính sáng tạo của chúng. Tuyển tập truyện ngắn của ông gồm có The Same Door (Cùng một cánh cửa - 1959),The Music School (Trường nhạc - 1966), Museums and Women (Bảo tàng và phụ nữ - 1972), Too Far To Go (Đường xa - 1979) và Problems (Những vấn đề - 1979). Ông cũng viết nhiều tập thơ và tiểu luận.

J.D. Salinger 

(1919- ) 

Là người đưa tin của thập niên 60, J. D. Salinger đã khắc họa những cố gắng đào thoát ra khỏi xã hội. Sinh ở New York, ông đã đạt đến đỉnh cao trong sự nghiệp văn học nhờ vào việc xuất bản cuốn tiểu thuyết The Catcher in the Rye (Bắt trẻ đồng xanh - 1951) viết về một cậu bé nhạy cảm 16 tuổi, Holden Caulfield, đã trốn khỏi một trường nội trú danh giá để gia nhập vào thế giới bên ngoài của người lớn để sau đó phải vỡ mộng bởi cái chủ nghĩa vật chất và sự giả dối của nó.

Khi được hỏi lớn lên cậu bé thích làm gì, Caulfield đã trả lời “thích làm người bắt trẻ ngoài đồng”, nhại theo một bài thơ của Robert Burns. Trong mơ ước của mình, ông muốn bản thân là hình ảnh hiện đại của một hiệp sĩ Da trắng, người bảo vệ duy nhất cho sự trong sáng, ngây thơ. Ông tưởng tượng ra một cánh đồng lúa mạch đen bao la, lúa cao đến nỗi không thể nhìn thấy một bầy trẻ con đang chạy nhảy vui đùa trong đám lúa. Ông là người lớn duy nhất ở đấy. “Tôi đang đứng trên bờ đá cao ghê hồn. Tôi phải làm gì? Tôi phải bắt bất cứ đứa trẻ nào toan vượt qua bờ đá đó”. Rơi xuống bên kia vách đá có nghĩa là đánh mất tuổi thơ và sự thơ ngây (đặc biệt là về tính dục) - một chủ đề trở đi trở lại trong thời kỳ này. Những tác phẩm khác của nhà văn ẩn cư và viết rất kén này gồm:Nine Stories (Chín câu chuyện - 1953), Franny and Zooey (1961) và Raise High the Roof - Beam, Carpenters (Cao cao trên xà nhà, Bác thợ mộc - 1963) một tuyển tập truyện ngắn từ báo The New Yorker. Sau khi một truyện ra mắt độc giả vào năm 1965, Salinger - sống ở New Hampshire - vắng bóng trên bầu trời văn học Mỹ.

Jack Kerouac

(1922 - 1969) 

Là con trai của một gia đình gốc Pháp - Canada nghèo khổ, Jack Kerouac trăn trở với vấn đề ý nghĩa và giá trị cuộc sống của lớp người trung lưu. Ông đã có những cuộc giao lưu với nhóm văn nghệ Beat bí mật khi còn là sinh viên của Đại học Columbia ở New York. Tiểu thuyết của ông chịu nhiều ảnh hưởng của những tác phẩm mang ít nhiều yếu tố tự thuật của tiểu thuyết gia miền Nam - Thomas Wolfe.

Tiểu thuyết hay nhất của Kerouac là cuốn On the Road (Trên con đường tự do - 1957) miêu tả “các thành viên của nhóm Beat” lang thang khắp nước Mỹ tìm kiếm một giấc mơ lý tưởng về cuộc sống cộng đồng và cái đẹp. Cuốn The Dharma Bums (Phật pháp của những kẻ cầu bơ cầu bất - 1958) tập trung phản ánh về những trí thức phản văn hóa sống lang thang bất định và sự say mê nhất thời của họ đối với Thiền tông - Phật giáo. Kerouac cũng sáng tác một tập thơ Mexico City Blues (Điệu blues ở Mexico City - 1959) và những tập sách về cuộc đời ông với thành viên của nhóm Beat như nhà văn viết tiểu thuyết thể nghiệm William Burroughs và thi sĩ Allen Ginsberg.

THẬP NIÊN 60 RỐI REN NHƯNG ĐẦY SÁNG TẠO

Áp lực và sự tha hóa tiềm tàng trong thập niên 50 tìm được tiếng nói thích hợp vào thập niên 60 ở Mỹ trong phong trào đấu tranh đòi quyền bình đẳng, phong trào đấu tranh cho quyền phụ nữ, chống chiến tranh, hoạt động của cộng đồng ít người và sự xuất hiện của phong trào phản văn hóa mà ảnh hưởng của nó vẫn còn dai dẳng trong xã hội Mỹ. Những tác phẩm về văn hóa xã hội và chính trị nổi bật trong thời kỳ này gồm có những bài diễn thuyết về quyền bình đẳng của nhà lãnh đạo Da đen, tiến sĩ Martin Luther King, những trước tác thời kỳ đầu của nhà lãnh đạo phong trào nữ quyền Betty Friedan (The Feminine Mystique - Sự huyền diệu của phụ nữ, 1963) và The Armies of the Night (Đội quân của bóng đêm - 1968) của Normal Mailer về cuộc biểu dương lực lượng chống chiến tranh năm 1967.

Những năm 60 được đánh dấu bởi sự xóa nhòa ranh giới giữa hư cấu và sự thật, giữa tiểu thuyết và phóng sự điều tra và điều này vẫn còn tiếp diễn cho đến tận ngày nay. Tiểu thuyết gia Truman Capote, một con người ăn nói huỵch toẹt từng làm độc giả choáng váng vào cuối thập niên 40 đầu thập niên 50 trong những tác phẩm như Breakfast at Tiffany(Ăn sáng ở Tiffany - 1958) - giờ lại làm độc giả sững sờ với In Cold Blood(Máu lạnh - 1966), một phân tích vô cùng hấp dẫn về một vụ tàn sát tập thể hết sức tàn bạo xảy ra ở một vùng trung tâm nước Mỹ, lôi cuốn bạn đọc như một cuốn tiểu thuyết trinh thám. Cùng lúc đó, “phong cách báo chí mới” nổi lên, 268 269 những tác phẩm không có yếu tố hư cấu kết hợp với phong cách viết báo và kỹ thuật viết tiểu thuyết hoặc là sử dụng thường xuyên các dữ kiện thật, nhào nặn chúng lại để tạo tính xác thực và ly kỳ cho câu chuyện được kể. Cuốn The Electric Kool - Aid Acid Test. (Cuộc thử nghiệm của dân hippy(

[5]

)) của Tom Wolfe (1968) ca ngợi những chuyện ngộ nghĩnh, dễ thương trong những đam mê phiêu bồng phản văn hóa của tiểu thuyết gia Ken Kesey. Còn cuốn Radical Chic and Mau - Mauing the Flak Catchers cười nhạo nhiều khía cạnh của phong trào cánh tả. Sau này Wolfe viết một cuốn lịch sử hết sức sâu sắc và phong phú về giai đoạn đầu của chương trình không gian Hoa Kỳ, cuốn The Right Stuff (Chuyện tào lao - 1979) và tiểu thuyết The Bonfire of the Vanities (Ngọn lửa của sự phù hoa - 1987) là bức tranh toàn cảnh về xã hội Mỹ trong thập niên 80.

