CHI¾C XE LEXUS VÀ CÂY OLIU

Thomas L.Friedman

Washington DC

1/02/1999

LÜI MÞ ¦U: TH¾ GIÚI 10 NM TUÔI

Th­t bñc mình - chúng ta không có viÇc gì à làm ß Nga hay châu Á. Chúng ta chÉ có thà kinh doanh cÏn con trong ph¡m vi quÑc gia à cÑ g¯ng tng tr°ßng nh°ng chúng ta bË ngn c£n bßi cách mà các chính phç iÁu hành quÑc gia.

- Douglas Hanson, Giám Ñc iÁu hành công ty Rocky Mountain Internet ã nói nh° v­y trên T¡p chí phÑ Wall sau cuÙc khçng ho£ng tài chính dây chuyÁn nm 1998 buÙc công ty cça ông ph£i hoãn viÇc phát hành ãt trái phi¿u vô danh trË giá 175 triÇu USD.

R¡ng sáng ngày 8/12/1997, chính phç Thái Lan tuyên bÑ óng cía 56 trên tÕng sÑ 58 công ty tài chính hàng §u. ChÉ qua mÙt êm, các ngân hàng t° nhân này ã r¡i vào tình tr¡ng phá s£n do sñ m¥t giá cça Óng nÙi tÇ (Óng Bath). Các công ty tài chính vay mÙt l°ãng lÛn tiÁn b±ng Óng ô la Mù và sau ó cho các doanh nghiÇp Thái vay l¡i à xây dñng khách s¡n, vn phòng, nhïng toà Ëa Ñc sang trÍng và các nhà máy. T¥t c£ hÍ Áu ngh) r±ng mình °ãc an toàn bßi chính phç ã cam k¿t giï ch·t t÷ giá cÑ Ënh giïa Óng Baht và Óng ô la Mù. Tuy nhiên khi chính phç không làm °ãc iÁu ó, ti¿p sau ó là các ho¡t Ùng §u c¡ °ãc thñc hiÇn chÑng l¡i Óng Bath thì các giÛi th°¡ng nhân hiÃu r±ng nÁn kinh t¿ cça hÍ không hÁ kho» m¡nh nh° hÍ vÑn ngh). Óng nÙi tÇ ã gi£m tÛi 30%. iÁu này có ngh)a là giÛi kinh doanh vay b±ng Óng ô la s½ ph£i tr£ nhiÁu h¡n 30% giá trË Óng Bath cho m×i mÙt Óng vÑn vay. NhiÁu công ty không còn kh£ nng tr£ nã cho các công ty tài chính, các công ty tài chính không thà tr£ nã cho các chç nã n°Ûc ngoài và k¿t qu£ là toàn bÙ hÇ thÑng r¡i vào khçng ho£ng, khi¿n 20.000 nhân viên vn phòng m¥t viÇc làm. MÙt ngày sau ó, tôi lái xe tÛi mÙt cuÙc h¹n ß Bng CÑc, phÑ Asoke - °ãc ví nh° là phÑ Wall cça Thái Lan, n¡i mà h§u h¿t các công ty tài chính phá s£n óng trå sß. Chúng tôi ch§m ch­m lái xe qua tëng công ty chéng khoán và trái phi¿u Mêhicô, à tiÁn d°Ûi m×i t¥m nÇm ho·c két an toàn à hÍ có thà tìm th¥y. Sñ såp Õ cça thË tr°Ýng Braxin và b¥t kó thË tr°Ýng mÛi nÕi nào khác gây ra ph£n éng dây chuyÁn Ñi vÛi c£ trái phi¿u kho b¡c Mù. Ng°ãc l¡i, sñ gia tng giá trË cça trái phi¿u kho b¡c Mù khi¿n cho lãi su¥t mà chính phç Mù °a ra à thu hút các nhà §u c¡ gi£m xuÑng Óng thÝi làm tng giá trái phi¿u cça Mù và trái phi¿u khác cing nh° sñ tng giá trên nhïng thË tr°Ýng trái phi¿u mÛi nÕi.

Sñ såt giá quá m¡nh cça trái phi¿u Kho b¡c Mù cing t¡o ra ph£n éng dây chuyÁn làm tê liÇt ho¡t Ùng cça các quù phòng ngëa rçi ro và các ngân hàng §u t°. Ví då nh° tr°Ýng hãp Công ty qu£n lý vÑn dài h¡n LTCM óng t¡i Greenwich, Connecticut. LTCM là công ty m¹ cça t¥t c£ các quù phòng ngëa rçi ro. Do nhiÁu quù phòng ngëa b¯t §u tham gia vào th°¡ng tr°Ýng cuÑi nhïng nm 80 nên c¡nh tranh trong khu vñc này khá gay g¯t. MÍi ng°Ýi Áu chÙp l¥y c¡ hÙi. à ki¿m °ãc tiÁn trong bÑi c£nh c¡nh tranh gay g¯t nh° v­y, các quù phòng ngëa ã ph£i ánh cuÙc may rçi. LTCM ã nhÝ tÛi 2 nhà kinh t¿ hÍc o¡t gi£i th°ßng Nobel, nhïng ng°Ýi ã chÉ ra r±ng sñ lên xuÑng cça chéng khoán và trái phi¿u có thà dñ oán °ãc të trong quá khé. VÛi viÇc sí dång mô hình máy tính và vay të nhiÁu ngân hàng khác nhau, LTCM ã ·t c°ãc 120 t÷ USD vào trò ch¡i may rçi vÛi hy vÍng r±ng giá cça các lo¡i trái phi¿u lÛn s½ tng giá vào mùa hè 1998. LTCM ánh c°ãc r±ng giá trái phi¿u Kho b¡c Mù s½ gi£m và giá cça các lo¡i trái phi¿u vô danh và trái phi¿u cça các thË tr°Ýng mÛi nÕi khác s½ tng. Tuy nhiên mô hình máy tính cça LTCM ch°a bao giÝ dñ oán sñ kiÇn nào có £nh h°ßng toàn c§u t°¡ng tñ nên không l°Ýng °ãc sñ såp Õ cça Nga hÓi tháng 8. K¿t qu£ là LTCM thua cuÙc. Khi toàn bÙ th¿ giÛi §u t° r¡i vào khçng ho£ng và Õ dÓn tìm mua trái phi¿u Mù, giá lo¡i trái phi¿u này ã tng m¡nh thay vì såt gi£m trong khi giá cça các lo¡i trái phi¿u khác l¡i gi£m thay vì tng. LTCM giÑng nh° mÙt cái x°¡ng òn chËu tác Ùng të nhiÁu phía trë ph§n gÑc. Và ã ph£i nhÝ tÛi sñ giúp á cça các ngân hàng à tránh tình tr¡ng bán tÑng bán tháo toàn bÙ sÑ trái phi¿u và chéng khoán ang n¯m giï trong bÑi c£nh toàn thË tr°Ýng tài chính thË tr°Ýng lâm vào khçng ho£ng dây chuyÁn.

Bây giÝ chúng ta s½ trß l¡i vÛi câu chuyÇn cça khu phÑ tôi. §u tháng 8/1998, tôi ã §u t° mÙt kho£n tiÁn vào ngân hàng Internet mÛi mß cça mÙt ng°Ýi b¡n. MÇnh giá cÕ phi¿u mÛi §u là 14,5 USD/cÕ phi¿u sau ó ã tng lên 27 USD. Tôi c£m th¥y nh° mÙt gi¥c m¡. Nh°ng sau sñ kiÇn såp Õ ß Nga và gây ra ph£n éng dây chuyÁn, giá cÕ phi¿u cça công ty b¡n tôi chÉ còn 8 USD. T¡i sao l¡i nh° v­y ? ó là vì ngân hàng cça anh ta giï r¥t nhiÁu tài s£n th¿ ch¥p. VÛi sñ såt gi£m cça lãi su¥t ß Mù, mÍi ng°Ýi Õ xô mô trái phi¿u kho b¡c Mù. NhiÁu ng°Ýi ã lo ng¡i r±ng mÍi ng°Ýi s½ thanh lý tài s£n th¿ ch¥p. N¿u qu£ thñc mÍi sñ diÅn ra nh° v­y, ngân hàng cça b¡n tôi s½ không ç séc trang tr£i cho các khách hàng huy Ùng vÑn. Song trên thñc t¿ dñ báo thË tr°Ýng ã sai và giá cÕ phi¿u cça công ty l¡i tng d§n. §u nm 1999, mÙt l§n nïa tôi l¡i có c£m giác nh° ang sÑng trong m¡ khi t­p oàn Amazon.com Internet b¯t §u phát triÃn và chú ý tÛi cÕ phi¿u cça ngân hàng b¡n tôi, giá cÕ phi¿u ã tng r¥t m¡nh. Giá cça các lo¡i cÕ phi¿u công nghÇ khác mà chúng tôi có cing tng m¡nh. Nh°ng mÙt l§n nïa iÁu này ã không kéo dài tr°Ûc khi c£ th¿ giÛi muÑn dñ tiÇc. ThÝi gian ó, thay vì sñ såp Õ cça thË tr°Ýng chéng khoán Nga là sñ såp Õ cça thË tr°Ýng chéng khoán Braxin và các thË tr°Ýng Mù, kìm hãm tÑc Ù phát triÃn cça cÕ phi¿u Internet.

Tôi theo dõi toàn bÙ sñ kiÇn này và t¥t c£ iÁu mà tôi có thà ngh) tÛi là ph£i m¥t chín tháng sñ kiÇn diÅn ra ß phÑ Asoke mÛi £nh h°ßng tÛi phÑ tôi còn £nh h°ßng cça Amzon Braxin (Amazon.country) tÛi Amazon.com chÉ diÅn ra trong vòng 1 tu§n. TÝ báo N°Ûc Mù ngày nay (USA Today) ã tÕng k¿t vÁ th°¡ng tr°Ýng th¿ giÛi thÝi iÃm cuÑi nm 1998 b±ng mÙt câu r¥t chính xác : "Khçng ho£ng lan sang låc Ëa này sau khi diÅn ra ß låc Ëa kia giÑng nh° sñ lay lan cça virus. Các thË tr°Ýng Mù ph£n éng ngay l­p téc& . Trong tiÇm c¯t tóc ng°Ýi ta cing bàn lu­n vÁ Óng Baht cça Thái Lan".

N¿u không Á c­p tÛi v¥n Á nào khác thì chÉ riêng câu chuyÇn të phÑ Asoke tÛi phÑ tôi và të Amazon.country tÛi Amazon.com cing ç Ã tôi và nhiÁu ng°Ýi khác ngh) vÁ th¿ giÛi ngày nay. HÇ thÑng Chi¿n tranh l¡nh ch­m ch¡p, kiên cÑ, chia c¯t thÑng trË th°¡ng m¡i quÑc t¿ të nm 1945 d§n d§n °ãc thay th¿ b±ng mÙt hÇ thÑng mÛi thông suÑt, k¿t nÑi toàn c§u mà chúng ta gÍi là toàn c§u hoá. T¥t c£ chúng ta ang ß trên cùng mÙt dòng sông. N¿u không hiÃu rõ bÑi c£nh cça nm 1989 khi béc t°Ýng Berlin såp Õ thì £m b£o r±ng mÙt th­p k÷ sau ó chúng ta ã am hiÃu t°Ýng t­n. Qu£ thñc, ngày 11/10/1998, khi cuÙc khçng ho£ng kinh t¿ toàn c§u lên ¿n Énh iÃm, Merrill Lynch ã ng mÙt bài qu£ng cáo §y trang trên các tÝ báo lÛn trên toàn n°Ûc Mù vÛi tiêu Á : "Th¿ giÛi m°Ýi nm tuÕi".

ó là th¿ giÛi °ãc khai sinh sau khi béc t°Ýng Berlin såp Õ nm 1989. Không ai ng¡c nhiên vÁ mÙt nÁn kinh t¿ còn quá non tr» mÛi phôi thai-nÁn kinh t¿ toàn c§u. Nhïng thng tr§m, kiÃm nghiÇm ã chéng tÏ r±ng sñ Õn Ënh cça các nÁn kinh t¿ tuó thuÙc vào thÝi gian. NhiÁu thË tr°Ýng trên th¿ giÛi mÛi chÉ mß cía tñ do g§n ây, tr°Ûc ây bË thÑng trË bßi ý muÑn chç quan cça con ng°Ýi ché không ph£i cça nhà n°Ûc. Të n¡i chúng ta ngÓi, mÙt th­p niên tr°Ûc ây, không ai thôi dñ oán vÁ sñ såp Õ cça mÙt th¿ giÛi không t°Ýng ch¯n. Song, sñ phát triÃn cça các thË tr°Ýng tñ do và dân chç trên toàn th¿ giÛi cho phép mÍi ng°Ýi ß b¥t cé n¡i nào cing có thà kó vÍng vào nhïng thành công trong t°¡ng lai. Và công nghÇ phát triÃn trß thành séc m¡nh, không chÉ xoá bÏ ranh giÛi vÁ m·t Ëa lý mà còn xoá bÏ nhïng ngn cách giïa mÍi ng°Ýi. D°Ýng nh° sau 10 nm, th¿ giÛi ti¿p tåc héa h¹n nhiÁu iÁu mÛi. Và không ai có thà nói r±ng tng tr°ßng là dÅ dàng.

Qu£ thñc, bài báo cça Merill Lynch ã úng ph§n nào khi cho r±ng toàn c§u hoá ã tròn 10 tuÕi. Vì të giïa th­p k÷ 1800 ¿n 1920, th¿ giÛi cing ã tëng tr£i qua thÝi kó toàn c§u hoá. N¿u so sánh khÑi l°ãng th°¡ng m¡i và dòng vÑn ch£y giïa các quÑc gia vÛi GNP và dòng lao Ùng di c° vÛi dân sÑ, quá trình toàn c§u hoá tr°Ûc Th¿ chi¿n l§n thé 1 g§n giÑng vÛi nhïng gì mà chúng ta ang sÑng hôm nay. V°¡ng quÑc Anh, sau ó thÑng trË toàn c§u, là nhà §u t° lÛn nh¥t vào nhïng thË tr°Ýng mÛi nÕi. Nhïng t° b£n k¿ch xù ß Anh, châu Âu và Mù th°Ýng bË ánh b¡i bßi các cuÙc khçng ho£ng tài chính, châm ngòi b±ng sñ kiÇn trái phi¿u °Ýng s¯t Argentina hay trái phi¿u chính phç Latvia, trái phi¿u chính phç éc. Không có sñ kiÃm soát tiÁn tÇ và vì th¿ nm 1866 tuy không có cáp xuyên ¡i Tây D°¡ng song nhïng cuÙc khçng ho£ng tài chính và ngân hàng ß NewYork cing nhanh chóng £nh h°ßng tÛi Luân ôn hay Paris. Tôi ã tëng có l§n nói chuyÇn vÛi John Monks, ng°Ýi éng §u Liên oàn th°¡ng nghiÇp Anh, AFLCIO cça Anh, ng°Ýi ã cho r±ng ch°¡ng trình nghË sñ cça QuÑc hÙi l§n thé nh¥t TUC ß Manchester, Anh nm 1868 có nhiÁu v¥n Á c§n th£o lu­n:" iÁu c§n thi¿t là ph£i gi£i quy¿t v¥n Á c¡nh tranh ß các n°Ûc thuÙc Ëa châu Á" và "C§n ph£i hÍc t­p các tiêu chu©n giáo dåc và ào t¡o cça Mù và éc". Vào thÝi iÃm ó, ã x£y ra hiÇn t°ãng di dân nhiÁu h¡n chúng ta ngh) và trong thÝi kó chi¿n tranh, tr°Ûc 1914, các n°Ûc không yêu c§u ph£i có hÙ chi¿u khi i du lËch. Nhïng ng°Ýi dân di c° sang Mù mà không c§n ph£i có visa. Khi b¡n g¯n k¿t các nhân tÑ l¡i vÛi nhau cùng vÛi nhïng phát minh sáng ch¿ t§u thçy ch¡y b±ng h¡i n°Ûc, iÇn báo, °Ýng s¯t và cuÑi cùng là iÇn tho¡i b¡n có thà nói r±ng k÷ nguyên §u tiên cça toàn c§u hoá tr°Ûc chi¿n tranh th¿ giÛi l§n thé nh¥t ã thu h¹p th¿ giÛi të rÙng lÛn thành mÙt th¿ giÛi quy mô vëa.

K÷ nguyên §u cça toàn c§u hoá và chç ngh)a t° b£n tài chính th¿ giÛi ã bË phá vá b±ng cuÙc cách m¡ng tháng 10 Nga và sñ såp Õ cça chç ngh)a ¿ quÑc. Th¿ giÛi °ãc phân chia l¡i. Còn viÇc phân chia l¡i th¿ giÛi sau Th¿ chi¿n II không thñc hiÇn °ãc vì chi¿n tranh l¡nh. Chi¿n tranh l¡nh cing là mÙt hÇ thÑng quÑc t¿, kéo dài të 1945 ¿n 1989 khi béc t°Ýng Berlin såp Õ và thay hÇ thÑng này b±ng mÙt hÇ thÑng mÛi : k÷ nguyên mÛi cça toàn c§u hoá mà chúng ta ang sÑng "Toàn c§u hoá l§n II". Nh° v­y kà të lúc mÛi khai sinh, toàn c§u hoá bË gián o¡n 75 nm b¯t §u b±ng Chi¿n tranh th¿ giÛi thé nh¥t và k¿t thúc b±ng CuÙc chi¿n tranh l¡nh.

Có r¥t nhiÁu iÃm giÑng nhau giïa quá trình toàn c§u hoá tr°Ûc ây và quá trình toàn c§u hoá mà chúng ta ang sÑng hiÇn nay. iÃm mÛi có chng chÉ là quy mô và c°Ýng Ù toàn c§u hoá. Và cái mÛi nïa là sÑ l°ãng ng°Ýi và sÑ n°Ûc tham gia vào quá trình toàn c§u hoá cing nh° chËu £nh h°ßng cça quá trình này. Toàn c§u hoá tr°Ûc 1914 có v» nh° diÅn ra vÛi c°Ýng Ù khá m¡nh nh°ng không có sñ tham dñ cça các n°Ûc ang phát triÃn. Quy mô cça toàn c§u hoá trong thÝi gian ó cing lÛn h¡n song không m¡nh nh° ngày nay. Nm 1900, giao dËch ngo¡i hÑi hàng ngày lên tÛi hàng triÇu ôla. Trong khi ó, theo Cåc dñ trï liên bang NewYork, nm 1992 con sÑ trên ¡t 820 t÷ USD, tháng 4/1998 là 1,5 nghìn t÷ USD m×i ngày và còn tng nïa. Th­p k÷ vëa qua, chÉ tính riêng cho vay quÑc t¿ cça các ngân hàng trên toàn th¿ giÛi ã tng lên g¥p ôi. Nm 1900, dòng vÑn t° nhân ch£y të các n°Ûc phát triÃn sang các n°Ûc ang phát triÃn tính b±ng hàng trm triÇu ô la và chÉ mÙt sÑ ít n°Ûc tham gia vào quá trình luân chuyÃn vÑn này. Theo thÑng kê cça IMF, chÉ tính riêng nm 1997, dòng §u t° të các n°Ûc phát triÃn sang các thË tr°Ýng mÛi nÕi ¡t 215 t÷ USD. So vÛi k÷ nguyên toàn c§u hoá tr°Ûc ây, k÷ nguyên toàn c§u hoá ngày nay diÅn ra m¡nh m½ h¡n.

Toàn c§u hoá ngày nay không chÉ khác vÁ méc Ù mà còn khác vÁ d¡ng théc. Theo t¡p chí Nhà kinh t¿ (The Economists), toàn c§u hoá tr°Ûc ây °ãc xây dñng b±ng viÇc c¯t gi£m chi phí v­n chuyÃn. NhÝ nhïng sáng ki¿n, phát minh °Ýng xe lía, tàu thçy ch¡y b±ng h¡i n°Ûc và ô tô, mÍi ng°Ýi có thà i ¿n mÍi n¡i và các giao dËch th°¡ng m¡i diÅn ra cing nhanh, r» h¡n. Còn toàn c§u hoá ngày nay °ãc xây dñng vÛi viÇc c¯t gi£m chi phí viÅn thông nhÝ vi m¡ch, vÇ tinh, cáp quang và internet. Nhïng công nghÇ mÛi này có thà k¿t nÑi th¿ giÛi ch·t h¡n. Công nghÇ mÛi cing có ngh)a là các n°Ûc ang phát triÃn s½ không ph£i xu¥t nguyên liÇu thô sang ph°¡ng Tây và nh­p vÁ s£n ph©m cuÑi cùng, hÍ có thà trß thành nhïng nhà s£n xu¥t lÛn. Công nghÇ mÛi cing cho phép các công ty l¯p ·t các khâu cça quy trình s£n xu¥t ß các n¡i khác nhau, ti¿n hành nghiên céu và thñc hiÇn ho¡t Ùng marketing ß mÍi quÑc gia mà không hÁ có sñ gián o¡n vì chúng °ãc k¿t nÑi qua hÇ thÑng máy tính và iÇn tho¡i ·t ß mÙt vË trí. Cing chính nhÝ có m¡ng l°Ûi máy tính và c°Ûc viÅn thông r» nên ngày nay mÍi ng°Ýi có thà chào hàng và ti¿n hành cung c¥p dËch vå trên ph¡m vi toàn c§u - të nhïng ti¿n bÙ vÁ y hÍc tÛi ph§n mÁm, vi¿t và xí lý dï liÇu - nhïng s£n ph©m ch°a tëng °ãc mua bán trao Õi tr°Ûc ây. Và t¡i sao l¡i không ? Theo The Economists, nm 1930, mÙt cuÙc gÍi giïa NewYork và Luân ôn kéo dài 3 phút ph£i m¥t 300 USD thì ngay nay cuÙc gÍi ó có thà thñc hiÇn g§n nh° là miÅn phí thông qua Internet.

Nh°ng cái t¡o ra mÙt k÷ nguyên toàn c§u hoá Ùc nh¥t vô nhË nh° hiÇn nay không ph£i là sñ tÓn t¡i cça nhïng công nghÇ trên mà là kh£ nng g¯n k¿t cça nhïng công nghÇ này. MÍi quÑc gia, doanh nghiÇp có thà ¿n °ãc vÛi nhau mÙt cách nhanh h¡n, r» h¡n, nhiÁu h¡n. Ngay c£ b£n thân m×i cá nhân cing v­y. iÁu này nh¯c tôi nhÛ l¡i mÙt ngày mùa hè 1998 khi ng°Ýi m¹ 79 tuÕi cça tôi, Margaret Friedman, sÑng ß Minncapolis gÍi cho tôi vÛi giÍng r¥t buÓn r§u. Tôi hÏi : "Có chuyÇn gì ph£i không m¹?" bà nói : "M¹ ch¡i brit qua m¡ng vÛi 3 ng°Ýi àn ông Pháp, hÍ nói chuyÇn vÛi nhau b±ng ti¿ng Pháp và m¹ ch³ng hiÃu gì c£". Khi tôi b­t c°Ýi ngh) r±ng m¹ tôi ã gian l­n khi ch¡i brit vÛi 3 ng°Ýi Pháp qua m¡ng m¹ tôi có v» nh° h¡i ph­t ý. Bà nói: "ëng c°Ýi con trai, m¹ ang ch¡i brit vÛi mÙt sÑ ng°Ýi Siberi".

VÛi nhïng ng°Ýi cho r±ng toàn c§u hoá ngày nay không khác m¥y so vÛi tr°Ûc ây, tôi chÉ hÏi mÙt câu ¡n gi£n : "nm 1990, ông bà b¡n có thà ch¡i brit vÛi ng°Ýi Pháp qua m¡ng không ?" Tôi ngh) là không. Có mÙt vài iÃm cça toàn c§u hoá hiÇn nay giÑng vÛi nhïng gì mà chúng ta ã th¥y tr°Ûc ây và cing có nhïng iÃm tr°Ûc ây ch°a tëng có và mÙt vài iÃm mà chúng ta th­m chí ch°a hiÃu h¿t. Do v­y, tôi có thà nói sñ khác biÇt giïa 2 k÷ nguyên toàn c§u hoá nh° sau : N¿u k÷ nguyên toàn c§u hoá §u tiên °a th¿ giÛi të quy mô lÛn vÁ mÙt th¿ giÛi quy mô vëa thì k÷ nguyên toàn c§u hoá thé 2 th¿ giÛi të quy mô vëa trß thành th¿ giÛi thu nhÏ.

CuÑn sách này t­p trung lý gi£i toàn c§u hoá trong k÷ nguyên mÛi ã thÑng trË hÇ thÑng quÑc t¿ cuÑi th¿ k÷ 20 - thay th¿ hÇ thÑng chi¿n tranh l¡nh nh° th¿ nào và kiÃm chéng £nh h°ßng cça nó Ñi vÛi chính trË và quan hÇ quÑc t¿ ra sao? VÁ m·t này có thà nói toàn c§u hoá góp ph§n hình thành nên th¿ giÛi thÝi kó h­u chi¿n tranh l¡nh. à hiÃu rõ h¡n, tìm Íc thêm 4 quyÃn sách sau : Sñ thng tr§m cça các siêu c°Ýng: nhïng thay Õi vÁ kinh t¿ và xung Ùt quân sñ të 1500 ¿n 2000 cça Paul M. Kennedy, o¡n k¿t cça lËch sí và ng°Ýi cuÑi cùng cça Francis Fukuyama, nhïng bài lu­n và các cuÑn sách cça Robert D. Kaplan, và cuÑn Mâu thu«n trong khai hoá vn minh và phân chia l¡i tr­t tñ th¿ giÛi cça Samuel P.Huntington.

T¥t c£ nhïng cuÑn sách trên Áu chéa ñng nhïng sñ kiÇn quan trÍng nh°ng tôi cho r±ng ch°a mÙt ai trong sÑ hÍ thñc sñ mô t£ °ãc th¿ giÛi h­u chi¿n tranh l¡nh theo cách chính thà lu­n. Bài vi¿t cça Kaplan r¥t sÑng Ùng và chân thñc nh°ng l¡i t­p trung vào nhïng m£ng tÑi, tiêu cñc cça th¿ giÛi và khái quát cho toàn th¿ giÛi.

Huntington l¡i khai thác các cuÙc xung Ùt vÁ vn hoá trên th¿ giÛi và chuyÃn sang bàn vÁ nhïng mâu thu«n trong khai hoá vn minh, th­m chí còn dñ báo vÁ mÙt cuÙc chi¿n tranh th¿ giÛi trong t°¡ng lai. Tôi cho r±ng c£ Kaplan và Huntington Áu ch°a ánh giá h¿t séc m¡nh cça các quÑc gia, sñ quy¿n ri cça thË tr°Ýng toàn c§u, sñ phát triÃn cça công nghÇ, m¡ng l°Ûi và các quy t¯c toàn c§u nên làm sai lÇch nhïng dñ oán vÁ t°¡ng lai (ph§n lÛn là dñ oán tiêu cñc).

Kennedy và Huntington cÑ g¯ng tiên oán cho t°¡ng lai nhiÁu h¡n là nói vÁ quá khé hay chÉ nói vÁ quá khé. Kennedy ã xu¥t s¯c khi nói vÁ sñ th¥t th¿ cça ¿ quÑc Anh, Pháp và Tây Ban Nha nh°ng l¡i k¿t lu­n r±ng ¿ quÑc Mù s½ là ¿ quÑc th¥t b¡i ti¿p theo. Ông ã ng§m gíi mÙt béc thông iÇp r±ng k¿ thúc chi¿n tranh l¡nh không chÉ có ngh)a là ch¥m dét sñ tÓn t¡i cça Liên bang Xô vi¿t mà còn có ám chÉ sñ suy tàn cça Mù. Tôi cho r±ng Kennedy ã ch°a ánh giá úng sñ suy gi£m cça Mù th­p niên 80 khi vi¿t r±ng b£n thân Mù ang chu©n bË và tñ iÁu chÉnh à thâm nh­p vào hÇ thÑng toàn c§u hoá mÛi-mÙt quá trình mà hiÇn nay h§u h¿t các n°Ûc trên th¿ giÛi Áu i theo. Kennedy ã không th¥y r±ng, vÛi séc ép cça quá trình toàn c§u hoá Mù ph£i c¯t gi£m ngân sách b£o hÙ, tinh gi£n chính quyÁn và càng ngày càng trß thành mÙt siêu c°Ýng kinh t¿ ché không hÁ m¥t i vË th¿ ó.

Huntington thì cho r±ng k¿t thúc chi¿n tranh l¡nh, chúng ta s½ không còn nhïng ng°Ýi cÙng s£n Xô vi¿t vì th¿ có thà s½ thay th¿ b±ng nhïng ng°Ýi HÓi giáo hay Hindu. Ông lo¡i trë viÇc n£y sinh mÙt hÇ thÑng th¿ giÛi mÛi và dñ ki¿n nhiÁu sñ kiÇn khác nhau. Ñi vÛi Huntington, chÉ sñ g¯n bó vÛi bÙ l¡c là hình thái ti¿p theo chi¿n tranh l¡nh ché không xu¥t hiÇn hình thái nào khác.

CuÑn sách cça Fukuyama chéa ñng nhiÁu v¥n Á hiÇn thñc, nhiÁu quan niÇm vÁ nhïng cái mÛi - sñ th¯ng th¿ chç ngh)a tñ do và chç ngh)a t° b£n thË tr°Ýng tñ do là cách théc tÕ chéc xã hÙi hiÇu qu£ nh¥t. Nh°ng ngay b£n thân nhan Á cça cuÑn sách (ché không ph£i là c£ cuÑn sách) ã ám chÉ mÙt k¿t cåc là sñ th¯ng th¿ này không i ôi vÛi th¿ giÛi mà chúng ta ã tìm ra.

Theo cách riêng, m×i mÙt cuÑn sách ã gây °ãc ti¿ng vang vì các tác gi£ ã gãi ra mÙt v¥n Á mÛi "MÙt th¿ giÛi rÙng lÛn" - ph§n trÍng tâm, giÑng nh° °ãc g¯n Ùng c¡ Ã nói vÁ các v¥n Á quÑc t¿ thÝi kó h­u chi¿n tranh l¡nh - të khai hoá vn minh, sñ suy tàn cça các ¿ quÑc ¿n sñ th¯ng th¿ cça chç ngh)a tñ do.

QuyÃn sách này r¥t khó Íc. Tôi tin r±ng n¿u b¡n muÑn hiÃu vÁ th¿ giÛi h­u chi¿n tranh l¡nh b¡n ph£i b¯t §u tìm hiÃu mÙt hÇ thÑng th¿ giÛi mÛi - toàn c§u hoá. ó là "MÙt th¿ giÛi rÙng lÛn" mà mÍi ng°Ýi Áu nên quan tâm tÛi. Toàn c§u hoá không có ngh)a là nhïng sñ kiÇn có £nh h°ßng trong th¿ giÛi ngày nay mà nói rÙng ra có mÙt ngôi sao B¯c ©u, mÙt Ùi quân ang hình thành trên th¿ giÛi - ó là mÙt hÇ thÑng. Cái mÛi cça hÇ thÑng này là : tuÕi Ýi cça các tÕ chéc xã hÙi, sñ h×n Ùn, mâu thu«n trong khai sáng vn minh và tñ do hoá. Và kËch b£n cça th¿ giÛi h­u chi¿n tranh l¡nh là £nh h°ßng l«n nhau giïa hÇ thÑng mÛi và các hÇ thÑng th¿ giÛi ci. ây là mÙt bÑi c£nh r¥t phéc t¡p và ch°a rõ hÓi k¿t. iÁu ó gi£i thích t¡i sao trong bÑi c£nh toàn c§u hoá b¡n có thà chéng ki¿n nhïng mâu thu«n trong khai sáng vn minh cing nh° nhïng t°¡ng Óng cça quá trình này, nhïng h­u qu£ môi tr°Ýng và nhïng gi£i céu môi tr°Ýng §y kinh ng¡c, sñ th¯ng th¿ cça chç ngh)a t° b£n thË tr°Ýng, tñ do và sñ ph£n kháng l¡i nó, sñ tÓn t¡i lâu bÁn cça nhà n°Ûc quÑc gia và sñ n£y sinh cça nhïng nhân v­t có quyÁn lñc lÛn. iÁu mà tôi muÑn nói là cuÑn sách ã chÉ ra cách théc mà bÑi c£nh trên diÅn ra và làm sao à kiÃm soát nó.

LÝi cuÑi cùng tr°Ûc khi chúng ta b¯t §u Íc. MÙt hôm, nhà xu¥t b£n và biên t­p cuÑn sách này, Jonathan Galassi gÍi iÇn cho tôi và nói : "Tôi ã kà vÛi mÙt vài ng°Ýi b¡n r±ng ông ang vi¿t mÙt cuÑn sách vÁ toàn c§u hoá và hÍ ã nói: 'Ò, Friedman, anh ¥y yêu toàn c§u hoá'. HÍ có ý gì v­y ? ". Tôi tr£ lÝi r±ng tôi c£m th¥y toàn c§u hoá giÑng nh° c£m nh­n vÁ buÕi bình minh sÛm mai. Nhìn chung, tôi cho r±ng m·t trÝi théc d­y vào m×i buÕi sáng là mÙt iÁu tÑt lành. Nó có lãi nhiÁu h¡n là có h¡i. Nh°ng ngay c£ khi tôi không quan tâm tÛi bình minh thì cing không có ngh)a là tôi không hiÃu gì vÁ nó. Tôi không b¯t §u toàn c§u hoá, tôi không thà ngn ch·n nó - cho dù nó £nh h°ßng tÛi sñ phát triÃn cça nh­n lo¡i và tôi không m¥t nhiÁu thì giÝ Ã cÑ g¯ng làm viÇc ó. T¥t c£ iÁu mà tôi muÑn nói là làm th¿ nào mà tôi có thà hiÃu vÁ hÇ thÑng mÛi, làm dËu i nhïng iÁu tÓi tÇ, cho a sÑ mÍi ng°Ýi. ó là tinh th§n mà cuÑn sách muÑn chuyÃn t£i.

Thomas L.Friedman

Washington DC

1/02/1999

PH¦N I: XEM XÉT HÆ THÐNG

Du lËch vÛi mÙt c£m nh­n

T¡i mÙt b£o tàng khoa hÍc lÛn ß Barcelona, tôi ã chéng ki¿n mÙt mô hình triÃn lãm dao Ùng r¥t hay. MÙt con l¯c °ãc l¯p ·t, l¯c theo quù ¡o khác nhau (không ph£i là °Ýng th³ng) à khách thm quan có thà n¯m l¥y dây l¯c, chÍn vË trí và chÍn tÑc Ù l¯c. Sau ó k¿t qu£ cça quá trình chuyÃn Ùng s½ °ãc in ra mÙt m©u gi¥y. Ng°Ýi ta s½ mÝi ng°Ýi khách ó thñc hiÇn l¡i quá trình và cÑ g¯ng ¡t thành tích mà nhïng ng°Ýi tr°Ûc ó ã ¡t °ãc. Không ph£i chú ý gì tÛi v¥n Á an toàn nh°ng m×i mÙt l§n dao Ùng k¿t qu£ thu °ãc l¡i không giÑng nhau& .. Tôi hÏi giám Ñc b£o tàng vÁ hai ng°Ýi àn ông - nhïng ng°Ýi éng ß mÙt góc và quan sát chúng tôi - ang làm gì ? Ông ta tr£ lÝi : Ò, ó là 2 ng°Ýi Hà Lan, hÍ ang chÝ Ã c¥t trò ch¡i ó i . Ngh)a là, mô hình này s½ °ãc dá bÏ và chuyÃn sang Amsterdam. Nh°ng tôi v«n th¯c m¯c r±ng liÇu dËch vå mà 2 ng°Ýi àn ông Hà Lan này cung c¥p có thu hút sñ chú ý cça mÍi ng°Ýi trên toàn th¿ giÛi ?

Murray Gell-Mann, tác gi£ cuÑn The Quark and the Jaguar .

iÁu mà m¹ cça Forrest Gump muÑn nói là gì ? CuÙc Ýi giÑng nh° mÙt chi¿c hÙp sôcôla : b¡n không bao giÝ bi¿t °ãc là bên trong có gì. Ñi vÛi tôi, mÙt khách du lËch lâu nm và là mÙt phóng viên n°Ûc ngoài, cuÙc Ýi giÑng nh° phåc vå phòng - b¡n không bao giÝ bi¿t b¡n s½ tìm th¥y cái gì bên ngoài cánh cía.

L¥y ví då, buÕi tÑi ngày 31/12/1994, khi tôi b¯t §u £m nh­n vai trò nhà bình lu­n các v¥n Á n°Ûc ngoài cça ThÝi báo NewYork, tôi xu¥t phát të Tokyo và khi tôi ¿n khách s¡n Okura sau mÙt chuy¿n bay dài, tôi gÍi phåc vå phòng vÛi mÙt yêu c§u ¡n gi£n : "Mang cho tôi 4 qu£ cam". Tôi r¥t nghiÁn món cam và muÑn n ngay. Tôi ngh) yêu c§u °a ra th¿ là ç khi tôi gÍi iÇn và ng°Ýi tr£ lÝi iÇn tho¡i d°Ýng nh° cing hiÃu ý. Kho£ng 20 phút sau, có ti¿ng gõ cía. MÙt nhân viên phåc vå phòng ang éng tr°Ûc cía, m·c bÙ Óng phåc r¥t chÉnh tÁ. Phía tr°Ûc anh ta là mÙt chi¿c xe ©y có phç mÙt chi¿c khn tr£i bàn màu tr¯ng tinh. Trên ó Ã 4 cÑc n°Ûc cam °Ûp l¡nh và ·t bên c¡nh là mÙt chi¿c bát ñng á b±ng b¡c.

"Không, không" tôi nói vÛi ng°Ýi phåc vå, "tôi muÑn cam, cam- ché không ph£i là n°Ûc cam". Sau ó tôi vòng tay làm Ùng tác giÑng mÙt qu£ cam.

"A", ng°Ýi phåc vå nói và g­t §u "Cam, cam".

Tôi óng cía phòng và quay trß l¡i công viÇc. 20 phút sau l¡i có ti¿ng gõ cía. V«n ng°Ýi phåc vå ó và chi¿c khay phç khn khi nãy. Nh°ng l§n này là bÑn cái )a, trên m×i )a ñng mÙt qu£ cam ã gÍt vÏ và c¯t thành nhïng mi¿ng nhÏ, x¿p dàn trên )a giÑng nh° sushi-mÙt kiÃu trang trí mà ng°Ýi Nh­t hay làm.

"Không, không", tôi nói và l¯c §u "Tôi muÑn qu£ cam nguyên". Tôi vòng mÙt vòng tròn nh° qu£ bóng. "Tôi muÑn giï trong phòng và dùng cho bïa iÃm tâm. Tôi không thà c¯t 4 qu£ cam cho mÙt bïa. Tôi không thà b£o qu£n chúng trong phòng cça tôi. Tôi muÑn cam nguyên".

MÙt l§n nïa tôi l¡i mô phÏng Ùng tác mÙt ng°Ýi ang n mÙt qu£ cam.

"À", ng°Ýi phåc vå nói và g­t §u "Cam, cam. Ông muÑn qu£ cam".

20 phút trôi qua. Có ti¿ng gõ cía. V«n ng°Ýi phåc vå và chi¿c khay ó. ChÉ có iÁu l§n này là 4 qu£ cam t°¡i m×i qu£ ·t trong mÙt chi¿c )a nhÏ vÛi mÙt chi¿c d)a, mÙt con dao và mÙt chi¿c khn n.

"úng rÓi". Tôi nói và ký vào hoá ¡n "ó là thé mà tôi muÑn".

Sau khi anh ta rÝi khÏi phòng, tôi nhìn vào hoá ¡n. 4 qu£ cam h¿t 22 USD. Làm sao tôi có thà gi£i thích iÁu này cho ông chç toà so¡n ?

Nh°ng hành trình vÁ qu£ cam cça tôi ch°a h¿t. Hai tu§n sau, tôi ¿n Hà NÙi và dùng bïa tÑi ß khách s¡n Metropole. ó ang là mùa quýt ß ViÇt Nam và quýt t°¡i, vàng trông r¥t ngon °ãc nhïng ng°Ýi bán rong bày bán ß mÍi góc phÑ. M×i buÕi sáng tôi dùng mÙt vài qu£ quýt cho bïa sáng. Khi ng°Ýi phåc vå ¿n hÏi tôi dùng gì cho bïa iÃm tâm tôi nói vÛi anh ta: t¥t c£ thé mà tôi muÑn là mÙt qu£ quýt. Anh ta i ra và vài phút sau quay trß l¡i : "Xin l×i ông, không có quýt".

Tôi h¡i cáu và hÏi l¡i "Sao l¡i th¿ °ãc ? Anh có mÙt bàn §y quýt cho bïa sáng vào m×i sáng. Ch¯c ch¯n ph£i còn quýt trong b¿p ché ?".

"Xin l×i", anh ta l¯c §u "Ông dùng d°a h¥u °ãc không ?"

Tôi tr£ lÝi "Thôi °ãc, mang cho tôi ít d°a h¥u".

5 phút sau, ng°Ýi phåc vå quay l¡i vÛi mÙt chi¿c )a ñng 3 qu£ quýt ã bóc vÏ. Anh ta nói " Tôi tìm th¥y quýt. Không có d°a h¥u".

Giá nh° bi¿t tr°Ûc vÁ mÙt iÁu gì ó, tôi có thà tiên oán °ãc chuyÇn gì s½ x£y ra. Và tôi cing có thà tìm th¥y nhiÁu thé trên chi¿c )a và ngoài cía phòng. Nhïng iÁu mà tôi s½ không bao giÝ bi¿t n¿u không i vòng quanh th¿ giÛi à vi¿t bài cho tÝ báo cça tôi.

Trß thành mÙt nhà bình lu­n các v¥n Á quÑc t¿ cça ThÝi báo NewYork thñc sñ là mÙt công viÇc tÑt nh¥t th¿ giÛi. Ý tôi là ai ó s½ ph£i có công viÇc tÑt nh¥t, úng không ? Vâng, và tôi ã có nó. Lý do khi¿n cho công viÇc này °ãc coi là công viÇc v) ¡i là vì tôi có thà trß thành mÙt khách du lËch i vòng quanh th¿ giÛi vÛi mÙt con m¯t nhìn nh­n và ghi chép. Tôi có thà i b¥t cé n¡i âu, vào b¥t cé lúc nào và bày tÏ quan iÃm vÁ nhïng gì nghe th¥y, nhìn th¥y. Nh°ng v¥n Á lÛn ·t ra là: tôi phiêu l°u vÛi thái Ù nào ? VÛi lng kính gì, triÃn vÍng và hÇ thÑng tÕ chéc ra sao à có thà nhìn nh­n th¿ giÛi, b£n ch¥t sñ viÇc, coi trÍng chúng, °a ra quan iÃm và giúp Ùc gi£ có thà hiÃu v¥n Á ?

Þ mÙt vài khía c¡nh nào ó, nhïng ng°Ýi tiÁn nhiÇm cça tôi ã làm viÇc ó dÅ dàng h¡n. HÍ sÑng trong thÝi ¡i mà mÍi thé Áu en tr¯ng rõ ràng. Tôi là nhà bình lu­n các v¥n Á quÑc t¿ thé 15 cça tÝ báo. Thñc ra, "Các v¥n Á quÑc t¿" là mÙt måc nhiÁu tuÕi nh¥t cça tÝ báo, °ãc khai sinh të mÙt ng°Ýi phå nï ·c biÇt, Anne O'Hare Mc Cormick và có tên gÍi ban §u là "Þ châu Âu" vì thÝi ó "Þ châu Âu" là v¥n Á mang tính quÑc t¿ Ñi vÛi h§u h¿t ng°Ýi dân Mù và cing r¥t ng«u nhiên mÙt nhà bình lu­n n°Ûc ngoài cça tÝ báo là ng°Ýi châu Âu. Theo tiÃu sí 1954 trên ThÝi báo, bà Mc Cormick ã nói bà b¯t §u công viÇc vi¿t các v¥n Á n°Ûc ngoài vÛi t° cách là vã cça ngài McCormick, mÙt kù s° Dayton, ng°Ýi i cùng bà tÛi châu Âu (Ngày k÷ niÇm cça ThÝi báo NewYork). HÇ thÑng quÑc t¿ mà bà Á c­p tÛi là sñ tan rã cça hÇ thÑng séc m¡nh châu Âu Versailles và cn nguyên cça cuÙc chi¿n tranh th¿ giÛi l§n thé II.

Do n°Ûc Mù b¯t §u nÕi trÙi të th¿ chi¿n II, l¥n rÙng ra toàn th¿ giÛi nh° mÙt siêu c°Ýng vÁ kinh t¿ quân sñ vÛi nhïng nhiÇm vå toàn c§u và ganh ua so tài vÛi Liên bang Xô vi¿t nên chç Á cça vÙt báo thay Õi nm 1954 thành "Các v¥n Á quÑc t¿". Toàn th¿ giÛi là sân ch¡i cça Mù và toàn th¿ giÛi là v¥n Á nên mÍi n¡i Áu n£y sinh tranh lu­n vÛi Liên bang Xô vi¿t. HÇ thÑng quÑc t¿ chi¿n tranh l¡nh, vÛi sñ tranh giành £nh h°ßng và quyÁn lñc giïa chç ngh)a t° b£n ph°¡ng Tây và chç ngh)a xã hÙi ph°¡ng ông, giïa Washington, Matxc¡va và B¯c Kinh, trß thành chç Á chính mà 3 nhà bình lu­n "các v¥n Á quÑc t¿" ti¿p theo cça ThÝi báo NewYork luôn xoáy vào thÝi gian sau ó.

Tôi b¯t §u phå trách chuyên måc này §u nm 1995, thÝi iÃm mà chi¿n tranh l¡nh ã i qua, béc t°Ýng Béclin såp Õ và Liên bang Xôvi¿t chÉ còn là quá khé. Tôi ã có mÙt dËp tÑt à chéng ki¿n mÙt trong nhïng giây phút cuÑi cùng cça Liên bang Xô vi¿t t¡i iÇn Kremlin. ó là ngày 16/12/1991, Ngo¡i tr°ßng Mù James A.Baker III ang ß thm Matxc¡va, khi Boris Yeltsin thay th¿ vË trí cça Mikhail Gorbachev. Tr°Ûc ó, b¥t cé l§n nào Baker g·p Gorbachev hÍ th°Ýng nói chuyÇn t¡i s£nh dát vàng St.Cathernine cça iÇn Kremlin. Th°Ýng thì bÑi c£nh do cánh nhà báo s¯p ·t. Baker và các cÙng sñ s½ chÝ sau 2 l§n cía g× lÛn ß cuÑi s£nh dài Kremlin, còn Gorbachev và cÙng sñ éng sau cía cça cuÑi s£nh Ñi diÇn. Và sau ó, sau tín hiÇu, các cánh cía Ùt nhiên mß và hai bên ti¿n vào, g·p nhau và b¯t tay tr°Ûc Ñng kính máy quay ß giïa phòng. Còn hôm ó, Baker ¿n cuÙc hÍp theo giÝ ã Ënh, cía mß và Boris Yeltsin b°Ûc ra, thay vì Gorbachev. Boris Yeltsin ã nói vÛi Baker : "Mëng ngài ¿n vÛi m£nh ¥t Nga và toà cung iÇn này". VÁ sau, Baker cing ã có cuÙc g·p vÛi Gorbachev nh°ng rõ ràng là quyÁn lñc ã °ãc chuyÃn giao. Nhóm phóng viên chúng tôi, nhïng ng°Ýi chéng ki¿n sñ kiÇn lËch sí ó, ã dành trÍn mÙt ngày ß iÇn Kremlin. Ngày hôm ó bên ngoài tuy¿t r¡i r¥t nhiÁu, và khi chúng tôi b°Ûc ra ngoài m·t trÝi ã x¿ bóng. Chúng tôi th¥y iÇn Kremlin nh° khoác mÙt chi¿c áo §y tuy¿t. Và khi chúng tôi b°Ûc ra cÕng Spassky cça iÇn Kremlin, gi§y bám §y tuy¿t. Tôi nh­n ra r±ng lá cÝ Ï búa liÁm cça liên bang Xôvi¿t v«n tung bay trên nóc iÇn, biÃu t°ãng chói sáng h¡n 70 nm. Tôi tñ nhç : "ây có l½ là l§n cuÑi cùng tôi nhìn th¥y lá cÝ ó". Và qu£ th­t, chÉ vài tu§n sau ó nó ã không còn và r¡i vào quá khé khi nh¯c tÛi hÇ thÑng chi¿n tranh l¡nh.

Tuy nhiên vì ph£i t­p trung b¯t tay vào công viÇc mÛi vài nm sau ó nên tôi ch°a thñc sñ hiÃu rõ cái gì ã thay th¿ hÇ thÑng chi¿n tranh l¡nh à trß thành mÙt c¡ ch¿ tÕ chéc thÑng trË. Tôi thñc sñ b¯t §u công viÇc cça nhà bình lu­n các v¥n Á quÑc t¿ vÛi t° cách là mÙt khách du lËch nh°ng không có chính ki¿n - chÉ vÛi mÙt tâm hÓn mß. GiÑng nh° nhïng ng°Ýi khác, tôi chÉ Á c­p tÛi v¥n Á "th¿ giÛi thÝi kó H­u chi¿n tranh l¡nh" trong nhiÁu nm. Chúng ta ã bi¿t vÁ mÙt vài hÇ thÑng mÛi vÛi bÙ ph­n c¥u thành khác nhau Ñi vÛi các mÑi quan hÇ quÑc t¿ nh°ng chúng ta không thà Ënh ngh)a °ãc nó là cái gì và chúng ta ã Ënh ngh)a không giÑng vÛi b£n ch¥t cça nó. ó không ph£i là chi¿n tranh l¡nh. Vì th¿ mÍi ng°Ýi Áu gÍi là th¿ giÛi h­u chi¿n tranh l¡nh.

Càng i nhiÁu tôi càng hiÃu rõ h¡n vÁ hÇ thÑng này. MÙt h¿ thÑng vÛi lôgic ci và phù hãp vÛi tên gÍi ci : "Toàn c§u hoá". Toàn c§u hoá không ph£i là mÙt hiÇn t°ãng và cing không ph£i là mÙt xu h°Ûng nh¥t thÝi. Ngày nay toàn c§u hoá là mÙt h¿ thÑng quÑc t¿ rÙng lÛn, Ënh hình chính trË trong n°Ûc cing nh° quan hÇ Ñi ngo¡i cça t¥t c£ các quÑc gia, và chúng ta c§n ph£i hiÃu iÁu ó.

Khi tôi nói "hÇ thÑng chi¿n tranh l¡nh" và "hÇ thÑng toàn c§u hoá", ý tôi muÑn Á c­p là gì ?

ó là tôi muÑn nói, là mÙt hÇ thÑng th¿ giÛi Chi¿n tranh l¡nh có séc m¡nh ·c tr°ng riêng : cân b±ng giïa Mù và Liên bang Xô vi¿t. Chi¿n tranh l¡nh cing có nhïng quy t¯c riêng : trong các v¥n Á quÑc t¿, không mÙt c°Ýng quÑc nào °ãc xâm ph¡m gây £nh h°ßng tÛi hoà bình cça b¥t kó quÑc gia nào; trong l)nh vñc kinh t¿, các n°Ûc kém phát triÃn t­p trung vào viÇc duy trì các ngành công nghiÇp trong n°Ûc, các n°Ûc ang phát triÃn h°Ûng vào xu¥t kh©u, các n°Ûc xã hÙi chç ngh)a tñ cung tñ c¥p còn các n°Ûc ph°¡ng Tây tham gia vào các ho¡t Ùng th°¡ng m¡i. Chi¿n tranh l¡nh có quan iÃm thÑng trË riêng : có mâu thu«n giïa chç ngh)a xã hÙi và chç ngh)a cÙng s£n, trong quan hÇ giïa các n°Ûc bÛt cng th³ng, không liên minh và chú trÍng c£i tÕ kinh t¿. Chi¿n tranh l¡nh có xu th¿ dân chç riêng : viÇc di c° të ông sang Tây bË h¡n ch¿ bßi béc rào s¯t nh°ng di dân të Nam lên B¯c l¡i khá m¡nh m½. Chi¿n tranh l¡nh có béc tranh riêng : lãnh thÕ th¿ giÛi phân chia thành phe cÙng s£n, Ph°¡ng tây, trung l­p và con ng°Ýi trong mÙt ¥t n°Ûc có thà thuÙc vÁ mÙt trong 3 phe. Chi¿n tranh l¡nh có nhïng công nghÇ phát triÃn ·c tr°ng : vi khí h¡t nhân và cuÙc cách m¡ng công nghÇ l§n thé 2 thÑng trË nh°ng nhiÁu ng°Ýi ß các n°Ûc ang phát triÃn cÝ Ï búa liÁm v«n là nhïng v­t dång phÕ bi¿n. Chi¿n tranh l¡nh có biÇn pháp o l°Ýng séc m¡nh riêng : phóng tên lía h¡t nhân h¡ng n·ng. Và cuÑi cùng, chi¿n tranh l¡nh có mong muÑn tiêu diÇt vi khí h¡t nhân. T¥t c£ các nhân tÑ trên cça hÇ thÑng chi¿n tranh l¡nh £nh h°ßng tÛi chính trË và quan hÇ quÑc t¿ cça mÙt quÑc gia. HÇ thÑng chi¿n tranh l¡nh không t¡o nên mÍi thé nh°ng hình thành nên nhiÁu thé.

HÇ thÑng toàn c§u hoá thay th¿ hÇ thÑng chi¿n tranh l¡nh hiÇn nay cing là mÙt hÇ thÑng quÑc t¿ vÛi nhïng biÃu hiÇn ·c tr°ng.

§u tiên, không giÑng nh° hÇ thÑng chi¿n tranh l¡nh, hÇ thÑng toàn c§u hoá không ph£i là mÙt hÇ thÑng t)nh mà là mÙt quá trình luôn bi¿n Õi : toàn c§u hóa liên quan tÛi viÇc hÙi nh­p t¥t y¿u vào các thË tr°Ýng, các thà ch¿ và công nghÇ ß méc Ù ch°a tëng có tr°Ûc ây - theo ó m×i cá nhân, m×i tÕ chéc, m×i thà ch¿ quÑc gia có thà ti¿p c­n vÛi th¿ giÛi sâu rÙng h¡n, nhanh h¡n và ít tÑn kém h¡n so vÛi tr°Ûc ây Óng thÝi cing t¡o ra ph£n éng dï dÙi të nhïng th¿ lñc hung tàn ho·c dÅ bË tåt h­u.

T° t°ßng chç ¡o ±ng sau toàn c§u hoá là chç ngh)a t° b£n thË tr°Ýng tñ do - b¡n càng à cho các th¿ lñc thË tr°Ýng iÁu chÉnh nÁn kinh t¿ cça b¡n càng mß cía, tñ do hoá th°¡ng m¡i và c¡nh tranh Óng thÝi nÁn kinh t¿ s½ ho¡t Ùng hiÇu qu£ h¡n, thËnh v°ãng h¡n. Toàn c§u hoá có ngh)a là chç ngh)a t° b£n tñ do thË tr°Ýng s½ lan rÙng ra mÍi quÑc gia trên toàn th¿ giÛi. Toàn c§u hoá cing ·t ra nhïng quy t¯c kinh t¿ riêng : nhïng quy t¯c liên quan tÛi v¥n Á mß cía, bãi bÏ các quy Ënh kh¯t khe và t° hïu hoá nÁn kinh t¿.

Không giÑng hÇ thÑng chi¿n tranh l¡nh, toàn c§u hoá có vn hoá chç ¡o riêng vÛi xu h°Ûng t°¡ng Óng giïa các quÑc gia. Nhïng k÷ nguyên tr°Ûc ây, sñ t°¡ng Óng vÁ vn hoá chÉ diÅn ra trên quy mô mÙt vùng, khu vñc - vn hoá Hy L¡p ß C­n ông, vn hoá Ëa trung h£i ß Hy L¡p, vn hoá ThÕ Nh) Kó ß Trung Á, B¯c Phi, châu Âu và Trung ông theo vn hoá Ottomans ho·c nét vn hoá Nga ß ông Âu, Trung Âu và mÙt ph§n lai Á Âu ß liên bang Xô vi¿t. VÁ ph°¡ng diÇn vn hoá, toàn c§u hoá là sñ £nh h°ßng sâu rÙng, không h³n là vn hoá Mù hoàn toàn - të Big Macs tÛi iMacs, Mickey Mouse.

Toàn c§u hoá phát triÃn nhïng công nghÇ riêng : iÇn toán hoá, thu nhÏ, sÑ hoá, vÇ tinh, cáp và Internet. Nhïng công nghÇ mÛi này t¡o nên nhïng viÅn c£nh mÛi cho toàn c§u hoá. N¿u xu h°Ûng cça chi¿n tranh l¡nh là sñ phân chia biÇt l­p giïa các quÑc gia thì xu h°Ûng cça toàn c§u hoá là hÙi nh­p. BiÃu t°ãng cça chi¿n tranh l¡nh là mÙt béc t°Ýng - chia r½ mÍi ng°Ýi thì biÃu t°ãng cça toàn c§u hoá là mÙt website - liên k¿t t¥t c£ mÍi ng°Ýi l¡i vÛi nhau. Công cå sí dång trong thÝi kó chi¿n tranh l¡nh là "hiÇp Ënh chính trË" còn thÝi toàn c§u hoá là "Tho£ thu­n th°¡ng m¡i".

MÙt khi mÙt quÑc gia ti¿n hành toàn c§u hoá, quÑc gia ó b¯t §u quÑc t¿ hoá, hÙi nh­p và th°Ýng cÑ g¯ng ·t mình trong bÑi c£nh toàn c§u. Mùa hè 1998, tôi ang ß thm Amman, Jordan và dùng cà phê ß khách s¡n Liên låc Ëa vÛi mÙt ng°Ýi b¡n Rami Khouri - mÙt £ng viên cao c¥p cça Jordan. Chúng tôi ngÓi nói chuyÇn và tôi ã hÏi anh ta có cái gì mÛi không ? iÁu §u tiên anh ta nói vÛi tôi là : "Jordan mÛi có tên trong b£n dñ báo thÝi ti¿t toàn th¿ giÛi qua CNN". iÁu mà Rami muÑn nói ây là mÙt sñ kiÇn quan trÍng Ñi vÛi Jordan à th¥y °ãc r±ng mÍi ng°Ýi trên toàn th¿ giÛi có thà bi¿t °ãc thÝi ti¿t ß Amman ra sao. Nó khi¿n cho nhïng ng°Ýi Jordan c£m th¥y quan trÍng h¡n và có niÁm tin r±ng hÍ s½ trß nên giàu có h¡n vì thu hút nhiÁu khách thm qua du lËch hay các nhà §u t° të các n°Ûc khác trên th¿ giÛi. MÙt ngày sau khi g·p Rami, tôi ã tÛi Israel và g·p Frenkel, thÑng Ñc ngân hàng Trung °¡ng Israel Óng thÝi là nhà kinh t¿ hÍc ã hÍc ß tr°Ýng ¡i hÍc Chicago. Frenkel nh¥n m¡nh tÛi mÙt xu th¿ thay Õi trong t°¡ng lai : "Tr°Ûc ây, khi chúng tôi nói vÁ kinh t¿ v) mô, chúng tôi b¯t §u të viÇc xem xét thË tr°Ýng nÙi Ëa, hÇ thÑng tài chính và mÑi quan hÇ giïa chúng. Còn sau này chúng tôi b¯t §u xem xét nÁn kinh t¿ quÑc t¿. Có c£m giác là iÁu mà chúng tôi làm r¥t quan trÍng Ñi vÛi viÇc kinh doanh cça b£n thân chúng tôi và sau ó là có ích cho công ty xu¥t kh©u. HiÇn nay chúng tôi làm ng°ãc l¡i nhïng gì tr°Ûc ây v«n làm. ëng hÏi chúng tôi s½ xu¥t kh©u sang thË tr°Ýng nào sau khi quy¿t Ënh s£n xu¥t cái gì, thay vào ó hãy ti¿n hành nghiên céu c¡ ch¿ toàn c§u và sau ó mÛi quy¿t Ënh s£n xu¥t cái gì. iÁu ó thay Õi toàn bÙ suy ngh) cça b¡n".

BiÇn pháp o l°Ýng séc m¡nh cça chi¿n tranh l¡nh r¥t m¡nh, ·c biÇt là qua viÇc phóng tên lía. Trong khi ó, o l°Ýng séc m¡nh cça toàn c§u hoá là tÑc Ù - tÑc Ù th°¡ng m¡i, du lËch, viÅn thông và cách m¡ng. Nói vÁ chi¿n l¡nh l¡nh là nói vÁ ph°¡ng trình nng l°ãng cça Anhxtanh, e = mc2. Còn nói vÁ toàn c§u hoá là nói vÁ lu­t cça Moore - cé hai nm tÑc Ù m¡ch xí lý l¡i tng g¥p ôi. Trong thÝi kó chi¿n tranh l¡nh, câu hÏi th°Ýng trñc là " "Tên lía cça b¡n lÛn cá nào ?" thì trong thÝi ¡i toàn c§u hoá thay b±ng câu hÏi "modem cça b¡n nhanh chëng nào ?".

N¿u các nhà kinh t¿ hÍc cça thÝi kó chi¿n tranh l¡nh là Karl Marx và John Maynard Kenyes - nhïng ng°Ýi mà theo cách riêng cça mình muÑn ch¿ ngñ chç ngh)a t° b£n - thì các nhà kinh t¿ hÍc trong thÝi kó toàn c§u hoá là Joseph Schumpeter và chç tËch Intel Andy Grove - ng°Ýi thích gi£i phóng chç ngh)a t° b£n. Schumpeter - cñu BÙ tr°ßng tài chính Áo và giáo s° cça Harvard nh¥n m¡nh quan iÃm này trong cuÑn sách Chç ngh)a t° b£n, chç ngh)a xã hÙi và Ch¿ Ù dân chç. Theo ó, b£n ch¥t cça chç ngh)a t° b£n là mÙt quá trình "triÇt tiêu sáng t¡o" - liên tåc phá hu÷ cái ci, kém hiÇu qu£ và thay th¿ b±ng nhïng cái mÛi hiÇu qu£ h¡n. Andy Grove ã phát triÃn ý t°ßng cça Schumpeter "chÉ hoang t°ßng mÛi tÓn t¡i" à làm tña Á cho cuÑn sách nói vÁ cuÙc sÑng ß Silicon Valley và khai thác d°Ûi nhiÁu hình théc, mô hình kinh doanh trong chç ngh)a t° b£n toàn c§u hoá. Grove ã làm sáng tÏ quan iÃm dân chç và chuyÃn Õi ngành ngày nay ang diÅn ra ngày càng nhanh h¡n, m¡nh h¡n. NhÝ nhïng Ùt phá trong công nghÇ, kù thu­t, nhïng phát minh mÛi nh¥t cça b¡n cing s½ sÛm l×i thÝi ho·c trß thành thé hàng hoá chÛp nhoáng. Vì th¿ chÉ có nhïng ng°Ýi hoang t°ßng - nhïng ng°Ýi luôn mang trong mình suy ngh) sáng t¡o cái mÛi và s½ phá hu÷ chúng và sau ó l¡i sáng t¡o - mÛi có thà tÓn t¡i. Nhïng quÑc gia sµn sàng ch¥p nh­n i theo chç ngh)a t° b£n ph£i nhanh chóng óng cía nhïng công ty làm n kém hiÇu qu£ mÛi ki¿m °ãc nhiÁu tiÁn và trñc ti¿p sáng t¡o ra cái mÛi, thËnh v°ãng phát ¡t trong thÝi ¡i toàn c§u hóa. Nhïng n°Ûc hoàn toàn phå thuÙc vào chính phç, b£o hÙ nhiÁu và không ti¿n hành sñ phá hu÷ có tính sáng t¡o s½ bË tåt h­u.

James Surowecki - nhà bình lu­n kinh t¿ cça t¡p chí Slate ã xem xét cuÑn sách cça Grove và k¿t lu­n r±ng iÁu mà Schumpeter và Grove muÑn Á c­p là b£n ch¥t cça các nÁn kinh t¿ trong thÝi kó toàn c§u hoá. ó là : " Õi mÛi thay th¿ truyÁn thÑng. HiÇn t¡i - và có thà là trong t°¡ng lai - s½ thay th¿ quá khé. Không có v¥n Á nào lÛn bßi cái gì ¿n s½ ¿n và cái ó chÉ có thà ¿n n¿u nhïng cái hiÇn nay ã l×i thÝi. iÁu ó s½ t¡o cho hÇ thÑng có sñ Õi mÛi và khó có thà theo kËp vì h§u h¿t mÍi ng°Ýi th°Ýng có xu th¿ thích cái gì ó an toàn cho t°¡ng lai h¡n là mÙt viÅn c£nh không ch¯c ch¯n& Chúng tôi không buÙc b¡n ph£i thi¿t l­p l¡i các mÑi quan hÇ Ã phù hãp vÛi tình hình mÛi. Schumpeter và ti¿p ¿n là Grove ch°a °a ra lÝi khuyên c§n ph£i làm gì à giàu có h¡n trong th¿ giÛi hiÇn nay".

Qu£ th­t, n¿u ví chi¿n tranh l¡nh là mÙt môn thà thao thì nó giÑng nh° môn võ Summo, nói nh° Michael Mandelbaum - giáo s° gi£ng d¡y các v¥n Á quÑc t¿ ß tr°Ýng ¡i hÍc Johns Hopkins : "ó là mÙt môn thà thao có hai võ sù to béo lñc l°áng éng trong mÙt vòng tròn vÛi t¥t c£ iÇu bÙ, nghi lÅ và di chuyÃn ch­m ch¡p nh°ng thñc ra không m¥y khi ch¡m vào nhau cho tÛi khi k¿t thúc tr­n ¥u - thÝi kh¯c nào ó hai bên xô ©y nhau và ng°Ýi thua cuÙc là ng°Ýi ra khÏi vòng tròn song không ai bË gi¿t".

Ng°ãc l¡i n¿u toàn c§u hoá °ãc ví là mÙt mÙt thà thao thì nó giÑng nh° môn thi ch¡y n°Ûc rút 100 mét. Và viÇc b¡n giành chi¿n th¯ng bao nhiêu l§n cing không thành v¥n Á vì b¡n ph£i thi ¥u nïa trong ngày ti¿p theo. Và n¿u b¡n thua dù chÉ là 1 giây thì cing giÑng nh° khi b¡n thua trong 1 giÝ (Hãy hÏi các công ty a quÑc gia cça Pháp. Nm 1999, Pháp thay Õi lu­t lao Ùng, yêu c§u t¥t c£ thñc hiÇn ch¿ Ù làm viÇc gi£m 4 giÝ m×i tu§n të 39 giÝ xuÑng còn 35 giÝ nh°ng không c¯t gi£m l°¡ng. NhiÁu công ty ã ph£n Ñi sñ thay Õi này vì £nh h°ßng tÛi nng su¥t. Henri Thierry, giám Ñc nhân sñ cça Thomson - CSF Communications - mÙt công ty công nghÇ cao ß ngo¡i ô Paris ã phát biÃu trên TÝ b°u iÇn Washington : "Chúng tôiang ß trong bÑi c£nh c¡nh tranh toàn c§u. N¿u chúng tôi à m¥t mÙt iÃm vÁ nng su¥t chúng tôi s½ m¥t các ¡n ·t hàng. N¿u yêu c§u chúng tôi gi£m giÝ làm xuÑng còn 35 giÝ mÙt tu§n ch³ng khác gì yêu c§u v­n Ùng viên iÁn kinh ng°Ýi Pháp ch¡y 100 mét nh°ng i cà kheo. Khi ó ch¯c ch¯n hÍ không thà giành °ãc huy ch°¡ng".

Lý gi£i theo hÍc thuy¿t chính trË cça Carl Schmitt - ng°Ýi éc, chi¿n tranh l¡nh là mÙt th¿ giÛi "b¡n" và "thù" còn toàn c§u hoá là mÙt th¿ giÛi "hãp tác" và "c¡nh tranh".

N¿u mÑi quan tâm cça chi¿n tranh l¡nh là vi khí hçy diÇt cça k» thù, b¡n bi¿t r±ng iÁu tÑt h¡n c£ là sÑng trong mÙt th¿ giÛi hoà bình Õn Ënh thì lo ng¡i cça toàn c§u hoá là sñ thay Õi m¡nh m½ cça Ñi thç mà b¡n không thà nh­n th¥y, không thà c£m nh­n hay sÝ n¯m °ãc - công viÇc cça b¡n, cÙng Óng cça b¡n và n¡i làm viÇc có thà s½ thay Õi b¥t cé lúc nào do tác Ùng cça nhïng th¿ lñc kinh t¿, kù thu­t d¥u tên.

Trong thÝi kó chi¿n tranh l¡nh, chúng ta có thà ti¿p c­n °ãc vÛi °Ýng dây nóng giïa Nhà tr¯ng và iÇn Kremlin - biÃu t°ãng cça sñ chia r½, mâu thu«n và ít nh¥t là mÙt ai ó, giïa 2 siêu c°Ýng, chËu trách nhiÇm. Trong thÝi ¡i toàn c§u hoá chúng ta có thà thông qua Internet - biÃu t°ãng cça sñ k¿t nÑi và ch³ng ai chËu trách nhiÇm. HÇ thÑng b£o vÇ cça Chi¿n tranh l¡nh là radar - phát hiÇn nhïng mÑi e do¡ të bên kia béc t°Ýng Berlin. Còn hÇ thÑng b£o vÇ trong thÝi ¡i toàn c§u hoá là máy chi¿u tia X - à phát hiÇn nhïng e do¡ të bên trong.

CuÑi cùng nh°ng quan trÍng nh¥t là toàn c§u hoá có c¡ c¥u quyÁn lñc riêng, phéc t¡p h¡n c¡ c¥u trong chi¿n tranh l¡nh. HÇ thÑng chi¿n tranh l¡nh °ãc xây dñng riêng biÇt ß tëng quÑc gia và cân b±ng t¡i trung tâm nhÝ 2 siêu c°Ýng : Mù và Liên bang Xô vi¿t.

Ng°ãc l¡i, toàn c§u hoá °ãc xây dñng nên xung quanh 3 tråc cân b±ng an xen £nh h°ßng l«n nhau. ó là sñ cân b±ng vÁ truyÁn thÑng giïa các quÑc gia. Trong hÇ thÑng toàn c§u hoá, Mù hiÇn nay là mÙt c°Ýng quÑc m¡nh thÑng trË, Ùc quyÁn và t¥t c£ các n°Ûc khác Áu ph£i phå thuÙc dù ß c¥p Ù này hay ß c¥p Ù khác. Cân b±ng quyÁn lñc giïa Mù và các n°Ûc khác v«n là nhïng v¥n Á £nh h°ßng tÛi sñ Õn Ënh cça hÇ thÑng và có thà gi£i thích °ãc nhiÁu v¥n Á mà b¡n v«n th¥y trên trang nh¥t cça các tÝ báo : liÇu có sñ tranh giành Ir¯c ß Trung ông hay sñ mß rÙng cça NATO à Ñi phó vÛi Nga ß Trung Âu.

Th¿ cân b±ng thé hai trong hÇ thÑng toàn c§u hoá là giïa các quÑc gia vÛi các thË tr°Ýng toàn c§u. ThË tr°Ýng th¿ giÛi giúp hàng triÇu nhà §u t° có thà chuyÃn tiÁn vòng quanh th¿ giÛi chÉ b±ng mÙt cú nh¥p chuÙt. Tôi gÍi chúng là "Qu§n thà iÇn tí" và qu§n thà này tå hãp ß nhïng trung tâm tài chính lÛn cça th¿ giÛi nh° PhÑ Wall, HÓng Kông, Luân ôn và Frankfurt- nhïng n¡i mà tôi gÍi là " siêu thË tài chính". Thái Ù và hành Ùng cça Qu§n thà iÇn tí và Siêu thË tài chính có £nh h°ßng r¥t lÛn tÛi các n°Ûc, th­m chí kéo theo sñ suy tàn cça các chính phç. B¡n s½ không thà hiÃu °ãc trang nh¥t cça tÝ báo ngày nay nói gì - câu chuyÇn vÁ nhà lãnh ¡o Suharto ß Indonesia, såp Õ bên trong n°Ûc Nga hay chính sách tiÁn tÇ cça Mù trë khi b¡n phân tích °ãc diÅn bi¿n cça các Siêu thË tài chính.

Mù có thà tiêu diÇt b¡n b±ng cách th£ bom và các Siêu thË tài chính có thà khi¿n b¡n khuynh gia b¡i s£n b±ng cách h¡ th¥p giá cÕ phi¿u. Mù hiÇn là chç thà thÑng trË trong danh sách toàn c§u hoá ngày nay nh°ng không ph£i là nhân tÑ duy nh¥t £nh h°ßng tÛi sñ bi¿n Ùng cça danh sách này. B£ng danh sách toàn c§u hoá giÑng nh° mÙt b£ng th» - ôi thi các mi¿ng ghép ch¡y vòng quanh do bàn tay cça mÙt th¿ lñc nào ó và ôi khi xô lÇch vì nhïng bàn tay vô hình cça Siêu thË tài chính.

Cân b±ng thé ba là b¡n ph£i quan tâm tÛi viÇc tham gia vào hÇ thÑng toàn c§u hoá - ây thñc sñ là iÁu mÛi m» Ñi vÛi t¥t c£ mÍi ng°Ýi - ó là cân b±ng giïa cá nhân và các quÑc gia. Vì toàn c§u hoá s½ kéo Õ nhïng béc t°Ýng ngn cách giïa mÍi ng°Ýi và vì s½ k¿t nÑi th¿ giÛi l¡i nên s½ t¡o ra séc m¡nh lÛn cho m×i cá nhân, £nh h°ßng tÛi các thË tr°Ýng và các quÑc gia nhiÁu h¡n b¥t cé thÝi iÃm nào diÅn ra trong lËch sí. Ngày này b¡n không chÉ là ng°Ýi có séc m¡nh, b¡n còn có nhïng cá thà siêu c°Ýng. MÙt sÑ nhïng cá thà siêu c°Ýng có thà r¥t nóng n£y, mÙt sÑ có thà l¡i r¥t mÁm mÏng - nh°ng t¥t c£ hÍ Áu có thà hành Ùng trñc ti¿p, v°¡n ra th¿ giÛi mà không bó h¹p trong nÙi bÙ quÑc gia, công ty hay b¥t kó tÕ chéc cá nhân hay t­p thà nào khác.

Do chính phç Mù l¡ là nên Qu£n lý vÑn dài h¡n - mÙt sÑ k» ß Greenwich, Connecticut - ã ki¿m °ãc nhïng kho£n tài chính khÕng lÓ ß kh¯p mÍi n¡i trên toàn th¿ giÛi h¡n t¥t c£ các công ty tài chính n°Ûc ngoài nào ß Trung QuÑc. Osama Bin Laden, mÙt triÇu phú ng°Ýi A r­p thÑng l)nh hÇ thÑng toàn c§u ã tuyên bÑ gây ra mÙt chi¿n tranh ß Mù vào cuÑi nhïng nm 90, và Lñc l°ãng không quân Mù ã ph£i phóng tên lía tàu chi¿n t¥n công m·c dù Bin Laden ang sÑng ß mÙt quÑc gia khác. Chúng ta ã Ñt các qu£ tên lía t¡i mÙt t° gia Jody Williams - ng°Ýi ã giành °ãc gi£i th°ßng Nobel Hoà binh nm 1997 nhÝ nhïng óng góp Ñi vÛi viÇc kêu gÍi lÇnh c¥m bom mìn trên toàn th¿ giÛi. Thành công cça Jody Williams không hÁ có sñ trã giúp cça chính phç, th­m chí v¥n Á mà bà nêu ra là Ñi l­p vÛi 5 c°Ýng quÑc lÛn. Tuy nhiên vi khí bí m­t cça Jody Williams chính là tÕ chéc °ãc các nhóm kiÃm soát quân sñ và nhân quyÁn khác nhau trên 6 låc Ëa qua "e-mail".

Ngày nay, các quÑc gia lÛn nói chung và Mù nói riêng v«n óng vai trò quan trÍng nh°ng các Siêu thË tài chính và các Siêu c°Ýng kinh t¿ cing không kém ph§n. B¡n s½ không thà hiÃu °ãc hÇ thÑng toàn c§u hoá hay trang nh¥t cça mÙt tÝ báo buÕi sáng trë khi b¡n hiÃu °ãc r±ng ó nh° mÙt mÑi t°¡ng quan linh ho¡t xung quanh 3 tác nhân : các quÑc gia vÛi các quÑc gia, các quÑc gia vÛi các siêu thË tài chính và các siêu thË tài chính các quÑc gia vÛi các cá nhân có th¿ lñc, séc m¡nh.

à có thà hiÃu rõ b£n ch¥t và nhïng ©n ý bên trong hÇ thÑng toàn c§u hoá chúng ta c§n ph£i có nhiÁu thÝi gian. GiÑng nh° nhïng ng°Ýi khác ang cÑ iÁu chÉnh à phù hãp vÛi xu th¿ mÛi, b£n thân tôi cing ph£i tñ trau dÓi và nâng cao nng lñc à theo kËp vÛi nó. à gi£i thích nó diÅn ra nh° th¿ nào, hãy à tôi b¯t §u vÛi viÇc tñ thú nh­n r±ng tôi ã muÑn §u hàng trong mÙt thÝi gian r¥t dài. B¡n ã sµn sàng ch°a ? nó ây : Tôi ã tëng chÉnh sía nhïng b£n tin dñ báo thÝi ti¿t të Beirut.

Thñc t¿, tôi không t¡o ra chúng. iÁu ó có l½ là sai. Tôi chÉ "dñ báo". ó là vào nm 1979 và tôi làm viÇc vÛi t° cách là mÙt phóng viên mÛi vào nghÁ ß Beirut cho TÝ báo United Press International. Tôi th°Ýng ph£i làm viÇc ca êm và mÙt trong nhïng trách nhiÇm cça ng°Ýi vÁ sau là chÉnh sía l¡i b£n tin thÝi ti¿t të Beirut - có thà gÓm tin dñ báo thÝi ti¿t toàn th¿ giÛi cça UPI chuyÃn cho các báo m×i ngày. V¥n Á là ß Beirut không có nhân viên dñ báo thÝi ti¿t hay ít nh¥t là tôi th¥y không có ai. ây là mÙt ¥t n°Ûc ang ß trong cuÙc nÙi chi¿n. Ai quan tâm tÛi nhiÇt Ù th¿ nào ? MÍi ng°Ýi chÉ vui mëng là còn sÑng sót. NhiÇt Ù mà b¡n quan tâm ß Beirut trong nhïng ngày này là b£n thân b¡n - 98.60. Vì th¿ tôi dñ oán nhiÇt Ù s½ là bao nhiêu, th°Ýng theo cách ·c biÇt. à thu th­p thông tin cho b£n tin thÝi ti¿t tôi óng cía s£nh ho·c i dÍc phòng : "này, Almend, ngoài trÝi th¿ nào trong ngày hôm nay".

Và Ahmed ho·c Sonia ho·c aou s½ tr£ lÝi : " Ya'ani, trÝi có v» nóng?".

"Kho£ng 90 Ù: Tôi nói. "Ch¯c th¿, Thomas, anh nói gì ch³ng °ãc. MÍi thé có v» là nh° v­y". Và tôi vi¿t "Cao h¡n 90 Ù". Sau ó tôi hÏi : Kinda mát h¡n". Có ti¿ng tr£ lÝi "úng th¿, Thomas", "Kho£ng 72 Ù, anh muÑn nói th¿?" "úng, Thomas, anh nói gì ch³ng °ãc". Và tôi s½ vi¿t "D°Ûi 72 Ù". Th¿ là xong b£n tin dñ báo thÝi ti¿t ß Beirut.

NhiÁu nm sau ó tôi v«n nhÛ vÁ nhïng kho£ng thÝi gian tôi ã có khi làm viÇc ß måc kinh doanh cho ThÝi báo NewYork. Tôi °ãc giao trÍng trách vi¿t nhïng b£n tin, bài báo vÁ thË tr°Ýng chéng khoán hay bi¿n Ùng cça Óng ô la hàng ngày và ph£i gÍi iÇn cho các nhà môi giÛi sau khi thË tr°Ýng óng cía à bi¿t giá óng cía cça Óng ô la vÛi các Óng tiÁn m¡nh khác ho·c à xác Ënh t¡i sao ChÉ sÑ công nghiÇp bình quân Dow Jones tng hay gi£m. Tôi th°Ýng hay ng¡c nhiên vÁ sñ bi¿n Ùng cça thË tr°Ýng, Óng ô la tng, gi£m và mÙt sÑ nhà phân tích th°Ýng lý gi£i b±ng mÙt câu súc tích pha chút bông ùa t¡i sao 1,2 t÷ USD trong các ho¡t Ùng giao dËch trên 6 låc Ëa vÛi 24 múi giÝ khác nhau d«n tÛi sñ såt giá hay tng giá cça Óng ô la vÛi Óng yên Nh­t B£n chÉ vÛi 1/2 xu. Và t¥t c£ chúng tôi tin lÝi gi£i thích này. Nh°ng ôi khi trong tâm t°ßng, tôi th°Ýng tñ hÏi liÇu các nhà bình lu­n này có nói th­t? liÇu tình hình cça phÑ Wall giÑng nh° b£n tin thÝi ti¿t ß Beirut, khi ai ó óng cía s£nh ß các vn phòng ß Merill Lynch hay PaineWebber vÛi câu hÏi " Ahmend, t¡i sao hôm nay Óng ô la l¡i gi£m?". Và lÝi tr£ lÝi cça mÙt nhà môi giÛi chéng khoán hay mÙt th° ký i dÍc bàn cça mình s½ °ãc ng t£i trên tÝ báo ngày hôm sau nh° mÙt lÝi gi£i thích có tính ch¥t toàn c§u vÁ hành vi cça hàng nghìn th°¡ng nhân trên toàn th¿ giÛi.

Nm 1994, tôi là phóng viên th°Ýng trú tài chính và th°¡ng m¡i quÑc t¿ cho ThÝi báo NewYork, trong ó có nhïng v¥n Á àm phán th°¡ng m¡i giïa Mù và Nh­t b£n. Khi ang ngÓi và làm hiÇn vn b£n trên chi¿c máy tính nÑi m¡ng vào mÙt buÕi chiÁu, tôi ã nh­n °ãc 2 b£n tin të Reuters, b£n tin sau ti¿p nÑi ngay sau b£n tin kia tr°Ûc:

Óng ôla tng giá vÛi d¥u hiÇu l¡c quan vÁ cuÙc àm phán th°¡ng m¡i

NewYork (Reuters) - TriÃn vÍng l¡c quan vÁ mÙt tho£ thu­n th°¡ng m¡i giïa Washington và Tokyo ã giúp cho giá óng cía cça Óng ôla tng cao so vÛi các Óng tiÁn m¡nh khác.