Vào những năm 60, văn học cũng nhập cuộc với những rối ren trong thời kỳ này. Một cái nhìn mỉa mai, bỡn cợt cũng xuất hiện, phản ánh trong phong cách ngụ ngôn của một số nhà văn, trong số đó có truyện One Flew Over the Cuckoo’s Nest (Bay qua tổ chim cúc cu - 1962) - một truyện hài hước ảm đạm của Ken Kesey về cuộc sống trong một nhà thương điên trong đó các nhân viên y tế lại còn quậy phá điên rồ hơn cả bệnh nhân. Trout Fishing in America (Câu cá hồi ở Mỹ - 1967) của Richard Brautigan là một cuốn tiểu thuyết tưởng tượng đến mức quái dị. Hài hước và tưởng tượng kết hợp để tạo ra một phong cách mới nửa siêu hình nửa khôi hài trong các cuốn tiểu thuyết hoang tưởng, xuất sắc của Thomas Pynchon nhan đề V (1963) và The Crying of Lot 49 (Tiếng khóc than của lô 49), cuốn Giles Goat - Boy (Giles - Cậu bé chăn dê - 1966) của John Barth và những truyện ngắn kỳ dị của Donald Bartheme trong tuyển tập truyện ngắn đầu tiên Come Back, Dr Calogari (Trở lại đi, Tiến sĩ Calogari) xuất bản vào năm 1964.

Trong lãnh vực sân khấu, Edward Albee sáng tác một loạt vở kịch tâm lý phi truyền thống: Who’s Afraid of Virginia Woolf[6]? (Ai sợ Virginia Woolf? - 1962), A Delicate Balance (Sự thăng bằng mong manh - 1966) vàSeascape (Phong cảnh biển - 1975). Những vở kịch phản ánh cuộc dò tìm nội tâm và cách tiếp cận đầy nghịch lý của tác giả.

Đồng thời, thập niên 60 cũng chứng kiến sự ra đời muộn màng của một tài năng văn học trong độ tuổi 40 - Walker Percy - một bác sĩ và một mẫu mực của phong cách tao nhã miền Nam. Trong loạt tác phẩm của mình, Percy đã dùng địa phương quê nhà của ông như một tấm thảm trang trí để ông trải lên đó những màn kịch tâm lý ly kỳ hấp dẫn. The Moviegoer (Dân nghiền xinê - 1961) và The Last Gentleman (Chính nhân quân tử cuối cùng - 1966) là hai vở kịch nổi bật trong những tác phẩm được đánh giá cao của ông.

Thomas Pynchon 

(1937 - ) 

Thomas Pynchon là tác giả u huyền, không thích khoa trương tên tuổi. Ông sinh ở New York, tốt nghiệp Đại học Cornell năm 1958, nơi có lẽ ông đã tiếp nhận ảnh hưởng của Vladimir Nabokov. Có một điều chắc chắn là, những tưởng tượng có tính cách tân của ông, sử dụng những chủ đề về việc diễn giải những mấu chốt, những trò chơi, và các mật mã có thể xuất phát từ Nabokov. Giọng văn linh hoạt của Pynchon có thể hòa nhập chứng hoang tưởng vào trong thi ca.

Tất cả những tiểu thuyết của Pynchon đều có kết cấu giống nhau. Luôn có ít nhất một nhân vật chính không biết gì về dòng diễn biến phức tạp của câu chuyện, rồi sau đó trọng trách của hắn là sắp xếp lại trật tự của cái mớ bòng bong các sự kiện và giải mã thế giới. Công việc này, chính là nhiệm vụ của người nghệ sĩ truyền thống, được chuyển giao cho người đọc, họ phải dõi theo các sự kiện, tìm ra những điểm mấu chốt và lý giải về mọi sự. Quan điểm hoang tưởng này phổ biến khắp các lục địa và chính thời đại này, bởi vì Pynchon đã sử dụng ẩn dụ “entropy”[7] về sự suy tàn dần dần của vũ trụ. Ông là bậc thầy trong việc tiếp thu và chuyển hóa văn hóa dân gian - đặc biệt là trong tiểu thuyết khoa học viễn tưởng và tiểu thuyết trinh thám.

Tiểu thuyết mang tựa đề V được cấu trúc lỏng lẻo xung quanh Benny Profane - một kẻ thất bại lại lao vào những cuộc phiêu lưu vô mục đích với những công việc làm ăn kỳ cục luôn thay đổi và đối thủ của anh ta, Herbert Stencil, một trí thức có nhiệm vụ truy tìm một nữ điệp viên bí mật V (có thể là Venus, Virgin hay Void). The Crying of Lot 49 (Tiếng khóc than của lô 49), là một truyện vừa, đề cập đến một hệ thống bí mật liên quan đến dịch vụ bưu điện Mỹ. Gravity’s Rainbow (Cầu vồng của trọng lực - 1973) viết về những sự kiện xảy ra ở London trong thời kỳ chiến tranh thế giới thứ II, vào lúc mà đạn bom tưới xuống thành phố này. Nội dung xuyên suốt cuốn truyện là cuộc tìm kiếm nửa khôi hài nửa biểu trưng những tên phát xít Đức và các nhân vật đội lốt khác. Sự mãnh liệt trong biểu cảm, tính khôi hài và sự nhạy bén với những cái mới đã gắn chặt tên tuổi của Pynchon với thập niên 60.

John Barth 

(1930- ) 

John Barth quê ở Maryland là nhà văn quan tâm đến cách kể lại một câu chuyện như thế nào hơn là nội dung của nó. Nhưng trong khi Pynchon tung hỏa mù đưa độc giả vào con đường với những dấu vết giả tạo và những đầu mối khả dĩ vượt ra ngoài một cuốn tiểu thuyết trinh thám, thì Barth lại mời bạn đọc bước vào một ngôi nhà vui tươi của lễ hội, nơi chứa đầy những tấm gương dị dạng, phóng đại một số nét này trong khi lại thu nhỏ một số đặc điểm khác. Chủ nghĩa hiện thực là kẻ thù của Barth, tác giả của tuyển tập truyện ngắn Lost in the Funhouse (Lạc lối trong ngôi nhà của niềm vui - 1968) gồm 14 truyện về quá trình viết văn và đọc sách. Mục đích của Barth là nhắc nhở và cảnh báo cho độc giả về bản chất nhân tạo của việc đọc và viết văn, và hơn nữa ngăn cản người đọc đừng bị lôi cuốn vào câu chuyện như thể câu chuyện ấy là có thật trên đời. Để làm nổ tung cái ảo tưởng về chủ nghĩa hiện thực, Barth đã dùng toàn bộ công cụ phản tỉnh để nhắc nhở bạn đọc rằng chính là họ đang đọc sách.