CÕ phi¿u Blue Chip gi£m vì nhïng v¥n Á không ch¯c ch¯n xung quanh cuÙc àm phán th°¡ng m¡i.

NewYork (Reuters) - CuÑi ngày thé 6, giá cÕ phi¿u Blue Chip ã gi£m m¡nh do cuÙc àm phán th°¡ng m¡i cça Mù - Nh­t b£n không m¥y ch¯c ch¯n tr°Ûc khi lÇnh trëng ph¡t h¿t hiÇu lñc.

"Này, Ahmend, anh ngh) th¿ nào vÁ cuÙc àm phán th°¡ng m¡i Mù - Nh­t ?".

Cái mà tôi làm trong nhïng ngày °a ra b£n tin dñ báo thÝi ti¿t ß Beirut và cái mà Reuters °a tin vÁ thË tr°Ýng chéng khoán và tiÁn tÇ chÉ là cÑ g¯ng áp ·t mÙt sñ ki¿n - không m¥y thành công trong các tr°Ýng hãp. Tôi bi¿t khi tôi b¯t §u công viÇc là nhà bình lu­n các v¥n Á quÑc t¿ nm 1995, tôi s½ không tÓn t¡i lâu n¿u t¥t c£ iÁu mà tôi làm là áp ·t các sñ kiÇn nh° ã tëng dñ báo thÝi ti¿t ß Beirut. Vì th¿ c§n ph£i làm gì ? làm th¿ nào hiÃu và gi£i thích hÇ thÑng phéc t¡p toàn c§u hoá ?

Câu tr£ lÝi ng¯n gÍn là cái mà tôi ã hÍc °ãc "b¡n c§n ph£i làm 2 viÇc ngay l­p téc - xem xét th¿ giÛi ß nhiÁu góc Ù, triÃn vÍng có kh£ nng x£y ra và cùng lúc ó chuyÃn t£i nhïng phéc t¡p r¯c rÑi ó cho Ùc gi£ hiÃu thông qua nhïng câu chuyÇn ¡n gi£n". iÁu ó gi£i thích t¡i sao khi mÍi ng°Ýi hÏi tôi làm th¿ nào à chuyÃn t£i h¿t các v¥n Á th¿ giÛi ngày nay tôi tr£ lÝi là tôi dùng 2 công nghÇ : Tôi "làm nhà buôn thông tin" à hiÃu th¿ giÛi và tôi "kà chuyÇn" à gi£i thích nó.

Hãy xem xét tëng v¥n Á theo cách này. Th¿ nào là buôn thông tin ? ây là mÙt thu­t ngï thË tr°Ýng. Nói chung là ng°Ýi mua bán chéng khoán, hàng hoá hay ngo¡i hÑi trên các thË tr°Ýng khác thành công là ng°Ýi hiÃu rõ giá thËt rÍi ang bán ß Chicago là 1 USD/lb và ß NewYork là 1,5 USD/lb và vì th¿ anh ta mua thËt ß Chicago và bán l¡i ß NewYork. MÙt ng°Ýi có thà kinh doanh chênh lÇch trên nhiÁu thË tr°Ýng. Và mÙt ng°Ýi có thà áp dång viÇc ío trong l)nh vñc vn ch°¡ng. Có thà nói nhà vn v) ¡i ng°Ýi Tây Ban Nha Ortegay Gasset là ng°Ýi "mua thông tin vÛi giá r» ß Luân ôn và bán vÛi giá ¯t ß Tây Ban Nha". Ông th°Ýng lui tÛi t¥t c£ các th©m mù viÇn ß Luân ôn và sau ó chuyÃn t£i nhïng ý t°ßng c£m nh­n °ãc b±ng ti¿ng Tây Ban Nha cho Ùc gi£ quê nhà. Nh°ng liÇu b¡n có ang bán thËt lãn rÍi hay nhïng iÁu sâu sa bên trong, chìa khoá cho sñ thành công cça mÙt nhà kinh doanh n chênh lÇch là ph£i có m¡ng l°Ûi cÙng tác viên cung c¥p thông tin và thông tin rÙng và sau ó là bi¿t cách tÕng hãp theo cách riêng à ki¿m °ãc lãi nhu­n?

N¿u b¡n muÑn trß thành mÙt phóng viên hay mÙt nhà bình lu­n giÏi, hiÃu °ãc b£n ch¥t các v¥n Á quÑc t¿ ngày nay, b¡n ph£i làm °ãc mÍi viÇc theo cách t°¡ng tñ nh° v­y. Bßi vì hiÇn nay, h¡n bao giÝ h¿t, biên giÛi truyÁn thÑng giïa các ch¿ Ù chính trË, vn hoá, công nghÇ, tài chính, an ninh quÑc gia và sinh thái hÍc ang m¥t d§n. B¡n không thà gi£i thích °ãc mÙt v¥n Á mà không Á c­p tÛi nhïng v¥n Á khác và b¡n không thà gi£i thích °ãc t¥t c£ n¿u không xem xét mÍi khía c¡nh. Vì th¿, à trß thành mÙt nhà bình lu­n các sñ kiÇn quÑc t¿ hay mÙt phóng viên giÏi, b¡n ph£i hÍc cách làm sao mua bán thông tin të nhiÁu nguÓn khác nhau và t­p hãp l¡i thành mÙt béc tranh tÕng quát vÁ th¿ giÛi mà b¡n s½ không bao giÝ có n¿u à riêng l» tëng sñ kiÇn. ó là b£n ch¥t cça viÇc mua bán thông tin. MÙt th¿ giÛi mà t¥t c£ chúng ta ang sÑng t¥t c£ ã °ãc k¿t nÑi, kh£ nng ti¿p c­n thông tin và liên k¿t vÛi t¥t c£ các iÃm, các khu vñc là giá trË tng thêm cça mÙt nhà báo. N¿u b¡n không nhìn th¥y nhïng k¿t nÑi này, b¡n không thà nhìn th¥y th¿ giÛi.

Tôi ã ti¿p c­n nó qua mÙt tai n¡n, vì nhïng thay Õi trong công viÇc buÙc tôi ph£i nhìn nh­n ß nhiÁu góc Ù h¡n ng°Ýi khác cÑt chÉ Ã tÓn t¡i. Sñ viÇc ó x£y ra nh° sau :

Tôi b¯t §u cuÙc Ýi phóng viên nh° h§u h¿t nhïng phóng viên khác. Trong th­p k÷ §u tiên cça sñ nghiÇp, tôi phå trách v¥n Á "M¹ cça t¥t c£ các cuÙc chi¿n tranh bÙ l¡c" - cuÙc xung Ùt giïa Ar­p - Isarel, §u tiên të là Beirut sau ó là Jerusalem. Trong nhïng ngày ó, vi¿t báo Ñi vÛi tôi chç y¿u dña trên 2 nhân tÑ chính, ó là chính trË và vn hoá vì ß Trung ông vn hoá s½ quy¿t Ënh nhiÁu tÛi chính trË. ·t ß góc Ù khác, th¿ giÛi Ñi vÛi tôi là t¥t c£ nhïng gì nhìn th¥y mÍi ng°Ýi cÑ g¯ng bám rÅ cÙi nguÓn và nhÕ rÅ cça nhïng nhà hàng xóm.

Nm 1988, tôi rÝi Jerusalem, sau mÙt th­p k÷ ß Trung ông và tÛi Washington, n¡i tôi trß thành phóng viên ngo¡i giao cça ThÝi báo NewYork. Câu chuyÇn §u tiên tôi chËu trách nhiÇm là BÙ tr°ßng Ngo¡i giao cça Mù - nghe Th°ãng viÇn xác nh­n bÕ nhiÇm James A.Baker III. Tôi ã r¥t lúng túng khi nói r±ng c£ b±ng cí nhân và th¡c sù cça mình Áu l¥y ß ¢r­p và Trung ông và tôi dành h§u h¿t sñ nghiÇp phóng viên cça mình ß Trung ông mà không bi¿t gì m¥y vÁ các n¡i khác trên th¿ giÛi. Và tôi thñc sñ không bi¿t nhiÁu vÁ nhïng v¥n Á mà các th°ãng nghË sù ch¥t v¥n Baker vÁ HiÇp °Ûc START, Contras, Angola, CFE (nhïng lñc l°ãng ß châu Âu) kiÃm soát các cuÙc àm phán và NATO. Tôi nh° b¡i trong vô sÑ nhïng iÁu nghe th¥y. Tôi không tìm ra °ãc ý t°ßng chç ¡o nào. Tôi th­m chí cing không bi¿t mÙt nía trong sÑ nhïng cåm të vi¿t t¯t ngh)a là gì. Tôi không bi¿t Contras là phe mình hay phe Ëch, và tôi ngh) CFE là rõ l×i in, ó là chï "café" song thi¿u m¥t chï a. Tôi gÍi mÙt chi¿c taxi quay vÁ toà so¡n và t¥t c£ iÁu mà tôi có thà l°u giï ß trong §u là mÙt dòng biÃu ngï nÕi b­t trên tÝ B°u iÇn Washington sáng ngày hôm sau vÁ mÙt iÁu gì ó mà Baker ã nói (iÁu mà tôi không Á c­p tÛi trong câu chuyÇn cça mình). ChÉ nhÝ sñ giúp á cça mÙt phóng viên L§u nm góc cça t­p chí, Michael Gordon, tôi mÛi có thà hiÃu h¿t °ãc toàn bÙ câu chuyÇn trong ngày hôm ó. Th­t may m¯n, nhÝ 4 nm phå trách v¥n Á ngo¡i giao, i kho£ng 500.000 d·m °Ýng vÛi Baker, tôi có thà bÕ sung thêm nhân tÑ mÛi ngoài chính trË và vn hoá - an ninh cça mÙt quÑc gia - nhân tÑ cân b±ng quyÁn lñc. ó là các nhân tÑ trong mÑi quan hÇ cça các v¥n Á liên quan tÛi nhïng cánh tay quyÁn lñc, c¡nh tranh quyÁn lñc, kiÃm soát liên minh chi¿n tranh l¡nh và séc m¡nh Ëa chính trË. Vì hiÃu °ãc nhân tÑ mÛi này, quan iÃm 2 nhân tÑ ci cça tôi vÁ th¿ giÛi có sñ thay Õi. Tôi nhÛ mÙt l§n i cùng Baker sang Isarel và máy bay ã ph£i Õi h°Ûng bay qua Tel Aviv và mÙt °Ýng bay lÛn, rÙng, ngang qua bÝ Tây tr°Ûc khi h¡ cánh. Tôi ã nhìn ra ngòai cía sÕ chi¿c máy bay cça BÙ tr°ßng Ngo¡i giao Mù kh¯p d£i bÝ Tây và ngh) : B¡n xem, xét d°Ûi góc Ù séc m¡nh thu§n túy, n¡i này ch³ng có v» gì là quan trÍng. Tuy nhiên thú vË là ß ch× n¿u xét vÁ Ëa chính trË nó l¡i r¥t quan trÍng .

Sau chuy¿n i vÛi BÙ Ngo¡i giao Mù và ho¡t Ùng nh° mÙt phóng viên cça Nhà Tr¯ng (không h³n là nghÁ làm báo), tôi ã nhìn nh­n sñ viÇc vÛi nhiÁu lng kính h¡n vào nm 1994 khi Tòa so¡n giao cho tôi nhiÇm vå mÛi ó là sñ giao nhau giïa chính sách Ñi ngo¡i và tài chính quÑc t¿. V¥n Á này trß nên rõ ràng h¡n khi chi¿n tranh l¡nh k¿t thúc và Liên bang Xô vi¿t såp Õ. Tài chính và th°¡ng m¡i ngày càng có vai trò lÛn h¡n trong viÇc hình thành các mÑi quan hÇ quÑc t¿. NhiÇm vå xem xét sñ giao thoa giïa các nÁn kinh t¿ vÛi viÇc ho¡ch Ënh các chính sách an ninh quÑc gia giÑng nh° mÙt cuÙc thí nghiÇm Ñi vÛi tôi và Tòa so¡n. Tôi °ãc giao trÍng trách là mÙt phóng viên th°Ýng trú th°¡ng m¡i cça BÙ Ngân khÑ nh°ng kinh nghiÇm thì l¡i là mÙt phóng viên phå trách các v¥n Á cça BÙ Ngo¡i giao và Nhà Tr¯ng, nhiÇm vå òi hÏi tôi ph£i dung hòa t¥t c£. Chúng tôi mô t£ nhiÇm vå mÛi nh° là Ngo¡i giao th°¡ng m¡i hay Quan hÇ quÑc t¿ và tài chính . Tôi nh­n th¥y có 2 iÁu trong sñ giao thoa trên. MÙt là, vÛi sñ k¿t thúc cça hÇ thÑng chi¿n tranh l¡nh, mÑi giao thoa này t¡o ra mÙt l°ãng lÛn tin téc. Thé 2, không mÙt ai can thiÇp. Thay vào ó, có r¥t nhiÁu phóng viên th°¡ng m¡i nhïng ng°Ýi ch°a tëng có kinh nghiÇm ngo¡i giao. Có r¥t nhiÁu phóng viên ngo¡i giao song không ai làm vÁ v¥n Á tài chính. Và có nhiÁu phóng viên Nhà tr¯ng không liên quan tÛi Th°¡ng m¡i, tài chính hay các v¥n Á quÑc t¿ ó là viÇc mà chÉ có TÕng thÑng nói ho·c làm.

Ñi vÛi tôi, viÇc bÕ sung thêm nhân tÑ thË tr°Ýng tài chính vào danh sách các nhân tÑ chính trË, vn hóa và an ninh quÑc gia giÑng nh° eo chi¿c kính mÛi và Ùt nhiên nhìn th¿ giÛi ß 4 góc Ù. Tôi nhìn th¥y nhïng câu chuyÇn mÛi mà tr°Ûc ó ch°a tëng nh­n ra. Tôi nh­n ra mÙt chu×i các nguyên nhân cça các sñ kiÇn mà të tr°Ûc tÛi giÝ không gÍi tên °ãc. Tôi nhìn th¥y nhïng bàn tay vô hình và nhïng cái xích tay c£n trß các nhà lãnh ¡o và các quÑc gia làm mÍi thé mà tôi không hình dung ra °ãc tr°Ûc ó.

Nh°ng tr°Ûc ó không lâu tôi khám phá ra r±ng 4 nhân tÑ trên v«n ch°a ç. Khi °ãc giao trÍng trách nhà bình lu­n các v¥n Á quÑc t¿ tôi d§n d§n nh­n ra cái iÁu khiÃn sñ gia tng và séc m¡nh cça các thË tr°Ýng, cái gì ang tái hình thành các quÑc gia và các cá nhân liên quan ra sao và cái gì thñc sñ là iÃm m¥u chÑt cça tòan c§u hóa, cça nhïng công nghÇ tiên ti¿n g§n ây të Internet tÛi các thi¿t bË viÅn thông vÇ tinh. Tôi hiÃu r±ng mình không thà gi£i thích cho b£n thân mình mà hãy à Ùc gi£ làm viÇc ó. Các lñc l°ãng ang hình thành nên chính trË toàn c§u trë khi tôi hiÃu rõ h¡n vÁ nhïng công nghÇ ang t¡o ra séc m¡nh cho mÍi ng°Ýi, mÍi công ty và mÍi chính phç theo nhïng cách théc mÛi. Ai kiÃm soát °ãc nhïng k» i sn trong mÙt xã hÙi th°Ýng bË chÉ trích nh°ng ai kiÃm soát các cú iÇn tho¡i và cách théc mà hÍ ti¿n hành cing là nhïng v¥n Á. Bao nhiêu nhóm lñc l°ãng vi trang và bao nhiêu vi khí h¡t nhân trên ¥t n°Ûc cça b¡n s½ là chç Á bË chÉ trích. Nh°ng nng lñc truyÁn thông mà b¡n có Ñi vÛi Internet là bao nhiêu cing là v¥n Á. Vì th¿ tôi ph£i thêm mÙt nhân tÑ mÛi nïa là công nghÇ Ã trß thành mÙt phóng viên vÛi 5 lng kính. iÁu ó có ngh)a là thêm Silicon Valley vào danh sách các t° b£n trên th¿ giÛi Matxc¡va, B¯c Kinh, Luân ôn, Jerusalem và tôi c£m th¥y r±ng tôi ph£i tÛi thm m×i n¡i mÙt l§n trong mÙt nm à bi¿t °ãc cái gì ang diÅn ra.

CuÑi cùng, càng quan sát sñ v­n hành cça hÇ thÑng toàn c§u hóa, tôi càng hiÃu rõ nó, nó ã t¥n công vào nhïng th¿ lñc c£n trß sñ phát triÃn và sñ t°¡ng Óng theo ó, n¿u không c©n th­n có nguy c¡ tàn phá môi tr°Ýng và b£n s¯c vn hóa, mÙt nguy c¡ ch°a tëng có trong lËch sí loài ng°Ýi. Tôi d§n d§n nh­n ra r±ng n¿u không °a v¥n Á môi tr°Ýng vào trong các bài phân tích cça mình thì tôi s½ à m·c cho mÙt trong sÑ các th¿ lñc có thà ngn c£n ti¿n trình phát triÃn và làm thåt lùi quá trình toàn c§u hóa. Vì th¿ tôi bÕ sung thêm nhân tÑ thé 6 vào danh sách cça mình tñ rèn mình là nhà ho¡t Ùng môi tr°Ýng và quan tâm tÛi môi tr°Ýng trong các chuy¿n i à hiÃu rõ toàn c§u hóa £nh h°ßng th¿ nào tÛi các hÇ sinh thái và toàn c§u hóa khi¿n hÇ sinh thái bË tàn phá ra sao ?

HiÇn t¡i tôi xem xét các sñ kiÇn vÛi 6 lng kính và tôi không bi¿t lng kính ti¿p theo s½ là cái gì. Tuy nhiên n¿u và khi xu¥t hiÇn mÙt nhân tÑ nào mÛi, rõ ràng, tôi s½ thêm vào danh sách cça mình bßi tôi là mÙt nhà toàn c§u hóa . iÁu ó có ngh)a là tôi không ph£i là theo thuy¿t duy thñc (có §u óc thñc t¿) ng°Ýi ngh) mÍi thé trong th¿ giÛi ngày nay có thà lý gi£i b±ng viÇc tìm ki¿m séc m¡nh và lãi ích cça Ëa chính trË và các thË tr°Ýng không thành v¥n Á. Tôi cing không ph£i là nhà môi tr°Ýng hÍc và iÁu ph£i làm là b£o vÇ nó và phát triÃn không ph£i v¥n Á. Tôi cing không ph£i là nhà kù thu­t vÛi phát minh ra bÙ vi xí lý và Internet s½ quy¿t Ënh t°¡ng lai cça các v¥n Á quÑc t¿ - và Ëa chính trË không thành v¥n Á. Tôi không ph£i là ng°Ýi theo b£n ch¥t lu­n nhïng ng°Ýi tin r±ng thái Ù cça mÍi ng°Ýi có thà lý gi£i b±ng mÙt vài vn hóa ·c tr°ng hay ·c iÃm DNA và kù thu­t không thành v¥n Á. Và tôi không ph£i là mÙt nhà kinh t¿ hÍc tin r±ng b¡n có thà gi£i thích th¿ giÛi chÉ c§n Á c­p tÛi khái niÇm thË tr°Ýng và séc m¡nh chính trË và vn hóa không ph£i là v¥n Á.

Tôi tin r±ng hÇ thÑng mÛi cça toàn c§u hóa t¡o ra mÙt quÑc gia mÛi gÓm nhiÁu v¥n Á và chÉ có mÙt cách duy nh¥t nhìn nh­n, hiÃu và lý gi£i nó thông qua viÇc trao Õi 6 nhân tÑ mà tôi ã nêu ra ß trên ¥n Ënh méc Ù n·ng nh¹ khác nhau vào nhïng bÑi c£nh khác nhau trong tëng thÝi iÃm khác nhau, iÁu kiÇn khác nhau nh°ng luôn hiÃu r±ng giïa các nhân tÑ luôn có sñ t°¡ng quan và ó thñc sñ là y¿u tÑ chç ¡o trong các các mÑi quan hÇ quÑc t¿ hiÇn nay. Và vì th¿ trß thành mÙt nhà toàn c§u hóa cách duy nh¥t là k¿t nÑi mÙt cách có hÇ thÑng các v¥n Á, nhìn nh­n hÇ thÑng tòan c§u hóa và dñ oán nhïng bi¿n Ùng.

N¿u tôi sai l§m vÁ th¿ giÛi này thì iÁu ó cing sÛm nh­n ra. Nh°ng n¿u tôi không sai, s½ có r¥t nhiÁu ng°Ýi ph£i quay vÁ tr°Ýng hÍc l¡i. Tôi cho r±ng iÁu ó ·c biÇt quan trÍng Ñi vÛi c£ các nhà báo nhïng ng°Ýi chËu trách nhiÇm gi£i thích th¿ giÛi và các nhà chi¿n l°ãc nhïng ng°Ýi chËu trách nhiÇm t¡o thành nó, hãy suy ngh) giÑng nh° nhïng nhà toàn c§u hóa. HiÇn ang hình thành mÙt trang web g¯n k¿t t¥t c£ các th¿ giÛi, các thà ch¿ khác nhau, các phóng viên và các nhà chi¿n l°ãc c§n ph£i trß thành mÙt d£i nÑi liÁn nh° v­y. Th­t không may là c£ nghÁ làm báo và nghiên céu, xu h°Ûng suy ngh) Ùc l­p, co h¹p chuyên môn còn thâm cn cÑ ¿, th°Ýng lÝ i thñc t¿ là th¿ giÛi hiÇn nay không còn phân chia thành nhïng m£ng riêng biÇt và °Ýng biên giÛi giïa các quÑc gia vÁ chính trË, kù thu­t, kinh t¿ ang d§n m¥t i.

à tôi cho các b¡n mÙt ví då. Cách ây m¥y nm, chính quyÁn Clinton luôn e dÍa áp ·t lÇnh trëng ph¡t th°¡ng m¡i Ñi vÛi Nh­t b£n trë khi n°Ûc này dá bÏ mÍi hàng rào thu¿ quan và phi thu¿ quan Ñi vÛi các lo¡i hàng hóa. Trong các cuÙc th°¡ng thuy¿t vÛi chính phç d°Ýng nh° ¡i diÇn th°¡ng m¡i Mù Mickey Kantor - mÙt con ng°Ýi thông minh - luôn nh­n °ãc sñ çng hÙ song ¿n phút chót TÕng thÑng Clinton ã ph£n Ñi viÇc áp dång tr£ ia Ñi vÛi Nh­t b£n. Þ ây sñ viÇc mà tôi t°ßng t°ãng diÅn ra bên trong vn phòng b§u dåc là:

Kantor i vào vn phòng, dëng l¡i ß mÙt cái gh¿ tr°Ûc TÕng thÑng và nói: "Th°a ngài, ng°Ýi Nh­t ang c£n trß chúng ta, hÍ không cho phép hàng hoá xu¥t kh©u cça chúng ta vào thË tr°Ýng. ã ¿n lúc chúng ta ph£i °a ra lÇnh trëng ph¡t. N¿u làm °ãc iÁu này, các liên oàn s½ çng hÙ chúng ta".

TÕng thÑng áp l¡i : "Mickey, anh nói úng. Hãy i làm ngay i". Nh°ng ngay khi Kantor quay gót Ënh i thñc hiÇn thì BÙ tr°ßng Th°¡ng m¡i, Robert Rubin s½ xu¥t hiÇn ß cía vn phòng và nói : "Ôi, th°a TÕng thÑng, ông th¥y ¥y, n¿u chúng ta áp dång lÇnh trëng ph¡t th°¡ng m¡i Ñi vÛi Nh­t b£n, Óng ôla s½ gi£m m¡nh, ng°òi Nh­t s½ bán ra h¿t sÑ cÕ ph§n mà hÍ có và lãi su¥t trong n°Ûc s½ tng lên". L­p téc, TÕng thÑng s½ quay sang Kantor ang chu©n bË khu¥t sau cánh cía "Ò, Mickey, Mickey. Quay l¡i ây mÙt chút. Chúng ta s½ bàn vÁ v¥n Á ban nãy".

Vài ngày sau ó. Kantor quay trß l¡i vn phòng và °a ra lÝi Á nghË l§n tr°Ûc. Lúc ó, TÕng thÑng g§n nh° ch¯c ch¯n ã Óng ý và nói : "Tôi không nh°ãng bÙ b¥t kó iÁu gì Ñi vÛi Nh­t b£n nïa, Mickey, lÇnh trëng ph¡t, hãy thñc hiÇn i". Và khi Kantor s¯p làm viÇc này thì BÙ tr°ßng QuÑc phòng William Perry s½ xu¥t hiÇn và nói "Th°a TÕng thÑng, ông th¥y ¥y n¿u chíng ta áp dång lÇnh trëng ph¡t th°¡ng m¡i Ñi vÛi Nh­t b£n, ng°Ýi Nh­t s½ không àm phán l¡i vÛi chúng ta vÁ v¥n Á Okinawa hay v¥n Á lò ph£n éng h¡t nhân mà chúng ta ang quan tâm". TÕng thÑng s½ l­p téc gÍi Kantor trß l¡i và nói "Mickey, Mickey. Quay l¡i ây mÙt lát. Chúng ta s½ bàn l¡i v¥n Á ban nãy".

ây chÉ là c£nh t°ãng mà tôi ngh) ra nh°ng tôi cá là thñc t¿ cing diÅn ra g§n nh° là v­y và mÙt phóng viên s½ thu hút °ãc sñ chú ý cça Ùc gi£ dù không chÉ là phóng viên kinh t¿, phóng viên cça BÙ th°¡ng m¡i hay phóng viên cça BÙ quÑc phòng.

Các nhà sí gia vÁ quan hÇ quÑc t¿ Yale, Paul Kenedy và John Lewis Gaddis, xem mÙt trong nhïng công viÇc cça hÍ là giáo dåc th¿ hÇ các chi¿n l°ãc gia ti¿p nÑi. à có £nh h°ßng tuyÇt Ñi, hÍ tìm cách mß rÙng ch°¡ng trình gi£ng d¡y à có mÙt th¿ hÇ chi¿n l°ãc gia mÛi là nhïng nhà toàn c§u hoá nh°ng không ph£i luôn tuân thành tuyÇt Ñi. Trong mÙt bài vi¿t, Gaddis và Kennedy mô t£ thñc t¿ là ß nhiÁu n°Ûc, nhïng ng°Ýi theo chç ngh)a phân l­p th°Ýng là nhïng ng°Ýi làm và phân tích chính sách ngo¡i th°¡ng. Hai sí gia vi¿t, nhïng ng°Ýi này có ç kh£ nng à làm °ãc mÙt sÑ viÇc nh°ng s½ g·p khó khn à có thà cáng áng mÍi thé. HÍ gác l¡i mÍi °u tiên, thñc hiÇn riêng l» ho·c toàn bÙ và r¥t hi¿m khi ngh) ra cách à có thà có °u th¿ h¡n ng°Ýi khác. HÍ ç tñ tin i qua h¿t cây này tÛi cây khác nh°ng d°Ýng nh° l¡i ng¡c nhiên khi nh­n ra r±ng bË l¡c trong rëng. Các nhà chi¿n l°ãc gia v) ¡i trong quá khé là nhïng ng°Ýi coi rëng cing chÉ là n¡i có nhiÁu cây. HÍ là nhïng tÕng t° lÇnh và bi¿t nhìn xa trông rÙng. HÍ hiÃu r±ng th¿ giÛi này là mÙt trang web - mÍi thé °ãc k¿t nÑi vÛi nhau. N¡i nào có thà tìm th¥y các tÕng t° lÇnh trong th¿ giÛi ngày nay ? Xu th¿ chung là chuyên môn hoá trong ph¡m vi h¹p : i sâu vào mÙt l)nh vñc h¡n là dàn tr£i ra t¥t c£ các l)nh vñc. S½ không thà °a ra chi¿n l°ãc n¿u không có ki¿n théc vÁ tÕng thÃ, không hiÃu bi¿t chút ít nào ó vÁ cách théc thñc hiÇn dù hoàn t¥t hay th¥t b¡i. Và không có chi¿n l°ãc thì s½ tåt h­u.

MÙt sÑ ng°Ýi ã b¯t §u nh­n ra °ãc iÁu ó. iÁu này gi£i thích t¡i sao cuÑi nhïng nm 90, C¡ quan an ninh quÑc gia NSA - chuyên nghe trÙm và thu th­p mÍi thông tin - ã quy¿t Ënh chuyÃn Õi cách xí lý thông tin të kh©u hiÇu "c§n ph£i bi¿t" thÝi chi¿n tranh l¡nh, ngh)a là chÉ Ã ý tÛi thông tin cho là c§n ph£i bi¿t, sang "c§n chia s»" ngh)a là chúng ta s½ thà hiÃu °ãc toàn bÙ tình hình trë khi chúng ta chia s» mÙt ph§n nhïng gì chúng ta bi¿t cho ng°Ýi khác.

Có l½ iÁu ó cing lý gi£i t¡i sao tôi d§n d§n nh­n ra r±ng, ngày nay, mÙt sÑ (không ph£i là t¥t c£) chç Á tôi nên t­p trung vào không ph£i là các quan hÇ quÑc t¿ hay các v¥n Á ngo¡i giao cça chính phç mà quan tâm tÛi tr°Ýng ào t¡o các nhà toàn c§u hoá. Tôi tñ th¥y là các nhà qu£n lý vÑn càng ngày càng thông minh - g§n nh° Ñi l­p vÛi các nhà ngo¡i giao hay giáo s° - bßi vì hÍ hiÃu r¥t rõ vÁ các v¥n Á mang tính toàn c§u và có kh£ nng thiên b©m, sµn sàng m¡o hiÃm, thêm thông tin vào 6 nhân tÑ chính tr°Ûc khi °a ra quy¿t Ënh. MÙt trong nhïng nhân v­t có ti¿ng là Robert Johnson, ng°Ýi ã tëng là Ñi tác cça Geogre Soros. Sau mÙt l§n phân tích vÁ th¿ giÛi, Johnson và tôi ã rút ra nh­n Ënh: chúng tôi ang cùng làm mÙt viÇc nh°ng chÉ khác là vào cuÑi ngày Johnson ánh c°ãc vào cÕ phi¿u hay trái phi¿u còn tôi thì vi¿t mÙt bài báo vÁ mÙt quan iÃm Ñi vÛi mÙt khía c¡nh nào ó cça các quan hÇ quÑc t¿. Nh°ng chúng tôi cing ph£i cùng m¡o hiÃm.

Tuy viÇc trao Õi thông tin chéa ñng c£ 6 nhân tÑ °ãc xem là cách tÑt nh¥t à hiÃu vÁ hÇ thÑng toàn c§u hoá nh°ng còn mÙt cách hiÇu qu£ h¡n gi£i thích vÁ toàn c§u hoá là thông qua các câu chuyÇn ¡n gi£n và iÁu ó lý gi£i t¡i sao Ùc gi£ s½ tìm Íc cuÑn sách có chéa ñng t¥t c£ các m©u chuyÇn. Toàn c§u hoá là mÙt hÇ thÑng phéc t¡p n¿u chÉ gi£i thích b±ng nhïng hÍc thuy¿t cao siêu, r¥t khó hiÃu. Tôi ã Á c­p tÛi v¥n Á này vào mÙt buÕi chiÁu vÛi Robert Hormats, Phó chç tËch Goldman Sachs International và ông ta ã khéo léo nói l¡i : "à hiÃu và sau ó là gi£i thích vÁ toàn c§u hoá s½ có ích khi tñ ngh) b¡n là ng°Ýi nay ây mai ó. Trong th¿ giÛi cça mÙt ng°Ýi nh° v­y, không c§n ph£i bi¿t ¿n hàng xóm láng giÁng. iÁu ó lý gi£i t¡i sao nhïng ng°Ýi nay ây mai ó là ng°Ýi tôn thÝi mÙt tôn giáo, ¡o HÓi hay Do thái. N¿u b¡n chÉ ngÓi mÙt ch×, b¡n có thà s½ t°ßng t°ãng ra nhiÁu thé vÁ mÙt viên á hay mÙt cái cây và ngh) là chúa hiÇn diÇn ß viên á hay cái cây ó. Còn nhïng ng°Ýi nay ây mai ó hÍ s½ nhìn th¿ giÛi rÙng lÛn h¡n. HÍ bi¿t r±ng Chúa không n±m ß ó mà có m·t ß kh¯p mÍi n¡i. Dù ngÓi xung quanh Ñm lía tr¡i hay i të Ñc £o này tÛi Ñc £o khác, hÍ cing s½ chuyÃn t£i nhïng sñ th­t phéc t¡p r¯c rÑi thông qua các m©u chuyÇn gi£n ¡n, dÅ hiÃu.

Tr°Ûc ây, mÙt phóng viên, nhà bình lu­n hay chính khách xoay xß trong ph¡m vi "thË tr°Ýng" cça mình, có thà là Toà thË chính hay Statehouse (n¡i hÍp nghË viên cça bang), Nhà tr¯ng, L§u nm góc, BÙ Th°¡ng m¡i và BÙ Ngo¡i giao. Nh°ng ngày này, "thË tr°Ýng" là c£ trái ¥t và sñ hÙi nh­p toàn c§u hoá vÁ kù thu­t, tài chính, th°¡ng m¡i và thông tin £nh h°ßng trñc ti¿p tÛi lãi nhu­n, lãi su¥t, méc sÑng, vn hoá, c¡ hÙi viÇc làm, nhân tÑ chi¿n tranh và thÝi ti¿t. iÁu ó cing không có ngh)a là toàn c§u hóa lý gi£i mÍi thé ang diÅn ra trong th¿ giÛi ngày nay. ¡n gi£n chÉ là mÙt hÇ thÑng £nh h°ßng nhiÁu h¡n tÛi mÍi ng°Ýi trên nhiÁu ph°¡ng diÇn h¡n trong cùng mÙt kho£ng thÝi gian.

Th­t không may (tôi s½ gi£i thích ph§n sau), tÑc Ù toàn c§u hoá diÅn ra nhanh h¡n kh£ nng tñ trau dÓi cça m×i chúng ta à có thà hiÃu và n¯m b¯t nó. ChÉ mÙt ví då iÃn hình là: h§u h¿t mÍi ng°Ýi Áu không nghe ¿n Internet vào nm 90, và r¥t ít ng°Ýi vào thÝi iÃm ó có Ëa chÉ e-mail. V­y mà 9 nm ã trôi qua, giÝ ây, Internet, iÇn tho¡i và e-mail ã trß thành ph°¡ng tiÇn thi¿t y¿u và Ñi vÛi nhiÁu ng°Ýi, không chÉ ß các n°Ûc phát triÃn, hÍ không thà t°ßng t°ãng cuÙc sÑng s½ ra sao n¿u thi¿u nó. Tôi ch¯c là nó không khác gì vÛi thÝi kó b¯t §u chi¿n tranh l¡nh vÛi sñ xu¥t hiÇn l§n §u tiên cça các kho vi khí h¡t nhân và các hÍc thuy¿t có tính ch¥t ngn ch·n. à hiÃu rõ vÁ b£n ch¥t tñ nhiên và các nhân tÑ cça hÇ thÑng chi¿n tranh l¡nh thÝi ó các nhà lãnh ¡o và các nhà phân tích ph£i m¥t mÙt thÝi gian dài. Të sau th¿ chi¿n thé 2, hÍ ngh) r±ng cuÙc chi¿n v) ¡i ó ã t¡o ra tr­t tñ th¿ giÛi hiÃn nhiên nh°ng cing sÛm nh­n ra là th¿ giÛi ó hoàn toàn khác vÛi th¿ giÛi mà hÍ t°ßng t°ãng. Ph§n lÛn nhïng gì diÅn ra trong quá trình tái thi¿t và chi¿n l°ãc hoá thÝi kó chi¿n tranh l¡nh Áu ph£n éng r¥t nhanh tr°Ûc nhïng thay Õi cça các sñ kiÇn và sñ gia tng cça các nguy c¡. D§n d§n, các nhà chi¿n l°ãc hình thành các quy Ënh, nh­n théc rõ và ph£n éng nhanh nh¡y h¡n.

VÛi hÇ thÑng toàn c§u hoá, ch³ng có gì khác biÇt trë mÙt iÁu là có thà chúng ta s½ m¥t nhiÁu thÝi gian h¡n à thích nghi vÛi nó vì nó òi hÏi chúng ta ph£i trau dÓi nhiÁu h¡n và bßi toàn c§u hoá không chÉ t¡o ra nhïng siêu c°Ýng mà còn t¡o ra các siêu thË và các siêu nhân. Tôi muÑn nói là nm 1999, chúng ta hiÃu °ãc nhiÁu h¡n vÁ cách v­n hành cça hÇ thÑng toàn c§u hoá vì chúng ta ã bi¿t °ãc hÇ thÑng chi¿n tranh l¡nh ho¡t Ùng ra sao hÓi 1946 - nm mà Winston Churchill ã °a ra lÝi c£nh báo trong mÙt bài phát biÃu là "béc t°Ýng thép" ã °ãc dá bÏ, c¯t ét £nh h°ßng cça Xô vi¿t ß Tây Âu. N¿u b¡n muÑn bi¿t bao nhiêu ng°Ýi hiÃu rõ hÇ thÑng này v­n hành ra sao hãy ngh) ¿n thñc t¿ khá nñc c°Ýi. Hai nhà kinh t¿ hÍc chç chÑt, cÑ v¥n cça công ty Qu£n lý vÑn dài h¡n, Robert C.Merton và Myron S.Scholes ã cùng chia s» gi£i Nôbel kinh t¿ nm 1997, chÉ mÛi hiÃu ra g§n mÙt nm tr°Ûc khi nh­n gi£i. Tr°Ûc ó do hiÃu l§m b£n ch¥t tñ nhiên cça rçi ro trong th¿ giÛi toàn c§u hiÇn nay hÙi nh­p m¡nh nên công ty ã thua l× r¥t nhiÁu. iÁu gì giúp cho hai nhà kinh t¿ cça LTCM giành °ãc gi£i th°ßng Nôbel ? HÍ ã nghiên céu vÁ các biÇn pháp tài chính phéc t¡p (vì ây °ãc xem nh° nguÓn gÑc phát sinh) giúp các nhà §u t° toàn c§u h¡n ch¿ rçi ro. Nm 1997, hÍ giành °ãc gi£i Nobel vÁ kiÃm soát rçi ro. Nm 1998, hÍ l¡i giành °ãc gi£i th°ßng vÁ t¡o ra rçi ro - cing nhïng con ng°Ýi ó, cing thË tr°Ýng ó và trong mÙt th¿ giÛi mÛi.

Murray Gell-Mann, ng°Ýi °ãc gi£i th°ßng Nôbel, gi£ng viên vÁ lý thuy¿t v­t lý tr°Ûc ây cça Caltech, mÙt trong nhïng ng°Ýi sáng l­p ra ViÇn Santa Fe ã tëng tranh lu­n b±ng mÙt lo¡t bài vi¿t vÁ cái mà tôi gÍi là trao Õi thông tin không khác xa nhiÁu vÛi cách théc mà các nhà khoa hÍc ang cÑ t¡o ra cho các hÇ thÑng phéc t¡p. Ông ta úng. Và ngày nay không có hÇ thÑng chính trË nào phéc t¡p h¡n toàn c§u hoá và viÇc hiÃu nó òi hÏi các nhà báo và các nhà chi¿n l°ãc cing ph£i phéc t¡p t°¡ng °¡ng.

Gell-Mann nói : "Trái ¥t, mÙt khi ã hình thành, các hÇ thÑng phéc t¡p s½ ngày càng nhiÁu lên vì k¿t qu£ cça các cuÙc cách m¡ng v­t lý, sinh hÍc và cách m¡ng vn hoá. Cho ¿n nay, quá trình này v«n ti¿p tåc và chúng ta ang ph£i Ñi m·t vÛi các v¥n Á r¥t phéc t¡p vÁ sinh thái, vÁ chính trË, vÁ kinh t¿ và vÁ xã hÙi. Khi cÑ g¯ng gi£i quy¿t nhïng v¥n Á khó khn nh° v­y, chúng ta có xu h°Ûng chia nhÏ chúng ra thành nhïng ph§n dÅ qu£n lý dÅ kiÃm soát h¡n. ó là mÙt cách théc r¥t hiÇu qu£ nh°ng l¡i có nhiÁu h¡n ch¿. Khi gi£i quy¿t mÙt hÇ thÑng không ¡n thu§n chÉ là hÇ thÑng dÍc, nh¥t là mÙt hÇ thÑng phéc t¡p, b¡n không chÉ ngh) ¿n các ph§n ho·c các khía c¡nh mà ph£i thêm vào nhiÁu nhân tÑ và tìm ra gi£i pháp này hay gi£i pháp khác, phÑi hãp giïa các gi£i pháp à gi£i quy¿t °ãc tÕng thÃ. VÛi mÙt hÇ thÑng phéc t¡p, b¡n c§n ph£i chia nhÏ chúng thành các ph§n nhÏ, nghiên céu tëng bÙ ph­n và sau ó là nghiên céu vÁ mÑi quan hÇ m­t thi¿t giïa chúng. ChÉ có nh° v­y b¡n mÛi có thà n¯m b¯t °ãc toàn hÇ thÑng".

ó là b£n ch¥t v¥n Á mà tôi muÑn nói tÛi vÁ toàn c§u hoá trong quan hÇ quÑc t¿. Nh°ng à có °ãc mÙt tr°Ýng hÍc vÁ toàn c§u hoá, chúng ta c§n ph£i có nhiÁu sinh viên, nhiÁu gi£ng viên, nhiÁu nhà ngo¡i giao, nhà báo, nhà khoa hÍc xã hÙi °ãc ào t¡o trß thành các nhà toàn c§u hoá.

"Chúng ta c§n nhïng ng°Ýi quan tâm và cho r±ng viÇc xem xét toàn bÙ hÇ thÑng r¥t quan trÍng. Nh°ng ó ph£i là cái nhìn thô s¡ vì b¡n s½ không thông th¡o mÍi khía c¡nh và cing ch³ng thà hiÃu h¿t mÍi mÑi liên hÇ. B¡n có thà ngh) là các nhà báo là nh° v­y song thñc t¿ thì không ph£i. Th­t không may, ß nhiÁu n¡i trong xã hÙi cça chúng ta, trong ó có giÛi quan chéc và hÍc viÇn, th°Ýng có xu h°Ûng chÉ t­p trung nghiên céu mÙt vài khía c¡nh cça mÙt v¥n Á, mÙt kù thu­t, mÙt lo¡i hình th°¡ng m¡i hay mÙt lo¡i hình vn hoá. iÁu ó th­t iên khùng. Chúng ta c§n ph£i hÍc không chÉ Ã trß thành các nhà chuyên môn mà còn trß thành nhïng ng°Ýi hiÃu rõ tëng mÑi quan hÇ, tëng khía c¡nh cça các v¥n Á khác nhau và sau ó là xem xét mÙt cách chung nh¥t vÁ tÕng thÃ. MÙt khi chúng ta quan tâm tÛi lo¡i côctai nào °ãc sí dång trong bïa tiÇc thì ó là ph§n m¥u chÑt cça toàn bÙ câu chuyÇn".

V­y hãy xem cÑc côctail cça tôi.

Chi¿c xe Lexus và cây Oliu

MÙt khi b¡n nh­n ra r±ng toàn c§u hóa là hÇ thÑng quÑc t¿ thay th¿ hÇ thÑng chi¿n tranh l¡nh thì ó có ph£i là t¥t c£ iÁu mà b¡n c§n ph£i bi¿t à lý gi£i th¿ giÛi ngày nay ? Không h³n nh° v­y. Toàn c§u hóa là mÙt cái gì ó mÛi m». Và n¿u th¿ giÛi này chÉ °ãc t¡o bßi nhïng con chíp và thË tr°Ýng thì b¡n có thà dña vào toàn c§u hóa à gi£i thích h§u h¿t mÍi sñ v­t hiÇn t°ãng. Nh°ng than ôi th¿ giÛi l¡i °ãc t¡o l­p të nhïng con chíp, thË tr°Ýng, nhïng ng°Ýi àn ông và àn bà vÛi t¥t c£ nhïng thói quen khác th°Ýng, nhïng t­p quán, nhïng khát vÍng, ao °Ûc không thà oán °ãc. Vì th¿ các sñ kiÇn quÑc t¿ ngày nay chÉ có thà lý gi£i r±ng mÑi t°¡ng quan giïa cái gÍi là mÛi ví nh° mÙt trang Web internet và cái gÍi là ci ví nh° nhïng cây ôliu c±n c×i ß hai bên bÝ sông Jordan. L§n §u tiên tôi ngh) vÁ iÁu này là khi ang ngÓi trên mÙt con tàu ß Nh­t B£n tháng 5/1992, dùng bïa tÑi vÛi món sushi và i vÛi tÑc Ù 180 d·m mÙt giÝ.

Tôi ß Nh­t à vi¿t mÙt bài °ãc giao và s¯p x¿p mÙt cuÙc vi¿ng thm nhà máy s£n xu¥t xe h¡i h¡ng sang Lexus ngo¡i ô thành phÑ Toyota, phía Nam Tokyo. ó là mÙt trong nhïng chuy¿n i ¥n t°ãng nh¥t cça tôi. Vào thÝi iÃm ó, nhà máy này s£n xu¥t 300 chi¿c xe h¡i h¡ng sang m×i ngày vÛi 66 công nhân và 310 ng°Ýi máy. iÁu mà tôi có thà nói là con ng°Ýi ß ây h§u h¿t Áu n±m trong t§m kiÃm soát ch¥t l°ãng. ChÉ mÙt vài ng°Ýi trong sÑ hÍ là làm công viÇc vít các con Ñc ho·c hàn các linh kiÇn l¡i vÛi nhau. Còn l¡i t¥t c£ công viÇc Áu do ng°Ýi máy thñc hiÇn. Th­m chí còn có c£ nhïng chi¿c xe t£i tñ Ùng chuyên chß v­t liÇu vòng quanh nhà máy và có c£m giác là có ng°Ýi ngÓi trong xe và ¥n còi bíp, bíp, bíp m×i khi i. Tôi nh° bË thôi miên khi xem ng°Ýi máy bËt cao su vào kính ch¯n gió phía tr°Ûc cho m×i chi¿c xe. Cánh tay cça ng°Ýi máy thao tác r¥t gÍn gàng khi ph¿t cao su nóng ch£y lên khung viÁn hình chï nh­t quanh cía sÕ. Nh°ng iÁu mà tôi thích nh¥t là sau khi công viÇc hoàn t¥t r¥t ít cao su rÛt xuÑng të ngón tay cça ng°Ýi máy - nó giÑng nh° giÍt kem ánh rng r¡i khÏi túp thuÑc sau khi b¡n l¥y vào bàn ch£i. M·c dù, t¡i nhà máy ch¿ t¡o xe Lexus, cánh tay ng°Ýi máy nhËp nhàng bËt kín d§n të mÙt l× hÕng to thành khe hß nhÏ xíu, h§u h¿t dây kim lo¡i Áu vô hình và ngoài giÍt cao su en nóng ch£y nhÏ không có nguyên v­t liÇu nào r¡i vãi. Tôi chm chú theo dõi quá trình và ngh) vÁ k¿ ho¡ch thñc hiÇn, thi¿t k¿ và công nghÇ c§n có à ng°Ýi máy tñ Ùng làm viÇc ß góc quay r¥t chu©n xác, sau ó móng tay ng°Ýi máy c­y giÍt cao su rÛt xuÑng và b¯t §u chùi s¡ch cía sÕ ti¿p theo. Tôi thñc sñ ¥n t°ãng.

Sau khi thm nhà máy, tôi áp chuy¿n tàu ¡n trß l¡i thç ô Tokyo. Tàu ¡n là mÙt cách ·t tên r¥t thông minh ý chÉ hình dáng và tÑc Ù giÑng nh° viên ¡n. Khi tìm mua mÙt hÙp sushi n tÑi, món n mà b¡n có thà mua ß b¥t kó ga xe lía nào, tôi Íc °ãc tít mÙt bài báo trên tÝ t¡p chí International Herald Tribune, câu chuyÇn ß góc ph£i phía trên trang 3 ã thu hút sñ chú ý cça tôi. ó là b£n báo cáo hàng ngày cça BÙ Ngo¡i giao Mù. Phát ngôn viên cça BÙ, bà Margaret D.Tutwiler ã vi¿t vÁ gi£i pháp cça Liên hiÇp quÑc nm 1948 liên quan tÛi quyÁn quay trß l¡i Isarel cça ng°Ýi tË n¡n Palestin. Tôi không nhÛ rõ chi ti¿t toàn bÙ câu chuyÇn nh°ng b¥t kó iÁu gì mà bà Á c­p ¿n rõ ràng Áu kích Ùng ng°Ýi Ar­p và Isarel cing nh° ß Trung ông.

Tôi ang i trên mÙt chuy¿n tàu vÛi tÑc Ù 180 d·m/h hiÇn ¡i nh¥t th¿ giÛi, Íc câu chuyÇn vÁ mÙt góc ci nh¥t th¿ giÛi. Và ý ngh) chãt ¿n vÛi tôi là nhïng ng°Ýi Nh­t ß ây, nhïng ng°Ýi hiÇn ang làm viÇc trong nhà máy s£n xu¥t ra chi¿c xe Lexus mà tôi mÛi i thm và nhïng ng°Ýi trên chuy¿n tàu tôi áp trß vÁ thç ô ang s£n xu¥t ra chi¿c xe sang trÍng nh¥t th¿ giÛi b±ng robot. Trong khi ó, trên tÝ t¡p chí, nhïng ng°Ýi mà tôi ã sÑng cùng cách ây vài nm ß Beirut và Jerusalem, nhïng ng°Ýi tôi ã hiÃu khá rõ l¡i ang tranh giành nhau à phân Ënh quyÁn sß hïu cây ôliu. iÁu ó gãi cho tôi ý t°ßng r±ng chi¿c xe Lexus và cây ôliu là hai biÃu t°ãng ¯t giá cça thÝi kó h­u chi¿n tranh l¡nh: mÙt nía th¿ giÛi d°Ýng nh° nÕi trÙi h¡n të sau thÝi chi¿n tranh l¡nh vÛi n× lñc ch¿ t¡o ra mÙt chi¿c Lexus tÑt h¡n thà hiÇn sñ hiÇn ¡i hoá, tñ Ùng hoá và t° nhân hoá nÁn kinh t¿ à có thà trå vïng trong hÇ thÑng toàn c§u hoá. Và mÙt nía th¿ giÛi còn l¡i - ôi khi là mÙt nía ¥t n°Ûc, mÙt nía con ng°Ýi - v«n ang tranh giành nhau quyÁn sß hïu cây ôliu.

Cây ôliu có vai trò r¥t quan trÍng, là biÃu t°ãng cça sñ Ùc áo, là cÙi rÅ, là ch× dña vïng ch¯c, ·c tr°ng và vË trí cça chúng ta trong th¿ giÛi này - n¡i mà nó có thà thuÙc sß hïu cça mÙt gia ình, mÙt cÙng Óng, mÙt bÙ l¡c, mÙt tôn giáo ho·c cça g§n nh° t¥t c£ mÍi ng°Ýi. Cây ôliu cho chúng ta c£m giác êm ¥m cça gia ình, niÁm vui vì quyÁn lãi cá nhân, thói quen Ñi vÛi các nghi lÅ riêng, sß hïu t° nhân kh¯c sâu cing nh° nhïng chuyÇn riêng t° và sñ an toàn khi Ñi chÍi vÛi ng°Ýi khác. Chúng ta tranh giành kËch liÇt vÁ quyÁn làm chç cây ôliu qua nm này tÛi nm khác là vì nó t¡o cho chúng ta c£m giác vÁ lòng tñ trÍng và sñ tÓn t¡i nh° théc n có trong d¡ dày. Cây ôliu có tác dång tÑt nh¥t khi giúp nh­n bi¿t m×i chúng ta song cing có thà có tác dång x¥u nh¥t là gây ra các cuÙc thanh lÍc chçng tÙc khi nhïng n×i ám £nh thñc sñ cuÓng iên nh° éc quÑc xã hay ng°Ýi Xéc bi ß Yugoslavia.

CuÙc xung Ùt giïa ng°Ýi Xecbi và ng°Ýi hÓi giáo, ng°Ýi Do Thái và Palestine, ng°Ýi Mù và Ad¯cbêgian vÁ chç quyÁn Ñi vÛi cây ôliu là r¥t tàn khÑc vì nó s½ phân biÇt r¡ch ròi ai s½ là chç và ai s½ thua cuÙc. Logic cn b£n là : tôi ph£i kiÃm soát cây ôliu này bßi n¿u quyÁn ó thuÙc vÁ ng°Ýi khác thì không chÉ lãi ích vÁ kinh t¿ và chính trË cça tôi n±m d°Ûi tay anh ta mà t¥t c£ cuÙc sÑng cça tôi Áu phå thuÙc. Tôi s½ ch³ng bao giÝ có thà cßi giày và th° giãn. Vài iÁu cing có thà khi¿n cho mÍi ng°Ýi nÕi oá à kh³ng Ënh vË th¿, n¿u không ý théc cça hÍ Ñi vÛi gia ình s½ m¥t i. HÍ s½ ch¿t vì nó, tiêu diÇt nó, ca ngãi nó, làm th¡ vÁ nó và vi¿t tiÃu thuy¿t vÁ nó. Bßi vì n¿u không có c£m giác vÁ gia ình, vÁ quyÁn sß hïu, cuÙc sÑng s½ trß nên vô ngh)a và không có gÑc rÅ. MÙt cuÙc sÑng tña nh° cây cÏ d¡i mÍc hoang ß vùng sa m¡c s½ không ph£i là cuÙc sÑng Ñi vÛi t¥t c£ mÍi ng°Ýi.

Còn chi¿c xe Lexus là hiÇn diÇn cho cái gì? ó là sñ Ënh h°Ûng cn b£n, h°Ûng i mÛi cho mÙt th¿ giÛi già c×i - là Ùng lñc cho sñ tñ hoàn thiÇn, thËnh v°ãng và hiÇn ¡i hoá bßi nó là biÃu t°ãng cça hÇ thÑng toàn c§u hoá ngày nay. Lexus ¡i diÇn cho các thË tr°Ýng toàn c§u hình thành, các thà ch¿ tài chính và kù thu­t công nghÇ hiÇn ¡i mà chúng ta ang theo uÕi à c£i thiÇn Ýi sÑng hiÇn nay. Ñi vÛi hàng triÇu ng°Ýi ß các n°Ûc ang phát triÃn, sñ ti¿n bÙ chÉ làm sao gi£i quy¿t tình tr¡ng ph£i i bÙ Ã có °ãc n°Ûc s¡ch, h¿t c£nh con trâu i tr°Ûc cái cày theo sau hay nh·t cçi và chÉ Ã tâm tÛi nhïng v¥n Á trong ph¡m vi 5 d·m. Nhïng con ng°Ýi này v«n v°¡n lên trong cuÙc sÑng ch°a không hÁ buông xuôi.

Tuy nhiên, Ñi vÛi hàng triÇu ng°Ýi ß các n°Ûc phát triÃn, hiÇn ¡i hoá và Õi mÛi có ngh)a là i nhïng chi¿c giày hiÇu Nike, mua s¯m ß nhïng thË tr°Ýng lÛn và sí dång các công nghÇ m¡ng mÛi. Nh°ng cho dù m×i ng°Ýi khác nhau ti¿p c­n vÛi các thË tr°Ýng mÛi và công nghÇ cça quá trình toàn c§u hoá khác nhau và không nh­n °ãc lãi ích giÑng nhau të chúng thì cing không thay Õi °ãc mÙt thñc t¿ là hÍ ang ß trong mÙt th¿ giÛi mà dù trñc ti¿p hay gián ti¿p Áu chËu tác Ùng bßi các y¿u tÑ này.

M·c dù là hình £nh Ñi ng°ãc vÛi cây ôliu song thñc ra Lexus chÉ là phiên b£n mÛi cça mÙt câu chuyÇn ci - mÙt trong nhïng câu chuyÇn ci rích trong lËch sí - chuyÇn kà t¡i sao Cain gi¿t ch¿t Abel. Trong cuÑn "Chúa sáng t¡o ra th¿ giÛi" Hebrew Bible nói: "Cain nói chuyÇn anh trai cça mình là Abel. Và khi hÍ ang ß giïa cánh Óng, Cain to ti¿ng và ã gi¿t anh trai. Khi Chúa hÏi Cain anh trai Abel cça con ß âu ? Anh ta tr£ lÝi Con không bi¿t. Con có ph£i là ng°Ýi giï tr» âu? Và Chúa ã nói "Th¿ con ã làm gì? Ta nghe th¥y máu cça anh ¥y ang gào thét quanh ta".

N¿u Íc kù ph§n này b¡n s½ th¥y Hebrew Bible không bao giÝ cho chúng ta bi¿t thñc ra Cain ã nói gì vÛi Abel. Câu chuyÇn chÉ vi¿t là "Cain nói chuyÇn vÛi anh trai mình Abel" và sau ó là ch¥m h¿t câu. Chúng ta không hÁ bi¿t ph§n bí m­t cça cuÙc Ñi tho¡i. ChuyÇn gì ã x£y ra giïa hÍ ¿n n×i Cain téc gi­n và gi¿t ch¿t anh trai mình Abel? Th§y giáo th§n hÍc cça tôi, Rabbi Tzvi Marx d¡y tôi r±ng các giáo sù Do thái trong cuÑn Chúa sáng t¡o ra th¿ giÛi, mÙt trong nhïng cuÑn giáo hu¥n c¡ b£n ã °a ra 3 kh£ nng hÍ ã nói vÛi nhau iÁu gì. Thé nh¥t, hai anh em mâu thu«n vì mÙt ng°Ýi àn bà - Eva. ThÝi ó, chÉ có mÙt phå nï duy nh¥t trên trái ¥t, m¹ cça hÍ và hÍ tranh giành nhau à l¥y °ãc ng°Ýi phå nï này. HÍ cãi nhau vì giÛi tính và chéc nng duy trì nòi giÑng. Gi£ thuy¿t thé hai là Cain và Abel tranh giành nhau viÇc phân chia th¿ giÛi. Cain có t¥t c£ các b¥t Ùng s£n hay nói nh° Bible là "Cain trß thành ông chç ruÙng ¥t" và Abel sß hïu Ùng s£n và gia súc - Abel trß thành ng°Ýi chn cëu. Và theo gi£ Ënh này, Cain Á nghË Abel cho mình quyÁn sß hïu cëu và ây là nguyên nhân d«n tÛi cuÙc ©u £ và cuÑi cùng là Cain ã gi¿t ch¿t Abel. HÍ tranh giành nhau vì quyÁn lãi kinh t¿ và nguyên liÇu. Gi£ thuy¿t thé ba là hai anh em ã phân chia mÍi thé trë mÙt iÁu quan trÍng là : nên xây iÇn thÝ ß âu à thà hiÇn tôn giáo riêng và nét ·c tr°ng vÁ vn hoá riêng cça mình. M×i ng°Ýi Áu muÑn có quyÁn kiÃm soát Ñi vÛi iÇn thÝ và thà hiÇn b£n s¯c riêng, muÑn ph£i xây trên m£nh ¥t cça mình. HÍ cãi nhau vì v¥n Á ·c tr°ng và muÑn trß thành ng°Ýi qu£n lý nhà thÝ cça dòng hÍ. Vì th¿, theo giáo sù, t¥t c£ các nhân tÑ thuÙc Ùng lñc cça con ng°Ýi là nguyên do t¡o nên mÙt câu chuyÇn: nhu c§u vÁ giÛi tính, nhu c§u vÁ sinh nhai và nhu c§u kh³ng Ënh cá nhân và cÙng Óng. Tôi s½ không Á c­p tÛi nhu c§u thé nh¥t (nhu c§u vÁ giÛi tính) mà chÉ chú trÍng tÛi 2 nhu c§u sau.

ó là lý do t¡i sao tôi có thà nói ch¯c ch¯n r±ng, viÇc trao Õi thông tin cung c¥p cho chúng ta nhïng lng kính c§n thi¿t à nhìn th¿ giÛi ngày nay nh°ng chÉ có các lng kính thôi không ç. Chúng ta cing c§n ph£i bi¿t chúng ta xem xét và tìm ki¿m cái gì? Và chúng ta ang xem xét cái gì, tìm ki¿m cái gì và mÙt câu hÏi không hÁ mÛi m» cho m×i các nhân, và cÙng Óng - dña trên nhïng lÝi giáo hu¥n trong Genesis, là mÙt ph§n cça hÇ thÑng toàn c§u hoá ngày nay. ó là nghÇ thu­t cça hình t°ãng chi¿c xe Lexus và cây Ôliu.

Trong hÇ thÑng chi¿n tranh l¡nh, ph§n lÛn mÑi e do¡ Ñi vÛi cây ôliu cça b¡n là cây ôliu cça ng°Ýi khác. Anh ta v°ãt rào, ào trÙm cây ôliu cça b¡n và em vÁ trÓng trên ¥t cça mình. MÑi e do¡ ó cho tÛi ngày nay ch°a °ãc xoá i nh°ng ph§n nào gi£m bÛt ß nhiÁu n¡i trên th¿ giÛi. HiÃm ho¡ lÛn nh¥t ngày nay Ñi vÛi cây ôliu cça b¡n là të chi¿c xe Lexus - të nhïng hiÃm ho¡ bí m­t, v°ãt qua ph¡m vi mÙt quÑc gia, Óng nh¥t hoá và tiêu chu©n hoá các lñc l°ãng thË tr°Ýng và công nghÇ làm nên hÇ thÑng kinh t¿ toàn c§u hoá ngày nay. MÙt sÑ cái cça hÇ thÑng này có thà s½ giúp Lexus áp £o, l¥n l°Ût hình t°ãng cây ôliu và iÁu này có thà t¡o nên sñ ph£n éng dï dÙi. Song trong hÇ thÑng cing có nhân tÑ giúp cho cÙng Óng chính trË dù nhÏ nh¥t, y¿u nh¥t có thà sí dång các công nghÇ mÛi, thË tr°Ýng mÛi à b£o vÇ cây ôliu cça hÍ, b£o vÇ b£n s¯c và giá trË vn hoá cça mình. Vòng quanh th¿ giÛi vài nm g§n ây, tôi nh° bË thôi miên khi xem mÙt chi¿n ¥u v­t x£y ra Óng thÝi, mÙt cuÙc chi¿n ¥u cam gom khá cân b±ng lñc l°ãng giïa chi¿c xe Lexus và cây ôliu.

CuÙc v­t lÙn giïa chi¿c xe Lexus và cây ôliu trong hÇ thÑng mÛi toàn c§u hoá có thà th¥y thông qua cuÙc tr°ng c§u dân ý ß Na Uy nm 1994 vÁ viÇc có nên gia nh­p Liên minh châu Âu hay không. Na Uy là n°Ûc n±m ß châu Âu. ây là mÙt quÑc gia giàu có và phát triÃn, kim ng¡ch th°¡ng m¡i vÛi các n°Ûc châu Âu t°¡ng Ñi lÛn. Gia nh­p EU có ý ngh)a kinh t¿ Ñi vÛi Na Uy trong bÑi c£nh toàn c§u hoá ngày càng m¡nh. Nh°ng cuÙc ch°ng c§u dân ý ã th¥t b¡i vì quá nhiÁu ng°Ýi Na Uy c£m th¥y r±ng viÇc gia nh­p EU có ngh)a là hÍ m¥t i quá nhiÁu b£n s¯c riêng và cách sÑng riêng - nhïng ·c tr°ng riêng có cça ng°Ýi Na Uy và nhÝ có d§u lía ß BiÃn B¯c (bán cho c£ th¿ giÛi). Ng°Ýi Na Uy v«n có thà giï vïng à tng tr°ßng mà không c§n ph£i là thành viên cça EU. NhiÁu ng°Ýi xem xét và cho r±ng "Hãy à cho tôi i theo h°Ûng riêng cça mình. Gi£ sí em ·c tr°ng riêng có cça ng°Ýi Na Uy góp vào Euro-cuisinart, nó s½ trß thành Euromush vì Eurobureaucrats nÙp Euro -ôla t¡i quÑc hÙi do ng°Ýi Âu châu qu£n lý? Không, c£m ¡n. Tôi thích ß Sten. Tôi thích trung thành vÛi cây ôliu riêng có cça mình cho dù hiÇu qu£ kinh t¿ không cao"..

Chi¿c xe Lexus và cây ôliu trong th¿ cân b±ng vïng là mÙt cây chuyÇn liên quan tÛi tôi thông qua Glenn Prickett - Phó chç tËch c¥p cao thuÙc nhóm b£o vÇ môi tr°Ýng quÑc t¿ - khi ông thm mÙt ngôi làng ng°Ýi Anh iêng Kayapo, Aukre n±m ß vùng h»o lánh sâu trong rëng Amazon, Braxin. MÙt n¡i chÉ có thà tÛi °ãc b±ng máy bay Ùng c¡ nhÏ. "Máy bay ang h¡ cánh xuÑng mÙt bãi có, chúng ta ã nhìn th¥y toàn bÙ ngôi làng, ng°Ýi dân m·c các trang phåc truyÁn thÑng - ho·c không m·c tranh phåc, v½ m·t vÛi mÙt vài chi¿c mi cça Ùi bóng chày Mù có in logo cça nhà s£n xu¥t. Tôi ã ß ó vÛi nhóm b£o vÇ môi tr°Ýng à kiÃm tra ho¡t Ùng cça mÙt tr¡m nghiên céu sinh v­t hÍc, chúng ta ang ß th°ãng l°u cça Kayapo. Kayapo giï còn °ãc mÙt khu rëng Amazon rÙng lÛn nguyên sinh hàng th¿ k÷. HiÇn nay, hÍ ang hÍc cách b£o vÇ nó thông qua viÇc liên minh vÛi các nhà khoa hÍc quÑc t¿, các nhà b£o vÇ môi tr°Ýng và doanh nhân có ý théc. Làng cça hÍ chÉ có mÙt con °Ýng chính nhÏ vÛi mÙt gian hàng cça nhóm B£o vÇ môi tr°Ýng quÑc t¿ và mÙt chi nhánh cça Body Shop, mÙt nhà ch¿ bi¿n súp. Vì th¿ sau hai ngày ß tr¡m nghiên céu sinh v­t hÍc, chúng tôi ã ph£i quay trß vÁ làng à mua bán mÙt sÑ Ó dùng, thñc ph©m. Chúng tôi mß mÙt phiên chã ngoài trÝi theo vn hoá Kayapo vÛi các Ó t¡o tác, các Ó dùng b±ng song mây, bát ia, khiên giáo và mii tên. Sau ó nhóm chúng tôi mua l¡i t¥t c£ các thé vÛi giá cao h¡n và tr£ b±ng ô la Mù. Xong xuôi, chúng tôi i ¿n và nghÉ trong mÙt túp lÁu dành cho àn ông ß trung tâm làng Kayapo - ây có thà là n¡i s£n sinh ra các câu chuyÇn thÝi tiÁn sí. Trong lúc ngÓi ß quán vÛi nhïng ng°Ýi àn ông éng §u làng, tôi à ý r±ng t¥t c£ hÍ Áu chm chú theo dõi mÙt chi¿c tivi duy nh¥t, nÑi vÛi mÙt ch£o vÇ tinh lÛn. HÍ b­t i b­t l¡i giïa mÙt kênh có tr­n bóng á cça Braxin và mÙt kênh th°¡ng m¡i thông báo giá vàng ang mua bán trên thË tr°Ýng th¿ giÛi. Nhïng ng°Ýi àn ông Kayapo muÑn £m b£o r±ng hÍ ang òi tiÁn cça nhïng ng°Ýi ào vàng nhÏ cái giá mà nhïng ng°Ýi này ph£i tr£ à có thà khai thác rìa rëng, sau ó là bán b¥t kó chút vàng nào mà hÍ tìm th¥y. Sau ó hÍ dùng lãi nhu­n thu °ãc të thË tr°Ýng vàng th¿ giÛi à giï gìn lÑi sÑng vÑn có cça mình ß giïa rëng r­m Amazon.

Cây ôliu th¯ng th¿ Lexus khi ¤n Ù quy¿t Ënh Ñi chÍi vÛi th¿ giÛi và nÑi l¡i ch°¡ng trình thí vi khí h¡t nhân vào mùa xuân nm 1998. Tôi ã ¿n ¤n Ù trong thÝi gian r¥t ng¯n sau khi diÅn ra các cuÙc thí vi khí h¡t nhân, n¡i tôi ã nói chuyÇn vÛi ng°Ýi giàu, ng°Ýi nghèo, các tÕ chéc chính phç ho·c phi chính phç, ng°Ýi sÑng ß thành thË hay làng quê và tôi v«n có ý chÝ dãi mÙt ng°Ýi ¤n Ù nói vÛi tôi r±ng : "B¡n th¥y ¥y, nhïng cuÙc thí nghiÇm vi khí h¡t nhân thñc sñ ngu xu©n. Chúng tôi không °ãc thêm b¥t kó sñ an toàn nào të chúng và chúng tôi ph£i tr£ giá b±ng nhïng lÇnh trëng ph¡t". Tôi ch¯c là hÍ có ý ngh) ó nh°ng tôi không thà tìm ra ng°Ýi nào dám nói lên suy ngh) cça mình. Th­m chí nhïng chính trË gia- nhïng ng°Ýi kËch liÇt ph£n Ñi ý ki¿n cho r±ng các cuÙc thí nghiÇm vi khí h¡t nhân là cuÙc diÅn t­p sô vanh hi¿u chi¿n, không tÑn kém do chính phç cça ng°Ýi Hindu mÛi thñc hiÇn cing có thà nói vÛi b¡n r±ng các cuÙc thí nghiÇm này là cách duy nh¥t à ng°Ýi ¤n Ù có °ãc iÁu hÍ muÑn të Mù và Trung QuÑc: Sñ kính trÍng. CuÑi cùng, tôi ã nh­n ra nhïng gì ©n chéa bên trong khi tôi g·p mÙt ng°Ýi tham gia nhiÁu cuÙc v­n Ùng nhân quyÁn luôn m·c chi¿c áo dài màu nghÇ ·c tr°ng ¤n Ù, Swami Agnivesh. Khi hai chúng tôi ngÓi b¯t chéo chân trong phòng khách cça ông, tôi ngh) : "Ch¯c ch¯n anh ta s½ chÑi vå viÇc này". Nh°ng ngay sau ó cúng tôi ã nói vÁ iÁu ó và giúp tôi hiÃu rõ v¥n Á :"Chúng tôi là ng°Ýi ¤n Ù, mÙt quÑc gia lÛn thé hai trên th¿ giÛi. B¡n không thà phç nh­n iÁu ó. ¤n Ù không c£m th¥y bË Pakistan e do¡ nh°ng trong cuÙc ch¡i quy mô toàn c§u, ¤n Ù ang n±m ngoài rìa tråc chính Trung QuÑc - Mù". Ngày hôm sau, tôi ¿n Dasna, mÙt làng phía B¯c New Dehli và tôi tình cÝ dëng l¡i l¯ng nghe nhïng ng°Ýi bán hàng nói chuyÇn. Dasna là n¡i nghèo nh¥t là tôi °ãc bi¿t. N¡i ây trên °Ýng phÑ h§u nh° chÉ có nhïng con trâu, nhïng chi¿c xe ¡p, hi¿m có xe h¡i. B§u không khí nÓng n·c mùi phân trâu bò. Nh°ng hÍ yêu chính phç và Óng tình vÛi cuÙc thí nghiÇm h¡t nhân. "Chúng tôi có 900 triÇu dân. Chúng tôi s½ không ch¿t vì nhïng lÇnh trëng ph¡t", Pramod Batra, mÙt bác sù 42 tuÕi ß Dasna cho bi¿t "CuÙc thí nghiÇm h¡t nhân này thà hiÇn lòng tñ trÍng và lòng tñ trÍng quan trÍng h¡n nhiÁu nhïng con °Ýng, iÇn óm và n°Ûc. Dù sao i nïa iÁu chúng tôi ã làm là gì? Chúng tôi khám phá qu£ bom cça chúng tôi. Nó giÑng nh° viÇc b¯n mÙt phát ¡n lên b§u trÝi. Chúng tôi không làm tÕn th°¡ng ai c£".

Nh°ng trong khi cây ôliu ß ¤n Ù d°Ýng nh° th¯ng th¿ Lexus thì trong hÇ thÑng toàn c§u hoá ngày nay luôn ph£i tr£ mÙt cái giá vÁ lâu dài. Khi ß New Dehli, tôi nghÉ t¡i khách s¡n Oberol, tôi ã b¡i trong mÙt chi¿c bà b¡i vào cuÑi m×i ngày à gi£m bÛt cái nóng nñc. Ngày §u tiên ß ó, khi tôi ang b¡i ¿ch, mÙt phå nï ¤n Ù cing b¡i ß làn b¡i bên c¡nh. Trong lúc nghÉ gi£i lao chúng tôi b¯t §u nói chuyÇn và cô ta cho bi¿t ang iÁu hành mÙt vn phòng cça Salomon Brothers - Smith Barney ß ¤n Ù, mÙt ngân hàng §u t° lÛn cça Mù. Tôi giÛi thiÇu tôi là nhà bình lu­n ang vi¿t vÁ v¥n Á båi phóng x¡ do các cuÙc thí nghiÇm h¡t nhân cça ¤n Ù.

M×i khi b¡i éng, cô hÏi tôi "ông có nghe ai ang ß thË tr¥n không?" Tôi tr£ lÝi : "Không" và l¯c §u "Ai v­y?".

Cô nói "Moondy's". C¡ quan §u t° cça Moody là mÙt công ty ánh giá méc Ù tín nhiÇm quÑc t¿, phân lo¡i A, B, và C và các nhà §u t° toàn c§u có thà bi¿t ai ang theo uÕi måc ích kinh t¿ bÁn vïng, ai không và n¿u nÁn kinh t¿ cça b¡n ß méc Ù th¥p có ngh)a là b¡n ph£i tr£ lãi su¥t cao h¡n cho các kho£n vay quÑc t¿. "Moondy's ã cí mÙt Ùi ánh giá l¡i nÁn kinh t¿ ¤n Ù".

"Th¿ ông có bi¿t hÍ quy¿t Ënh gì không?". "Không", tôi áp. "Ông nên kiÃm tra", cô nói và b¡i ra xa.

Và tôi ã kiÃm tra. Hoá ra, Ùi cça Moondy ã i quanh New Dehli nhanh chóng nh°ng bí m­t khi các nhà khoa hÍc h¡t nhân ¤n Ù ã chu©n bË cho các cuÙc thí nghiÇm h¡t nhân. Tôi không khám phá ra b¥t kó iÁu gì vÁ quy¿t Ënh cça hÍ nh°ng trong êm rÝi ¤n Ù tôi ã nghe tin téc buÕi tÑi và ghi nhÛ °ãc 4 iÁu. ó là ph£n éng cça chính phç ¤n Ù, ngân sách không iÁu chÉnh, các cuÙc thí nghiÇm vi khí h¡t nhân cça ¤n Ù và các lÇnh trëng ph¡t mà Mù áp ·t cho nÁn kinh t¿ n°Ûc này nh±m buÙc ¤n Ù ph£i të bÏ mÙt sÑ vi khí h¡t nhân. Moody's ã h¡ th¥p nÁn kinh t¿ ¤n Ù të méc "§u t°" có ngh)a là an toàn cho các nhà §u t° quÑc t¿ xuÑng méc "nghi ngÝ" có ngh)a là rçi ro. C¡ quan ánh giá Standard & Poor's cing iÁu chÉnh dñ báo vÁ kinh t¿ ¤n Ù të "Õn Ënh" sang "b¥t Õn". iÁu ó có ngh)a là b¥t kó công ty ¤n Ù nào muÑn vay tiÁn cça công ty quÑc t¿ s½ ph£i tr£ lãi su¥t cao h¡n. Và vì t÷ lÇ ti¿t kiÇm th¥p nên các quù §u t° n°Ûc ngoài cho r±ng ¤n Ù c§n 500 t÷ USD à xây dñng c¡ sß h¡ t§ng mÛi trong th­p k÷ tÛi à nâng cao séc c¡nh tranh. Nh° v­y, cây ôliu ã có thÝi phÓn thËnh ß ¤n Ù, Nh°ng khi xu¥t hiÇn mÙt hÇ thÑng mÛi - hÇ thÑng toàn c§u hoá, nó s½ ph£i tr£ giá. Và chÉ mÙt vài tháng sau ó, chính phç ¤n Ù ã tìm cách gi£m vË th¿ cça cây ôliu vì nhïng r¯c rÑi vÁ kinh t¿ mà cây ôliu mang l¡i cho quÑc gia ông dân thé hai th¿ giÛi này.

MÙt ví då vÁ cây ôliu và chi¿c xe Lexus trong th¿ cân b±ng là v¥n Á vùng VËnh. Trong chuy¿n bay të Bahrain ¿n Luân ôn, trong khoang h¡ng nh¥t tôi ngÓi, do sí dång vÇ tinh GPS nÑi vÛi ngten máy bay nên tôi có thà xem tivi và bi¿t rõ vùng máy bay ang ß âu so vÛi thành phÑ. Màn hình hiÃn thË mÙt s¡ Ó vÛi hình máy bay là mÙt ch¥m tr¯ng di chuyÃn xung quanh s¡ Ó khi thay Õi °Ýng bay. Nhïng hành khách HÓi giáo, c§u nguyÇn 5 l§n mÙt ngày ang h°Ûng tÛi Mecca và luôn bi¿t °Ýng nào bên trong máy bay khi hÍ mß cuÑn kinh thánh. SuÑt chuy¿n bay, tôi à ý mÙt vài hành khách g§n mình ph£i g¯n mình vào nhïng lÅ nghi c§u nguyÇn. Và nhÝ hÇ thÑng GPS, hÍ bi¿t cách thà hiÇn måc ích.

Chi¿c xe Lexus ã trÙi h¡n cây ôliu ß thÝi ¡i toàn c§u hoá trong mÙt linh kiÇn máy tính mà mÙt ng°Ýi b¡n gíi cho tôi. ±ng sau linh kiÇn có ghi: "Linh kiÇn này °ãc s£n xu¥t ß Malaysia, Singapore, Philipin, Trung QuÑc, Mêhicô, éc, Mù, Thái Lan, Canada và Nh­t B£n". Nó °ãc s£n xu¥t ß nhiÁu n°Ûc vì th¿ chúng ta không thà chÉ Ënh rõ là xu¥t xé të mÙt n°Ûc riêng biÇt nào.

Chi¿c xe Lexus ã l¥n l°Ût cây ôliu trong k÷ nguyên toàn c§u hoá là mÙt chç Á nhÏ xu¥t hiÇn ngày 11/8/1997, trong l§n xu¥t b£n Sports Illustrated. Bài báo vi¿t: "câu l¡c bÙ bóng á 38 tuÕi Welsh, Llansantffraid ã Õi tên thành "nhïng gi£i pháp m¡ng tÕng thÃ" vÛi trË giá chuyÃn nh°ãng 400.000 USD të mÙt công ty iÇn tho¡i ¡n l».

Chi¿c xe Lexus và cây oliu cùng song song tÓn t¡i trong thÝi ¡i toàn c§u hoá vào ngày Boris Yeltsin xu¥t hiÇn trên trang Web. Ngày 12/4/1998, câu chuyÇn trên t¡p chí nh° sau:

Matxc¡va (AP)-Boris Yeltsin, xu¥t hiÇn trên Web?. TÕng thÑng Nga ã lên m¡ng tr£ lÝi phÏng v¥n trñc tuy¿n trong vòng 30 phút të iÇn Kremlin do MSNBC thñc hiÇn.

Câu hÏi cça mÙt ng°Ýi àn ông ß Hà Lan: Ông ngh) gì vÁ hút thuÑc lá?

Tr£ lÝi : Tôi ghét nó.

HÏi: Nga sµn sàng có mÙt tÕng thÑng nï?

Tr£ lÝi : Không bao giÝ.

HÏi: Trong ng°Ýi ông có dòng máu Ai len?

Tr£ lÝi: Không, tÕ tiên tôi là ng°Ýi Xibi

ây là l§n trò chuyÇn trên m¡ng §u tiên cça Yeltsin, mÙt kù thu­t mÛi. Nh°ng thñc t¿ là Yeltsin không sí dång máy tính xách tay tr°Ûc m·t hay g·p ph£i r¯c rÑi nào vÛi nhïng ti¿n bÙ công nghÇ cao cça Internet. MSNBC ã chÍn lña 14 câu hÏi trên tÕng sÑ 4.900 câu hÏi nh­n °ãc và mÙt phiên dËch viên dËch chúng ra ti¿ng Nga. MÙt phiên dËch khác dËch nhïng câu tr£ lÝi cça tÕng thÑng ra ti¿ng Anh và nói qua mÙt chi¿n micro nÑi vÛi MSNBC ß Redmon, Wash, n¡i có °Ýng truyÁn Internet. HÇ thÑng này cho bi¿t có kho£ng 4.000 ng°Ýi truy c­p vào m¡ng à chat. NhiÁu ng°Ýi Nga nhanh chóng n¯m b¯t công nghÇ máy tính và internet sau khi Liên bang Xô vi¿t såp Õ trong khi nhiÁu doanh nghiÇp v«n sí dång bàn tính và các cuÙc àm tho¡i quÑc t¿ mà ¿n nay không còn hiÇn ¡i nïa.

Chi¿c xe Lexus và cây ôliu cùng tÓn t¡i trong mÙt câu chuyÇn trên thÝi báo Washingtons ngày 21/9/1997, vi¿t vÁ các nhân viên ph£n gián Nga phàn nàn vÁ viÇc ph£i tr£ nhiÁu g¥p hai l§n à tuyÃn dång mÙt iÇp viên CIA. MÙt nhân viên cça C¡ quan an ninh liên bang Nga (tiÁn nhiÇm là KGB) Á nghË d¥u tên, cho Thông t¥n xã Itar-Tass bi¿t, mÙt iÇp viên Nga có thà °ãc mua vÛi giá 1 triÇu USD trong khi mÙt iÇp viên CIA ph£i tr£ kho£ng 2 triÇu USD.

Cùng thÝi iÃm bài báo này xu¥t hiÇn, tÝ báo Yediot Aharonot cing °a tin sÑt d»o. Các biên t­p viên Yediot ã tÛi Matxc¡va và mua mÙt sÑ £nh vÇ tinh iÇp viên Nga cça tên lía mÛi Scud ß Syria. Ti¿p theo, Yediot thuê mÙt chuyên gia Mù riêng à phân tích nhïng t¥m £nh này. Sau ó Yediot °a toàn bÙ nh° là mÙt tin sÑt d»o vÁ mÑi e dÍa cça tên lía mÛi mà không hÁ nêu tên quan chéc chính phç.