Những tác phẩm đầu tay của Barth cũng như của Saul Bellow chứa đựng rất nhiều vấn đề và mang tính hiện sinh rõ nét, có những chủ đề của thập niên 50 về sự tẩy chay xã hội và sự lang thang bất định của số phận con người. Cuốn truyện The Floating Opera (Nhạc kịch lưu động - 1956) viết về một con người toan tính tự tử. The End of the Road (Đoạn cuối của con đường - 1958) miêu tả một cuộc tình phức tạp. Những tác phẩm vào thập niên 60 của ông trở nên hài hước hơn và càng ít hiện thực hơn nữa. The Sot - Weed Factor (1960) nhại theo thể loại tiểu thuyết giang hồ thế kỷ 18, trong khi với Giles Goat Boy (Giles - Cậu bé chăn dê - 1966), thế giới được thu nhỏ một cách hài hước thành một trường đại học. Cuốn Chimera (Quái vật tưởng tượng - 1972) kể lại những câu chuyện cổ của thần thoại Hi Lạp và trong Letters (Những lá thư - 1979) thì chính Barth trở thành một nhân vật như là Normal Mailer đã làm trongThe Armies of the Night. Trong Sabbatical: A Romance (Kỳ nghỉ của giáo sư: Một truyện tình - 1982) Barth sử dụng một motif hư cấu quen thuộc về điệp viên, đấy là câu chuyện về một nữ giáo sư dạy đại học và chồng nàng, một điệp viên đã giải nghệ sau trở thành một tiểu thuyết gia.

Normal Mailer 

(1923- ) 

Normal Mailer được dư luận rộng rãi công nhận là đại biểu cho những thập kỷ vừa qua, một tác gia có khả năng thay đổi phong cách, nội dung và mối quan tâm khá nhiều lần. Có xu hướng viết về những kinh nghiệm sống với cá tính mãnh liệt và tính cách của một con người tham gia hoạt động xã hội đầy kịch tính, Mailer đi theo con đường truyền thống của Ernest Hemingway. Tư tưởng của ông hết sức mạnh bạo và đổi mới. Ông là tác giả trái ngược hẳn với Barth, bởi vì đối với Barth, nội dung phản ánh không quan trọng bằng cái cách mà nó được diễn đạt. Cũng không giống với Pynchon khó xác định, Mailer luôn tranh thủ và đòi hỏi một sự chú tâm. Là nhà văn viết tiểu thuyết, một nhà viết tiểu luận, đôi khi cũng là một chính khách, một nhà hoạt động văn hóa và thỉnh thoảng còn là diễn viên, Mailer là nhân vật trung tâm của “sân khấu” xã hội. Từ những tác phẩm mang phong cách “báo chí mới” như Miami and the Siege of Chicago (Miami và việc vây hãm thành Chicago - 1968), một phân tích về những hội nghị đề cử ứng viên tổng thống Mỹ năm 1968 và sự nghiên cứu hết sức hấp dẫn của ông về vụ hành quyết những kẻ bị kết tội sát nhân trong cuốn The Excutioner’s Song (Bài ca của kẻ tử tội - 1979) ông chuyển sang viết những cuốn tiểu thuyết nặng ký và đầy tham vọng nhưAncient Evenings (Những buổi chiều xưa - 1983) lấy bối cảnh ở Ai Cập cổ đại và cuốn Harlot’s Ghost (Hồn ma Harlot - 1992) về những vấn đề xoay quanh cơ quan tình báo trung ương Hoa Kỳ.

THẬP NIÊN 70 VÀ 80 NHỮNG HƯỚNG ĐI MỚI

Vào khoảng giữa thập niên 70, kỷ nguyên của sự củng cố bắt đầu. Chiến tranh ở Việt Nam đã kết thúc, tiếp sau đó là việc nước Mỹ công nhận Cộng hòa nhân dân Trung Hoa và việc kỷ niệm 200 năm lập quốc. Chẳng bao lâu sau là những năm 80, “thập kỷ vì tôi” tiếp bước, trong đó mỗi cá nhân có khuynh hướng tập trung vào những mối quan tâm riêng tư của mình hơn là những vấn đề xã hội lớn lao hơn.

Trong văn học, các trào lưu cũ vẫn còn tồn tại, nhưng cái sức mạnh đằng sau sự thể nghiệm đơn thuần đã giảm dần. Các tiểu thuyết gia trẻ như John Gardner, John Irving (với tiểu thuyết The World According to Garp - Thế giới dưới con mắt của Garp, 1978), Paul Theroux (Trong The Mosquito Coast - Bờ biển Mosquito, 1982), William Kennedy (Ironweed - Hạt sắt, 1983) và Alice Walker (The Color Purple - Màu tím, 1982) lên ngôi với những tiểu thuyết nổi bật rất có cá tính khắc họa những tấn kịch cảm động về con người. Việc quan tâm tới hoàn cảnh, nhân vật và những chủ đề kết hợp với chủ nghĩa hiện thực đã trở lại. Chủ nghĩa hiện thực, bị bỏ rơi bởi các nhà văn thể nghiệm vào thập niên 60, đã quay trở lại thường kết hợp với những yếu tố sáng tạo hết sức táo bạo - một cấu trúc mới mẻ, đột phá như một “tiểu thuyết trong tiểu thuyết” có thể thấy trong truyện của John Garner October Light (Ánh sáng tháng Mười - 1976) hoặc là tiếng Anh của người Mỹ - Da đen trong The Color Purple của Alice Walker. Văn học của các cộng đồng ít người bắt đầu đua nở. Kịch nói đã chuyển từ chủ nghĩa hiện thực sang những kỹ xảo điện ảnh và tốc độ hơn. Tuy vậy, cùng lúc đó, “Thập kỷ vì tôi” cũng được phản ánh trong các tài năng trẻ khoa trương như Joy Mclnerny với Bright Lights, Big City, (Ánh sáng rực rỡ nơi đô thị, 1984), Bret Easton Ellis với Less Than Zero (Nhỏ hơn số không, 1985) và Tama Janowits với Slaves of New York (Nô lệ của New York, 1986).