Nm 1997, nhïng ng°Ýi Jordan ã khai tr°¡ng mÙt trang Web mÛi vÁ thÝi ¡i toàn c§u hoá vÛi cây ôliu có Ëa chÉ http://www.arab.net/gid/welcome.html. ây là trang chç cça c¡ quan tình báo quÑc gia, CIA-c¡ quan tình báo §u tiên ß Trung ông có trang web riêng. MÙt b£n tin chính théc cho bi¿t: "trang web giÛi thiÇu s¡ qua vÁ lËch sí, chéc nng và các quan iÃm cça C¡ quan tình báo quÑc gia".

CuÑi cùng, câu chuyÇn mà tôi thích nh¥t vÁ hình t°ãng chi¿c xe Lexus và cây ôliu trong k÷ nguyên toàn c§u hoá là vÁ con trai cça Abu Jihad. Tôi ã tham dñ cuÙc hÍp th°ãng Énh Trung ông vÁ kinh t¿ ß Amman, Jordan nm 1995 và th°ßng théc bïa tr°a ß ban công cça Amman Marriott.

Hoàn toàn b¥t ngÝ, mÙt ng°Ýi àn ông ¢ r­p tr» ¿n bàn cça tôi và hÏi: "ông có ph£i la Tom Friedman không?". Tôi tr£ lÝi "Vâng"."Ngài Friedman, ng°Ýi àn ông ti¿p tåc nói mÙt cách lËch sñ, ông bi¿t cha tôi".

"Cha anh là ai?" Tôi hÏi.

"Cha tôi là Abu Jihad". Abu Jihad, tên th­t là Khalil al-Wazir, là mÙt ng°Ýi Palestin, ng°Ýi cùng vÛi Yasser Arafat thành l­p ra el Fâth và sau này lãnh ¡o TÕ chéc gi£i phóng Palestine. Abu Jihad, có ngh)a là "cha cça cuÙc chi¿n", là bí danh cça anh ta và anh hiÇn là s) quan chÉ huy cça quân Ùi Palestine ß Lebanon và BÝ Tây vào thÝi iÃm mà tôi ang làm phóng viên th°Ýng trú ß ThÝi báo NewYork ß Beirut. Tôi ã bi¿t ông hÓi ß Beirut. Ng°Ýi Palestine coi ông là mÙt anh hùng quân Ùi, còn Isarel coi ông là mÙt trong nhïng ph§n tí khçng bÑ ng°Ýi Palestine ·c biÇt nguy hiÃm. MÙt nhóm Israel ã ám sát Abu Jihad ß trong phòng khách cça ông ß Tunis ngày 16 tháng 4 nm 1988, vÛi mÙt trm viên ¡n.

"Có, tôi bi¿t cha anh r¥t rõ. Tôi ã tëng tÛi thm gia ình anh ß Damaseus". Tôi nói vÛi ng°Ýi thanh niên tr» "Th¿ bây giÝ anh ang làm gì?".

Anh ta °a cho tôi mÙt t¥m danh thi¿p trên ó ghi "Jihad al-Wazir, Giám Ñc iÁu hành, Trung tâm th°¡ng m¡i th¿ giÛi, Gaza, Palestin"

Tôi Íc t¥m thi¿p và tñ nhç: "Th­t là mÙt sñ kinh ng¡c. Të Che Guevara tÛi Dale Carnegie chÉ trong mÙt th¿ hÇ".

Ñi vÛi các quÑc gia, các cá nhân, thách théc trong thÝi ¡i toàn c§u hoá là ph£i tìm ra °ãc th¿ cân b±ng vïng giïa mÙt bên là duy trì ·c tr°ng, gia ình và cÙng Óng riêng, mÙt bên là tÓn t¡i trong hÇ thÑng toàn c§u hoá. B¥t kó mÙt xã hÙi nào muÑn sÑng sót trong th¿ giÛi ngày nay c§n ph£i n× lñc t¡o ra nhïng chi¿c xe Lexus tÑt và sí dång nó trong th¿ giÛi nÙi t¡i. Nh°ng không nên có £o t°ßng r±ng viÇc tham gia vào nÁn kinh t¿ toàn c§u này s½ giúp xã hÙi ó giàu có. N¿u viÇc tham gia ó ph£i tr£ giá b±ng ·c tr°ng riêng cça m×i quÑc gia, n¿u các các nhân c£m th¥y nguÓn gÑc cây ôliu cça mình bË nhÕ b­t hay ri bÏ trong th¿ giÛi ngày nay, hÍ s½ nÕi lo¡n, s½ ¥u tranh và l­p l¡i cân b±ng.

ViÇc tÓn t¡i hÇ thÑng toàn c§u hoá mÙt ph§n tuó thuÙc vào viÇc liÇu chúng ta có tác Ùng tÑt vào cân b±ng này không. MÙt quÑc gia không có Lexus s½ không bao giÝ phát triÃn hay v°¡n xa. Nh°ng mÙt ¥t n°Ûc không có nhïng cây ôliu khÏe m¡nh s½ không có cÙi nguÓn, gÑc rÅ hay ç an toàn à mß cía hoàn toàn ra th¿ giÛi. Nh°ng cùng giï chúng trong mÙt th¿ cân b±ng là mÙt cuÙc chi¿n ¥u không dét.

Có l½ ó là lý do t¡i sao trong nhiÁu câu chuyÇn mà b¡n Íc trong cuÑn sách này sñ yêu thích cça tôi l¡i có nguÓn gÑc të mÙt b¡n Óng nghiÇp ci, Victor Friedman, ng°Ýi d¡y qu£n trË kinh doanh t¡i ViÇn Ruppin ß Isarel. MÙt ngày tôi gÍi iÇn cho anh, anh nói r±ng anh r¥t vui khi tôi gÍi iÇn vì ch°a có sÑ iÇn tho¡i cça tôi. Khi tôi hÏi t¡i sao l¡i th¿, anh gi£i thích anh không còn chi¿c máy tính xách tay trong ó l°u giï t¥t c£ mÍi thé-Ëa chÉ cça b¡n bè, Ëa chÉ email, sÑ iÇn tho¡i và lËch làm viÇc trong vòng 2 nm tÛi. Sau ó anh kà vÛi tôi chuyÇn gì ã x£y ra.

"Chúng tôi có mÙt chi¿c máy tính ß nhà ã bË hÏng. Tôi em nó i sía ß mÙt cía hiÇu ß Hadera (mÙt thË tr¥n miÁn Trung Isarel). Hai tu§n sau nhânviên cía hàng gÍi iÇn và nói r±ng chi¿c máy tính cça tôi ã sía xong. Vì th¿ tôi bÏ chi¿c máy tính bÏ túi vào chi¿c c·p da cça mình và lái xe tÛi Hadera à l¥y chi¿c máy tính mÛi sía. Tôi rÝi cía hàng vÛi mÙt chi¿c máy tính à bàn to và mÙt chi¿c c·p xách có à chi¿c máy tính bÏ túi bên trong. Khi tôi i ¿n xe ô tô, tôi ·t chi¿c c·p cça mình xuÑng vÉa hè, mß cÑp xe và ·t c©n th­n chi¿c máy tính mÛi sía vào £m b£o an toàn cho máy. Sau ó tôi lên xe và lái i, bÏ quên chi¿c c·p cça mình trên vÉa hè. Khi vÁ vn phòng tôi tìm chi¿c c·p và sÛm nh­n ra iÁu gì ã x£y ra, iÁu gì s½ x£y ra sau ó. Ngay l­p téc tôi gÍi iÇn tÛi c£nh sát Hadera và nói hÍ "ëng làm nÕ tung chi¿c c·p cça tôi" (Có mÙt quy Ënh là c£nh sát Isarel ti¿n hành nÕ tung b¥t kó gói, c·p hay mÙt v­t kh£ nghi nào ó bÏ l¡i trên vÉa hè vì có quá nhiÁu tr°Ýng hãp ng°Ýi Palestine ánh bom khi¿n cho nhiÁu ng°Ýi dân Isarel thiÇt m¡ng. Ng°Ýi Isarel cing °ãc hu¥n luyÇn cách tñ b£o vÇ tr°Ûc tr°Ýng hãp này, n¿u b¡n bÏ quên mÙt v­t gì ó trong mÙt phút ph£i gÍi iÇn ngay cho c£nh sát). Tôi bi¿t là không ai l¥y chi¿c c·p cça mình. Þ Isarel, mÙt tên trÙm s½ không sÝ vào b¥t kó mÙt v­t nào nh° v­y bÏ quên trên °Ýng. Nh°ng ã quá muÙn. C£nh sát cho tôi bi¿t là Ùi phá bom ã tÛi hiÇn tr°Ýng và gi£i quy¿t xong vå viÇc. Khi tôi tÛi sß c£nh sát, hÍ °a l¡i cho tôi chi¿c c·p da vÛi mÙt l× ¡n nhÏ xuyên th³ng ß giïa. Thé duy nh¥t bË phá hÏng là chi¿c máy tính bÏ túi cça tôi. C£ cuÙc Ýi tôi n±m trong ó và tôi không bao giÝ có thà làm l¡i °ãc. Tôi nói vÛi c£nh sát là tôi c£m th¥y r¥t tÓi tÇ vì gây ra vå viÇc nh° v­y và hÍ an çi: "ëng buÓn, iÁu ó có thà x£y ra vÛi t¥t c£ mÍi ng°Ýi". Vài tu§n sau, tôi i bÙ xung quanh khuôn viên cça tr°Ýng vÛi chi¿c c·p có mÙt l× ¡n à nh¯c tôi dëng l¡i và suy ngh) c©n trÍng h¡n. H§u h¿t các sinh viên cça tôi ang ß trong quân Ùi Isarel và hÍ sÛm nh­n ra chi¿c c·p cça tôi vÛi l× ¡n, hÍ hiÃu ngay ra và c°Ýi vÛi nhau vì hÍ hiÃu chuyÇn gì ã x£y ra".

Sau khi Victor k¿t thúc câu chuyÇn, anh nói "Nhân tiÇn, gíi cho tôi Ëa chÉ email cça anh. Tôi c§n ph£i l­p l¡i mÙt cuÑn sÕ Ëa chÉ mÛi".

& .Và béc t°Ýng såp Õ

Mùa hè nm 1998, tôi ang ß Braxin. MÙt ngày, tôi tÛi g·p mÙt trong nhïng nhà ¡i công nghiÇp, Guilherme Frering, chç tËch hÙi Óng qu£n trË mÙt nhà máy thép lÛn ß Braxin có tên Gaemi Minercao e Metalurgia. Frering ã mô t£ cho tôi vÁ nhïng Õi thay áng kinh ng¡c cça nÁn kinh t¿ Braxin trong vòng mÙt th­p k÷ vÛi mÙt lÝi k¿t ¥n t°ãng: "Ông th¥y ¥y, béc t°Ýng Berlin cing Õ såp ß ây. ó không chÉ là mÙt sñ kiÇn ß châu Âu mà là mÙt sñ kiÇn toàn c§u. Þ ngay Braxin. Nhïng chuyÃn bi¿n lÛn cça nÁn kinh t¿ Braxin thñc t¿ diÅn ra cùng thÝi iÃm vÛi sñ kiÇn béc t°Ýng Berlin såp Õ".

à minh hÍa cho quan iÃm cça mình, ông d«n mÙt câu chuyÇn: Tháng 11/1988, công nhân ã ti¿n hành ình công t¡i nhà máy thép quÑc doanh (CSN) ß Volta Redona, n±m phía Tây B¯c Rio de Janeiro và là nhà máy thép lÛn nh¥t Nam Mù. Kho£ng 2.500 công nhân téc gi­n ti¿n hành b¡o Ùng và òi tng l°¡ng, gi£m giÝ làm të 8 ti¿ng xuÑng còn 6 ti¿ng mÙt ngày. Mâu thu«n giïa công nhân và c£nh sát Ëa ph°¡ng lên tÛi Énh iÃm và ã ph£i viÇn tÛi c£ quân Ùi tham gia. Có 3 công nhân thiÇt m¡ng và 36 ng°Ýi bË th°¡ng. Quân Ùi Braxin ã buÙc tÙi nhïng công nhân này ti¿n hành "mÙt cuÙc chi¿n tranh du kích thñc sñ" vì hÍ có sí dång á. HÍ dùng lñu ¡n cháy chÑng xe tng, dùi cui s¯t và súng các lo¡i à b£o vÇ tài s£n nhà n°Ûc. Trong ch¿ Ù Ùc tài quân sñ tÓi t¡i 21 nm cça Braxin, ch¥m dét vào nm 1985, các t°Ûng chÉ huy luôn th­n trÍng trong viÇc kiÃm soát nhà máy thép lÛn này và ã tuyên bÑ Volta Reona là "mÙt trå sß cça an ninh quÑc gia", nh­n °ãc sñ °u ái cça chính phç. Sau khi gi£i thích t¥t c£ iÁu này cho tôi, Frering nói thêm: "G§n 4 nm sau cuÙc ình công «m máu ¥y, sau khi béc t°Ýng Berlin såp Õ, nhïng công nhân giÑng nh° công nhân cça nhà máy thép CSN ã òi nhà máy ph£i ti¿n hành t° nhân hoá. Vì hÍ hiÃu r±ng ó là cách duy nh¥t à duy trì kh£ nng c¡nh tranh và không bË m¥t viÇc làm. Ngày này, CSN ã t° nhân hoá hoàn toàn và °ãc xem là mÙt trong nhïng cÕ ông chính trong quá trình t° nhân hoá các nhà máy quÑc doanh khác ß Braxin".

Nhïng nh­n xét cça Frering nh° mÙt luÓng sáng mÛi Ñi vÛi tôi: T¥t nhiên là ông ta úng! Béc t°Ýng Berlin không chÉ Õ ß éc. Nó còn Õ såp ß ông, Tây, Nam và B¯c, ß các quÑc gia, các công ty và g§n nh° là diÅn ra vào cùng mÙt thÝi iÃm. Chúng tôi t­p trung nói vÁ sñ såp Õ cça béc t°Ýng Berlin ß phía ông bßi t¡i ây sñ kiÇn này diÅn ra quá m¡nh, quá rõ ràng: mÙt béc t°Ýng xi mng ã såp Õ trong b£n tin buÕi tÑi. Nh°ng trên thñc t¿, nhïng béc t°Ýng khác cing såp Õ trên toàn th¿ giÛi. Và sñ kiÇn này có thà là nguyên nhân hình thành k÷ nguyên toàn c§u hoá và hÙi nh­p hiÇn nay. Nh°ng mÙt câu hÏi quan trÍng là: nhïng béc t°Ýng såp Õ là do âu? Hay nh° nhïng éa tr» nhà tôi ngây th¡ hÏi: BÑ ¡i, toàn c§u hoá të âu ¿n?

Tôi s½ b¯t §u câu tr£ lÝi cça mình nh°: Th¿ giÛi chi¿n tranh l¡nh giÑng nh° mÙt th£o nguyên bao la, °ãc c¯t chéo và phân chia bßi nhïng hàng rào, nhïng béc t°Ýng, nhïng con m°¡ng và ngõ cåt. Khó có thà i xa, i nhanh trong th¿ giÛi ó mà không v°ãt qua béc t°Ýng Berlin hay béc màn thép, hiÇp °Ûc Warsaw hay mÙt sÑ quy Ënh b£o hÙ cça mÙt sÑ cá nhân hay nhïng kiÃm soát vÁ t° b£n. Và ±ng sau nhïng béc t°Ýng rào này, các quÑc gia có thà tìm th¥y r¥t nhiÁu ch× ©n n¥p và giï gìn b£n s¯c vn hoá, chính trË, kinh t¿ cça riêng mình. HÍ có thà là th¿ giÛi thé nh¥t, thé hai hay thé ba. HÍ có thà có nhiÁu hÇ thÑng kinh t¿ khác nhau: mÙt nÁn kinh t¿ k¿ ho¡ch hoá t­p trung, mÙt nÁn kinh t¿ phúc lãi quÑc gia, mÙt nÁn kinh t¿ xã hÙi hoá hay mÙt nÁn kinh t¿ thË tr°Ýng. Và hÍ có thà duy trì nhiÁu hÇ thÑng chính trË khác biÇt-të dân chç tÛi Ù tài, Ùc oán tÛi ch¿ Ù quân chç và chuyên ch¿. Và nhïng khác biÇt có thà dÅ nh­n th¥y ho·c en tr¯ng l«n lÙn vì °ãc b£o vÇ b±ng nhïng béc t°Ýng không dÅ nhìn xuyên qua.

ThÕi bay nhïng béc t°Ýng này là nhÝ 3 thay Õi cn b£n-thay Õi trong cách chúng ta liên l¡c, cách chúng ta §u t° và cách chúng ta hÍc hÏi të th¿ giÛi. Nhïng thay Õi này sinh ra và °ãc nuôi d°áng trong thÝi kó chi¿n tranh l¡nh, tr°ßng thành vào cuÑi th­p niên 80-thÝi iÃm ç t¡o thành mÙt luÓng gió m¡nh thÕi bay nhïng béc t°Ýng dñng lên trong hÇ thÑng chi¿n tranh l¡nh và có thà °a th¿ giÛi sang mÙt trang khác, mÙt th¿ giÛi bao la, duy nh¥t và hÙi nh­p. Ngày nay, th¿ giÛi ó phát triÃn ngày càng rÙng lÛn h¡n, nhanh h¡n, mß cía rÙng h¡n vì nhiÁu béc t°Ýng °ãc dá bÏ và nhiÁu quÑc gia tham gia vào. Và ó là lý do t¡i sao không còn th¿ giÛi thé nh¥t, th¿ giÛi thé hai hay th¿ giÛi thé ba. Thay vào ó là th¿ giÛi nhanh-th¿ giÛi cça mÙt th£o nguyên rÙng lÛn và th¿ giÛi ch­m-th¿ giÛi cça nhïng ai ch°a phá vá °ãc các rào c£n hay chÍn cách i rÝi xa Óng b±ng tÛi nhïng thung ling riêng vì hÍ cho r±ng th¿ giÛi nhanh phát triÃn quá m¡nh, quá rùng rãn, quá Óng nh¥t hay quá nhiÁu òi hÏi.

Dân chç hoá công nghÇ

Thé tr°ßng BÙ tài chính Mù, Larry Summers thích kà câu chuyÇn x£y ra nm 1988 khi ông tham gia vào chi¿n dËch tranh cí tÕng thÑng cça Michael Dukakis và °ãc cí tÛi Chicago, thay m·t Dukakis. Khi ß Chicago, Summer °ãc nhân viên cça cuÙc v­n Ùng phân cho mÙt chi¿c xe h¡i vÛi câu hÏi "ông ang ngÓi xuÑng ph£i không?" qua máy iÇn tho¡i.

"Tôi ngh) th¿ là ç khi có mÙt chi¿c iÇn tho¡i di Ùng trong chi¿c xe h¡i vào nm 1988" Summers nói "Vì th¿ tôi có thà sí dång nó à gÍi cho vã tôi khi ang ß trong xe".

9 nm sau ó, nm 1997, trong chuy¿n công tác cça BÙ, Summers tÛi BÝ biÃn Ngà, quÑc gia Tây Phi. Theo mÙt ph§n ch°¡ng trình vi¿ng thm chính théc, ông ph£i khai m¡c mÙt dñ án séc kho» do Mù tài trã cho mÙt ngôi làng phía th°ãng l°u thç dô Abidjan - n¡i §u tiên n°Ûc có thà uÑng °ãc, và chÉ có thà tÛi °ãc b±ng thuyÁn Ùc mÙc. Summer, mÙt nhân v­t quan trÍng ¿n të Mù °ãc dân làng b§u là tÙc tr°ßng châu Phi danh dñ và °ãc m·c mÙt chi¿c áo choàng. Nh°ng iÁu mà ông nhÛ nh¥t là trên °Ýng vÁ të ngôi làng b±ng chi¿c thuyÁn Ùc mÙc tÛi vùng h¡ l°u, mÙt quan chéc BÝ biÃn Ngà °a cho ông chi¿c iÇn tho¡i và nói: "Washington gÍi ông". 9 nm Summer ngh) mÙt chi¿c máy iÇn tho¡i di Ùng giÑng nh° chi¿c máy trong chi¿c xe ôtô ß Chicagô và hy vÍng mÙt ngày nào ó chi¿c thuyÁn Ùc mÙc ß Abidjan cing g¯n mÙt chi¿c iÇn tho¡i t°¡ng tñ.

Ý t°ßng táo b¡o vÁ chi¿c iÇn tho¡i cça Summer có thà trß thành hiÇn thñc nhÝ sñ thay Õi có ý ngh)a quan trÍng và §u tiên °ãc nuôi d°áng të thÝi kó chi¿n tranh l¡nh- ó là thay Õi trong cách chúng ta giao ti¿p, liên l¡c vÛi nhau. Tôi gÍi b°Ûc thay Õi này là "Sñ dân chç hoá công nghÇ" và ó là cái mà ngày càng nhiÁu ng°Ýi ß nhiÁu quÑc gia vÛi nhiÁu máy tính cá nhân nÑi m¡ng, iÇn tho¡i và hÇ thÑng cáp quang, internet có thà ¿n °ãc vÛi nhau nhiÁu h¡n, nhanh h¡n, xa h¡n, r» h¡n r¥t nhiÁu so vÛi tr°Ûc ây. Có mÙt ngân hàng ß Washingtion, D.C, Valley Spring hiÇn cung c¥p t¥t c£ các dËch vå tài chính cho khách hàng cça mình qua iÇn tho¡i và internet. Và qu£ng cáo sñ dân chç hoá công nghÇ b±ng kh©u hiÇu "Hãy à chúng tôi ·t ngân hàng trong chính nhà b¡n". NhÝ sñ dân chç hoá cça công nghÇ, ngày nay chúng ta có thà có mÙt nhà bng ß ngay t¡i nhà, mÙt vn phòng trong nhà, mÙt tÝ báo, mÙt qu§y sách, mÙt công ty môi giÛi, mÙt nhà máy, mÙt công ty §u t° hay mÙt tr°Ýng hÍc ngay chính ngôi nhà cça mình.

Sñ dân chç hoá trong công nghÇ là k¿t qu£ cça nhiÁu ti¿n bÙ kù thu­t cùng diÅn ra trong th­p niên 80 liên quan tÛi vi tính hoá, viÅn thông hoá, kù thu­t thu nhÏ, nén và mã sÑ hoá. Ch³ng h¡n nh°, nhïng ti¿n bÙ trong công nghÇ m¡ch vi xí lý giúp séc m¡nh cça vi tính tng lên g¥p ôi chÉ trong vòng 18 tháng trong 30 nm qua, trong khi nhïng ti¿n bÙ trong kù thu­t nén giúp l°u trï nhiÁu dï liÇu chÉ trong mÙt chi¿c )a vuông, tng kho£ng 60% m×i nm të nm 1991. Không nhïng th¿, chi phí cça khoang chéa này gi£m të 5 USD mÙt megabyte xuÑng còn 5 UScent, khi¿n vi tính có séc m¡nh lÛn h¡n và dÅ dàng sí dång h¡n tëng ngày tëng giÝ. Và nhïng ti¿n bÙ trong viÅn thông hoá làm gi£m áng kà c°Ûc phí cça mÙt cú iÇn tho¡i hay mÙt l§n chuyÃn giao dï liÇu trong khi tÑc Ù, kho£ng cách và l°ãng thông tin trao Õi tng m¡nh.

B¡n không chÉ gÍi iÇn tÛi b¥t cé nào nào vÛi giá r» mà còn có thà gÍi ß b¥t cé n¡i âu, qua máy tính xách tay, trên máy bay hay Énh ngÍn Everest. ó là nhÝ nhïng ti¿n bÙ trong công nghÇ thu nhÏ, làm gi£m quy mô và trÍng l°ãng máy tính, iÇn tho¡i và máy nh¯n tin. Ngày nay, chúng có thà v°¡n tÛi mÍi n¡i và mÍi ng°Ýi dù có thu nh­p th¥p cing mua °ãc. Qu£ng cáo trên nh­t báo USD Today cça iÇn tho¡i di Ùng NEXTEL có tña: "ç lÛn à làm thay Õi c£ mÙt ngành công nghiÇp. ç nhÏ Ã vëa túi b¡n". Trang qu£ng cáo gi£i thích r±ng iÇn tho¡i di Ùng mÛi 5,4 ounce cça Motorola có nhïng chéc nng sau: d¡ng chï, sÑ; chuông báo Ùng, pin lâu nm, th°, nh­n d¡ng cça ng°Ýi sß hïu, ài sÑ hoá hai chiÁu, gÍi 3 chiÁu và loa nói. Hay nh° mÙt câu chuyÇn trên t¡p chí Golf hÓi tháng 7/1998 có vi¿t các khoá hÍc gôn s½ b¯t §u l¯p ·t hÇ thÑng máy tính Spyder-9000 trên nhïng chi¿c xe trß ng°Ýi ch¡i ra sân gôn. HÇ thÑng này cho phép nhïng ng°Ýi iÁu khiÃn xe giï t÷ sÑ, o sÑ o iat sÑ hoá, xem l× gôn trên bng video, nhïng thç thu­t ch¡i, ·t bïa tr°a, kiÃm tra giá chéng khoán và xem tivi. Nó chÉ không làm °ãc mÙt iÁu duy nh¥t là ánh vào l× gôn thay b¡n.

T¥t c£ nhïng ti¿n bÙ này ngày càng phát triÃn nhÝ công nghÇ mã sÑ hoá. Mã sÑ hoá là kù thu­t hoàn toàn mÛi m» giúp chúng ta thay Õi giÍng nói, âm thanh, hình £nh, nh¡c iÇu, màu s¯c, tranh £nh, të ngï, tài liÇu, con sÑ, ngôn ngï máy tính và nhïng lo¡i hình dï liÇu khác mà b¡n có thà ngh) ra vào bit máy tính và sau ó chuyÃn t£i chúng b±ng °Ýng iÇn tho¡i, vÇ tinh hay cáp quang trên toàn th¿ giÛi. Bit máy tính là nhïng phân tí gÑc cça máy tính và không có ký tñ nào khác ngoài 1 và 0. SÑ hoá có thà làm gi£m b¥t kó âm thanh, hình £nh, con sÑ hay ký tñ nào thành các mã sÑ 0, 1 khác nhau và sau ó chuyÃn t£i chúng thông qua các thi¿t bË viÅn thông khác, nhïng thi¿t bË này s½ gi£i mã nhïng bÙ ký tñ 1,0 và khôi phåc l¡i nh° dï liÇu gÑc. Nicholas Negroponte, tác gi£ cça kù thu­t sÑ, ã mô t£ mÙt cách sÑng Ùng kù thu­t mã sÑ hoá nh° sau: "Nó nh° thà chúng ta Ùt nhiên ch¿ bi¿n món cà phê sïa °Ûp l¡nh và làm khô, ly cà phê s½ ngon h¡n b±ng cách thêm n°Ûc mà h°¡ng vË không khác gì cách pha ngay ß mÙt quán cà phê Ý". Và theo nh° Negroponte thì chúng ta có thà làm khô và °Ûp l¡nh nhiÁu thé h¡n b±ng cách thay Õi të nguyên tí tÛi d¡ng v­t ch¥t lÛn h¡n të hình £nh và âm thanh thành các ký tñ 1, 0 và sau ó chuyÃn i nhiÁu n¡i vÛi chi phí th¥p h¡n r¥t nhiÁu so vÛi tr°Ûc ây.

Có thà th¥y quá trình này giÑng nh°: M¡ch vi xí lý và máy tính giÑng nh° mÙt cái lò nung có thà chuyÃn Õi t¥t c£ mÍi thé të nguyên tí thành mÙt d¡ng v­t ch¥t khác. VÇ tinh, °Ýng iÇn tho¡i và cáp quang giÑng nh° các Ñng d«n d«n s£n ph©m cça lò nung ra th¿ giÛi. Và vì nhïng Ñng d«n này ngày càng tinh vi và phéc t¡p trong bng chuyÁn - là th°Ûc o m©u dï liÇu có bao nhiêu ký tñ 1,0 chuyÃn t£i trong thÝi gian ng¯n nên chúng ta có thà sí dång chúng à chuyÃn t£i nhiÁu h¡n nïa nhïng nguyên tí sau khi ã chuyÃn thà sang d¡ng mi¿ng.

Quá trình mã sÑ hoá là trung tâm à hiÃu k÷ nguyên toàn c§u hoá ngày nay và bi¿n k÷ nguyên này thành duy nh¥t, có thà dëng l¡i trong ôi phút và °a ra mÙt ví då thñc t¿ vÁ c¡ ch¿ ho¡t Ùng cça nó. ¡n gi£n nh° viÇc gÍi mÙt cú iÇn tho¡i. B¡n nh¥c máy lên ß NewYork và quay sÑ iÇn tho¡i cça mÙt ng°Ýi b¡n ß Bng CÑc. Khi b¡n nói vào §u nói cça máy, áp lñc không khí të h¡i cça b¡n s½ ­p vào màng ngn cça ph§n thu phát cça máy iÇn tho¡i. Sau ó màng ngn ph£n hÓi ng°ãc trß l¡i âm thanh cça giÍng nói. Màng ngn ó °ãc nÑi vÛi mÙt nam châm, nÑi ti¿p vÛi mÙt Ñng xo¯n cça dây iÇn. Vì màng ngn di chuyÃn nam châm, vùng màng ngn t¡o ra mÙt dòng iÇn trong dây d«n. Khu vñc màng ngn dao Ùng theo Ù rung cça giÍng nói và vì th¿ dòng diÇn trong dây d«n cing dao Ùng theo. Âm thanh phát ra të miÇng b¡n °ãc chuyÃn Õi thành nhïng tín hiÇu iÇn dao Ùng lên xuÑng nh° sóng tuó theo méc Ù cao th¥p cça giÍng nói. B¡n có thà nhìn th¥y n¿u có máy hiÇn sóng.

Chúng ta chuyÃn thành bit à chuyÃn t£i i nh° th¿ nào? VÁ c¡ b£n, b¡n có thà t°ßng t°ãng nhïng sóng iÇn này lên xuÑng trong mÙt °Ýng k» ô. B¡n c¯t tëng sóng thành nhïng o¡n nhÏ và o chiÁu cao cça m×i m·t c¯t và sau ó chuyÃn t£i thành sÑ, ¥n Ënh là 0 và 1. Ch³ng h¡n nh° Ù cao cça 10 là 11110000 và 11 là 111110000 v.v& M×i mÙt sÑ 1 và 0 phiên âm thành mÙt xung lñc và k¿t thành chu×i thì °ãc gÍi là sóng vuông. Không giÑng nh° sóng ti¿ng, tng gi£m giÑng nh° sóng biÃn và nh¡y c£m h¡n tr°Ûc mÙt bi¿n Ùng nhÏ và nhïng nhïng dao Ùng trong quá trình chuyÃn t£i, sóng vuông ¡n gi£n chÉ dao Ùng lên 1 ho·c xuÑng 0. R¥t dÅ dàng cho thi¿t bË nh­n giÑng nh° mÙt tín hiÇu có thà Íc chính xác dï liÇu ó là gì. T¥t c£ chÉ ¡n gi£n là: Nó tng hay gi£m trái vÛi viÇc ph£i n× lñc Íc sóng. iÁu ó gi£i thích t¡i sao các b£n photo mã sÑ th°Ýng rõ nét h¡n và t¡i sao b¥t kó thé gì cing có thà chuyÃn Õi thành mÙt chu×i các ký tñ 1, 0 cho dù là giÍng nói phát ra të miÇng b¡n, të máy fax hay máy tính ß NewYork, tñ Ùng dËch ra và ß §u kia nh­n °ãc chu×i 1, 0 t°¡ng tñ.

Nh°ng n¿u b¡n nói dài và b¡n v«n ti¿p tåc câu chuyÇn vÛi ng°Ýi b¡n të Bng CÑc thì sao? S½ có r¥t nhiÁu xung lñc 1 và 0 °ãc truyÁn i. NhÝ sñ th§n kó cça công nghÇ, nhïng ký tñ 1 và 0 s½ °ãc rút ng¯n l¡i. (Ch³ng h¡n lÝi b¡n nói s½ °ãc hiÃn thË là 8x1 và 8x0 thay vì 11111111 hay 00000000). Do ó giÍng nói cça tôi có thà nén l¡i thành mÙt mi¿ng r¥t nhÏ ç truyÁn i. Chúng ta có thà làm °ãc iÁu này b±ng nhiÁu cách. ¡n gi£n nh¥t là phát i mÙt dòng dao Ùng t¡i ó ß d¡ng thô là mÙt vôn Ñi vÛi các ký tñ 1 và 2 vôn Ñi vÛi ký tñ 0. Hay chúng ta có thà chuyÃn qua cáp quang vÛi d¡ng tín hiÇu. Làm loé sáng Ñi vÛi ký tñ 1 và không sáng vÛi ký tñ (mÙt )a compact ¡n gi£n là mÙt )a nhña ph³ng phç mÙt lÛp nhôm. Chúng t¡o thành nhïng lÕ nhÏ Ñi vÛi ký tñ 1 và à b±ng ph³ng vÛi ký tñ 0. Máy Íc nh¡c cça b¡n °ãc chi¿u sáng b±ng mÙt èn laze nhÏ trên m×i °Ýng bng, Íc các ký tñ 1 và 0 và sau ó gi£i mã chúng thành nhïng âm thanh ban §u phát ra). Ho·c chúng ta có thà sí dång sóng radio vÛi âm thanh cao là ký tñ 1 và th¥p là ký tñ 0. B¥t kó lo¡i hình nào mà chúng ta chÍn Áu cho k¿t qu£ tÑt mÍi n¡i, mÍi lúc. Trong tr°Ýng hãp tôi gÍi iÇn tÛi Bng CÑc, giÍng nói cça tôi có thà °ãc truyÁn i b±ng nhïng xung lñc qua cáp quang và sau ó nhïng xung lñc này s½ tÛi Bng CÑc và t¡i §u dây bên kia, chúng °ãc trß l¡i úng d¡ng sóng âm thanh ban §u b±ng mÙt thi¿t bË nhÏ có kh£ nng gi£i mã các ký tñ 1 và 0 trong mÙt dung l°ãng nh¥t Ënh ç phóng vào Ñng xo¯n trong iÇn tho¡i. Khi Ñng xo¯n bË tác Ùng, nó s½ t¡o ra mÙt vùng të ©y ra ngoài không khí phát theo giÍng nói cça tôi.

Vì th¿ khi tôi nói nhïng ti¿n bÙ trong máy tính hóa, kù thu­t thu nhÏ, viÅn thông hoá và mã sÑ hoá ã dân chç hoá công nghÇ có ngh)a là tôi muÑn nói chúng ã khi¿n cho hàng trm triÇu ng°Ýi trên toàn th¿ giÛi có thà nÑi k¿t vÛi nhau và trao Õi thông tin, tin téc, ki¿n théc, tiÁn b¡c, £nh, th°¡ng m¡i, âm nh¡c hay ch°¡ng trình tivi b±ng nhiÁu cách ß méc Ù mà b¡n ch°a tëng chéng ki¿n tr°Ûc ây. Khi ó, n¿u b¡n sÑng ß NewYork, con b¡n sÑng ß Ô-xtrây-lia và mÛi sinh mÙt c­u con trai. Con b¡n s½ ph£i i ra ngoài, ki¿m mÙt chi¿c máy £nh, mua mÙt cuÙn phim Kodak và chåp £nh cháu bé, ría £nh, cho vào mÙt chi¿c phong bì và gíi th° i. N¿u may m¯n b¡n s½ nhìn th¥y cháu trai §u tiên cça mình sau 10 ngày. Còn bây giÝ, con b¡n có thà chåp £nh cháu b±ng máy £nh kù thu­t sÑ, ghi l¡i trong mÙt chi¿c )a 3,5 inch, sía chúng trên máy tính và sau ó gíi cho b¡n qua Internet. Vì th¿ chÉ sau 10 ti¿ng cháu bé c¥t ti¿ng khóc chào Ýi, b¡n có thà nhìn th¥y m·t cháu.

Cñu chç tËch NBC, Lawrence Grossman ã tÕng k¿t sñ dân chç hoá trong công nghÇ b±ng mÙt câu: "In ¥n bi¿n chúng ta trß thành nhïng Ùc gi£. Sao chåp bi¿n chúng ta thành nhïng nhà xu¥t b£n. Ti vi giúp t¥t c£ chúng ta trß thành nhïng nhà quan sát và sÑ hoá bi¿n chúng ta thành nhïng ng°Ýi hát trên ài phát thanh".

Nh­n xét cça Grossman ã chÉ ra mÙt nhân tÑ khác khi¿n toàn c§u hoá ngày nay khác xa vÛi nhïng thÝi ¡i tr°Ûc ó. Ngày nay, chúng ta Áu có thà trß thành nhïng nhà s£n xu¥t. Toàn c§u hoá không chÉ là các n°Ûc ang phát triÃn xu¥t kh©u nguyên liÇu thô sang các n°Ûc phát triÃn, các n°Ûc phát triÃn s½ ch¿ t¡o ra nhïng s£n ph©m cuÑi cùng và sau ó xu¥t kh©u sang các n°Ûc ang phát triÃn. Mà ngày nay, nhÝ sñ dân chç hoá trong công nghÇ, t¥t c£ các n°Ûc Áu có thà l¯p ·t công nghÇ, có nguyên liÇu thô, trß thành các nhà s£n xu¥t ho·c các nhà th§u phå, t¡o ra nhïng s£n ph©m, dËch vå cuÑi cùng tinh vi phéc t¡p, an ch·t th¿ giÛi l¡i vÛi nhau. Tôi s½ nói vÁ v¥n Á này kù h¡n ß ph§n sau. iÁu này ç à lý gi£i r±ng dân chç hoá trong công nghÇ ã bi¿n Thái Lan të mÙt n°Ûc s£n xu¥t g¡o lÛn nh¥t th¿ giÛi trß thành n°Ûc s£n xu¥t xe t£i lÛn thé 2 th¿ giÛi, là Ñi thç cça Detroit và trß thành n°Ûc s£n xu¥t xe máy lÛn thé 4 th¿ giÛi trong vòng 15 nm.

Dân chç hoá trong công nghÇ không chÉ là viÇc có nhïng chi¿c xe h¡i hay xe máy d¡ng nhÏ. Nh° Teera Phutrakal, mÙt nhà qu£n lý vÑn ß Bng CÑc ã tëng nói vÛi tôi: "T¡i quù chung cça chúng tôi, chúng tôi không ph£i tái §u t° vào hÇ thÑng bánh mà chúng tôi nh­p kh©u nó. MÙt sÑ công nghÇ chúng tôi mua Banker Trust tr£ cho chúng tôi 1/10. Ch³ng h¡n nh°, hÇ thÑng tr£ lÝi tñ Ùng khi cách nhà §u t° gÍi ¿n, ¥n #1 à tìm hiÃu giá trË tài s£n cça quù, ¥n #2 à °a ra các ¡n chào hàng và ¥n #3 à bán. N¿u b¡n muÑn mua hay chuÙc l¡i (ph§n vÑn góp cça b¡n), b¡n có thà làm t¥t c£ mÍi viÇc thông qua iÇn tho¡i, chuông và còi hiÇu. Chúng tôi chÉ c§n chÝ bên ngoài. ây là °u iÃm thñc sñ cça toàn c§u hoá. Chúng ta có thà ngÓi ß nhà và tho£ mãn vÛi nhïng ki¿n théc mà chúng ta có nh°ng ngày nay chúng ta có nhïng công nghÇ toàn c§u và dÅ dàng ti¿p c­n °ãc vÛi chúng".

Tôi ã tëng ngÓi vÛi Geoff Bachr, tr°ßng nhóm thi¿t k¿ m¡ng cho Sun Microsystems, bàn vÁ v¥n Á dân chç hoá công nghÇ và nhïng thi¿t bË s£n xu¥t s½ i ¿n âu. Chúng tôi tranh lu­n vÁ t¥t c£ mÍi thé ±ng sau nhïng gì diÅn ra ngày nay, nhïng iÁu mà mÍi ng°Ýi ch°a nói ¿n. Ch³ng h¡n nh°, ¤n Ù ang nhanh chóng trß thành sân sau cça th¿ giÛi. Swissair ã dÝi bÙ ph­n k¿ toán, gÓm c£ máy tính, të Thuõ Sù sang ¤n Ù Ã t­n dång lãi th¿ chi phí nhân công r» tr£ cho th° ký, nhïng nhà l­p trình và k¿ toán viên. NhÝ kù thu­t sÑ hoá và m¡ng, Swissair có thà có nhïng nhân viên k¿ toán ß Bombay cing dÅ nh° ß Bern. T¡p chí Economist (ngày 16/1/1999) vi¿t, C¡ quan m¡ng l°Ûi th¿ giÛi Airways Anh, ·t t¡i Mumbai ¤n Ù ã sí dång mÙt hàng rào phía sau-công viÇc vn phòng cho công ty m¹, bao gÓm c£ viÇc gi£i quy¿t các l×i b¥t th°Ýng trong hÇ thÑng b£o l°u tñ Ùng và giï nguyên °Ýng bay. "Selectronic, mÙt công ty hai nm tuÕi ß Delhi, có °ãc lÝi chÉ d«n cça mÙt bác sù të mÙt sÑ máy miÅn phí (ß Mù), ghi âm l¡i và gií k¿t qu£ trß l¡i b±ng d¡ng chï cho mÙt HMO Mù". Càng ngh) l¡i nhïng gì mà tôi và Bachr bàn lu­n càng th¥y có gì ó th­t nguy hiÃm.

Bachr cho r±ng : Ngày này chúng ta có thà cung c¥p các dËch vå phi th°¡ng m¡i qua m¡ng nh° Internet, vì th¿ không có lý gì nhïng nguÓn tin cça chính phç n°Ûc b¡n cing s½ bË ti¿t lÙ". Hãy ngh) vÁ iÁu ó - b¡n có thà tham gia nhïng ho¡t Ùng ·c công và °ãc ng°Ýi Nga chÉ d«n. B¡n có thà có nhïng ng°Ýi ¤n Ù giúp b¡n giï sÕ sách và ng°Ýi Thåy Sù giúp b¡n iÁu hành công viÇc. B¡n có thà có ng°Ýi éc iÁu khiÃn ngân hàng trung °¡ng. Có nhà thi¿t k¿ giày ng°Ýi Ý. Có ng°Ýi Anh d¡y hÍc c¥p trung hÍc và ng°Ýi Nh­t d¡y phÕ thông hay ào t¡o ngành nghÁ& ..

Dân chç hoá tài chính

Sñ dân chç hoá trong công nghÇ ch¯c ch¯n s½ h× trã nhiÁu cho iÁu thay Õi lÛn thé hai trong thÝi ¡i toàn c§u hoá, ó là sñ thay Õi trong cách mà chúng ta §u t°. Tôi gÍi ó là "dân chç hoá tài chính". Trong thÝi kó h­u chi¿n tranh l¡nh, h§u h¿t viÇc cho vay quÑc t¿, trong n°Ûc hay b£o hiÃm Áu do các ngân hàng th°¡ng m¡i, các ngân hàng §u t° và công ty b£o hiÃm lÛn thñc hiÇn. Th°Ýng thì các công ty tài chính lÛn này thích cho các công ty kinh doanh có hiÇu qu£ và thuÙc diÇn "§u t° °ãc" vay vÑn. iÁu này khi¿n viÇc cho vay cça ngân hàng không dân chç. Nhïng ngân hàng làm n theo lÑi ci r¥t h¡n ch¿ khái niÇm con nã nào là áng tin c­y và n¿u công ty b¡n là công ty mÛi ph¥t, ang huy Ùng vÑn thì viÇc b¡n có thà ti¿p c­n °ãc vÑn vay cça ngân hàng hay các công ty b£o hiÃm hay không tuó thuÙc vào viÇc b¡n có "in" trong ngân hàng hay công ty ó không?. Nhïng thà ch¿ này th°Ýng có ban qu£n lý ch­m ch¡p và nhïng u÷ ban quy¿t Ënh, nhïng ng°Ýi phòng ngëa rçi ro và ph£n éng không nhanh nh¡y vÛi nhïng thay Õi cça c¡ ch¿ thË tr°Ýng.

Thñc ch¥t dân chç hoá trong tài chính b¯t §u të cuÑi th­p niên 60 vÛi sñ xu¥t hiÇn cça thË tr°Ýng chéng të có giá. ây là nhïng cÕ phi¿u mà các công ty phát hành trñc ti¿p ra thË tr°Ýng nh±m huy Ùng vÑn. ViÇc hình thành thË tr°Ýng chéng khoán giÛi thiÇu mÙt sÑ chéc nng cça th¿ giÛi tài chính và phá vá sñ Ùc quyÁn cça các ngân hàng. Quá trình này °ãc ti¿p tåc trong th­p niên 70 vÛi viÇc b£o £m hoá các tài s£n th¿ ch¥p. Các ngân hàng §u t° b¯t §u xích l¡i g§n các ngân hàng, các công ty c§m cÑ, mua toàn bÙ tài s£n c§m cÑ và sau ó nhanh chóng chuyÃn thành cÕ phi¿u mÇnh giá 1.000 USD mà b¡n, tôi và chú Bev cça tôi Áu có thà mua °ãc. Chúng ta có c¡ hÙi ki¿m chút ít lãi nhu­n të lãi téc chéng khoán và lãi téc cing nh° giá trË gÑc cça nhïng cÕ phi¿u này s½ °ãc tr£ h¿t të nguÓn tiÁn m·t hàng tháng të nhïng ng°Ýi tr£ cho các tài s£n c§m cÑ. Chéng khoán mß cía cho t¥t c£ các lo¡i hình công ty và các nhà §u t° nhïng ng°Ýi ch°a bao giÝ có thà ti¿p c­n °ãc nguÓn tiÁn m·t huy Ùng vÑn tr°Ûc ây.

Th­p niên 80, dân chç hoá trong l)nh vñc tài chính thñc sñ bùng nÕ, và ng°Ýi ã phá vá nhïng rào c£n, mÙt ng°Ýi r¥t thông minh và ho¡t bát nh°ng cuÑi cùng l¡i không giï °ãc vË trí "vua cÕ phi¿u junk bond", là Michael Milken. Milken tÑt nghiÇp khoa qu£n trË kinh doanh và tài chính tr°Ýng ¡i hÍc Pennsylvania ã b¯t §u sñ nghiÇp cça mình vÛi công ty môi giÛi Drexel ß Philadelphia nm 1970. Vào thÝi iÃm ó, không mÙt ngân hàng lÛn hay công ty §u t° nào quan tâm nhiÁu tÛi viÇc kinh doanh bán chéng khoán méc t÷ lÇ th¥p "junk bond"-lo¡i chéng khoán °ãc các công ty có Ù an toàn cao phát hành. VÑn cça các công ty này ã gi£m vÁ méc ban §u và không gây °ãc ti¿ng vang gì. Milken ngh) các ngân hàng lÛn th­t ngu xu©n. Tñ tính toán, tham kh£o mÙt sÑ lý thuy¿t nghiên céu vÁ junk bond và i ¿n k¿t lu­n: Các công ty không quan tâm tÛi méc §u t° ph£i tr£ lãi su¥t cao h¡n 5-10% méc thông th°Ýng n¿u hÍ muÑn có b¥t kó mÙt kho£n vay nào. Nh°ng thñc t¿, các công ty này ít phá s£n h¡n nhïng công ty thuÙc tÑp cao, chào bán chéng khoán có lãi téc th¥p h¡n. Vì th¿ cái gÍi là junk bond thñc ch¥t là mÙt c¡ hÙi ki¿m nhiÁu tiÁn nh°ng ít rçi ro. Và n¿u b¡n §u t° vào nhiÁu lo¡i junk bond khác nhau và cho dù mÙt vài trong sÑ ó không em l¡i hiÇu qu£ thì tÕng sÑ tiÁn lãi téc mà b¡n thu vÁ bình quân v«n cao h¡n 3-4% iÃm so vÛi lo¡i chéng khoán £m b£o ch¯c ch¯n mà không m¥y rçi ro. Nh° t¡p chí Business Week tháng 3/1995 : Milken, vÛi sñ sáng suÑt cça mình, ang bË ·t vào cho mÙt nhiÇm vå vô cùng khó khn là thuy¿t phåc c£ th¿ giÛi vÑn ang r¥t hoài nghi r±ng anh ta ã khám phá ra cách §u t° g§n nh° mÙt bïa n tr°a miÅn phí".

Do các ngân hàng và các công ty §u t° v«n còn nhiÁu hoài nghi và ti¿p tåc l£ng tránh cách kinh doanh này, Milken nhanh chóng chuyÃn të các lo¡i chéng khoán junk-bond hiÇn có të các công ty lo¡i A sang b£o hiÃm toàn bÙ thË tr°Ýng mÛi chÉ có nhïng th°¡ng nhân junk-nhïng công ty §u rçi ro, nhïng công ty thua l×, nhïng công ty mÛi, nhïng doanh nghiÇp mÛi b°Ûc i vào ho¡t Ùng ch°a có °ãc kho£n tín dång të các ngân hàng truyÁn thÑng, th­m chí là các công ty tài chính t° nhân, nhïng ng°Ýi muÑn thôn tính các công ty khác nh°ng ch°a huy Ùng °ãc vÑn à làm viÇc ó. NhÝ các mÑi quan hÇ, Milken ã bán chéng khoán junk bonds công ty mình phát hành cho các quù t°¡ng h×, các nhà §u t° t° nhân, các quù trã c¥p l°¡ng h°u, nhïng ng°Ýi nh­n th¥y r±ng Milken úng khi tr£ cho hÍ ph§n nhiÁu h¡n mà rçi ro không lÛn h¡n. T¡o cho tôi, cho b¡n, cho chú Bev cça tôi c¡ hÙi có °ãc mÙt ph§n nhïng th°¡ng vå này à ki¿m lãi nhu­n. Sñ thông minh cça Milken không °ãc phÕ bi¿n sâu rÙng trong thÝi gian dài. Ngay sau ó, xu¥t hiÇn lo¡i chéng khoán cho lãi téc cao °ãc chào bán công khai nh° cÕ phi¿u cça các công ty.

Sñ dân chç hoá trong tài chính cing diÅn ra t°¡ng tñ trên quy mô toàn th¿ giÛi. Trong nhiÁu th­p k÷, các ngân hàng lÛn cho các chính phç n°Ûc ngoài, các quÑc gia, các t­p oàn vay mÙt l°ãng tiÁn lÛn và sau ó ghi sÕ các kho£n nã này t°¡ng éng vÛi giá trË cho vay. iÁu ó có ngh)a là n¿u ngân hàng cça b¡n cho mÙt quÑc gia hay mÙt công ty vay mÙt kho£n tiÁn trË giá 10 triÇu USD, kho£n tiÁn ghi trên sÕ s½ là 10 triÇu USD s½ °ãc tr£ sau, dù quÑc gia ó hay công ty ó có hay không có tài s£n trË giá 10 triÇu USD vào mÙt thÝi iÃm cå thÃ. Vì nhïng kho£n vay này do các ngân hàng thñc hiÇn và ghi sÕ, khi mÙt n°Ûc nh° Mêhicô g·p v¥n Á vÁ tài chính, ch³ng h¡n nh° ã tëng x£y ra nm 1982, do vay cça n°Ûc ngoài à tiêu dùng trong n°Ûc, các ngân hàng s½ ph£i gánh chËu v¥n Á này. TÕng thÑng Mêhicô có thà s½ bay ¿n NewYork và gÍi iÇn cho 20 ngân hàng lÛn n¯m giï kho£n nã n°Ûc ngoài cça Mehicô và nói vÛi hÍ: "Th°a các ngài, chúng tôi ã khánh kiÇt. Và ngài bi¿t ¥y ng°Ýi ta th°Ýng nói là n¿u mÙt ng°Ýi àn ông là chç sß hïu kho£n nã 1.000 USD cça b¡n thì ó là v¥n Á cça anh ta. Và n¿u ng°Ýi ó sß hïu kho£n nã 10 triÇu USD thì ó l¡i là v¥n Á cça b¡n. Vì th¿, chúng tôi là v¥n Á cça các ngài. Chúng tôi không thà tr£ nã. Do ó các ngài c§n ph£i c¯t gi£m bÛt mÙt sÑ gánh n·ng cho chúng tôi, àm phán l¡i các kho£n nã và gia h¡n thanh toán cho chúng tôi". Các ngân hàng Óng ý và thñc hiÇn mÙt sÑ viÇc trong ó có viÇc gia h¡n nã (th°Ýng thì vÛi lãi su¥t cao h¡n). HÍ có sñ lña chÍn nào? Mêhicô là v¥n Á cça hÍ và các ngân hàng Mù không muÑn triÇu t­p các cÕ ông cça mình và thông báo r±ng kho£n nã cça Mêhicô trong sÕ sách hiÇn nay là 10 triÇu USD và tài s£n hiÇn t¡i cça hÍ ch³ng áng giá trË gì. TÑt h¡n là cùng b¯t tay vÛi ng°Ýi Mêhicô. Và vì có tÛi 20 ngân hàng sß hïu ph§n lÛn kho£n nã nên hÍ có thà cùng phÑi hãp gi£i quy¿t toàn bÙ v¥n Á trong mÙt phòng hÍp.

John Page, ng°Ýi sau này trß thành nhà kinh t¿ làm viÇc ß Vn phòng Mù Latinh cça Ngân hàng th¿ giÛi ã gi£i thích cho tôi chính xác sñ viÇc ra sao. Page, ng°Ýi nói ti¿ng Tây Ban Nha ã bË h¡ gåc ß Mehicô nm 1982 khi tham gia vào cuÙc hÍp vÛi Jose Angel Gurria, ng°Ýi sau này là tÕng giám Ñc cça Vå tín dång BÙ tài chính Mêhicô. Gurria có kh£ nng kó diÇu thuy¿t phåc các chç ngân hàng n°Ûc ngoài të các ngân hàng lÛn të NewYork tÛi nhïng ngân hàng nhÏ ß Tây Texas à các ngân hàng này giãn nã cho chính phç Mêhicô.

"MÙt ngày, tôi ang ß vn phòng cça Gurria và chúng tôi nói chuyÇn vÛi nhau b±ng ti¿ng Tây Ban Nha thì iÇn tho¡i Õ chuông. Page cho bi¿t: "ó là iÇn tho¡i cça cça chç tËch mÙt ngân hàng nhÏ Texas ng°Ýi mà Gurria ã thuy¿t phåc giãn mÙt sÑ kho£n nã cho Mêhicô và ông này ã r¥t lo l¯ng khi các báo cáo cho bi¿t nÁn kinh t¿ Mêhicô ang g·p v¥n Á. Gurria chuyÃn të cuÙc nói chuyÇn b±ng ti¿ng Tây Ban Nha vÛi tôi sang nói chuyÇn vÛi chç tËch ngân hàng ó b±ng ti¿ng Anh r¥t trôi ch£y. Anh ta nói: "Xin chào Joe, r¥t vui vì anh gÍi iÇn& . Không, không, ëng lo gì c£. MÍi iÁu ß ây v«n tÑt ¹p. TiÁn cça anh an toàn tuyÇt Ñi. Gia ình anh th¿ nào? & . TÑt quá. Th¿ con gái nhÏ cça anh thì sao? Cháu v«n ang i hÍc ph£i không?& . Th­t vui °ãc nói chuyÇn vÛi anh. Hãy gÍi iÇn cho tôi vào b¥t cé lúc nào. Giï liên l¡c nhé". Và sau ó không quên mÙt cái búng tay, anh ta ·t máy và l­p téc quay sang ti¿p tåc câu chuyÇn vÛi tôi b±ng ti¿ng Tây Ban Nha. ChÉ trong vòng 30 giây, anh ta ã gi£i quy¿t °ãc mÙt v¥n Á khó khn vÛi mÙt nhà §u t° lÛn".

Nh°ng sau ó ã x£y ra mÙt câu chuyÇn khôi hài vÁ °Ýng ti¿n lên toàn c§u hoá. ó là thË tr°Ýng nã quÑc t¿ °ãc chéng khoán hoá, giÑng nh° các công ty cça Milken và b¡n bè. iÁu ó có ngh)a là khi Mù Latinh lâm vào mÙt cuÙc khçng ho£ng nã vào cuÑi th­p niên 80, BÙ tr°ßng tài chính Mù Nicholas Brady cÑ gi£i quy¿t b±ng gi£i pháp Milkenesque. Nm 1989, các kho£n nã cça Mù Latinh t¡i các ngân hàng th°¡ng m¡i lÛn °ãc chuyÃn thành các trái phi¿u và nhïng chéng khoán này °ãc các ngân hàng n¯m giï ho·c bán ra thË tr°Ýng tñ do, cho các quù t°¡ng h×, các quù phúc lãi vÛi lãi su¥t cao h¡n lãi su¥t thông th°Ýng. B×ng nhiên, b¡n, tôi và chú Bev cça tôi có thà mua °ãc mÙt ph§n kho£n nã cça Mêhicô, cça Braxin hay cça Argentina mÙt cách trñc ti¿p hay thông qua các quù t°¡ng h× ho·c các qiy b£o trã. Và nhïng trái phi¿u này °ãc giao dËch hàng ngày, giá trË tng lên gi£m xuÑng tuó thuÙc vào tình hình kinh t¿ cça m×i n°Ûc. Chúng không chÉ n±m trong sÕ sách cça các ngân hàng vÛi giá trË t°¡ng °¡ng. Nói nh° Joel Korn, ng°Ýi éng §u ngân hàng Mù Braxin t¡i thÝi iÃm ó thì "ViÇc mà Brady làm thñc sñ là mÙt cuÙc cách m¡ng. Tr°Ûc Brady, BÙ Tài chính Mù ¡n gi£n chÉ gây séc ép lên các ngân hàng Mù và Quù tiÁn tÇ th¿ giÛi nh±m b£o toàn sÑ tiÁn cça mình sau diÅn bi¿n tÓi tÇ ß các n°Ûc Mù Latinh. iÁu mà Brady làm thñc sñ là mÙt gi£i pháp dña trên c¡ ch¿ thË tr°Ýng, Các ngân hàng °ãc chính phç Mù b£o £m à mß rÙng các kho£n vay mÛi cho Mù latinh vÛi iÁu kiÇn các n°Ûc này ph£i c£i tÕ nÁn kinh t¿. Sau khi mß rÙng các kho£n vay, thay vì ghi sÕ, các ngân hàng chuyÃn nhïng kho£n vay này thành trái phi¿u chính phç và bán ra thË tr°Ýng. Hàng nghìn ng°Ýi tham gia vào cuÙc ch¡i. Vì th¿ mÙt quÑc gia thay vì chÉ gi£i quy¿t cam k¿t vÛi 20 ngân hàng th°¡ng m¡i lÛn thì nay ph£i gi£i quy¿t v¥n Á vÛi hàng nghìn cá nhân §u t° và các quù t°¡ng h×. iÁu này giúp mß rÙng thË tr°Ýng chéng khoán, khi¿n nó trß nên dÅ thay Õi nh°ng t¡o ra mÙt séc ép mÛi Ñi vÛi các n°Ûc. MÍi ng°Ýi mua, bán chéng khoán hàng ngày tuó thuÙc vào tình hình kinh t¿. Có ngh) là hÍ ph£i ánh giá tình hình hàng ngày. Và r¥t nhiÁu ng°Ýi n°Ûc ngoài tham gia mua và ánh giá tình hình kinh t¿ cça Braxin, Mêhicô và Argentina: "Nhïng ng°Ýi n¯m cÕ phi¿u không chÉ là các ngân hàng và vì bË ·t vào trong tình th¿ phå thuÙc vào các quÑc gia này nên hÍ c£m th¥y r±ng hÍ ph£i cho vay nhiÁu tiÁn h¡n à b£o toàn các kho£n cho vay tr°Ûc kia. N¿u nÁn kinh t¿ cça mÙt quÑc gia không tÑt, nhïng cÕ ông s½ bán ngay trái phi¿u cça quÑc gia ó, t¡m biÇt và chuyÃn sang mua trái phi¿u cça quÑc gia khác ho¡t Ùng hiÇu qu£ h¡n".

Do ó khi Mêhicô r¡i vào tình c£nh khó khn mÙt l§n nïa do chi tiêu quá nhiÁu vào nm 1995 thì t¥t c£ các cÕ ông lÛn, nhÏ ã bán trái phi¿u Mêhicô, khi¿n chúng rÛt giá và Gurria không thà chÉ gÍi iÇn cho 20 ngân hàng nhÝ hÍ gia h¡n và gi£m bÛt chi tiêu. Kho£n nã cça Mêhicô này ã thuÙc sß hïu cça nhiÁu ng°Ýi. Và vào thÝi iÃm Mêhicô ph£i gÍi iÇn cho BÙ tài chính Mù nhÝ giúp á và Mù s½ cho Mêhicô vay thêm tiÁn vÛi nhïng iÁu kho£n r¥t kh¯t khe, Mêhicô còn ph£i dùng l°ãng d§u dñ trï làm tài s£n th¿ ch¥p. Cách duy nh¥t mà chính phç Mù céu vãn Mêhicô b±ng tiÁn ngân sách vÛi iÁu kiÇn nÁn kinh t¿ n°Ûc này tÑt nh° New Mêhicô. Ngay sau ó, nhiÁu nÁn kinh t¿ ang nÕi b¯t §u bán trái phi¿u theo cách cça Brady sau khi Óng ôla thÑng trË. Ngày nay, có 16 quÑc gia phát hành trái phi¿u Brady trË giá g§n 150 t÷ USD. ChuyÇn các chính phç phát hành trái phi¿u không còn là mÛi Ñi vÛi các cÕ ông n°Ûc ngoài vì ã diÅn ra nhiÁu nm nay. iÁu mÛi m» ß ây là méc Ù mà các trái phi¿u này phân tán r£i rác trong tay các cá nhân, các quù t°¡ng h×. §u th¿ k÷, nhïng ng°Ýi tham gia vào buôn bán trái phi¿u quÑc t¿ Áu giàu có. HiÇn nay, vÛi quù l°¡ng h°u Orange County, mÙt nhân viên b£o vÇ ß tr°Ýng trung hÍc, không chÉ riêng b¡n, tôi và chú Bev Áu có thà tham gia vào.

ó là vì có sñ dân chç hoá trong cho vay, ß Mù vÛi dân chç hoá trong §u t° nhÝ cuÙc c£i cách l°¡ng h°u và viÇc t¡o ra tài kho£n l°¡ng h°u cá nhân 401 (k). Mù ang d§n chuyÃn të mÙt n°Ûc mà các công ty b£o £m l°¡ng h°u cho nhân viên thông qua viÇc ·t ra mÙt quù phúc lãi sang mÙt ¥t n°Ûc mà trong ó nhiÁu công ty hiÇn chÉ £m b£o b±ng khái niÇm "phân phÑi" và m×i cá nhân có quyÁn tñ qu£n lý sÑ tiÁn cça mình, cho nó quay vòng và thu vÁ mÙt kho£n tiÁn lÛn h¡n. Và vÛi nhïng ng°Ýi sÑng thÍ h¡n và hoài nghi liÇu an ninh xã hÙi s½ ra sao khi hÍ muÑn nghÉ h°u, hÍ không chÉ sí dång quù t°¡ng h× và l°¡ng h°u này theo cách hiÇu qu£ nh¥t mà còn có thà qu£n lý chúng à có thà thu °ãc ph§n lãi téc lÛn h¡n. Cha m¹ b¡n có thà còn do dñ ôi chút liÇu nên §u t° l°¡ng h°u cça mình vào âu, b±ng cách nào. HiÇn nay, nhiÁu công nhân °ãc °a cho mÙt danh sách các quù vÛi nhiÁu lo¡i lãi téc và rçi ro khác nhau và hÍ quay vòng tiÁn cça mình nh° nhïng con chíp hay cò quay, vui mëng vì thành công ho·c kiÇt séc vì không °ãc nh° ý.

Dân chç hoá trong §u t° cing diÅn ra m¡nh m½ trên quy mô toàn c§u, khi mà hÇ thÑng t÷ giá hÑi oái cÑ Ënh và nhïng kiÃm soát ch·t Ñi vÛi các dòng ch£y cça vÑn °ãc dñng nên të chi¿n tranh th¿ giÛi thé 2 t¡i Bretton Woods d§n dá bÏ §u th­p k÷ 70. HiÇn t¡i chúng ta có thà quên m¥t nó nh°ng mÙt nhà §u t° Nh­t, Mêhicô hay châu Âu vào thÝi iÃm tr°Ûc nhïng nm 70 khó có thà mua °ãc chéng khoán hay trái phi¿u cça Mù và ng°ãc l¡i. Nh°ng khi nhïng rào c£n này °ãc tháo dá, các n°Ûc phát triÃn d§n tñ do hoá thË tr°Ýng vÑn cça mình, mß cía cho b¥t kó nhà §u t° n°Ûc ngoài nào muÑn tham gia và các n°Ûc ang phát triÃn cing d§n d§n i theo xu h°Ûng ó.

Ch³ng bao lâu trên thË tr°Ýng xu¥t hiÇn r¥t nhiÁu lo¡i chéng khoán khác nhau: trái phi¿u Mêhicô, trái phi¿u Lebanese, ThÕ Nh) Kó, Nga, éc hay trái phi¿u Pháp. B¡n có thà tñ do lña chÍn và mÍi ng°Ýi cing v­y. Ngày càng nhiÁu nhà §u t° t° nhân §u t° tiÁn cça vào nhïng quù ho¡t Ùng có hiÇu qu£, nhïng ông chç cça nhïng quù này §u t° tiÁn vào các công ty, các quÑc gia, nhu c§u càng cao lãi téc càng nhiÁu. M×i mÙt quù Áu muÑn trÙi h¡n nhïng quù khác à thu hút °ãc nhiÁu vÑn h¡n. Theo nhà kinh t¿ thË tr°Ýng Henry Kaufman, nm 1985, tÕng sÑ vÑn cça các quù trái phi¿u và cÕ phi¿u cça Mù chÉ mÛi ¡t méc 100 t÷ USD, ch°a §y 2% tÕng giá trË tài chính thu§n cça các hÙ gia ình. V­y mà hiÇn nay sÑ vÑn cça hÍ ã lên tÛi h¡n 3 t÷ t÷ USD so vÛi 2 t÷ t÷ cça các hÙ gia ình, tng 10% vÁ giá trË và méc Ù.

iÁu quan trÍng là mÙt l°ãng lÛn tiÁn °ãc dùng à châm ngòi làm bùng nÕ viÇc ti¿p qu£n các công ty ß Mù. T¡i ây, mÙt l§n nïa, mÙt th°¡ng nhân nhÏ ch°a bao giÝ tham gia vào nhïng th°¡ng vå có lÝi ng«u nhiên gián ti¿p §u t° cça mình vào viÇc ti¿p qu£n các công ty thông qua viÇc quù l°¡ng h°u và quù t°¡ng h×. Thông qua viÇc ti¿p qu£n (mua mÙt công ty b±ng viÇc mua l°ãng lÛn cÕ ph§n cça nó) giúp giám Ñc các công ty °ãc £m b£o h¡n ·c biÇt là trong tr°Ýng hãp ho¡t Ùng cça công ty không có hiÇu qu£. Quá trình này cing giúp cho nÁn kinh t¿ Mù ¡t hiÇu qu£ cao h¡n vào th­p niên 80 và t¡o tiÁn Á cho n°Ûc này b°Ûc vào k÷ nguyên toàn c§u hoá tÑt h¡n và sÛm h¡n các n°Ûc lÛn khác. HiÇu qu£ ho¡t Ùng cça nhiÁu công ty tng lên rõ rÇt m·c dù mÙt sÑ nh­n th¥y r±ng cuÙc sÑng ang d§n bóp ngh¹t hÍ.

MÙt trong nhïng lý do chính khi¿n Nh­t b£n còn quá nhiÁu các công ty ch­m phát triÃn là vì thË tr°Ýng tài chính ch°a thñc sñ tñ do hoá mãi cho tÛi cuÑi th­p niên 90. Các ngân hàng lÛn cça Nh­t thÑng trË nÁn tài chính vì th¿ nhïng công ty mÛi nÕi ch°a có tên tuÕi khó có thà tng l°ãng tiÁn m·t và vÑn, viÇc ti¿p qu£n mÙt công ty cing không dÅ dàng. Th­m chí n¿u có diÅn ra, nhïng hành Ùng nh° v­y cing không nh­n °ãc sñ Óng tình vì nhïng lý do liên quan tÛi vn hoá và vì r¥t nhiÁu chç tËch ngân hàng và tÕng công ty liên hÇ m­t thi¿t vÛi nhau. H¡n nïa, công nhân Nh­t b£n có r¥t ít lña chÍn trong hay qu£n lý tiÁn l°¡ng cça mình. HÍ không thà chÉ loanh quanh vÛi sÑ tiÁn cça mình, vì th¿ séc ép Ñi vÛi các công ty Nh­t, các quù t°¡ng h× và các quù l°¡ng h°u ho¡t Ùng theo nhïng chu©n mñc quÑc t¿ cao h¡n không lÛn. ó là lý do t¡i sao Nh­t b£n có mÙt nÁn kinh t¿ th°ãng l°u h¡n nh°ng ít hiÇu qu£ vÛi sñ triÇt tiêu sáng t¡o cça Schumpeter.

NhÝ tñ do hoá trong tài chính, chúng ta ã ti¿n të mÙt th¿ giÛi mà trong ó chÉ mÙt sÑ ngân hàng n¯m giï các kho£n nã không giÛi h¡n cça mÙt vài quÑc gia sang mÙt th¿ giÛi trong ó có r¥t nhiÁu chç ngân hàng cho vay nhïng kho£n tiÁn lÛn cho nhiÁu quÑc gia, mÙt th¿ giÛi mà mÙt sÑ nhà §u t°, ngân hàng giàu có cho nhiÁu n°Ûc vay và ¿n nay là mÙt th¿ giÛi nhiÁu cá nhân, thông qua các quù l°¡ng h°u, t°¡ng h× cho nhiÁu quÑc gia vay mÙt l°ãng tiÁn lÛn.

Dân chç hoá thông tin

John Burns là chç bút cça thÝi báo New York ß New Delhi cuÑi th­p niên 90. Tôi ã có cuÙc g·p vÛi ông vào mùa hè 1998 khi mà các tr­n ¥u tranh World Cup ang diÅn ra và Burns ang theo dõi các tr­n ¥u trên TV. MÙt buÕi sáng, Burns nói vÛi tôi: Chúng ta có bÑn ch£o vÇ tinh trên mái nhà (ß New Delhi), tiêu tÑn hàng nghìn ôla m×i nm. ó là vì chúng ta ang duy trì mÙt toà so¡n ß ây. Nh°ng tôi v«n r¥t buÓn vì dù có nhïng vÇ tinh này song tôi không thà b¯t °ãc mÙt kênh truyÁn hình nào cça ¤n Ù, nhïng kênh ang phát các tr­n bóng World Cup. Có thà là do £nh h°ßng cça thÝi ti¿t và nhïng ch£o vÇ tinh này c§n ph£i iÁu chÉnh l¡i và có mÙt ng°Ýi có thà làm °ãc viÇc ó. Tôi ã phàn nàn vÁ iÁu này vào m×i bïa áng và §u b¿p cça chúng ta Abdul Toheedm 71 tuÕi tr°Ûc ây là thã ánh giày cça mÙt viên t°Ûng ng°Ýi Anh ß ¤n Ù, nói vÛi tôi r±ng Tôi không bi¿t ông buÓn vì iÁu gì. Tôi có thà xem t¥t c£ các kênh ß TV nhà tôi. Ông th­t phung phí thÝi gian và tiÁn cça vào m¥y chi¿c ch£o vÇ tinh. Hãy ¿n nhà chúng tôi . Abdul Toheedm và vã sÑng trong mÙt khu nhà nhÏ ±ng sau toà nhà cça chúng ta. Khi tôi tÛi ó, vã anh ta ang nghe ài BBC. Tôi nói vÛi anh ta Cô ¥y ang làm gì th¿? Cô ¥y không nói °ãc ti¿ng Anh c¡ mà . Anh ta tr£ lÝi tôi Cô ¥y ang hÍc . Sau ó anh ta °a cho tôi chi¿c iÁu khiÃn và khi¿n tôi r¥t ng¡c nhiên khi chuyÃn d§n të kênh 1 tÛi kênh 27. Anh ta có thà b¯t sóng °ãc ài Trung QuÑc, Pakistan, Ô-xtrây-lia, Italy, Pháp - t¥t c£ các kênh này Áu có thà tñ do lña chÍn mà chÉ ph£i tr£ 150 rupee mÙt tháng (kho£ng 3,75USD). Trong khi ó, vÛi t¥t c£ các ng ten ch£o cça chúng ta, tôi chÉ xem °ãc 14 kênh. MÙt sÑ ng°Ýi b¡n cça anh ta có hÇ thÑng cáp riêng ch¡y song song vÛi cáp iÇn tho¡i và ch¡y qua nhà anh ta, ±ng sau toà nhà cça chúng ta. Nhïng °Ýng cáp này Áu không phÕ bi¿n và không hãp pháp nh°ng anh ta hiÇn ang °ãc sÑng trong mÙt th¿ giÛi cáp quang và vã anh ta ang hÍc ti¿ng Anh. Trong khi ó, tôi l¡i không thà xem °ãc mÙt kênh truyÁn hình nào cça ¤n Ù .

Câu chuyÇn cça Burns là minh chéng cho sñ thay Õi thé ba trong thÝi ¡i toàn c§u hoá-mÙt sñ thay Õi mà chúng ta có thà nh­n th¥y trong th¿ giÛi ngày nay. Tôi gÍi sñ thay Õi này là dân chç hoá thông tin . NhÝ nhïng chi¿c ng ten ch£o, Internet và tivi, ngày nay, chúng ta có thà xem, nghe, quan sát h§u nh° t¥t c£ mÍi thé.

B°Ûc Ùt phá này b¯t §u të toàn c§u hoá vô tuy¿n. H§u nh° trong suÑt thÝi kó chi¿n tranh l¡nh, truyÁn hình và ài phát thanh ch°a phát triÃn vì quang phÕ và công nghÇ truyÁn phát thÝi kó ó còn h¡n ch¿. Chính phç các quÑc gia ho·c trñc ti¿p n¯m h§u h¿t viÇc truyÁn phát tin ho·c qu£n lý r¥t ch·t. ChuyÃn bi¿n mÛi b¯t §u ß Mù vÛi phát minh truyÁn hình cáp, mÙt công nghÇ có thà truyÁn phát nhiÁu kênh h¡n công nghÇ phát sóng trên không. Sau này, nh° The Economist ã tëng vi¿t th­p niên 80, truyÁn hình a kênh b¯t §u lan rÙng ra toàn th¿ giÛi. Nhà cung c¥p chính có thà gi£m chi phí cung c¥p b±ng vÇ tinh - mÙt công nghÇ ã tëng giúp Liên bang Xô vi¿t và Mù ti¿n hành trinh thám theo cách ít tÑn kém chi phí, truyÁn qua tín hiÇu vô tuy¿n.

Ban §u, chÉ có nhïng hÇ thÑng cáp quang lÛn mÛi có thà xây dñng ng ten và chuyÃn thành nhïng tín hiÇu vÇ tinh, nh°ng nhÝ sñ dân chç hoá trong công nghÇ và ·c biÇt là nhÝ kù thu­t thu nhÏ, hàng triÇu ng°Ýi trên toàn th¿ giÛi có thà kéo nhïng tín hiÇu này vào mÙt chi¿c vÇ tinh nhÏ kích th°Ûc nh° chi¿c bánh piza. Ùt nhiên, nhïng rào c£n trong l)nh vñc truyÁn phát thanh °ãc dá bÏ và r¥t nhiÁu Ùc gi£ có thà ti¿p c­n °ãc vÛi thông tin. Khi truyÁn hình kù thu­t sÑ xu¥t hiÇn và phát triÃn, các hãng thông t¥n có thà cung c¥p cho khán gi£ không chÉ là 5 hay 50 kênh mà là 500 kênh. Và vÛi sñ phát triÃn m¡nh m½ cça truyÁn hình và Internet, ngày càng có nhiÁu ng°Ýi có thà kà chuyÇn cça mình qua truyÁn hình và ng°ãc l¡i, Óng thÝi truyÁn nh­n thông tin qua máy tính cá nhân ß nhà.

CuÑi cùng, nhÝ nhïng phát minh công nghÇ tiên ti¿n, b¡n s½ có trong tay nhïng chi¿c )a DVDs, nhïng chi¿c )a video kù thu­t sÑ thay vì bng hình. DVDs là nhïng chi¿c )a CDs nhÏ, có kích cá nh° chi¿c bánh, rÙng kho£ng 5 inches nh°ng có thà chéa ñng c£ mÙt bÙ phim dài vÛi ch¥t l°ãng âm thanh nÕi b±ng nhiÁu thé ngôn ngï. B¡n có thà xem trên chi¿c máy tính xách tay ho·c §u video hÇ palm. Tôi nhÛ l§n quay trß l¡i thm vËnh Ba T° cuÑi th­p niên 70. H£i quan ß ó ã sí dång súng tr°Ýng có °Ýng rãnh nhÏ Ã kiÃm tra hành lý cça hành khách, £m b£o r±ng hÍ không mang theo b¥t kó bng hình Ói tråy hay ph£n Ùng nào. Tôi cing muÑn thí xem hÍ có tìm ra chi¿c DVD nào trong c·p xách cça mình không.

Nhïng ngày mà các chính phç có thà hoàn toàn cô l­p ng°Ýi dân n°Ûc mình khÏi thông tin vÁ cuÙc sÑng bên ngoài biên giÛi quÑc gia mình ho·c ngoài ngôi làng nhÏ bé cça mình ã qua. CuÙc sÑng bên ngoài có thà không vô giá trË và tÓi tÇ nhiÁu nh° ng°Ýi ta ngh). Và bên trong cuÙc sÑng có thà không thà tuyên truyÁn rÙng và tÑt ¹p h¡n (Even Truman cuÑi cùng cing ã khám phá ra th¿ giÛi th­t bên ngoài, trên The Truman Show). Th­p niên 80, có mÙt câu chuyÇn vÁ viÇc mÙt l§n Liên Xô cho ng t£i béc tranh ß Pravda vÁ ng°Ýi nghèo chÝ céu t¿ ß Mù. Béc tranh mô t£ mÙt nhóm ng°Ýi ß Manhattan ang x¿p hàng chÝ céu t¿ cça tiÇm bánh và các món n Zabar mß cía vào sáng thé 7. ëng ngh) là ngày nay không có nhïng c£nh nh° v­y, th­m chí ngay c£ ß Trung QuÑc.

Ngày 4/12/1998, Trung QuÑc ã kiÇn mÙt th°¡ng nhân máy tính vÛi tÙi danh ph§n tí chÑng Ñi vì ã °a các Ëa chÉ e-mail cça Trung QuÑc lên mÙt tÝ báo iÇn tí b±ng ti¿ng Trung çng hÙ dân chç. Toà án trung th©m ß Th°ãng H£i ã thå lý vå viÇc kiÇn Lin Hai vÛi tÙi phá ho¡i khi °a 30.000 Ëa chÉ cça nhïng ng°Ýi sí dång máy tính lên tÝ VIP Reference, mÙt tÝ báo mà các ph§n tí chÑng Ñi Trung QuÑc phát hành ß Mù. Chç biên tÝ VIP Reference ã phát biÃu trên thÝi báo Los Angeles (4/1/1999) nh° sau : Chúng tôi dñ Ënh s½ phá hu÷ hÇ thÑng kiÃm soát cça Trung QuÑc qua Internet. Chúng tôi tin r±ng nhïng ng°Ýi Trung Quóc cing giÑng nh° ng°Ýi dân ß các quÑc gia khác, xéng áng có quyÁn hiÃu và tñ do bày tÏ thái Ù . Bài báo trên tÝ t¡p chí iÇn tí vÛi 250.000 Ëa chÉ th° iÇn tí cça nhïng ng°Ýi Trung QuÑc låc Ëa nh° mÙt lÝi ch¿ nh¡o Ñi vÛi các nhà lãnh ¡o Trung QuÑc. Các quan chéc c¥p cao cça £ng CÙng s£n Trung Hoa có mÙt b£n tÕng hãp tin hàng ngày, °ãc chu©n bË Ã hÍ chÉ Íc l°Ût qua và të ó l¯p ghép vÛi tin téc thñc t¿. Nó °ãc gÍi là Tin tham kh£o . Theo The L.A Times, các chç bút cça VIP Reference coi t¡p chí iÇn tí cça hÍ là cái em l¡i nhïng thông tin xác thñc cho các nhà lãnh ¡o c¥p cao thñc sñ cça Trung QuÑc nhïng ng°Ýi bình th°Ýng . ChuyÇn t°¡ng tñ cing x£y ra trong l)nh vñc tài chính. MÙt công ty Internet thành l­p ß Chicago nm 1998 có tên China Online ã sí dång nhïng thông tin nÙi bÙ Trung QuÑc à tìm hiÃu thË tr°Ýng và nhiÁu thông tin khác. HÍ chuyÃn nhïng thông tin này tÛi Chicago qua Internet và sau ó China Online phát nhïng thông tin ó ng°ãc trß l¡i Trung QuÑc cing qua Internet. Trong sÑ nhïng thông tin mà China Online °a ra có thông tin hàng ngày vÁ t÷ giá hÑi oái giïa Óng nhân dân tÇ vÛi Óng ô la trao Õi trên chã en t¡i các thành phÑ lÛn. Các phóng viên cça tÝ báo hàng ngày tÛi thË tr°Ýng kiÃm tra t÷ giá qua các th°¡ng nhân buôn bán ng§m và chuyÃn tin sang Chicago. ây là nhïng dï liÇu r¥t hïu ích cho b¥t kó ng°Ýi nào muÑn làm n kinh doanh ß Trung QuÑc, ·c biÇt là làm n vÛi ng°Ýi Trung QuÑc. ó là nhïng thông tin mà chính phç Trung QuÑc không bao giÝ cung c¥p cho ng°Ýi dân n°Ûc mình cing nh° cho th¿ giÛi nh°ng ¿n giÝ phút này hÍ không thà ngn ch·n °ãc sñ viÇc.

Þ Nam Teheran, mÙt vùng lân c­n thç ô Iranian r¥t nghèo, mÙt sÑ gia ình có TV và mÙt sÑ không có. Khi tôi tÛi Teheran nm 1997, tôi nh­n th¥y r±ng mÙt sÑ trong nhïng ng°Ýi có TV ß Nam Teheran th°Ýng ·t mÙt vài cái gh¿ và bán vé vào m×i tu§n khi xu¥t hiÇn ch°¡ng trình vô tuy¿n cça Mù °ãc nhiÁu ng°Ýi °a thích (thu qua vÇ tinh). Ch°¡ng trình °a thích này là Baywatch, mÙt ch°¡ng trình cça miÁn Nam California, trong ó t¥t c£ phå nï Áu m·c bikini và có sÑ o 36-24-36. Chính phç Iran c¥m l¯p ch£o vÇ tinh và vì th¿ nhïng ng°Ýi b¡n Iran cça tôi ã ph£i d¥u d°Ûi nhïng chi¿c dây ph¡i qu§n áo hay ngåy trang nh° nhïng båi cây ß ngoài ban công.

Tôi £m b£o r±ng TÕng thÑng cça mÙt n°Ûc ang phát triÃn nh° Malaysia có thà éng tr°Ûc ng°Ýi dân và nói Th°a Óng bào, chúng ta ang dëng v­n Ùng theo hÇ thÑng toàn c§u hoá. Chúng ta ang t¡o ra nhïng béc t°Ýng mÛi và l¡i ·t ra nhïng kiÃm soát vÑn. NÁn kinh t¿ cça chúng ta s½ ít bË tÕn th°¡ng, dao Ùng nh°ng s½ tng tr°ßng ch­m h¡n vì chúng ta không quan hÇ vÛi các quÑc gia khác. Vì th¿, n¿u b¡n không thuÙc t§ng lÛp trung l°u, b¡n có thà s½ ph£i chÝ ãi mÙt phép màu . Nh°ng khi tÕng thÑng nói vÛi mÙt vài ng°Ýi t¡i mÙt ngôi làng bên ngoài thç ô hÍ s½ ph£n Ñi Nh°ng, th°a TÕng thÑng, tôi ã xem Baywatch të nm nm nay. Theo ý ông thì tôi s½ không °ãc xem nó nïa ph£i không? Không th¿ giÛi Disney? Không bikini? . Chính phç các n°Ûc muÑn né tránh toàn c§u hoá không chÉ ph£i chéng minh °Ýng lÑi cça hÍ v«n có thà c£i thiÇn Ýi sÑng cça dân chúng mà iÁu quan trÍng h¡n là ph£i thñc hiÇn nó trong mÙt môi tr°Ýng mà ß ó chúng ta Áu bi¿t ng°Ýi khác sÑng nh° th¿ nào?

Chúng ta có thà nhìn vào cía sÕ nhà ng°Ýi khác. Và mÍi ng°Ýi Áu không hài lòng ch¥p nh­n mÙt cuÙc sÑng thua kém h¡n hàng xóm cça mình. VÛi viÇc thu h¹p mÙt th¿ giÛi, toàn c§u hoá chÉ cho mÍi ng°Ýi bi¿t ±ng tr°Ûc và ±ng sau hÍ ra sao?

MÙt ng°Ýi b¡n cça tôi Laura Blumenfeld, cây vi¿t chính cça The Washington, ng°Ýi ã ß Trung ông trong thÝi gian nghiên céu mÙt cuÑn sách vÁ thù h­n ã tÛi Syria cùng vÛi m¹ mình vào mùa xuân 1998. Cô ¥y kà cho tôi câu chuyÇn sau : M¹ tôi và tôi thuê mÙt ng°Ýi h°Ûng d«n, d«n chúng tôi i vòng quanh Damasecus. Tên anh ta là Walid. Sau mÙt hÓi chúng tôi nói vÛi anh ta là chúng tôi ¿n të Isarel. Anh ta nói r±ng anh ta thích ngÓi ß vn phòng vào buÕi tÑi, ß ó có l¯p mÙt ch£o ngten và anh ta có thà xem °ãc ài truyÁn hình Isarel. Theo nh° lÝi anh ta mô t£, tôi hình dung ng°Ýi àn ông này ngÓi trong cn phòng tÑi, m¯t mß to nhìn nh° thôi miên xem nhïng hình £nh vÁ nhïng con ng°Ýi mà anh ta ghét nh°ng l¡i muÑn xem và ghen tõ. Tuy nhiên anh ta cho bi¿t trong t¥t c£ nhïng gì mà anh ta xem °ãc ß ài Isarel thì iÁu thñc sñ làm anh ta bñc mình là nhïng hÙp sïa chua. Thñc t¿ là ß Isarel sïa chua °ãc ñng trong nhïng chi¿c hÙp có nhiÁu màu s¯c - hÓng và cam giÑng nh° ß Mù trong khi ß Syria chúng chÉ °ãc ñng trong nhïng chi¿c hÙp màu en ho·c tr¯ng. Th­m chí trông r¥t chán n£n, mÙt ngày khi ang i trên °Ýng phÑ, Walid chÉ cho chúng tôi th¥y nhïng hÙp sïa chua ß Syria. Anh ta nói vÛi chúng tôi "Nhïng chi¿c bánh bÙt ngô n°Ûng ß n°Ûc tôi khi cho vào sïa s½ mÁm ra trong khi tôi th¥y (trên các ch°¡ng trình tivi cça Isarel), bánh cça hÍ v«n céng và giòn, không hÁ bË mÁm nhin". Không nh¯c tÛi Gold Heights, iÁu thñc sñ khi¿n Walid b­n tâm là nhïng chi¿c bánh bÙt ngô n°Ûng và hÙp sïa chua cça Isarel. MÙt ngày anh ta nói vÛi chúng tôi "Th­t không công b±ng, chúng tôi tåt h­u h¡n ng°Ýi Isarel tÛi mÙt trm nm và g§n ây hÍ mÛi ti¿n bÙ".

Dân chç hoá thông tin cing làm thay Õi thË tr°Ýng tài chính. Ngày nay, các nhà §u t° không chÉ mua và bán chéng khoán, trái phi¿u ra toàn th¿ giÛi mà còn có thà thñc hiÇn viÇc mua và bán này thông qua máy tính ß nhà. Nhïng trang web môi giÛi trên Internet có thà cung c¥p cho hÍ thông tin và các công cå phân tích à thñc hiÇn các giao dËch mà không c§n ph£i tr£ phí hay gÍi iÇn cho mÙt nhà môi giÛi nào. Chç tËch cça NASDAQ International, John T.Wall °Ûc tính trong vòng 10 nm 70% giao dËch chéng khoán cça công ty s½ °ãc thñc hiÇn b±ng máy tính ß nhà có nÑi m¡ng Internet. Càng nhiÁu ng°Ýi làm nh° v­y, hÍ càng c§n nhiÁu thông tin và công cå phân tích vÁ các nÁn kinh t¿ và các công ty khác nhau và càng dÅ ki¿m tiÁn, thua l× thuÙc vÁ nhïng ng°Ýi kém và ph§n th°ßng giành cho nhïng ng°Ýi tài giÏi. Wall nói vÛi tôi :"Chúng tôi ã mß mÙt vn phòng ß Luân ôn à ti¿n hành kinh doanh quÑc t¿ të nm 1985 và mÍi ng°Ýi ß ó nói vÛi chúng tôi r±ng "Chúng tôi thích nhïng chéng khoán cça ông nh°ng chúng tôi không có °ãc thông tin nào vÁ nó'. Vì th¿ nm 1986, chúng tôi mß mÙt trang web. iÁu §u tiên chúng tôi ·t trên Website này là mÙt hÙp tho¡i, b¡n có thà kích chuÙt vào ó à bi¿t vÁ công viÇc u÷ thác giao dËch, các lo¡i chéng khoán. B¥t kó ai dù ß b¥t cé n¡i âu cing có thà truy c­p vào nhïng thông tin mÛi nh¥t cça công ty mà b¡n muÑn §u t°. Sau ó chúng tôi có mÙt hÙp tho¡i khác à b¡n vào, trong ó có danh sách 3.500 công ty vÛi §y ç báo cáo tài chính mÛi nh¥t cça hÍ. B¡n không c§n ph£i phå thuÙc vào nhà môi giÛi nào".

Charles Schwab, mÙt công ty môi giÛi chi¿t kh¥u b¯t §u mÙt ch°¡ng trình qu£ng cáo vào cuÑi nm 1998 vÛi hình £nh mÙt bà nÙi trã ang r¥t tñ hào vÁ viÇc mua bán trên m¡ng và làm cách nào có thà l¥y °ãc h¿t t¥t c£ các thông tin cô ta c§n të trang Web cça Schwab. Trong ch°¡ng trình qu£ng cáo, ng°Ýi phå nï có tên là Holly ó nói r±ng "Cách ây vài nm, tôi °ãc mÝi tham dñ mÙt hÙi §u t° cça phå nï có tên là "Grow Now". Thñc sñ là chúng tôi ph£i làm viÇc v¥t v£ vÛi nhïng con sÑ. Sau ó chúng tôi bàn b¡c, nh¥t trí và ti¿n hành trao Õi. úng là mÍi thé tôi c§n Áu có ß Trung tâm phân tích trên Schwab.com. Các báo cáo ngành, thông tin vÁ qu£n lý, dñ báo s½ giúp b¡n cách ánh giá các lo¡i chéng khoán".

Ch³ng m¥y chÑc, t¥t c£ mÍi ng°Ýi Áu có thà có vË trí trên Sàn giao dËch chéng khoán New York. Và ¿n nm 2001, th­m chí b¡n không c§n ngÓi xuÑng vì b°Ûc ti¿n triÃn ti¿p theo s½ gi£i phóng mÍi ng°Ýi khÏi máy tính à bàn, chúng ta có thà nÑi m¡ng b±ng nhïng chi¿c máy iÇn tho¡i di Ùng thông minh không dây và nhïng chi¿c máy tính c§m tay.

Nhïng trang Web cça Schwab, NASDAQ và nhïng trang khác giÑng nh° v­y thñc sñ giúp cho dân chç hoá tài chính, công nghÇ và thông tin g¯n k¿t vÛi nhau, thà hiÇn méc Ù toàn c§u hoá trong l)nh vñc tài chính. Mùa thu nm 1997, ThÝi báo New York ã qu£ng cáo vÁ E*Trade-mÙt trang Web kinh doanh. Måc qu£ng cáo dài hai trang có mÙt thông iÇp nÕi b­t "Gi¥c m¡ cça nhà §u t°, ác mÙng cça nhà môi giÛi, giÛi thiÇu trang web mÛi E*Trade, mÙt trung tâm tài chính vÛi h¡n 10X nghiên céu, nhiÁu công cå, nhiÁu séc m¡nh. B¡n có thà §u t° vào chéng khoán, vào các hãp Óng quyÁn lña chÍn và h¡n 4.000 quù t°¡ng h×. Thi¿t l­p và l°u l¡i danh måc §u t°. Ti¿n hành giao dËch ngày êm - trñc tuy¿n ho·c qua iÇn tho¡i- vÛi chi phí th¥p 14,95 USD. Trã giúp §u t° tñ do và ào t¡o, nh° các công ty hiÃn thË quù t°¡ng h×. Niêm y¿t tñ do thÝi gian thñc t¿ vì thông tin ci là thông tin tÓi. Cung c¥p thông tin. Ó thË. Phân tích të các nguÓn tin hàng §u. Và cách théc giï an toàn, b£o m­t, sí dång công nghÇ m­t mã Internet .... HiÇn nay ang mß tñ do cho t¥t c£ mÍi ng°Ýi, 24/24 giÝ, ng ký, ti¿n hành nhanh, ngay l­p téc, mÙt ngày nào ó t¥t c£ mÍi ng°Ýi s½ §u t° theo cách này".

Tôi oán n¿u qu£ng cáo trên TV ch°¡ng trình qu£ng cáo s½ là "E*Trade, séc m¡nh n±m trong tay b¡n".

HÙi chéng thi¿u kh£ nng miÅn dËch vi m¡ch MIDS

"SÛm muÙn gì thì mÍi chuyên ch¿ s½ không còn tÓn t¡i"

Nhïng ng°Ýi kh° kh° áp ·t cho khách hàng cça mình s½ sÛm th¥t b¡i.

- qu£ng cáo trên TÝ B°u iÇn Washington vÁ Star Power, nhà cung c¥p dËch vå Internet, cáp và iÇn tho¡i mÛi, c¡nh tranh vÛi Bell Atlantic.

¿n ây mÙt sÑ ng°Ýi s½ nói: "Này, Friedman, nhïng thay Õi trong cách mà mÍi ng°Ýi liên l¡c, §u t° và nhìn nh­n th¿ giÛi mà anh nói là t¡o nên toàn c§u hoá có thà s½ tÑt và tÑt cho các n°Ûc phát triÃn, th¿ ph§n còn l¡i cça th¿ giÛi này thì sao? Anh nói th¿ nào vÁ viÇc toàn c§u hoá diÅn ra trên quy mô toàn c§u trong khi mÙt bÙ ph­n lÛn dân chúng v«n ph£i sÑng ß nhïng ngôi làng không hÁ có iÇn tho¡i, và ch°a bao giÝ ch¡m tay vào máy tính hay gíi mÙt béc th° iÇn tí?

úng là hiÇn nay toàn c§u hoá không ph£i là quá trình diÅn ra trên quy mô toàn c§u bßi chúng ta v«n còn r¥t r¥t xa vÛi th¿ giÛi mà trong ó mÍi ng°Ýi Áu trên m¡ng (m·c dù m×i tu§n có thêm kho£ng 300.000 ng°Ýi sí dång Internet mÛi). Nh°ng vÁ cn b£n toàn c§u hoá v«n là sñ kiÇn có tính toàn c§u khi mà hiÇn nay mÍi ng°Ýi dù trñc ti¿p hay gián ti¿p Áu c£m nh­n °ãc séc ép, áp lñc và nhïng c¡ hÙi buÙc ph£i thích nghi vÛi sñ dân chç hoá trong công nghÇ, tài chính và thông tin-ph§n chç chÑt cça hÇ thÑng toàn c§u hoá. Nh° Chen Yuan, phó thÑng Ñc Ngân hàng trung °¡ng Trung QuÑc ã tëng nói vÛi tôi: "M×i quÑc gia Áu có ph§n kém phát triÃn. Th­m chí ngay c£ ß Mù b¡n có thà lái xe vÁ phía Nam të Washington tÛi Virginia và v«n tìm th¥y mÙt vài ngôi làng n±m sâu bên trong, vùng sâu và miÁn núi. Nh°ng b¡n không thà nói r±ng t¡i ây không diÅn ra quá trình toàn c§u hoá. Trung QuÑc cing v­y .

Qu£ th¿ th­t. N¿u mÙt n¡i nào ó n±m ngoài biên giÛi cça toàn c§u hoá thì ó là ngôi làng ß Gujialingzi, mÙt thôn nhÏ ß vùng ông B¯c Trung QuÑc, phía B¯c cça B¯c TriÁu Tiên. Tôi ¿n thôn này vào mùa ông nm 1998 cùng vÛi mÙt Ùi thanh tra quÑc t¿ tÛi ¿n à giám sát các cuÙc b§u cí ß nông thôn Trung QuÑc. Nh°ng thñc sñ tôi có mÙt lý do không nói ra. Tôi muÑn xem toàn c§u hoá diÅn ra nh° th¿ nào ß bên ngoài biên giÛi, bên ngoài hÇ thÑng và tôi ã khám phá ra mÙt vài iÁu cn b£n trong chuy¿n i. Tôi không thÃ ß ó, không thà v°ãt ra khÏi biên giÛi và không thà éng bên ngoài hÇ thÑng - mÙt hÇ thÑng mà ngày nay cing ã lan rÙng tÛi nhïng ngôi làng vùng ông B¯c Trung QuÑc. Khi Ùi giám sát cça chúng tôi tÛi Gujialingzi, h§u nh° t¥t c£ các cí tri Áu ã tå hÍp ông ç ß trong sân. HÍ tå hÍp t¡i ó à l¯ng nghe hai éng cí viên chéc tr°ßng thôn phát biÃu. ó là mÙt n¡i r¥t nghèo và nhïng phòng hÍc r¥t b©n. TÉnh này n±m ß Cát Lâm-trung tâm cça vành ai công nghiÇp Trung QuÑc tr°Ûc ây giÝ chÉ còn là mÙt vành ai Ñm y¿u vì các doanh nghiÇp nhà n°Ûc không ç séc c¡nh tranh toàn c§u và chính phç B¯c Kinh không thà trã c¥p cho nhïng nhà máy này hay trã c¥p xã hÙi nh° tr°Ûc ây v«n th°Ýng làm. Có l½ ó là lý do t¡i sao khi hai éng cí viên phát biÃu v­n Ùng hÍ bày tÏ quan iÃm nh° thà ang là thË tr°ßng cça mÙt thË tr¥n thép miÁn Trung Ohio.

Ng°Ýi §u tiên phát biÃu ã tëng giï chéc vå tr°ßng thôn tr°Ûc ây, Li Hongling. ây là mÙt vài trích d«n bài phát biÃu cça ông: "Chào bà con, bà con có khÏe không? à tôi nh¯c l¡i cho mÍi ng°Ýi nhé tôi nm nay 47 tuÕi, là mÙt £ng viên £ng CÙng s£n ã tÑt nghiÇp phÕ thông trung hÍc. Tôi muÑn làm mÙt viÇc gì ó tÑt ¹p cho làng ta. Nh° mÍi ng°Ýi bi¿t ¥y, tôi ã giúp làng v°ãt qua khó khn cça cuÙc Cách m¡ng Vn hoá. B¥t kó ch× nào mÍi ng°Ýi cing có thà nh­n th¥y công séc cça tôi. Tôi ¿n thm tëng nhà. Tôi l¯ng nghe ý ki¿n cça tëng ng°Ýi. Tôi không bao giÝ dùng tiÁn cça dân làng vào các bïa tiÇc. Tôi có g¯ng gi£i quy¿t mÍi viÇc úng theo pháp lu­t. Tôi héa là s½ c£i thiÇn c¡ sß v­t ch¥t cça tr°Ýng hÍc và tng thu nh­p cho mÍi ng°Ýi. N¿u °ãc b§u, tôi s½ mang rau cça chúng ta tÛi thË tr¥n mÙt cách nhanh nh¥t. Tôi s½ c£i thiÇn tình hình oàn k¿t trong nÙi bÙ làng ta. Chúng ta c§n nhiÁu cây, và cing c§n cáp quang à mÍi ng°Ýi có thà có iÇn tho¡i. D°Ûi sñ lãnh ¡o cça £ng, tôi s½ g¯ng sía chïa nhïng sai l§m cça chúng ta. ây là cam k¿t cça tôi vÛi các b¡n .

Sau tràng v× tay lËch sñ, Ñi thç cça ông ta, LinFu, b°Ûc lên båc và phát biÃu: "LÝi §u tiên tôi muÑn nói vÛi các b¡n là ngày mai s½ là ngày QuÑc t¿ phå nï và tôi muÑn bày tÏ lÝi chúc mëng tÛi t¥t c£ các phå nï. Tôi nm nay 51 tuÕi ã tÑt nghiÇp phÕ thông trung hÍc. Tôi là chç mÙt qu§y sïa ­u và tôi yêu làng cça chúng ta. Tôi yêu t¥t c£ các b¡n. Sñ nghèo ói cça các b¡n là n×i hÕ th¹n cça tôi. D°Ûi sñ d«n d¯t cça £ng, tôi s½ t¡o nên mÙt trang sí mÛi cho n¡i ây. Tôi héa s½ gi£m bÛt tình tr¡ng cÝ b¡c, m¡i dâm ß làng ta và t¡o ra nhiÁu cách ki¿m tiÁn mÛi. Tôi s½ không kiêu ng¡o. Tôi s½ c¯t gi£m ngân sách làng à ti¿t kiÇm tiÁn cça dân làng. Tôi s½ không nh­n hÑi lÙ th­m chí n¿u c¥p trên të thành phÑ tÛi ây, tôi s½ không ãi tiÇc linh ình. Chúng ta tÕ chéc quá nhiÁu tiÇc tùng, tôi không tham dñ mÙt bïa tiÇc hay uÑng mÙt giÍt r°ãu nào trong 10 nm qua. Tôi s½ b£o vÇ tiÁn cça mÍi ng°Ýi. Không mÙt quan chéc nào cça làng °ãc phép dùng tiÁn cça làng i ra thành phÑ. Tôi s½ mang công nghÇ tÛi ây. Tôi héa s½ em công nghÇ làm sïa ­u tÛi cho t¥t c£ mÍ ng°Ýi. Tôi s½ cho khoan nhiÁu gi¿ng n°Ûc. Cách m¡ng vn hoá ã làm cuÙc sÑng cça chúng ta m¥t i 10 nm. Chúng ta c§n ph£i suy ngh) à tìm ta cách làm giàu. Tôi s½ không là ng°Ýi t° t°ßng hÇ. Nh° ·ng TiÃu Bình ã nói: "Mèo en hay mèo tr¯ng iÁu ó không quan trÍng miÅn là b¯t °ãc chuÙt. N¿u b¡n ngu dÑt b¡n s½ không thà xây dñng °ãc mÙt nÁn kinh t¿ xã hÙi. Và tôi s½ quan tâm tÛi t¥t c£ các cí nhân nhïng ng°Ýi không có ç tiÁn à c°Ûi vã. Tôi s½ giúp các b¡n trß nên giàu có. Chúng ta hãy cùng sát cánh bên nhau".

Trong khi dân làng bÏ phi¿u và chÝ ãi công bÑ k¿t qu£, tôi i tÛi mÙt vài iÃm b§u cí và hÏi ng«u nhiên mÙt sÑ ng°Ýi xem hÍ thích bài phát biÃu nào nh¥t. MÙt ng°Ýi mÕ thËt Ùi chi¿c mi màu xanh b°Ûc ra khÏi ám ông và bày tÏ n×i niÁm: "Khi mÙt éng cí viên nói là anh ta ch°a tÛi mÙt nhà hàng nào. Tôi tin anh ta. Không °ãc tÕ chéc tiÇc tùng khi c¥p trên të thành phÑ tÛi. Chúng tôi ph£i ch¥m dét viÇc ó .

MÙt ng°Ýi dân khác phå ho¡ theo: "HÍ ang t¡o ra mÙt chính phç nhÏ ß B¯c Kinh. HÍ cing ph£i làm viÇc ó t¡i ây... Và ông ta nói úng, chúng tôi c§n ph£i có cáp quang, chúng tôi không có iÇn tho¡i .

Th¿ anh bi¿t gì vÁ cáp quang? Tôi hÏi anh ta.

Anh ta tr£ lÝi Tôi không bi¿t mà chÉ nghe nói vÁ nó .

T¡i ngôi làng bên c¡nh, HengDao tôi cing nh­n °ãc nhïng ph£n éng t°¡ng tñ sau khi nghe các bài phát biÃu v­n Ùng tranh cí. Ng°Ýi ang giï chéc vå tr°ßng thôn, Jiang Ying nói vÛi dân làng :"Tôi ã cÑ g¯ng h¿t séc trong quá trình lãnh ¡o à °a làng ta ngày mÙt giàu có. Thu nh­p hàng nm cça chúng ta hiÇn nay ¡t 2.300 tÇ mÙt nm. Ngân sách ã nhÏ i r¥t nhiÁu và trong nhiÇm kó cça tôi chúng ta ã cách chéc nhiÁu cán bÙ. N¿u °ãc b§u, chúng ta c§n ph£i chú trÍng vào khoa hÍc và công nghÇ mÛi áp dång vào s£n xu¥t nông nghiÇp, c§n có nhiÁu doanh nghiÇp và ©y m¡nh công cuÙc làm giàu vì toàn th¿ giÛi ang trß thành mÙt thË tr°Ýng lÛn cho t¥t c£ mÍi ng°Ýi .

Tôi hÏi anh ta l¥y thông tin ó ß âu khi c£ làng chÉ có mÙt cái iÇn tho¡i. Anh ta tr£ lÝi: Tôi Íc báo. Tôi nghe ài... Chúng tôi có mÙt nhà máy s£n xu¥t khung cía sÕ. HiÇn t¡i s£n ph©m chÉ °ãc bán trong nÙi bÙ làng nh° nhiÁu ng°Ýi b£o r±ng n¿u chúng tôi c£i ti¿n ch¥t l°ãng, chúng tôi có thà bán °ãc ra n°Ûc ngoài, ki¿m °ãc nhiÁu tiÁn h¡n .

V­y, toàn c§u hoá có ph£i là mÙt quá trình không có tính toàn c§u?.

ëng tin trong mÙt giây. Tip O Neill ã sai. T¥t c£ các ho¡t Ùng chính trË Áu không ph£i là ho¡t Ùng nÙi bÙ mà có tính toàn c§u. Không ph£i t¥t c£ các quÑc gia Áu c£m th¥y mình là mÙt ph§n cça hÇ thÑng toàn c§u nh°ng t¥t c£ các quÑc gia dù trñc ti¿p hay gián ti¿p Áu ang ti¿n hành toàn c§u hoá và hình thành nên hÇ thÑng này. Và ó là lý do t¡i sao ó không ph£i là mÙt sñ kiÇn lËch sí nh° ông éc, Liên Xô ci, chç ngh)a t° b£n châu Á, các ngành sß hïu quÑc doanh Braxin, chç ngh)a cÙng s£n Trung QuÑc, General Motor và IBM, t¥t c£ ho·c såp Õ ho·c buÙc ph£i tái c¡ c¥u trong cùng mÙt thÝi iÃm. ó là vì cùng chËu áp lñc cn b£n do sñ såp Õ cça béc t°Ýng Berlin và nhïng béc t°Ýng khác °ãc dñng nên trong thÝi kó chi¿n tranh l¡nh. T¥t c£ Áu m¯c ph£i mÙt chéng bÇnh và tôi gÍi là HÙi chéng thi¿u kh£ nng miÅn dËch vi m¡ch hay MIDS. Thi¿u kh£ nng miÅn dËch vi m¡ch là mÙt lo¡i bÇnh chính trË cça k÷ nguyên toàn c§u hoá. Nó có thà t¥n công b¥t kó mÙt công ty hay mÙt quÑc gia nào, lÛn hay nhÏ, ông hay Tây, Nam hay B¯c. N¿u vi¿t vào të iÃn y hÍc, thì MIDS °ãc mô t£ nh° sau:

MIDS: mÙt lo¡i bÇnh dËch có thà làm au b¥t kó mÙt hÇ thÑng x¡ céng, béo phì, thëa cân nào trong thÝi kó h­u chi¿n tranh l¡nh. Th°Ýng xu¥t hiÇn ß các quÑc gia và các công ty, °ãc chçng nh°ng không ph£n éng vÛi nhïng thay Õi liên quan tÛi vi m¡ch và dân chç hóa trong công nghÇ, tài chính và thông tin - nhïng thé s½ giúp cho quÑc gia, công ty ó t¡o nên sñ phát triÃn nhanh nh¡y h¡n, thË tr°Ýng linh ho¡t h¡n, thông thoáng h¡n, ¡t hiÇu qu£ cao h¡n". HÙi chéng thi¿u kh£ nng miÅn dËch vi m¡ch x£y ra khi quÑc gia hay công ty b¡n không có kh£ nng tng nng su¥t, l°¡ng, Ýi sÑng, tri théc và kh£ nng c¡nh tranh, ph£n éng ch­m ch¡p tr°Ûc nhïng thay Õi cça mÙt th¿ giÛi không ngëng bi¿n Ùng. Các quÑc gia, các công ty nhiÅm MIDS có xu h°Ûng i theo nhïng mô hình cça thÝi kó chi¿n tranh l¡nh-theo ó mÙt hay vài ng°Ýi éng §u n¯m toàn bÙ thông tin, °a ra mÍi quy¿t Ënh và t¥t c£ mÍi ng°Ýi c¥p th¥p h¡n ¡n gi£n chÉ thi hành theo các quy¿t Ënh ó, chÉ bi¿t ¿n nhïng thông tin c§n cho công viÇc cça mình. Ph°¡ng théc chïa trË duy nh¥t cho lo¡i bÇnh này là dân chç hoá thé 4 . ó là dân chç hoá trong ho¡ch Ënh chính sách và dòng ch£y thông tin, dân chç hoá quyÁn lñc theo ó cho phép nhiÁu ng°Ýi ß quÑc gia, công ty b¡n °ãc chia s» ki¿n théc, kinh nghiÇm và sáng ki¿n mÙt cách nhanh h¡n. iÁu ó giúp hÍ theo kËp vÛi mÙt thË tr°Ýng trong ó khách hàng luôn òi hÏi s£n ph©m và dËch vå có giá r» h¡n phåc vå lãi ích cça riêng hÍ. MIDS có thà gây tai ho¡ cho nhïng công ty, quÑc gia không °ãc chïa trË kËp thÝi (nh° tr°Ýng hãp Liên bang Xô vi¿t, ông éc và hãng hàng không Pan Am).

Þ méc Ù nào ó, khái niÇm MIDS không có gì mÛi. Kinh t¿ thË tr°Ýng phát triÃn m¡nh të nhiÁu th¿ k÷ nay, tiêu diÇt hàng lo¡t công ty làm n kém hiÇu qu£, không có kh£ nng thích nghi vÛi nhïng công nghÇ mÛi, không theo kËp vÛi sñ thay Õi vÁ nhu c§u cça khách hàng và không thà áp éng °ãc nhïng yêu c§u này vÛi méc sí dång lao Ùng và vÑn tÑi thiÃu. Nh°ng dân chç hóa trong công nghÇ, tài chính và thông tin °ãc thÕi phÓng të th­p niên 80, buÙc các công ty, các quÑc gia ph£i thay Õi mình à tránh nhiÅm ph£i MIDS là gì? Hãy ngh) nó nh° mÙt ti¿n trình gÓm có 3 giai o¡n:

Nó b¯t §u tr°Ûc khi các bÙ vi xí lý và m¡ch vi xí lý có thà t¡o nên máy tính cá nhân và tr°Ûc khi máy tính cá nhân có thà t¡o ra sñ dân chç hoá trong công nghÇ, tài chính và thông tin. ây là mÙt k÷ nguyên b¯t §u cùng vÛi sñ k¿t thúc cça th¿ chi¿n I và kéo dài tÛi cuÑi th­p niên 70. ó là kho£ng thÝi gian mà các chính phç, các công ty Áu trß nên ch­m ch¡p và kém hiÇu qu£ vì t¥t c£ mÍi ng°Ýi Áu ti¿n hành mÙt trò ch¡i °ãc b£o £m. Nh° Alans Greenspan ã tëng mô t£ vÁ hÇ thÑng chi¿n tranh l¡nh nhiÁu h¡n ch¿ trong mÙt bài phát biÃu: "MÍi iÁu chÉnh Áu r¥t ch­m ch¡p. Th°¡ng m¡i quÑc t¿ bao gÓm mÙt ph§n r¥t nhÏ kinh t¿ cça m×i quÑc gia. Thu¿ quan kìm hãm c¡nh tranh, và nhïng kiÃm soát vÁ vÑn gây c£n trß cho dòng tiÁn tÇ ch£y giïa biên giÛi các quÑc gia. Nhìn l¡i, môi tr°Ýng kinh t¿ hÓi ó r¥t kém c¡nh tranh, r¥t yên bình và hiÃn nhiên là không e do¡ b¥t kó ai dù nhiÁu hay ít kù nng. Qu£ th­t, tr°Ûc khi công nghÇ máy tính tñ Ùng hoá nhiÁu chéc nng, nhïng ng°Ýi không có kù nng v«n có thà góp phâdn t¡o ra giá trË gia tng và ki¿m °ãc méc l°¡ng t°¡ng Ñi cao so vÛi nhïng ng°Ýi °ãc ào t¡o. Trong mÙt th¿ giÛi ít có nhu c§u nh° v­y, các chính phç có thà xây dñng nhïng m¡ng l°Ûi an ninh xã hÙi và làm chính trË vÛi mong muÑn phân bÕ l¡i thu nh­p".

Theo Greenspan, ch¯c ch¯n méc sÑng bình quân thÝi kó ó cing th¥p h¡n trong hÇ thÑng chi¿n tranh l¡nh và viÇc lña chÍn các s£n ph©m trên thË tr°Ýng không chËu £nh h°ßng nhiÁu të thay Õi trong thË hi¿u cça ng°Ýi tiêu dùng so vÛi môi tr°Ýng °ãc t¡o l­p dña vào nhïng bÙ vi xí lý nh° hiÇn nay. Tuy nhiên, ó là mÙt th¿ giÛi ti¿n triÃn ch­m ch¡p và nhiÁu ng°Ýi không nh­n th¥y °ãc b¥t kó thay Õi nào. NhiÁu rào c£n °ãc dñng nên à £m b£o r±ng thay Õi có liên quan diÅn ra ch­m h¡n, và ph£i m¥t mÙt thÝi gian lâu h¡n các quÑc gia, các công ty mÛi g·p ph£i v¥n Á. M·c dù chi phí lao Ùng và giá thành vào thÝi iÃm ó cao h¡n và ít linh ho¡t h¡n so vÛi chi phí c§n ph£i có, mÙt bÙ ph­n lÛn xã hÙi trì trÇ và kém c¡nh tranh nh° thÝi Ó á.

MÙt ví då iÃn hình cça mÙt môi tr°Ýng kinh t¿ kiÃm soát ch·t là nÁn kinh t¿ k¿ ho¡ch hoá t­p trung, qu£n lý t­p trung và can thiÇp trñc ti¿p cça Liên bang Xô Vi¿t. K¿t qu£ là không áp éng °ãc nhu c§u cça ng°Ýi tiêu dùng nh°ng v«n °ãc chính phç trung °¡ng h× trã. T¥t c£ thông tin ch¡y ng°ãc lên trên còn mÇnh lÇnh °ãc truyÁn të trên xuÑng d°Ûi. T¡i thÝi iÃm ó, các cán bÙ lãnh ¡o cça mÙt công ty s£n xu¥t khung gi°Ýng cça Liên Xô °ãc chính phç tr£ l°¡ng không ph£i dña vào hÍ bán °ãc bao nhiêu cái khung gi°Ýng mà dña vào bao nhiêu thép °ãc sí dång. SÑ l°ãng thép s£n xu¥t và °ãc sí dång là th°Ûc o séc m¡nh cça quÑc gia. ThÝi kó chi¿n tranh l¡nh, liên bang Xô Vi¿t chÉ chú trÍng tÛi v¿ sau và chi¿n tranh l¡nh càng kéo dài thì dòng ch£y thông tin và méc Ù thay Õi càng bË kiÃm soát lâu. Liên Xô v«n có thà thành công vÛi mÙt hÇ thÑng quá ° là vô lý.

Tôi s½ không bao giÝ quên chuy¿n i vÛi BÙ tr°ßng Ngo¡i giao Mù, Baker nm 1992 tÛi Chelvabinsk-70, n¡i s£n xu¥t bom nguyên tí tinh vi n±m ß phía ông cça Urals-mÙt Ëa iÃm bí m­t, không có trên b£n Ó cça Liên Xô. ây là Los Alamos cça Nga, n¡i ß cça các nhà khoa hÍc nguyên tí hàng §u. Tuy nhiên iÁu mà tôi nhÛ nh¥t là khi chúng tôi nghÉ qua êm t¡i khách s¡n tháng 10 (Octorber Hotel) g§n Sverdlovsk và khi tôi éng trong c§u thang máy tôi nh­n ra r±ng các nút b¥m ch¡y të 1,3,4,5,6,7,8,9 và 2. Ai ó quên b¥m nút t§ng 2 thì nó s½ Õi °Ýng i. Khi b¡n ¥n nút 2 b¡n s½ lên °ãc t§ng 2 cho dù nó n±m ß vË trí thé 10. ó là mÙt khách s¡n quân sñ liên hoàn sang nh¥t Liên Xô. ChÉ trong hÇ thÑng chi¿n tranh l¡nh phân l­p, chia nhÏ và ch­m ch¡p, Nga v«n có thà duy trì chi¿c c§u thang máy vÛi nhïng nút b¥m ch¡y vòng quanh.

IBM th­p niên 70 và 80 cing g§n giÑng nh° Gosplan, c¡ ch¿ k¿ ho¡ch hoá t­p trung cça Liên Xô vÛi mÇnh lÇnh të trên xuÑng d°Ûi âu là s£n ph©m úng và âu là cái mà ng°Ýi tiêu dùng c§n. MÙt l§n tôi hÏi John Chamber, chç hÇ thÑng Cisco s£n xu¥t nhïng hÙp en à nÑi máy tính vÛi Internet trên ph¡m vi toàn th¿ giÛi và hiÇn là mÙt trong nhïng công ty quan trÍng nh¥t cça Mù r±ng IBM ã ho¡t Ùng ra sao trong nhïng ngày Gosplan. Chamber tr£ lÝi khi anh ta ß IBM §u th­p niên 80, IBM có mÙt chính sách "mß cía" ngh)a là mÍi nhân viên có thà nêu th¯c m¯c vÛi b¥t kó c¥p trên nào và n¿u c¥p trên không tr£ lÝi °ãc câu hÏi ó, anh ta có thà chuyÃn câu hÏi lên c¥p cao h¡n. "Tôi ã thí làm iÁu ó mÙt l§n", Chamber cho bi¿t "và mÙt trong nhïng ng°Ýi b¡n cùng làm trong công ty vÛi tôi kéo tôi ra mÙt góc và nói "L§n này, anh có thà thành công nh°ng ëng d¡i mà l·p l¡i iÁu ó". Có mÙt iÁu mà tôi muÑn nói vÛi mÙt trong c¥p trên cça tôi là dây s£n ph©m mà chúng tôi ang ©y m¡nh s£n xu¥t s½ không °ãc khách hàng ch¥p nh­n và c§n ph£i dùng tÛi mÙt nguÓn lñc khÕng lÓ Ã thay Õi iÁu ó nh°ng anh ta không muÑn nghe iÁu ó. Anh ta nói vÛi tôi:"Tôi °ãc th°ßng à làm viÇc ó, vì th¿ hãy i ra ngoài và bán càng nhiÁu càng tÑt".

IBM ã °ãc an toàn, nhïng rào ch¯n càng kéo dài thì méc Ù tinh vi trong kinh doanh máy tính càng cao, các công ty lÛn, ch­m ch¡p v«n °ãc b£o vÇ dù ph¡m ph£i sai l§m th­m chí th¥t b¡i trong mÙt thÝi gian dài. Và các n°Ûc nh° Liên Xô ci cing an toàn nhÝ nhïng rào c£n lòng ch£y thông tin và à nh­n théc °ãc iÁu ó không ph£i nhanh. Do ó Kremlin lÛn và ch­m ch¡p v«n có thà duy trì quyÁn lñc và séc m¡nh khá lâu dù ph¡m ph£i sai l§m th­m chí th¥t b¡i.

& Và mÍi chuyÇn k¿t thúc vào th­p niên 80.

Giai o¡n thé hai trong ti¿n trình phát triÃn cça MIDS là xu¥t hiÇn cùng vÛi quá trình xây dñng mÙt th¿ giÛi v­n Ùng ch­m ch¡p. Dân chç hoá trong công nghÇ, thông tin và tài chính b¯t §u có xu h°Ûng quy vÁ mÙt mÑi cuÑi th­p niên 80 và t¡o nên nhïng hiÇu qu£ mÛi áng kinh ng¡c c£ trong quy mô kinh t¿ cing nh° mÙt không gian mÛi à ti¿n hành kinh doanh °ãc gÍi là không gian iÁu khiÃn hÍc. Sñ thay Õi này là nhÝ cuÙc cách m¡ng thông tin và xu¥t hiÇn vào úng thÝi iÃm mà mÙt trong sÑ nhïng quÑc gia, công ty lÛn Ùt phá vÁ công nghÇ, nhïng thé có thà ã xu¥t hiÇn ß mÍi n¡i të 100 nm tr°Ûc, giÑng nh° viÇc khám phá ra iÇn - b°Ûc Ùt phá cn b£n cça k÷ nguyên tr°Ûc.

Có nhiÁu cách tÕng k¿t cách m¡ng công nghÇ là gì và 3 quá trình dân chç hoá diÅn ra th¿ nào trong c¡ ch¿ thË tr°Ýng. Nh°ng Ñi vÛi tôi có thà gói gÍn trong hai khái niÇm ¡n gi£n: Gi£m áng kà rào c£n cho b¥t kó Ñi t°ãng nào muÑn thâm nh­p vào thË tr°Ýng và cing të ó tng méc Ù c¡nh tranh, và tÑc Ù cça mÙt s£n ph©m b¯t §u të giai o¡n phát minh tÛi khi trß thành mÙt hàng hoá.

Tôi s½ gi£i thích. Các rào c£n gi£m bÛt vì vÛi mÙt máy tính cá nhân, mÙt th» tín dång, mÙt °Ýng dây iÇn tho¡i, mÙt máy in màu, nÑi Internet, Website và tài kho£n giao Federal Express, b¥t kó mÙt ai ngÓi ß t§ng h§m và b¯t §u nh° mÙt cía hàng bán l», công ty thi¿t k¿, t° v¥n, báo chí, qu£ng cáo, phân phÑi, môi giÛi, ch¡i b¡c, mua bán bng hình, sách, chã tñ Ùng hay cía hàng giÛi thiÇu s£n ph©m may m·c. Và n¿u có thà làm qua êm vÛi chi phí th¥p, công ty s½ trß thành mÙt Ñi thç c¡nh tranh toàn c§u vào sáng ngày hôm sau. B¡n có thà sÑng trong mÙt không gian có tÛi 3 hiÇu sách-Barnes&Noble, Grown Books và Border Books- và ·c biÇt qua mÙt êm b¡n có thà t¡o ra mÙt hành trình ng¯n à tr£ tiÁn b±ng cách t¡o ra mÙt "Borderless Books" trên không gian iÁu khiÃn hÍc cça Amazon.com. Amazon.com °ãc t¡o nên nhÝ dân chç hoá trong công nghÇ (ngôi nhà máy tính cho t¥t c£ mÍi ng°Ýi), dân chç hoá trong tài chính (th» tín dång cho t¥t c£ mÍi ng°Ýi) và dân chç hoá trong thông tin (Internet cho t¥t c£) và không chÉ trß thành mÙt gian sách mua bán theo ph°¡ng théc ·c biÇt mà còn là mÙt hiÇu sách mß cía ngày êm, b¡n có thà vào ó b¥t cé lúc nào và toàn gian hàng chÉ Ã phåc vå b¡n.

Khi nhïng sñ kiÇn trên b¯t §u diÅn trên kh¯p n°Ûc Mù và toàn th¿ giÛi, thì iÁu ó có ngh)a là b¥t kó s£n ph©m hay dËch vå nào cing có thà hình thành r¥t nhanh chóng të mÙt phát minh hay mÙt sáng ki¿n-ß giai o¡n mà chÉ mÙt tÛi hai ng°Ýi có thà t¡o ra và °ãc thêm vào các thành tÑ giá trË gia tng, tng thêm ích lãi- trß thành mÙt hàng hoá. Hàng hoá là b¥t kó mÙt s£n ph©m, mÙt dËch vå hay mÙt quy trình nào ó mà mÙt sÑ công ty s£n xu¥t hay cung c¥p và ·c tr°ng phân biÇt duy nh¥t giïa các công ty này là ai có thà s£n xu¥t nó vÛi giá r» nh¥t. ViÇc s£n ph©m hay dËch vå trß thành hàng hoá không ph£i là iÁu gì áng vui mëng bßi iÁu ó có ngh)a là lãi nhu­n c­n biên cça b¡n ngày càng nhÏ d§n, b¡n s½ ph£i Ñi m·t vÛi nhiÁu Ñi thç c¡nh tranh và t¥t c£ thé mà b¡n c§n ph£i làm là s£n xu¥t s£n ph©m hay dËch vå ó vÛi giá r» h¡n, bán °ãc nhiÁu h¡n n¿u không s£n ph©m hay dËch vå cça b¡n s½ không thà tÓn t¡i.

Trong thÝi kó chi¿n tranh l¡nh, quá trình të lúc phát minh tÛi khi th°¡ng m¡i hoá mÙt s£n ph©m hay dËch vå diÅn ra vÛi tÑc Ù 10 d·m/h vì các rào c£n thË tr°Ýng lÛn h¡n và nhïng hàng rào mà các chính phç dñng nên xung quanh nÁn kinh t¿ n°Ûc hÍ nhiÁu h¡n. Song, trong th¿ giÛi toàn c§u hoá, nhïng rào c£n này ít h¡n ho·c °ãc dá bÏ, vì th¿ quá trình trên diÅn ra vÛi tÑc Ù 110 d·m/h. Và vì chúng ta Áu liên quan tÛi mÙt nÁn kinh t¿ °ãc hình thành bßi Internet, nên tÑc Ù phát triÃn mÙt s£n ph©m là 220 d·m/h.

Nh° Edward Yardeni, tr°ßng kinh t¿ gia cça ngân hàng Deutsche ã nói, Internet là thé hiÇn ¡i nh¥t trong th¿ giÛi ngày nay à t¡o nên hình m«u c¡nh tranh lý t°ßng. Trong hình m«u c¡nh tranh lý t°ßng, "không có nhïng rào c£n, không có b£o hÙ, không có sñ nâng á cho nhïng sai l§m, nhïng hãng làm n không hiÇu qu£ và t¥t c£ mÍi ng°Ýi (ng°Ýi tiêu dùng và ng°Ýi s£n xu¥t) dÅ dàng và tñ do ti¿p c­n t¥t c£ thông tin. iÁu ó chÉ có thà x£y ra khi th°¡ng m¡i Internet có ç 3 ·c tr°ng riêng. Internet h¡ th¥p chi phí so sánh xuÑng méc 0. Ng°Ýi tiêu dùng có thà tìm th¥y nhïng s£n ph©m và dËch vå giá r» nh¥t mÙt cách dÅ dàng và nhanh chóng. Trong nÁn kinh t¿ iÁu khiÃn hÍc, các nhà s£n xu¥t chi phí th¥p s½ chào bán vÛi giá th¥p nh¥t và cung c¥p thông tin miÅn phí cho b¥t kó và toàn bÙ khách hàng tiÁm nng ß b¥t cé n¡i nào trên hành tinh". Theo Yardeni, trong mÙt nÁn kinh t¿ công nghÇ th¥p, chi phí tìm ki¿m s£n ph©m giá r» t°¡ng Ñi cao. B¡n ph£i v°ãt qua t¥t c£ các béc t°Ýng và d¡o trên nhiÁu xa lÙ Ã có vÛ °ãc th°¡ng vå tÑt nh¥t và iÁu này s½ t¡o nên mÙt lãi th¿ g¯n liÁn vÛi nhïng công ty ho¡t Ùng hiÇu qu£. HiÇn nay, các nhà s£n xu¥t, các nhà cung c¥p dËch vå và các nhà bán l» ß b¥t cé n¡i nào trên th¿ giÛi có thà ti¿n hành công viÇc kinh doanh ß b¥t cé n¡i âu. ó là lý do t¡i sao s½ tÑt h¡n khi là mÙt ng°Ýi tiêu dùng trong thÝi ¡i Internet Óng thÝi cing là thách théc lÛn n¿u là mÙt nhà kinh doanh. ¿n ây có l½ b¡n ã hiÃu t¡i sao chç tËch Intel, Anday Grove, l¡i ·t tiêu Á cho cuÑn sách vi¿t vÁ ph°¡ng théc kinh doanh trong thÝi ¡i toàn c§u hoá là "ChÉ hoang t°ßng mÛi tÓn t¡i".

Hãy nhìn vào l)nh vñc môi giÛi. B¡n có thà ngh) trß thành mÙt nhà môi giÛi chéng khoán là tham gia vào dËch vå gia tng giá trË cao, em l¡i cho b¡n méc l°¡ng áng kÃ. Nh°ng khi 50 Ëa iÃm môi giÛi trên m¡ng Ùt nhiên xu¥t hiÇn trong không gian iÁu khiÃn hÍc và t¥t c£ các khách hàng cça b¡n có thà mua và bán chéng khoán vÛi mÙt ph§n nhÏ phí Merill Lynch và hÍ có °ãc nhïng thông tin phân tích miÅn phí trên m¡ng, công viÇc môi giÛi chéng khoán cça b¡n có thà chuyÃn thành mÙt hàng hoá. Khi nhïng rào c£n gia nh­p công viÇc kinh doanh gi£m m¡nh và khi tÑc Ù th°¡ng m¡i hoá cça các s£n ph©m và dËch vå trß nên nhanh h¡n të khi phát minh tÛi khi trß thành hàng hoá thì có ngh)a là công ty cça b¡n v«n có thà ti¿p tåc duy trì méc lãi nhu­n c­n biên n¿u nng Ùng h¡n, thích éng nhanh h¡n ho·c lÛn m¡nh h¡n ho·c ¡t °ãc c£ 3. Vì n¿u b¡n chÉ thay Õi mÙt cách ch­m ch¡p ho·c tÑn kém nhiÁu tiÁn cça thì có ngh)a b¡n s½ dÅ dàng bË tåt h­u, th­m chí không còn sÑng sót tr°Ûc khi b¡n nh­n ra r±ng mình ang bË cái gì t¥n công trong mÙt th¿ giÛi mà nhïng béc t°Ýng rào xung quanh °ãc dá bÏ và c¡nh tranh xu¥t hiÇn mÍi n¡i, mÍi lúc.

Tôi s½ d«n chéng b±ng mÙt ví då thñc t¿ trong th¿ giÛi mÛi này: MÙt ngày, tôi Íc l°Ût qua mÙt tÝ t¡p chí và nhìn th¥y mÙt trang qu£ng cáo máy £nh kù thu­t sÑ th¿ hÇ mÛi cça Sony. iÁu §u tiên tôi tñ nhç là: "ãi chút, trang qu£ng cáo ó có ph£i nói vÁ Sony sao? Sony ch°a bao giÝ kinh doanh máy £nh hay máy quay phim. Tôi ngh) là hÍ chÉ s£n xu¥t nhïng dàn âm thanh nÕi, Walkmen và CDs". "úng là hÍ chÉ s£n xu¥t nhïng cái ó. Nh°ng CD là cái gì? ó chÉ là mÙt mi¿ng nhña nhÏ °ãc mã hoá b±ng nhïng con sÑ 1's và 0's-nhïng con sÑ này s½ °ãc Íc b±ng tín hiÇu radio và chuyÃn thành âm thanh. Khi b¡n nhìn nh­n theo ph°¡ng diÇn này, Sony kinh doanh s£n ph©m kù thu­t sÑ và vÛi bí quy¿t sÑ hoá, Sony có thà ti¿n hành b¥t kó công viÇc kinh doanh nào có thà chuyÃn hoá thành sÑ hoá. Cái mà tôi nhìn th¥y trên tÝ qu£ng cáo là máy £nh kù thu­t sÑ Mavica cça Sony. Trang qu£ng cáo ó có 3 béc £nh: Béc £nh §u tiên là chi¿c máy £nh Sony mÛi có thà chåp £nh nhanh giÑng nh° chi¿c Instamatic ci cça b¡n, chÉ có iÁu nó ghi l¡i b±ng con sÑ. Phía trên chi¿c máy là dòng chï "ây là chi¿c máy £nh cça b¡n". Béc £nh k¿ ti¿p là mÙt chi¿c )a mÁm Sony 3,5 inch kèm theo dòng chï qu£ng cáo phía trên "ây là cuÙn phim cça b¡n". Và ti¿p theo chi¿c )a mÁm là mÙt chi¿c máy tính màn hình là béc £nh cça mÙt em bé. Phía trên máy tính là dòng chï :" ây là b°u iÇn cça b¡n". Vì vÛi chi¿c máy £nh kù thu­t sÑ này b¡n có thà chåp các béc £nh ghi l¡i b±ng nhïng con sÑ 1's và 0's, l°u trong chi¿c )a và sau ó vÛi máy tính và modem e-mai hoàn h£o, các méc £nh này s½ °ãc sao chåp gíi i b¥t cé n¡i âu vào b¥t cé lúc nào. Tôi tñ hÏi không hiÃu nhïng ng°Ýi vÑn ã quen vÛi Kodak c£m th¥y th¿ nào khi hÍ Íc trang qu£ng cáo này cça Sony. Nh°ng sau ó nghe ài tôi cing ã nghe °ãc ph§n qu£ng cáo cça Kodak, hÍ ang chuyÃn t¥t c£ sang công nghÇ chåp £nh máy tính hoá hïu tuy¿n mÛi và nghe có v» nh° Kodak là mÙt công ty máy tính cá nhân. Và iÁu này l¡i khi¿n tôi bn khon liÇu nhïng ng°Ýi ã quen vÛi Compaq và Dell c£m th¥y th¿ nào khi Kodak nói nh° thà hÍ là mÙt công ty máy tính. Nh°ng khi tôi Íc mÙt vài qu£ng cáo cça Compaq và Dell, hÍ Áu nói r±ng hÍ không chÉ bán máy tính - mÙt lo¡i hàng hoá, hiÇn t¡i hÍ còn bán "nhïng gi£i pháp kinh doanh" qua máy tính khi công ty cça b¡n hay quÑc gia b¡n c§n gi£i quy¿t khó khn. Và iÁu ó khi¿n tôi l¡i bn khon không hiÃu nhïng ng°Ýi quen vÛi Pricewaterhouse Coopers c£m giác ra sao khi hÍ nói r±ng hÍ hiÇn ang cung c¥p các gi£i pháp kinh doanh không chÉ là chu©n bË thÑng kê thu¿. MÙt ng°Ýi b¡n cça tôi làm viÇc ß PWC cho tôi bi¿t hÍ không lo ng¡i các công ty máy tính, nh°ng hÍ thñc sñ lo ng¡i Goldman Sachs, mÙt ngân hàng §u t°, hiÇn ang °a ra nhïng gi£i pháp ti¿t kiÇm thu¿, mÙt lo¡i s£n ph©m tài chính mÛi m». Vì th¿ hiÇn nay PWC ang lo l¯ng các ngân hàng §u t° s½ chuyÃn sang kinh doanh l)nh vñc t° v¥n thu¿. B¡n tôi Á nghË tôi nên tham kh£o thông tin vÁ l)nh vñc này vì th¿ tôi ngh) mình nên i ra ngoài và tÛi Border Books à mua mÙt sÑ quyÃn sách. Nh°ng vã tôi cho r±ng cô ¥y không bao giÝ tÛi hiÇu sách ó nïa vì chúng tôi có "Borderless Books:, a.k.a Amazon.com ngay t¡i ngôi nhà cça chúng tôi. Do ó, tôi nháy chuÙt vào Ëa chÉ Internet Amazon.com và nh­n ra r±ng ó không chÉ là mÙt hiÇu sách mà còn bán c£ )a CDs. Tôi tñ nhç "Ò, có úng ó không ph£i là l)nh vñc kinh doanh riêng cça Sony?"

iÁu này l¡i khi¿n tôi b¯t §u bn khon t¥t c£ nhïng cái này có ngh)a gì Ñi vÛi viÇc bán cuÑn sách mà b¡n ang Íc. Tôi tÛi NewYork và nhÝ Farr, Straus and Giroux-nhïng nhà xu¥t b£n ra cuÑn sách này. Và tôi ngÓi c¡nh Mark Gates-mÙt trong sÑ nhïng nhân viên có doanh sÑ bán hàng §u cça công ty. Chúng tôi b¯t §u nói vÁ viÇc bán sách và Gates tÏ ra lúng túng. T¡i sao? Anh ta nói vÛi tôi "Tôi vëa ¿n Brooks Brothes à tìm mÙt bÙ complê. Vì th¿ tôi i tÛi gian hàng bán complê và nhìn vào mÙt trong sÑ nhïng cái bàn có giá sách ·t cuÑn sách mÛi nh¥t cça Michael Jordan, Vì tình yêu Ñi vÛi trò ch¡i. ây là cuÑn sách ang °ãc Brooks Brothes bày bán, bên c¡nh mÙt Ñng complê. Tôi tÛi ch× ng°Ýi bán hàng và nói "ây không ph£i là hiÇu sách. Ông c£m th¥y th¿ nào n¿u tôi nói vÛi các hiÇu sách cça tôi là hÍ nên bán complê". Anh ta c°Ýi và h¡i bÑi rÑi nh°ng sau ó anh ta b£o tôi "ông có nhìn hoá ¡n tiÁn iÇn cça mình không. Commonwealth Edison có món quà ·c biÇt dành cho lÅ Giáng sinh. HÍ gi£m giá sách cça Jordan 40% và b¡n có thà tr£ tiÁn mua sách qua hoá ¡n tiÁn iÇn và hÍ s½ gíi nó cho b¡n". Tôi th­t sñ buÓn phiÁn. Tôi ã 46 tuÕi. Tôi v¡ch ra k¿ ho¡ch nghÉ h°u 19 nm nay. Nh°ng tôi tñ hÏi liÇu tôi có tính toán lên k¿ ho¡ch cå thà gì trong 19 nm. Trong thâm tâm, tôi không ngh) v­y. MÍi thé hiÇn t¡i Áu trß nên mÝ nh¡t".

VÛi sñ chïng l¡i cça thÝi gian và không gian và vÛi sñ gi£m d§n cça nhïng rào c£n, nói nh° John Chamber cça Cisco : "n¿u b¡n không quan tâm tÛi khách hàng cça mình mÙt cách liên tåc, khách hàng cça b¡n s½ chuyÃn sang mÙt n¡i khác chÉ b±ng cái nh¥p chuÙt. Ho·c n¿u b¡n bÏ sót thË tr°Ýng cça mÙt s£n ph©m, chÉ trong vòng 2 nm toàn bÙ công ty cça b¡n s½ làm viÇc ó ho·c công viÇc kinh doanh cça b¡n s½ trß thành mÙt d¡ng hàng hoá. Và th­m chí n¿u b¡n có quan tâm tÛi viÇc ó nh°ng không °a ra các quy¿t Ënh mÙt cách nhanh chóng b¡n cing dÅ bË g¡t ra ngoài".

Không còn nghi ngÝ gì khi cho r±ng giai o¡n nhiÅm MIDS §u tiên trong k÷ nguyên này là các hÇ thÑng ch­m ch¡p, quá t£i, n·ng nÁ, cÓng kÁnh nh° liên bang Xô vi¿t và IBM. Giai o¡n nhiÅm bÇnh ti¿p theo là nhïng thé g§n vÛi nÁn kinh t¿ k¿ ho¡ch hoá t­p trung cça Liên Xô ci - các nÁn kinh t¿ chËu sñ chi phÑi lÛn cça nhà n°Ûc nh° các nÁn kinh t¿ Mù Latinh, nhïng hÇ thÑng phúc lãi th£ nÕi cça Canada và ông Âu và nhïng tÕng công ty ho¡t Ùng ì ¡ch, t­p trung hoá cça B¯c Mù. ¿n cuÑi th­p niên 90, virus cça cn bÇnh MIDS ã lan rÙng sang châu Á và tác Ùng trñc ti¿p vào các nÁn kinh t¿ n·ng §u, nhà n°Ûc can thiÇp trñc ti¿p nh° Indonesia, Thái Lan, Malaysia, Trung QuÑc và th­m chí là Hàn quÑc và Nh­t b£n.

Thé tr°ßng BÙ tài chính Mù Larry Summer tëng nói vÛi tôi:"Tôi th°Ýng xuyên c£m th¥y r±ng rõ r±ng là không có rçi ro gì khi các nÁn kinh t¿ chç ngh)a cÙng s£n, k¿ ho¡ch hoá và các t­p oàn cùng g·p khó khn vào cùng mÙt thÝi iÃm, vì vÛi máy tính và vi m¡ch, iÁu ó em l¡i m¡nh cho tëng cá nhân, nhïng ng°Ýi có kh£ nng ti¿p c­n thông tin nhiÁu h¡n và °a ra các quy¿t Ënh sáng suÑt h¡n mÙt cá nhân éng ß trên và cÑ g¯ng can thiÇp trñc ti¿p vào mÍi thé".

"ChËu trách nhiÇm tr°Ûc k¿t qu£"

Giai o¡n cuÑi cùng cça quá trình này chính là giai o¡n hiÇn nay mà chúng ta ang sÑng. ó là k÷ nguyên toàn c§u hoá, trong ó các chính phç và các công ty n¿u không tái c¡ c¥u l¡i chính mình à t­n dång lãi th¿ cça 3 hình théc dân chç hoá thì s½ th¥t b¡i và không thà chÑng á nÕi cn bÇnh MIDS. Trong giai o¡n này chúng ta th¥y °ãc hình théc dân chç thé 4- dân chç hoá trong viÇc quy¿t Ënh, phân quyÁn cing nh° thông tin- °ãc sí dång nh° là kù thu­t chính chÑng l¡i hay phåc hÓi të HÙi chéng thi¿u kh£ nng miÅn dËch vi m¡ch.

à hiÃu °ãc ý ngh)a dân chç trong viÇc ra quy¿t Ënh, phân quyÁn và chia s» thông tin, chúng ta quay l¡i tr°Ýng hãp Liên bang Xô Vi¿t, mÙt tr°Ýng hãp iÃn hình nh¥t. Do hÇ thÑng Liên xô °ãc xây dñng vÛi måc tiêu duy nh¥t là kiÃm soát, hÇ thÑng này t­p trung t¥t c£ các chéc nng lãnh ¡o. Të viÇc ra quy¿t Ënh- t¥t c£ các quy¿t Ënh °ãc thñc hiÇn të trung °¡ng, c¥p trên; c¥p trên s½ ra lÇnh cho b¡n ngh) gì, làm gì, mong °Ûc gì và cái ó ra sao. Ti¿p ¿n là t­p trung hoá thông tin- t¥t c£ thông tin quy vÁ c¥p trên và chÉ có c¥p trên vÛi mÙt sÑ ít ng°Ýi hoàn thiÇn béc tranh tÕng thà vÁ mÍi ho¡t Ùng diÅn ra trong nÁn kinh t¿. Và cuÑi cùng là t­p trung hoá chi¿n l°ãc- mÍi quy¿t Ënh chi¿n l°ãc vÁ °Ýng h°Ûng phát triÃn kinh t¿ chính trË Áu do trung °¡ng °a ra.

Nh° v­y, dân chç hoá trong viÇc ra quy¿t Ënh và phân quyÁn trong qu£n lý là duy trì mÙt hÇ thÑng kiÃm soát t­p trung t°¡ng tñ nh°ng nÛi lÏng sñ can thiÇp và quy Ënh vai trò cça chính quyÁn trung °¡ng Ñi vÛi viÇc ra quy¿t Ënh, dòng ch£y thông tin ph£i i të trên xuÑng và të d°Ûi lên. Do ó, m×i quÑc gia hay mÙt công ty thành công s½ xác Ënh khu vñc trung tâm cça mình vÛi mÙt chút khác biÇt, phå thuÙc vào vË th¿, Ëa lý, dân sÑ và méc Ù phát triÃn cça mình. Hãng công ty máy tính Dell hiÇn ang t­p trung hoá viÇc qu£n lý kho hàng, hoá ¡n và phân phÑi máy tính cho toàn bÙ thË tr°Ýng t¡i Châu Âu chÉ b±ng mÙt ¡n vË trung tâm n±m t¡i Ireland. N¡i ây t­p trung mÙt sÑ chéc nng nh¥t Ënh ché không riêng måc ích kiÃm soát nh°ng có lãi th¿ là em l¡i hiÇu qu£ nhÝ ti¿t kiÇm chi phí trong qu£n lý l°u kho và phân phÑi. Cùng vÛi ó, Dell cho các ¡n vË bán hàng, các trung tâm dËch vå t¡i m×i quÑc gia tñ ra quy¿t Ënh vì hÍ g§n gii và hiÃu khách hàng h¡n, hÍ có thay Õi các dËch vå nh±m áp éng nhu c§u, thË hi¿u cå thà cça các khách hàng khác nhau.

Ngày nay, vÛi tÑc Ù phát triÃn siêu tÑc, hÇ thÑng toàn c§u hoá rÙng kh¯p song ph§n lÛn thông tin c§n thi¿t à ra các quy¿t Ënh quan trÍng l¡i không n±m ß khu vñc lãnh ¡o cao nh¥t mà thuÙc vÁ nhïng ng°Ýi n±m ß ngoài lÁ. Và n¿u quÑc gia hay công ty cça b¡n không phân quyÁn trong viÇc ra quy¿t Ënh và quyÁn lñc phi t­p trung cho phép nhïng ng°Ýi này sí dång và chia s» ki¿n théc thì ch¯c ch¯n ây s½ là mÙt b¥t lãi thñc sñ.

Nh° trong cuÑn Thiên tài tÕ chéc , Warren Bennis vi¿t "Không ai trong chúng ta có ç thông minh b±ng t¥t c£ gÙp l¡i". John Chambers cing miêu t£ tính dân chç trong viÇc ra quy¿t Ënh t¡i công ty Cisco cça ông nh° v­y. Ông cho r±ng "Tôi chÉ có thà °a ra mÙt sÑ quy¿t Ënh và t­p trung °ãc nhiÁu thông tin trong nÁn kinh t¿ hiÇn nay. Tôi muÑn °a ra các quy¿t Ënh mang tính chi¿n l°ãc lÛn, nh°ng sau ó n¿u tôi chia s» viÇc này vÛi nhân viên c¥p th¥p h¡n, nhïng ng°Ýi trñc ti¿p liên quan tÛi nhïng công viÇc cå thà và n¿u tôi chia s» c£ nhïng thông tin mình có cho hÍ thì tôi s½ có hàng nghìn quy¿t Ënh và ¥y chính là mÙt c¡ hÙi tÑt h¡n à tránh à lá thË tr°Ýng. C¡ hÙi s½ kh£ thi h¡n n¿u hÍ tr£i qua thñc t¿ và có nhïng gi£i pháp úng ¯n cho các tình huÑng phéc t¡p. Cách théc quy¿t Ënh të trên xuÑng này chÉ hiÇu qu£ khi mà thË tr°Ýng chuyÃn Ùng ch­m ho·c ng°Ýi lãnh ¡o cao nh¥t luôn kiÃm soát °ãc các ho¡t Ùng cça doanh nghiÇp mình và ngày nay thì iÁu ó th­t là khó. Xin ëng cho r±ng tôi ã sai. Tôi v«n là ng°Ýi chËu trách nhiÇm. Tôi v«n có gi£i pháp cuÑi cùng. Nh°ng trong suÑt quá trình °a ra quy¿t Ënh tôi ph£i suy ngh) vÁ nhïng quy¿t Ënh mang tính chi¿n l°ãc tÕng thÃ, vÁ Ënh h°Ûng phát triÃn, doanh nghiÇp s½ i vÁ âu và âu là b£n s¯c vn hoá và chi¿n l°ãc chính cça chúng tôi. Ti¿p theo, tôi buÙc nhân viên cça mình i ra ngoài thñc t¿ và thñc hiÇn theo chi¿n l°ãc ó. N¿u b¡n trao quyÁn cho nhân viên cça b¡n và hÍ không bi¿t gì vÁ chi¿n l°ãc phát triÃn cn b£n thì ch¯c ch¯n s½ d«n ¿n sai ph¡m và hÍ s½ làm theo nhïng Ënh h°Ûng khác nhau".

Chúng ta ã tr£i qua të mÙt mô hình lãnh ¡o t­p trung và mÇnh lÇnh trong chi¿n tranh l¡nh tÛi cái mà t¡p chí Liên k¿t th¿ giÛi (World Link) gÍi là mô hình lãnh ¡o liên k¿t và mÇnh lÇnh trong k÷ nguyên toàn c§u hoá. Có mÙt cách à tóm t¯t sñ chuyÃn Õi này là liên t°ßng tÛi m­t hiÇu mà các nhà lãnh ¡o sí dång trên bàn ám phán trong thÝi kó chi¿n tranh l¡nh. Nó hàm ý r±ng Nh­n trách nhiÇm tr°Ûc nhïng sai l§m , ó là mÙt ph°¡ng châm áng tin c­y trong thÝi kó chi¿n tranh l¡nh do t¥t c£ các dòng thông tin Áu tâp trung vÁ trung °¡ng, các quy¿t Ënh të trung °¡ng chuyÃn xuÑng và thË tr°Ýng bi¿n Ùng ç ch­m à mÙt cá nhân °a ra các quy¿t Ënh. Tuy nhiên, các giám Ñc iÁu hành giÏi nh¥t ngày nay s½ là nhïng ng°Ýi hiÃu r±ng: công viÇc cça hÍ chÉ là phác th£o các chi¿n l°ãc phÑi hãp chung, thành l­p vn hoá liên k¿t rÙng nh±m iÁu kiÃn qu£ bóng ln úng °Ýng và cho phép nhïng ai g§n khách hàng nh¥t tñ qu£n lý qu£ bóng cça chính hÍ. Bßi v­y, d¥u hiÇu trên bàn cça các giám Ñc iÁu hành thành công trong thÝi ¡i toàn c§u hoá s½ không là Nh­n trách nhiÇm tr°Ûc nhïng sai l§m mà s½ là ChËu trách nhiÇm tr°Ûc k¿t qu£ . Cho nên Ñi vÛi tôi, ß vË trí mÙt ông chç, tôi c§n có nhïng chi¿n l°ãc tÕng thÃ, giï sao cho mÍi ng°Ýi i chung mÙt con °Ýng. M·c dù tôi ln qu£ bóng nh°ng b¡n vÛi các nhân viên nhanh chóng thu th­p °ãc thông tin, chia s» thông tin và °a ra quy¿t Ënh sÛm b¡n có thà và ti¿n g§n sát thË tr°Ýng h¡n.

BÑ vã tôi, Mathew Bucksbaum, chç tËch hÙi Óng qu£n trË mÙt công ty phát triÃn siêu thË trung tâm lÛn, General Growth Propertics, ã quy¿t Ënh thí nghiÇm ý t°ßng này. Trå sß công ty cça ông ·t t¡i Chicago nh°ng kiÃm soát 130 cía hàng lÛn nhÏ ß các thành phÑ trên toàn n°Ûc Mù, m×i mÙt trung tâm có có mÙt giám Ñc ti¿p iÁu hành, sÑng t¡i thành phÑ và v­n hành trung tâm ó. M×i nm mÙt l§n, các giám Ñc chi nhánh hÍp l¡i vÛi nhau, trao Õi cách théc kinh doanh. Và t¡i cuÙc hÍp nm 1999, Mathew eo mÙt chi¿c khuy áo vÛi kh©u hiÇu ChËu trách nhiÇm tr°Ûc k¿t qu£ và °a cho 130 vË lãnh ¡o chi nhánh m×i ng°Ýi mÙt chi¿c giÑng v­y.

ó là cách cça Mathew cÑ g¯ng chçng cho công ty cça mình tránh nhiÅm ph£i MIDS, bßi v­y b°Ûc t°Ýng Berlin ã không Õ ß công ty ông. M×i công ty ph£i làm theo cách riêng cça mình và tôi ã thu th­p °ãc mÙt sÑ câu chuyÇn vÁ các chi¿n l°ãc phát triÃn khác nhau. Tôi s½ °a ra 3 câu chuyÇn- thé nh¥t là vÁ mÙt nông dân ß vùng Minnesota, mÙt th°¡ng gia lÛn ß Chicago và mÙt ¿n të mÙt doanh nghiÇp nhÏ Balimore.

Câu chuyÇn thé nh¥t vÁ Gary, mÙt nông dân tuÕi 40 cùng vÛi 2 ng°Ýi anh cça mình sß hïu mÙt trang tr¡i rÙng 4.200 ha n±m giïa thung ling River Red Minnesota, ngo¡i ô Crookston, giáp vÛi b¯c Dakota. Vào nhïng nm 1990, Gary nh­n th¥y có sñ thay Õi lÛn trong kinh doanh nông s£n: ho·c là b¡n ki¿m °ãc mÑi lÝi r¥t lÛn, t­n dång lãi th¿ vÁ quy mô kinh t¿ và tham gia vào thË tr°Ýng nông s£n toàn c§u ho·c b¡n s½ bË mÙt ng°Ýi khác m¡nh h¡n nuÑt chíng. Wagner và nhïng ng°Ýi anh em cça mình không muÑn r¡i vào tr°Ýng hãp thé 2, bßi v­y hÍ b¯t §u tìm ki¿m lÑi thoát. Có l½ vì hoàn c£nh bÑ m¥t sÛm nên 24 tuÕi Magner ã ph£i éng ra lo viÇc iÁu hành nông tr¡i, vì th¿ Magner khá héng thú vÛi nhïng ý t°ßng mÛi, ch³ng h¡n nh° vào nm 1993, công ty nghiên céu nông nghiÇp AgLeader giÛi thiÇu cho Wagner thí áp dång mÙt công nghÇ r¥t mÛi l¡. ó là máy c£m bi¿n vi m¡ch có thà g¯n vÛi máy thu ho¡ch lúa mó. Khi Wagner thu ho¡ch lúa mó, chi¿c máy này s½ ¿m chính xác tëng luÑng trên cánh Óng. Trong lúc ó, chi¿c máy kéo °ãc nÑi vÛi mÙt hÇ thÑng vÇ tinh Ënh vË toàn c§u (GPS) bên ngoài trái ¥t nên Warger có thà theo dõi vË trí chính xác vË trí cça mình trên cánh Óng. Khi k¿t nÑi sÑ liÇu të máy c£m bi¿n o l°ãng thu ho¡ch thñc t¿ të m×i luÑng cày vÛi sÑ liÇu të vÇ tinh t¡i m×i vË trí éng, Warger có thà bi¿t r¥t chính xác m×i m«u thu ho¡ch °ãc bao nhiêu lúa mó.

Tuy nhiên, c§n mÙt kho£ng thÝi gian à k¿t nÑi toàn bÙ hÇ thÑng này ho¡t Ùng. Ng°Ýi vi¿t ch°¡ng trình ph§n mÁm ngÓi phía sau Wagner và cho Wargner bi¿t anh có thà vi¿t ch°¡ng trình này trên máy tính trong lúc i ra ngoài sau ó quay trß l¡i khách s¡n và iÁu chÉnh mÙt sÑ thé. Ti¿p ¿n là dùng chi¿c máy kéo thí l¡i nó mÙt l§n nïa". Khi hÇ thÑng ho¡t Ùng, nhïng thông tin mà nó cung c¥p s½ có giá trË h¡n.

Wargner cho bi¿t: "Tôi ã phát hiÇn ra mÙt vài iÁu ng¡c nhiên". ó là không có sñ khác biÇt nhiÁu vÁ s£n l°ãng giïa các cánh Óng. Khi b¡n nhìn c£ cánh Óng b¡n s½ th¥y ch³ng có gì khác biÇt. Tuy nhiên, mÙt khi chúng ta xây dñng °ãc mÙt b£n Ó chính xác vÁ cánh Óng b±ng ch°¡ng trình này, chúng ta s½ phát hiÇn ra có khác nhau khá lÛn vÁ s£n l°ãng giïa các m«u ruÙng, có thà lên tÛi 150 USD, d«n tÛi sñ khác nhau vÁ lãi nhu­n và thiÇt h¡i. Khi có °ãc thông tin ó, Ñi vÛi tôi nó vô cùng giá trË vì tôi có thà lña chÍn các giÑng cây trÓng thích hãp vÛi tëng mùa. B±ng cách sí dång máy kiÃm tra s£n l°ãng, chúng ta s½ bi¿t nên trÓng lo¡i cây nào éng vÛi m×i lo¡i ¥t. Tr°Ûc ây, Wagner ã ph£i lÇ thuÙc vào c¡ ch¿ k¿ ho¡ch t­p trung th°¡ng m¡i nông s£n. Các thông tin °ãc °a të trên xuÑng. Ông xem xét, thí nghiÇm các lo¡i cây trÓng khác nhau mua të các công ty giÑng theo Á nghË të phía hÍ. Nhïng công ty này s½ quy¿t Ënh nên trÓng lo¡i cây giÑng nào là tÑt nh¥t cho m×i trang tr¡i. Không có sñ khác biÇt vÁ các lo¡i cây trÓng giïa các m«u ruÙng. Rõ ràng khi °ãc trang bË vÛi các thông tin cå thà h¡n vÁ cánh Óng cça mình, Wagner không c§n ph£i quá t­p trung và dân chç hoá cánh Óng cça mình. Ông có thà thay Õi quy¿t Ënh và vÛi thông tin të m×i khu vñc éng vÛi ch¥t ¥t, Ù ©m và Ù dÑc nh¥t Ënh, ông s½ iÁu chÉnh l°ãng n°Ûc t°Ûi, phân bón sao cho ¡t s£n l°ãng cao nh¥t.

Ông cing có thà l­p ch°¡ng trình (t­p trung t¥t c£ các thông tin vào mÙt máy bón phân), sau ó máy này °ãc nÑi vÛi vÇ tinh GPS. MÙt khi ã nÑi k¿t hÇ thÑng này vÛi nhau, ông có thà iÁu chÉnh s£n l°ãng cç c£i °Ýng và hÇ thÑng GPS s½ cho bi¿t cách Óng nào phù hãp h¡n. Ngoài ra, ph§n mÁm máy tính s½ cho bi¿t nên bón bao nhiêu phân bón là vëa Ñi vÛi tëng khu vñc và máy bón phân s½ tñ Ùng bón chính xác l°ãng nit¡rát-n¡i nhiÁu, n¡i ít tuó theo nhu c§u cça tëng lo¡i ¥t. Nh° v­y s½ ti¿t kiÇm phân Óng thÝi l¡i tÑt cho môi tr°Ýng cing nh° tÑi a hoá nng su¥t mùa vå em l¡i hiÇu qu£ kinh t¿ cao.

Thay cho viÇc làm viÇc vÛi thông tin të thu th­p °ãc dña trên méc tính trung bình Ñi vÛi m×i khu vñc phân theo tëng nông dân, chúng ta có thà iÁu chÉnh mÍi thé theo ý muÑn Wagner cho bi¿t Chi phí nh° v­y là khá cao và ây cing là mÙt sñ §u t° r¥t lÛn cça chúng tôi. Tuy nhiên giÝ thì nó ã em l¡i hiÇu qu£. Thành th­t mà nói, chúng tôi có séc c¡nh tranh lÛn h¡n so vÛi các trang tr¡i lân c­n và chúng tôi c§n lãi th¿ này. T¥t c£ chúng ta Áu có cùng công cå, thi¿t bË và ¥t ai, n°Ûc t°Ûi canh tác tác song có mÙt thé chúng ta khác nhau ó là tri théc trong viÇc áp dång chúng vào các ho¡t Ùng kinh doanh".

NhÝ °ãc trang bË nhiÁu ki¿n théc h¡n, Wagner bây giÝ có thà k¿t hãp nhiÁu y¿u tÑ s£n xu¥t h¡n Ñi vÛi các công viÇc và t­p trung h¡n vào chi¿n l°ãc kinh doanh cn b£n cça mình, ó là làm sao à trang tr¡i lÛn h¡n và không bË thôn tính bßi các trang tr¡i khác.

Ch³ng h¡n, ông cho bi¿t chúng tôi thuê các m«u ¥t ß các n¡i khác à l¥y thông tin cho vào c¡ sß dï liÇu. Tr°Ûc kia, hÍ chÉ l¥y ng«u nhiên các m«u ¥t trong khu vñc trang tr¡i và nói cho b¡n bi¿t b¡n có thông tin gì. GiÝ thì mÍi thé ã khác, do tôi bi¿t rõ h¡n mÍi ng°Ýi vÁ m£nh ¥t cça tôi nên tôi có thà nói vÛi b¡n chính xác m«u ¥t n¡i tôi l¥y và các m«u ¥t này °ãc sí dång hÇ thÑng Ënh vË GPS à thay Õi cây trÓng. Bßi v­y, n¿u tôi áp dång chm sóc và canh tác mÙt cách Óng bÙ mÙt lo¡i giÑng cây trÓng trên toàn trang tr¡i thì rõ ràng hiÇu qu£ s½ th¥p h¡n. iÁu ó ngh)a là n¿u tôi càng có nhiÁu ¥t thì tôi càng có nhiÁu thông tin hïu ích cho chính mình. iÁu này cho phép tôi t­p trung nhiÁu h¡n vào viÇc mß rÙng trang tr¡i. Tuy nhiên, cách duy nh¥t Á mß rÙng trang tr¡i và thu °ãc lãi nhu­n cao là c§n ph£i thông thái h¡n. N¿u tôi có thà chÉ cho các chç ngân hàng cça tôi bi¿t vÁ hiÇu qu£ cça nhïng c£i ti¿n này, hÍ s½ sµn sàng cho tôi vay, ç l°ãng c§n thi¿t".

Wagner v«n là mÙt ng°Ýi tiên phong trong l)nh vñc canh tác nông nghiÇp chính xác . Ph§n lÛn các nông tr¡i xung quanh v«n r¥t hoài nghi vÁ cách làm cça ông. Ông nói Tôi ngh) là n¿u cha cça tôi v«n còn sÑng, ông s½ çng hÙ vÛi nhïng gì tôi làm nh°ng ông s½ không bao giÝ tán thành viÇc chúng tôi g·p th¥t b¡i. Nh°ng vì chÉ m¥y anh em, không có ai nâng á phía trên nên chúng tôi ch°a thñc sñ dám m¡o hiÃm vÛi nhïng ý t°ßng mÛi. SÑ ng°Ýi làm làm nông nghiÇp theo cách này hiÇn nay v«n còn khá khiêm tÑn, nh°ng chúng tôi th°Ýng xuyên liên l¡c vÛi nhau thông qua Internet. HiÇn t¡i chúng tôi ã có mÙt chat room à mÍi ng°Ýi cùng trò chuyÇn, chia s» các v¥n Á g·p ph£i và tìm ra biÇn pháp gi£i quy¿t".

Câu chuyÇn thé 2 vÁ Robert Shapiro, chç tËch công ty Monsanto n±m ß trung tâm buôn bán Chicago- khá xa nông tr¡i Gary Wagner và béc t°Ýng Berlin nh°ng Shapiro cing ph£i éng tr°Ûc v¥n Á t°¡ng tñ nh° Wagner- ó là liÇu ông ph£i không thay Õi viÇc ra quy¿t Ënh và xí lý thông tin nh° th¿ nào trong thÝi ¡i có tÑc Ù phát triÃn nhanh, n¿u không, công ty ông s½ bË các Ñi thç c¡nh tranh khác thôn tính ho·c làm n thua l×. Do v­y, sau mÙt thÝi gian, Shapiro iÁu chÉnh c¥u trúc cça công ty à phù hãp và thích nghi vÛi 3 hình théc dân chç hoá.

Ngày tr°Ûc, mÙt sñ kiÇn có thà x£y ra ß mÙt n¡i nào ó trên th¿ giÛi". Ông gi£i thích vÛi tôi, không xa phòng n¡i ông làm viÇc là mÙt cn phòng có diÇn tích t°¡ng tñ cça th° ký "MÙt sÑ ng°Ýi ß c¥p th¥p trong công ty cça b¡n có thà quan sát °ãc nó và t¥t nhiên ph§n lÛn là nhïng ng°Ýi c¥p th¥p nên thñc t¿ là hÍ éng ngoài sñ viÇc. VÛi sñ quan sát ó, nhïng nhân viên này s½ có mÙt vài iÁu gì ó à làm vÛi khách hàng ho·c Ñi thç c¡nh tranh cça b¡n. Do v­y, thông tin të hÍ sau ó s½ ch£y theo tëng n¥c thang. iÁu quan trÍng là nhïng ng°Ýi ß m×i n¥c thang ó nh­n ra °ãc t§m quan trÍng cça sñ kiÇn và không bË ho£ng sã. Vì th¿ ëng cÑ g¯ng thç tiêu nó. Tuy nhiên, chúng ta gi£ Ënh r±ng d§n d§n các thông tin này cing ¿n °ãc ai ó g§n các vË trË lãnh ¡o cao nh¥t, nhïng ng°Ýi có quyÁn lñc ra quy¿t Ënh. May rçi là trong hÇ thÑng toàn c§u hoá ngày nay không có °ãc kËp thÝi nhïng nhïng m©u tin này. Thông tin cing có thà bË bóp méo và là thông tin x¥u, theo gi£ Ënh, ng°Ýi có quyÁn ra quy¿t Ënh vÁ thông tin này s½ dña vào kinh nghiÇm ã có khi còn ß n¥c thang d°Ûi 15 nm tr°Ûc ây. "Ah, úng , anh ta nói. "Tôi ã tëng Ñi m·t vÛi v¥n Á giÑng nh° v­y. Bây giÝ t¥t c£ Áu O.K vì mÍi ng°Ýi làm theo úng kù nng c¡ b£n và không có b¥t lãi nào áng kà n¿u làm viÇc ch­m h¡n mÙt chút, ít h¡n mÙt chút, lÇch mÙt chút so vÛi nhu c§u khách hàng. Tuy nhiên, th¿ giÛi ã khác nhiÁu và thÝi kó ó ã qua.