John Gardner 

(1933-1982) 

John Gardner xuất thân từ một nhà nông ở bang New York, là người phát ngôn quan trọng nhất cho những giá trị đạo đức trong văn học cho đến khi cái chết đã chấm dứt cuộc sống khá ngắn ngủi của ông bằng một tai nạn môtô. Ông là giáo sư văn học Anh chuyên về giai đoạn Trung đại. Cuốn tiểu thuyết Grendel (1971) nổi tiếng nhất của ông kể lại sử thi cổ đại Anh về Beowulf nhìn từ góc độ hiện sinh của con quái vật. Cuốn tiểu thuyết ngắn gọn, sinh động và thường vang lên tiếng cười trào lộng này là một cuộc tranh luận tinh tế chống lại chủ nghĩa hiện sinh đã dồn các nhân vật của nó vào nỗi tuyệt vọng tự hủy diệt và một thái độ khuyển nho, yếm thế.

Là một nhà văn sung sức và hết sức nổi tiếng, Gardner sáng tác theo phương pháp hiện thực nhưng lại sử dụng các kỹ thuật mới mẻ như hồi tưởng, truyện trong truyện, kể lại các huyền thoại và những câu chuyện tương phản - để phát hiện chân lý về tình cảnh của con người. Sức mạnh của ông chính là sự đặc trưng hóa (đặc biệt là trong những bức chân dung đầy cảm thông về những con người bình thường) và phong cách đa dạng.

Những tác phẩm lớn của ông gồm The Resurrection (Phục sinh - 1966),The Sunlight Dialogues (Cuộc đối thoại dưới ánh mặt trời - 1972), Nickel Mountain (Núi Nickel - 1973), October Light (Ánh sáng tháng Mười - 1976) và Mickenson’s Ghosts (Những bóng ma của Mickenson - 1982).

Các kiểu tiểu thuyết của Gardner gợi tả cái sức mạnh trị liệu của tình bằng hữu, bổn phận và trách nhiệm gia đình và xét theo ý nghĩa này, Gardner là một tác giả bảo thủ và truyền thống hết sức sâu sắc. Ông đã cố gắng chứng minh rằng một số hành động và các giá trị nhất định sẽ dẫn đến một cuộc sống viên mãn. Cuốn tiểu thuyết của ông On Moral Fiction (Tưởng tượng đạo lý - 1978) kêu gọi tiểu thuyết nên chuyển tải những giá trị đạo đức hơn là lòe bịp độc giả với những cách tân kỹ thuật trống rỗng. Cuốn sách đã gây nên một làn sóng phẫn nộ, chủ yếu bởi vì Gardner đã phê phán thẳng thừng những cây cao bóng cả trong làng văn đương đại đã thất bại trong việc phản ánh những mối quan tâm đạo đức.

Toni Morrison 

(1931 - ) 

Nữ văn sĩ người Mỹ gốc Phi Toni Morrison sinh ở bang Ohio trong một gia đình gia phong mà mối quan tâm chính là những giá trị tinh thần. Bà theo học Đại học Howard ở thủ đô Washington, là biên tập cao cấp của một nhà xuất bản lớn ở Washington và là giáo sư nổi tiếng của nhiều trường đại học.

Tiểu thuyết đan kết phong phú của Morrison làm cho bà nổi tiếng thế giới. Trong những cuốn tiểu thuyết phóng khoáng và cuốn hút của mình bà đã xử lý những tính cách phức tạp của người Da đen bằng một cách thức phổ quát. Trong tác phẩm đầu tay The Bluest Eye (Mắt biếc - 1970) của bà, một cô gái Da đen trẻ giàu nghị lực đã kể lại câu chuyện về Pecola Breedlove, người rốt cuộc đã trốn thoát cuộc sống với một ông bố cục súc, thô bạo. Pecola tin rằng đôi mắt đen của cô đã biến thành màu xanh da trời một cách kỳ diệu và chúng làm cô trở nên dễ thương hơn. Morrison có nói rằng bà đã sáng tạo nên cái ý thức về diện mạo văn học riêng của riêng bà với tư cách là một nhà văn qua cuốn tiểu thuyết này “Tôi là Pecola, là Claudia, là mọi người”.

Tác phẩm Sula (1973) miêu tả tình bạn thắm thiết mặn nồng giữa hai người phụ nữ. Morrison khắc họa phụ nữ Mỹ gốc Phi như là những nhân vật đầy cá tính, đơn nhất hơn là những con người điển hình. Cuốn Song of Solomon (Bài ca của Solomon) của Morrison viết vào năm 1977 đã nhận được nhiều giải thưởng. Nó tái hiện cuộc đời của một người Da đen tên là Milkman Dead và những mối quan hệ phức tạp của anh ta với gia đình và cộng đồng Da đen. Trong cuốn Tar Baby (Bé con - 1981) Morrison khai thác các vấn đề của mối quan hệ giữa người Da trắng và người Da đen. Beloved (1987) là một câu chuyện về nỗi thống khổ của một người đàn bà thà giết chết những đứa con mình còn hơn là để chúng sống như những kẻ nô lệ. Cuốn tiểu thuyết sử dụng những kỹ thuật như trong một giấc mơ của chủ nghĩa hiện thực huyền bí trong việc phác họa một nhân vật huyễn hoặc, Beloved, cô gái trở lại sống với người mẹ đã cắt cổ mình.

Morrison cho rằng mặc dầu các tiểu thuyết của bà thuần túy là những tác phẩm nghệ thuật hoàn hảo, chúng vẫn chứa đựng những ý nghĩa chính trị: “Tôi không quan tâm đến việc nuông mình trong những tưởng tượng riêng tư... Vâng, một tác phẩm nghệ thuật phải có ý nghĩa chính trị”. Năm 1993, Morrison được trao giải Nobel văn chương.

Alice Walker 

(1944- ) 

Alice Walker là một người Mỹ Da đen và là con của một gia đình nhà nông ăn chia theo mùa vụ ở vùng thôn quê Georgia. Bà tốt nghiệp Đại học Sarah Lawrence, nơi có một trong những người thầy của bà là nữ thi sĩ có khuynh hướng làm chính trị, bà Muriel Rukeyser. Những người khác có ảnh hưởng đến sự nghiệp văn chương của bà là Flannery O’Connor và Zora Neale Hurston.

Là một nhà văn “rất nữ tính” như bà tự nhận; Walker từ lâu đã rất gắn bó với phong trào đòi quyền bình đẳng cho phụ nữ, bà trình bày về sự hiện hữu của người Da đen dưới cái nhìn của người phụ nữ. Cũng như Toni Morrison, Jamaica Kincaid, Toni Cade Bambara và các tác giả Da đen đương đại thành công khác, Walker sử dụng chủ nghĩa hiện thực trữ tình ở trình độ nghệ thuật cao để phản ánh về những giấc mơ và thất bại của những con người đáng tin cậy có thực. Tác phẩm của bà khắc họa đậm nét cuộc tìm kiếm phẩm giá trong đời người. Bà là một nhà văn có văn phong rất mực tinh tế, mượt mà đặc biệt thể hiện trong cuốn tiểu thuyết mang phong cách ngôn ngữ thánh thư The Color Purple (Màu tím), tác phẩm của bà có ý hướng giáo dục. Ở điểm này, Walker cũng giống như một tiểu thuyết gia Mỹ đen khác là Ishmael Reed, tác giả của những tác phẩm trào phúng phơi bày những vấn đề chủng tộc và xã hội.