Nhïng gì chúng tôi ang thñc hiÇn ß công ty Mosanto hiÇn nay là cÑ g¯ng Ënh ngh)a l¡i khu vñc trung tâm" Shapiro ti¿p, "Chúng tôi không chÉ dân chç hoá mÍi thé mà còn à mÍi ng°Ýi ra i và tñ làm mÍi thé. Chúng tôi không có ý là trå sß công ty không g·p v¥n Á. Nh°ng chúng tôi ang Ënh ngh)a l¡i th¿ nào là khu vñc trung tâm, b¥t kó theo cách nào à có thà phát triÃn nhanh h¡n và chËu tránh nhiÇm nhiÁu h¡n vÛi nhïng thay Õi cça thË tr°Ýng. Tr°Ûc ây, tôi có thà biÇn minh cách qu£n lý cça tôi thñc t¿ ã thâu tóm mÍi thông tin nên tôi có th¿ m¡nh h¡n b¥t kó ai trong công ty. Vì th¿, tôi càng có t§m quan trÍng trong viÇc ra quy¿t Ënh. Th¿ nh°ng ngày nay, vÛi email, intranets và internet, mÍi ng°Ýi Áu có thà có °ãc t¥t c£ các thông tin tôi có, th­m chí còn nhiÁu h¡n. Ngay c£ khi muÑn, tôi cing không thà ngn c£n iÁu ó. B¥t cé hÇ thÑng thé b­c nào không ti¿p nh­n thông tin të các thành viên và nhân viên cça hÍ hiÇn nay Áu không tÓn t¡i. HiÇn t¡i, à hÇ thÑng ho¡t Ùng tÑt c§n có n× lñc cça c£ t­p thÃ. Tôi cing không cho r±ng, trong cùng thÝi iÃm tôi có thà l¯ng nghe tÑt h¡n c£ t­p thà bßi vì tôi bi¿t r±ng hÍ có nhiÁu thông tin và ý t°ßng hay h¡n tôi. Tôi có thà liên hÇ ngay l­p téc vÛi nhïng nhân viên c¥p th¥p nh¥t có °ãc nhïng kinh nghiÇm và ý t°ßng vÛi khách hàng mà theo cách thông th°Ýng ph£i làm viÇc tu§n tñ të th¥p lên cao.

Trong cùng mÙt thÝi iÃm, tôi có thà th£o lu­n vÛi r¥t nhiÁu ng°Ýi trên kh¯p th¿ giÛi và nói vÛi hÍ "Này, có ai trong các b¡n th¥y iÁu này trong th¿ giÛi cça các b¡n? Có ai khác ang có °ãc cách ph£n éng này Ñi vÛi s£n ph©m mÛi ho·c các Ñi thç c¡nh tranh cça chúng ta?" Do ó cái mà b¡n k¿t lu­n là nói và làm s½ °ãc tôn trÍng h¡n, có sñ h× trã theo nhóm nhiÁu h¡n, qua trình quy¿t Ënh tÕng quát h¡n so vÛi cách mà công ty ã làm tr°Ûc ây".

MÙt khi b¡n b¯t §u dân chç hoá quy¿t Ënh theo cách này, s½ có mÙt sÑ iÁu x£y ra, theo Shapiro " Tr°Ûc h¿t b¡n ph£i thuê ng°Ýi vÛi các l)nh vñc ào t¡o khác nhau. B¡n không nên thuê ng°Ýi mà chÉ có thà thñc hiÇn mÇnh lÇnh të trên bßi vì iÁu này s½ trß £nh h°ßng ¿n ng°Ýi khác và làm thu h¹p ph¡m vi công viÇc cça ng°Ýi khác. B¡n muÑn mÍi ng°Ýi thay cho viÇc có thà th¥y °ãc toàn cåc trß thành nhà qu£n lý công viÇc cça hÍ xuÑng t­n d°Ûi cùng. VÛi t° cách là nhà lãnh ¡o cça công ty, tôi ph£i £m b£o là các nhà qu£n lý cça tôi c§n °ãc ào t¡o vÁ vn hoá, giá trË, và chi¿n l°ãc cça công ty bßi v­y khi hÍ thu th­p thông tin thì hÍ có mÙt nh­n théc t°¡ng Ñi à ti¿p c­n thông tin và bi¿t nên làm gì và chúng ta ang ß âu. Tuy nhiên, à làm °ãc iÁu ó hÍ ph£i bi¿t con °Ýng chúng ta ang i và hÍ ph£i luôn có thông tin vÁ nó. Công viÇc cça tôi là £m b£o iÁu này x£y ra".

Nhïng gì úng vÛi 1 công ty a quÑc gia có doanh sÑ h£ng t÷ USD nh° Monsanto thì cing úng vÛi công ty Valley Lighting 35 ng°Ýi cça Jery Bortnoy, ß Baltimore.

Theo Portnoy, "chúng tôi c¡ b£n là các nhà phân phÑi nhÏ. Chúng tôi cung c¥p nguyên v­t liÇu và thi¿t bË cho các chç th§u iÇn lñc và các công ty b¥t Ùng s£n thñc hiÇn các dñ án th°¡ng m¡i lÛn, trên c¡ sß ¥u th§u c¡nh tranh và th°¡ng l°ãng. Chúng tôi ·t giá, thi¿t k¿ và làm k¿ ho¡ch chi phí- làm b¥t cé viÇc gì c§n - à các công ty b¥t Ùng s£n và các chç th§u có s£n ph©m tÑt nh¥t. Chúng tôi chÉ có thà thành công khi làm tng thêm giá trË cho công viÇc kinh doanh cça khách hàng. B¡n có thà nói cho tôi hay 1 công ty cung c¥p thi¿t bË chi¿u sáng s½ tng giá trË nh° th¿ nào ? Chúng tôi thñc hiÇn viÇc ó b±ng cách cung c¥p cho b¡n gi£i pháp có chi phí th¥p nh¥t vÛi các dËch vå giá r» áp éng mÍi nhu c§u cça b¡n.

Vào §u th­p niên 90, khi béc t°Ýng Berlin såp Õ, Pornoy nh­n ra r±ng vË th¿ trên thË tr°Ýng cça công ty ông cing Ùt nhiên thay Õi.

Ông cho bi¿t "iÁu này có v» giÑng nh° ai ó vëa kéo dèm cía xuÑng và mÙt k÷ nguyên i qua. Các khách hàng cça chúng tôi ã thay Õi thË hi¿u, ngày càng nhiÁu òi hÏi nhiÁu h¡n; nhïng ng°Ýi tr°Ûc ây th°Ýng ·t hàng giao ngay vÛi chúng tôi giÝ không ·t hàng nïa còn nhïng ng°Ýi ký hãp Óng thông qua àm phán th°¡ng l°ãng giÝ b¯t §u mß th§u cho t¥t c£ mÍi ng°Ýi và ai cing có thà tham gia. Các nhân viên kinh doanh cça tôi b¯t §u phàn nàn vÛi tôi "chúng tôi không thà có °ãc hãp Óng, mÍi thé giÝ r¥t khó c¡nh tranh và khi chúng tôi có °ãc hãp Óng thì l¡i không có lãi nhu­n . Tôi b¯t §u c£m th¥y r±ng công ty cça chúng tôi ang éng tr°Ûc nhiÁu rçi ro nh°ng chúng tôi không th­t sñ hiÃu cái gì ang diÅn ra. Và rÓi b¡n nói, béc t°Ýng Berlin ang Õ ß công ty chúng tôi và chúng tôi không hÁ bi¿t.

à Ñi phó vÛi tình huÑng này, Portnoy và Ñi tác cça mình quy¿t Ënh sía chïa. HÍ t¡o l­p mÙt quù có sÑ tiÁn 100.000 USD- cho phép các nhân viên k¿t thúc hãp Óng vÛi méc lãi nhu­n thu °ãc b±ng mÙt nía lãi nhu­n c­n biên thông th°Ýng. Ch³ng h¡n, khi mÙt nhân viên kinh doanh k¿t thúc mÙt hãp Óng có méc lãi nhu­n th¥p h¡n lãi nhu­n c­n biên truyÁn thÑng thì anh ta có thà nh­n °ãc mÙt kho£n khác të quù 100.000 USD này.

Pornoy cho bi¿t, nhïng gì ông ang cÑ g¯ng làm là à th¥y °ãc công viÇc kinh doanh cça ông s½ hiÇu qu£ và nhanh h¡n ra sao, Óng thÝi cÑ hiÃu thË tr°Ýng th¿ giÛi ang i vÁ âu. "B±ng cách có °ãc các hãp Óng này tôi bi¿t °ãc n¿u tôi mua nguyên liÇu thô sau ó s£n xu¥t hiÇu qu£ và ti¿p tåc áp éng nhu c§u khách hàng vÛi chi phí th¥p h¡n Ñi thç c¡nh tranh thì v«n ki¿m °ãc lãi nhu­n. Và có mÙt iÁu thú vË ã x£y ra. Các nhà s£n xu¥t chính cça tôi có thà có °ãc r¥t nhiÁu tiÁn nh° tr°Ûc kia mà không c§n ph£i l¡m vào kho£n tiÁn 100.000 USD. ây chính là lòng tñ trÍng cça hÍ và không ai muÑn ph£i dùng vào sÑ tiÁn ó. HÍ ph£i làm viÇc chm chÉ h¡n à có ch× éng và r¥t nhiÁu ng°Ýi ã làm °ãc iÁu này, ít nh¥t là trong mÙt thÝi gian. Tuy nhiên tôi cing ph£i nói r±ng, v«n có r¥t nhiÁu ã th¥t b¡i trong cách Ñi xí cça khách hàng. Trß l¡i cuÑi nhïng nm 80, m·c dù chúng tôi ngh) chúng tôi là nhà cung c¥p hoàn h£o nh°ng Ùt nhiên, mÍi khách hàng Áu cho r±ng chúng tôi chÉ là mÙt nhà cung c¥p hàng hóa thông th°Ýng. Chúng tôi ti¿p tåc gia tng giá trË hàng hoá nh°ng khách hàng l¡i không hÁ ý théc °ãc iÁu này. HÍ nói "Óng ý, b¡n s½ cung c¥p dËch vå tÑt nh°ng à làm gì? Chúng tÑn kém tiÁn b¡c và vì th¿ t¥t c£ nhïng gì hÍ có thà ngh) ¿n là tìm ¿n ng°Ýi có chi phí th¥p nh¥t. Toàn ngành công nghiÇp xây dñng ngày càng trß nên th°¡ng m¡i hoá, bßi th¿ không ai còn có b¥t kó sñ nâng á nào nïa. ¿n giïa nhïng nm 90, các nhân viên bán hàng cça chúng tôi Á nghË cho phép hÍ të bÏ d§n các mÑi quan hÇ làm n ci. HÍ phàn nàn là hÍ không thà có °ãc giá tr£ cao, mÙt ph§n là vì muÑn t¡o ra l°ãng lãi nhu­n t°¡ng °¡ng, hÍ ph£i có °ãc nhiÁu viÇc h¡n do ó hÍ có r¥t ít thÝi gian à nghiên céu chi ti¿t m×i công viÇc và hiÃu chính xác Óng tiÁn và c¡ hÙi hÍ có. B¡n nên nhÛ r±ng, bý quy¿t chào hàng thành công là thông tin và tri théc. Khi b¡n càng hiÃu rõ công viÇc và nÙi dung công viÇc bao nhiêu thì b¡n càng dÅ dàng chào bán b¥y nhiêu và dù chÉ bán °ãc mÙt l°ãng th¥p nh°ng v«n có thà t¡o ra méc lãi nhu­n biên c§n thi¿t à tÓn t¡i".

Nm 1994, Công ty Valley Lingting v«n thua l× nh°ng không nhiÁu nh° tr°Ûc. MIDS b¯t §u xâm nh­p. Rõ ràng là sñ dân chç hoá tài chính, công nghÇ và thông tin vÁ c¡ b£n ã thay Õi môi tr°Ýng kinh doanh cça Portnoy và th°¡ng m¡i hoá r¥t nhiÁu thé mà tr°Ûc kia ch°a tëng x£y ra.

"Do v­y tôi b¯t §u quan sát kù công viÇc kinh doanh cça tôi và tôi nh­n ra r±ng nhïng gì chúng tôi bÏ lá nhiÁu nh¥t chính là thông tin. Chúng tôi không có ç thông tin và trí théc à tÓn t¡i trong thË tr°Ýng ngày nay. Nhïng lÝi héa vÛi khách hàng cça chúng tôi th°Ýng là hãy à cho chúng tôi áp éng mÍi nhu c§u cça hÍ, chúng tôi luôn t¡o ra nhiÁu giá trË h¡n cho các dñ án cça hÍ so vÛi chi phí tr£ cho các dËch vå cça chúng tôi. N¿u b¡n g·p khó khn vÁ ngân sách, chúng tôi có thà tìm ra cách tho£ mãn 90% yêu c§u cça b¡n vÛi 70% chi phí trong khi vÛi Ñi thç c¡nh tranh cça chúng tôi và vÛi tëng ¥y chi phí yêu c§u cça b¡n chÉ °ãc tho£ mãn 70%. Tôi bi¿t là tôi ph£i trß l¡i chi¿n l°ãc tng giá trË trong mÙt môi tr°Ýng mÛi", Portnoy cho bi¿t.

Rõ ràng, Portnoy ã tìm ra °ãc gÑc rÅ cça v¥n Á. Ông thuê mÙt cÑ v¥n ph§n mÁm và §u t° 20.000 USD à xây dñng mÙt ph§n mÁm có thà giúp công ty ho¡t Ùng hiÇu qu£ h¡n, thông minh h¡n, të ó công ty có kh£ nng ti¿p tåc cung c¥p dËch vå vÛi giá trË gia tng cao h¡n trên thË tr°Ýng mÛi và tránh trß thành mÙt nhà cung c¥p hàng hoá ¡n thu§n.

Tuy nhiên, theo lÝi Portnoy "Sau h¡n mÙt nm nghiên céu, chúng tôi không thà vi¿t °ãc mÙt ph§n mÁm trÍn gói áp éng h¡n 50% yêu c§u. Do v­y chúng tôi quy¿t Ënh tñ vi¿t ph§n mÁm l¥y. Tôi ch³ng bi¿t tí gì vÁ ph§n mÁm c£. Nh°ng hai nhân viên chç chÑt cça tôi ã tñ mày mò hÍc hÏi vì hÍ thñc sñ yêu thích công viÇc nghiên céu này. Ngoài ra tôi thuê mÙt chuyên gia l­p trình, ng°Ýi này cùng làm viÇc vÛi các nhân viên cça tôi và thi¿t k¿ ra mÙt hÇ thÑng có thà éng dång chính xác cách théc kinh doanh cça công ty. Tôi cing không bi¿t hÍ ã làm nh° th¿ nào. Công viÇc cça tôi ¡n gi£n chÉ là duyÇt ngân sách nh°ng ây l¡i là mÙt trách nhiÇm không ¡n gi£n. CuÑi cùng, tÕng chi phí lên tÛi 350.000 USD nh°ng chúng tôi cing ti¿t kiÇm °ãc khá nhiÁu chi phí. Nhóm l­p trình phát triÃn mÙt ch°¡ng trình ph§n mÁm cho phép m×i nhân viên kinh doanh và các nhà dñ báo cça công ty hiÃu rõ h¡n vÁ m×i công viÇc và sau ó là ra các giá chào bán nhanh, có °ãc ph°¡ng trình cân b±ng ¡n gi£n b±ng viÇc iÁn vào nhïng ch× trÑng các bi¿n tÛi h¡n. Quan trÍng h¡n là c£ hÇ thÑng ho¡t Ùng liên tåc, các ph°¡ng trình m«u tñ Ùng chuyÃn thành các ¡n ·t mua, sau ó các ¡n ·t mua này l¡i tñ Ùng chuyÃn thành các thông tin giao hàng, hoá ¡n thanh toán và thông tin vÁ qu£n lý b£o hành. T¥t c£ các thông tin này s½ hiÃn thË trên màn hình nên mÍi ng°Ýi không ph£i dëng l¡i và thñc hiÇn tëng b°Ûc mÙt. VÛi cùng nÙi dung thông tin, nh­p vào hÇ thÑng, s½ th¥y ch°¡ng trình l·p i l·p l¡i. Khi b¯t §u thñc hiÇn ch°¡ng trình này, chúng tôi chÉ có mÙt chi¿c máy tính. Còn bây giÝ chúng tôi có c£ mÙt hÇ thÑng máy tính cá nhân °ãc k¿t nÑi vÛi nhau. Trong 6 tháng §u nm 1998, doanh thu và lãi nhu­n cça chúng tôi ã tng 33% vÛi sÑ l°ãng nhân viên không thay Õi. Công viÇc kinh doanh cça b¡n tng thêm 1/3 vÛi cùng sÑ nhân viên. iÁu ó có ngh)a là n¿u b¡n thuê thêm nhân viên ch¯c ch¯n b¡n s½ phát triÃn ho¡t Ùng kinh doanh. Và trong mÙt môi tr°Ýng "t¥t c£ thuÙc vÁ ng°Ýi chi¿n th¯ng", b¡n ph£i phát triÃn rÙng h¡n, lÛn m¡nh h¡n, thông minh h¡n, nhanh nh¡y h¡n so vÛi vÛi các Ñi thç c¡nh tranh, n¿u không b¡n s½ bË lo¡i ra khÏi °Ýng ua. Tôi không bi¿t liÇu iÁu này có £m b£o tính bÁn vïng hay không nh°ng tôi bi¿t chÉ có nh° v­y mÛi cho phép tôi tÓn t¡i trong giai o¡n mÛi - cho ¿n khi xu¥t hiÇn Ñi thç nào ó ho¡t Ùng hiÇu qu£ h¡n".

"Th¿ công viÇc cça b¡n vÛi t° cách là giám Ñc iÁu hành ã thay Õi nh° th¿ nào? ". Tôi hÏi Pornoy

"Nói th­t, tôi không bi¿t nhiÁu vÁ nhïng gì ang diÅn ra, ngay c£ bây giÝ nh°ng iÁu này không làm tôi bn khon. Tôi u÷ thác cho mÙt nhóm nhân viên quyÁn quy¿t Ënh vÛi nhiÁu thông tin h¡n. Nhân viên bán hàng không °ãc tr£ hoa hÓng nïa. HÍ làm viÇc theo nhóm nên h× trã l«n nhau và không hÁ c¡nh tranh vÛi nhau. HÍ bi¿t r±ng, n¿u công ty làm n phát ¡t thì hÍ cing ki¿m °ãc nhiÁu tiÁn. Th¿ nên iÁu này th­t sñ khuy¿n khích hÍ chia s» thông tin hÍ có. GiÝ ây, t¥t c£ hÍ Áu có r¥t nhiÁu thông tin nên séc m¡nh cça hÍ cing lÛn h¡n. HÍ có thà tñ quy¿t Ënh lña chÍn công viÇc nào mình có lãi th¿, kh£ nng, l)nh vñc nào em l¡i lãi nhu­n cao nh¥t và dÅ cung c¥p dËch vå nh¥t. Và quan trÍng h¡n c£, vÛi ph§n mÁm mÛi, hÍ có nhiÁu thÝi gian h¡n à suy ng«m. Rõ ràng là iÁu này r¥t quan trÍng thay vì ph£i ngÓi c£ vÛi nhïng con tính. HÍ có thà chç Ùng trong công viÇc thay vì phå thuÙc vào công viÇc. HiÇn nay t¥t c£ hÍ Áu là nhïng trung tâm kinh doanh - m×i ng°Ýi tñ ra các quy¿t Ënh riêng- và công viÇc cça tôi là nÑi k¿t hÍ l¡i vÛi nhau và cung c¥p cho hÍ nhïng công cå và làm sao à hÍ làm viÇc hiÇu qu£ nh¥t.

"ChËu trách nhiÇm tr°Ûc k¿t qu£"

VÛi kh©u hiÇu ó, Jerry Portnoy cùng vÛi Robert Shapiro, John Chambers, Dell Computer và Gary Wagner là nhïng ng°Ýi sÑng sót trong thÝi iÃm béc t°Ýng Berlin Õ.

ây cing chính là nhïng gì chính phç Trung quÑc ang cÑ g¯ng làm b±ng cách khuy¿n khích các cuÙc b§u cí chính quyÁn Ëa ph°¡ng, th­m chí là dù mÙt nía trong sÑ ó chÉ mang tính hình théc. HÍ cÑ g¯ng t¡o ra tính dân chç xuÑng méc Ëa ph°¡ng bßi vì B¯c King cho r±ng cách duy nh¥t à có thà gi£i quy¿t các v¥n Á kinh t¿ nông thôn là cho phép các làng tñ b§u lên ng°Ýi éng §u. Các nhà lãnh ¡o Trung QuÑc hy vÍng cách b§u cí này s½ chÍn °ãc các nhà lãnh ¡o Ëa ph°¡ng phù hãp - nhïng ng°Ýi hiÃu rõ nhu c§u và tình hình cå thà tëng vùng. Të ó hÍ có thà kiÃm soát và tñ thi¿t l­p bÙ máy qu£n lý phù hãp. Trung quÑc xây dñng cách qu£n lý phân quyÁn và dân chç hoá không ph£i trong bÑi c£nh chính trË mà là bÑi c£nh kinh t¿ vÛi mong muÑn không à x£y ra tình huÑng nh° béc t°Ýng Berlin Õ.

Tuy nhiên, theo tôi, vÛi cách b§u cí nh° v­y v«n ch°a ç Ã Trung QuÑc duy trì và b£o £m nÁn kinh t¿ tng tr°ßng vÛi tÑc Ù cao. C§n ph£i phân quyÁn quyÁn lñc nhiÁu h¡n nïa. Song tôi tin r±ng ây là b°Ûc khßi §u c§n thi¿t và nhïng ng°Ýi dân Trung QuÑc mà tôi g·p cing có suy ngh) nh° v­y.

Mà tôi ch°a nói cho b¡n bi¿t ai là ng°Ýi chi¿n th¯ng trong cuÙc b§u cí t¡i làng Gujialingzi. Chúng tôi ngÓi ß ó r¥t lâu chÝ hÍ kiÃm phi¿u b±ng cách ¿m phi¿u b§u và ghi lên b£ng en trong mÙt phòng hÍc. Tôi s½ không bao giÝ quên °ãc c£nh t°ãng t¥t c£ ng°Ýi dân n¡i ây ngÓi ch­t ních lÑi ra vào, xúm tåm bên ngoài cía sß, theo dõi viÇc kiÃm tëng lá phi¿u và ánh d¥u b±ng mÙt v¡ch ph¥n. M·c dù nh­n °ãc sñ çng hÙ cça nï giÛi nh°ng Liu Fu ã không giành °ãc chi¿n th¯ng. VÁ sau mÙt sÑ ng°Ýi trong chúng tôi ã nói chuyÇn phi¿m vÛi Liu. Ông cho bi¿t, ông r¥t ti¿c vì ã không trúng cí nh°ng trông ông r¥t buÓn. Trong thÝi kó Cách m¡ng vn hoá, ông ã bË tråc xu¥t và bây giÝ sau 20 nm, ông th¥t b¡i trong viÇc éng cí chéc tr°ßng thôn (mÙt cuÙc b§u cí diÅn ra d°Ûi sñ giám sát cça mÙt nhóm thanh tra ng°Ýi Mù).

Khi °ãc hÏi r±ng liÇu ông có m¥t niÁm tin trong thÝi kó cách m¡ng vn hoá, ông tr£ lÝi b±ng mÙt câu thành ngï Trung quÑc MÙt tay không thà che c£ b§u trÝi .

Ph§n II: G®N VÀO HÆ THÐNG

Chi¿c áo khoác vàng

Khi tôi cùng c­u thanh niên phiên dËch ang th£ bÙ trên con °Ýng làng Heng Dao nhân dËp chuy¿n i kh£o sát các cuÙc tuyÃn cí t¡i Trung QuÑc, chúng tôi t¡t vào thm gia ình mÙt dân làng. Tr°Ûc ây, ng°Ýi chç nhà ã tëng là nông dân nh°ng hiÇn nay ông ã là 1 công nhân c¡ khí. ß sân tr°Ûc cça ngôi nhà, chúng tôi v«n th¥y ông tng gia ng×ng và àn lãn, nh°ng trong nhà g¡ch ã có mÙt chi¿c ti vi màu âm thanh nÕi. C­u thanh niên phiên dËch, mÙt sinh viên ng°Ýi Trung QuÑc ang theo hÍc t¡i Mù kh½ nh¯c mÙt iÁu mà b£n thân tôi s½ không bao giÝ chú ý ¿n. ó là d°Ýng nh° không có mÙt chi¿c loa phóng thanh nào quanh ây. Trong suÑt thÝi kó cça Chç tËch Mao, £ng CÙng s£n ã ·t r¥t nhiÁu loa phóng thanh và sí dång chúng à tuyên truyÁn và cÕ vi, thúc ©y công nhân. Chúng tôi liÁn hÏi bác chç nhà vÁ iÁu gì ã x£y ra vÛi nhïng chi¿c loa ó.

MÙt ng°Ýi dân trong làng tr£ lÝi: Nm ngoái, chúng tôi ã tháo nó xuÑng. Không ai còn muÑn nghe nïa. Bây giÝ, chúng tôi ã có máy thu phát và tivi rÓi . Nh°ng iÁu mà ng°Ýi dân làng không nh¯c tÛi là hÍ không muÑn nghe thông iÇp të B¯c Kinh và £ng CÙng S£n nïa. Bßi vì, hÍ ã phân biÇt °ãc âu là nhïng bài hÍc cça chç tËch Mao. Thông iÇp cça hÍ giÝ ây ã ¡n gi£n h¡n r¥t nhiÁu: Anh làm chç sÑ ph­n cça anh. Hãy ki¿m viÇc i. Và hãy gíi tiÁn .

MÙt vài tháng tr°Ûc, tôi ã ¿n Thái Lan và chéng ki¿n nÁn kinh t¿ thân t° b£n chç ngh)a ß Thái Lan såp Õ. Tôi ã s¯p x¿p à phÏng v¥n Sirivit Voravetvuthikun, mÙt nhân v­t kinh doanh b¥t Ùng s£n khét ti¿ng ã bË phá s£n sau cuÙc khçng ho£ng kinh t¿. GiÝ ây, c·p vã chÓng này ã chuyÃn sang kinh doanh bánh k¹p thËt à ti¿p tåc duy trì cuÙc sÑng. ôi vã chÓng mÙt thÝi giàu có này ã thuê l¡i mÙt sÑ gian hàng trÑng t¡i trung tâm Bangkok à kinh doanh bánh k¹p thËt. HÍ v«n thuê nhïng ng°Ýi công nhân ci và bán các lo¡i thËt hun khói, b¡ trên °Ýng phÑ Bangkok. Sirivat tham gia cuÙc phÏng v¥n cça chúng tôi vÛi mÙt chi¿c hÙp màu vàng lo¡i hÙp dành cho nhïng chuy¿n i picnic - có dây vòng quanh cÕ nh° ng°Ýi bán sandwich ß các tr­n ¥u bòng chày ß Mù. Nh°ng iÁu làm tôi nhÛ nh¥t là cuÙc Ñi tho¡i cça chúng tôi dù r±ng trong giÍng nói cça anh ta không hÁ mang v» cay ¯ng. Anh ta nói vÛi chúng tôi là mÍi thé trên ¥t n°Ûc này ang rÑi tung lên. Và mÍi ng°Ýi dân Áu bi¿t iÁu ó. GiÝ ây, hÍ s½ ph£i th¯t ch·t dây an toàn h¡n và bám l¥y các ch°¡ng trình. Mà cing ch³ng còn iÁu gì khác à bàn. Tôi hÏi, Anh không bË iên ché .

Không . Sirivat gi£i thích vÛi tôi. CÙng s£n th¥t b¡i, chç ngh)a xã hÙi cing ã såp Õ. Và thé còn tÓn t¡i duy nh¥t là chç ngh)a t° b£n. Chúng tôi không muÑn quay trß l¡i sÑng trong rëng r­m nïa. T¥t c£ chúng tôi Áu muÑn méc sÑng cao h¡n. Vì v­y, buÙc ph£i à cho Óng vÑn t° b£n ho¡t Ùng, bßi vì không còn sñ lña chÍn nào khác. Chúng tôi s½ ph£i tñ nâng cao kh£ nng cça chúng tôi và áp éng nhïng quy lu­t cça th¿ giÛi& Và k» nào c¡nh tranh °ãc, k» ó s½ tÓn t¡i. à thñc hiÇn iÁu này ch¯c ch¯n s½ ph£i có mÙt chính phç hãp nh¥t bßi vì gánh n·ng là quá lÛn.

T¡i Washinton mÙt vài tháng sau, tôi ã tham dñ mÙt buÕi gi£ng bài cça Anatoly Chubais, ng°Ýi ki¿n trúc s° th¥t b¡i cça cuÙc c£i cách kinh t¿ và t° nhân hoá ß Nga. Ông Chubais ¿n Washinton vÛi måc ích kêu gÍi ¿n cùng kho£n céu trã cça IMF dành cho Nga, nh°ng ó l¡i vào thÝi iÃm chç ngh)a cÙng s£n v«n còn n¯m quyÁn ß ViÇn u-ma, do ó, QuÑc hÙi luôn kháng cñ l¡i nhïng iÁu kho£n cça IMF. ViÇn u-ma Liên bang Nga lúc ó cing ã chÉ trích ông Chubais là k» ph£n bÙi, là gián iÇp cho ngo¡i quÑc vì ông này ã Ç trình lên IMF r±ng, Nga ang c£i cách triÇt à nÁn kinh t¿ theo h°Ûng thË tr°Ýng tñ do. Tôi hÏi ông Chubais: ông ã ph£n éng vÛi nhïng lÝi chÉ trích ó th¿ nào? Và ông ta nói vÛi tôi: Tôi ã nói vÛi hÍ. °ãc. Chubais là gián iÇp cça IMF và CIA. Th¿ cái gì s½ thay th¿ °ãc ây? LiÇu các anh có ý t°ßng nào có thà thñc hiÇn °ãc không? ông Chubais nói r±ng ông ch°a nh­n °ãc câu tr£ lÝi cå thà nào bßi vì chç ngh)a cÙng s£n không có sñ lña chÍn nào khác

MÙt vài tháng sau ó, tôi ã ¿n Brazil và phÏng v¥n Fabio Feldmann, cñu th° ký môi tr°Ýng cça bang Sao Paulo Óng thÝi là nghË s) liên bang cça QuÑc hÙi, ng°Ýi ã v­n Ùng b§u cí l¡i ß Sao Paulo. Feldmann là £ng viên £ng tñ do và tôi ã hÏi ông ta vÁ b£n ch¥t cça các cuÙc tranh lu­n chính trË ß Brazil ngày nay. Ông ta ã tr£ lÝi: Cánh t£ ß Brazil ã ánh m¥t th¿ th°ãng phong. Thách théc Ñi vÛi chính phç liên bang hiÇn nay là v¥n Á viÇc làm. Anh ph£i t¡o ra và phân phÑi thu nh­p. Còn các ch°¡ng trình cça cánh t£? HÍ không Á xu¥t gi£i pháp à t¡o ra thu nh­p, mà chÉ Á nghË phân phÑi nó.

Nhïng câu chuyÇn ó nói lên iÁu gì? Vào cuÑi nhïng nm 80, ba £ng tñ do dân chç ã l§n §u tiên thÑng nh¥t rá bÏ các béc t°Ýng ngn cách. Hành Ùng này Óng thÝi xoá i sñ lña chÍn các ý théc hÇ mà nh°Ýng ch× cho cho chç ngh)a t° b£n - thË tr°Ýng tñ do. Ng°Ýi dân bàn tán vÁ thË tr°Ýng tñ do, vÁ hÙi nh­p toàn c§u và hÍ yêu c§u ph£i có sñ thay Õi theo Con °Ýng thé ba .

iÁu này cing hoàn toàn khác so vÛi k÷ nguyên §u tiên cça toàn c§u hoá. Trong suÑt th¿ k÷ 19 và §u th¿ k÷ 20, khi mà cuÙc cách m¡ng công nghiÇp và chç ngh)a t° b£n tài chính phát triÃn trên toàn châu Âu và n°Ûc Mù, r¥t nhiÁu ng°Ýi ã bË sÑc bßi hÍc thuy¿t Darwin và các nhà máy en tÑi cça quù Sa tng . Chúng ã phá bÏ mÍi qui t¯c cÕ hç nh°ng l¡i sinh ra kho£ng cách thu nh­p, ·t mÍi ng°Ýi d°Ûi séc ép lÛn nh°ng Óng thÝi cing làm méc sÑng tng lên nhanh chóng cho nhïng ng°Ýi dám ch¥p nh­n và ti¿n lên. Kinh nghiÇm này gây ra hàng lo¡t tranh cãi và các lý thuy¿t cách m¡ng, khi mÍi ng°Ýi tìm cách vùi d­p công nhân të khía c¡nh tàn b¡o nh¥t cça chç ngh)a t° b£n thË tr°Ýng tñ do vào thÝi iÃm ó. GiÑng nh° Karl Marx và Friedrich Engels ã mô t£ k÷ nguyên này trong cuÑn Tuyên ngôn cÙng s£n: Cách m¡ng hoá s£n xu¥t liên ti¿p, nhïng xáo trÙn không ngëng vÁ iÁu kiÇn xã hÙi, b¥t Õn kéo dài và khích Ùng cça qu§n chúng phân biÇt k÷ nguyên cça giai c¥p t° s£n vÛi t¥t c£ nhïng k÷ nguyên tr°Ûc ó. T¥t c£ nhïng mÑi quan hÇ cÑ Ënh, vÛi chu×i thành ki¿n và quan iÃm áng tôn thÝ bi¿n m¥t, t¥t c£ nhïng quan hÇ mÛi trß nên không hãp thÝi tr°Ûc khi chúng có thà trß thành céng nh¯c. T¥t c£ chúng tan ch£y vào không khí, và t¥t c£ Áu r¥t linh thiêng ¿n n×i không thà xúc ph¡m, và cuÑi cùng con ng°Ýi buÙc ph£i Ñi m·t vÛi nhïng ý théc úng ¯n ó, vÛi nhïng iÁu kiÇn sÑng thñc t¿ cça mình, và quan hÇ cça mình vÛi nhân lo¡i.

CuÑi cùng, ng°Ýi dân cing theo chân nhïng ng°Ýi tuyên bÑ r±ng hÍ có thà °a sñ m¥t Õn Ënh ra khÏi thË tr°Ýng tñ do và xây dñng mÙt th¿ giÛi không phå thuÙc vào các nhà t° b£n. HÍ xây dñng chính phç k¿ ho¡ch hóa t­p trung, ti¿n hành trã c¥p và c¥p phát dña theo nhu c§u và mong muÑn sñ óng góp t°¡ng éng cça tëng ng°Ýi dân theo kh£ nng cça anh ta. Nhïng nhà t° t°ßng cách m¡ng nh° v­y là Engels, Marx, Lenin và Mussolini. Nhïng lña chÍn kinh t¿ phi dân chç, k¿ ho¡ch hoá t­p trung mà hÍ °a ra - chç ngh)a cÙng s£n, chç ngh)a xã hÙi và chç ngh)a phát xít - ã lo¡i bÏ k÷ nguyên toàn c§u hoá §u tiên ngay khi thñc hiÇn trên th¿ giÛi të nm 1917 ¿n nm 1989.

ChÉ có mÙt iÁu à bàn vÁ nhïng lña chÍn ó. ó là chúng không hÁ có hiÇu qu£. Và ng°Ýi phán xí chính là nhïng ng°Ýi sÑng d°Ûi ch¿ Ù ó. Vì th¿, khi chç ngh)a cÙng s£n såp Õ ß châu âu, ß Liên bang Xô vi¿t và Trung QuÑc cùng vÛi mÍi béc t°Ýng b£o vÇ nhïng hÇ thÑng ó - nhïng ng°Ýi không tán thành sñ kh¯c nghiÇt cça hÍc thuy¿t Darwin vÁ thË tr°Ýng tñ do, v«n ch°a sµn sàng có b¥t kó mÙt sñ thay th¿ vÁ ý théc hÇ nào. MÙt câu hÏi ·t ra là, v­y thì ngày nay, hÇ thÑng nào là hiÇu qça nh¥t à nâng cao méc sÑng. LËch sí ã cho th¥y, câu tr£ lÝi là chç ngh)a t° b£n thË tr°Ýng tñ do. Các hÇ thÑng khác có thà phân phÑi và chia thu nh­p hiÇu qu£ và công b±ng h¡n, nh°ng không hÇ thÑng nào có thà t¡o ra thu nh­p và phân phÑi chúng mÙt cách hiÇu qu£ nh° chç ngh)a t° b£n thË tr°Ýng tñ do. Và ngày càng có nhiÁu ng°Ýi hiÃu iÁu ó. Vì th¿, nói theo quan iÃm ý théc hÇ, ngày nay không còn nhïng thanh sôcôla b¡c hà, không còn nhïng vòng xoáy dâu, hay nhïng qu£ chanh vàng. Ngày nay chÉ có duy nh¥t s£n ph©m vani trên thË tr°Ýng tñ do và CÙng hoà dân chç nhân dân TriÁu Tiên. Có thà có nhïng nhãn hiÇu vani khác nhau và b¡n có thà iÁu chÉnh xã hÙi cça b¡n theo thË tr°Ýng này vÛi tÑc Ù nhanh hay ch­m h¡n. Nh°ng cuÑi cùng, n¿u anh thñc sñ muÑn có méc sÑng cao h¡n ß mÙt th¿ giÛi không còn t°Ýng rào, chÉ còn sñ lña chÍn duy nh¥t là thË tr°Ýng tñ do. MÙt con °Ýng. Dù vÛi tÑc Ù khác nhau. Nh°ng duy nh¥t chÉ có mÙt con °Ýng.

Khi ¥t n°Ûc cça anh nh­n théc °ãc thñc t¿ này, nh­n théc °ãc quy lu­t cça thË tr°Ýng tñ do trong bÑi c£nh nÁn kinh t¿ toàn c§u ngày nay, và quy¿t Ënh theo uÕi ¿n cùng, khi ó ¥t n°Ûc anh ã khoác Chi¿c áo khoác vàng . Thu­t ngï này mô t£ sñ k¿t hãp giïa kinh t¿ và chính trË. CuÙc chi¿n tranh l¡nh có chi¿c áo cça Mao, áo jacket cça Nehru, và bÙ lông da thú cça ng°Ýi Nga. Còn toàn c§u hóa chÉ có Chi¿c áo khoác vàng . N¿u ¥t n°Ûc cça b¡n ch°a vëa v·n vÛi chi¿c áo nào, sÛm hay muÙn gì iÁu ó cing s½ x£y ra.

Ng°Ýi bi¿t ¿n Chi¿c áo khoác vàng §u tiên là Thç t°Ûng Anh Margaret Thatcher, vào nm 1979. Sau ó, ¿n nhïng nm 80, nó nhanh chóng °ãc TÕng thÑng Mù Ronald Reagan cçng cÑ, khoác cho chi¿c áo mÙt sÑ quy lu­t và hình thù. Nó ã trß thành thÝi trang toàn c§u vÛi sñ k¿t thúc chi¿n tranh l¡nh khi ba £ng dân chç dá bÏ các béc t°Ýng °ãc dñng lên à b£o vÇ chúng.

CuÙc cách m¡ng cça Thatcher và Reagan b¥t ngÝ xoay chuyÃn cåc diÇn bßi vì sÑ ông dân chúng ß hai c°Ýng quÑc kinh t¿ ph°¡ng Tây lÛn này ã phát hiÇn ra r±ng, các cách ti¿p c­n kinh t¿ do chính phç v­n hành không em ¿n méc tng tr°ßng nh° mong ãi. Thatcher và Reagan ã k¿t hãp à phá bÏ i nhïng khó khn chÓng ch¥t cça nng lñc ra quy¿t Ënh kinh t¿ të nhà n°Ûc, të nhïng ng°Ýi çng hÙ cho Xã HÙi lÛn và të quan iÃm kinh t¿ hÍc truyÁn thÑng cça Keynes, và °a vào thË tr°Ýng tñ do.

à m·c vëa v·n chi¿c áo khoác vàng, m×i mÙt quÑc gia vëa ph£i thích éng, vëa ph£i thay Õi à phát triÃn i lên. Do v­y, m×i quÑc gia ph£i tuân theo nhïng quy t¯c vàng sau ây: l¥y khu vñc kinh t¿ t° nhân làm mii nhÍn chính cça tng tr°ßng kinh t¿, duy trì t÷ lÇ l¡m phát th¥p và giï cho giá c£ Õn Ënh, thu h¹p bÛt bÙ máy hành chính, giï cho ngân sách cân b±ng ß méc có thÃ, n¿u không có th·ng d°, dá bÏ bÛt méc thu¿ quan nh­p kh©u, tháo gá trß ng¡i cho môi tr°Ýng §u t°, bÏ h¡n ng¡ch và Ùc quyÁn Ñi vÛi hàng hoá trong n°Ûc, tng c°Ýng xu¥t kh©u, t° nhân hoá các doanh nghiÇp công nghiÇp và éng dång cça Nhà n°Ûc, bãi bÏ các quy Ënh vÁ các thË tr°Ýng vÑn, t¡o môi tr°Ýng cho thË tr°Ýng tiÁn tÇ linh ho¡t, mß cía ngành công nghiÇp, thË tr°Ýng cÕ phi¿u và chéng khoán cho §u t° trñc ti¿p cça n°Ûc ngoài, bãi bÏ các quy Ënh à thúc ©y nÁn kinh t¿ trong n°Ûc c¡nh tranh ß méc cao nh¥t, triÇt tiêu tÇ tham nhing, trã c¥p cing nh° các kho£n l¡i qu£ , mß cça hÇ thÑng ngân hàng và viÅn thông cho khu vñc t° nhân tñ do c¡nh tranh, cho phép ng°Ýi dân tñ do lña chÍn & & .Khi mÙt quÑc gia thñc hiÇn °ãc các tiêu chí này vÛi nhau, quÑc gia ó s½ có chi¿c áo khoác vàng.

Tuy nhiên, chi¿c áo khoác này chÉ vëa ç xinh à mÙt cá nh°ng vëa cho t¥t c£ . iÁu ó có ngh)a là nó bó ch·t nhóm này mÙt tí, ép nhóm khác mÙt ít và ·t xã hÙi trong mÙt thà ch¿ thÑng nh¥t và c£i ti¿n xã hÙi ó. Nó s½ nhanh chóng bÏ dân chúng l¡i n¿u hÍ cßi phng nó ra, nh°ng Óng thÝi s½ b¯t hÍ n¿u hÍ m·c chúng úng cách. Nó không ph£i luôn luôn ¹p ½, lËch thiÇp hay tiÇn nghi. Nh°ng nó ang tÓn t¡i ß ây và nó là mô hình duy nh¥t & ..

Khi quÑc gia cça b¡n m·c chi¿c áo khoác vàng, có 2 viÇc s½ có kh£ nng x£y ra: nÁn kinh t¿ thì tng tr°ßng còn chính trË bË triÇt tiêu. ó là, vÁ phía kinh t¿, chi¿c áo khoác vàng luôn khuy¿n khích và nuôi d°áng à thu nh­p trung bình cao h¡n và tng tr°ßng h¡n thông qua th°¡ng m¡i, §u t° n°Ûc ngoài, t° nhân hoá và sí dång hiÇu qu£ các nguÓn lñc do có sñ c¡nh tranh toàn c§u. Nh°ng éng trên khía c¡nh chính trË, chi¿c áo khoác vàng thu h¹p các sñ lña chÍn giïa chính sách chính trË và chính sách kinh t¿. iÁu ó gi£i thích lý do t¡i sao ngày nay, r¥t khó tìm nhïng iÃm thñc sñ khác biÇt giïa £ng c§m quyÁn và £ng Ñi l­p ß mÙt quÑc gia khoác chi¿c áo khoác vàng. Khi quÑc gia b¡n m·c chi¿c áo khoác vàng, sñ lña chÍn chính trË s½ bË gi£m i nh° sñ gi£m sút vÁ s¯c thái mùi vË cça Coke hay Pepsi, ó là sñ gi£m sút vÁ s¯c thái cça chính trË, là sñ gi£m sút các thay Õi sinh ra các truyÁn thÑng ß Ëa ph°¡ng, mÙt sÑ sñ nÛi lÏng ß n¡i này ho·c n¡i khác, nh°ng không bao giÝ x£y ra sñ chÇch h°Ûng khÏi các nguyên t¯c vàng cÑt lõi. Các chính phç dù °ãc lãnh ¡o bßi nÁn dân chç hay cÙng hoà, b£o thç hay công £ng, v­n Ùng chính trË hay chç ngh)a xã hÙi, dân chç C¡ Ñc giáo hay dân chç Xã hÙi n¿u chÇch h°Ûng quá xa vÛi các nguyên t¯c cÑt lõi, thì các nhà §u t° s½ të bÏ, tÉ lÇ lãi su¥t s½ tng và giá trË trên thË tr°Ýng chéng khoán bË gi£m sút. Cách théc duy nh¥t à có thêm không gian à d«n tÛi Chi¿c áo khoác vàng là b±ng cách làm cho nó lÛn h¡n, và cách duy nh¥t à làm nó lÛn lên là m·c nó th­t ch·t. ó là mÙt iÁu thñc t¿: b¡n càng m·c nó th­t ch¯c thì nó càng t¡o ra nhiÁu vàng và b¡n càng có thà bÏ thêm nhiÁu Çm lông vào chi¿c áo khoác cho xã hÙi cça b¡n.

Ch³ng có nhiÁu th¯c m¯c vÁ viÇc các tranh lu­n chính trË ß các n°Ûc phát triÃn hiÇn nay chÉ gi£m xuÑng xoay quanh các chç Á thay Õi chút ít thi¿t k¿ cça Chi¿c áo khoác vàng, mà không ph£i là thay Õi triÇt à nó. Trong cuÙc b§u cí tÕng thÑng Mù nm 1996, TÕng thÑng Mù Bil Clinton ã phát biÃu mÙt các c¡ b£n: iÁu ch¯c ch¯n, chúng ta ang m·c Chi¿c áo khoác vàng, nh°ng tôi có mÙt cách à chúng ta có thà bÏ thêm mÙt chút Çm lông vào khu÷u tay và làm rÙng th¯t l°ng ra mÙt chút. Và lãnh ¡o £ng CÙng hoà Ñi thç Bob Dole ã nói: Không, không, ông không thà làm nh¹ ph§n th¯t l°ng °ãc. M·c nó th­t ch·t và chúng ta s½ bÏ thêm mÙt chút Çm lông vào th¯t l°ng . Và trong chi¿n dËch tranh cí ß Anh nm 1997, Tony Blair có tuyên thÇ nh° sau n¿u ông ta giành th¯ng lãi: Chúng tôi s½ m·c th­t ch·t nh° £ng B£o thç, nh°ng chúng tôi s½ cho thêm mÙt sÑ Çm lông vào ph§n c§u vai và ngñc, trong khi ó Ñi thç cça ông ta, John Maijor cça £ng B£o thç, thì tr£ mi¿ng nh° sau: Ông ëng có ång dù mÙt sãi chÉ vào cái áo khoác ¥y, Margaret Thatcher ã làm ra nó r¥t xinh x¯n và nó nên °ãc tÓn t¡i theo ý Chúa . Không ng¡c nhiên khi Paddy Ashdown, lãnh ¡o £ng Tñ do Anh, trông vào Tony Blair và John Maijor trong cuÙc b§u cí nm 1997 và tuyên bÑ r±ng Blair và Maijor ã b¯t tay tham gia ch°¡ng trình B¡i nghÇ thu­t theo nh¡c iÇu .

VÛi sñ såp Õ cça các béc t°Ýng cça CuÙc Chi¿n Tranh L¡nh, và sñ phát triÃn cça Chi¿c áo khoác vàng, tôi th¥y có r¥t nhiÁu cuÙc B¡i nghÇ thu­t theo nh¡c iÇu khi tôi i kh¯p th¿ giÛi trong suÑt thÝi gian qua. Tr°Ûc cuÙc b§u cí nm 1998 ß éc, mà Gerhard Schroeder cça £ng Dân chç xã hÙi éc ã th¯ng Helmut Kohl cça £ng Dân chç C¡ Ñc giáo, HiÇp hÙi Báo chí ã trích d«n lÝi nói cça Ngo¡i Tr°ßng éc Karl-Josef Meiers vÁ hai éng cí viên: B¡n có thà quên i các mái chèo bên trái và bên ph£i. Cái chính là chúng v«n ß trên mÙt con thuyÁn . Lee Hong Koo hÍc °ãc nhïng bài hÍc §u tiên vÁ cuÙc sÑng trong chi¿c áo khoác vàng khi ông là °¡ng nhiÇm thç t°Ûng Hàn QuÑc giïa nhïng nm 1990. Trong nhïng ngày ó chúng tôi th°Ýng nói là LËch sí quy¿t Ënh iÁu này hay iÁu kia, mÙt hôm Lee nh¥n m¡nh vÛi tôi, Bây giÝ chúng tôi nói là các lñc l°ãng thË tr°Ýng quy¿t Ënh iÁu này và b¡n ph£i sÑng trong chúng (các lñc l°ãng ó). Nó cho ta thÝi gian à hiÃu iÁu gì ã x£y ra. Chúng ta ã không nh­n ra r±ng chi¿n th¯ng cça Chi¿n Tranh L¡nh là chi¿n th¯ng cça các lñc l°ãng thË tr°Ýng Ñi vÛi chính trË. Các quy¿t Ënh lÛn ngày nay là b¡n có dân chç hay không, và b¡n có mÙt nÁn kinh t¿ mß hay không. T¥t c£ Áu là các lña chÍn lÛn. Nh°ng mÙt khi mà b¡n thñc hiÇn các lña chÍn lÛn ó rÓi, chính trË trß thành thà ch¿ chính trË Ã thñc thi các quy¿t Ënh trong mÙt không gian h¹p cho phép cça b¡n trong hÇ thÑng ó Lee ã lÛn lên trong thÝi thÑng trË lâu dài cça £ng Toàn Dân tÙc Hàn QuÑc. Nh°ng sau cuÙc khçng ho£ng kinh t¿ Hàn QuÑc nm 1997-1998, khi n°Ûc này nh­n ra r±ng hÍ ph£i m·c Chi¿c áo khoác vàng ch·t h¡n n¿u nh° hÍ v«n ti¿p tåc ti¿n lên và thu hút §u t° n°Ûc ngoài, chính phç Hàn QuÑc ã ph£i të bÏ các nhà chính trË kó cñu, kiÃu ci và b§u cí dài h¡n Kim Dae Jung làm tÕng thÑng ng°Ýi chç tr°¡ng tñ do hoá quyÁn con ng°Ýi, të phía Ñi l­p Công £ng Dân tÙc Chính trË mÛi. Nh°ng Kim ã yêu c§u Lee ¿n Washington làm ¡i sé Hàn QuÑc. Nh° Lee ã nói vÛi tôi: Tr°Ûc ây thì không bao giÝ có thà ngh) r±ng mÙt ng°Ýi nh° tôi ây, là éng cí viên tÕng thÑng và là Cñu thç t°Ûng, chç tËch £ng, ph£i ¿n Washington vÛi t° cách là ¡i sé cho chính quyÁn cça mÙt £ng khác, nh° thÝi TÕng thÑng Kim. Nh°ng bây giÝ, vÛi nhïng gì Hàn QuÑc ã làm °ãc à thoát khÏi khçng ho£ng kinh t¿, sñ phân biÇt giïa tôi và ông Kim là không có ý ngh)a. Chúng tôi không có nhiÁu sñ lña chÍn . Làm sao ông có thà nói là cùng thuyÁn hay B¡i nghÇ thu­t nhËp iÇu ß Hàn QuÑc? .

Manmohan Singh ã làm BÙ Tr°ßng Tài chính ¥n Ù khi ¥t n°Ûc cça ông nm 1991 ã quy¿t Ënh të bÏ hàng th­p k÷ nÁn kinh t¿ thÑng kê và mang tính xã hÙi à m·c vào Chi¿c áo khoác vàng. NgÓi trong vn phòng cça mình ß Chính phç ¥n Ù giïa mùa hè nm 1998, ông nói vÛi tôi vÁ c£m giác m¥t sñ iÁu khiÃn mà ông g·p ph£i khi ¥n Ù b¯t tay theo h°Ûng này: Chúng tôi hiÃu °ãc r±ng có °ãc lãi th¿ khi tham gia vào thË tr°Ýng vÑn quÑc t¿, nh°ng kh£ nng cung c¥p và iÁu khiÃn cça chính phç bË y¿u i khi ¥t n°Ûc mß rÙng ra th¿ giÛi. N¿u nh° b¡n ho¡t Ùng trong nÁn kinh t¿ toàn c§u hoá, nh­n théc cça các n°Ûc b¡n £nh h°ßng lÛn cho dù úng hay sai. Sau ó b¡n ph£i l¥y ra các nh­n théc ó và bi¿n chúng trß thành §u vào quan trÍng cho viÇc ra quy¿t Ënh cça b¡n& Chúng ta có mÙt th¿ giÛi trong ó sÑ m¡ng cça chúng ta có liên hÇ m­t thi¿t vÛi nhau, nh°ng (riêng ¥n Ù) m°u toan và tham vÍng thì không °ãc em ra tính toán. Nó t¡o ra nhiÁu sñ lo âu. N¿u b¡n ang ho¡t Ùng mÙt chính sách tÉ giá hÑi oái, hay chính sách tiÁn tÇ, các chính sách cça b¡n trß thành bÙ ph­n cça nhïng gì Alan Greenspan làm. Nó làm gi£m méc Ù tñ do cça b¡n, th­m chí là vÛi các chính sách tài khoá. Trong mÙt th¿ giÛi mà nguÓn vÑn chu chuyÃn quÑc t¿, b¡n không thà áp dång méc thu¿ su¥t quá xa so vÛi các méc thu¿ ang thËnh hành ß các n°Ûc khác và khi lao Ùng chuyÃn dËch b¡n cing không thà tr°ãt ra khÏi dòng v­n Ùng này. Nó làm gi£m i các quy¿t Ënh chính xác.Tôi có mÙt ng°Ýi b¡n ß mÙt n°Ûc láng giÁng cing trß thành bÙ tr°ßng tài chính.Vào hôm ông ta nh­n viÇc tôi gÍi iÇn chúc mëng ông ta. ông ta nói. ëng chúc mëng tôi, tôi chÉ là mÙt nía cça mÙt bÙ tr°ßng. Nía kia n±m ß Washington rÓi.

Không ph£i t¥t c£ các n°Ûc Áu m·c áo khoác vàng theo mÙt cách mÙt sÑ n°Ûc chÉ có m·c vào mÙt chÑc lát trong mÙt thÝi gian (¥n Ù, Aic­p). MÙt sÑ thì m·c vào rÓi l¡i bÏ ra (Malaysia, Nga). MÙt sÑ n°Ûc thí thi¿t k¿ nó sao cho phù hãp vÛi ·c thù vn hoá cça mình và m·c vÛi mÙt sÑ cúc áo °ãc nÛi ra (éc, Nh­t và Pháp). MÙt sÑ n°Ûc thì ngh) r±ng hÍ có thà chÑng l¡i °ãc sñ lôi kéo cça nó bßi vì hÍ có mÙt nguÓn tài nguyên thiên nhiên sµn có (Iran, Arap Saudi ). Và mÙt sÑ n°Ûc quá nghèo và cô l­p, chính phç có thà à cho ng°Ýi dân ch¥p nh­n nghèo khó, và hÍ Ã cho ng°òi dân cça hÍ không ph£i là °ãc m·c Chi¿c áo khoác vàng, mà là chi¿c áo khoác thô ci kù (B¯c TriÁu tiên, Sudan, Apganixtan ).

Tuy nhiên theo thÝi gian, các n°Ûc ngày càng trß nên khó tránh khÏi Chi¿c áo khoác vàng. Khi tôi °a lu­n iÃm này ra trên diÅn vn cça mình, ·c biÇt là vÛi nhïng ng°Ýi không ph£i là ng°Ýi Mù, tôi g·p mÙt lo¡t các ph£n éng nh° sau:

ëng nói vÛi chúng tôi là chúng tôi ph£i m·c áo khoác vàng vào và tham gia vào thË tr°Ýng toàn c§u. Chúng tôi có nÁn vn hoá cça mình, giá trË riêng cça mình, và chúng tôi s½ ¡t k¿t qu£ theo con °Ýng i và các b°Ûc i cça riêng chúng tôi. Lu­n iÃm cça ông céng nh¯c l¯m. T¡i sao chúng tôi l¡i không thà tho£ thu­n vÛi nhau và nh¥t trí theo mÙt cách khác, theo h°Ûng ít céng nh¯c h¡n? .

VÛi nhïng tr°Ýng hãp nh° th¿, tôi tr£ lÝi nh° sau: Tôi không nói r±ng các b¡n ph£i m·c chi¿c áo khoác vàng vào. Và n¿u vn hoá và các truyÁn thÑng xã hÙi cça các b¡n trái ng°ãc vÛi các giá trË thà hiÇn trong chi¿c áo khoác vàng. Tôi hoàn toàn thông c£m vÛi iÁu ó. Nh°ng tôi ang nói r±ng: Ngày hôm nay là hÇ thÑng thË tr°Ýng toàn c§u Th¿ giÛi tÑc Ù và Chi¿c áo khoác vàng °ãc t¡o ra bßi các th¿ lñc có bÁ dày lËch sí, có thà vÁ c¡ b£n là tái t¡o °ãc cách théc liên k¿t cça chúng ta, cách théc §u t° cça chúng ta và cái nhìn cça chúng ta vÁ th¿ giÛi. N¿u nh° b¡n muÑn chÑng l¡i sñ thay Õi này, ó là viÇc cça b¡n. Và nó nên là viÇc cça b¡n. Nh°ng n¿u nh° b¡n ngh) là b¡n có thà chÑng l¡i °ãc sñ thay Õi này mà không ph£i tr£ mÙt cái giá ngày càng cao, hay không ph£i xây nên mÙt béc t°Ýng ngày càng cao, thì chính là b¡n ang tñ lëa dÑi mình .

ây là lý do t¡i sao: Sñ dân chç hoá vÁ tài chính, công nghÇ và thông tin không chÉ phá vá các béc t°Ýng b£o vÇ các hÇ thÑng ci të Mao chç tËch ¿n Tuyên ngôn CÙng s£n, các n°Ûc giàu có ß Tây Âu cho ¿n ch¿ Ù thu§n T° b£n ß ông nam á. C£ ba nÁn dân chç ó Áu làm sinh ra nguÓn séc m¡nh mÛi trên th¿ giÛi gÍi là M¡ng iÇn .

M¡ng iÇn °ãc t¡o ra të t¥t c£ các cÕ phi¿u vô danh, trái phi¿u và các nhà kinh doanh tiÁn tÇ, ngÓi sau màn hình vi tính trên kh¯p th¿ giÛi, chuyÃn tiÁn b¡c cça hÍ vòng quanh vÛi mÙt cú click chuÙt, chuyÃn të vÑn tñ có sang vÑn trã c¥p à t¡o ra thË tr°Ýng vÑn, ho·c buôn bán të trang chç cça mình trên Internet. Và ó bao gÓm các t­p oàn a quÑc gia khÕng lÓ, mà hiÇn nay có thà ·t các nhà máy cça mình trên kh¯p th¿ giÛi, tëng b°Ûc chuyÃn mình thành các nhà s£n xu¥t hiÇu qu£ nh¥t và chi phí th¥p nh¥t.

M¡ng này phát triÃn theo c¥p sÑ mi là nhÝ vào sñ dân chç hoá cça tài chính, công nghÇ và thông tin nhiÁu ¿n méc mà ngày nay nó b¯t §u thay th¿ các chính phç nh° mÙt nguÓn lñc cn b£n vÁ vÑn cho c£ các công ty và các quÑc gia à phát triÃn. Ngày nay, à có thà tham gia vào hÇ thÑng toàn c§u hoá mÙt quÑc gia không chÉ ph£i m·c áo khoác vàng, mà nó còn ph£i tham gia vào m¡ng iÇn. M¡ng iÇn thích áo khoác vàng, bßi vì nó thà hiÇn t¥t c£ sñ tñ do, các nguyên t¯c cça thË tr°Ýng tñ do mà m¡ng iÇn muÑn th¥y ß mÙt n°Ûc. Các n°Ûc m·c Chi¿c áo khoác vàng và giï °ãc nó °ãc ph§n th°ßng të m¡ng iÇn vÛi các kho£n vÑn §u t° à phát triÃn. Các n°Ûc không có áo khoác vàng bË m¡ng iÇn cô l­p cing nh° bË sñ xa lánh cça M¡ng iÇn ho·c sñ rút vÑn cça M¡ng iÇn ra khÏi n°Ûc ó.

Moody s Investors Service và Standard & Poor s là b¡n chí thi¿t vÛi M¡ng iÇn

Các hãng ánh giá tín dång này l£ng v£ng kh¯p th¿ giÛi, không ngëng ánh h¡i t¥t c£ các n°Ûc. HÍ °ãc phép lÛn ti¿ng khi th¥y mÙt n°Ûc nào ó Ënh chuÓn khÏi Chi¿c áo khoác vàng (m·c d§u thÉnh tho£ng Moody s và S&P cing m¥t d¥u hay trß nên ù Ý, nh° ß ông nam á, và không kêu °ãc ti¿ng nào ¿n t­n khi ã quá trÅ)

Sñ £nh h°ßng t°¡ng h× giïa M¡ng iÇn, các quÑc gia, và Chi¿c áo khoác vàng chính là trung tâm cça hÇ thÑng toàn c§u hoá ngày nay. Tôi ã nh­n ra iÁu này §u tiên là vào tháng Hai nm 1995, theo cách nhìn cça CuÙc vi¿ng thm Canada cça tÕng thÕng Clinton. Tôi ã làm viÇc cho Nhà tr¯ng trong thÝi gian ó, và trong khi chu©n bË cho chuy¿n i cça TÕng thÑng tôi ã chú ý ¿n các bài báo t¡i TÝ Financial Times và các tÝ báo khác à xem xem nhïng gì ng°Ýi Canada có thà nói °ãc vÁ cuÙc thm vi¿ng §u tiên cho hÍ cça Quý ông cça Hy vÍng . Tôi ã ng¡c nhiên khi phát hiÇn ra r±ng hÍ ch³ng có nói chút gì vÁ tÕng thÑng Clinton. Thay vào ó, hÍ nói chuyÇn vÁ chuy¿n vi¿ng thm Canada vëa x£y ra cça Quý ông cça Moody s , Chính phç Canada lúc ó ang tranh lu­n vÁ ngân sách quÑc gia. MÙt nhóm të Moody s ã ¿n Ottawa và theo dõi sñ lÙn xÙn cça BÙ Tài chính Canada và các nhà hành pháp. Nhóm Moody s ã c£nh báo vÛi hÍ r±ng n¿u hÍ không làm h¡n ch¿ sñ såt gi£m GDP lên cho b±ng vÛi méc trung bình cça th¿ giÛi và nh° méc dñ tính thì Moody s s½ gi£m c¥p tÉ su¥t tín dång bÙ ba A, và do ó Canada và mÍi công ty cça Canada có thà ph£i tr£ méc tÉ su¥t lãi téc cao h¡n khi vay vÑn të n°Ûc ngoài. à ánh d¥u iÃm này, BÙ Tài Chính Canada ã phát ra mÙt vn kiÇn diÅn gi£i nh° sau: T§m quan trÍng tuyÇt Ñi cça nã n°Ûc ngoài trong mÑi liên quan vÛi quy mô cça nÁn kinh t¿ có ngh)a là Canada ã trß nên quá nguy hiÃm Ñi vÛi các quan iÃm không Õn Ënh cça hÇ thÑng tài chính toàn c§u. Chúng ta ã ph£i tr£i qua sñ m¥t mát lÛn vÁ chç quyÁn kinh t¿. Ñi vÛi nhïng ng°Ýi Canada không hiÃu rõ vÁ quan iÃm, BÙ Tr°ßng Tài Chính Canada - ông Paul Martin ã nói mÙt cách th³ng thëng h¡n: Chúng ta em con ng°¡i cça mình i à mà c§m cÑ .

Ng°Ýi Canada ã không hÁ có mÙt chút chú ý nào Ñi vÛi Quý ông cça Hy vÍng , mà chính là Quý ông cça Moody s, và M¡ng iÇn, chính là nhïng k» t­p trung hoàn toàn sñ chú ý cça hÍ.

M¡ng này có °ãc të âu và làm sao mà nó trß thành mÙt lñc l°ãng ghê gÛm nh° v­y và nó có thà e do¡ cing nh° làm giàu cho các quÑc gia-dân tÙc nh° mÙt siêu nng lñc nh° v­y?

M¡ng iÇn

Vào tháng 9 nm 1997, thç t°Ûng Malaysia, Dr.Mahathir Mohamad, trong cuÙc hÍp cça World Bank ã lên án tác h¡i cça toàn c§u hoá, sau khi cÕ phi¿u và tiÁn tÇ cça Malaysia bË tàn phá bßi các nhà §u t° kh¯p th¿ giÛi và trong khu vñc. Ông Mahathir ã nguyÁn rça morons nhà kinh doanh tiÁn tÇ, và ông ã tÑ cáo Séc m¡nh khÕng lÓ và các nhà tài phiÇt nh° George Soros vÁ viÇc iÁu khiÃn Châu á à mß thË tr°Ýng riêng cho mình cho nhïng k» §u c¡ t§m cá th¿ giÛi và thao túng tiÁn tÇ cça hÍ nh±m hu÷ diÇt hÍ nh° hu÷ diÇt Ñi thç c¡nh tranh. Ông so sánh thË tr°Ýng vÑn toàn c§u ngày nay nh° mÙt khu rëng r­m cça nhïng con thú hoang tàn b¡o , và nh¥n m¡nh r±ng hÍ bË sai khi¿n bßi bè li Do thái. L¯ng nghe ông Mahathir nguyÁn rça, tôi ã thí t°ßng t°ãng r±ng Th° ký Ngân khÑ Mù Robert Rubin, cing là mÙt khán gi£ trong ám, s½ nói vÛi vË lãnh ¡o Malaysia r±ng ông ta thñc sñ có thà nói ra quan iÃm cça mình. Tôi ngh) là quan iÃm ó là nhïng iÁu sau ây:

Ah, xin l×i, Mahathir, nh°ng ông ang sÑng trên hành tinh nào? Ông ã nói vÁ tham gia toàn c§u hoá nh° thà ó là sñ lña chÍn cça ông. Toàn c§u hoá không ph£i là mÙt sñ lña chÍn. Mà ó là mÙt thñc t¿. Ngày hôm nay chÉ có mÙt thË tr°Ýng th¿ giÛi mà thôi, và cách duy nh¥t ông có thà phát triÃn theo tÑc Ù mà ng°Ýi dân n°Ûc ông muÑn là b¯t rÅ vào chéng khoán toàn c§u và thË tr°Ýng trái phi¿u, b±ng cách cÑ tìm cho ra các tÕ chéc a quÑc gia à §u t° vào n°Ûc cça ông và theo cách bán ra hÇ thÑng thË tr°Ýng toàn c§u nhïng gì mà nhà máy cça ông s£n xu¥t ra. Và sñ thñc c¡ b£n nh¥t vÁ toàn c§u hoá là nh° sau: Không ai thay Õi nó không ph£i là George Soros, không ph£i là Séc m¡nh to lÛn và không ph£i tôi. Tôi không ph£i là ng°Ýi khßi Ùng toàn c§u hoá. Tôi không thà ngn nó l¡i và ông cing v­y ngo¡i trë mÙt chi phí khÕng lÓ cho xã hÙi cça ông và tiÁm nng phát triÃn. Ông hãy nhìn vào ai ó à chê trách, à l¥y h¡i nóng ra khÏi thË tr°Ýng cça ông, à khiÃn trách. Này, oán xem t¡i sao, Mahathir, là không có ai ß §u dây bên kia! Tôi bi¿t là th­t khó có thà ch¥p nh­n. iÁu ó cing nh° là nói vÛi t¥t c£ mÍi ng°Ýi là không có chúa. T¥t c£ chúng ta Áu muÑn tin r±ng có ai ó ph£i éng §u và chËu trách nhiÇm. Nh°ng thË tr°Ýng toàn c§u ngày nay là mÙt m¡ng iÇn vÛi các trái phi¿u, tiÁn tÇ và các nhà §u t° a quÑc gia d¥u m·t, liên k¿t b±ng màn hình và m¡ng. Và, Mahathir ¡, ông ëng tÏ v» ngÛ ng©n vÛi tôi. C£ hai chúng ta Áu bi¿t r±ng Ngân hàng Trung °¡ng cça ông ã m¥t 3 tÉ USD vào §u c¡ Óng B£ng Anh vào §u nhïng nm 1990 vì th¿ ëng nói vÛi tôi nhïng iÁu tào lao có v» trong sáng ó. M¡ng iÇn không chÑi bÏ c£ nhïng ai ch­m ch¡p nh¥t. Không mÙt ai. Nó không ch¥p nh­n b¥t kì tình huÑng cá biÇt cça mÙt ai. M¡ng iÇn chÉ bi¿t ¿n các nguyên t¯c cça nó. Th¿ nh°ng các nguyên t¯c cça M¡ng iÇn thì r¥t ch¯c ch¯n - ó là các nguyên t¯c cça Chi¿c áo khoác vàng. Ngày nay, M¡ng iÇn coi sóc tÛi 180 quÑc gia. Mahathir, vì v­y nó không có thÝi gian âu mà quan tâm tÛi tr°Ýng hãp cça ông liên tåc °ãc. Nó t¡o ra các hình ph¡t b¥t th§n cho dù b¡n ang ß âu b±ng các nguyên t¯c cça nó, và nó áp tr£ l¡i mÙt cách rÙng rãi nh¥t Ñi vÛi các quÑc gia có hành Ùng minh b¡ch. M¡ng iÇn ghét sñ b¥t ngÝ. Trong nhiÁu nm, Malaysia có v» nh° sÑng trong các nguyên t¯c này, và n°Ûc này ã thu hút mÙt khÑi l°ãng lÛn các kho£n §u t° trñc ti¿p và các danh måc §u t°, cho phép ông tng thu nh­p §u ng°Ýi të 350 USD lên 5000 USD mÙt nm chÉ trong vòng hai th­p k÷. Nh°ng khi các ông b¯t §u phá vá nguyên t¯c b±ng sñ vay nã quá méc và xây dñng quá méc, cho nên, M¡ng ã th£i lo¡i n°Ûc ông ra. LiÇu ông có c§n thi¿t ph£i xây hai toà tháp vn phòng cao nh¥t th¿ giÛi không? Các ông có dùng °ãc ¿n mÙt nía sÑ phòng trong ó không? Tôi ã nghe th¥y nói là không. Vì v­y M¡ng iÇn ã làm cho các ông rÑi tung lên và à các ông ét gánh giïa °Ýng. ChÉ sÑ KLCI cça các ông, chÉ sÑ Down Jones cça n°Ûc ông gi£m 48% trong nm 1997, và Óng tiÁn cça n°Ûc ông gi£m giá th¥p nh¥t trong vòng 26 nm. Nh°ng khi mà nhïng iÁu này ã x£y ra, ông ã không hÁ òi hÏi sñ nhân të cça M¡ng iÇn, ông không hÁ tÑ cáo vÛi M¡ng iÇn vÁ Âm m°u cça Dothái , ông chÉ cÑ g¯ng, phçi h¿t båi b·m, cài ch·t h¡n các cúc cça áo khoác vàng và quay trß l¡i vÛi vòng xoáy cça M¡ng iÇn. iÁu ch¯c ch¯n, ó là không công b±ng. Nói theo mÙt cách khác, là M¡ng iÇn ã quy¿n ri ông vào sñ r¯c rÑi: Nó chào mÝi ông t¥t c£ các lo¡i tiÁn tÇ r» m¡t và ông ã c§m l¥y chúng à xây ê ­p quá méc, xây nhà máy và các khu vn phòng mÙt cách quá méc. Th¿ nh°ng iÁu ó chính là sñ låi tàn. Mahathir ¡, M¡ng iÇn không hÁ sai l§m. Nó chÉ t¡o ra sai l§m thôi. Nó ph£n éng quá méc và t¥n công quá méc thôi. Nh°ng n¿u nh° nÁn t£ng cça ông vÁ c¡ b£n mà tÑt, thì thñc t¿ M¡ng iÇn s½ công nh­n và trß l¡i vÛi ông. M¡ng iÇn không hÁ ngÛ ng©n quá lâu. CuÑi cùng, nó luôn có trách nhiÇm Ñi vÛi sñ iÁu hành tÑt ¥t n°Ûc và qu£n lý tÑt kinh t¿. Này, N°Ûc Mù ã có sñ bi¿n Ùng nh° th¿ khi thË tr°Ýng cça nó ang phát triÃn, vÛi sñ tng vÍt nhanh chóng. Ông ph£i qu£n lý t¥t c£ và xây dñng nên t¥t c£ các ph°¡ng tiÇn gi£m ch¥n n¿u có thÃ. Tôi theo dõi sñ v­n Ùng cça M¡ng iÇn hàng ngày trên màn hình Bloomberg bên c¡nh bàn làm viÇc. Sñ b§u cí dân chç Ñi vÛi các chính sách cça chính phç x£y ra cé hai ho·c bÑn nm mÙt l§n. Nh°ng M¡ng iÇn b§u cí tëng phút, tëng giÝ và tëng ngày. Khi nào ông muÑn bi¿t, M¡ng iÇn s½ cho ông bi¿t chính xác là trông ông ra sao trong bÙ áo khoác vàng và m·c nó vëa v·n hay không. Tôi bi¿t là ông ngh) r±ng tôi là TÕng th° ký kho b¡c Hoa Kó §y quyÁn lñc. Nh°ng, Mahathir ¡, tôi chÉ sÑng nh° ông mà thôi trong sñ e do¡ cça M¡ng iÇn. MÙt sÑ k» ngu ngÑc trên các ph°¡ng tiÇn thông tin ¡i chúng luôn °a tôi lên §u trang nh¥t, cé nh° thà tôi là k» éng mii chËu sào, và tôi ang ngÓi ây à lo sã r±ng n¿u NghË viÇn cça chúng tôi të chÑi çng hÙ quyÁn lñc cça TÕng thÑng vÁ mß rÙng tñ do th°¡ng m¡i, hay c¯t gi£m ngân sách, thì M¡ng iÇn s½ chÑng l¡i tôi và gây tÕn h¡i Ñi vÛi Óng Dollar và chÉ sÑ DowJones. V­y nên hãy à tôi nói ra mÙt chút bí m­t, Mahathir và ëng nói cho mÙt ai khác. Tôi th­m chí không à mÙt °Ýng dây iÇn tho¡i nào trên bàn làm viÇc c£, bßi vì tôi bi¿t iÁu này tÑt h¡n b¥t kó ai: Không có ai à mà c§u céu âu .

Dù có nh° v­y hay không, vË TÕng th° ký Kho b¡c cça tôi vÁ c¡ b£n cing là nói lên sñ th­t. Các quÑc gia không thà hùng c°Ýng trong th¿ giÛi ngày nay n¿u không tham gia vào M¡ng iÇn, và hÍ không thà sinh tÓn trë phi hÍ hÍc cách làm sao có °ãc nhïng iÁu kiÇn tÑt nh¥t ß ph§n ngoài cça M¡ng iÇn mà không bË §y ngh¹t ho·c bË sÑc bßi sñ tng vÍt b¥t kh£ kháng. M¡ng iÇn chÉ nh° mÙt °Ýng dây iÇn cao th¿, ch¡y vào trong nhà cça b¡n. Thông th°Ýng tôi có thà c£nh báo vÛi b¡n, b­t sáng nhà lên và dùng càng nhiÁu thi¿t bË Ã tiêu thå nng l°ãng b¡n c§n càng tÑt. Nh°ng n¿u b¡n không có bÙ iÁu chÉnh iÇn nng và c§u chì, và khi x£y ra iÇn áp tng vÍt, nó có thà làm b¡n b¥t ngÝ, xo¯n b¡n l¡i nh° mÙt cái lò xo và gi¿t ch¿t b¡n.

Ngày nay, M¡ng iÇn Õn Ënh vÛi hai nhóm c¡ b£n sau. MÙt nhóm tôi xin gÍi là bò sëng ng¯n . Nhóm này bao gÓm nhïng ng°Ýi mua và bán chéng khoán, trái khoán và tiÁn tÇ kh¯p th¿ giÛi, và nhïng ng°Ýi có kh£ nng và th°Ýng xuyên l°u thông tiÁn tÇ cça hÍ trong mÙt c¡ sß thÝi gian ng¯n h¡n. Bò sëng ng¯n còn là các nhà kinh doanh tiÁn tÇ, chç y¿u là vÑn tñ có và vÑn trã c¥p, vÑn vay, các công ty tài chính, các phòng th°¡ng m¡i cça ngân hàng và các nhà §u t° cá biÇt. HÍ bao gÓm nhïng k» nh° Merrill Lynch, Crédit Suisse, cho ¿n FujiBank rÓi Charles Schwab Website, n¡i mà t¥t c£ mÍi ng°Ýi vÛi máy vi tính cá nhân, và mÙt modem k¿t nÑi có thà buôn bán trên m¡ng ngay t¡i phòng khách cça mình.

MÙt nhóm khác tôi xin gÍi là bò sëng dài . ó là các công ty a quÑc gia General Electrics, General Motors, IBM, Intel hay Siemens vÛi £nh h°ßng ngày càng tng vÁ §u t° trñc ti¿p ra n°Ûc ngoài, xây dñng nhà máy kh¯p n¡i trên th¿ giÛi, hay thúc ©y các ho¡t Ùng s£n xu¥t dài h¡n ho·c liên minh vÛi các nhà máy kh¯p th¿ giÛi à t¡o ra ho·c tÕng hãp các s£n ph©m cça hÍ. Tôi gÍi hÍ là bò sëng dài là bßi vì hÍ ph£i có nhïng cam k¿t dài h¡n h¡n khi hÍ §u t° vào mÙt quÑc gia. Nh°ng hiÇn nay th­m chí hÍ tham gia hay rút khÏi, cing nh° mÙt t­p hãp, vÛi mÙt tÑc Ù áng ng¡c nhiên.

m·c d§u M¡ng iÇn °ãc sinh ra và chm sóc trong thÝi kó Chi¿n tranh l¡nh, các

thành viên cça nó cing không bao giÝ t­p hÍp thành qu§n thà ¥u tranh ông £o, tÑc Ù hay v°ãt qua các nguyên t¯c, xây thành hÇ thÑng. H§u h¿t các n°Ûc duy trì sñ iÁu khiÃn vÁ vÑn (ít ra là cho ¿n nhïng nm 1970), vì th¿ t° b£n không thà dËch chuyÃn ra khÏi biên giÛi quÑc gia theo cách nh° cça hÇ thÑng toàn c§u hiÇn nay. iÁu ó làm cho viÇc t¡o ra mÙt qu§n thà toàn c§u trß nên khó khn h¡n r¥t nhiÁu. Trong nhïng nÁn kinh t¿ t°¡ng Ñi óng cça hÇ thÑng Chi¿n tranh l¡nh tr°Ûc 1970, mÙt chính sách tiÁn tÇ cça mÙt chính phç hoàn toàn là khÑng ch¿ bßi sñ s¯p x¿p cça tÉ su¥t lãi nhu­n và chính sách tài khoá cça chính phç, xa rÝi vÛi các công cå cça kích thích tng tr°ßng. Cing trong thÝi kó Chi¿n tranh l¡nh, chính phç Mù, Nga Xôvi¿t dÅ dàng biÇn minh vÁ méc thu¿ cao trong chính sách tài khoá b±ng viÇc viÇn d«n bßi Chi¿n tranh l¡nh: Chúng tôi c§n các kho£n thu¿ cça các b¡n à chÑng l¡i k» thù, °a ng°Ýi lên m·t trng, và xây hÇ thÑng °Ýng cao tÑc mÛi à chúng tôi có thà chuyÃn lñc l°ãng quân sñ nhanh h¡n . Và cùng thÝi kó ó, nhiÁu n°Ûc ang phát triÃn gây lÙn xÙn b±ng cách bòn rút mÙt trong các siêu c°Ýng cå thà là Mù, Nga Xô vi¿t hay Trung quÑc hay các c¡ quan éng §u th¿ giÛi - à có vÑn xây ê ­p, cung c¥p cho quân Ùi hay xây °Ýng cao tÑc. Và bßi vì c° dân cça các n°Ûc ang phát triÃn này d°Ýng nh° không nh­n théc °ãc vÁ cuÙc sÑng cça nhïng ng°Ýi khác trên th¿ giÛi, nên hÍ sµn sàng chËu ñng mÙt méc sÑng th¥p h¡n t¡o ra bßi nÁn kinh t¿ óng cía.

Nh°ng do sñ chuyÃn dËch d§n d§n cça viÇc kiÃm soát vÑn vào nhïng nm 1970, sñ dân chç hoá vÁ tài chính, công nghÇ và thông tin, sñ k¿t thúc cça hÇ thÑng chi¿n tranh l¡nh và sñ såp Õ cça các béc t°Ýng kh¯p n¡i trên th¿ giÛi, ã diÅn ra sñ phát triÃn Ùt ngÙt cça toàn bÙ hÇ thÑng toàn c§u n¡i các nhóm §u t° të nhiÁu n°Ûc khác nhau có thà lang thang mÙt cách tñ do. Nó là sñ mß rÙng, sau ó là sñ bành tr°Ûng tÛi không gian iÁu khiÃn, n¡i mà M¡ng iÇn có thà t°¡ng Ñi tng tr°ßng, v°ãt lên, a d¡ng hoá và th­m chí là tham gia vào các Siêu thË tr°Ýng §y quyÁn lñc.

Các Siêu thË tr°Ýng là các thË tr°Ýng lÛn ß Tokyo, Frankfurt, Sydney, Singapore, Th°ãng h£i, Hongkong, Bombay, Sao Paolo, Paris, Zurich, Chicago, London, và Wall Street. ó là n¡i các thành viên lÛn nh¥t cça M¡ng iÇn ¿n vÛi nhau, trao Õi thông tin, xí lý công viÇc th°¡ng m¡i, và phát hành chéng khoán, trái phi¿u cho các n°Ûc khác nhau à trao Õi trong M¡ng iÇn. Theo chuyên gia vÁ toàn c§u hoá cça tr°Ýng ¡i hÍc Chicago Saskia Sassen, cuÑi nm 1997 có 25 Siêu thË tr°Ýng iÁu khiÃn 83% trË giá các cÕ ph§n trên th¿ giÛi b±ng sñ qu£n lý c¡ ch¿ và k¿ toán cho mÙt nía thË tr°Ýng vÑn toàn c§u kho£ng 20,9 nghìn tÉ USD. (BÙ Ngo¡i giao, Tháng Giêng nm 1999 ).

M¡ng iÇn này và các Siêu thË tr°Ýng hÍp l¡i vÛi nhau à nuôi sÑng và s£n sinh - ã trß nên óng mÙt vai trò quÑc t¿ quan trÍng trong hÇ thÑng toàn c§u hoá.

Trong khi không thà t¡o ra chi¿n tranh hay vô hiÇu hoá mÙt quÑc gia nào, chúng có thà Ënh hình °ãc hành vi cça các quÑc gia ß trên nhiÁu khu vñc. Và ó là lý do t¡i sao tôi ph£i nói r±ng trong khi Chi¿n tranh l¡nh là mÙt hÇ thÑng dña trên sñ cân b±ng cça hai dân tÙc, thì hÇ thÑng toàn c§u dña trên sñ cân b±ng cça các nhóm quÑc gia và nhóm quÑc gia, và giïa các dân tÙc vÛi M¡ng iÇn và Siêu thË tr°Ýng.

Kà të khi phát minh ra °Ýng cáp xuyên ¡i Tây D°¡ng, trong thÝi kó toàn c§u hoá, tiÁn Chi¿n tranh th¿ giÛi thé nh¥t, mÙt sÑ thà lo¡i cça M¡ng iÇn ã ho¡t Ùng, nh°ng trong hÇ thÑng chi¿n tranh l¡nh, nó ch°a bao giÝ quan trÍng °ãc nh° ngày hôm nay. Nhïng gì mÛi cça M¡ng ngày hôm nay không khác gì nhiÁu vÁ chçng lo¡i so vÛi các lo¡i khác vÁ méc Ù. Do sñ toàn c§u hoá, M¡ng iÇn ngày hôm nay c£ bò sëng ng¯n và bò sëng dài cça nó có sñ phÑi hãp vÁ quy mô, tÑc Ù và sñ a d¡ng theo mÙt méc Ù ch°a tëng th¥y tr°Ûc ó trong lËch sí. Con chuÙt cing có uôi và Khçng long b¡o chúa cing có uôi. T¥t c£ Áu °ãc gÍi là uôi , nh°ng khi v«y uôi thì m×i lo¡i l¡i gây £nh h°ßng Ñi vÛi th¿ giÛi xung quanh nó khác lo¡i kia. M¡ng iÇn trong kÉ nguyên §u tiên cça toàn c§u hoá nh° là cái uôi cça mÙt con chuÙt. M¡ng iÇn ngày hôm nay nh° là cái uôi cça mÙt con Khçng long b¡o chúa, và khi nó v«y, nó Ënh hình l¡i th¿ giÛi xung quanh theo mÙt sÑ cách vÁ c¡ b£n. Ch°¡ng trên ã gi£i thích M¡ng iÇn ã trß nên lñc l°ãng h¥p d«n m¡nh m½ nh° th¿ nào Ñi vÛi tng tr°ßng kinh t¿ ngày nay, và cing là lñc l°ãng áng sã d°Ýng nào khi nó có thà th­m chí làm lung lay c£ các chính phç khi nó vùng v«y.

Bò sëng ng¯n

iÁu §u tiên mà bò sëng ng¯n tác Ùng ¿n ngày hôm nay là sñ a d¡ng ¿n không ngÝ cça các s£n ph©m tài chính mà chúng chm sóc. Sñ phong phú cça chéng khoán và trái phi¿u, hàng hoá và các hãp Óng trong t°¡ng lai, nhïng sñ lña chÍn và c¡ hÙi °ãc t¡o ra të các lãi th¿ cça các quÑc gia và các thË tr°Ýng kh¯p th¿ giÛi có ngh)a là b¡n có thà ·t tiÁn vào h§u nh° mÍi thé. Qu£ v­y, khi tôi nhìn vào giÏ ñng théc n do M¡ng iÇn em ¿n, tôi luôn nhÛ l¡i mÙt c£nh trong vß Guys and Dolls, khi Nathan Detroit muÑn ·t tiÁn cho Sky Masterson vÁ viÇc Mindy s có bán °ãc nhiÁu bánh phômai h¡n bánh ngÍt làm b±ng trái cây t©m °Ýng hay không. o¡n kËch diÅn ra nh° sau:

Nathan Detroit: Tôi ang chú ý l¯ng nghe ông ây. Ngay téc kh¯c, ông thí nói xem Mindy s bán nhiÁu bánh phômai h¡n hay bánh ngÍt làm b±ng trái cây t©m °Ýng h¡n? .

Sky nói r±ng theo ý thích chç quan cça mình, thì ông ta oán r±ng Mindy s bán nhiÁu bánh phômai h¡n bánh ngÍt làm b±ng trái cây t©m °Ýng. Sau ây mÛi là sñ trao Õi thú vË cça viÇc Sky ·t bao nhiêu cho bánh phômai vÛi Nathan, k» ã kiÃm tra trong b¿p và bi¿t ch¯c r±ng bánh ngÍt làm b±ng trái cây t©m °Ýng °ãc bán tÑt h¡n bánh phômai, và ang tìm cách då d× Sky °a tiÁn cho mình. ây, Sky Masterson là mÙt ng°Ýi thích cá c°ãc. Thông th°Ýng, anh ta s½ ·t cÍc vào bánh phômai nhanh chóng nh° mÙt nhà buôn chéng khoán anh em cça Salomon ·t cÍc. Nh°ng Sky c£m th¥y có mÙt sñ s¯p ·t. Nathan hng máu ¿n méc anh ta ·t ngay 1000 USD. Vì th¿ Sky ch°a vÙi l¥y tiÁn ·t, mà °a ra cho Nathan mÙt sÑ câu châm ngôn. Nathan, à tôi kà cho anh mÙt câu chuyÇn . Ông nói Cái hôm mà tôi rÝi khÏi nhà à sÑng tñ l­p, cha tôi °a tôi ra mÙt góc và nói. Con trai, cha xin l×i con là cha không thà cho con °ãc nhiÁu tiÁn. Nh°ng vì không có chút Énh cho con làm lÙ phí i °Ýng, nên cha Ënh cho con mÙt vài lÝi khuyên. MÙt ngày nào ó trên hành trình cça con, mÙt gã nào ó s½ °a cho con xem mÙt c× bài mÛi còn g¯n xi. Sau ó gã này s½ rç con cá xem h¯n ta có thà làm cho con bài J bích nh£y ra khÏi c× bài và b¯n lông vËt vào xe h¡i cça con. Tuy nhiên, con trai ¡, con ëng có Óng ý cá Ù, bßi vì khi con éng ó thì ch¯c ch¯n con s¯p sía th¥y mÙt chi¿c xe §y lông vËt . Bây giÝ thì, Nathan, tôi không cho r±ng ông ã theo dõi nhïng chi¿c bánh phômai cça Mindy& .

Nathan: Sao tôi có thà làm °ãc iÁu ó?

Sky: D«u sao (khum khum tay che cà v¡t cça Nathan), n¿u ông th­t sñ mong chÝ hành Ùng, tôi s½ cá vÛi ông 1000 USD r±ng ông không thà nào oán °ãc màu cça chi¿c cavat ông ang eo âu. Ông có muÑn cá không? .

Nathan: Không cá .

Sau ó, nhìn vào cà v¡t cça mình, Nathan kêu lên: Ch¥m tròn! C£ th¿ giÛi này ch³ng có ai ngoài Nathan Detroit có thà vét i mÙt nghìn ô vì cái màu ch¥m tròn này!

V­y ¥y, n¿u Nathan và Sky sÑng trong thÝi buÕi này có thà hÍ ã mua °ãc trái phi¿u dña trên viÇc bán bánh phômai và bánh ngÍt làm b±ng trái cây t©m °Ýng t¡i cía hàng cça Mindy. Và có thà ã có mÙt sÑ ph°¡ng tiÇn tài chính nhân t¡o à hÍ mua thay vì cá Ù, dù cho là hÍ bÏ tiÁn vào bánh phô mai hay bánh làm b±ng trái cây t©m °Ýng ho·c là ch¥m tròn trên cà v¡t. Bßi sñ dân chç hoá vÁ tài chính, và sñ bùng nÕ cça chéng khoán, h§u nh° mÍi thé ngày nay Áu có thà chéng khoán hoá. Th­m chí b¡n có thà phát hành chéng khoán cho chính mình và cho nhïng tài nng mà chÉ b¡n có, nh° ca s) David Bowie ã tëng làm. Ông ta ã nâng tÛi 55 triÇu USD tiÁn cÕ phi¿u Bowie nm 1997, dña trên ·c quyÁn các dñ án cça mình. TÝ New York Times ã °a tin này lên §u trang. B¡n cing có thà °ãc x¿p h¡ng AAA .

B¡n cça tôi là Lesley Goldwasser, mÙt nhà kinh doanh chéng khoán hàng §u t¡i PhÑ Wall, là mÙt chuyên gia vÁ viÇc chéng khoán hoá các bÙ phim ch°a hoàn thành. Cô ta gi£i thích vÁ ho¡t Ùng này nh° sau: Gi£ Ënh b¡n là mÙt công ty th¿ ch¥p nhà ß Minneapolis và b¡n có 100 nhà th¿ ch¥p ß thË tr°Ýng Ëa ph°¡ng. Và các nhà th¿ ch¥p này °ãc c¥p kinh phí bßi mÙt công ty th¿ ch¥p trË giá 100 triÇu USD và hÍ °ãc 1 triÇu USD tiÁn lãi hàng tháng ngoài tiÁn gÑc. Công ty th¿ ch¥p này có thà gói ghém t¥t c£ các gi¥y tÝ th¿ ch¥p l¡i vÛi nhau và phát hành nó d°Ûi d¡ng cÕ phi¿u d°Ûi mÇnh giá 1000 USD m×i cÕ phi¿u. Lãi th¿ cça công ty th¿ ch¥p này là hÍ có thà có ngay 100 triÇu USD ngay l­p téc mà không ph£i ãi ¿n khi nhïng ng°Ýi th¿ ch¥p nhà tr£ ç cho tiÁn th¿ ch¥p cça hÍ sau 30 nm. iÁu thu­n lãi cça nhïng ng°Ýi giï cÕ phi¿u là hÍ °ãc tr£ c£ gÑc và lãi b±ng tiÁn m·t hàng tháng, và méc lãi s½ cao h¡n m¥y ph§n trm so vÛi lãi su¥t ti¿t kiÇm mà thË tr°Ýng tiÁn tÇ có thà em l¡i cho hÍ. Thêm vào ó, cÕ phi¿u °ãc £m b£o b±ng nhà, và nh° th¿ có tÛi vài trm cÕ phi¿u m×i nhóm, th­m chí có c£ mÙt sÑ cÕ phi¿u trÑng m·c Ënh mà t¥t c£ mÍi ng°Ýi ph£i chi tr£ cho nhïng cÕ phi¿u này luôn.V­y thì, ng°Ýi ta tính r±ng n¿u có thà gói °ãc c£ nhà th¿ ch¥p, thì sao không thà gói ghém °ãc phim Hollywood th­m chí c£ phim ch°a làm xong. Cho r±ng b¡n là mÙt hãng phim và b¡n không có kho£n tín dång nào. Ngân hàng §u t° cça tôi s½ nhóm kho£ng 10 t­p phim cça b¡n l¡i. Th­m chí chúng còn ch°a °ãc diÅn. Sau ó chúng tôi s½ phân tích sÑ liÇu vÁ méc Ù thñc hiÇn cça 10 bÙ phim này, dña trên c¡ sß tiÁn lÇ lËch sí. MÙt phim s½ cñc kó °ãc °a chuÙng, mÙt phim khác s½ r¥t °ãc °a chuÙng, 2 phim s½ °ãc °a chuÙng ít, hai phim s½ th¥t b¡i và 4 phim khác s½ th­m chí ít nhiÁu bË Õ vá. Trên c¡ sß cça sñ phân tích kh£ nng ó, chúng tôi s½ tính ra xem b¡n s½ ki¿m ra °ãc bao nhiêu tiÁn qua m×i thÝi kó 5 nm. Hãy nói r±ng các bÙ phim s½ m¥t 500 triÇu $ kinh phí thñc hiÇn và s½ ki¿m °ãc 600 triÇu $ doanh thu. Sau ó chúng tôi s½ cho hãng phim cça b¡n 400 triÇu $ vÛi méc lãi su¥t t°¡ng °¡ng vÛi nó b±ng d¡ng trái phi¿u kho b¡c 3 nm, cÙng thêm 1 vài ph§n trm nïa. Hãng phim cça b¡n chÉ ph£i ki¿m thêm 100 triÇu $ chi phí s£n xu¥t. Sau ó chúng tôi s½ l¥y 400 triÇu $ tiÁn vay cho công ty b¡n à bi¿n chúng thành cÕ phi¿u, vÛi mÇnh giá m×i cÕ phi¿u là 1000 $, mà tôi hay b¡n Áu có thà mua. Lãi téc và tiÁn vÑn cça các cÕ phi¿u này s½ °ãc chi tr£ bßi hoá ¡n mua phim khi bÙ phim °ãc trình chi¿u. Presto, hãng phim cça b¡n, không có Óng vÑn tín dång nào và chÉ có mÙt l°ãng vÑn nhÏ, ã có tiÁn à làm phim vÛi sÑ vÑn mà không thà nào có °ãc të ngân hàng, và b¡n nhà §u t° mua mÙt ph§n cça nó và ki¿m °ãc mÙt chút lãi téc cao h¡n b¡n có të lãi su¥t ngân hàng. ó chính là cách théc ho¡t Ùng cça nó. Khi nào b¡n làm viÇc, s£n xu¥t hay thñc hiÇn s£n xu¥t, dòng ch£y tiÁn tÇ s½ °ãc dñ báo b±ng thÑng kê hÍc trong mÙt giai o¡n, sau ó chúng tôi có thà bi¿n nhïng viÇc ó thành chéng khoán.

Không có v¥n Á gì cho dù là bán bánh phômai cça Mindy, th¿ ch¥p nhà, kh£ nng nh­n th» tín dång, nã khó òi, vÑn vay tñ Ùng, vÑn vay th°¡ng m¡i, sñ kiÇn Titanic, nã t­p oàn cça ng°Ýi Brazil, hoá ¡n cça chính phç Leban, tài chính xe h¡i cça General Motors hay dòng thu nh­p cça ngôi sao nh¡c rÑc David Bowie. Sñ iÁu phÑi vÑn càng ch£y nhiÁu giïa các quÑc gia, thì ng°Ýi ta càng °a ra nhiÁu thé à bán d°Ûi d¡ng cÕ phi¿u, trái phi¿u hay nhïng phát sinh khác.Xu h°Ûng chéng khoán hoá mÍi thé ã vÁ c¡ b£n làm thay Õi ·c iÃm cça thË tr°Ýng tín dång ,nhà kinh t¿ kó cñu cça PhÑ Wall là Henry Kanfman nói. DÅ dàng th¥y °ãc là t¡i sao. Trong quá khé, th¿ ch¥p nhà cça cha m¹ b¡n, vay xe h¡i, nã th» tín dång, b£o hiÃm nhân thÍ hay th­m chí là vÑn vay cho chính phç Brazil të ngân hàng cça cha m¹ b¡n không bao giÝ °ãc mua bán trên mÙt thË tr°Ýng mß. Chúng °ãc °a vào các sÕ sách cça ngân hàng cça cha m¹ b¡n hay cá công ty b£o hiÃm vÛi giá trË gÑc, và chúng th°Ýng không °ãc l°u trï trong các tÕ chéc nào khác d°Ûi d¡ng tài s£n cho ¿n khi chúng áo h¡n thanh toán. Nh°ng ¿n nhïng nm 1980, mÍi sñ xoay chuyÃn và t¥t c£ chúng Áu °ãc chéng khoán hoá, gói ghém l¡i vÛi nhau và °ãc bán d°Ûi d¡ng cÕ phi¿u cho b¡n , cho tôi và cho bà dì Bev cça tôi, chúng có thà °ãc buôn bán, và giá c£ cça chúng bi¿n Ùng hàng ngày trên thË tr°Ýng tuó thuÙc vào cách théc thà hiÇn cça các chéng khoán, vào các iÁu kiÇn chung cça thË tr°Ýng và tuó thuÙc vào tÉ giá cça lãi su¥t so sánh vÛi các tài s£n khác. HiÇu qu£ ròng, theo Kaufman, là sñ chéng khoán hoá ã mß ra nguÓn tài s£n thñc sñ tÛi hàng ngàn tÉ ôla thé mà tr°Ûc ó ch°a bao giÝ °ãc mua bán ho·c tr°Ûc ó có m¡ cing không ai ngh) là có thà bi¿n °ãc thành chéng khoán- là sñ thay Õi m¡nh m½ ghê gÛm cça tr¡ng thái thË tr°Ýng . T¥t c£ nhïng iÁu ó ã °ãc bÕ sung mÙt cách hãp lý và a d¡ng vào thË tr°Ýng t¡o cho M¡ng iÇn thêm r¥t nhiÁu thé h¡n tr°Ûc ây và ã bÕ sung vào ó mÙt y¿u tÑ bi¿n Ùng vÁ các tài s£n ch°a tëng °ãc em ra trao Õi buôn bán tr°Ûc ây.

Nhïng ng°Ýi có thà diÅn t£ tÑt nh¥t cho b¡n vÁ iÁu này chính là mÙt sÑ ng°Ýi éng §u trong M¡ng iÇn. HÍ nhÛ rõ vÁ nhïng gì ã diÅn ra trong thÝi kó cça nhïng ngày b¿ quan to£ c£ng cça thÝi Chi¿n tranh l¡nh. Leon Cooperman, cñu giám Ñc iÁu nghiên cça Goldman Sachs, và nay là mÙt nhà qu£n lý b£o vÇ vÑn cho chính hãng cça ông ta, Omega Advisors, nh¥n m¡nh vÛi tôi nm 1998 r±ng: Trong suÑt c£ sñ nghiÇp cça tôi t¡i Goldman Sachs të 1967 ¿n 1991 tôi ch³ng bao giÝ có mÙt chéng khoáng n°Ûc ngoài hay thË tr°Ýng phát triÃn ß n°Ûc ngoài. Bây giÝ tôi có hàng trm triÇu ôla r£i rác kh¯p Nga, Braxin, Argentina và Chile, và tôi luôn luôn ph£i lo l¯ng vÁ tÉ giá giïa Óng yen nh­t và dolla Mù. Hàng êm, tr°Ûc khi lên gi°Ýng i ngç tôi luôn hÏi tÉ giá giïa dolla và yen, và theo dõi ho¡t Ùng cça chÉ sÑ Nikkei, Hangseng. Chúng tôi ·t tiÁn trên t¥t c£ các thË tr°Ýng ó. Ngay lúc này ông Paul ang éng ±ng kia, à theo dõi Óng dollar Canada ( ông ta chÉ vào mÙt trong các th°¡ng gia cça ông ta , ng°Ýi ang chm chú vào máy tính c§m tay à theo dõi các méc giá thñc cça t¥t c£ các chéng khoán chç y¿u và chÉ sÑ chéng khoán) ,Chúng tôi ·t tiÁn ß kh¯p n¡i. Tôi ch³ng ph£i lo l¯ng vÁ b¥t cé iÁu gì n¿u là hai m°¡i nm tr°Ûc ây. Bây giÝ tôi ph£i lo l¯ng vÁ t¥t c£ nhïng iÁu ó .

Sau ó Cooperman l¥y ra mÙt b£n cça t¡p chí PhÑ Wall ngày hôm ó và b¯t §u Íc ra các kho£n ·t khác nhau mà ông ta có thà làm: Hãy xem ây này& Dollar Châu Âu, trái phi¿u kho b¡c Mù, B£ng Anh, ­u t°¡ng, d§u lía, trái khoán công ty, trái khoán trñc ti¿p& Khi tôi éng lên à ra ngoài lúc sau, ông ta v«n ang chm chú Íc danh sách.

Sñ a d¡ng cça các công cå §u t° và các c¡ hÙi là thé trÝi cho Ñi vÛi các n°Ûc ang phát triÃn, các n°Ûc phát triÃn và các công ty ang phát triÃn.Nó cho phép mÙt sÑ n°Ûc hay công ty trong ó tng tr°ßng vÛi tÑc Ù ch°a tëng t°ßng t°ãng °ãc tr°Ûc ây. TÝ The Economist mÙt l§n ã quan sát: Các n°Ûc nghèo, vÛi nhu c§u vÑn §u t° lÛn, không còn bË thui chÙt vì thi¿u vÑn nïa. Nhïng ng°Ýi ti¿t kiÇm không còn h¡n ch¿ trong thË tr°Ýng cça hÍ nïa, mà giÝ ây hÍ có thà tìm ki¿m c¡ hÙi §u t° có thà em l¡i lãi su¥t cao trên kh¯p th¿ giÛi (25, tháng 10 nm 1997). Ngày nay, m×i gia ình có tiÁn d° ß Mù Áu òi hÏi có ít nh¥t mÙt lña chÍn §u t° ß thË tr°Ýng mÛi bên ngoài.

Khi b¡n có r¥t nhiÁu s£n ph©m, vÛi r¥t nhiÁu thông tin luôn có sµn vÛi mÙt tÑc Ù cao nh° v­y, kh£ nng có °ãc mÙt chút c¡nh tranh và n¯m b¯t c¡ hÙi tr°Ûc nhïng ng°Ýi khác cça b¡n trß nên ngày càng nhÏ h¡n. Bßi th¿ các nhà §u t° ph£i làm t¥t c£ nh±m tìm ra mÙt chút lãi th¿ à có thà ti¿n quân trên kh¯p thË tr°Ýng.

Khi tôi gia nh­p Goldman Sachs nm 1997, Cooperman nh¯c l¡i. Tôi éng §u viÇc nghiên céu và tôi m°Ûn nhà phân tích. Nhïng ngày ó, mÙt nhà phân tích iÃn hình có thà theo dõi 75 công ty và có thà tÛi sáu nÁn công nghiÇp khác nhau. G§n ây tôi có dËp nói chuyÇn vÛi mÙt nhà phân tích mà tôi ã thuê l¡i të hÓi ó và ông ta nói vÛi tôi r±ng bây giÝ ông ta ã làm viÇc quá séc bßi ông ta ph£i theo dõi 12 công ty. Tôi chÉ c°Ýi. ChÉ có 12 công ty thôi °? Nh°ng bây giÝ viÇc ph£i nhìn vào 12 công ty này mÙt cách sâu s¯c h¡n nhiÁu nh±m à có °ãc chút °u th¿ ã chi¿m trÍn thÝi gian làm viÇc cça ông ta. VÛi sÑ liÇu vÁ kinh t¿ cing t°¡ng tñ. (Trong quá khé) khi chính phç °a ra con sÑ nhïng ng°Ýi th¥t nghiÇp b¥t kó ai Áu chú ý xem tÉ lÇ th¥t nghiÇp là bao nhiêu. Sau ó hÍ b¯t §u nhìn xuÑng bên d°Ûi con sÑ chung chung ó ß nhïng con sÑ vÁ b£ng l°¡ng xem tÕng l°¡ng tng hay gi£m? bßi vì iÁu ó có thà biÃu thË iÁu gì ó (ch¯c ch¯n vÛi b¡n là nh° v­y). Sau ó hÍ b¯t §u nhìn vào c¥u thành cça nhïng sÑ liÇu b£ng l°¡ng. Ng°Ýi nào tng l°¡ng, ng°Ýi nào gi£m l°¡ng và iÁu ó nói lên cái gì Ñi vÛi b¡n? TÕng khÑi l°ãng công viÇc mà b¡n ph£i làm à có chút c¡ hÙi ki¿m ra tiÁn hiÇn nay lÛn h¡n r¥t nhiÁu so vÛi mÙt lo¡t nhïng công viÇc kà trên.

Tôi có bi¿t mÙt nhà th°¡ng m¡i vÁ b£o bÍc vÑn , ông ta ã bÏ ra hàng giÝ Ã nghiÁn ng«m vÁ dñ báo thÝi ti¿t. Dñ báo thÝi ti¿t °! Ông ta gi£i thích vÛi tôi: ý Ënh là à tìm ra nhïng xu h°Ûng b¥t th°Ýng và cách théc chúng £nh h°ßng ¿n các sÑ liÇu kinh t¿. Ch³ng h¡n, có mÙt sñ thñc hiÃn nhiên là viÇc chúng ta không có mùa ông trong nm 1998 có thà cho chúng ta mÙt nÁn kinh t¿ có v» m¡nh m½ h¡n là bình th°Ýng, vì th¿ tôi có thà tìm cách sí dång ki¿n théc này à hoàn toàn cá c°ãc Ñi vÛi nhïng iÁu x£y ra vÛi tÉ su¥t lãi nhu­n. Ho·c dña trên sñ thñc là chúng ta g·p ph£i mÙt tr­n m°a låt khçng khi¿p ß BÝ biÃn Phía tây trong vòng chính xác là mÙt tu§n khi chính phç thu th­p các sÑ liÇu kinh t¿ trên nhïng thÑng kê chính, tÉ då nh° chÉ sÑ giá c£ tiêu dùng. Khi các sÑ liÇu kinh t¿ này t°¡ng Ñi ç, mÙt vài tr­n m°a lÛn úng lúc t¡i mÙt bang chính, nh° Caliphornia, có thà làm cho các sÑ liÇu thÑng kê khác nhau.Nh° v­y tôi có thà nói: Này, cÕ phi¿u cça Home Depot, tÕ chéc bán t¥t c£ các s£n ph©m dùng à sía chïa nhà, có thà ki¿m lÝi nhÝ m°a to và bão táp ¥y . Hay tôi có thà th¥y là khi x£y ra bão tuy¿t lÛn , úng lúc chính phç °a ra con sÑ th¥t nghiÇp. Và iÁu ó có thà d«n tôi tÛi k¿t lu­n r±ng thñc sñ có mÙt tia sáng loé lên giïa các con sÑ ó. Có thà mÍi ng°Ýi ang mong ãi có thêm 250.000 viÇc làm phi nông nghiÇp, nh°ng do lý do thÝi ti¿t, con sÑ này thñc sñ chÉ là 150.000 viÇc làm mÛi, të ó có ý ki¿n cho r±ng nÁn kinh t¿ có thà ang ch­m l¡i và y¿u h¡n so vÛi nhïng gì ng°Ýi ta ã ngh), nh°ng trên thñc t¿ không ph£i nh° v­y, bßi vì con sÑ ó bË £nh h°ßng bßi sñ b¥t th°Ýng cça thÝi ti¿t. Nh°ng bßi vì các con sÑ °ãc °a ra theo cách théc mà b¡n bi¿t r±ng mÍi ng°Ýi có thà k¿t lu­n r±ng nÁn kinh t¿ có thà ch­m l¡i và méc lãi su¥t có thà th¥p xuÑng, và nh° v­y §u t° chéng khoán là tÑt. Vì th¿ b¡n có thà tng sÑ cÕ phi¿u tuó theo con sÑ th¥t nghiÇp b±ng cách dña vào dñ báo thÝi ti¿t-tng l°ãng cÕ phi¿u lên khi con sÑ th¥t nghiÇp cao h¡n dñ ki¿n, và bán cÕ phi¿u ra nhanh chóng sau ó tr°Ûc khi con sÑ phåc hÓi vào tháng sau, bßi vì iÁu ó s½ chÉ ra r±ng con sÑ cça tháng tr°Ûc chÉ là do sñ b¥t th°Ýng cça thÝi ti¿t. ó chính là mÙt c¡ hÙi à ki¿m vài ôla të viÇc chÉ dña trên dñ báo thÝi ti¿t. B¡n có thà dùng thÝi ti¿t theo cách ó à §u c¡ vào t°¡ng lai cça d§u, khí Ñt hay lãi su¥t, iÇn nng, khí ga tñ nhiên, chÉ sÑ giá tiêu dùng, ­u, ga, Óng, vàng, b¡c,&

NhiÁu thË tr°Ýng, nhiÁu thông tin, thì có ít lãi th¿. Vì th¿ khi t¥t c£ mÍi viÇc khác Áu th¥t b¡i, ëng có gÍi ng°Ýi môi giÛi chéng khoán vÙi, mà hãy hoÉ nhà dñ báo thÝi ti¿t.

à ki¿m tiÁn trong nhïng lo¡i thË tr°Ýng này, nhïng con bò sëng ng¯n không chÉ c§n chút °u th¿ ó; mà hÍ cing c§n ·t cá lÛn h¡n lên Énh §u. T°ßng t°ãng xem mÙt t÷ ôla ch¥t Ñng lên §u và b¡n có ý ki¿n úng. Các nhà qu£n lý vÑn th°Ýng làm iÁu ó b±ng cách thuê các s£n ph©m kó l¡ cça th°¡ng m¡i - Õi chác,dñ báo,xúc ti¿n, lña chÍn, phát sinh và chÉ sÑ và sau ó b©y chúng lên b±ng cách vay thêm sÑ tiÁn th­m chí còn cao h¡n sÑ tiÁn mà các nhà §u t° °a cho hÍ nh±m mß rÙng m×i kho£n mà hÍ ã ·t c°ãc. iÁu ó góp ph§n vào sñ tng vÍt cça khÑi l°ãng giao dËch t¡o ra m×i ngày trên toàn th¿ giÛi. ß c°¡ng vË là nhà qu£n lý vÑn, khi b¡n th¯ng, b¡n th¯ng r¥t lÛn, và khi b¡n thua, b¡n cing thua r¥t lÛn. ó chính là lý do t¡i sao nhïng nm g§n ây chúng ta ã th¥y các nhà môi giÛi (Ngân hàng Barings là ví då iÃn hình nh¥t) bË h¡ bÇ bßi viÇc ·t cá cça mÙt nhà môi giÛi chéng khoán sí dång òn b©y. ó cing là sñ phóng ¡i cça cú qu«y uôi cça con Khçng long b¡o chúa. MÙt ng°Ýi b¡n cça tôi ß mÙt Ngân hàng §u t° chính cça Mù nói vÛi tôi r±ng mÙt khách hàng cça ngân hàng có vÑn trong tay 200 triÇu ôla vÑn c¡ b£n. B±ng phép m§u cça òn b©y, vÑn này ã tng lên 900 triÇu ôla b±ng cÕ phi¿u Nga và 5 tÉ ôla cÕ phi¿u Sallie Mae (Là nhïng cÕ phi¿u t¡o ra b±ng cách nhóm l¡i các kho£n vay cça sinh viên Mù). Khi Nga khçng ho£ng vào tháng 8 nm 1998, nguÓn vÑn này ã m¥t i t¥t c£ ß Nga. V­y iÁu gì ã diÅn ra ? HÍ Ùt nhiên bán i mÙt tÉ lÇ r¥t lÛn cça cÕ phi¿u vay sinh viên Mù à bù ¯p thua l× ß Nga, làm cho thË tr°Ýng cÕ phi¿u vÑn vay sinh viên Mù l­p téc Õ nhào và làm phá hu÷ mÙt vài vË trí cça b¡n tôi trong thË tr°Ýng ó, trong khi ch³ng làm °ãc iÁu gì ß Nga.

GiÏ ñng théc n cça b§y không chÉ a d¡ng h¡n, mà b£n thân b§y àn cing v­y, ·c biÇt là vÛi bò sëng ng¯n. Nh° Kaufman chÉ rõ: Séc n·ng t°¡ng Ñi cça các ngân hàng th°¡ng m¡i truyÁn thÑng, ti¿t kiÇm và vÑn vay, và các công ty b£o hiÃm ã bË m¥t tín nhiÇm. Thay vào ó, mÙt lo¡i thành viên tham gia mÛi mang tính tÕ chéc ã dành l¥y vË trí éng §u. Các tÕ chéc này khác biÇt bßi t§m quan trÍng cça nó trong ho¡t Ùng §u t° ng¯n h¡n, viÇc sí dång m¡nh òn b©y, và kh£ nng tham gia và rút khÏi thË tr°Ýng, dù là cÕ ph§n không có lãi cÑ Ënh, trái khoán, tiÁn tÇ hay hàng hoá, ß b¥t cé n¡i âu mà hÍ cho r±ng lãi su¥t là cao nh¥t. iÃn hình nh¥t cho nhóm tham gia mÛi này là thé °ãc gÍi là sñ b£o bÍc vÑn, nó có thà t­p hãp °ãc l°ãng vÑn tiÁn m·t lÛn të các cá nhân và các tÕ chéc giàu có, sau ó khu¿ch ¡i kho£n vÑn chung này b±ng cách vay ngân hàng à ·t vào nhïng n¡i rçi ro cao và lãi nhu­n cao vÁ tiÁn tÇ, chéng khoán và trái khoán kh¯p trên th¿ giÛi. Nh°ng theo nhïng gì x£y ra trong nhïng nm g§n ây, Kaufman nh¥n m¡nh, là nhiÁu ngân hàng lÛn, hãng môi giÛi chéng khoán, ngân hàng §u t°, công ty b£o hiÃm, phòng ngân khÑ t­p oàn cça các công ty a quÑc gia chç y¿u và th­m chí là phòng th°¡ng m¡i cça các ngân hàng trung °¡ng chç y¿u trên th¿ giÛi ã c£m thâý sñ c§n thi¿t ph£i thi¿t l­p các ho¡t Ùng th°¡ng m¡i mang tính ch¥t b£o bÍc vÑn cho riêng mình. Không hi¿m các ngân hàng §u t° lÛn trß thành nhïng ng°Ýi buôn chéng khoán b±ng các ho¡t Ùng th°¡ng m¡i vÁ b£o bÍc vÑn hay b¯t ch°Ûc các ho¡t Ùng b£o bÍc vÑn vÛi các ho¡t Ùng th°¡ng m¡i riêng cça hÍ.

D) nhiên, sñ ngn ch·n càng gi£m xuÑng, thì càng có thêm nhiÁu ng°Ýi b¯t §u lang thang vào các khu vñc mà hÍ không bi¿t chút gì vÁ khu vñc ó. T°ßng t°ãng r±ng nó ho¡t Ùng nh° sau: Ngân hàng cho vay và ti¿t kiÇm Nông dân Thái nh­n °ãc lÝi kêu gÍi të vn phòng Bangkok cça Ngân hàng §u t° First Global, có trå sß t¡i £o Cayman, và hÍ nói: Này, các anh r¥t nên làm trái khoán Nga. HÍ ang tr£ 20% ¥y, và th­m chí n¿u Óng rúp gi£m giá nhiÁu, thì các anh v«n có thà g·p may . B¥t thình lình, ngân hàng Ti¿t kiÇm và cho vay cça Nông dân Thái tham gia tÛi 20 triÇu USD vào trái khoán Nga, và khi nhïng trái khoán này °ãc mua ç, thì mÙt ngân hàng °ãc thuê à t¡o vÑn vay cho nhïng ng°Ýi nông dân Thái bË phá s£n. C£ th¿ giÛi ã b¥t ngÝ và ng¡c nhiên vÛi viÇc có r¥t nhiÁu ngân hàng cça Hàn quÑc ã giï trái khoán Nga khi Nga b¯t §u suy såp kinh t¿ nm 1998. Khi tín dång trß nên dÅ có xu h°Ûng t¥t y¿u x£y ra s½ là: gã khÝ ß bên rìa , là ng°Ýi không bao giÝ có tiÁn trong nhïng khi suy thoái hay th­n trÍng, và có thà ki¿m tiÁn të các nhà §u t° và các ngân hàng, và ·t tiÁn theo các tay ch¡i lÛn. Nhïng gã khÝ ngoài lÁ này th­t sñ có thà phóng ¡i sñ £nh h°ßng trong thË tr°Ýng th¿ giÛi.

Thêm vào ó, vÛi viÇc Siêu thË tr°Ýng khi¿n cho §u t° toàn c§u nhanh và dÅ nh° th¿, ngày nay b¡n có thà làm các công viÇc ó të máy vi tính ß nhà, sí dång mÙt sÑ miÁn môi giÛi kì diÇu trên Internet. Bßi vì viÇc §u t° toàn c§u trß nên dÅ dàng và kh£ thi h¡n, nó khi¿n ng°Ýi ta bË ru ngç vÛi ý ngh) r±ng t¥t c£ các thË tr°Ýng trên th¿ giÛi Áu ho¡t Ùng nh° PhÑ Wall. Nh° Phó tÕng th° ký Kho b¡c Hoakó, ông Larry Summers ã nói: Nó cing nh° là khi b¡n xây xong các °Ýng xa lÙ tÑt h¡n, thì ng°Ýi ta s½ có xu h°Ûng ch¡y xe nhanh h¡n. Và thñc sñ có thêm nhiÁu ng°Ýi h¡n g·p tai n¡n xe h¡i trên các con °Ýng xa lÙ mÛi này, bßi vì hÍ m¯c l×i khi nh­n Ënh tÑc Ù lái xe cça hÍ là bao nhiêu, và hÍ g·p tai n¡n cing nhanh h¡n.

Vì v­y Ngân hàng §u t° First Global kêu gÍi ngân hàng Cho vay và Ti¿t kiÇm cça Nông dân Thái: Ông thñc sñ nên §u t° vào trái khoán ThÕ nh) kó. Ông có thà phát tài ngay bây giÝ ¥y . Ngân hàng Thái tr£ lÝi, Trái khoán ThÕ nh) kó tr£ tÛi 25%, ph£i không? Tôi không bi¿t là ß ThÕ nh) kì có thË tr°Ýng chéng khoán. Ch¯c ch¯n. Tôi s½ làm vài triÇu, n¿u ông nói nh° v­y. Nh°ng ây mÛi là khó khn. Khi ng°Ýi ta nghe thË tr°Ýng chéng khoán ThÕ nh) kì , hÍ ngh) Ó, PhÑ Wall có thË tr°Ýng chéng khoán, Frankfurt có thË tr°Ýng chéng khoán, Tokyo có thË tr°Ýng chéng khoán và bây giÝ ThÕ nh) kó có thË tr°Ýng chéng khoán. TuyÇt vÝi quá . Nh°ng trong khi ó thË tr°Ýng chéng khoán ThÕ nh) kì có thà chÉ quàng qu¡c nh° mÙt thË tr°Ýng, ho¡t Ùng và ngó trông giÑng mÙt thË tr°Ýng, nó ch³ng có gì giÑng °ãc nh° thË tr°Ýng chéng khoán PhÑ Wall. Và b¡n phát hiÇn ra iÁu ó khi trái khoán ThÕ nh) kì cça b¡n xuÑng giá và b¡n muÑn bán i. ó cing là khi b¡n phát hiÇn ra r±ng thË tr°Ýng ThÕ nh) kì r¥t nhÏ ¿n méc khi chÉ có mÙt vài ng°Ýi tham gia muÑn bán chéng khoán, ch³ng có ng°Ýi mua, nên không có kh£ nng thanh toán và do ó không có lÑi thoát. Nh° Kaufman ã nói, toàn c§u hoá các thË tr°Ýng t¡o ra £o giác là t¥t c£ các thË tr°Ýng Áu hiÇu qu£, có kh£ nng thanh toán, và cân Ñi , là m×i thË tr°Ýng Áu có thông tin hoàn h£o và minh b¡ch. Còn khuya mÛi th¿. Hãy ngh) vÁ iÁu này: TÕng giá trË cça các cÕ phi¿u Microsoft ngày nay là 380 tÉ USD. Nh° th¿ riêng chéng khoán cça Mù ã giá trË h¡n t¥t c£ các chéng khoán cça các thË tr°Ýng chéng khoán ang phát triÃn trên kh¯p th¿ giÛi t­p hãp l¡i vÛi nhau.

Ngày nay, không chÉ có nhiÁu các ông lÛn tham gia vào cuÙc ch¡i, mà nhiÁu ông nhÏ cing tham gia. Nm 1980, 4,6 triÇu hÙ gia ình Mù giï cÕ ph§n vÑn góp. Ngày nay, theo ViÇn §u t° Công ty, trên 60 triÇu ng°Ýi Mù trong 37 triÇu hÙ gia ình §u t° vào vÑn góp, kà c£ trñc ti¿p hay qua ch°¡ng trình trã c¥p l°¡ng h°u. Tài s£n vÑn góp cça ch°¡ng trình h°u trí, nh° IRA, tng të 412 tÉ ôla nm 1992 tÛi 1.600 tÉ ôla nm 1997. VÛi các tài s£n vÑn góp này, kho£ng 10% °ãc §u t° vào chéng khoán toàn c§u. L§n §u tiên trong lËch sí Mù c£ Joe Six-pack và tÉ phú Bob cùng theo dõi CNBC à xem cÕ ph§n cça hÍ trên thË tr°Ýng. Qu£ v­y, trong mÙt buÕi qu£ng cáo cça Charles Schwab nm 1998, hãng môi giÛi chéng khoán chi¿t kh¥u, có chi¿u mÙt c·p vã chÓng trung l°u, Marion và Rick, ang ngÓi trên ivng và nói vÁ kó nghÉ hè.

Marion: Khi chúng tôi i du lËch dÍc trên ¥t n°Ûc và dëng chân t¡i mÙt n¡i, ß ó có Kênh giao dËch. Chúng tôi b¯t §u theo dõi thË tr°Ýng ang såt gi£m và chúng tôi nói r±ng chúng tôi muÑn mua mÙt ít chéng khoán, và ngay trên °Ýng, chúng tôi gÍi cho&

Rick ti¿p lÝi: GÍi cho Schwab bßi vì chúng tôi không có modem k¿t nÑi trong xe, nên chúng tôi không giao dËch qua m¡ng °ãc. Chúng tôi ß âu?

Marion: Utah .

Rick: Utah?

Marion: Chúng tôi ã ß Utah

Rick: Nói chuyÇn vÛi Schwab b±ng iÇn tho¡i di Ùng

Marion: Thí xem xem có °ãc không&

Rick: Mua chéng khoán. Và th­t là vui v». Chúng tôi ã mua °ãc& và sau ó chúng tôi chui vào xe, phóng i ti¿p .

Marion: Và nhïng th°¡ng vå ó ã có k¿t qu£ tÑt .

Rich và Marion, hoan ngênh M¡ng iÇn. Tôi r¥t hài lòng vÛi k¿t qu£ cça hÍ, nh°ng sñ th­t là sñ gia tng cça các công cå §u t° ã ru ngç r¥t nhiÁu ng°Ýi nh° Rick và Marion vào các thË tr°Ýng mà hÍ không hÁ có kinh nghiÇm. Tôi không thà chéng minh, nh°ng tôi có thà oán °ãc r±ng tr°Ûc ây trong lËch sí ch°a bao giÝ có nhiÁu ng°Ýi §u t° nhiÁu tiÁn vào nhiÁu n¡i mà hÍ không bi¿t °ãc c£ vË trí trên b£n Ó. Nh° Leon Cooperman ã chÉ rõ: Nm nm tr°Ûc, ng°Ýi ta th°Ýng dùng tiÁn ti¿t kiÇm cça mình à mua Trái phi¿u kho b¡c, à ch¯c ch¯n r±ng không bË m¥t thu nh­p hÍ ra mua trái khoán. Và vÛi ng°Ýi mua trái khoán, bßi vì hÍ sµn sàng nh­n thêm chút rçi ro à có thêm chút lãi nhu­n, nên hÍ ra n°Ûc ngoài à mua trái khoán cça các thË tr°Ýng ang phát triÃn, të nhïng n¡i nh° Nga hay Brazil, và ng°Ýi th°Ýng mua trái khoán cça các thË tr°Ýng ang phát triÃn bây giÝ ã i mua chéng khoán cça các thË tr°Ýng ang phát triÃn. iÁu ã x£y ra và ti¿p tåc x£y ra, là mÙt sÑ ng°Ýi b°Ûc chân lên b­c thang rçi ro s½ m¥t r¥t nhiÁu tiÁn và sau ó hÍ s½ chùn l¡i.

Sñ hoà nh­p toàn c§u ã nh±m vào giáo dåc. NhÝ có toàn c§u hoá, t¥t c£ chúng ta Áu bi¿t vÁ nhau h¡n tr°Ûc, nh°ng chúng ta v«n ch°a bi¿t nhiÁu vÁ nhau. iÁu áng lo ng¡i là sñ a d¡ng cça nhïng ng°Ýi tham gia M¡ng iÇn rÙng lÛn ¿n méc không chÉ có ông nha s) ß New Jersey không bi¿t gì vÁ nhïng gì ang diÅn ra, mà c£ mÙt sÑ ng°Ýi ho¡t Ùng ß thË tr°Ýng vÑn ang phát triÃn quy mô lÛn cing th¿. Trích d«n thú vË cça tôi nói vÁ mÙt nhà qu£n lý b£o bÍc vÑn không bi¿t rõ danh tinh , th°Ýng °ãc gÍi là Moises Naim, chç bút cça t¡p chí Chính sách Ñi ngo¡i, sau cuÙc khçng ho£ng nã nm 1995 ß Mehico: Chúng ta ã ¿n Mù Latin mà không hÁ bi¿t gì vÁ n¡i này. GiÝ ây khi chúng ta rÝi khÏi nó chúng ta cing không bi¿t gì vÁ nó .

Trong khi chúng ta v«n ang ti¿p tåc chç Á vÁ sñ a d¡ng cça M¡ng iÇn, có mÙt iÁu quan trÍng chúng ta c§n tâm niÇm M¡ng iÇn không ph£i là mÙt lñc l°ãng ngo¡i sinh. Nó không chÉ hãp thành bßi các nguÓn vÑn tiÁn tÇ të bên ngoài, các nhà §u t° Internet të n°Ûc ngoài và các Siêu thË tr°Ýng xa xôi. Nó còn °ãc t¡o ra do chính Ëa ph°¡ng cça các n°Ûc mß cía à tham gia m¡ng iÇn. iÁu t¡o ra séc m¡nh cho M¡ng iÇn thñc sñ không ph£i là khi sñ iÁu khiÃn vÑn ß mÙt n°Ûc khi¿n cho ng°Ýi n°Ûc ngoài có thà dÅ dàng thâm nh­p vào và mua bán tiÁn tÇ, chéng khoán và trái phi¿u. Sñ th­t là phía Ëa ph°¡ng dÅ dàng có thà ra ngoài. MÙt bí m­t lÛn nh¥t ch°a °ãc nói ¿n cça M¡ng iÇn là t¥t c£ sñ rÑi lo¡n không b¯t §u do sñ b£o bÍc vÑn cça PhÑ Wall hay ngân hàng lÛn ß Frankfurt. Mà chúng b¯t §u bßi nhà ngân hàng Ëa ph°¡ng, nhà tài chính Ëa ph°¡ng hay nhà qu£n lý tiÁn tÇ Ëa ph°¡ng di chuyÃn tiÁn cça hÍ ra khÏi ¥t n°Ûc b±ng cách chuyÃn Õi tiÁn nÙi tÇ ra Óng ôla hay ·t cá (trong thÝi gian ng¯n) chính Óng tiÁn cça n°Ûc mình t¡i thË tr°Ýng n°Ûc ngoài. Nghiên céu nm 1998 cça IMF B£o bÍc vÑn và Sñ v­n Ùng cça thË tr°Ýng tài chính °a ra các phân tích th­n trÍng vÁ cuÙc khçng ho£ng Óng Peso nm 1994-95 ã cho th¥y r±ng các c° dân Ëa ph°¡ng và các nhà §u t° không të quÑc t¿ ã óng vai trò quan trÍng trong cuÙc khçng ho£ng. Trong mÙt th¿ giÛi cça thË tr°Ýng tài chính, IMF k¿t lu­n nh° sau: Các nhà §u t° n°Ûc ngoài qu£n lý nhiÁu ch°¡ng trình quÑc t¿ a d¡ng khác nhau có thà th¥y là r¥t khó giï °ãc sñ bình ³ng giïa hàng trm quÑc gia. ThË tr°Ýng phát triÃn càng nhÏ, càng ít lãi ích cho các nhà §u t° lÛn tham gia. Bßi v­y, các c° dân trong n°Ûc vÛi lãi th¿ t°¡ng Ñi vÁ thâm nh­p và xí lý các thông tin liên quan vÛi thË tr°Ýng th°Ýng là là ng°Ýi §u tiên t¡o l­p vË trí chÑng l¡i Óng tiÁn cÑ Ënh. Và sñ tái iÁu chÉnh cça thË tr°Ýng tài chính trong n°Ûc và các giao dËch tài chính quÑc t¿, bË ngn c¥m ho¡t Ùng trong mÙt thÝi gian dài bßi các c° dân Ëa ph°¡ng, càng t¡o iÁu kiÇn dÅ dàng h¡n cho hÍ.Nói mÙt cách khác,ó là các nhà tài chính Mehico, các nhà §u c¡ Ëa ph°¡ng Indonesia, các nhà ngân hàng Thái chính là nhïng ng°Ýi khßi §u cho sñ rÑi lo¡n cça Óng nÙi tÇ cça hÍ, các chéng khoán và trái khoán cça hÍ cùng vÛi toàn bÙ M¡ng iÇn có liên quan. Và d) nhiên iÁu ó là có ý ngh)a, bßi vì ng°Ýi Ëa ph°¡ng h§u h¿t luôn °ãc thông báo tÑt h¡n thông qua gia ình, b¡n bè và các quan hÇ kinh doanh vÁ nhïng gì thñc sñ s¯p diÅn ra trong n°Ûc cça hÍ và do ó hÍ là nhïng ng°Ýi §u tiên di chuyÃn ¿n nhïng n¡i an toàn. Và ngày nay hÍ có thà làm °ãc iÁu ó mÙt cách dÅ dàng không c§n ph£i buôn l­u tiÁn ra n°Ûc ngoài hay nhÝ b¡n bè mß tài kho£n ngân hàng n°Ûc ngoài cho hÍ, nh° các tr°Ýng hãp liên quan ¿n sñ iÁu khiÃn vÑn x£y ra trong quá khé.

Richard Medley, nhà chính trË và là nhà phân tích rçi ro kinh doanh cho nhiÁu ngân hàng quÑc t¿ và b£o trã vÑn, nói cho tôi r±ng ông ta b¯t §u c£nh báo cho khách hàng cça mình vÁ kh£ nng su thoái thË tr°Ýng và tiÁn tÇ Châu á kho£ng 5 tháng tr°Ûc khi nó thñc sñ diÅn ra trong nm 1997, không ph£i bßi vì ông là mÙt thiên tài mà bßi vì ông ã nghe ngóng diÅn bi¿n cça m¡ng Ëa ph°¡ng: iÁu §u tiên tôi ki¿m , ông gi£i thích là khi các tÕ chéc tài chính Ëa ph°¡ng c§n vÑn vay n°Ûc ngoài thay vì tiÁn Ëa ph°¡ng cça hÍ. N¿u mÙt ngân hàng Thái không cho nhà kinh doanh Thái vay Óng Baht, mà thay vào ó l¡i cho vay b±ng Óng dola ho·c Óng yên, iÁu ó có ngh)a là ông ta bi¿t có v¥n Á x£y ra vÛi Óng tiÁn cça Thái và nó có thà s½ không còn giï °ãc giá trË. B¡n ph£i dña vào lo¡i b±ng chéng mang tính giai tho¡i này, bßi vì ß nhiÁu n°Ûc các sÑ liÇu kinh t¿ Áu ch­m pha.Trong các nÁn kinh t¿ cá thà hoá cao, nh° các n°Ûc Châu á, tôi luôn cho r±ng ng°Ýi Ëa ph°¡ng bi¿t rõ h¡n tôi .

Chính phç Trung quÑc ã không tÏ ý sµn sàng hoàn toàn bi¿n Óng tiÁn cça hÍ thành tiÁn tÇ 100% chuyÃn Õi, nh° nhïng n°Ûc láng giÁng cça hÍ ã tëng làm, không chÉ là bßi vì hÍ sã r±ng hÍ không thà kiÃm soát °ãc §u t° të n°Ûc ngoài vào, mà còn là vì hÍ lo sã không thà kiÃm soát °ãc tiÁn chuyÃn ra n°Ûc ngoài cça công dân Trung quÑc. HÍ có lý do úng:ã có sñ tÓn t¡i cça mÙt chã en §u c¡ nhân dân tÇ t¡i Trung quÑc. MÙt phóng viên iÇn báo tài chính Mù ß Th°ãng h£i ã kà cho tôi nghe vÁ mÙt cuÙc àm tho¡i giïa ông và mÙt ng°Ýi b¡n Trung quÑc, ông này ã phàn nàn vÁ âm m°u cça các chç ngân hàng Ph°¡ng Tây và các nhà b£o hÙ vÑn vÁ viÇc bán tiÁn ra Thái Lan, Malaysia, Nam TriÁu Tiên và Indonesia trong cuÙc khçng ho£ng kinh t¿ 1997-1998 ß ông nam á.

Sao hÍ l¡i làm v­y vÛi chúng tôi? nhà kinh doanh Trung QuÑc hÏi nhà báo Mù.

Hãy nói cho tôi xem nhà báo Mù tr£ lÝi, Các ông có bán Nhân dân tÇ Ã mua ôla Mù sau ó không?

úng, tôi có , nhà kinh doanh Trung quÑc thëa nh­n. Tôi ã có mÙt chút lo ng¡i vÁ tình hình lúc ó .

Hãy nhÛ: Khi M¡ng iÇn b¯t §u rÑi lo¡n, k» nÕi lo¡n §u tiên luôn luôn là nhïng ng°Ýi ß Ëa ph°¡ng.

M¡ng iÇn không chÉ to lÛn và a d¡ng h¡n nhiÁu so vÛi tr°Ûc ây mà nó còn nhanh h¡n r¥t nhiÁu. Joseph Sassoon, mÙt Ñi tác cça vn phòng Goldman Sachs s London, ã tham gia trß l¡i vào M¡ng iÇn nm 1982. ß London nm 1982, bßi vì chúng tôi sÛm h¡n New York 5 hay 6 ti¿ng theo múi giÝ, nên chúng tôi th°Ýng không thà bi¿t °ãc bao giÝ thË tr°Ýng DowJohn óng cía ß New York cho ¿n t­n sáng hôm sau mÙt l§n ông ta nói vÛi tôi nh° v­y. MÙt sÑ ng°Ýi có máy Quotron, nh°ng chÉ có v­y. Khi ó, các nhân viên cça Goldman Sachs qu£ là thông minh bßi vì mÙt sÑ k» ß Vn phòng New York mÙt hôm ã nh­n ra r±ng, hÍ có thà thuê mÙt th±ng nhÏ ¿n vn phòng vào 3 giÝ 30 sáng (giÝ New York). éa tr» có thà l¥y 1 b£n sao cça 2 cÙt chç chÑt cça t¡p chí PhÑ Wall là L¯ng nghe trên phÑ và Theo sát thË tr°Ýng - các cÙt h°Ûng d«n kinh doanh chéng khoán th°Ýng xuyên thay Õi thË tr°Ýng sau ó, gíi ngay thông tin ¿n London. iÁu ó khi¿n chúng tôi có 4 giÝ làm viÇc nhanh tr°Ûc t¥t c£ các hãng môi giÛi chéng khoán London. Vì th¿, chúng tôi có thà chuyÃn các cÕ phi¿u cho khách hàng cça chúng tôi mà ã °ãc chào hàng ß New York tr°Ûc khi các Ñi thç c¡nh tranh cça chúng tôi n¯m °ãc thông tin, bßi vì hÍ v«n ang ãi cho ¿n khi các vn phòng ß New York mß cía tr°Ûc khi có tÝ t¡p chí. iÁu ó khi¿n hÍ m¥t mÙt kho£ng thÝi gian à lÍc ra nhïng gì hÍ Ënh làm. ¥y là nm 1982 ché bây giÝ mà tôi nói v¡i mÍi ng°Ýi quanh vn phòng vÁ iÁu ó, hÍ s½ nhìn tôi nh° thà tôi ang kà chuyÇn vÁ BÑ già cho hÍ.

Không có gì khó hiÃu. T£n bÙ quanh 1 vn phòng tín dång ß New York ngày hôm nay, b¡n s½ they ng°Ýi ta tay mang nhïng màn hình theo dõi thË tr°Ýng theo khi i b¥t kó âu, chi¿c máy có thà kiÃm tra mÍi thË tr°Ýng, mÍi cÕ phi¿u hay trái phi¿u vào thÝi gian thñc t¿, nên hÍ có thà k¿t nÑi, th­m chí khi hÍ ang ß trong bÓn t¯m hay ß nhà mÙt mình. Các vòng quay ngày nay tr¡n tru ¿n méc mà các sÑ l°ãng khÕng lÓ cça cái mà nhà kinh t¿ hÍc David Halle gÍi là vÑn gipsy có thà di chuyÃn vòng quanh th¿ giÛi à khai thác c¡ hÙi mua bán ß b¥t kó n¡i nào, vÛi chi phí giao dËch thñc t¿ g§n nh° b±ng không, chi phí dËch chuyÃn g§n nh° b±ng không còn tÑc Ù là g§n nh° ngay l­p téc. Tr¡ng thái cça ho¡t Ùng này có thà °ãc tÕng k¿t b±ng mÙt dòng qu£ng cáo mà Credit Sussie/ First Boston b¯t §u cho ho¡t Ùng nm 1998 à giÛi thiÇu vÁ dËch vå cça hÍ, gÍi là dËch vå siêu c¥p, cung c¥p kh£ nng xí lý nhanh nh¥t cho b¥t cé th°¡ng vå nào t¡i các c¡ quan hÑi oái trên kh¯p th¿ giÛi. Qu£ng cáo nói: Giao dËch siêu c¥p: MÍi thË tr°Ýng, mÍi lúc, mÍi n¡i .

Nhân tÑ tÑc Ù này có thà tÑt và cing có thà là không tÑt. N¿u nh° M¡ng iÇn xâm nh­p vào con °Ýng cça b¡n, nó có thà chÉ trong chÑc lát trot hàng t÷, hàng t÷ ô la vào thË tr°Ýng cÕ phi¿u và trái phi¿u cça ¥t n°Ûc b¡n cing nh° rót trñc ti¿p vào các công x°ßng và nhà máy. ó là lý do t¡i sao càng ngày càng có nhiÁu quÑc gia quan tâm ¿n b¥t kó b°Ûc i nào à nÑi vào M¡ng iÇn. Nh°ng khi vì lý do kinh t¿, chính trË hay xã hÙi mà thË tr°Ýng ß mÙt n°Ûc trß nên không Õn Ënh hay là y¿u i, M¡ng iÇn có thà bi¿n Õi nhïng thé không tÑt nh°ng áng nh½ ra có giÛi h¡n cça thË tr°Ýng thành ra tÓi tÇ và c°Ýng iÇu h¡n, và nó cing có thà lan truyÁn sñ b¥t Õn Ënh nhanh h¡n giïa các thË tr°Ýng, và të thË tr°Ýng tÓi tÇ sang thË tr°Ýng tÑt.

Nh° Alan Greenspan ã tëng phát biÃu trong bài diÅn vn, viÇc toàn c§u hoá tài chính r¥t giÑng nhau (nó thúc ©y sñ phát triÃn m¡nh m½ cça dòng ch£y vÑn khu vñc t° nhân, nó cing chéng tÏ r±ng nhïng c£i ti¿n §y ý ngh)a vÁ vÑn trß thành nhïng món §u t° ngÛ ng©n). Chç tËch Quù dñ trï Liên bang bÕ sung thêm: Ai mà có thà t°ßng t°ãng r±ng méc Ù thua l× (1 t÷ ô) cça chÉ mÙt th°¡ng nhân sí dång các công nghÇ hiÇn ¡i mà có thà d«n ¿n sñ diÇt vong cça Baring nm 1995 ã k¿t thúc trên gi¥y tÝ môi tr°Ýng th°¡ng m¡i cça các th­p niên tr°Ûc ây. Rõ ràng, nng su¥t cça chúng ta trong viÇc t¡o ra thua l× ã c£i ti¿n vÁ l°ãng trong nhïng nm g§n §y. Hay nh° BÙ tr°ßng BÙ Kinh t¿ Ai C­p, ông Yousef Boutros-Ghali tëng nói, Ngày x°a, anh ho£ng lo¡n vì xung quanh anh có mÙt trm nhà bng, còn ngày nay, anh ho£ng lo¡n ß b¥t kó âu. sñ ho£ng lo¡n ã trß thành dân chç hoá.

ChÉ có mÙt iÁu tuyÇt vÝi Íng l¡i. Cái gì ¿n nhanh thì i cing nhanh. Khi các iÁu r¯c rÑi có thà ¿n nhanh h¡n thì các gi£i pháp cho chúng cing nhanh chóng - cho ¥t n°Ûc b¡n làm nhïng iÁu úng. Khi mÍi thé tng tÑc, th¿ giÛi s½ có mÙt ký éc ng¯n h¡n. Nm 1995 là nhïng ng°Ýi chç nã khó tính ß Mexico nh°ng nm 1998 l¡i là ng°Ýi tình cça các nhà §u t° quÑc t¿. Ai còn nhÛ nm 1995?

Bò sëng dài.

Trong khi thông th°Ýng thì nhïng bò sëng ng¯n lÛn cça M¡ng iÇn, nh° George Soros, t¡o ra nhïng bi¿n cÑ lÛn trong thÝi gian g§n ây, thì các bò sëng dài cing óng vai trò ngày càng quan trÍng. Ùng v­t sëng dài là các công ty a quÑc gia ang tham gia vào nhïng viÇc °ãc mÍi ng°Ýi Áu bi¿t ¿n là §u t° trñc ti¿p të n°Ûc ngoài có ngh)a là hÍ không chÉ §u t° vào cÕ phi¿u và trái phi¿u mà còn §u t° trñc ti¿p vào các nhà máy, iÃm cung c¥p, tr¡m nng l°ãng và toàn bÙ m¥u chÑt cça nhïng dñ án khác, nhïng dñ án c§n thÝi gian à l­p k¿ ho¡ch và xây dung và không thà hoàn t¥t chÉ trong 1 êm. bò sëng dài là các công ty nh°: Ford, Intel, Compaq, Enron và Toyota. NhÝ có toàn c§u hoá mà hÍ §u t° °ãc nhiÁu tiÁn h¡n ra n°Ûc ngoài theo nhiÁu cách h¡n và tÛi nhiÁu quÑc gia h¡n tr°Ûc ây.

D°Ûi thÝi chi¿n tranh l¡nh, các n°Ûc th°Ýng b£o vÇ thË tr°Ýng Ëa ph°¡ng b±ng hàng rào thu¿ quan, thì các công ty a quÑc gia th°Ýng §u t° dài h¡n hàng triÇu ô la vào các n°Ûc có thË tr°Ýng lÛn ¡n gi£n vÛi måc ích v°ãt qua các hàng rào ó. Nói mÙt các khác, Toyota v°ãt qua h¡n ng¡ch nh­p kh©u ô tô Nh­t B£n cça ng°Ýi Mù b±ng cách xây dñng mÙt nhà máy ß Mù, khi¿n cho Toyota bán °ãc h§u h¿t trên thË tr°Ýng n°Ûc Mù, và Ford cing ã làm iÁu t°¡ng tñ ß Nh­t B£n. à tÓn t¡i trong mÙt th¿ giÛi cça các béc t°Ýng rào, các công ty a quÑc gia ph£i xây dung nhà máy ß các thË tr°Ýng trÍng iÃm à trß thành ng°Ýi s£n xu¥t và ng°Ýi bán hàng °u viÇt h¡n t¡i chính thË tr°Ýng ó.

Khi có sñ dân chç hoá vÁ công nghÇ, tài chính, thông tin chuyÃn i qua khÏi các béc t°Ýng chi¿n tranh l¡nh, bò sëng dài trß nên to lÛn h¡n và ph§n nào khác h¡n, khuy¿n khích cho viÇc xây dñng nhà máy t¡i n°Ûc ngoài. Càng ngày càng xu¥t hiÇn mÙt thË tr°Ýng toàn c§u ¡n gi£n và mß rÙng, và không gian iÁu khiÃn, là n¡i mà mÙt công ty a quÑc gia có thà bán mÍi thé t¡i b¥t kó n¡i nào hay có thà làm ra mÍi thé t¡i b¥t kó n¡i nào. iÁu ó làm tng tính c¡nh tranh và tÑi a hoá lãi nhu­n Ñi vÛi nhiÁu ngành công nghiÇp. K¿t qu£ là mÍi hãng a quÑc gia lÛn c§n cÑ g¯ng bán ß méc Ù toàn c§u à xây dñng lãi ích tÑi a và c§n cÑ g¯ng s£n xu¥t ß méc Ù toàn c§u b±ng cách tr£i rÙng chu×i s£n xu¥t và gia công t¡i các n°Ûc mà có thà ch¿ t¡o °ãc s£n ph©m r» và hiÇu qu£ h¡n- nh±m giï méc chi phí s£n xu¥t th¥p và duy trì c¡nh tranh. iÁu ó d«n ¿n nhiÁu món §u t° të các công ty a quÑc gia t¡i nhiÁu ph°¡ng diÇn s£n xu¥t, làm gi£m chi phí, t¡i nhiÁu n°Ûc ngoài, hay d«n tÛi t¡o ra liên minh vÛi các nhà th§u r» h¡n t¡i n°Ûc ngoài- không ph£i chÉ Ã tÓn t¡i trong mÙt th¿ giÛi cça các béc t°Ýng rào, mà à tÓn t¡i trong mÙt th¿ giÛi không có các béc t°Ýng rào. Trong k÷ nguyên cça toàn c§u hoá, các công ty a quÑc gia ngày càng c§n mß rÙng ra n°Ûc ngoài, không chÉ bßi vì ó là cách duy nh¥t à trß thành nhà s£n xu¥t Ëa ph°¡ng hiÇu qu£ t¡i các n°Ûc ó mà còn bßi vì bây giÝ ó là cách duy nh¥t à trß thành nhà s£n xu¥t toàn c§u, hiÇu qu£.

Trên tÝ n°Ûc Mù ngày nay, Kevin Maney ngày 24/4/1997 có mÙt câu chuyÇn diÅn gi£i lý do t¡i sao mà IBM ngày nay k¿t hãp °ãc t¥t c£ các Ñi tác të n°Ûc ngoài và các nhân tÑ phå trã à trß thành mÙt nhà s£n xu¥t toàn c§u °u viÇt h¡n, thông minh h¡n trong mÙt th¿ giÛi không có các béc t°Ýng. Maney vi¿t nhh° sau: mÙt nhóm các l­p trình viên ß tr°Ýng ¡i hÍc Tsinghua B¯c Kinh ang vi¿t ph§n mÁm b±ng công nghÇ Java. HÍ làm viÇc cho IBM. Vào cuÑi m×i ngày, hÍ gíi k¿t qu£ làm viÇc qua Internet tÛi mÙt c¡ sß cça IBM ß Seatle. ß ó, các l­p trình viên xây dñng nó và sí dång Internet à gíi nó qua 5222 d·m à ¿n ViÇn Khoa hÍc Máy tính ß Belarut và nhóm các nhà ph§n mÁm ß Lát vi a. Të ó công viÇc °ãc gíi cho phía ông cho nhóm Tata cça ¥n Ù, nhóm này gíi ph§n mÁm trß l¡i Tsinghua vào §u giÝ sáng ß B¯c Kinh, quay vÁ Seatle và ti¿p tåc chuyÃn i vÛi méc Ù toàn c§u không bao giÝ ngëng nghÉ cho ¿n khi dñ án °ãc hoàn thành. John Patrick, Phó Chç tËch Công nghÇ Internet cça IBM nói, chúng tôi gÍi ó là Java xoay quanh Óng hÓ. Nó cing nh° là chúng tôi ã t¡o ra mÙt ngày làm viÇc 48 ti¿ng qua Internet.

Nhïng nm 1970, Công ty gi§y Bata cça Canada ph£i có tÛi hàng tá nhà máy gi§y ß kh¯p các thË tr°Ýng trÍng iÃm trên th¿ giÛi nh°ng m×i nhà máy chÉ nh¯m vào thË tr°Ýng cça mình, áp éng thË hi¿u vÁ kiÃu dáng và nhu c§u cça Ëa ph°¡ng và bán g§n nh° 100% s£n ph©m §u ra cho thË tr°Ýng Ëa ph°¡ng. Ngày nay, thông qua hãp Óng, Nike có thà thi¿t k¿ gi§y ß Oregon và chuyÃn fax ho·c email b£n iÁu chÉnh thi¿t k¿ sau cùng trong êm tÛi các nhà máy và các nhà th§u cça mình ß kh¯p Châu á à có thà b¯t §u t¡o ra mÙt m«u gi§y mÛi cho nhu c§u tiêu ding cça toàn c§u vaò ngày hôm sau.

Có mÙt sñ th­t r±ng Ford, Nike và Toyota- là các bò sëng dài không chuyÃn vÑn nhanh nh° các Ùng v­t sëng ng¯n, hË chuyÃn vÑn të n°Ûc này sang n°Ûc khác nhanh h¡n nhiÁu ng°Ýi ngh). NhiÁu kho£n §u t° n°Ûc ngoài mà các bò sëng dài thñc hiÇn thÝi gian qua không ph£i à xây dñng nhà máy mà måc ích là phát triÃn liên minh vÛi các nhà máy Ëa ph°¡ng sß hïu, hÍ là các chi nhánh, nhà th§u phå và Ñi tác cça các hãng a quÑc gia, và các mÑi quan hÇ s£n xu¥t này có thà dËch chuyÃn të n°Ûc này sang n°Ûc khác, të nhà s£n xu¥t này sang nhà s£n xu¥t khác, vÛi tÑc Ù ngày càng tng trong viÇc tìm ra cách xí lý vÛi thu¿ °u viÇt nh¥t, hiÇu qu£ tÑi °u và lñc l°ãng lao Ùng vÛi chi phí th¥p. Ùng v­t sëng dài tham gia cuÙc ¥u tranh sinh tÓn cça các n°Ûc ang phát triÃn Ñi vÛi các quÑc gia khác. M×i n°Ûc này chÉ còn trông chÝ vào các kho£n §u t° cça các công ty a quÑc gia, bßi vì ó chính là con °Ýng nhanh nh¥t cho hÍ Ã t¡o ra các cú nh©y vÁ công nghÇ. §u tiên, Nike thành l­p c¡ sß s£n xu¥t t¡i châu á cça mình ß Nh­t B£n, nh°ng khi c¡ sß ó trß nên quá tÑn kém, hãng này ã chuyÃn sang Hàn QuÑc và sau ó sang c£ Thái Lan, Trung QuÑc, Philippin, Indonesia và ViÇt Nam.

Joel Korn, cÑ v¥n qu£n lý Brazil nói vÁ các công ty a quÑc gia: iÁu ó thñc sñ là tÑt, Mù Latinh v«n phå thuÙc r¥t lÛn vào nguÓn vÑn bên ngoài, bßi vì ¡n gi£n là ti¿t kiÇm trong n°Ûc không ç cho tng tr°ßng kinh t¿ ß méc cao. Vì th¿ chúng tôi c§n §u t° trñc ti¿p të n°Ûc ngoài. Ùng v­t sëng dài cing mang ¿n tiêu chu©n và công nghÇ quÑc t¿ và giúp chúng tôi trß thành bÙ ph­n cça các thË tr°Ýng khác nhau, và chúng cing mang ¿n các mÑi quan hÇ hãp tác të n°Ûc ngoài, të ó có thà chuyÃn giao công nghÇ và thË tr°Ýng mÛi cho chính hÍ. N¿u ngày nay b¡n không à cho bò sëng dài ¿n vÛi b¡n, thì khác gì vÛi viÇc b¡n sÑng ¡n Ùc trên mÙt hành tinh khác.

M·c dù sñ toàn c§u hoá s£n xu¥t b¯t §u n£y sinh të hÇ thÑng cça thÝi Chi¿n tranh L¡nh, nó ã g§n nh° mß rÙng thành k÷ nguyên cça toàn c§u hoá, khi các bò sëng dài ã và ang b­n rÙn trong viÇc sinh s£n. Theo Ngân hàng Th¿ giÛi, sñ phân chia TÕng s£n ph©m §u ra cça th¿ giÛi cça các nhà máy trñc thuÙc ß Ëa ph°¡ng cça các t­p oàn a quÑc gia trên tÕng s£n ph©m QuÑc nÙi cça toàn th¿ giÛi nhïng nm 1970 ã chi¿m tÛi 4.5% lên g¥p ôi vào thÝi iÃm hiÇn nay. VÁ ph§n trm tÉ lÇ thì nhÏ bé nh° v­y thôi, ché tính theo dollars thì con sÑ ±ng sau qu£ là khÕng lÓ, bßi vì chúng ta ang nói vÁ tÕng §u ra cça toàn th¿ giÛi. Nm 1987, §u t° trñc ti¿p të bên ngoài cça các n°Ûc ang phát triÃn chi¿m 0.4% tÕng GDP cça hÍ. Ngày nay nó chi¿m tÛi trên 2% và nó °ãc mß rÙng ra, ché không ph£i chÉ t­p trung vào kho£ng 10 thË tr°Ýng lÛn, mà là trên toàn th¿ giÛi. N¿u nh° b¡n nhìn vào t¥t c£ các chi nhánh n°Ûc ngoài có sß hïu cça Mù- mÙt công ty nh° Ford Motor Mexico, ch³ng h¡n và hÏi méc doanh thu xu¥t kh©u nm 1966 và méc doanh thu trên thË tr°Ýng nÙi Ëa nm 1966 là bao nhiêu, thì câu tr£ lÝi là 20% cho xu¥t kh©u và80% cho nÙi Ëa. Ngày nay, cho xu¥t kh©u là 40% và chÉ có 60% cho tiêu thå nÙi Ëa. Ch³ng l¥y làm ng¡c nhiên khi Craig Barrett, chç tËch Intel, nói vÛi tôi r±ng ông ta có hàng Ñng ¡i sé và chính khách trên kh¯p th¿ giÛi liên tåc gÍi ¿n cho ông ß thung ling Silicon và vÛi chÉ mÙt lÝi thông iÇp Hãy ¿n ây cùng vÛi nhà máy cça mình .

Geogre St. Laurent là chç tËch cça Vitech, mÙt xí nghiÇp máy tính cça Braxin do ông l­p ra ß Bang Bahia, miÁn ông B¯c Braxin, và ông ta qu£ là mÙt thành viên sëng dài iÃn hình cça M¡ng iÇn. Ông ta bi¿t r±ng trên con °Ýng cça mình, ngày hôm nay ông ta ã có nhiÁu séc m¡nh. MÙt buÕi chiÁu nÍ, ß Braxin, ông ta gi£i thích vÛi tôi r±ng ông ta ch³ng hÁ ng¡i khi à cho nhà c§m quyÁn ß Braxin bi¿t chính xác nhïng gì mình c§n khi ông Ënh iÁu hành công ty máy tính ß ây, vÛi t¥t c£ nhân viên và cùng vÛi nó là công nghÇ chuyÃn giao. Ông nói, tôi ph£i có mÙt Óng tiÁn Õn Ënh à ti¿p tåc h¥p d«n §u t° n°Ûc ngoài, à hÍ hÍ có nguÓn thu cân b±ng, l¡m phát có thà kiÃm soát °ãc, và bÙ máy cça chính phç °ãc gi£m bÛt. MÙt trong nhïng måc tiêu chính cça chúng tôi là em vÑn §u t° ¿n ây, và nguÓn vÑn s½ không °ãc rót vào n¿u nó không °ãc £m b£o ch¯c ch¯n vÁ giá trË khi ng°Ýi ta muÑn rót nó ra. H¡n nïa, tôi ph£i thuy¿t phåc °ãc r±ng các nhà chính trË có cùng mÙt giác quan vÁ quan hÇ giïa khách hàng và nhà cung c¥p nh° tôi. N¿u b¡n là khách hàng cça tôi, à làm cho b¡n mua máy tính xách tay cça tôi, tôi s½ quó gÑi à mÝi b¡n. Các chính khách ß ây l¡i không muÑn nh° v­y bßi vì hÍ ch°a tëng éng trong vai trò mÙt ng°Ýi bán hàng. HÍ quen °ãc mÍi ng°Ýi ¿n ngÓi d°Ûi chân ngai vàng cça hÍ, và hÍ tuôn ra nhïng lÝi hùng biÇn và quyÁn uy khi hÍ th¥y c§n.

Qu£ thñc, nh° St Larent ã chÉ ra, viÇc tng séc m¡nh cça M¡ng iÇn chÉ là nhïng gì mà các nhà lãnh ¡o truyÁn thÑng b¯t §u hiÃu và iÁu chÉnh theo. L§n §u tiên tôi khám phá ra iÁu nay khi ¿n thm Mehico vào úng Énh iÃm cça cuÙc khçng ho£ng Óng Peso nm 1995. Tôi °ãc hÍc hÏi ngay të trên chuy¿n bay vào Mexico.Khi tôi iÁn vào tÝ khai h£i quan hÍ °a trên máy bay, tôi ng¡c nhiên síng sÑt khi trông¿n dòng 3. NÙi dung cça nó là b¡n ph£i tìm ra và ánh d¥u vòng tròn vào nghÁ nghiÇp cça b¡n, và có 9 lña chÍn khác nhau.Trong ó không có måc nghÁ nghiÇp phå trách chuyên måc cça toà báo, mà chÉ có nông dân , lái xe , TrÓng trÍt và k¿ ó là mÙt måc làm tôi kinh ng¡c.ó là måc: ng°Ýi giï trái phi¿u . Të ó nói cho tôi t¥t c£ vÁ tình th¿ cça Mexico thÝi gian ó. Mexico ã quá phå thuÙc vÁ tng tr°ßng kinh t¿ vào nhïng nhà §u t° n°Ûc ngoài mua trái phi¿u và trái khoán chính phç, khi¿n cho të ngo¡i lai ng°Ýi giï trái phi¿u cing có °ãc mÙt måc trên tÝ khai h£i quan.

Không may cho Mexico, h§u h¿t nhïng ng°Ýi có thà iÁn vào cái måc ó l¡i ã ra khÏi ¥t n°Ûc hÍ cùng vÛi tiÁn b¡c mà không hÁ quay l¡i.Khi tôi ¿n phÏng v¥n mÙt quan chéc cça ngân hàng trung °¡ng Mexico vëa tr£i qua sñ khçng ho£ng, ông ta hÏi tôi vÁ các nhà kinh doanh trái khoán toàn c§u ã bÏ Mexico.Ông hÏi: T¡i sao hÍ iên khùng nh° v­y ? T¡i sao l¡i nh° th¿? .Tôi không bi¿t ph£i nói vÛi ông ta th¿ nào vÁ tình tr¡ng không có gì iên khùng h¡n khi chÉ vì mÙt nhà §u t° vÑn Mù vëa sí dång iÇn tho¡i di Ùng thông báo vÁ sñ m¥t giá §u t° cça mình.Sau ó tôi ¿n thm enrique del Val Blanco, mÙt quan chéc cça bÙ tr°ßng bÙ Dân sinh Mexico, và ông ta nói vÛi tôi nh° thà mÙt ng°Ýi ang sÑng trong thÝi kì Xâm l°ãc cça nhïng k» c°Ûp xác.Ông nói vÛi tôi: MÍi ng°Ýi c£m th¥y cuÙc sÑng cça hÍ bË Ënh o¡t bßi ai ó bên ngoài, và mÍi ng°Ýi muÑn bi¿t ai là k» ó?Ai là lñc l°ãng ó?.Chúng tôi tëng ngh) r±ng chúng tôi ang trên °Ýng ¿n Th¿ giÛi thé nh¥t và Ùt nhiên mÍi thé £o lÙn t¥t c£. MÙt phút tr°Ûc Ngân hàng th¿ giÛi và IMF vëa nói Mexico là ví då tÑt. Bây giÝ chúng tôi là iÃn hình tÓi tÇ nh¥t. Chúng tôi ã làm gì?Chúng tôi không còn iÁu khiÃn °ãc nïa. N¿u chúng tôi không tìm ra cách phát triÃn khác, chúng tôi s½ k¿t thúc.Chúng tôi ã bË të bÏ rÓi.

Cùng ngày hôm ó tôi ¿n thm dinh thñ tÕng thÑng ß Los Pinos à g·p tÕng thÑng Emesto Zedillo, ông v«n quay cuÓng trong cuÙc khçng ho£ng Óng Peso. Tôi không nhÛ nhiÁu l¯m nhïng gì ông nói, nh°ng tôi không hÁ quên c£nh t°ãng lúc ó. Tôi và Óng nghiÇp tÝ Times cça mình °ãc mÙt b£o vÇ d«n vào lâu ài và °ãc chÉ °Ýng lên xuÑng vài t§ng gác thì ¿n vn phòng cça TÕng thÑng. Có v» nh° không có bóng ng°Ýi xung quanh. Chúng tôi i qua mÙt t§ng cía, l¡i mÙt t§ng cía và mÙt t§ng cía nïa, ¿n khi chúng tôi ¿n °ãc mÙt cái bàn nhÏ cça cô th° ký và cô ta chÉ cho chúng tôi biÇt phòng cça tÕng thÑng. Chúng tôi b°Ûc vào phòng và t¡i ó, ngÓi mÙt mình t¡i mÙt cái bàn trong góc, là tÕng thÑng Zedillo, ang nghe b£n Tchaikovsky khúc d¡o §u 1812 të máy nghe nh¡c trong vn phòng, và nhìn xa xm hÇt nh° Napoleon sau tr­n Waterloo.

MÙt th­p k÷ tr°Ûc ây c£ mÙt th¿ hÇ cça các nhà lãnh ¡o thuÙc Ëa kiÃu mÛi- nh° Zedillo, Mahathir, Suharto, th­m chí là Boris Yeltsin - ã nh­n ra c£m giác bË ­p bßi M¡ng iÇn. Ch³ng có gì ¹p ½. M¡ng iÇn chéng tÏ r±ng không nh° nhïng k» thù mà dân tÙc hÍ tëng bi¿t. L§n này hÍ không thà b¯t °ãc nó, kiÃm duyÇt nó, h¡n ch¿ nó, mua chuÙc °ãc nó và th­m chí cing không thà th¥y °ãc nó. Ch³ng h¡n, nh° Zedillo, chÉ có thà cúi §u tr°Ûc mÇnh lÇnh cça nó. Mahathir và Suharto, ph£i ch¥p nh­n mÙt chính sách khác. HÍ gÍi tên m¡ng iÇn, Õ tÙi cho nhïng âm m°u, thÁ báo thù tr£ ác, và nh° tr°Ýng hãp cça Mahathir, th­m chí còn c¥m triÇt à viÇc iÁu khiÃn vÑn. Mahathir và Suharto lÛn lên trong thÝi kó Chi¿n tranh l¡nh, là thÝi kó mà các siêu c°Ýng gây éc ch¿ lên các nhà lãnh ¡o cça Th¿ giÛi thé ba, nhïng ng°Ýi luôn khát khao sñ h× trã të ch°¡ng trình trò ch¡i Chi¿n tranh L¡nh. Nh°ng khi mà Chi¿n tranh l¡nh k¿t thúc, các c£n trß này ã bË vét bÏ. Và ngày nay, m¡ng iÇn là séc m¡nh hàng §u, hÍ không nh° Vn phòng Chính phç, liên hãp quÑc hay Phong trào không liên k¿t.HÍ không nó cho b¡n vÁ n×i au b¡n g·p ph£i, hay hÍ cingkhông hiÃu °ãc sñ than phiÁn cça b¡n bßi vì ó là viÇc cça khu vñc b¡n.HÍ không nói vÛi b¡n là b¡n quá ¡n Ùc, quá c§n thi¿t ph£i Õn Ënh trong khu vñc, hÍ không hÁ ¿m xÉa chút gì ¿n b¡n. HÍ chÉ có con °Ýng cça hÍ Ñi vÛi b¡n và hÍ cé ti¿n lên trên con °Ýng ó. M¡ng iÇn °a toàn th¿ giÛi vào trong mÙt hÇ thÑng chính quyÁn, trong ó mÍi chính phç sÑng d°Ûi sñ lo sã không °ãc tín nhiÇm cça m¡ng iÇn.