The Color Purple của Walker là một câu chuyện về tình yêu giữa hai chị em người Da đen sống sót sau những tháng năm xa cách. Gắn bó với câu chuyện này, bằng một cách nào đó trong cùng một thời điểm là việc một trong hai chị em, một cô gái xấu xí, nhút nhát và thất học khám phá ra sức mạnh tiềm tàng của mình nhờ sự giúp đỡ của một người bạn gái. Chủ đề về sự nâng đỡ giữa những người phụ nữ gợi nhớ tiểu sử tự thuật của Maya Angelou I Know Why the Caged Bird Sings ( Tôi biết vì sao chim hót trong lồng - 1970) ngợi ca tình cảm giữa mẹ và con gái và tác phẩm của các nhà văn Da trắng ủng hộ phong trào phụ nữ như Adrienne Rich.The Color Purple mô tả đàn ông như là những con người về căn bản không nhận thức được nhu cầu và sự hiện diện thực tế của người phụ nữ.

Những năm cuối thập niên 80 và đầu thập niên 90 chứng kiến sự kiện ngoạn mục các tác phẩm của các cộng đồng ít người trở thành một bộ phận quan trọng trong văn đàn Mỹ. Điều này cũng xảy ra với sân khấu cũng như văn xuôi. August Wilson - người vẫn tiếp tục sáng tác và chứng kiến hàng loạt vở kịch của mình về cuộc đời người Da đen ở thế kỷ 20 được đưa lên sân khấu (trong đó có những vở đoạt giải Pulitzer nhưFences (Rào cản - 1986) và The Piano Lesson (Bài học dương cầm – 1989) và tạo được chỗ đứng cho mình bên cạnh các tiểu thuyết gia nổi tiếng như Alice Walker, John Edgar Wideman và Toni Morrison.

Các nhà văn Mỹ gốc châu Á cũng chiếm lĩnh vị trí của họ trên văn đàn: Maxine Hong Kingston với The Woman Warrior (Nữ chiến binh, 1976) đã mở ra một con đường cho các nhà văn nữ gốc châu Á của bà. Trong số họ có Amy Tan, tác giả của những tác phẩm sáng chói về cuộc sống của người Hoa di cư sang Mỹ sau Chiến tranh Thế giới Thứ hai như cuốn The Joy Luck Club (Phúc lạc hội, 1989) và cuốn The Kitchen God’s Wife (Vợ ông đầu rau, 1991) chinh phục được đông đảo bạn đọc. Còn David Henry Hwang con của một gia đình người Hoa sinh ra ở California đã làm nên tên tuổi của mình trong làng kịch nghệ với những vở kịch như là F.O.B (Giao hàng lên tàu - 1981) và M. Butterfly (Ông Butterfly - 1986).

Một nhóm các nhà văn khá mới mẻ xuất hiện trên chân trời văn học là những tác gia gốc Nam Mỹ, gồm tiểu thuyết gia gốc Cuba đoạt giải Pulitzer mang tên Oscar Hijuelos, tác giả cuốn The Mambo Kings Play Songs of Love (Các ông vua Mambo chơi nhạc tình yêu - 1989); nhà văn chuyên viết truyện ngắn Sandra Cisneros (Women Hollering Creek and Other Stories - Chuyện phụ nữ - 1991)[8] và Rudolfo Anaya, tác giả của cuốn Bless Me, Ultima (Phù hộ cho tôi, Ultima) bán được 300.000 bản chủ yếu ở miền Tây nước Mỹ.

VĂN HỌC PHONG CÁCH ĐỊA PHƯƠNG MỚI

Chẳng có gì mới mẻ về truyền thống văn học địa phương trong văn chương Mỹ. Nó cũng xa xưa như những truyền thuyết của người Da đỏ, cũng khơi gợi trí tưởng tượng như các tác phẩm của James Fenimore Cooper và Bret Harte, cũng nhiều âm vang như tiểu thuyết của William Faulkner và các vở kịch của Tennessee Williams. Mặc dầu vậy, có một thời, vào khoảng sau Chiến tranh thế giới thứ II, truyền thống đó dường như biến mất trong bóng chập choạng của thời đại - trừ phi người ta nhận định, mà có lẽ là rất đúng, rằng tiểu thuyết về đô thị cũng là một dạng của chủ nghĩa địa phương. Tuy nhiên, trong thập kỷ vừa qua hay vào khoảng ấy, văn học địa phương đã thực hiện một sự trở về ngoạn mục, vang dội trong nền văn học Mỹ khiến cho độc giả có ý thức về không gian cũng như là có ý thức về thời gian và thân phận con người. Và nó cũng trở nên thịnh hành trong các thể loại tiểu thuyết phổ biến như là truyện trinh thám chẳng hạn, cũng như trong văn học cổ điển với tiểu thuyết, truyện ngắn và kịch nói.

Ở đây có một vài lý do khả dĩ cho sự tái xuất hiện này. Cái chính là, tất cả các loại hình nghệ thuật ở Mỹ đã trở nên phi tập trung trong các thế hệ qua. Sân khấu, âm nhạc, múa có xu hướng phát triển mạnh ở các vùng đô thị ở miền Nam, Tây Nam và Tây Bắc nước Mỹ cũng như những thành phố lớn như New York và Chicago. Các công ty điện ảnh làm phim trên khắp đất Mỹ hoặc vô số nơi khác. Văn học Mỹ cũng vậy. Các nhà xuất bản nhỏ hơn tập trung vào tiểu thuyết đua nở rực rỡ bên ngoài “dãy phố xuất bản” của thành phố New York. Các cuộc hội thảo và hội nghị của các nhà văn trở thành mốt thời thượng hơn bao giờ hết, trong khi các lớp dạy viết văn và học văn cũng trở thành cơn sốt ở khắp các trường đại học trong nước. Chẳng có gì lạ khi các tài năng chớm nở có thể khai hoa bất cứ ở đâu. Tất cả những cái mà người ta cần để viết văn chỉ là một cây bút chì, giấy và quan điểm.

Những nét khỏe khoắn, thanh tân nhất của trào lưu văn học địa phương mới là sự bành trướng và đa dạng của nó. Nó tràn qua khắp nước Mỹ từ Đông sang Tây. Một cuộc hành trình văn học xuyên suốt lục địa được bắt đầu ở vùng Đông Bắc ở Albany, New York với trung tâm điểm của sự chú ý là người con của vùng đó, William Kennedy, đã một thời là nhà báo. Kennedy, tác giả của những tiểu thuyết về Albany trong số đó có các tiểu thuyết Ironweed (1983) và Very Old Bones (Chuyện rắc rối cũ rích - 1992) là bức tranh ảm đạm về cuộc sống của các cư dân ở các phố chợ và các quán rượu ở thủ phủ của bang New York.

Là một nhà văn viết tiểu thuyết, viết truyện ngắn, viết tiểu luận và cũng làm thơ rất sung mãn, giàu sức sáng tạo, Joyce Carol Oates cũng xuất thân từ vùng Đông Bắc nước Mỹ. Trong các tác phẩm đáng nhớ của bà, nỗ lực của các nhân vật bị ám ảnh phải đạt cho được thành công trong những môi trường méo mó kỳ cục của họ cuối cùng đã dẫn họ đến sự hủy hoại. Những tác phẩm hay nhất của bà được tuyển chọn trong các tuyển tập như là The Wheel of Love (Bánh xe của tình yêu 1970) và Where Are you Going, Where Have You Been? (Anh đi đâu, anh ở đâu? - 1974). Stephen King, bậc thầy của thể loại tiểu thuyết kinh dị bán chạy, thường lấy bối cảnh cho các tác phẩm kinh dị của ông tại Maine - trong cùng một khu vực. Xuôi theo ven biển, trong vùng phụ cận Baltimore bang Maryland, nhà văn Anne Tyler trình bày bằng cái giọng giản dị, điềm tĩnh về những cuộc đời phi thường và những nhân vật kiệt xuất. Những tiểu thuyết như Dinner at the Homesick Restaurant (Ăn tối ở nhà hàng Nhớ nhà - 1982), The Accidental Tourist (Người du khách bất ngờ - 1985),Breathing Lessons (Bài học hô hấp - 1988) và Saint Maybe (Thánh có thể - 1991) đã làm tên tuổi của bà vang dội trong làng văn và trong lòng công chúng rộng rãi.

Cách Baltimore không xa là thủ đô Washington cũng có truyền thống văn học của riêng mình, nếu không muốn nói là một dòng văn học còn giấu mình trong bóng tối ở giữa cái thành phố mà mối quan tâm chủ yếu là chính trị. Trong số những nhà văn vẽ được những bức tranh rõ ràng về cuộc sống ở trong và vành ngoài guồng máy chính phủ và quyền lực của đất nước, có tiểu thuyết gia Ward Just - một cựu phóng viên quốc tế đã theo đuổi sự nghiệp thứ hai của mình là viết về cái thế giới mà anh biết từng chân tơ kẽ tóc: thế giới của các phóng viên báo chí, các chính trị gia, các nhà ngoại giao, và giới binh nghiệp. Cuốn sách Nicholson at Large(Nicholson tự do - 1975) một khảo cứu về giới làm báo trong và sau nhiệm kỳ của tổng thống John F. Kenedy vào đầu những năm 1960, In the City of Fear (Ở thành phố của nỗi sợ hãi - 1982) một phác thảo về Washington trong thời kỳ chiến tranh Việt Nam; và Jack Gane (1989), một cái nhìn tỉnh táo về một chính khách Chicago và sự thăng tiến của ông ta đến chức vụ Thượng nghị sĩ Mỹ, là vài cuốn tiểu thuyết trong số những tác phẩm gây ấn tượng của Ward Just.

Cuốn truyện Children of Power (Con cái của giới quyền lực - 1979) của Susan Richards Shreve mổ xẻ cuộc sống riêng tư của nhóm con cái của các quan chức chính phủ, trong khi tiểu thuyết gia nổi tiếng Tom Clancy, một công dân bang Maryland đã dùng bối cảnh của giới chính trị - quân sự ở Washington làm bệ phóng cho một loạt các câu chuyện ly kỳ mang tính sử thi hoành tráng của ông.

Hướng về phía Nam, Reynolds Price và Jill McCorkle xuất hiện trong tầm nhìn của chúng ta. Price, chính là bậc thầy của Tyler, đã được một nhà phê bình mô tả hồi thập niên 70 là giữ một vị trí lỗi thời của “nhà văn nội trú miền Nam”[9]. Ông gây được sự chú ý của dư luận lần đầu tiên với cuốn A Long and Happy Life (Một cuộc đời dài lâu và hạnh phúc - 1962) đề cập con người và mảnh đất về miền Đông bang Bắc Carolina và đặc biệt là nhân vật nữ trẻ tuổi tên là Rosacoke Mustian. Ông tiếp tục viết những câu chuyện về nữ nhân vật này nhiều năm sau đó, rồi lại chuyển mối quan tâm của ông sang các chủ đề khác trước khi quay trở lại với người phụ nữ này trong tác phẩm Kate Vaiden (1986) khá nổi tiếng - tác phẩm duy nhất viết ở ngôi thứ nhất. Tác phẩm mới nhất của Price, Blue Calhoun(Ông Calhoun sầu muộn - 1992) khám phá ảnh hưởng của một cuộc tình say đắm, định mệnh qua nhiều thập kỷ trong đời sống của một gia đình.

McCorkle sinh năm 1958 và vì vậy là đại biểu cho thế hệ các nhà văn mới đã sáng tác các tiểu thuyết và truyện ngắn của cô trong bối cảnh là những thị trấn nhỏ của bắc Carolina, để khám phá những bí ẩn của tuổi vị thành niên (Cuốn The Cheer Leader - Người xướng giọng hoan hô - 1984), những mối ràng buộc giữa các thế hệ (trong cuốn Tending to Virginia - Hướng về Virginia - 1987) và đặc biệt là sự nhạy cảm của phụ nữ miền Nam hiện đại (Crash Diet - Ăn kiêng bằng mọi giá - 1992).

Một nhà văn cũng của vùng đó là Pat Conroy, tác giả của những cuốn tiểu thuyết mang tính tự thuật đầy kích thích về tuổi thơ của ông lớn lên ở nam Carolina và người cha độc đoán, thô bạo của mình (Trong cuốnThe Great Santini - Santini vĩ đại - 1976) và The Prince of Tides (Ông hoàng của các trào lưu - 1986). Đó là những cuốn truyện đầy ý thức về vẻ đẹp thiên nhiên của vùng đất trũng ở bang Nam Carolina. Shelby Foote, một người dân vùng Mississippi sống ở Memphis bang Tennessee một thời gian dài, là nhà viết biên niên sử lâu năm của miền Nam. Những cuốn tiểu thuyết và lịch sử của ông đã đem lại cho ông một vai diễn trong một loạt phim truyền hình thành công về thời kỳ Nội chiến.