Tôi ã nói chuyÇn vÛi Phó thç t°Ûng Malaysia, Anwar Ibrahim, t¡i Kuala Lumpur t¡i Énh iÃm cça cuÙc khçng ho£ng kinh t¿ châu á nm 1997, tr°Ûc khi ông bË Mahathir cách chéc.Anwart nói vÛi tôi r±ng khi Mahathir ang thi hành cáo buÙc ng°Ýi Dothái, Soros và nhïng k» âm m°u khác chç tâm lái Óng tiÁn Malaysia gi£m giá xuÑng, Anwar và mÙt sÑ Óng nghiÇp cça ông ã ¿n g·p Mahathir vÛi mÙt b£n Ó thË và nói vÛi ông ta mÙt vài iÁu sau: Hãy nhìn ây, ông nói iÁu ó vÁ Soros vào buÕi sáng, và Óng ringgit cça Malaysia ã gi£m giá xuÑng ây này. Ông nói iÁu ó vÁ ng°Ýi Dothaí vào Thé ba, và Óng ringgit ã gi£m giá xuÑng ây này. Ông nói vÁ iÁu ó vÛi các nhà §u t° toàn c§u vào thé T°, và Óng Ringgit gi£m giá xuÑng ây này. Thôi ëng nói nïa! ß tr°Ýng hãp cça Suharto, M¡ng iÇn thñc t¿ ã châm ngòi cho cuÙc nÕi d­y cách chéc ông ra khÏi quyÁn lñc vào §u nm 1998, bßi dân chúng và quân Ùi Indonesia tr°Ûc sñ gi£m giá và thË tr°Ýng tr§m trÍng nh° v­y ã m¥t h¿t niÁm tin vào sñ lãnh ¡o cça Suharto.

Supachai Panitchpakidi, Phó thç t°Ûng kiêm bÙ tr°ßng bÙ Th°¡ng m¡i Thái lan, ngày hôm nay v«n còn mang trên mình nhïng nhéc nhÑi cça cuÙc chi¿n tranh và m¥t mát khi chÑng laË m¡ng iÇn: Chúng tôi m¯c mÙt sai l§m-à cho Óng tiÁn cça chúng tôi trôi nÕi ( Óng baht) theo Óng dollars trong suÑt sáu tháng, quá lâu mà không có sñ gi£m giá.Nó áng ra không trß thành th£m ho¡, n¿u nh° không có hiÇu éng phong trào ( të m¡ng iÇn ), t¥t c£ mÍi ng°Ýi cùng tÑng tháo khÏi Óng tiÁn cça chúng tôi.Vì th¿ thay vì chÉ gi£m giá 15 ho·c 20 ph§n trm, nó ã gi£m giá tÛi 50 ph§n trm. Bßi vì thË tr°Ýng là toàn c§u, nên m¡ng iÇn hiÃu sñ thi¿u thÑn cça chúng tôi vÁ dñ trï .L§n §u tiên nó t¥n công Óng tiÁn cça chúng tôi là tháng hai, l§n sau ó là tháng Ba, và sau nïa là tháng T°. và m×i l§n ngân hàng Trung °¡ng Thái lan chi¿n ¥u l¡i vÛi Óng tiÁn b±ng dñ trï ngo¡i tÇ cça mình l¡i nói : Chúng ta th¯ng rÓi! .Nh°ng thñc t¿ Ngân hàng sau m×i l§n l¡i là thua.Bßi vì thñc t¿ dñ trï bË gi£m i. Chúng tôi ã ngh) r±ng th¿ giÛi không bi¿t vÁ méc Ù dñ trï cça chúng tôi, nh°ng thË tr°Ýng thì bi¿t nhïng ng°Ýi cça chúng tôi không hÁ bi¿t nh°ng thË tr°Ýng thì l¡i bi¿t.Nhïng ng°Ýi b¡n cça tôi ß Singapore và Hongkong bi¿t, và hÍ tính toán vÁ sÑ l°ãng dñ trï còn l¡i cça Chính phç Thái sau m×i l§n chúng tôi b£o vÇ Óng Baht à chÝ nh£y vào giïa ki¿m lÝi. Khi ông hÏi cñu thç t°Ûng cça chúng tôi ông ta s½ nói vÛi ông r±ng ông ta không °a ra b¥t kó mÙt thông tin nào. Nh°ng thË tr°Ýng có phân tích cça nó và hÍ bi¿t °ãc khi nào là iÃm cuÑi cùng, khi nào chúng tôi không thà b£o vÇ °ãc Óng tiÁn cça chúng tôi °ãc nïa.Và th­t sñ khi ó hÍ ã i ngay ±ng sau chúng tôi.

ViÇc iÁu chÉnh séc m¡nh cça Siêu thË tr°Ýng và M¡ng iÇn c§n có sñ t­p trung t° t°ßng cao Ù cça t¥t c£ các nhà lãnh ¡o, ·c biÇt là t¡i các thË tr°Ýng ang lÛn m¡nh. Nên °a nó thành mÙt kh©u hiÇu: T¥t c£ các nhà lãnh ¡o trên th¿ giÛi bây giÝ c§n có cách ngh) nh° là mÙt nguyên thç.Các nguyên thç ß các lãnh thÕ thuÙc Mù c§n ph£i ra nhïng quy¿t Ënh, chÉ c§n là TÕng thÑng hay Thç t°Ûng cing °ãc. Th­m chí hÍ ôi khi ph£i iÁu Ùng tÛi An ninh QuÑc gia. Nh°ng công viÇc chính cça hÍ là lôi cuÑn à M¡ng iÇn và Siêu thË tr°Ýng §u t° vào lãnh thÕ cça hÍ, làm t¥t c£ nhïng gì có thà à giï b±ng °ãc hÍ ß l¡i m·c cho hÍ sÑng vÛi n×i khi¿p sã.

ó là lý do t¡i sao th¿ giÛi ngày nay càng ngày càng °ãc iÁu khiÃn bßi các nguyên thç, b¥t kà mô hình thà ch¿ cça ¥t n°Ûc ra sao. Và ó là lý do t¡i sao nhà lãnh ¡o chính trË c¥p cao nh¥t cça k÷ nguyên toàn c§u hoá là nguyên thç cça t¥t c£ các nguyên thç, là nguyên thç cça Hãp chçng quÑc Hoa kó, là William Jefferson Clinton.

Hoàng ¿ , dictators,emirs, sultans, TÕng thÑng theo truyÁn thÑng hay Thç t°Ûng t¥t c£ hÍ ngày nay Áu xuÑng vË trß thành nguyên thç.Trong cuÙc khçng ho£ng nm 1997. tôi ã ¿n thm Quatar, vùng ¥t d§u lía nhÏ bé n±m ß bÝ biÃn phía ông Saudi Arabia, và mÙt buÕi chiÁu °ãc mÝi ¿n dùng bïa vÛi emir, Sheikh Hamad bin Khalifa al-Thani. Ông ta là mÙt ng°Ýi delightful, và khôn nh° mÙt con cáo, nh°ng ông ta là mÙt ng°Ýi quen ra lÇnh, ché không quen nh­n yêu c§u. Ông ta hÏi tôi vÁ cuÙc khçng ho£ng kinh t¿ ß Malaysia và ông nam á và tôi ã kà cho ông ta r±ng M¡ng iÇn và Siêu thË tr°Ýng ã trëng ph¡t Malaysia Ñi vÛi sñ quá méc cça Mahathir, kà c£ viÇc xây hai toà tháp lÛn nh¥t th¿ giÛi cça ông ta. Sheikh Hamad l¯ng nghe, và sau ó nói mÙt vài iÁu nh° thà mÙt nguyên thç, ché không ph£i nh° mÙt tiÃu v°¡ng xé £ r­p. Ông nói: Này, tôi ngh) r±ng tÑt h¡n là tôi không nên xây toà nhà cao t§ng nào ß ây c£ nhÉ? ThË tr°Ýng h³n là không thích nh° th¿ .

Con °Ýng mà các nhà lãnh ¡o, các cá nhân, nhà §u t° và các công ty ang hÍc hÏi à iÁu chÉnh tÛi hÇ thÑng toàn c§u hoá mÛi thñc sñ là mÙt sñ xác nh­n £m b£o cça th¿ k÷ 20 vëa qua. ChÉ có mÙt iÁu nïa tôi ph£i nói vÁ iÁu này, là : B¡n v«n ch°a th¥y iÁu gì c£.

Nh° tôi ã cÑ g¯ng gi£i thích, sñ dân chç hoá công nghÇ, tài chính và thông tin - ã làm thay Õi cách théc giao ti¿p, cách théc §u t° và cách théc nhìn nh­n th¿ giÛi cça chúng ta-ã em ¿n sñ sÑng cho t¥t c£ các nhân tÑ c¡ b£n cça hÇ thÑng toàn c§u hoá ngày nay. ó là nhïng nhân tÑ làm tan bi¿n mÍi béc t°Ýng. ó là nhïng nhân tÑ t¡o ra các m¡ng l°Ûi cho phép m×i chúng ta ch¡m tÛi kh¯p th¿ giÛi và trß thành các cá thà siêu séc m¡nh. ó là nhïng gì sáng t¡o ra các mÑi liên k¿t và không gian à M¡ng iÇn và Siêu thË tr°Ýng sµn sàng phát triÃn. ó là nhïng y¿u tÑ xua i t¥t c£ các quan iÃm l×i thÝi, các quan iÃm khác cça chç ngh)a t° b£n thË tr°Ýng tñ do. ó là nhïng nhân tÑ t¡o ra nhïng hiÇu qu£ mÛi không ngÝ mà mÍi nhà kinh doanh ph£i ch¥p nh­n ho·c là ch¿t. ó là nhïng nhân tÑ làm gi£m thiÃu các ngn c£n à xâm nh­p vào g§n nh° mÍi ho¡t Ùng kinh doanh. ó là nhïng gì khi¿n cho mÍi ng°Ýi thay Õi n¿p ngh) °u tiên Ëa ph°¡ng h¡n toàn c§u sang n¿p ngh) °u tiên toàn c§u h¡n Ëa ph°¡ng.

Cái tôi nói b¡n v«n ch°a thây gì c£ chính là Internet. Sñ phát triÃn cça Internet, mang ¿n mÙt c¥p Ù mÛi nh¥t cho sñ dân chç hoá công nghÇ, tài chính và thông tin, sµn sàng phåc vå cho k÷ nguyên mÛi cça toàn c§u hoá. Nh°ng cing nh° Internet ang sinh sôi, phát triÃn, nó ang trß thành Ùng c¡ (turrbocharged engine) °a toàn c§u hoá lên phía tr°Ûc. Internet s½ £m b£o sñ toàn c§u hoá ngày càng tng cho cách théc giao ti¿p, §u t° và nhìn nh­n th¿ giÛi cça chúng ta. Bßi vì të thÝi iÃm b¡n ng nh­p Internet b¡n có thà giao ti¿p vÛi b¥t kó ai trên th¿ giÛi này miÅn phí, të lúc b¡n ng nh­p Internet b¡n có thà §u t° vào b¥t kó thË tr°Ýng nào trên toàn c§u miÅn phí và kà të khi b¡n b¯t §u mÙt viÇc kinh doanh có mÙt trang Web trên Internet, thì dù b¡n ß b¥t kó âu trên th¿ giÛi này, b¡n s½ có ý ngh) mang tính toàn c§u c£ trên ph°¡ng diÇn Ñi thç c¡nh tranh cing nh° ph°¡ng diÇn khách hàng cça b¡n.

Vào §u nm 1998 tôi ¿n thung ling Silicon à nói chuyÇn vÁ mÙt sÑ iÁu nh° trên vÛi John Chambers, chç tËch cça Cisco Systems, là c¡ quan xây dñng các °Ýng truyÁn và hÙp en à k¿t nÑi internet kh¯p th¿ giÛi. Khi ó ông ta nói vÛi tôi: Internet s½ thay Õi mÍi thé. Cách m¡ng công nghiÇp mang máy móc trong các nhà máy ¿n vÛi mÍi ng°Ýi, và cách m¡ng Internet s½ mang hiÃu bi¿t và thông tin ß h§u h¿t các công ty ¿n cho mÍi ng°Ýi. Và cé m×i bit thông tin, nó s½ gây £nh h°ßng lên xã hÙi hÇt nh° Cách m¡ng công nghiÇp. Nó s½ thúc ©y toàn c§u hoá vÛi mÙt méc Ù không thà tin °ãc. Thay vì ph£i m¥t tÛi trm nm nh° Cách m¡ng công nghiÇp, thì nó chÉ m¥t có b©y nm.

Nh° Chambers ã nói, tôi vi¿t ra nhïng gì ông ta ã nói và th­m chí là nh­p nó vào mÙt cÙt, nh°ng thñc sñ chúng ch°a bao giÝ ng¥m °ãc vào trong tôi. Tôi cóp nh·t chúng nh° kiÃu nh·t nhïng lÝi khu¿ch ¡i iÃn hình mà b¡n hay nghe të các chuyên gia công nghÇ. Vâng, vâng, vâng , tôi ngh), Internet s½ thay Õi mÍi thé.ó là nhïng gì hÍ luôn nói . Nh°ng tôi càng vi¿t thêm cuÑn sách này, tôi càng nh­n ra °ãc r±ng nhïng gì Chambers nói không chÉ ã °ãc chéng thñc, mà còn ã °ãc th¥u hiÃu.

Vài tháng sau chuy¿n thm Chambers, vn phòng cça ông gíi cho tôi mÙt hÙp cÑc, chén, bút và áo s¡ mi có dán logo cça chi¿n dËch qu£ng cáo mÛi cça Cisco, mà b¡n có thà ã th¥y trên tivi. Th­t là ¡n gi£n. Qu£ng cáo trên tivi cça Cisco quay c£nh mÍi ng°Ýi, të già ¿n tr», të kh¯p n¡i trên th¿ giÛi, nhìn th³ng vào máy camera và hÏi: B¡n ã sµn sàng ch°a? . L¡i nïa, khi tôi c§m cái hÙp quà vÛi hình lo go trên ó vào mia xuân nm 1998, tôi nhìn vào ó và tñ nhç: Nhïng thé này là gì nhÉ? Th­t là mÙt chi¿n l°ãc qu£ng cáo kó l¡. ý cça tôi là : B¡n sµn sàng cho cái gì?

Nh°ng thÝi gian 1998 1999 trß thành nm cça Internet, trong mÙt nm, Internet ¡t °ãc méc Ù phÕ c­p lÛn và phåc vå cho c£ th°¡ng m¡i và giao ti¿p, tôi mÛi b¯t §u hiÃu °ãc chính xác ý ngh)a cça Cisco b±ng lÝi nói: B¡n ã sµn sàng ch°a? . Internet ang trß thành mÙt công cå thay th¿ khÕng lÓ, thñc hiÇn hÇ thÑng toàn c§u hoá nh° tôi ã miêu t£ trong ch°¡ng này cça cuÑn sách MÙt th¿ giÛi TÑc Ù, mÙt M¡ng iÇn, MÙt Siêu thË tr°Ýng, mÙt Chi¿c áo khoác vàng và giï ngày càng ch·t h¡n hÇ thÑng ó xung quanh t¥t c£ mÍi ng°Ýi, theo mÙt cách théc chÉ khi¿n cho th¿ giÛi này nhÏ h¡n và nhanh h¡n theo tëng ngày trôi qua.

Ngh) vÁ iÁu ó: cám ¡n Internet, giÝ ây chúng ta có mÙt hÇ thÑng liên l¡c toàn c§u chung, qua ó chúng ta có thà email cho nhau. Chúng ta giÝ ây ã có mÙt trung tâm mua bán chung, trong ó chúng ta có thà mua bán t¥t c£ mÍi thé. GiÝ ây chúng ta ã có mÙt th° viÇn chung toàn c§u, n¡i t¥t c£ chúng ta Áu có thà ¿n à nghiên céu, và giÝ ây chúng ta có mÙt tr°Ýng ¡i hÍc chung toàn c§u, n¡i t¥t c£ chúng ta Áu có thà ¿n à nh­n lÛp. Internet không còn là nhïng trò ch¡i Nintendo cao c¥p nïa. Nó ã trß thành mÙt công cå thi¿t y¿u cho cuÙc sÑng. Vào tháng Giêng nm 1999, Delta Airlines quy¿t Ënh b¯t §u °a khách hàng cça mình vào kÉ nguyên Internet b±ng cách trß thành hãng hàng không §u tiên thu dËch vå phí cho t¥t c£ các vé máy bay không mua qua Website cça hÍ. Delta nói r±ng n¿u b¡n gÍi iÇn à ·t ch× mua vé Delta b¡n s½ ph£i tr£ 2 USD phí bÕ sung cho m×i vé khé hÓi bay nÙi Ëa. Cing ·t ch× t°¡ng tñ nh° trên qua Website, b¡n s½ không ph£i tr£ phí bÕ sung này. Khi mÙt quan chéc cça Delta Airlines tr£ lÝi phÏng v¥n cça tÝ B°u iÇn Washington, r±ng Ñi vÛi nhïng ng°Ýi không có máy vi tính ß nhà ho·c không có k¿t nÑi Internet thì sao, hÍ s½ ph£i làm gì? thì ông ta tr£ lÝi r±ng: ¿n th° viÇn mà sí dång máy vi tính cça hÍ . Sau mÙt sÑ cuÙc kiÃm nghiÇm khách hàng, Delta ph£i bÏ chính sách thu 2 USD phí bÕ sung. Nh°ng tôi ch¯c ch¯n r±ng viÇc này s½ °ãc áp dång l¡i. Chí ít thì sñ th­t vÁ Delta air dám Ñi m·t vÛi khách hàng và h°Ûng hÍ sí dång Internet ã nói vÛi b¡n mÍi viÇc s½ i vÁ âu. Và ó không chÉ là ß n°Ûc Mù. Hãy nhìn vào ¥n Ù. ß mÙt vùng dân c° nghèo g§n Delhi, mÙt công ty iÇn tho¡i di Ùng mÛi mß, gÍi là Usha Group, ã bÑ trí các nhân viên m·c bÙ Avon kiÃu ¥n i ¿n tëng nhà t¡i các làng nghèo nh¥t, mang theo các máy iÇn tho¡i di Ùng cho nhïng ng°Ýi không có iÇn tho¡i bàn ß nhà. VÛi mÙt méc phí tÑi thiÃu, dân làng có thà sí dång iÇn tho¡i trong vài phút à thñc hiÇn t¥t c£ các cuÙc àm tho¡i. Bây giÝ Usha ã cài ·t trung tâm iÇn tho¡i công cÙng t¡i r¥t nhiÁu làng trong sÑ ó, vÛi méc phí Internet r¥t th¥p.

Phó tÕng th° ký kho b¡c Larry Summers th°Ýng kà câu chuyÇn này: Vài dËp tr°Ûc ây, tôi ã ¿n thm Mozambique- trên mÙt vài ph°¡ng diÇn thì là n°Ûc nghèo nh¥t th¿ giÛi - à àm phán vÁ mÙt sÑ v¥n Á liên quan ¿n gi£i quy¿t công nã. NgÓi dñ bïa tr°a vÛi cÙng Óng các doanh nghiÇp Ëa ph°¡ng, tôi hÏi thm nhà doanh nghiÇp bên c¡nh vÁ công viÇc cça ông ta. Ông ta tr£ lÝi: TÑt l¯m, nh°ng tôi ang lo l¯ng vÁ t°¡ng lai . Khi tôi hÏi lý do t¡i sao, ông ta gi£i thích r±ng ông ta ang là nhà cung c¥p Ùc quyÁn dËch vå Internet ß Mozambique, nh°ng ông lo ng¡i là Ñi thç c¡nh tranh s½ vào và có thà làm gi£m lãi nhu­n cça ông ta.

Và nhïng gì ông ta lo l¯ng là úng. Theo à tÛi cça viÇc Internet iÁu khiÃn viÇc toàn c§u hoá, vÛi th¿ giÛi càng ngày càng trß nên nhÏ bé và tÑc Ù h¡n, nhïng c¡ hÙi khÕng lÓ ang éng tr°Ûc t¥t c£ chúng ta các cá nhân, các quÑc gia và các công ty. Hai ch°¡ng ti¿p theo cça cuÑn sách này ng nh­p vào hÇ thÑng và Bóng tÑi ±ng sau hÇ thÑng s½ gi£i thích nhïng gì tôi nói.

B¡n ã sµn sàng ch°a?

Dos Capital 6.0

Moscow (AP) - Hôm nay, công tÑ viên ã tra hÏi mÙt chç nhân b£o tàng nghÇ thu­t t¡i Moscow sau vå ánh chén chi¿c bánh hình nhân Vladimir Lenin cça các thñc khách là khách mÝi và các nhà phê bình nghÇ thu­t t¡i mÙt triÃn lãm g§n ây. Thé ba vëa rÓi, ThÝi báo Moscow công bÑ r±ng chính Sergei Taraborov là ng°Ýi ã bË iÁu tra sau khi các thành viên nghË viÇn thé 20 cça £ng CÙng S£n kêu ca r±ng chi¿c bánh ã xâm ph¡m lu­t chÑng phÉ báng các giá trË tiêu biÃu cça dân tÙc

- AP Moscow, 8 tháng 9 nm 1998.

"Anh mang theo bao nhiêu tiÁn?"

Câu hÏi b¥t ngÝ nh±m vào tôi bßi mÙt nhân viên h£i quan Albania t¡i sân bay Tirana khi tôi ang chu©n bË ra khÏi ¥t n°Ûc này. Ngay khi câu nói vëa buÙt ra khÏi miÇng cô ta, tôi có c£m t°ßng nh° s¯p rÝi xa sÑ tiÁn cça mình.

"Tôi có 3,500 USD" - Tôi nói, tay v× nh¹ vào ví tiÁn.

"3,500USD", cô ta nh¯c l¡i, ôi m¯t nh°Ûng lên."Anh ta có 3,500 USD ", cô ta nói vÛi ng°Ýi Óng nghiÇp nam éng ngay bên c¡nh, g§n máy kiÃm tra chi¿u tia X-quang.

" Anh të âu ¿n?" anh ta hÏi tôi, v» nh° ang ánh giá méc Ù c£m giác bË xúc ph¡m cça tôi và dò xem liÇu tôi có ph£i là mÙt nhà ngo¡i giao hay không. Tôi nói vÛi anh ta r±ng tôi là phóng viên cça tÝ New York Times. "The New York Times?" anh chàng h£i quan nh¯c l¡i, và kiÃm tra tôi mÙt cách s¡ sài. "Ã anh ta qua".

Ai mà ngh) r±ng The New York Times l¡i ch³ng là cái inh rÉ gì ß Tirana.Tôi chÉ muÑn ch¡y ra máy bay. Tôi có lý à lo ng¡i. Tôi ã tëng ß trong hoàn c£nh này tr°Ûc ây-t¡i mÙt ¥t n°Ûc n¡i mà lu­t pháp không ph£i là ¥ng thÑng trË, ó là Iran. Và ß ó, màn k¿t diÅn ra không thñc sñ tÑt ¹p. MÍi thé b¯t §u hÇt nh° t¡i sân bay QuÑc t¿ Teheran, khi tôi làm thç tåc h£i quan lúc 4h sáng. Tôi bË mÙt nhân viên h£i quan yêu c§u mß vali và giao nÙp cho anh ta tÝ khai h£i quan. Trên tÝ khai có dòng hÏi vÁ sÑ tiÁn b¡n mang theo và tôi ã iÁn vào chính xác sÑ tiÁn tôi có, là 3,300 USD. Vì th» tín dång Mù không °ãc ch¥p nh­n ß Iran nên tôi ã ph£i mang theo r¥t nhiÁu tiÁn m·t. Gã nhân viên h£i quan nhÏ con và có hàm râu quai nón ng°Ýi Iran xem k) tÝ khai và sau ó nói vÛi tôi, kèm theo mÙt cái li¿c nhìn thèm khát: "Th°a ngài, ngài chÉ có thà mang 500 USD ra khÏi ¥t n°Ûc này thôi".

"Ôi không!". Tôi nói "Tôi ph£i làm sao bây giÝ?"

Nhân viên h£i quan Iran nhìn quanh và thì th§m vào tai tôi "Tôi có thà lo cho, chÉ c§n 300 USD ". C£ mÙt hàng dài ng°Ýi Iran ±ng sau tôi ã th¥y h¿t nhïng c£nh này - t¥t c£, không hÓ nghi gì nïa, ã bi¿t chính xác iÁu gì ang x£y ra. Tôi thò tay vào túi tiÁn và l¥y ra ba tÝ b¡c 100 USD và vo tròn l¡i trong lòng bàn tay.

"C©n th­n" Gã nhân viên h£i quan rít lên vÛi tôi - à Á phòng ai ó ß hàng ng°Ýi phía sau chúng tôi có thà tÑ cáo vÁ nhïng gì ang x£y ra. Sau ó c£ hai chúng tôi gi£ vÝ låc lÍi chi¿c vali ang mß cça tôi, và vÛi mÙt cú chÙp nhanh, anh ta l¥y 300 USD ra khÏi các ngón tay cça tôi. ViÇc ó x£y ra quá nhanh - nh° mÙt chú cá hÓi bay lên trong thoáng chÑc - khi¿n b¡n muÑn quay ch­m l¡i ngay l­p téc c£nh ó à th°ßng théc. Sau ó, vÛi bàn tay còn l¡i, anh ta °a tôi tÝ khai h£i quan mÛi khác và b£o tôi iÁn vào, khai báo r±ng tôi chÉ mang theo 500USD ra khÏi ¥t n°Ûc. Nh°ng ó ch°a ph£i là ã h¿t. Khi tôi leo lên phía cÕng soát vé, tôi nh­n ra r±ng có mÙt ãt kiÃm tra thân thà sau khi tôi i qua máy dò kim lo¡i.Tôi i vào phòng xép ±ng sau béc rèm và viên lính Iran t¡i ó yêu c§u tôi mß ví tiÁn.Tôi ho£ng sã tñ nhç: "Mình làm sao gi£i thích 3,000 USD bây giÝ? Hay nói th¿ này: Này, tôi ã hÑi lÙ cho Óng nghiÇp cça anh ß t§ng d°Ûi rÓi ¥y, cho qua i?" May thay, anh ta chÉ nhìn qua sÑ tiÁn, li¿n tho¯ng mÙt hÓi b±ng ti¿ng Farsi và rÓi à tôi i.

Nhïng nhà du lËch th¿ giÛi dày d¡n s½ cho r±ng cuÙc phiêu l°u cça tôi ß Iran và Albania khó mà thoát khÏi thông lÇ: Nhïng cuÙc ång Ù vÁ hiÇn t°ãng này trong nhïng ngày ó có thà miêu t£ tÑt nh¥t b±ng të "RÑi lo¡n xã hÙi". RÑi lo¡n xã hÙi là tÇ n¡n hÑi lÙ, tham nhing mà b¥t cé ai cing có thà th¥y ß các n°Ûc ang phát triÃn, và ß c£ các n°Ûc phát triÃn dù vÛi méc Ù th¥p h¡n. RÑi lo¡n xã hÙi là khi ph§n nhiÁu ho·c toàn bÙ các chéc nng then chÑt cça hÇ thÑng nhà n°Ûc - të thu thu¿ ¿n h£i quan, t° nhân hoá hay thông lÇ - Áu bË thoái hoá bßi tÇ tham nhing. iÁu này khi¿n cho các ho¡t Ùng pháp lý dÅ dàng bË bÏ qua h¡n là quy °Ûc. Quy °Ûc, vëa dÅ tha thé vëa dÅ ch¥p nh­n, là khi các quan chéc mÍi c¥p t­n dång quyÁn lñc cça mình à moi b¥t cé kho£n tiÁn nào có thà °ãc të dân chúng, các nhà §u t° hay b£n thân nhà n°Ûc. Và ng°ãc l¡i, dân chúng cing nh° các nhà §u t° s½ cho r±ng cách duy nh¥t à có °ãc quy¿t Ënh hay dËch vå là tr£ tiÁn cho cho ng°Ýi có th©m quyÁn.

RÑi lo¡n xã hÙi b¯t nguÓn të nhà n°Ûc - n¡i mà nhà n°Ûc °ãc xây dñng të nhïng hành vi trÙm c¯p, nh° Nigeria à rÑi lo¡n xã hÙi b¯t §u n£y nß - n¡i n¡n tham nhing lan tràn, °ãc dung túng và °ãc mong chÝ, nh°ng mÙt vài quy °Ûc pháp lý và dân chç v«n tÓn t¡i bên c¡nh, nh° là ¥n Ù. Sñ khác nhau giïa rÑi lo¡n xã hÙi §y ç và rÑi lo¡n xã hÙi ang xây dñng °ãc miêu t£ ·c s¯c qua mÙt chuyÇn ti¿u lâm ci khi ng°Ýi ta kà nhïng m©u chuyÇn vÁ World Bank, khi các BÙ tr°ßng C¡ sß H¡ t§ng Châu á và Châu Phi ¿n thm nhau. §u tiên, ông BÙ tr°ßng Châu Phi ¿n thm n°Ûc cça ông BÙ tr°ßng Châu á, và cuÑi ngày ông Châu á °a ông Châu Phi vÁ nhà dñ bïa tÑi. Ông nguyên thç châu á sÑng trong mÙt ngôi nhà nguy nga tráng lÇ. Do ó, ông nguyên thç Châu Phi hÏi Óng sñ Châu á cça mình r±ng: "TrÝi, sao mà ông có thà xây °ãc mÙt ngôi nhà nh° v­y chÉ b±ng Óng l°¡ng cça mình?". Ông Nguyên thç Châu á °a ông Châu Phi ra mÙt khung cía lÛn và chÉ ra mÙt cây c§u ß phía xa xa. "Ông th¥y cây c§u ß ±ng ó ché?". Ông Châu á hÏi ông Châu Phi. "Có, tôi có th¥y", ông Châu Phi tr£ lÝi. Sau ó ông Châu á chÉ mÙt ngón tay vào mình và thì th§m: "10 ph§n trm", ra d¥u r±ng 10 % giá trË cça cây c§u ch¡y vào túi ông ta.Và rÓi, mÙt nm sau, ông Châu á i thm ông Châu Phi và th¥y ông này sÑng trong mÙt ngôi nhà còn tráng lÇ h¡n nhà cça ông ta. "TrÝi, sao mà ông có thà xây °ãc mÙt ngôi nhà nh° v­y chÉ b±ng Óng l°¡ng cça mình?" Ông Châu á hÏi ông Châu Phi. Ông Châu Phi kéo ông Óng sñ Châu á qua mÙt khung cía lÛn phòng khách và chÉ ra ±ng chân trÝi: "Ông có th¥y cây c§u ß ±ng kia không?" ông Châu Phi hÏi ông Châu á. "Không, làm gì có cây c§u nào ß ó !", ông Châu á tr£ lÝi. úng rÓi , ông Châu Phi nói, và rÓi chÉ vào mình: "100%".

Nhïng d¥u hiÇu cå thà nào mà b¡n có thà th¥y ß rÑi lo¡n xã hÙi hoàn toàn và ang trong thÝi kì phát triÃn? ây là các d«n chéng mà tôi thu th­p °ãc trong mÙt vài nm qua:

RÑi lo¡n xã hÙi là ß Moscow nm 1995 (và 1996, 1997, 1998, 1999). ThÝi gian ó, °Ýng phÑ tràn ng­p tÙi ác theo gót sñ såp Õ cça Ch¿ Ù Xô vi¿t. Khi tôi làm thç tåc nh­n phòng t¡i khách s¡n Penta t¡i trung tâm Moscow, tôi bÏ ví tiÁn ra m·t bàn tr°Ûc m·t và kêu ng°Ýi nhân viên làm phòng cho thuê mÙt ngn kéo an toàn.Tôi không muÑn i l¡i trong Moscow vÛi mÙt ví §y dollars.

Xin l×i, th°a ngài, chúng °ãc sí dång h¿t rÓi. Có c£ mÙt danh sách x¿p hàng ãi ây này. Ông có muÑn tôi ghi thêm ông vào không?

Tôi c°Ýi g°ãng g¡o. MÙt danh sách ãi à m°Ûn hÙp b£o vÇ an toàn trong khách s¡n °? Nó y hÇt mÙt lÝi d«n trong mÙt câu chuyÇn ùa nh¡t nh½o: "Làm sao anh có thà bi¿t °ãc khi nào thành phÑ anh ang ß trong tình tr¡ng nguy hiÃm?" Câu tr£ lÝi là: ó là khi mà t¥t c£ các hÙp b£o vÇ an toàn t¡i các khách s¡n Áu ã °ãc sí dång h¿t. Ch³ng có gì áng ng¡c nhiên khi mÙt nhà §u t° mà tôi bi¿t, khi mua cÕ ph§n cça mÙt Ngân hàng Nga phát hiÇn ra r±ng sÑ nhân viên an ninh nhiÁu h¡n c£ sÑ nhân viên ngân hàng. Ông ta nói vÛi tôi r±ng mÙt hÇ thÑng nhà hàng ß Ph°¡ng Tây ã cí mÙt oàn kiÃm toán sang Moscow à iÁu tra xem t¡i sao ß Moscow viÇc làm n r¥t v¥t v£ mà thu l¡i °ãc tiÁn ch³ng là bao. HÍ phát hiÇn ra r±ng h§u h¿t các nhân viên ß ây Áu liên quan ¿n mÙt vài hình théc trÙm c¯p - të viÇc ng°Ýi §u b¿p n c¯p hamburgers ¿n viÇc nhïng ng°Ýi qu£n trË n tiÁn hoa hÓng.

Sñ th­t vÁ rÑi lo¡n xã hÙi ß Albania là n¡n trÑn l­u thu¿ tràn ng­p ¿n n×i mà nm 1997, công ty tr£ thu¿ cao thé 35 t¡i Albania l¡i là mÙt cía hàng bánh pizza cça Mù, và n¡n n c¯p xe h¡i tràn ng­p ¿n n×i mà các quan chéc Mù °Ûc tính kho£ng 80% sÑ xe h¡i trên °Ýng phÑ Albania bË l¥y c¯p të âu ó ß Châu Âu.

RÑi lo¡n xã hÙi là tÇ tham nhing ß Nga, phát triÃn r¥t cao trong hàng ngi nhïng nhà lãnh ¡o ß iÇn Kremli, ¿n Ù có h³n mÙt câu chuyÇn vui là mÙt ng°Ýi àn ông lái xe të nông thôn ra Moscow và × chi¿c xe mÛi t­u ngay bên ngoài cÕng iÇn Kremli, t¡i Qu£ng tr°Ýng Ï. MÙt c£nh sát i ¿n và nói vÛi anh ta: "Này, anh không ­u xe ß ây °ãc âu. ây là cÕng i cça các nhà lãnh ¡o ¥y." Anh ta tr£ lÝi: "ëng lo, Tôi khoá cía xe rÓi".

RÑi lo¡n xã hÙi là mÙt câu chuyÇn do b¡n tôi kà trong thÝi gian anh ta sÑng ß Indonesia d°Ûi triÁu ¡i tham nhing lan tràn cça gia ình Suharto. Anh ta là mÙt phóng viên lâu nm t¡i Jakarta cho mÙt tÝ báo cça Singapore và th°Ýng ph£i làm mÛi gi¥y cn c°Ûc. Tham nhing ß Indonesia tr§m trÍng ¿n méc là các quan chéc hoàn toàn có thà gíi anh mÙt phi¿u yêu c§u thanh toán cho sÑ tiÁn út lót cça anh, anh ta gi£i thích vÛi tôi. Th­t ¥y, m×i nm tôi Áu ph£i làm l¡i gi¥y xu¥t nh­p c£nh cça mình. Tôi tr£ tiÁn út lót và có nhïng gì tôi c§n. Nhân viên k¿ toán ß vn phòng tôi c§n các chéng nh­n và vË công chéc tôi mua ã cung c¥p §y ç. Không l¥y làm ng¡c nhiên khi d°Ûi thÝi Suharto, ng°Ýi Indonesia có mÙt câu nói: N¿u hàng xóm nhà anh n c¯p dê cça anh, dù th¿ nào cing ëng có kiÇn anh ta ra toà, bßi vì à °ãc viÇc, theo thÝi gian anh ph£i tr£ tiÁn cho c£nh sát và th©m phán, anh s½ m¥t luôn c£ con bò cça mình.

RÑi lo¡n xã hÙi là khi các quan chéc và nhïng ng°Ýi c§m cân n£y mñc, nhïng ng°Ýi có trách nhiÇm giám thË các nguyên t¯c tin r±ng các nguyên t¯c không áp dång cho hÍ. Nayan Chanda, tác gi£ cuÑn Cái nhìn vÁ kinh t¿ ViÅn ông, mÙt l§n chÉ cho tôi mÙt kinh nghiÇm ông có khi i thm Trung QuÑc: "Tôi ã ß B¯c kinh và chúng tôi phóng xe trên phÑ Second Ring vÛi mÙt phiên dËch viên BÙ Ngo¡i giao, nhân viên lái xe và trã lý vn phòng cça chúng tôi. Khi chúng tôi i xuÑng xa lÙ, ng°Ýi tài x¿ cça BÙ Ngo¡i giao Ùt nhiên lái vòng l¡i thành hình chï U và i th³ng lên o¡n dÑc lên °Ýng xa lÙ, b¥m còi inh Ïi. Chi¿c xe trôi xuÑng lÑi vào xa lÙ và chúng tôi quay vòng quanh nó. Tôi choáng váng và sã hãi. Tôi nói vÛi ng°Ýi phiên dËch: "Anh ta làm gì th¿?". Anh ta nói r±ng ng°Ýi tài x¿ th¥y mÙt vå t¯c ngh½n °Ýng ß phía tr°Ûc và quy¿t Ënh quay l¡i b±ng lÑi lên xa lÙ.Tôi nh¯m nghiÁn m¯t l¡i và c§u chúa mong sao tôi ra khÏi con °Ýng này mà còn sÑng sót. Tôi ã sÑng sót, nh°ng sau ó mÙt ý ngh) ã ám £nh tôi trß l¡i: T¡i sao ng°Ýi nhà n°Ûc Trung QuÑc ·t ra các quy t¯c à ng°Ýi dân ch¥p hành, mà chính hÍ l¡i không tuân theo, l¡i cé b¯t ng°òi dân và nhïng ng°òi khách ph£i tuân theo các quy t¯c cça hÍ.

Các quy t¯c không chÉ bË vi ph¡m ß trong nÙi bÙ cça Trung QuÑc. Nm 1997, Tr°ßng ¡i diÇn chi nhánh mÙt trong nhïng ngân hàng lÛn nh¥t Canada ß Trung QuÑc nói vÛi tôi là mÙt l§n ngân hàng ông chuyÃn vài nghìn ôla të chi nhánh HÓng Kông tÛi chi nhánh Th°ãng H£i m¥t úng 18 ngày. Chúng tôi ngh) là chúng tôi bi¿t rõ iÁu gì ã diÅn ra , ông ta nói vÛi tôi trong mÙt bïa n tr°a ß Th°ãng H£i. "MÙt ai ó ß Ngân Hàng Trung ¯¡ng ã l¥y i kho£n tiÁn, §u c¡ vào thË tr°Ýng chéng khoán Th°ãng H£i trong 17 ngày rÓi tr£ l¡i vào ngày thé 18, lúc ó kho£n tiÁn mÛi hiÇn lên trong tài kho£n cça chúng tôi.

RÑi lo¡n xã hÙi là chuyÇn ki¿m °ãc hàng tÉ ô la të viÇc tham nhing các ch°¡ng trình t° nhân hoá trên kh¯p ông ÂU và n°Ûc Nga, t¡i ó t­p trung nhïng k» chóp bu, th°Ýng là mafia Ëa ph°¡ng và quan chéc nhà n°Ûc c¥u k¿t vÛi nhau, à giành l¥y kiÃm soát các nhà máy và nguÓn tài nguyên cça ch¿ Ù sß hïu nhà n°Ûc ci vÛi tÉ giá thË tr°Ýng th¥p, làm cho hÍ chÉ qua mÙt êm ã trß thành tÉ phú cñc kì nhanh chóng. Giá b¥t Ùng s£n të Paris ¿n Tel Aviv rÓi London Áu bË tng lên bßi các ông trùm Nga và các nhà nghÇ thu­t bòn rút tiÁn, nhïng k» sµn sàng tuÓn tài s£n ra n°Ûc ngoài vÛi mÙt méc Ù áng kinh ng¡c. N°Ûc Mù là mÙt thË tr°Ýng tiêu biÃu, n¡i nhïng nhà t° b£n là k» c°Ûp, và ß Nga, xã hÙi cing cing t°¡ng tñ nh° v­y. Nh°ng t° b£n k» c°Ûp Mù §u t° tiÁn cça hÍ vào thË tr°Ýng chéng khoán và b¥t Ùng s£n Mù, ng°ãc l¡i, nhÝ sñ toàn c§u hoá vào sñ tñ do chu chuyÃn vÑn, các nhà t° b£n k» c°Ûp ß Nga cing §u t° tiÁn vào thË tr°Ýng chéng khoán và b¥t Ùng s£n Mù, nh°ng l¡i à làm giàu cho ¥t n°Ûc cça hÍ.

ôi khi, rÑi lo¡n xã hÙi không chÉ là nhïng k» chóp bu nÕi lên cça các n°Ûc, mà chÉ ¡n gi£n là mÙt sÑ ít ng°Ýi cÑ g¯ng tÓn t¡i trong mÙt ¥t n°Ûc có an ninh xã hÙi kém. MÙt l§n tôi thay Õi k¿ ho¡ch ß Sân bay Jakarta và ph£i di chuyÃn të cÕng ra nÙi Ëa tÛi cÕng ra QuÑc t¿. Tôi i khÏi vÉa hè, tay xách túi và éng ãi n¡i phía sau có dòng chï: "Tuy¿n giao thông miÅn phí giïa cÕng ra NÙi Ëa và QuÑc t¿". Khi có mÙt xe buyt tÛi, tôi mang túi lên xe, trên ó chÉ có mình tôi là khách. Khi tôi i ngang qua ng°Ýi tài x¿ Ã ra cÕng QuÑc t¿, ông ta ch·n tôi l¡i. "Th°a ngài", ông ta nói, vi¿t nguÇch ngo¡c lên tÝ gi¥y màu Ï. Trên ó vi¿t c°Ûc phí chuy¿n i là 4900 rupiah ( kho£ng 2 USD). Tôi nhún vai và °a tiÁn cho anh ta.

RÑi lo¡n xã hÙi còn ti¿p tåc, vào mùa hè nm 1998, tôi cùng John Burns, tr°ßng vn phòng ¡i diÇn Báo New York Times t¡i New Delhi, tÛi thm Toà nhà QuÑc hÙi ¥n Ù, n¡i lu­t pháp ¥n Ù °ãc ban bÑ và thñc thi. Trong khi chúng tôi ang ãi ß phòng s£nh à °ãc xét cho vào, Burns chú ý ¿n mÙt cuÑn sách bán ß giá sách chính phç: Chính phç ¥n là ai và cça ai? - vÛi tiÃu sí và hình £nh cça t¥t c£ các chính khách ¥n. Burns quy¿t Ënh mua mÙt quyÃn. Burns hÏi ng°Ýi nhân viên éng g§n giá sách: "Tôi ph£i g·p ai à mua cuÑn sách ?"." ây , th°a ông, 700 rupi". Sau ó anh ta i l¥y sách. Khi anh ta quay l¡i, Burns hÏi anh ta vÁ hoá ¡n. "BuÕi chiÁu chúng tôi óng cía, ây là viÇc bán hàng ngoài giÝ hành chính" anh ta nói - có ngh)a là không c§n hoá ¡n. Sau ó anh ta trao cho John cuÑn sách và út tiÁn vào túi. Tôi nh­n ra mÙt iÁu khá thú vË- ph£i hÑi lÙ cho ai ó ß phòng s£nh cça c¡ quan hành pháp ¥n bßi mÙt cuÑn sách vÁ các nhà l­p pháp ¥n Ù.

Tôi oán r±ng iÁu ó gi£i thích t¡i sao ThÝi báo ¥n Ù xu¥t b£n ngày 16 tháng 12 nm 1998, kà vÁ mÙt ch°¡ng trình iÁu tra kéo dài 18 tháng mÙt vå tham nhing bí ©n ß bang Punjab ã bË ình chÉ l¡i. CuÙc iÁu tra mÙt quan chéc, ng°Ýi °ãc hÑi lÙ kho£n tiÁn 2380 USD vì ã cung c¥p các dËch vå "tÑt" cça chính phç, t¡i mÙt bang mà mÍi viÇc të viÇc cung c¥p iÇn tÛi xin hÍc cho tr» con cing c§n ph£i °a tiÁn hÑi lÙ cho mÙt ai ó. Nh°ng không mÙt quan chéc nào °ãc tìm th¥y vÛi tÙi danh là ng°òi ang giï sÑ tiÁn ó. Thay vì chÉ ra k» nh­n sÑ tiÁn út lót, tÝ thÝi báo New Delhi nói r±ng cuÙc iÁu tra ã °a ra b±ng chéng à có thà truy tÑ 300 quan chéc tham nhing.

à toàn c§u hoá, t¥t c£ ph£i làm là gì? Hãy à tôi tr£ lÝi b±ng cách sí dång vài ví då t°¡ng °¡ng të th¿ giÛi vi tính. Tôi muÑn so sánh các n°Ûc vÛi ba bÙ ph­n cça mÙt máy vi tính. §u tiên, ó là toàn bÙ hÇ thÑng máy móc, gÍi là ph§n céng . ây là toàn bÙ v» ngoài cça nÁn kinh t¿. Và qua cuÙc chi¿n tranh L¡nh, b¡n ã có ba lo¡i "ph§n céng" trên th¿ giÛi- ph§n céng thË tr°Ýng tñ do, ph§n céng chç ngh)a cÙng s£n, và ph§n céng pha trÙn thành ph§n cça c£ hai.

BÙ ph­n thé hai là "HÇ thÑng ho¡t Ùng" cho ph§n céng cça b¡n. Tôi so sánh nó vÛi các chính sách kinh t¿ v) mô cça mÙt n°Ûc nào ó. Trong các n°Ûc chç ngh)a cÙng s£n, hÇ thÑng ho¡t Ùng kinh t¿ c¡ b£n là k¿ ho¡ch t­p trung. Không có thË tr°Ýng tñ do ß ây. Chính phç quy¿t Ënh sñ phân bÕ nguÓn vÑn ra sao. Tôi gÍi hÇ thÑng kinh t¿ cÙng s£n này là DOScapital 0.0.

T¡i các n°Ûc pha trÙn giïa hai lo¡i, các hÇ thÑng ho¡t Ùng r¥t nhiÁu d¡ng khác nhau tuó thuÙc méc Ù pha trÙn giïa chç ngh)a xã hÙi, thË tr°Ýng tñ do, kinh t¿ do nhà n°Ûc chÉ ¡o và g§n chç ngh)a t° b£n. Trong ó, sñ quan liêu cu£ chính phç, kinh doanh và ngân hàng là t¥t c£ mÑi dây liên hÇ giïa các bÙ ph­n vÛi nhau. Tôi gÍi chúng là DOScapital 1.0 tÛi 4.0 tuó thuÙc vào méc Ù £nh h°ßng cça chính phç và xã hÙi hoá cça nÁn kinh t¿. Hungary, ch³ng h¡n, là DOScapital 1.0, Trung quÑc là DOScapital 1.0 ß nÙi Ëa và 4.0 ß Th°ãng h£i, Thái lan là 3.0, Indonesia là 3.0, và Hàn QuÑc là 4.0.

CuÑi cùng là các hÇ thÑng T° b£n chç ngh)a công nghiÇp lÛn. MÙt sÑ ho¡t Ùng hÇ thÑng dña trên thË tr°Ýng tñ do, nh°ng v«n có các bÙ ph­n phúc lãi quan trÍng cça nhà n°Ûc. Nhóm này bao gÓm Pháp, éc và Nh­t B£n. Các n°Ûc khác, nh° Mù, Hongkong, ài loan và Anh, tñ do hoá kinh t¿ và m·c hoàn toàn vëa v·n Chi¿c áo khoác vàng. Tôi gÍi hiÇn t°ãng này là DOScapital 6.0.

Cùng vÛi lo¡i ph§n céng chéa ñng nÁn kinh t¿ và hÇ thÑng ho¡t Ùng c¡ b£n cça nó, c§n ph£i có "ph§n mÁm" à t­n dång c£ hai iÁu trên. Ph§n mÁm, theo tôi, nhìn chung là t¥t c£ các nguyên t¯c cça lu­t pháp. Ph§n mÁm là th°Ûc o ch¥t l°ãng hÇ thÑng lu­t và quy ph¡m quÑc gia, và c¥p Ù am hiÃu lu­t pháp cça các quan chéc, quan l¡i và c° dân, chi phÑi hÍ và hiÃu cách làm viÇc cça hÍ. Ph§n m¿m tÑt bao gÓm lu­t ngân hàng, lu­t th°¡ng m¡i, quy ch¿ phá s£n, lu­t hãp Óng, lu­t xí sñ kinh doanh, mÙt ngân hàng trung °¡ng trung thñc Ùc l­p, quyÁn thích áng à khuy¿n khích n¯m c¡ hÙi, quy trình xí lý hành pháp, tiêu chu©n k¿ toán quÑc t¿, các toà án th°¡ng m¡i, các thi¿u sót °ãc bÕ sung bßi mÙt c¡ quan hành pháp công b±ng, lu­t chÑng tranh ch¥p lãi nhu­n và chÑng ho¡t Ùng th°¡ng m¡i bên trong nÙi bÙ chính quyÁn chính phç, và các quan chéc cing nh° c° dân sµn sàng thñc hiÇn nhïng quy Ënh này vÛi mÙt n¿p vn hoá vïng vàng hãp lý.

Trong thÝi kó chi¿n tranh l¡nh, cuÙc ¥u tranh lÛn vÁ ai sß hïu ph§n céng thuÙc vÁ ng°Ýi thÑng trË toàn th¿ giÛi. Các n°Ûc Liên bang Soviet và Mù ã không chú ý nhiÁu ¿n viÇc ph§n céng cça hÍ ho¡t Ùng ra sao trong các n°Ûc liên minh. HÍ chÉ muÑn ch¯c ch¯n r±ng các n°Ûc này sí dång nhãn hiÇu Soviet và Mù ra sao. Qu£ v­y, mÙt n°Ûc có thà tÓn t¡i trong mÙt thÝi gian dài vÛi mÙt hÇ thÑng ho¡t Ùng tÓi tÇ bên trong và ph§n mÁm tham nhing, bßi vì c£ Soviet và Mù Áu lo ng¡i khi có nó trong bÙ máy cça mình, hÍ s½ trã c¥p ho·c sía chïa tñ nguyÇn ngay khi ¥t n°Ûc ó bË sa l§y vÛi nhãn hiÇu siêu c°Ýng. C£ hai th¿ lñc siêu c°Ýng sÑng trong n×i lo sã cça "hÍc thuy¿t thÑng trË", n£y sinh khi mÙt n°Ûc nào ó thay Õi ph§n céng, thì t¥t c£ các n°Ûc lân bang cça hÍ cing thay Õi theo.

CuÙc ¥u tranh này ã k¿t thúc vÛi sñ såp Õ cça cuÙc chi¿n tranh L¡nh. MÙt cách b¥t ngÝ, chç ngh)a xã hÙi, cÙng s£n và th­m chí các hình théc lai t¡o cça nó Áu bË m¥t h¿t uy tín. B×ng nhiên, chúng ta tìm ra mÙt kho£nh kh¯c ý ngh)a trong lËch sí: L§n §u tiên, mÙt cách chính théc, t¥t c£ các n°Ûc trên th¿ giÛi có chung mÙt c¡ sß ph§n céng - chç ngh)a t° b£n thË tr°Ýng tñ do. Khi iÁu ó diÅn ra, toàn bÙ cuÙc ch¡i ã thay Õi. Các n°Ûc không còn ph£i quy¿t Ënh ph£i chÍn ph§n céng nào, mà chÉ ph£i chÍn làm sao à cho ph§n céng duy nh¥t cça mình làm viÇc tÑt - ch¿ Ù t° b£n thË tr°Ýng tñ do.

Nh°ng có mÙt câu nói trong th¿ giÛi công nghÇ thông tin: "ph§n céng luôn ch¡y tr°Ûc ph§n mÁm và v­n hành các hÇ thÑng ho¡t Ùng". Nh° th¿, các kù s° sáng t¡o ra chip ngày càng nhanh h¡n và chÉ vÛi iÁu kiÇn ó, các hÇ thÑng và ph§n mÁm phéc t¡p h¡n °ãc phát triÃn à t­n dång lãi th¿ ph§n céng mÛi này và có °ãc toàn bÙ mÍi thé të ó. Câu châm ngôn này cing áp dång trong th¿ giÛi toàn c§u hoá. Th¿ giÛi ã chéng ki¿n nhïng gì kà të khi chç ngh)a cÙng s£n và xã hÙi ã bË såp Õ ß Nga, ông âu và Th¿ giÛi thé ba là mÙt sÑ lÛn các n°Ûc ti¿p nh­n ph§n céng c¡ sß cça thË tr°Ýng tñ do, và c¯m iÇn cho ph§n céng cça hÍ ho¡t Ùng, nh°ng th°Ýng là thi¿u hÇ thÑng ho¡t Ùng, ph§n mÁm và các thà ch¿ c§n thi¿t à qu£n lý hiÇu qu£ và phân bÑ hãp lý nguÓn vÑn và nng l°ãng hiÇn có vào và ra khi mÙt n°Ûc b¯t §u ho¡t Ùng ph§n céng mÛi.

MÙt iÁu chúng ta ang khám phá, là mÙt trong nhïng v¥n Á trung tâm cça viÇc dËch chuyÃn të hÇ thÑng chi¿n tranh l¡nh tÛi hÇ thÑng toàn c§u hoá: v¥n Á cça "toàn c§u hoá vÙi vàng". Tôi nh¯c l¡i mÙt l§n nïa nhïng gì ã nói: B¡n không thà phát triÃn m¡nh ngày hôm nay n¿u không khßi Ùng iÇn ph§n céng và gia nh­p thË tr°Ýng, và ngày hôm nay b¡n không thà tÓn t¡i n¿u b¡n không có mÙt hÇ thÑng ho¡t Ùng và ph§n mÁm có thà cho phép b¡n ¡t °ãc h§u h¿t mÍi måc ích và b£o vÇ b¡n të sñ ho¡t Ùng tÓi tÇ không thà kiÃm soát °ãc cça chúng.

Th¿ giÛi ã m¥t mÙt th­p k÷ §u tiên cça kÉ nguyên toàn c§u hoá mÛi à hÍc °ãc bài hÍc ó. MÙt iÁu th°Ýng th¥y là mÍi ng°Ýi chuyÃn sang nhãn hiÇu t°¡ng °¡ng cça ph§n céng- thË tr°Ýng tñ do- có thà có sñ trÅ khi mÙt n°Ûc khó khn th¿ nào à phát triÃn hÇ thÑng ho¡t Ùng và ph§n mÁm à theo kËp các n°Ûc khác. Mua mÙt máy tính thì dÅ, ·c biÇt khi chÉ có mÙt nhãn hiÇu. Th±ng khÝ nào cing có thà ¿n Thành phÑ máy tính và l¥y mÙt chi¿c. Và trong cuÙc dËch chuyÃn të hÇ thÑng Chi¿n tranh l¡nh tÛi hÇ thÑng toàn c§u hoá nhiÁu n°Ûc ã chÉ có làm mà th­m chí không hÁ ngh) vÁ liÇu hÍ có hÇ thÑng ho¡t Ùng và ph§n mÁm à ho¡t Ùng hiÇu qu£ cái máy tính ó không. Các n°Ûc này chÉ nói: "Ha, th­t dÅ dàng. Tôi s½ c¯m cái phích cça ph§n céng mÛi vào Õ iÇn bây giÝ..."

Nh°ng iÁu ó thñc sñ khó h¡n là mÛi nhìn. Khßi x°Ûng mÙt thË tr°Ýng tñ do t¡i ¥t n°Ûc cça b¡n thì dÅ. Nh°ng th­t là khó mà có thà thi¿t l­p cách théc thñc hiÇn công b±ng, vô t° các iÁu lu­t và lu­t th°¡ng m¡i, vÛi các toà án có thà b£o vÇ mÍi ng°Ýi khÏi chç ngh)a t° b£n không bË ràng buÙc. Th­t dÅ dàng à mß mÙt thË tr°Ýng chéng khoán. Ngày hôm nay th­m chí ß Mông CÕ cing ã có thË tr°Ýng chéng khoán. Nh°ng th­t khó có thà xây dñng mÙt U÷ ban Trao Õi Chéng khoán (SEC) à có thà ho¡t Ùng th°¡ng m¡i. Ùt ngÙt th¯t ch·t áp lñc và cho phép tñ do di chuyÃn thông tin thË tr°Ýng thì dÅ. Nh°ng à thành l­p và b£o vÇ mÙt th¿ lñc tñ do thñc sñ Ùc l­p có thà ph¡i bày °ãc sñ tham nhing trong chính phç và v¡ch m·t các công ty làm n x£o trá ang lëa dÑi cÕ ông cça mình thì r¥t khó.

Trong hÇ thÑng Chi¿n tranh l¡nh, sñ phân chia lÛn trên th¿ giÛi là giïa nÁn kinh t¿ CÙng s£n và T° b£n, vÛi mÙt sÑ n°Ûc lai t¡p ß giïa. Ngày nay, thñc t¿ t¥t c£ các n°Ûc có cùng mÙt ph§n céng, sñ phân chia lÛn nh¥t trên th¿ giÛi là sñ tng lên giïa thË tr°Ýng tñ do dân chç và thË tr°Ýng tñ do kiÃu trÙm c°Ûp. Các n°Ûc có thà phát triÃn hÇ thÑng ho¡t Ùng và ph§n mÁm theo h°Ûng thË tr°Ýng tñ do s½ dËch chuyÃn theo Ënh h°Ûng thË tr°Ýng tñ do trÙm c°Ûp, khi chính phç vÁ cn b£n bË iÁu khiÃn bßi các ông trçm k» c°Ûp và các nhân tÑ tÙi ác, không có ai có chút quan tâm tÛi các nguyên t¯c úng ¯n cça lu­t pháp.

T¡m biÇt, cÙng s£n ¥u vÛi t° b£n. Xin chào, thË tr°Ýng tñ do dân chç ¥u vÛi thË tr°Ýng tñ do trÙm c°Ûp.

Khi h§u h¿t mÍi ng°Ýi ã quen vÛi nhïng iÁu tÑt ¹p nh¥t mà kinh t¿ thË tr°Ýng tñ do mang l¡i, hãy à tôi miêu t£ nhïng iÁu tÓi tÇ nh¥t mà kinh t¿ thË tr°Ýng trÙm c°Ûp. Sau ó b¡n có thà x¿p ·t vË trí cça b¥t kì n°Ûc nào vào trong mÙt chu×i thé tñ.

Hình théc trong sáng nh¥t cça thË tr°Ýng tñ do trÙm c°Ûp mà tôi tëng th¥y là Albania nhïng nm 1990. Albania là mÙt trong nhïng n°Ûc xã hÙi chç ngh)a cô l­p nh¥t trong suÑt 50 nm, là con nuôi cça chç ngh)a Mao, theo xu h°Ûng thân Trung QuÑc trong suÑt Chi¿n tranh L¡nh. Theo sau sñ såp Õ cça béc t°Ýng Berlin, ch¿ Ù CÙng s£n ß Albania cing bË såp Õ nm 1991. CuÙc b§u cí s¡ bÙ ã °ãc tÕ chéc, và mÙt chính quyÁn t°¡ng Ñi dân chç °ãc thi¿t l­p ß Tirana. CuÑi cùng, ng°Ýi Albania ngh) r±ng hÍ ang có nhïng gì mà ai cing có: c¡ ch¿ thË tr°Ýng tñ do. Không may, ó là t¥t c£ nhïng gì hÍ có °ãc. Albania có ph§n céng, nh°ng không hÁ có ph§n mÁm và các hÇ thÑng ho¡t Ùng.

Khi tôi ß thm thç ô Tirana cça Albania nm 1998, Fatos Lubonja, mÙt nhà vn và chç bút 47 tuÕi cça tÝ t¡p chí vn hÍc Albania Endeavor, miêu t£ vÛi tôi vÁ cuÙc sÑng ß trong thÝi kì trÙm c¯p Albania. "Sau ch¿ Ù cÙng s£n" ông nói "chúng tôi có công b±ng ¥y. T¥t c£ chúng tôi là con sÑ không. MÙt vài ng°Ýi có tài s£n và c¡ hÙi. Vì th¿ mÙt hÇ thÑng phân c¥p ã n£y sinh sau thÝi gian ó. VÁ c¡ b£n, mÍi ng°Ýi coi chính trË nh° viÇc kinh doanh, bßi vì làm mÙt nhà chính trË có ngh)a là b¡n có thà mß °ãc mÙt cánh cía óng. B¡n có thà °a ho·c không °a con d¥u cho tôi. ThË tr°Ýng tñ do °ãc coi nh° tho£i mái cho mÍi viÇc. Do ó nhïng k» b¡o gan nh¥t b¯t §u làm t¥t c£ mÍi thé, và giÛi tÙi ác phát hiÇn ra r±ng, chúng c§n chính trË vì cái gì ó và các nhà chính trË cing phát hiÇn ra r±ng hÍ c§n tiÁn à duy trì séc m¡nh. Ng°Ýi dân không ai có kinh nghiÇm. HÍ không °ãc giáo dåc (trong mÍi công viÇc cça mÙt chính phç). HÍ không nh­n ra r±ng n¿u không có ph§n mÁm, Albania s½ sÛm trß thành khu rëng nhiÇt Ûi, và nh° v­y nhiÁu ng°Ýi bË xí tí, nhiÁu ng°Ýi bË bÍn gngxt¡ b¯t cóc hay ph£i rÝi bÏ ¥t n°Ûc. (MÍi ng°Ýi sÛm nh­n ra iÁu này) Albania không thà c¡nh tranh trên thË tr°Ýng tñ do vÛi mÙt nÁn kinh t¿ b¥t hãp pháp. Vì chúng ta ã t¡o ra bÍn t° b£n tÙi ph¡m. Chúng không nÙp thu¿, không hÁ có trách nhiÇm Ñi vÛi cuÙc sÑng cça ng°Ýi dân hay c¡ sß h¡ t§ng. Chúng chÉ có l¥y và c°Ûp. N¿u b¡n không thà c¡nh tranh vÁ bÙ vi xí lý b¡n s½ ph£i c¡nh tranh vÛi Mafia. Khi xây dñng mÙt thË tr°Ýng tñ do dân chç thñc sñ, chúng tôi ß sÑ 0. Trong 5 nm §u tiên, tình hình chÉ là mÙt sñ bi¿n dË cuÑi cùng cça chç ngh)a cÙng s£n. Thay vì xây dñng mÙt nÁn kinh t¿ thË tr°Ýng tñ do, mÍi thé quay trß l¡i të §u §y rçi ro, chúng tôi ã t¡o ra mÙt nÁn kinh t¿ tÙi ph¡m liên k¿t vÛi c¡ ch¿ kim tñ tháp. MÍi ng°Ýi bÏ tiÁn vào nhïng kim tñ tháp ó. Và thay vì §u t°, hÍ chÉ uÑng cà phê và ãi tiÁn ¿n vÛi hÍ, nh° nhïng gì mà các ông chç kim tñ tháp ã héa. iÁu ó nh¯c tôi vÁ viÇc chúng ta th°Ýng ãi viÇn trã të Trung QuÑc nh° th¿ nào, và sÑng vì iÁu ó (trong Chi¿n tranh L¡nh). Nói gì thì nói, ó không ph£i là mÙt nÁn kinh t¿ th­t sñ".

Qu£ v­y, nhïng gì x£y ra ß Albania là vì không có mÙt hÇ thÑng ngân hàng tÑt, mÙt chính phç khoan dung và ß mÙt méc Ù nào ó là °ãc giáo dåc. C¡ ch¿ Ponzi - mÙt trong nhïng hình théc lëa £o cÕ x°a nh¥t. Sñ thi¿t l­p các c¡ ch¿ Ponzi lúc ó ß Albania là mÙt trong nhïng viÇc làm tr¡ tr½n nh¥t cça hÍ, th­m chí lí do ¿n méc là à tài trã cho mÙt gi£i ua xe h¡i ß Italia. D°Ýng nh° khßi §u là Master Card International. Nhà tÕ chéc cça mÙt c¡ ch¿ Ponzi iÃn hình ¿n g·p mÍi ng°Ýi và nói, n¿u ai bÏ tiÁn vào quù, thì hÍ s½ nh­n °ãc 20, 30 th­m chí là 50 ph§n trm sÑ tiÁn hÍ ·t vào chÉ sau 6 tháng. Bßi vì quù Ponzi có r¥t ít nguÓn à em l¡i lãi nhu­n cao nh° v­y, nên cách théc à hÍ tr£ lãi su¥t cao nh° v­y là l§n l°ãt mÓi chài ng°Ýi mÛi §u t° tiÁn vào à tr£ tiÁn cho ng°Ýi §u t° ci - và ng°Ýi qu£n lý quù luôn trích mÙt ít trong quù à tiêu. Quù ó s½ v«n tÑt cho ¿n khi nào không có ng°Ýi §u t° mÛi.

C¡ ch¿ Ponzi b¯t §u të n× lñc t­p trung tài chính à §u t° vào mua d§u lía, nh±m buôn l­u vÛi giá cao sang các n°Ûc láng giÁng Serbi và Montenegro, là các n°Ûc n±m d°Ûi lÇnh c¥m v­n quÑc t¿ trong cuÙc chi¿n vùng Balcan. Carlos Elrbirt, Tr°ßng ¡i diÇn vn phòng cça World Bank ß Tirana gi£i thích vÛi tôi: "Tuy v­y sau khi dá bÏ lÇnh c¥m v­n ß Serbia, không còn nguÓn kinh doanh thñc sñ nào à á cho c¡ ch¿ Penzi, nên nó ành ph£i h°Ûng viÇc kinh doanh vào tìm nguÓn §u t° mÛi à chi tr£ lãi cho các nguÓn §u t° ci. Khi ng°Ýi ta iên cuÓng ch¡y ua tìm ki¿m nguÓn tiÁn mÛi, hÍ mÝi chào lãi nhu­n 50% cho sÑ tiÁn cça b¡n. Tôi không thà thuy¿t phåc nÕi, th­m chí là các nhân viên ng°Ýi Albania cça tôi, r±ng c¡ ch¿ Ponzi s½ bË suy tàn. Nhân viên cça tôi g­t g­t §u vÛi bài gi£ng và biÃu Ó cça tôi, sau ó hÍ l¡i bÏ thêm tiÁn vào cho c¡ ch¿ Ponzi. HÍ ã quá say mê, và t¥t c£ Áu làm nh° v­y. Th­t nh° mÙt c¡n sÑt. MÍi ng°Ýi thÑc tháo bán nhà i à bÏ tiÁn vào quù Ponzi vÛi mong ãi sau hai ba tháng l¥y l¡i cn nhà ci và có thêm mÙt cn nhà mÛi. Quù tiÁn tÇ th¿ giÛi IMF và ngân hàng trung °¡ng c£nh báo chính phç Albania :"TiÁn không ph£i mÍc ra të trên cây âu". Nh°ng chính phç v«n không dëng l¡i.

MÙt ph§n là vì Chính phç Albania không có ç nhïng con ng°Ýi có ç hiÃu bi¿t, và mÙt ph§n nïa là vì có quá nhiÁu quan chéc cça hÍ ch¡y ua trong c¡n sÑt Ponzi rÓi. "N¿u b¡n tÛi thm dinh c¡ cça ông ¡i sé vào ngày quÑc khánh cça n°Ûc ông ta, b¡n s½ th¥y mÙt ng°Ýi chç cça cái c¡ ch¿ kim tñ tháp Penzi ß ó " - Elbirt nói "HÍ hoàn toàn ch¥p nh­n và hãp pháp hoá iÁu ó, và ó là nguyên nhân d«n tÛi nhiÁu ng°Ýi dân làm theo hÍ ".

CuÑi cùng, quù ti¿t kiÇm kim tñ tháp cça ng°Ýi Albania cing såp Õ vào nm 1997, nh° nó v«n x£y ra, d«n ¿n sñ såp Õ hoàn toàn cça hÇ thÑng lu­t pháp và mÇnh lÇnh, vÛi nhïng cuÙc nÕi d­y iên lo¡n cça ng°Ýi Albania t¥n công vào thç phç các bang cça hÍ nh±m vÛt vát l¡i sÑ tiÁn ã m¥t i. Ebert và các nhà ngo¡i giao khác ph£i rút khÏi vÛi lý do an toàn. HÍ °ãc mÙt nhóm vi trang cça Anh d«n thoát khÏi Tirana à ra c£ng Durres. Khi hÍ ¿n Durres, các máy bay trñc thng °ãc lÇnh ¿n chß hÍ i không thà h¡ cánh °ãc do ¡n b¯n quá nhiÁu. Do ó toán vi trang ph£i dÝi ¿n mÙt khu vñc khác trên c£ng, n¡i °ãc kiÃm soát bßi ng°Ýi Italia. T¥t c£ các quan chéc ngo¡i giao Áu °ãc chß ¿n c£ng b±ng xe h¡i nhà n°Ûc do nhân viên lái xe cça chính phç lái, và t¥t c£ lái xe Áu × xe trong khu vñc c£ng, chÝ ãi à sau ó lái xe trß l¡i Tirana. Nh°ng tình tr¡ng h×n lo¡n l¡i nÕi lên, và mÙt nhóm k» trÙm say r°ãu Albania ã Ùt nh­p vào c£ng và c°Ûp các xe h¡i. Ebert nói r±ng kho£nh kh¯c b¥t ngÝ nh¥t là khi mÙt tên trÙm éng d­y, tay c§m kh©u súng "r¥t r¥t là to", yêu c§u mÙt ng°Ýi trong nhóm ào thoát ph£i °a các chìa khoá xe h¡i, sau ó, y lái xe ch¡y trß l¡i thành phÑ. MÍi viÇc diÅn ra chÉ ch°a §y mÙt phút. M°Ýi phút sau, y quay trß l¡i, òi °a t¥t c£ các gi¥y tÝ ng ký xe cça chi¿c xe h¯n vëa l¥y c¯p. Có l½ là tên trÙm e r±ng mÙt ngày nào ó Albania s½ có mÙt vài "ph§n mÁm', và có thà ¿n lúc ó h¯n c§n có gi¥y tÝ xe.

Elbirt nói: " H¯n qu£ là lËch sñ, khi vå c°Ûp xong rÓi, có c£m giác nh° là tên trÙm vëa làm mÙt cuÙc trao Õi chính théc ".

Câu chuyÇn ßAlbania nhïng nm 1990 là mÙt ví då ·c biÇt minh chéng mÙt iÃm r¥t ¡n gi£n: Nhïng ng°Ýi ã tëng lo ng¡i ho·c dñ oán r±ng, do toàn c§u hoá và sñ lÏng l»o vÁ biên giÛi giïa các n°Ûc tng lên, mà chính quyÁn cça các n°Ûc s½ trß nên thu nhÏ và m¥t d§n t§m quan trÍng là hoàn toàn sai. Thñc t¿, hÍ ã nói h¿t séc là x±ng b­y. Bßi vì n¿u sñ toàn c§u hoá làm cho biên giÛi mß rÙng, thì ch¥t l°ãng cça các v¥n Á chính quyÁn s½ tng lên ché không bÛt i. Bßi vì ch¥t l°ãng cça chính phç thñc sñ có ngh)a là ch¥t l°ãng cça ph§n mÁm và hÇ thÑng ho¡t Ùng mà b¡n có Ã làm viÇc vÛi Õ iÇn. Kh£ nng cça mÙt nÁn kinh t¿ Ã trå vïng vàng Ñi vÛi sñ tng gi£m thông th°Ýng cça nguÓn iÇn phå thuÙc mÙt ph§n lÛn vào ch¥t l°ãng cça hÇ thÑng lu­t pháp, hÇ thÑng tài chính và qu£n lý kinh t¿- t¥t c£ các v¥n Á này v«n ph£i n±m d°Ûi sñ iÁu khiÃn cça chính phç và bÙ máy quan liêu. Chile, ài loan, Hongkong, và Singapore t¥t c£ Áu tÓn t¡i trong cuÙc khçng ho£ng kinh t¿ nhïng nm 1990 tÑt h¡n các n°Ûc láng giÁng cça hÍ bßi vì hÍ có mÙt chính phç có ch¥t l°ãng tÑt h¡n và ph§n mÁm cing nh° hÇ thÑng ho¡t Ùng có ch¥t l°ãng tÑt h¡n.

Thç t°Ûng Thái Lan Chuan Leekpai nói vÛi tôi §u nm 1998 , sau khi cuÙc khçng ho£ng kinh t¿ làm ¥t n°Ûc cça ông ta kiÇt quÇ, r±ng: " N¿u b¡n Ënh tham gia vào hÇ thÑng thË tr°Ýng toàn c§u, tÑt h¡n h¿t là b¡n ph£i b£o vÇ °ãc chính mình Ñi vÛi nhïng hiÃm ho¡ cça nó...MÙt trong nhïng bài hÍc mà cuÙc khçng ho£ng này d¡y chúng tôi là nhiÁu c¡ c¥u và c¡ quan cça chúng tôi ã ch°a sµn sàng cho mÙt kÉ nguyên mÛi. Bây giÝ chúng tôi ph£i tñ thích nghi vÛi tiêu chu©n quÑc t¿. C£ xã hÙi Áu nh­n ra iÁu ó. HÍ mong ãi mÙt chính phç tÑt h¡n và sáng suÑt h¡n.

Tuy nhiên, trong khi các v¥n Á cça nhà n°Ûc tng lên ché không gi£m i, cái gì ã thay Õi nhïng gì chúng ta ngh) vÁ nhà n°Ûc. Trong Chi¿n Tranh L¡nh, quy mô cça nhà n°Ûc mÛi là v¥n Á. B¡n c§n mÙt chính quyÁn lÛn à chi¿n ¥u vÛi chç ngh)a cÙng s£n, duy trì béc t°Ýng b£o vÇ xung quanh ¥t n°Ûc cça b¡n và £m b£o mÙt hÇ thÑng phúc lãi xã hÙi hào phóng à giï cho nhïng ng°Ýi công nhân làm viÇc không nÕi lên theo chç ngh)a CÙng s£n. Trong kÉ nguyên toàn c§u hoá thì ch¥t l°ãng cça nhà n°Ûc mÛi là v¥n Á. B¡n c§n mÙt chính quyÁn nhÏ h¡n, bßi vì b¡n c§n ph£i có thË tr°Ýng tñ do à phân bÕ vÑn, và chính phç không ph£i là mÙt chính phç ch­m ch¡p, åc Ëch, mà là mÙt chính phç tÑt h¡n, khôn ngoan h¡n và nhan nh¹n h¡n, vÛi ch¿ Ù quan liêu có thà iÁu chÉnh °ãc thË tr°Ýng tñ do, không bóp ngh¹t cing nh° à nó phát triÃn v°ãt quá t§m kiÃm soát. Bí quy¿t cça chính phç ngày nay là cùng lúc Óng thÝi tng ch¥t l°ãng cça chính quyÁn và gi£m quy mô cça chính quyÁn xuÑng.

V¥n Á lÛn Ñi vÛi nhiÁu n°Ûc CÙng s£n và các n°Ûc lai cÙng s£n là chính phç thÑng trË nÁn kinh t¿, và khi hÍ b¯t §u gi£m quy mô cça chính phç xuÑng (tñ do hoá, tái iÁu chÉnh và t° nhân hoá nÁn công nghiÇp sß hïu nhà n°Ûc cça hÍ), hÍ cing Óng thÝi ph£i tng ch¥t l°ãng ho¡t Ùng cça chính quyÁn. Bßi vì mÙt chính quyÁn gi£m i mà không có mÙt chính phç tÑt lên thì th­t là nguy hiÃm. N¿u thË tr°Ýng tñ do cça b¡n luôn luôn là °Ýng th³ng mà không có èn Ï báo dëng , thì nó s½ trß nên khçng ho£ng.Và ó là nhïng gì mà quá trình toàn c§u hoá nóng vÙi ß các n°Ûc nh° Nga và Albania g·p ph£i. Nga c¯m ti¿p xúc vào nguÓn iÇn mà thñc t¿ không có mÙt ph§n mÁm cing nh° hÇ thÑng à ho¡t Ùng. K¿t qu£ là, ß Nga ã có nhïng ng°Ýi t­n dång lãi th¿ cça viÇc khuy¿n khích thË tr°Ýng tñ do- l¥y vÑn §u t° n°Ûc ngoài, phát hành trái phi¿u và chéng khoán, thñc hiÇn vÑn vay quÑc t¿ - mà không có sñ giám sát thích éng, hay ch¿ Ù thu¿ khoá à ©y thu nh­p tr£ l¡i cho nhà §u t° chéng khoán. CuÑi cùng, n°Ûc này chÉ trß thành mÙt phiên b£n to h¡n cça c¡ ch¿ Penzi cça Albania. Và cuÑi cùng khi mà nguÓn iÇn nh­n ra r±ng Nga không có gì h¡n là mÙt m©u cça thË tr°Ýng tñ do không có hÇ thÑng ho¡t Ùng cing nh° ph§n mÁm bên trong, nguÓn iÇn ã tng lên và làm nóng ch£y Ñng dây lùng nhùng r¯c rÑi trên nÁn kinh t¿ Nga.

Nhïng gì x£y ra ß ông Nam á là mÙt hình théc khác cça viÇc toàn c§u hoá mÙt cách vÙi vã. Thái lan, Malaysia, Hàn QuÑc và Indonesia khác vÛi Nga. HÍ ã có sµn ph§n céng të lâu. Và hÍ th­m chí ã có nhïng phiên b£n §u tiên cça hÇ thÑng ho¡t Ùng - të DOS 3.0 tÛi 4.0. nhïng phiên b£n này cça DOSCapital r¥t tÑt à ¡t °ãc thu nh­p bình quân të 500 USD - 5000 USD. Bßi vì , nh° t¥t c£ chúng ta Áu bi¿t, §u tiên khi ta có máy vi tính, b¥t kì hÇ thÑng nào cça nó cing s½ ho¡t Ùng và cho ta hiÇu su¥t làm viÇc h¡n ta ã tëng làm ánh máy vn b£n. Nh°ng nhïng phiên b£n §u tiên này cça DOSCapital t°¡ng Ñi ch­m và trß nên giÑng giÑng vÛi chç ngh)a t° b£n. ß Indonesia ch³ng h¡n, viÇc qu£n lý các ngân hàng nhà n°Ûc thuÙc vÁ BÙ Tài Chính.

"Khi các nhà chính trË là thành viên cça gia ình tÕng thÑng, ho·c BÙ Tài Chính kêu gÍi, các ngân hàng ph£i xu¥t vÑn cho vay, th­m chí c£ khi dñ án ó là không mang l¡i lãi nhu­n, hay viÇc thanh toán kho£n vay là khó khn, hÍ không c§n quan tâm v¥n Á t¡i sao." Shirashi Takashi, mÙt chuyên gia vÁ tài chính Châu á cça tr°Ýng ¡i hÍc Kyoto vi¿t.: "Các ngân hàng t° nhân cing tích tå các kho£n nã khó òi. Chéc nng cça hÍ là trã giúp các nhóm kinh doanh ã thành l­p nên các ngân hàng này, và khi mÙt thành viên trong nhóm kinh doanh có chuyÇn, thì ngân hàng s½ vay vÑn të n°Ûc ngoài vÛi lãi su¥t cao à vñc lên.

Khi nguÓn iÇn v·n lên ß méc cao vào nhïng nm 1990, và tng lên vÁ séc m¡nh të chip 286 tÛi Pentium II, nó buÙc các n°Ûc ông Nam Châu á ph£i có thêm nhiÁu tiÁn. Các ngân hàng Ëa ph°¡ng, h§u h¿t là mÛi °ãc iÁu chÉnh, b¯t §u mua quá nhiÁu dolla, Õi chúng ra Óng Ëa ph°¡ng và xác Ënh tÉ giá, không hÁ ·t ra mÙt hàng rào b£o vÇ cho chúng theo mÙt cách nào c£, mà em chúng cho các b¡n hàng thân tín vay à phát triÃn nhïng §u t° không hiÇu qu£: xây quá nhiÁu sân golf, quá nhiÁu các toà tháp cao nh¥t th¿ giÛi hay mß rÙng mÙt cách cåc bÙ các t­p oàn Hàn QuÑc. Các n°Ûc ông và Nam á c§n c­p nh­t ph§n DOScapital 3.0 và 4.0 ci k) cça hÍ Ã nhanh chóng ti¿n tÛi DOSCapital 6.0. HÍ c§n nhiÁu hÇ thÑng ho¡t Ùng tñ do h¡n à gi£m vai trò cça chính phç, à cho thË tr°Ýng phân bÕ các nguÓn mÙt cách tñ do h¡n cho các nhu c§u cça hÍ, thúc ©y c¡nh tranh trong n°Ûc nhiÁu h¡n và lo¡i bÏ nhïng ng°Ýi th¥t b¡i thông qua viÇc phá s£n hiÇu qu£. Và hÍ c§n mÙt ph§n mÁm phéc t¡p h¡n à c£i ti¿n ch¥t l°ãng cça quyÁn chính, iÁu chÉnh nhanh h¡n, mß rÙng h¡n nÁn kinh t¿, có các nhà qu£n lý có hÍc v¥n cao siêu, mß mang à hÍ có sñ kiÃm soát cÕ ông ch·t ch½ và ç m¡nh và linh ho¡t à xí lý b¥t kó nhïng sñ viÇc rút vÑn trên diÇn rÙng cça nguÓn iÇn.