Vùng trung tâm của nước Mỹ ấp ủ trong lòng nó rất nhiều tài năng văn chương, trong số đó có Jane Smiley, một giáo sư dạy viết văn ở Đại học bang Iowa. Smiley đoạt giải thưởng Pulitzer năm 1992 về tiểu thuyết cho cuốn A Thousand Acres (Một ngàn mẫu đất - 1991), một tiểu thuyết đã chuyển Vua Lear của Shakespeare đến một nông trại ở miền Trung Tây nước Mỹ và ghi lại mối xung đột gia đình hết sức cay đắng lại bùng lên khi ông chủ nông trại già nua quyết định giao lại đất đai của mình cho ba cô con gái.

Người viết biên niên sử của bang Texas - Larry McMurtry đặc tả tiểu bang quê hương của mình cùng với đời sống tình cảm của nó ở nhiều thời điểm khác nhau từ miền Tây đã biến mất ở thế kỷ 19 (Trong Lonesome Dove - Bồ câu cô đơn - 1985) đến sự bốc hơi của những thị trấn nhỏ thời hậu chiến (The Last Picture Show - Triển lãm tranh lần cuối - 1966).

Cormac McCarthy, phản ánh những cuộc chinh phục các sa mạc ở vùng Tây Nam nước Mỹ trong các cuốn tiểu thuyết Blood Meridian (Đường kinh tuyến máu - 1985) và Anything for Billy (Bất cứ thứ gì dành cho Billy - 1998), All The Pretty Horses (Tất cả những con ngựa đẹp - 1992) và The Crossing (Vượt tuyến - 1994) là một nhà văn có cuộc sống ẩn dật nhưng đặc biệt giàu trí tưởng tượng, cũng mới nhận được sự chú ý của dư luận. Được giới nghiên cứu công nhận là người thừa kế đúng mực của truyền thống văn học Gothic miền Nam, McCarthy đã để cho tính chất hoang sơ của vùng đất này mê hoặc cũng như là ông đã bị cuốn hút bởi sự man rợ của con người và những điều bất trắc.

Lấy phong cảnh tuyệt đẹp của quê hương New Mexico làm bối cảnh cho tiểu thuyết Ceremony (Nghi lễ - 1977) vốn được giới phê bình đánh giá rất cao, nữ văn sĩ người Mỹ - Da đỏ Leslie Marmon Silko đã mê hoặc được đông đảo bạn đọc. Giống như cuốn tiểu thuyết giàu chất thơ của N. Scott Momaday The Way to Rainy Mountain (Đường đi đến núi Mưa - 1969), Ceremony là một cuốn “tiểu thuyết đầy nhạc tính” được cấu trúc trên nền các nghi thức chữa bệnh của người Da đỏ. Một cuốn tiểu thuyết khác của Silko, cuốn The Almanac of the Dead (Niên lịch của người chết - 1991) là bức tranh toàn cảnh vùng Tây Nam từ những cuộc di dân của các bộ lạc cổ xưa cho đến những tên buôn lậu ma túy và những nhà đầu tư bất động sản vô lương tâm đồi bại sử dụng đất đai để kiếm lợi nhuận cho riêng mình. Nhà văn viết truyện hình sự bán rất chạy Tony Hillerman sống ở Santa Fe bang New Mexico cũng viết về vùng đất Tây Nam này của nước Mỹ, chọn hai viên cảnh sát Navajo siêng năng, khiêm tốn làm nhân vật chính.

Về phía Bắc, ở bang Montana, nhà thơ James Welch đặc tả cuộc vật lộn của người Mỹ Da đỏ để thoát khỏi cuộc sống gian khổ khắc nghiệt trong khu bảo tồn, một cuộc sống ngập ngụa trong rượu chè và đói nghèo, trong những tác phẩm ngắn gọn hầu như toàn bích của ông như Winter in the Blood (Mùa đông máu lửa - 1974), The Dead of Jim Loney (Xác chết của Jim Loney - 1979), Fools Crow (Bọn ngốc nghếch huênh hoang - 1986) và The Indian Lawyer (Luật sư Da đỏ - 1990). Một nhà văn khác là đồng hương của James Welch là Thomas McGuane, tác giả của những cuốn tiểu thuyết luôn luôn tập trung vào những vấn đề của đàn ông nhưNinety-Two in the Shade (Chín hai độ trong bóng râm - 1973) và Keep the Change (Hãy giữ lấy tiền lẻ - 1989) kể lại giấc mơ về những cội nguồn trong lúc đã bị xa lìa nguồn cội. Louise Erdrich, có một phần dòng máu của bộ lạc Da đỏ Chippewa thì cho ra đời một loạt tiểu thuyết về tiểu bang láng giềng với Montana là Bắc Dakota. Trong những tác phẩm nhưLove Medicine (Thuốc yêu - 1984) bà đã miêu tả sâu sắc cuộc sống rối rắm của các gia đình không còn đủ chức năng ở các khu vực bảo tồn bằng một sự hòa trộn đau xót giữa chủ nghĩa khắc kỷ và tính trào lộng.

Có hai nhà văn điển hình cho vùng Viễn Tây trong một thời kỳ. Một người là Wallace Stegner quá cố, sinh năm 1909 ở vùng Trung Tây và chết trong một tai nạn xe cộ vào năm 1993. Stegner phiêu bạt đó đây ở miền Tây trong suốt cuộc đời, ông có được một tri kiến về bản sắc địa phương thậm chí còn trước khi nó trở thành thời thượng. Tác phẩm lớn nhất của ông The Big Rock Candy Mountain (Núi kẹo đá lớn - 1943) kể lại lịch sử một dòng họ ấp ủ giấc mơ Mỹ bởi cái vẻ ngoài cám dỗ của miền Tây vào cái lúc mà đường biên giới hầu như biến mất. Câu chuyện trải ra khắp nước Mỹ, từ tiểu bang Minesota đến tiểu bang Washington, và những mối quan tâm của nó, như Stegner đã nêu là “vùng đất của những vẻ đẹp phi phàm đã lôi kéo cả đất nước đi về phía Tây”. Tác phẩm đoạt giải Pulitzer của ông (Angle of Repose - 1971) chan chứa tinh thần của vùng đất trong bức chân dung về một nữ văn sĩ và họa sĩ minh họa của miền Tây xưa. Trong thực tế, sức mạnh trong ngòi bút của ông chính là những nét điển hình hóa, cũng như là sự gợi tả sâu sắc về sự khắc nghiệt của cuộc sống miền Viễn Tây.

Joan Didion, vừa viết báo vừa viết tiểu thuyết là người có tầm tưởng tượng rất xa trong những năm gần đây, đã đặt bản đồ California hiện thời vào bộ sách của bà vào năm 1968 Slouching Toward Bethlehem (Lê bước về Bethlehem[10]) và trong một cuốn tiểu thuyết hết sức sắc sảo, gây chấn động của bà về tính vô mục đích của màn ảnh Hollywood, cuốnPlay It As It Lays (Chơi y như đã sắp xếp - 1970).

Vùng Tây Bắc Thái Bình Dương, một trong những vùng đất khá màu mỡ về văn học nghệ thuật trong toàn cảnh văn hóa vào đầu những năm 90, đã sản sinh ra Raymond Carver, một cây viết truyện ngắn xuất sắc. Carver chết một cách bi thảm vào năm 1988 ở tuổi 50, chẳng bao lâu sau khi ông nổi tiếng trên làng văn. Văn của ông là tấm gương phản chiếu thái độ và quan điểm của giai cấp lao động sống trong vùng của ông trong những tuyển tập như What We Talk About When We Talk About Love (Chúng tôi nói gì khi chúng tôi bàn về tình yêu - 1974) và Where I’m Calling From (Tôi đang gọi từ đâu - 1986). Trong những truyện ngắn này ông đã đặt các nhân vật của mình vào khung cảnh thiên nhiên tươi đẹp mà phần lớn vẫn còn giữ nguyên cái vẻ trinh nguyên của nó.

Thành công của trào lưu sân khấu địa phương - các công ty có tôn chỉ nâng cao chất lượng nghệ thuật một cách vô vụ lợi đã trở thành các địa điểm của nền văn hóa đương đại ở hết thành phố này đến thành phố khác khắp trên nước Mỹ. Từ những năm đầu thập niên 60, những cơ sở này đã bồi dưỡng và đào tạo nên những tài năng soạn kịch trẻ tỏa sáng rực rỡ trong sân khấu hiện đại. Người ta tự hỏi văn chương và sân khấu của Mỹ ngày nay sẽ ra sao nếu thiếu đi cái xã hội tan vỡ thành nhiều mảnh, sáng chói và những mối quan hệ tàn bạo của nó với Sam Shepard(trong Buried Child - Đứa trẻ bị chôn vùi - 1979); A Lie of the Mind (Lời nói dối của tâm trí - 1985); những nhân vật vô đạo và những lời thoại rời rạc gây kinh hoàng của nhà soạn kịch Chicago, David Mamet (trong American Buffalo - Trâu rừng Bắc Mỹ - 1976); Glengarry Glen Ross (1982); sự thâm nhập của các giá trị truyền thống vào cuộc sống miền Trung Tây và những mối bận tâm được phản ánh trong tác phẩm của Lanford Wilson (5th of July - Ngày 5 tháng 7 - 1978; Talley’s Folly - Sự ngu xuẩn của Talley - 1979) và phong cách lập dị miền Nam của Beth Henley (trongCrimes of the Heart - Trái tim tội lỗi - 1979).

Văn học Mỹ đã trải qua một con đường dài, quanh co từ buổi đầu thành lập thuộc địa cho đến nay. Xã hội, dòng lịch sử, và sự phát triển khoa học kỹ thuật, tất cả đều có tác động mạnh đến nó. Mặc dầu vậy, rốt cuộc vẫn có một điều vĩnh hằng đó là con người, với tất cả vẻ đẹp rực rỡ và xấu xa của nó, với những truyền thống và điều hứa hẹn của nó.

[1]

 Cuốn truyện này xoay quanh nhân vật phản diện John Sossarian, một sĩ quan đồn trú ở một sân bay tại một hòn đảo ở Địa Trung Hải trong Chiến tranh Thế giới Thứ hai. Tác phẩm khắc họa những nỗ lực tuyệt vọng của anh ta để sống sót. Từ Catch trong Catch - 22, liên quan đến một điều lệ bí mật của không quân cho rằng một phi công cho là mất trí nếu anh ta sẵn lòng thực hiện một chuyến bay nguy hiểm. Nhưng nếu anh ta chính thức yêu cầu được rút khỏi nhiệm vụ này thì điều đó có nghĩa là anh ta còn tỉnh táo và không đủ tư cách để được cứu trợ. Tựa đề của cuốn sách đã góp mặt trong từ vựng tiếng Anh như một ám chỉ đến tiền đề của những chuyến đi không có ngày về.

[2]

 Vở kịch này đã được dịch ra tiếng Việt và trình diễn trên các sân khấu ở ta.

[3]

 Crucible: còn có nghĩa là nồi nấu kim loại (của những người hành nghề phù thủy).

[4]

 On the Road dõi theo bước đường rong ruổi của hai nhân vật chính “Sal Paradise” và “Dean Moriarty”, trên lục địa Bắc Mỹ, suốt từ bờ biển phía Đông sang bờ biển phía Tây và đến Mexico. Trên những nẻo đường này họ thoát khỏi những bổn phận nhàm chán, tự do với mọi thứ đàn bà, âm nhạc, rượu và những cuộc đàm luận. Chúng tôi dịch thoát tựa sách này thành Trên con đường tự do.

[5]

 Cuốn truyện kể về tiểu thuyết gia Ken Kesey từng có biệt danh là “Chàng trai vàng”, một trong những tiểu thuyết gia hàng đầu trong thế hệ của ông, ngoài ra ông còn là một nhà bác học, một nghệ sĩ một siêu sao trong thể thao. Ken đã dẫn đầu một nhóm hippy đi khắp nước Mỹ trong một chiếc xe buýt vào đầu những năm 60. Electric Kool - Aid còn được gọi là LSD, một loại ma túy gây ra ảo giác.

[6]

 Virginia Woolf (1882 - 1941): nữ nhà văn Anh có những cống hiến đặc biệt cho thể loại tiểu thuyết và đồng thời là một nhà phê bình văn học xuất sắc.

[7]

 Entropy: có nghĩa là tình trạng trơ lì đồng nhất của vũ trụ hoặc sự suy tàn dẫn tới hủy hoại mọi hình thức, kiểu mẫu và khác biệt.

[8]

 Women Hollering Creek and Other Stories là một tuyển tập truyện ngắn về các cảnh đời của phụ nữ ở hai bên đường biên giới Mexico. Phụ nữ trong các truyện ngắn này kể về những khám phá đầy thú vị bất ngờ với một sự khôn ngoan kín đáo. Chúng tôi xin tạm dịch là Chuyện phụ nữ.

[9]

 Nhà văn nội trú (Writer Inresidence): nhà văn ăn ở tại cơ sở (trường đại học hoặc cộng đồng) được trả lương để họ làm việc tại đó một thời gian. Chúa Jesus Christ sinh ra ở Bethlehem.

[10]

 Chúa Jesus Christ sinh ra ở Bethlehem.