Không may, các n°Ûc ông Nam á ã bË t¯c l¡i vÛi DOSCapital 3.0. MÙt sai l§m lÛn, DOSCapital 3.0 có thà tÑt à ¡t méc thu nh­p bình quân §u ng°Ýi hàng nm të 500 - 5000 USD, khi nguÓn ho¡t Ùng vÛi tÑc Ù cça mÙt chip 286. Nh°ng khi b¡n muÑn tng të 5000 USD ¿n 15000 USD thu nh­p bình quân, và bÙ xí lý nâng të chip 286 lên Pentium II, và b¡n v«n sí dång DOSCapital 3.0 , thì ph§n céng cça b¡n có v» nh° ã Õn. B¡n ã bao giÝ th¥y iÁu gì x£y ra ch°a khi b¡n sí dång mÙt phiên b£n châm ch¡p cça hÇ thÑng ho¡t Ùng DOS và ph§n mÁm Window trong mÙt máy Pentium II? iÁu x£y ra là b¡n s½ g·p lÝi nh¯c nhß trên màn hình, tÉ då nh°: "You have performed an illegal function", "Out of memory" và "Can not save item". iÁu này, trong thÝi gian ng¯n, là nhïng iÁu ã x£y ¿n vÛi ông Nam á nm 1997 - 1998, các dòng nh¯n trên màn hình cça hÍ chÉ b£o r±ng : "B¡n ã thñc hiÇn mÙt lo¡t §u t° vô ích", "Không thà ghi l¡i", "Xoá bÙ nhÛ cça t¥t c£ các ngành công nghiÇp không hiÇu qu£". Liên l¡c vÛi nhà cung c¥p dËch vå và t£i xuÑng ph§n mÁm và hÇ thÑng ho¡t Ùng mÛi". Và ó chính là nhïng iÁu mà hÍ ang cÑ g¯ng làm kà të ó.

Cñu thç t°Ûng Hàn QuÑc Lee Hong Koo nói vÛi tôi r±ng ph£i m¥t vài nm chính phç cça ông mÛi hiÃu °ãc iÁu này: "Tôi là thç t°Ûng cça nm 1995 khi Hàn QuÑc °ãc thëa nh­n là n°Ûc OECD và ¡t 10000 USD thu nh­p bình quân §u ng°Ýi nm" ông nói "Chúng tôi ã ngh) là chúng tôi hoàn toàn ã ¿n ích. Chúng tôi ngh) chúng tôi ã tÑt nghiÇp trung hÍc vÛi k¿t qu£ kh£ quan, thì chúng tôi có thà trß thành sinh viên tr°Ýng ¡i hÍc lÛn. Nh°ng ch¥t l°ãng ß mÙt c¥p hÍc thì khác xa vÛi yêu c§u ch¥t l°ãng ß b­c k¿ ti¿p. Chúng tôi ã không nh­n ra chính quyÁn quan liêu to lÛn cça mình, mà chúng tôi ã h±ng tñ hào, trß nên v¥p váp ché không hÁ là mÙt lñc l°ãng tích cñc. Chúng tôi ã sÑng vÛi công théc là: s£n xu¥t + xu¥t kh©u = tng tr°ßng kinh t¿ và thành công. Trong cuÙc khçng ho£ng nhïng nm 1990, chúng tôi th¥y nhïng iÁu ó là sai l§m, tuy nhiên hÍc phí quá cao. Chúng tôi hÍc °ãc r±ng th¥t b¡i cça chç ngh)a cÙng s£n cing chính là th¥t b¡i cça chç ngh)a t° b£n và n¿u chç ngh)a t° b£n chi¿n th¯ng th¥t b¡i này thì có ngh)a là chç ngh)a t° b£n ã °ãc kiÃm soát. ã có sñ toàn c§u hoá tëng b°Ûc cça Chç ngh)a t° b£n nhïng nm 1990, nh°ng chúng tôi ã không có sñ chu©n bË c§n thi¿t vÁ m·t thà ch¿ à Ñi phó vÛi thË tr°Ýng t° b£n toàn c§u. Chúng tôi ã không có c¡ ch¿ à làm viÇc vÛi nó. Chúng tôi ã b£o vÇ kém. Chúng tôi coi các ngân hàng nh° thà hÍ là các tÕ chéc dËch vå cça ¥t n°Ûc, nh° là hÍ là mÙt ph§n mß rÙng cça chính phç v­y. Chúng tôi ã ngh) là không nên ki¿m tiÁn b¡c të tiÁn b¡c. Chúng tôi ã ngh) là ph£i ki¿m tiÁn të làm viÇc ra cça c£i. Do v­y, công viÇc cça các ngân hàng là thúc ©y tng tr°ßng. Nh°ng các ngân hàng l¡i là mÙt ph§n cça mÙt chính phç quan liêu. Chúng tôi ã không hiÃu r±ng các ngân hàng và dòng ch£y t° b£n là trái tim cça nÁn kinh t¿ mÛi, kà c£ là b¡n thay Õi nó b±ng hình théc khác.

Nh° nhà kinh t¿ hÍc Dni Rodrik cça tr°Ýng ¡i hÍc Harvard ã miêu t£ trong nghiên céu cça mình: "b¡n toàn c§u hoá hay không không thành v¥n Á, mà là b¡n toàn c§u hoá nh° th¿ nào "Các n°Ûc ã xây dñng °ãc mÙt c¥u trúc h¡ t§ng pháp lý và tài chính phéc t¡p, trung thñc và áng tin c­y - và iÁu ó òi hÏi thÝi gian - °ãc ß mÙt vË trí tÑt h¡n à chÑng l¡i cuÙc t¥n công vÁ §u c¡ tiÁn tÇ cça hÍ, và có kh£ nng tÑt h¡n à chÑng l¡i dòng ch£y di cça vÑn do BÙ xí lý, và tëng b°Ûc làm gi£m thiÃu tác Ùng r¥t nhanh. Vâng, cing có mÙt vài tr°Ýng hãp ngo¡i lÇ. Th­m chí mÙt n°Ûc vÛi mÙt hÇ thÑng ho¡t Ùng và ph§n mÁm tÑt cing có thà g·p v¥n Á - ví då: Thuõ iÃn và Mù nm 1992, và sñ tan rã ti¿t kiÇm và vÑn vay cça hÍ. Nh° Alan Greenspan ã chÉ rõ trong các diÅn vn cça ông, các n°Ûc này vÛi hÇ thÑng ho¡t Ùng và ph§n mÁm tiên ti¿n "nói chung có thà h¡n ch¿ cuÙc t¥n công vÁ §u c¡ Ñi vÛi mÙt Óng tiÁn ã °ãc phòng thç tÑt, bßi hÇ thÑng ho¡t Ùng cça hÍ khÏe và có thà chÑng chËu °ãc dòng ch£y nhanh và lÛn cça vÑn (và à di chuyÃn), các chính sách lÛn th°Ýng xuyên òi hÏi ph£i ngn ch·n °ãc các cuÙc t¥n công ó.

Dù vÛi b¥t kì lý do nào, hiÇn nay có mÙt sñ tng lên vÁ nh­n théc giïa các nhà lãnh ¡o các n°Ûc ang phát triÃn là nhïng gì hÍ c§n à có thành công trong hÇ thÑng toàn c§u hoá không chÉ là mÙt thË tr°Ýng ang lên mà là nhïng gì ¡i Sé Mù t¡i Hungary tr°Ûc ây ã nói ¿n: "mÙt xã hÙi ang phát triÃn". Trong mÙt môi tr°Ýng xã hÙi và hành pháp r×ng tu¿ch, nÁn kinh t¿ cça b¡n s½ không thà t° nhân hoá °ãc. Blinken nói "°a thË tr°Ýng lên tr°Ûc xã hÙi chính là lÝi mÝi cho sñ phiÁn toái và th¥t vÍng".

Do v­y, mÙt iÁu ·c biÇt quan trÍng là c£ các nhà §u t° và các nhà chính khách Áu b¯t §u nÛi lÏng quan niÇm vÁ c¥u thành cça mÙt thË tr°Ýng ang phát triÃn lành m¡nh, b±ng cách nhìn vào nhïng gì c¥u thành nên mÙt xã hÙi ang phát triÃn lành m¡nh.Do ó, l×i l§m lÛn nh¥t cça th¿ giÛi Ñi vÛi Nga, khi Nga thay th¿ Liên bang Soviet, là °a sñ quá Ù cça Nga vào hÇ thÑng toàn c§u nh° mÙt "v¥n Á tài chính" cn b£n, và à m·c nó cho IMF phân lo¡i. Khi b¡n à mÙt v¥n Á cho các nhà ngân hàng gi£i quy¿t nó hÍ s½ chi¿n ¥u vÛi nó trên quan iÃm h¡n h¹p cça ngành ngân hàng. HÍ s½ xem xét trên hÇ thÑng ho¡t Ùng nh°ng không xem xét trên ph§n mÁm và các thành ph§n chính trË xã hÙi khác mà nh¥t thi¿t c§n ph£i xét ¿n.

Giám Ñc Ngân hàng Th¿ GiÛi James Wolfensohn qu£ là úng khi ông Á nghË chúng ta thay Õi ph°¡ng pháp lu­n trong cách ánh giá các n°Ûc të b£ng kiÃm tra hiÇn t¡i, mà hiÇn nay hoàn toàn là xác Ënh thông qua các sÑ liÇu tài chính - GDP, GNP , thu nh­p bình quân §u ng°Ýi - à có " mÙt cách ánh giá mÛi" có thà ánh giá °ãc sñ lành m¡nh cça mÙt ¥t n°Ûc nh° mÙt xã hÙi ang phát triÃn và không chÉ là mÙt thË tr°Ýng ang phát triÃn. Các n°Ûc c§n ph£i °ãc x¿p h¡ng dña trên ch¥t l°ãng cça ph§n mÁm cai trË, hÇ thÑng lu­t pháp, quy trình xí lý khi¿u kiÇn tranh ch¥p, m¡ng l°Ûi an toàn xã hÙi, nguyên t¯c cça lu­t pháp, và các hÇ thÑng ho¡t Ùng kinh t¿.

Trong khi t¥t c£ các nhà Ëa lý- ki¿n trúc t°¡ng lai nói chuyÇn vÛi nhau vÁ viÇc thi¿t k¿ mÙt ngân hàng trung °¡ng cça Ëa c§u và các viÇn qu£n trË c¥p Ëa c§u mÛi à iÁu khiÃn M¡ch iÇn, các nhà lãnh ¡o cça nhiÁu n°Ûc ang phát triÃn b¯t §u nh­n ra r±ng không có ai có thà b£o vÇ °ãc hÍ trë phi hÍ có mÙt chính phç tÑt h¡n cho mình.

"Có mÙt sÑ k» r¥t cao giÍng, nói r±ng có thà sñ hÙi nh­p ã i quá nhanh và quá xa - ·c biÇt trong thË tr°Ýng tài chính", TÕng thÑng Mexico Emesto Zedillo nói vÛi tôi trong mùa ông 1997 là "Này, tôi ph£i tin vào quan iÃm trái ng°ãc thôi. Toàn c§u hoá ·t ra thách théc, nh°ng nó °a ra nhïng c¡ hÙi r¥t lÛn. Sñ th­t là vÑn tài chính có thà di chuyÃn ngay l­p téc và ·t ra rçi ro, nh°ng bÏ qua nó à nói r±ng chúng tôi c§n iÁu khiÃn sñ di chuyÃn vÑn là hoàn toàn sai." V§ng, ông ta bÕ sung, chúng ta c§n mÙt tÕ chéc IMF m¡nh m½ à giúp trong nhïng tr°Ýng hãp kh©n c¥p và à báo Ùng chúng ta Ñi vÛi sñ bóp méo ß các n°Ûc hay các ngân hàng t° nhân. Nh°ng cuÑi ngày, TÕng thÑng Zedillo nói: "t¥t c£ các dòng ch£y tài chính (toàn c§u) chÉ giÛi h¡n trong hÇ thÑng tài chính Ëa ph°¡ng, ho·c trß thành nguÓn vay cça các ngân hàng Ëa ph°¡ng" V­y v¥n Á là gì, ông ti¿p, là b¡n có hay không mÙt thà ch¿ tài chính và chính trË Ëa ph°¡ng à hoàn toàn iÁu chÉnh °ãc quá trình.

Trong thÝi Chi¿n Tranh l¡nh, các n°Ûc không m¥y quan tâm ¿n hÇ thÑng ho¡t Ùng và ph§n mÁm mà các n°Ûc láng giÁng cça hÍ có, khi hÍ không có sñ hÙi nh­p cao. Nh°ng ngày nay, trong kÉ nguyên toàn c§u hoá, kh£ nng cça m¡ch iÇn truyÁn tính không Õn Ënh të n°Ûc y¿u kém ¿n n°Ûc tÑt ã tng lên rõ rÇt. HÍc thuy¿t Domino ngày nay phå thuÙc vào th¿ giÛi tài chính ché không ph£i là chính trË nïa. Nh°ng trong khi chúng ta nhm nhm chú ý xem làm sao các n°Ûc láng giÁng và các Ñi tác th°¡ng m¡i cça ta làm sao qu£n lý các sñ vå kinh t¿ nÙi bÙ tÑt h¡n tr°Ûc, thì kh£ nng cça Chính phç Mù, hay mÙt chính phç nào ó khác, à hoàn toàn giúp á hÍ xây dñng ph§n mÁm là có h¡n. ThÑng Ñc liên bang ß Mù thì xem nh° ph£i làm viÇc trên các tuy¿n bay, nh°ng à xây dñng ph§n mÁm thì b¡n ph£i ch¡y trên mÙt tuy¿n xe taxi - të BÙ T° Pháp ¿n thË tr°Ýng chéng khoán, rÓi BÙ Th°¡ng M¡i, và trå sß cça các t­p oàn. ây là tinh tuý cça các tiÃu ti¿t vÁ chính trË và dân chç, mà thñc t¿ còn xa l¡ vÛi nÁn dân chç hiÇn nay.

V­y thì làm sao à ¡t °ãc nó? Th­t là tuyÇt vÝi n¿u t¥t c£ các xã hÙi Áu có thà có t¥t c£ các hÇ thÑng ho¡t Ùng và ph§n mÁm à thay th¿ và c¯m vào m¡ng iÇn. Nh°ng iÁu ó là phi thñc t¿. Quá trình thñc t¿ là bi¿n Ùng h¡n r¥t nhiÁu- lên hai b°Ûc l¡i thåt lùi mÙt b°Ûc. Ngày nay chúng ta Áu bi¿t là s½ có mÙt quá trình diÅn ra ß các n°Ûc, nh° Nga, Brazil hay Thái lan, c¯m iÇn mÙt lúc, bË m¡ng iÇn làm cháy nÕ, và sau ó m¡ng iÇn cing bË nó làm cho cháy nÕ, c£ hai Áu có nhïng bài hÍc tÑt, l¡i thñc hiÇn c£i cách, và mÙt quá trình mÛi l¡i ti¿p diÅn, vÛi tràn trÁ hy vÍng vào mÙt cách théc khôn ngoan h¡n. iÁu ó ang trß nên là mÙt quá trình hÍc hÏi vòng vèo, nó s½ thÑng trË nÁn chính trË nÙi Ëa và các quan hÇ quÑc t¿ trong k÷ nguyên mÛi cça toàn c§u hoá.

Trong quá trình mang tính biÇn chéng này, Siêu thË và M¡ng iÇn cuÑi cùng có thà óng vai trò quan trÍng h¡n N°Ûc Mù siêu c°Ýng trong viÇc lèo lái cuÙc c£i cách chính trË. Th­t là v) ¡i n¿u t¥t c£ các cuÙc c£i cách dân chç Áu °ãc vi trang và khích Ùng bßi mÙt anh hùng nh° Andrei Sakharov. Th­t tuyÇt vÝi n¿u t¥t c£ các n°Ûc Áu nh­n °ãc cú huých b±ng các nguyên lý cça lu­t nh° tác ph©m cça James Madison. Nh°ng trong kÉ nguyên mà chúng ta ang °¡ng §u, bÙ máy chç y¿u cça sñ thay Õi tÑt h¡n là Merrill Lynch. Ch°¡ng sau s½ gi£i thích t¡i sao.

Gi£i pháp Toàn c§u hoá - Globalution

Câu chuyÇn thé nh¥t: Mùa ông nm 1998, tôi ã có mÙt cuÙc phÏng v¥n vÛi Thç t°Ûng Thái Lan Chuan Leekpai. Nía ùa nía th­t, tôi b¯t §u phÏng v¥n ông ta, nhìn ông ta qua m·t bàn và nói : "Ông Thç t°Ûng, tôi ph£i thú th­t mÙt iÁu. Tôi ã giúp ông h¡ bÇ ng°Ýi tiÁn nhiÇm cça ông - nh°ng tôi th­m chí ã không bi¿t tên ông ta. Ông th¥y ¥y, tôi ã ngÓi ß nhà và quan sát Óng Baht chìm nÕi (và cing xem ng°Ýi tiÁn nhiÇm cça ông cai qu£n th¥t b¡i nÁn kinh t¿ n°Ûc ông). Vì th¿ tôi gÍi cho ng°Ýi kinh doanh cÕ phi¿u cça tôi và b£o ông ta °a tôi ra khÏi thË tr°Ýng ông á ang i lên. Tôi ã có thà cho ông m¥t tín nhiÇm, qua viÇc mua bán trên Internet, nh°ng tôi quy¿t Ënh hÏi ý ki¿n nhà kinh doanh chéng khoán cça tôi. MÙt ôla là mÙt phi¿u b§u, th°a ngài. Ngài ngh) th¿ nào khi có Tom Friedman là cí tri cho ngài?

Ông thç t°Ûng c°Ýi, nh°ng ông ã hiÃu ý cça tôi: tham gia vào toàn c§u hoá kinh t¿ và c¯m iÇn vào m¡ng iÇn Óng ngh)a vÛi viÇc °a ¥t n°Ûc thành khu vñc công cÙng. Nó cing Óng ngh)a vÛi viÇc °a ¥t n°Ûc trß thành mÙt công ty cça công cÙng, chÉ có iÁu cÕ ông không còn là công dân cça ¥t n°Ûc b¡n nïa. HÍ là thành viên cça M¡ng iÇn, hÍ có thÃ ß b¥t kì âu. Và, nh° tôi ã nói të tr°Ûc, hÍ không chÉ bÏ phi¿u b§u cí bÑn nm mÙt l§n. Mà hÍ b§u cí theo tëng giÝ, tëng ngày thông qua vÑn tñ có, tiÁn trã c¥p và cÕ phi¿u, và nhiÁu thé khác trên c¡ sß tài s£n cça hÍ, thông qua m¡ng internet.

Câu chuyÇn thé hai: Trong cuÙc khçng ho£ng nm 1997, tôi ã ¿n Moscow theo phái oàn cça các hÍc gi£ và chuyên viên kinh doanh Mù. Nhóm gÓm có Donald Rice, Cñu chç tËch t­p oàn công nghÇ khÕng lÓ Teledyne, bây giÝ là Lãnh ¡o cça mÙt hãng công nghÇ sinh hÍc. Trong chuy¿n thm, mÙt hôm Donald Á c­p vÛi tôi r±ng ông ang àm phán vÁ các c¡ hÙi kinh doanh vÛi mÙt chç hãng buôn ng°Ýi Nga, ông ta ang quan tâm ¿n viÇc hãp tác vÛi mÙt công ty Mù. Rice là mÙt chuyên gia kinh doanh nghiÇp d°, và tr°Ûc khi ông hãp tác vÛi doanh nhân ng°Ýi Nga, ông ã hÏi ông này mÙt câu hÏi r¥t ¡n gi£n: "Ông có nÙp thu¿ không?". Ông nhà buôn ng°Ýi Nga nói: "Ý, không hoàn toàn". R¥t ti¿c, Rice nói, n¿u ông không nÙp thu¿ thì không có cách nào à hãp tác c£, bßi vì công ty cça tôi là mÙt công ty cça công và n¿u ai ó trß thành nhà phân phÑi cça chúng tôi t¡i n°Ûc ngoài mà không nÙp thu¿ thì nó s½ bË phui ra khi ch°¡ng trình kiÃm toán Ënh kì hàng nm °ãc thñc hiÇn. Vì th¿ bây giÝ nhà kinh doanh Nga ph£i lña chÍn. Ông ta có thà là mÙt công dân Nga tÓi, ti¿p tåc không nÙp thu¿ cho ¥t n°Ûc và ti¿p tåc hoàn toàn cô Ùc, ho·c ông ta có thà trß thành mÙt công dân Nga tÑt, và có thà trß thành b¡n hàng thân thi¿t cça mÙt công ty Mù.

Càng nhiÁu n°Ûc tham gia vào M¡ng iÇn, càng nhiÁu nhà kinh doanh cça hÍ ph£i éng tr°Ûc sñ lña chÍn giÑng nh° ông doanh nhân Nga cça Donald Rice- ho·c là tham gia vào M¡ng iÇn và ph£i tÓn t¡i theo nguyên t¯c cça nó ho·c là ¡n Ùc vÛi nguyên t¯c cça mình nh°ng ph£i ch¥p nh­n mÙt sñ th­t r±ng c¡ hÙi à có thêm vÑn §u t° là ít Ïi, phát triÃn công nghÇ ch­m, và cuÑi cùng là công dân cça ¥t n°Ûc ph£i chËu méc sÑng th¥p.

Hai câu chuyÇn trên ây ã miêu t£ mÙt cách sÑng Ùng các k¿t qu£ Ñi l­p mà toàn c§u hoá g·p ph£i trong quá trình dân chç hoá. M¡ng iÇn s½ - nói mÙt cách công b±ng - ·t séc ép cho các n°Ûc ph£i thay th¿ ph§n mÁm và hÇ thÑng ho¡t Ùng tÑt h¡n à thành l­p khÑi dân chç vïng ch¯c. Cùng lúc, M¡ng iÇn và các Siêu thË nhanh chóng trß thành hai lñc l°ãng áng sã, mang tính c°áng béc và xâm l°ãc b¥t kà sñ dân chç mà hÍ có hiÇn nay, hay b¥t kà sñ lña chÍn nào hÍ ngh) ang thñc hiÇn ß Ëa ph°¡ng hay b§u cí quÑc gia, b¥t kà ai mà hÍ b§u cí à iÁu hành xã hÙi cça hÍ, t¥t c£ Áu là h° £o - bßi vì có mÙt thË tr°Ýng hoàn toàn rÙng lÛn, xa xôi, nhiÁu m·t và các m¡ng ang áp ·t lên Ýi sÑng chính trË cça hÍ.

NghËch lí cça toàn c§u hoá là mÙt vài l§n m¡ng xí lý d«m chân vào thành phÑ nh° Lone Ranger, súng Ñng sáng loà, òi hÏi quyÁn làm lu­t, và ngày hôm sau ra khÏi thành phÑ Ã l¡i d°Ûi nhïng d¥u chân khÕng lÓ nh° Kinhkong là sñ Õ nát, è b¹p mÍi thé. MÙt ngày m¡ng xí lý ã x£y ra hiÇn t°ãng ó là nm 1776, và ngày khác là nm 1984. Hãy à tôi chÉ cho các b¡n làm th¿ nào mà nó có thà x£y ra c£ hai viÇc.

Tôi gÍi quá trình mà m¡ng iÇn giúp cho viÇc xây dñng nhïng mÑc c¡ b£n cça dân chç là "Cách m¡ng të bên trên" hay "gi£i pháp toàn c§u". Tr°Ûc h¿t, tôi khám phá ra gi£i pháp toàn c§u là ß Indonesia trong chuy¿n thm nm 1997, trong nhïng tháng suy tàn cça triÁu ¡i Suharto. Tôi ã dùng bïa tÑi vÛi Wimar Witoclar, mÙt nhà diÅn thuy¿t công chúng cça Indonesia, lúc ó ông ta ã mô t£ vÛi tôi vÁ th¿ hÇ tr» cça t§ng lÛp trung l°u Indonesia. Ông ta nh¥n m¡nh vÛi tôi r±ng nói chung nhïng thanh niên có hÍc théc ß t§m tuÕi 20 ¿n 30 ngh) là hÍ muÑn trß nên giàu có, không muÑn bË phá s£n, và hÍ muÑn có dân chç, nh°ng hÍ không muÑn xuÑng °Ýng ¥u tranh vì sñ dân chç ó. Th¿ hÇ ng°Ýi Indonesia này hiÃu r±ng d°Ûi ch¿ Ù cça Suharto, không thà có mÙt cuÙc cách m¡ng cho dân chç të bên trên, nh°ng hÍ sã hãi cho viÇc ph£i làm cách m¡ng dân chç të bên d°Ûi, bßi vì n¿u nhïng ng°Ýi nghèo ß thành thË làm cách m¡ng, thì t¥t c£ cuÙc sÑng s½ trß nên r¥t nguy hiÃm. Vì th¿, chi¿n l°ãc cça hÍ là làm cách m¡ng dân chç të bên trên, hay còn gÍi là gi£i pháp toàn c§u. Toàn bÙ chi¿n l°ãc cça hÍ là làm mÍi iÁu có thÃ, ôi khi có chç ý, và ôi khi không có chç ý, à °a Indonesia gia nh­p hÇ thÑng toàn c§u. HÍ hi vÍng r±ng b±ng cách th¯t ch·t quan hÇ cça Indonesia vào các thà ch¿ và thË tr°Ýng toàn c§u - dù cho ó là WTO, Pizza Hut, APEC, ASEAN, Merrill Lynch, Pricewaterhouse Coopers hay các tÕ chéc phi chính phç vÁ quyÁn con ng°Ýi - hÍ có thà du nh­p të ó ch¥t l°ãng và hÇ thÑng nguyên t¯c mà hÍ bi¿t r±ng chính phç Indonesia không bao giÝ cho hÍ và hÍ cing không bao giÝ có thà t¡o ra të bên d°Ûi.

Ch³ng h¡n, công chúng Indonesia không bao giÝ trñc ti¿p ph£n kháng ch¿ Ù Suharto vÁ viÇc gia ình trË tràn lan, nh°ng thay vì ó hÍ °a lên báo nhïng dòng tít r¥t lÛn vÁ viÇc Mù, Nh­t °a Indonesia ra toà án cça WTO à kháng nghË r±ng mÙt hãng xe h¡i cça Indonesia do con trai TÕng thÑng lãnh ¡o - °ãc lu­t thu¿ b£o hÙ ngoài các quy Ënh tiêu chu©n cça WTO. Chi¿n l°ãc gi£i pháp toàn c§u cça Indonesia, vÁ ng¯n h¡n, là phiêu l°u hoá chính quyÁn cça Suharto b±ng viÇc toàn c§u hoá xã hÙi cça Indonesia. Nhà phân tích quân sñ Indonesia, ông Juwono Sudarsono miêu t£ vÁ gi£i pháp toàn c§u vÛi tôi theo ngh)a "mÙt thË tr°Ýng toàn c§u s½ iÁu khiÃn chúng ta vÁ ho¡t Ùng và k÷ c°ong kinh doanh mà chúng ta không thà thúc ©y të bên trong". MÙt nhà c£i cách Indonesia khác chÉ ra iÁu ó ¡n gi£n h¡n. Ông ta nói vÛi tôi r±ng ông ta và con trai ông ta s½ tr£ thù Suharto b±ng cách trong mÙt tu§n liÁn "n bánh McDonald's".

ViÇc thi¿t l­p chính sách Ñi ngo¡i theo truyÁn thÑng, cå thà thì dù úng hay sai, Áu °ãc ánh giá bßi quyÁn lñc cça M¡ng iÇn và toàn c§u hoá à phân bÑ sñ dân chç hoá. Nh° chuyên gia chính sách Ñi ngo¡i cça tr°Ýng ¡i hÍc John Hopkins ã nói:" Chóng ta v«n sÑng vÛi t°ßng niÇm vÁ các cuÙc cách m¡ng cça nhïng nm 1776, 1789, 1917 và 1939, vÛi ¥n t°ãng là dân chç chÉ °ãc t¡o ra bßi nhïng ng°Ýi nÕi d­y và l­t Õ mÙt chính phç tham nhing thÑi nát. Nó cing nh° nhïng ng°Ýi dân quân cça Công xã Lexington, hay ám ông nÕi d­y ß Paris trong bi¿n lo¡n Bastile, hay tinh th§n oàn k¿t nÕi d­y ß Balan, ho·c Séc m¡nh con ng°Ýi nÕi d­y ß Philippine. Nh° v­y, hình £nh cça chúng tôi vÁ sñ dân chç hoá diÅn ra biÃu lÙ r±ng mÙt nhà kinh doanh n°Ûc ngoài éng lên và nói vÛi chính phç cça b¡n r±ng ông ta không thà ki¿m ç tiÁn à thuê ng°Ýi cça n°Ûc b¡n trë phi thà ch¿ chính phç cça b¡n có sñ b£o £m tÑt h¡n vÁ pháp lý, có tiêu chu©n k¿ toán quÑc t¿ và hoàn toàn trong sáng.

N¿u chÉ bßi vì Mù hàng ngày hàng giÝ không yêu c§u dân chç hoá ß Trung QuÑc, và cing chÉ bßi vì ng°Ýi dân Trung QuÑc hàng ngày hàng giÝ không éng lên, òi quyÁn dân chç, thì không có ngh)a là quá trình dân chç hoá không °ãc lÛn lên ß Trung QuÑc. Chúng ta hãy giï cách nhìn vÁ dân chç hoá nh° mÙt sñ kiÇn - nh° sñ kiÇn såp Õ cça Béc t°Ýng Berlin - tuy v­y iÁu ó không hoàn toàn x£y ra nh° mÙt quá trình.

°¡ng nhiên, à quá trình dân chç hoá này k¿t thúc trong sñ tñ do dân chç hoá thành công, c§n ph£i °ãc thúc ©y không chÉ bßi các lñc l°ãng thË tr°Ýng, nh° Larry Diamond - Óng chç sñ cça t¡p chí Dân chç, và là mÙt trong nhïng hÍc gi£ thông suÑt nh¥t cça xu h°Ûng dân chç hoá rÙng rãi - ã nói. M¡ng iÇn là c§n thi¿t nh°ng ch°a ç. MÙt iÁu quan trÍng nïa là Mù ph£i °a ra ti¿ng nói, có quyÁn lñc và chç ý, vÁ sñ dân chç hoá, ông gi£i thích "Và iÁu quan trÍng nïa là CÙng Óng Châu Âu và Ch°¡ng trình phát triÃn Liên Hãp QuÑc, và c£ m¡ng l°Ûi các tÕ chéc phi chính phç có kh£ nng quan sát và thúc ©y quyÁn con ng°Ýi ph£i thúc ©y dân chç hoá ß các thË tr°Ýng ang phát triÃn này. MÙt iÁu quan trÍng nïa là quá trình toàn c§u hoá thông tin liên tåc cung c¥p cho ngày càng nhiÁu ng°Ýi vÁ cuÙc sÑng cça nhïng ng°òi khác. Sñ phát triÃn kinh t¿ trong các n°Ûc t¡o ra t§ng lÛp trung l°u mÛi trên th¿ giÛi, vÛi nhïng nhu c§u tñ nhiên òi hÏi sñ tham gia nhiÁu h¡n trong viÇc ra quy¿t Ënh và a nguyên chính trË cing óng vai trò quan trÍng. Không ph£i ng«u nhiên mà t¥t c£ các n°Ûc có thu nh­p §u ng°Ýi trên 15000 Áu có tñ do dân chç, ngo¡i trë Singapore, mÙt ¥t n°Ûc - thç phç và s½ hoàn toàn có sñ tñ do dân chç khi th¿ hÇ mÛi t¡o ra sñ thay Õi. Sñ k¿t thúc cça Chi¿n tranh L¡nh và sñ såp Õ cça chç ngh)a cÙng s£n ã xoá sÕ t¥t c£ các thà ch¿ phi tñ do dân chç cing óng vai trò quan trÍng.

T¥t c£ các nhân tÑ trên ây c§n °ãc k¿t hãp vÛi nhau.

iÁu ¡n gi£n mà tôi muÑn chÉ ra là không chÉ M¡ng iÇn và các Siêu thË s½ ti¿n hành cùng vÛi các lñc l°ãng khác - nh° Diamond ã gi£i thích - viÇc phê phán thúc ©y dân chç hoá, mà trong k÷ nguyên toàn c§u hoá này m¡ng iÇn và các Siêu thË có thà b­t ra à trß thành các nhân tÑ quan trÍng nh¥t trong sÑ các lñc l°ãng. ó bßi vì kh£ nng cça M¡ng iÇn trong viÇc thâm nh­p sâu vào dây d«n cça các n°Ûc, theo cách mà các chính phç và th­m chí là các tÕ chéc QuyÁn con ng°Ýi không làm °ãc. M¡ng iÇn có thà gây áp lñc khi¿n nhiÁu chính phç có thà chËu °ãc. Nó có tính t° lãi trong viÇc thñc hiÇn và nó thúc ©y tính t° lãi à các nhân tÑ khác ph£i tuân theo.

à làm cho ch¯c ch¯n, M¡ng iÇn °ãc °a vào các dây d«n không chÉ bßi giá trË dân chç mà nó t¡o ra trong tëng giây. Hoàn toàn không. Giá trË cça nó là sñ Õn Ënh, áng tin c­y, sñ trong sáng và kh£ nng chu chuyÃn và b£o vÇ tài s£n t° nhân khÏi sñ chuyên quyÁn và sñ sung công ác ý. Nh°ng, à £m b£o nhïng iÁu ó, m¡ng iÇn c§n các n°Ûc ang phát triÃn à °a vào các ph§n mÁm, hÇ thÑng ho¡t Ùng và cách qu£n trË tÑt h¡n - là nhïng thé xây dñng nÁn t£ng cça dân chç. Trong th¿ giÛi ngày nay, b¡n không thà të Mao nh£y sang Merrill Lynch mà không có mÙt vài Madison °ãc.

Hãy nhìn vào cách thñc hiÇn cça M¡ng iÇn Ñi vÛi các nÁn t£ng c¡ b£n cça nÁn dân chç.

Sñ minh b¡ch: T¡p chí WallStreet ã công bÑ r±ng khi các chuyên gia tài chính c¥p chính phç cça Mù, Nh­t, Trung QuÑc và 11 n°Ûc Asian hÍp l¡i vÛi nhau trong mÙt cuÙc hÍp ß Malaysia tháng 11 nm 1997, hÍ phát hiÇn r±ng Ngân hàng Trung °¡ng Malaysia ã dñng lên mÙt b£ng iÃm iÇn tí, thé mà b¡n th°Ýng th¥y ß b¥t kì tr­n ¥u bóng rÕ nhà nghÁ Mù NBA nào, b£ng ó thà hiÇn méc Ù tng gi£m dñ trï cça Óng tiÁn Malaysia nh±m b£o £m vÛi khách ¿n thm vÁ sñ lành m¡nh cça nÁn kinh t¿ n°Ûc này.

Không ph£i t¥t c£ các n°Ûc Áu i quá xa ¿n méc ph£i dñng lên mÙt b£ng iÃm iÇn tí ß sân bay cça hÍ - hay có thà hÍ s½ ph£i làm th¿. Trong nhïng nm g§n ây, M¡ng iÇn ã hÍc °ãc, th°Ýng là mÙt cách khó khn, à yêu c§u sñ minh b¡ch h¡n cça các báo cáo tài chính. Các n°Ûc tham gia vào m¡ng iÇn cing liên tåc hÍc thêm °ãc r±ng, cing vÛi mÙt cách khó khn, r±ng hÍ càng minh b¡ch trong các sÑ liÇu tài chính và các giao dËch, thì kh£ nng m¡ng iÇn gây ra các sñ cÑ ch¡m m¡ch cho hÍ càng ít.

ý ngh) vÁ M¡ng iÇn thñc nh° là ý ngh) vÁ mÙt b§y thú hoang l°Ût trên vùng ¥t hoang rÙng lÛn ß Châu Phi. Khi mÙt con thú hoang ß rìa b§y nhìn th¥y mÙt cái gì ó ang di chuyÃn trong båi cây, c¡nh n¡i nó ang n cÏ, con thú ó không bao giÝ nói vÛi con thú hoang bên c¡nh mÙt câu ¡i lo¡i nh° "Ê bÓ, tao không bi¿t là có ph£i có mÙt con s° tí ang rình mò trong båi hay không?" Không bao giÝ. Con thú ó s½ b¯t §u ch¡y tán lo¡n, và các con thú hoang khác s½ không chÉ ch¡y lo¡n lên có vài trm mét. Chúng s½ ch¡y tán lo¡n tÛi mÙt Óng cÏ khác và è b¹p mÍi thé trên °Ýng chúng i qua.V­y làm sao à b¡n có thà b£o vÇ °ãc Óng cÏ cça mình? Câu tr£ lÝi: B¡n c¯t cÏ i, và làm cho båi r­m trß nên quang ãng, à l§n sau có con thú hoang nào nhìn th¥y cái gì ó sÙt so¡t trong cÏ nó s½ ngh): "Không sao, ta th¥y rÓi, thì ra chÉ là mÙt con thÏ nhóc" Ho·c gi£ n¿u có mÙt con s° tí hiÇn ra, con thú s½ có ç thì giÝ Ã th¥y të xa, và l­p téc di chuyÃn mà không gây nên mÙt sñ xáo Ùng lÛn. N¿u không, ít nh¥t nó s½ có ç thÝi giÝ Ã °a c£ b§y ra khÏi khu vñc cça con s° tí. Nhïng gì mà sñ minh b¡ch làm °ãc là cho thêm thông tin à cho b§y thú hoang ch¡y nhanh h¡n, ho·c là cho dù chúng muÑn b£o vÇ thì chúng s½ tìm °ãc cách théc phù hãp. Trong th¿ giÛi tài chính, iÁu ó có thà có ngh)a là sñ khác nhau giïa viÇc thË tr°Ýng bË i xuÑng mÙt chút và thË tr°Ýng bË r¡i vào khçng ho£ng trong ình trÇ và tÕn th¥t mà ph£i m¥t hàng tháng ho·c hàng nm à phåc hÓi.

Khi nÁn kinh t¿ Hàn QuÑc bË khçng ho£ng tháng 12 nm 1997, n°Ûc này ã nói r±ng dñ trï ngo¡i tÇ cça hÍ là 30 tÉ USD, trong khi trên thñc t¿ hÍ chÉ còn 10 tÉ. Và khi M¡ng iÇn phát hiÇn ra iÁu ó, n°Ûc này ã bË c¯t nguÓn. Cùng lúc ó, chính phç Seoul nói vÛi IMF r±ng tÕng sÑ vay ng¯n h¡n të n°Ûc ngoài cça hÍ là 50 tÉ USD. MÙt tu§n sau hÍ công bÑ r±ng con sÑ là 100 tÉ. Th­t ghê gÛm!

Cái kiÃu thi¿u minh b¡ch này, Richard Medley - nhà phân tích nguy c¡ chính trË cho các nhà tài chính - nh¥n m¡nh: là nguyên nhân cça nhïng sñ cÑ ch­p m¡ch tÓi tÇ nh¥t. Thi¿u minh b¡ch thì - ông chÉ rõ - chính xác là i theo sñ tñ do lang thang cça các nhà hoang t°ßng l¡c quan và m¥t trí. L¡i ngh) vÁ Thái lan, Nga và Hàn QuÑc §u nhïng nm 1990. Trong nhïng dËp tÑt, sñ thi¿u minh b¡ch trong nÁn kinh t¿ khuy¿n khích các nhà hoang t°ßng l¡c quan t¡o ra các bong bóng £o t°ßng, b±ng cách b¡m thêm ngày càng nhiÁu tiÁn vào các n°Ûc này, tñ tin r±ng hÍ có thà t¡o ra méc §u ra cao nh° nm tr°Ûc, th­m chí §u tiên tiÁn có thà ã i vào các nhà máy hiÇu qu£ rÓi sau ó tiÁn này l¡i ch¡y sang các chÑn xa xÉ ho·c các nhà máy mà nhu c§u s£n ph©m cça nó làm ra không có. "B¡n không thà ánh giá mÙt cách thñc sñ tÓi Ñi vÛi mÙt hÇ thÑng mÝ mËt" Medley chÉ rõ. "B¡n °a iÇn l°Ûi vào trong các £o t°ßng l¡c quan ó cça ¥t n°Ûc mình và nó s½ ·t giá të trên nóc. Các nhà £o t°ßng l¡c quan th°Ýng nói r±ng: "Nh¯m m¯t l¡i mà nh£y, và ch¯c ch¯n khi b¡n h¡ cánh thì trong bà b¡i ã có n°Ûc rÓi. Nh°ng làm th¿ thì r¥t nguy hiÃm. Bßi vì sñ không rõ ràng nh° v­y s½ d«n các nhà £o t°ßng l¡c quan ¿n ch× ·t giá thÕi phÓng lên và cing trao quyÁn cho các nhà £o t°ßng hoang t°ßng ·t giá h¡ x¹p xuÑng khi c£m tính thay Õi. Bßi khi i xuÑng rÓi t¥t c£ các câu chuyÇn mà b¡n huyÅn ho·c mình khi hoang t°ßng, t¥t c£ các tính toán cça b¡n vÁ dñ trï ngo¡i tÇ cça ¥t n°Ûc hay nã ph£i tr£ tr°Ûc, Áu bË såp Õ hoàn toàn."

Të ch× tin t°ßng vào mÍi thé, b¡n s½ không còn tin iÁu gì. Thñc t¿, k» hoang t°ßng th°Ýng tin là không ph£i không có gì - h¯n tin r±ng có nhïng kho£n nã ng§m.

Trong m¥y nm g§n ây, mÙt sÑ n°Ûc ã °ãc M¡ng iÇn d¡y cho bài hÍc này. Hàng ngày, BÙ Tài Chính Hàn QuÑc ph£i gíi email cho các nhà §u t° kh¯p th¿ giÛi các chi ti¿t vÁ tÓn quù tiÁn tÇ, trong ó, vÛi méc Ù tÑt nh¥t có thà °ãc, là các sÑ liÇu vÁ các dòng chu chuyÃn vÑn t° nhân. MÙt l§n,nhà qu£n lý nguÓn vÑn cça PhÑ Wall ã nói vÛi tôi: Ng°Ýi Hàn QuÑc ã chuyÃn të n¿p ngh) không có sñ minh b¡ch sang n¿p ngh) t¥t c£ mÍi thé Áu minh b¡ch. Rick Johnston, ng°Ýi éng §u khu vñc §u t° Mù Latinh cça Ngân Hàng Offitbank mÙt ngân hàng t° nhân ß New York, ã nói vÛi tôi r±ng: Khi tôi ¿n Brazil tôi ã nói chuyÇn vÛi hÍ. MÙt cách r¥t th³ng th¯n, tôi b£o: Tôi c§n bi¿t t¥t c£ mÍi thé. Không ph£i là cho tôi, vì tôi là ng°Ýi b¡n cça các ông. Tôi tin các ông. Nh°ng làm sao các ông có thà giúp tôi thuy¿t phåc °ãc nhïng ng°Ýi không tin t°ßng? Và nhïng k» không tin s½ nói vÛi chúng tôi: Trë khi ông mß h¿t ra cho tôi th¥y t¥t c£ mÍi thé, không thì chúng tôi s½ không °a tiÁn cho ông, bßi vì ông có tiÁn sí vÁ làm m¥t lòng tin rÓi. Không rõ ràng thì không có tiÁn. Tôi muÑn xem t¥t c£ các sÕ sách cça các ông d°Ûi thanh thiên b¡ch nh­t. ¿n bây giÝ m×i ngày tôi ã có sÑ liÇu vÁ t¥t c£ mÍi m·t cça nÁn kinh t¿ Brazil, cuÑi m×i ngày tôi Áu nh­n °ãc mÙt b£n fax báo cáo vÁ t¥t c£ các dòng chu chuyÃn vÑn cça nÁn kinh t¿ Brazil. Tôi bi¿t chính xác dòng ra cça tài kho£n th°¡ng m¡i, cái gì diÅn ra t¡i các tài kho£n cça Ngân hàng Trung °¡ng và các méc Ù cça nhïng gì diÅn ra t¡i thË tr°Ýng t°¡ng éng cça các ho¡t Ùng giao dËch du lËch. CÙt sÑ liÇu này thì ¿n të các hãng t° nhân Ëa ph°¡ng, do Ngân hàng Trung °¡ng cung c¥p. Tôi s½ tng vÑn §u t° n¿u tôi bi¿t °ãc chính xác nhïng gì ang diÅn ra t¡i các chi nhánh cça Ngân hàng Trung °¡ng b¥t kó lúc nào th­m chí kà c£ khi chúng ang g·p rçi ro. Bßi vì vÛi nhïng sÑ liÇu thñc, tôi có ç kh£ nng à ánh giá úng c¡ hÙi và có thà thay Õi quy¿t Ënh cça mình n¿u nhïng dòng chu chuyÃn ó trß nên vô ích, n¿u không th¿ tôi s½ ph£i oán Ënh qua các lÝi Ón, và ó là lí do làm cho phá s£n.

Và mÙt khi mà anh ã trao gíi b£n thân mình vào méc Ù an ninh nh° v­y trong m¡ng iÇn, thì ch³ng thu °ãc gì, ngoài cái giá ¯t ph£i tr£.

Tiêu chu©n: Ông Larry Summers, phó tÕng Th° ký Kho b¡c mÙt l§n nói: N¿u b¡n °ãc vi¿t vÁ lËch sí thË tr°Ýng vÑn n°Ûc Mù, tôi xin chÉ ra cho b¡n bi¿t r±ng sñ Õi mÛi ¡n gi£n và quan trÍng nh¥t mà thË tr°Ýng vÑn ¡t °ãc là quan iÃm thëa nh­n chung vÁ nguyên t¯c k¿ toán. Chúng tôi c§n có nó trên c¥p Ù quÑc t¿. Xin ¡n cí mÙt tr°Ýng hãp cá biÇt, nh°ng r¥t có ý ngh)a, thành tñu cça IMF ¡t °ãc ß ch× t¡i Hàn QuÑc, mÙt ng°Ýi d¡y lÛp k¿ toán buÕi tÑi nói vÛi tôi r±ng vào các hÍc kó mùa ông ông ta th°Ýng có kho£ng 22 sinh viên theo hÍc, nh°ng trong nm nay (1998) ông có 385 sinh viên. Hàn QuÑc c§n có hÍ ß c£ c¥p Ù t­p oàn và c¥p Ù quÑc gia.

MÙt lý do t¡i sao mà lÛp hÍc k¿ toán ó cça Hàn QuÑc bùng nÕ vÁ quy mô có thà bßi vì m¡ng iÇn, trong sñ théc tÉnh të cuÙc khçng ho£ng 1997-1998 t¡i ông và Nam á, ã c§n thi¿t ph£i có tiêu chu©n k¿ toán tÑt và Óng bÙ h¡n ß kh¯p mÍi n¡i. Khi m¡ng iÇn có mÙt cách nhìn ch·t ch½ h¡n vÛi nhiÁu công ty ß Hàn QuÑc, Thái lan và Indonesia, nó ã th¥y r±ng nó có thà ch³ng trông c­y gì °ãc vào các công ty này, bßi vì không hÁ có mÙt b£ng cân Ñi Óng bÙ chung cho các ¡n vË và các ¡n vË trñc thuÙc cça các công ty ó, nên m¡ng iÇn không thà nào th¥y °ãc các tài s£n và các sÑ nã, ¥y là ch°a nói ¿n các tài s£n và kho£n nã không công khai.

M¡ng iÇn càng §u t° nhiÁu vào các nhà máy và các thË tr°Ýng trong các quÑc gia khác nhau, các n°Ûc càng tranh thç nhiÁu vÑn §u t° të M¡ng iÇn, các công ty të các n°Ûc càng muÑn °ãc n±m trong danh sách trên các thË tr°Ýng chéng khoán chính, thì áp lñc ·t ra cho hÍ vÁ tiêu chu©n báo cáo tài chính quÑc t¿ càng tng.

Hãy xem mÙt ví då mà tôi th¥y trong tháng 12 nm 1997 të bài báo cça t¡p chí Bán C§u cça United Airlines, kà mÙt câu chuyÇn vÁ mÙt trong các công ty thuÙc lo¡i phát triÃn nhanh nh¥t th¿ giÛi, ó là công ty cça ¥n Ù Infosys. Bài báo có mÙt câu sau: Chìa khoá thành công cça hÍ là të bÏ các chính sách cça Th¿ giÛi Thé ba và thñc hiÇn liên k¿t các công ty cça tiÃu låc, rÓi thñc hiÇn nÑi k¿t vÛi Th¿ giÛi Thé nh¥t à có thà tÑi a hoá sñ hài lòng cça khách hàng. Narayana Murthy, chç tËch và là ng°Ýi tìm ra cách nhìn cça công ty, nói: Chúng tôi ã quy¿t Ënh ngay të §u r±ng s½ không có sñ m­p mÝ vÁ các nguÓn vÑn t­p oàn và t° nhân .iÁu ó có ngh)a là không ai °ãc sí dång xe cça công ty cho viÇc v·t cá nhân MÙt c£i cách cn b£n cça truyÁn thÑng vn hoá kinh doanh ¥n Ù. Th°Ýng th°Ýng, ß ¥n Ù các nhân viên vn phòng cça các t­p oàn th°Ýng dùng tài s£n cça công cho viÇc t°. Thã iÇn công ty thì i sía iÇn cho các nhà. Các công nhân °a ón tr» con cho các nhà qu£n Ñc và trông giï chúng. Các tài kho£n tài chính cça t­p oàn thì dùng à mua nhà. Các nhân công ph£i làm theo lÁ thói này vì hÍ không có sñ lña chÍn nào khác. Tuy v­y, hÍ v«n d«n tÛi bË ghét bÏ và bË t°Ûc d§n séc sáng t¡o. Nh°ng t¡i Infosys, iÁu ó không x£y ra . . .

Infosys là công ty §u tiên cça ¥n Ù °a ra báo cáo tài chính hàng nm trong kho£ng mÙt tu§n cuÑi cùng cça nm tài chính, là công ty §u tiên xu¥t b£n các công bÑ kiÃm toán tài chính hàng quý, và là công ty §u tiên xu¥t b£n các công bÑ tài chính theo yêu c§u cça Các nguyên t¯c K¿ toán chung °ãc thëa nh­n cça Mù và các yêu c§u ph£i v¡ch rõ cça U÷ ban chéng khoán Hoa Kó. MÙt nhà phân tích báo cáo nói: Các quy ph¡m rõ ràng cça hÍ và các nguyên t¯c k¿ toán ã ·t ra tiêu chu©n c¡nh tranh cho các công ty khác .

Khi chúng ta càng tham gia vào th¿ giÛi cça Internet xác Ënh các ho¡t Ùng th°¡ng m¡i, các tiêu chu©n thông th°Ýng toàn c§u °ãc ©y cao ß méc tÑi a, bßi mÙt lý do h¿t séc ¡n gi£n: të giây phút b¡n quy¿t Ënh kinh doanh trên Internet nh° mÙt nhà bán l» hay nhà cung c¥p dËch vå, të kho£nh kh¯c §u tiên b¡n mß trang web cça mình, b¡n ã là mÙt công ty Ëa c§u cho dù b¡n ang ß ¥n Ù, Italia hay Indianapolis. Tham gia kinh doanh trên Internet chính là xác Ënh tính toàn c§u. Do ó, b¡n ph£i có ý ngh) mang tính toàn c§u và b¡n ph£i ngh) vÁ nhïng gì °a ra và thu hút nhïng ng°Ýi mua toàn c§u Ñi vÛi nhïng gì b¡n bán ra. Và tÑt h¡n là b¡n có thà £m b£o vÛi khách hàng r±ng b¡n có thà giao hàng cça b¡n úng thÝi h¡n và £m b£o vÁ m«u mÑt, r±ng sÑ th» tín dång cça khách s½ °ãc b£o £m an toàn t¡i trang web cça b¡n, r±ng tiÁn °ãc luân chuyÃn theo các tiêu chu©n quÑc t¿, lu­t pháp và các t­p quán tÑt nh¥t và r±ng là t¥t c£ các v¥n Á k¿ toán và th°¡ng m¡i s½ °ãc thñc hiÇn theo tiêu chu©n quÑc t¿. Bob Hormats, phó chç tËch cça tÕ chéc Goldman Sachs QuÑc t¿ phát biÃu: Các ho¡t Ùng kinh doanh càng thñc hiÇn nhiÁu qua Internet bßi nhiÁu ng°Ýi të nhiÁu n¡i khác nhau trên trái ¥t, thì càng ph£i dung hoà nhiÁu h¡n các ho¡t Ùng kinh doanh ß mÍi n¡i trên trái ¥t .

B¡n ã có thà th¥y iÁu này ang x£y ra trong l)nh vñc môi giÛi qua Internet. John T.Wall, chç tËch cça tÕ chéc NASDAQ QuÑc t¿ nói Khi làm th°¡ng m¡i qua m¡ng, thì các chính phç và các công ty c§n có sñ xem xét kù càng à qu£n lý tÑt h¡n. Khi mà ng°Ýi ta có thà §u t° ra n°Ûc ngoài ho·c të n°Ûc ngoài vào và có thà thñc hiÇn th°¡ng vå thông qua th°¡ng m¡i trên m¡ng, hÍ muÑn bi¿t rõ ràng h¡n vÁ các công ty. Các sÑ liÇu tài chính có °ãc °ãc biên so¡n dña theo các tiêu chu©n k¿ toán quÑc t¿ không? Ch¥t l°ãng cça qu£n lý t­p oàn ra sao? iÁu ó s½ d«n tÛi sñ dung hoà cça thu¿ và các hÇ thÑng pháp lu­t.

Qu£ v­y, mÙt trong nhïng iÁu bÙc lÙ ra të cuÙc khçng ho£ng kinh t¿ Châu á 1997-1998 là h§u nh° c£ 5 hãng k¿ toán lÛn nh¥t cça Mù thñc hiÇn kiÃm toán cho các nhà tài chính lÛn cça Châu á Áu th¥t b¡i trong cuÙc khçng ho£ng Theo mÙt nghiên céu cça DiÅn àn Th°¡ng m¡i và Phát triÃn Liên hãp quÑc, hÍ ã kiÃm toán mà không hÁ gi°¡ng mÙt lá cÝ Ï nào à c£nh báo vÁ các v¥n Á x¥u. Lí do chính cça sai sót này, theo mÙt bài vi¿t trên tÝ New York Times ngày 17 /11/1998, chính là các Hãng k¿ toán khÕng lÓ ã không áp dång cùng mÙt nguyên t¯c và tiêu chu©n k¿ toán chi ti¿t Ñi vÛi Châu á nh° hÍ ã áp dång ß Mù. Và lý do chính cça nó là h§u h¿t các hãng k¿ toán lÛn nh° PricewaterhouseCoopers hay Ernst&Young - ¿n Châu á b±ng cách ti¿p qu£n các công ty k¿ toán Ëa ph°¡ng, là nhïng công ty mà các khách hàng Ëa ph°¡ng cça hÍ ang bË chìm trong các nguyên t¯c k¿ toán Ëa ph°¡ng y¿u kém.

Không bao giÝ nïa. Ngân hàng th¿ giÛi giÝ ây ã yêu c§u 5 hãng k¿ toán khÕng lÓ không °ãc ký tên vào b¥t kó chéng të kiÃm toán nào không °ãc hoàn thành theo tiêu chu©n k¿ toán quÑc t¿ cça 5 hãng lÛn ó. N¿u nó °ãc hoàn t¥t bßi mÙt trong các chi nhánh Ëa ph°¡ng cça hÍ, bßi các nguyên t¯c cça Ëa ph°¡ng nó s½ chÉ °ãc phép ký bßi hãng Ëa ph°¡ng và các nhà §u t° ph£i c©n th­n. Nghiên céu cça Liên Hãp QuÑc nói r±ng kiÃm toán y¿u kém không ph£i là nguyên nhân cça khçng ho£ng tài chính Châu á, nh°ng kiÃm toán tÑt h¡n có thà ã xác Ënh °ãc nhïng v¥n Á phát sinh sÛm h¡n và giúp cho cuÙc khçng ho£ng bÛt tÓi tÇ. Robert A. Campbell, Ñi tác qu£n lý vùng cça khu vñc Châu á - Thái Bình D°¡ng cho Deloitte Touche Tohmatsu, ã có mÙt câu nói °ãc trích d«n Nh° nguÓn iÇn §u ra ß m×i n°Ûc Áu khác nhau, các nguyên t¯c k¿ toán cing v­y. Nm hãng LÛn ngày nay ang hng hái áp dång các tiêu chu©n phù hãp trên kh¯p th¿ giÛi.

Có thà ví då lÛn nh¥t th¿ giÛi ngày nay vÁ viÇc gi£i pháp toàn c§u ·t tiêu chu©n të trên, khi không thà thúc ©y °ãc të bên d°Ûi, là viÇc Liên Minh Châu Âu ã quy¿t Ënh áp ·t mÙt Óng tiÁn và tiêu chu©n tài chính duy nh¥t cho t¥t c£ các thành viên cça mình, d°Ûi mÙt ngân hàng trung °¡ng duy nh¥t, të nm 1999. VÛi mÙt ¥t n°Ûc nh° Italia, mÙt n°Ûc °ãc nÕi danh vÛi tham nhing và có chính phç không ho¡t Ùng hiÇu qu£, Liên Minh TiÁn TÇ Châu Âu là mÙt viÇc may m¯n b¥t ngÝ. iÁu này s½ cho n°Ûc Italia °ãc ß l¡i trong Chi¿c áo khoác Vàng b±ng viÇc hãp tác giïa ho¡t Ùng cça chính phç Italia vÛi Ngân Hàng Trung ¯¡ng Châu Âu t¡i Frankfurt. ài phát thanh QuÑc gia ã Íc mÙt bài vÁ Italy nm 1997 r±ng Ng°Ýi Italia sau mÙt thÝi kó cça sñ th¥t b¡i mà chính phç gây ra khi không qu£n lý °ãc tiÁn tÇ, à gây ra Ùc quyÁn tiÁn tÇ - ã hng hái à cho EU iÁu hành n°Ûc mình. MÙt lu­t s° t­p oàn cça Italia, Mario Abate, ã nói MÙt trong nhïng hiÇu qu£ ngay l­p téc cça viÇc gia nh­p Châu Âu là viÇc mà tôi xin °ãc gÍi là làm s¡ch s½ trong nhà - nó ã cho chính phç giáp m·t vÛi sñ thâm håt khÕng lÓ, vÛi l¡m phát và chi tiêu. Chính phç bË b¯t buÙc ph£i nh° v­y. Và trong khi nh° v­y,mÙt cách tñ nhiên, nÁn kinh t¿ s½ có lãi và tôi r¥t thích iÁu ó . Abate còn bÕ sung r±ng h§u nh° t¥t c£ nhïng ng°Ýi Italia Áu có thà s½ r¥t hài lòng khi ¥t n°Ûc cça hÍ °ãc iÁu hành bßi các quan chéc Liên Minh Châu Âu. ChÉ có mÙt chút oán gi­n nho nhÏ cça ng°Ýi ý Ñi vÛi trung tâm quyÁn lñc cça Châu Âu ß Brussels, Frankfurt và Strasbourgh. Abate k¿t lu­n Có nhiÁu sñ thù Ëch h¡n vÁ phía Rome, bßi vì Rome ã tëng là trung tâm ph¡m pháp cça chúng tôi. HÍ ã tëng l¥y c¯p tiÁn cça chúng tôi. Chúng tôi th¥y sñ n c¯p cça hÍ, bßi vì hÍ l¥y i và ch³ng bao giÝ tr£ l¡i . BÙ tr°ßng tài chính ý, ông Vincenzo Visco, ã phát biÃu trên tÝ báo Italia La Repubblica, trong ngày mà Óng tiÁn chung Châu Âu °ãc thñc hiÇn vào §u nm 1999, r±ng Óng Euro s½ có ngh)a là trò hÁ ít gây £nh h°ßng x¥u lên mÙt nhóm cça các nhà Chính trË và Kinh t¿ n°Ûc Italia, nhïng ng°Ýi mà trong quá khé ã °ãc tr°ng ra vÛi tiêu Á mÙt sÑ l°ãng lÛn dË th°Ýng cça các hành vi b¥t hãp pháp . Ông bÕ sung: Liên minh TiÁn tÇ, ngh)a là chúng ta s½ không bao giÝ còn có thà ·t ra mÙt tiêu chu©n th¥p h¡n, ¡n gi£n là vì liên minh này ã làm hài lòng chúng ta .

Bây giÝ ta l¡i trß vÁ vÛi chç Á Gi£i pháp toàn c§u .

Tham nhing: Gi£i pháp toàn c§u khi¿n cho các n°Ûc dung túng tham nhing ph£i tr£ giá ¯t h¡n r¥t nhiÁu, n¿u nh° không có mÙt lý do nào khác h¡n là trong mÙt th¿ giÛi mà ng°Ýi ta có nhiÁu lña chÍn à §u t°, t¡i sao l¡i ph£i §u t° vào n°Ûc X, là n°Ûc mà b¡n ph£i chi tr£ cho c£ bÍn và c£ chú cça nó nïa, trong khi b¡n có thà ¿n n°Ûc Y, mÙt n°Ûc có cùng mÙt giá lao Ùng và b¡n không ph£i tr£ tiÁn cho ai c£? Ñi vÛi M¡ng iÇn, tham nhing chÉ là mÙt tên gÍi khác cça sñ không thà dñ oán tr°Ûc °ãc, bßi vì mÍi giao dËch Áu không thñc hiÇn °ãc n¿u không có viÇc ng°Ýi này hÑi lÙ cho ng°Ýi kia, và M¡ng iÇn không cm ghét iÁu gì h¡n iÁu ó.

Derek Sheare, ¡i sé Mù t¡i Ph§n Lan trong nhïng nm 1990, ã th¥y iÁu §u tiên mà gi£i pháp toàn c§u ang ngày càng ·t ra cho ng°Ýi Nga ph£i lña chÍn giïa viÇc kiÃm soát tham nhing ho·c là ti¿p tåc nghèo khó và d°Ûi méc Ù phát triÃn mãi mãi. Khi còn làm ¡i sé Mù t¡i Ph§n lan, tôi ã g·p các nhà kinh doanh hàng §u Ph§n lan và khuy¿n khích hÍ §u t° vào thË tr°Ýng Nga vÛi lý l½ r±ng ây là cách tÑt nh¥t à t¡o ra sñ Õn Ënh ß biên giÛi vÛi hÍ. ông ¡i sé Sheare nói Nh°ng nhïng ng°Ýi Ph§n lan này ã nói l¡i vÛi tôi: Ch¯c ch¯n không, chúng tôi s½ kinh doanh vÛi ng°Ýi Nga. HÍ có thà mang xe tÛi ây và Õ §y xe nhïng gì hÍ muÑn, vÛi iÁu kiÇn là hÍ ph£i mang mÙt túi tiÁn ¿n à tr£. Ché chúng tôi không bao giÝ ¿n ó à kinh doanh. ß ó quá tham nhing và nguy hiÃm. Và t¡i sao chúng tôi ph£i làm v­y? Chúng tôi có thà ¿n Hungary, ho·c Estonia, hay CÙng hoà Séc và ki¿m tiÁn, và £m b£o r±ng có thà l¥y vÁ °ãc lãi nhu­n. T¡i sao chúng tôi l¡i ph£i bñc mình vÛi Nga vì nhïng iÁu kiÇn nh° v­y cça hÍ. Tôi nói Vâng, vâng, nh°ng các ông nên ngh) vÁ viÇc §u t° vào ó là à Õn Ënh khu vñc . Và hÍ chm chm nhìn vào tôi. Th¿ ¥y, bây giÝ tôi không còn ß trong chính phç và tôi ang t° v¥n cho vài hãng §u t° vào thË tr°Ýng phÑ Wall. HÍ ã hÏi tôi vÁ viÇc §u t° ß Nga và tôi chÉ nói vÛi hÍ: Không âu, n¿u anh ëng nhìn vào nó të quan iÃm cça nhà ho¡ch Ënh chính sách và nhìn theo quan iÃm kinh doanh, anh qu£ th­t là iên rÓ khi §u t° vào Nga bây giÝ. Ng°Ýi Ph§n lan có cái úng cça hÍ.

Samir Hulaileh là ng°Ýi trã giúp ho¡t Ùng cho mÙt trong các công ty hàng §u cça Palestin ß BÝ Tây, công ty §u t° Nassar. MÙt buÕi chiÁu tôi ã trò chuyÇn vÛi ông trong vn phòng cça ông vÁ viÇc kinh doanh ß Trung ông và, không mang mÙt ý ngh)a nào, ông ã miêu t£ sñ tÑt ¹p mà gi£i pháp toàn c§u ã làm Ñi vÛi sñ tham nhing, th­m chí t¡i n°Ûc láng giÁng khét ti¿ng tham nhing. Bây giÝ b¡n ph£i c¡nh tranh khÑc liÇt t¡i khu vñc mà sñ phát triÃn t°¡ng lai không bi¿t là cho ai Hulailch nói: Tôi chÉ ¿n MarÑc à mua mÙt ít ¥t, nh°ng tôi không thà làm °ãc viÇc này bßi vì hÑi lÙ và quan liêu. Tham nhing ß c¥p Ù cao nh¥t cça Maroc là mÙt ph§n cça hÇ thÑng này. Sáu m°¡i m·t hàng xu¥t nh­p kh©u bË l°u giï nh° là thé hàng Ùc quyÁn cça Hoàng ¿ và gia ình ông ta. Chúng tôi muÑn §u t° vào mÙt mÏ á ß Maroc và hÍ nói không, cái ó là cça Vua . B¡n không °ãc an toàn và tñ do ß Maroc nh° mÙt nhà §u t° bßi nhïng nhà ho¡ch Ënh chính sách ß ó th°Ýng chÑng l¡i b¡n và th­m chí có thà trß thành Ñi thç c¡nh tranh cça b¡n. ó chính là hÇ thÑng cça Maroc và không ai x¥u hÕ vì viÇc ó. Vì th¿ chúng tôi ã tìm ¿n mÙt sÑ h°Ûng khác. G§n ây tôi ã ¿n Dubai và mß vn phòng khu vñc t¡i ó. Dubai ã cho tôi cái này (Ông ta cho tôi xem mÙt cái chéng minh th° ·c biÇt ). Nó cho phép tôi vào và ra khÏi Dubai vÛi t° cách cça mÙt nhà §u t° quÑc t¿ và không c§n ph£i làm visa. HÍ muÑn làm cho mÍi thé dÅ dàng nh¥t. Aic­p cing ang thay Õi. HÍ thúc ©y mÙt hÇ thÑng mÛi và nhiÇt huy¿t mÛi và mÙt môi tr°Ýng iÁu chÉnh mÛi rÙng mß h¡n trong quá khé. ß Aic­p có tham nhing, nh°ng h§u h¿t x£y ra do ng°Ýi nghèo và nhïng ng°Ýi không chi tr£ nhiÁu. (H§u h¿t các quan chéc Aic­p) làm viÇc vÛi b¡n mÙt cách úng ¯n không có tham nhing. Nh° mÙt nhà §u t° (quÑc t¿), tôi có thà b£o £m r±ng không hÁ có sñ c¥m oán r±ng sñ c¡nh tranh là hoàn h£o. Tôi có thÃ ß l¡i n°Ûc ó, i vào và i ra mà không g·p nhïng k» n cça út hay nhïng k» có th¿ lñc, nhïng ng°Ýi có thà b¯t tôi trß thành Ñi tác cça hÍ. Tôi có thà éng phó vÛi quan liêu, nh°ng tôi c§n bi¿t r±ng cuÑi cùng tôi có thà ¡t °ãc nhïng gì tôi c§n hay không. N¿u tôi ch¡i theo nguyên lý c¡ b£n, tôi ph£i bi¿t °ãc r±ng cuÑi cùng tôi có thà ¡t °ãc nhïng gì mình muÑn. Tôi g·p v¥n Á r¯c rÑi ß Aic­p vÛi tiÁn quà (hÑi lÙ cho dËch vå), nh°ng tôi bi¿t r±ng tôi chÉ tr£ tiÁn quà à thúc ©y viÇc kinh doanh cça tôi °ãc nhanh h¡n, và cuÑi cùng tôi s½ ¡t °ãc nhïng gì mình muÑn. T¡i Maroc, là °a tiÁn ngay ho·c °a tiÁn sau, và th­m chí b¡n không bi¿t °ãc là b¡n có ¡t °ãc nhïng gì mình muÑn hay không.

VÛi viÇc Maroc tng c°Ýng mß cía kinh t¿ Ñi vÛi EU, hÍ c§n vÑn §u t° và công nghÇ të n°Ûc ngoài à c¡nh tranh, và ng°Ýi n°Ûc ngoài ch³ng có con °Ýng nào khác là lâm ph£i tình tr¡ng nh° tr°Ýng hãp cça Hulailch g·p ph£i.

ôi khi, òi hÏi quá áng cça M¡ng iÇn vÁ mÙt tiêu chu©n cao h¡n có thà gây ra mÙt cú sÑc lÛn, th­m chí Ñi vÛi c£ nhïng nÁn kinh t¿ c¥p ti¿n nh¥t. Hãy xem, ngày 20 tháng 2 nm 1998, tÝ Washington Post të Tokyo ã lên trang nh¥t dòng tít Nhà làm lu­t Nh­t b£n treo cÕ trong khách s¡n . NÙi dung cça câu chuyÇn gi£i thích r±ng Shokei Arai, nhà ho¡ch Ënh lu­t pháp ng°Ýi Nh­t bË r¡i vào trung tâm cça mÙt vå xì cng an tham nhing, ã ph£i tñ v«n trong phòng cça mình ß khách s¡n t¡i Tokyo, chÉ trong vài giÝ tr°Ûc khi ông bË b¯t. Sâu th³m trong câu chuyÇn, nÕi lên hai iÃm r¥t áng nói: Có mÑi liên quan vÛi mÙt sÑ chính trË gia mà Arai có thà à l¡i b±ng chéng buÙc tÙi & Không hÁ có d¥u hiÇu cho r±ng Arai ã à l¡i các tài liÇu ó, nh°ng t¡i mÙt cuÙc hÍp báo diÅn ra vào tÑi thé T°, ông ã phàn nàn r±ng ông ã bË chÍn ra mÙt cách b¥t công bßi bên nguyên. Arai nói vÛi các nhà báo r±ng HiÇp hÙi chéng khoán Nikko ã ch¯c ch¯n vÛi ông là hÍ ã em l¡i lãi nhu­n theo cách ó cho hàng trm khách hàng khác. Các doanh nhân Nh­t kháo nhau r±ng hÍ ã bË choáng váng bßi vì có mÙt con °Ýng t¯t mà t¡i ó nhïng gì ch¥p nh­n °ãc trong vn hoá kinh doanh Nh­t B£n ã thay Õi.

Khi mà các quan chéc Nh­t bË cho là n ch¡i phung phí, và các công ty tham ra mß rÙng vào các ho¡t Ùng n ch¡i, thì nh° th¿ có thà nói r±ng các quan chéc và các doanh nhân ã có thà trao Õi nhïng thông tin c§n thiét b±ng cách thân m­t. 'Các tài kho£n VIP' và các kho£n chi tr£ cho gangxt¡ du côn v«n hoàn toàn là bí m­t, và nhïng ng°Ýi bên nguyên ã chÑi vÁ các ho¡t Ùng ó cho ¿n t­n g§n ây. Nhà phân tích chính trË Minoru Morita nh­n Ënh r±ng thái Ù n·ng nÁ là të nhóm cça nhïng ng°Ýi tr» tuÕi bên nguyên, °ãc ào t¡o t¡i n°Ûc ngoài, và hÍ là nhïng ng°Ýi °a gây sñ h¡n c£.'HÍ b¯t §u có cách ngh) nh° nhïng ng°Ýi ph°¡ng Tây, và xem truyÁn thÑng gi£i trí xa hoa cça các quan chéc chính phç Nh­t theo °Ýng h°Ûng cça tiêu chu©n °ãc th¿ giÛi thëa nh­n.'- Morita nói.

Robert Shapiro, chç tËch cça Monsanto, mÙt l§n ã l°u ý vÛi tôi r±ng công ty cça ông không hÁ có nhïng ho¡t Ùng tham gia chi¿n dËch chÑng tham nhing. Nh°ng ho¡t Ùng kinh doanh cça Monsanto không hÁ có sñ út lót hÑi lÙ, và ông cñc lñc cho r±ng vÛi cách làm nh° v­y, Monsanto ang giúp á cho viÇc t¡o ra mÙt th¿ giÛi gÓm nhïng con ng°Ýi bi¿t chia s» các giá trË.''HiÇn nay chúng tôi còn d¥u r¥t nhiÁu ng°Ýi ß nhiÁu quÑc gia khác nhau bên ngoài, và chúng tôi nh° là mÙt tr°Ýng hÍc cuÑi cùng dành cho hÍ'' - Shapiro trình bày: ''NhiÁu ng°Ýi cça chúng tôi ß n°Ûc ngoài có mÙt niÁm tin r¥t tÇ r±ng chúng tôi ang bË b¿ t¯c trong v¥n Á chÑng tham nhing, và r±ng chúng tôi không Ënh óng góp chút công séc gì cho các nhà c§m quyÁn Ëa ph°¡ng''.

à ch¯c ch¯n, s½ có và luôn có sñ ngo¡i lÇ, ·c biÇt là khi c¡nh tranh toàn c§u trß nên khÑc liÇt h¡n và do ó séc h¥p d«n cça viÇc tìm hiÃu iÁu tra các vå kinh doanh có v¥n Á s½ tng lên.

Theo mÙt nghiên céu c¥p hÙi nghË ß Mù, ngân hàng Citibank ã r¥t sÑt s¯ng trong viÇc làm n vÛi Raul Salinas de Gortari, anh trai cça cñu tÕng thÑng Mexico, cå thà là ngân hàng này ã bÏ qua sñ b£o £m an toàn cça mình à giúp ông ta °a kho£ng 100 triÇu ô la vÑn trái phép ra khÏi Mexico, theo mÙt cách théc d¥u °ãc h¿t nguÓn gÑc và n¡i ¿n cça nguÓn vÑn. ¿n nay, nhïng tr°Ýng hãp nh° v­y v«n còn nh° nhïng ngo¡i lÇ. ¡o lu­t ChÑng tham nhing ß n°Ûc ngoài, °ãc thông qua nm 1977, ã phá lu­t à cho các công ty Mù chi tr£ tiÁn hÑi lÙ ra n°Ûc ngoài nh±m phát triÃn các ho¡t Ùng kinh doanh ß n°Ûc ngoài. Vào ngày 20-11-1997, 29 n°Ûc cça tÕ chéc OECD, t­p hãp gÓm nhïng nÁn dân chç công nghiÇp hàng §u th¿ giÛi, Óng ý vÛi Pháp ch¿ ChÑng tham nhing cça Mù. D°Ûi dñ lu­t mÛi cça OECD, các hãng cça Châu Âu và Nh­t s½ bË h¡n ch¿ °a hÑi lÙ cho các quan chéc n°Ûc ngoài nh±m ¡t hãp Óng, và các hãng này cing bË gây khó khn h¡n trong viÇc gi£i trình hoàn thu¿ Ñi vÛi kho£n chi hÑi lÙ, trong khi t¡i Pháp và éc, iÁu ó là hoàn toàn hãp pháp. Trong khi v«n còn có mÙt vài k½ hß t¡i dñ lu­t mÛi, ng°Ýi Mù ã ánh d¥u chi¿n th¯ng cça mình t¡i M¡ng iÇn khi khi¿u n¡i r±ng hÍ ang bË m¥t hàng tÉ ô la hãp Óng do viÇc chi tr£ hoa hÓng cça ng°Ýi Âu và ng°Ýi Nh­t.

Tñ do báo chí: Trung quÑc ang trong ti¿n trình có sñ tñ do báo chí.Gi£i pháp toàn c§u ang em ¿n iÁu ó.Các nhà lãnh ¡o Trung quÑc dù không bi¿t iÁu này, nh°ng hÍ v«n bË ©y tÛi Ënh h°Ûng ó.

Hãy xem nhïng gì ã x£y ra vào hai tu§n cuÑi cùng cça tháng 12 nm 1996. Trong nm 1996 hai thË tr°Ýng nóng bÏng nh¥t cça Châu á là ß Trung QuÑc - ó là các thË tr°Ýng chéng khoán Th°ãng h£i và Shenzhen. Kho£ng giïa 1 tháng 4 và 9 tháng 12 , chÉ sÑ tÕng hãp cça Th°ãng H£i ã tng lên 120%, trong khi con sÑ này cça Shenzhen là 315%. MÙt trong nhïng lý do làm cho các thË tr°Ýng chéng khoán này nóng bÏng nh° v­y là do trên thñc t¿ các thË tr°Ýng này không có sñ iÁu chÉnh, và mÙt lý do cça sñ không °ãc iÁu chÉnh này là Trung quÑc chÉ có nhïng hÇ thÑng trao Õi chéng khoán s¡ sài, và t¡i ó trên thñc t¿ không hÁ có các báo chí Ùc l­p, hïu trách, và chÑng °ãc tham nhing vÁ tài chính à có thà °a ra mÙt cách tin c­y vÁ ch¥t l°ãng cça chéng khoán và lên án m¡nh m½ °ãc Ñi vÛi các công ty lëa £o cça Trung quÑc mà không có các báo cáo úng lúc, chính xác hay các sÑ liÇu tài chính minh b¡ch. TÝ Barron's, Foturne, Business Week, Far Eastern Economic Review, The New York Times và T¡p chí Wallstreet giï vai trò giám sát liên tåc.Tháng 12 nm 1996, chính phç Trung quÑc nh­n ra r±ng thË tr°Ýng Th°ãng h£i và Shenzhen ã không còn kiÃm soát °ãc nïa - bßi vì t¥t c£ các thà lo¡i §u c¡ tích trï b©n thÉu và các ho¡t Ùng th°¡ng m¡i x¥u xa - nh°ng công cå cça hÍ Ã xí lý vÛi viÇc ó chÉ có mÙt c¡ quan ngôn lu­n ç m¡nh: ó là c¡ quan ngôn lu­n cça chính phç. Vì th¿, ngày 16 tháng 12 nm 1996, tÝ Nhân dân Hàng ngày - tÝ báo chính théc cça Trung quÑc - ã xu¥t b£n mÙt phå tr°¡ng à thông báo r±ng giá cÕ phi¿u ã bË ©y vào tình tr¡ng ''không còn lý trí'' và '' không còn bình th°Ýng''.

Hãy oán xem iÁu gì ã x£y ra?T ¥t c£ mÍi ng°Ýi Áu cÑ bán ra cùng lúc, c£ hai thË tr°Ýng Áu bË tê liÇt và nhiÁu nhà §u t° nhÏ ã bË tÕn th¥t - vì th¿ r¥t nhiÁu c£nh sát ph£i Õn Ënh tr­t tñ cho dám ông nhïng nhà §u t° ang gi­n dï biÃu tình ph£n Ñi bên ngoài các toà nhà môi giÛi t¡i m¥y thành phÑ lÛn cça Trung quÑc. TÝ t¡p chí Wallstreet Châu á ã vi¿t:''bên ngoài mÙt toà nhà môi giÛi ß B¯c kinh, mÙt công nhân c±n nh±n r±ng anh ta ã m¥t 20.000 tÇ ( kho£ng 2400 USD ) trong tu§n này. Tr°Ûc khi tÝ Nhân dân Hàng ngày cça Trung quÑc mß lÝi thông báo,viÇc mua bán v«n ang cân b±ng' mÙt ng°Ýi àn ông m·c áo jacket da nói, miÇng lÛn ti¿ng trong nhóm hàng chåc ng°Ýi §u t° khác. 'Sau ó, không còn ai dám mua. ThË tr°Ýng ang chìm nÕi rÓi'.

Nhïng ng°Ýi gi­n dï nh¥t th¿ giÛi này không ph£i là nhïng ng°Ýi th¥t nghiÇp mà là nhïng ng°Ýi bË lëa m¥t nhïng Óng tiÁn ti¿t kiÇm të công viÇc cça hÍ.VÛi thÝi gian trôi i, nhïng ng°òi lãnh ¡o Trung QuÑc ¡n gi£n là không thà iÁu khiÃn và quan sát °ãc thË tr°Ýng tñ do §y rÑi lo¡n cça hÍ, hay là ngn ch·n °ãc nhïng nhóm lëa £o và gây rÑi chính quyÁn, n¿u không có các tÕ chéc sát sao vÛi thË tr°Ýng tñ do - të viÇc có chÉ mÙt c¡ quan ngôn lu­n trung °¡ng hiÇu qu£ ¿n viÇc có °ãc ngôn lu­n tñ do và trách nhiÇm c§n có sñ chÉ ¡o cça lu­t pháp.VÁ m·t ngôn të, ó chính là gi£i pháp toàn c§u.Không ph£i ng«u nhiên mà quÑc gia ông và Nam á có nÁn báo chí tñ do nh¥t,là ài Loan, là n°Ûc ph£i chËu ít nh¥t sñ suy thoái kinh t¿ trong quá trình såt gi£m nm 1997-1998 cça Châu á.

ã có tÛi 30 triÇu ng°Ýi Trung quÑc có sß hïu chéng khoán.VÛi quá nhiÁu cÕ ông mÛi, c§n ph£i có nhiÁu báo và t¡p chí vÁ chéng khoán, bßi vì các nhà §u t° ang c§n nhïng thông tin kinh t¿ thñc sñ,Seth Faison gi£i thích''HÍ b¯t §u vÛi t¥t c£ các cÙt sÑ liÇu l¥y ra të các c¡ quan nghiên céu cça hàng lo¡t các trung tâm môi giÛi chéng khoán, ho·c có thà theo kiÃu mà mÙt c¡ quan bÙ ß B¯c Kinh ang làm''.¡i bÙ ph­n trong sÑ ó là tin Ón, chÉ mÙt sÑ ít thông tin là xác thñc.Thông tin ó ç cho ng°Ýi ang thm dò thË tr°Ýng, nh°ng thông tin të các báo chí hàng ngày ó không ç Ñi vÛi nhïng ng°Ýi tham gia thË tr°Ýng.''. Th¿ nh°ng iÁu gì s½ x£y ra n¿u nh° chính phç Trung QuÑc nói vÛi các báo chí r±ng cho phép hÍ tñ do vi¿t vÁ kinh doanh, nhïng tÝ báo nh° Nam Trung QuÑc CuÑi tu§n s½ sí dång c¡ ch¿ ó à nhÓi nhét t¥t c£ các thông tin mang tính chính trË và bình lu­n vÁ tham nhing và l¡m dång quyÁn chính cça các quan chéc trên trang vÁ kinh doanh.ó chính là cách mà các c¡ quan ngôn lu­n tñ do °ãc sinh ra ß Trung quÑc.

MÙt thË tr°Ýng cÕ phi¿u:Bên c¡nh d¡ng ph§n mÁm qu£n lý ó, M¡ng iÇn °a ¿n mÙt bÙ ph­n quan trÍng cça hÇ thÑng ho¡t Ùng có thà thúc ©y °ãc dân chç - la thË tr°Ýng cÕ phi¿u và vÑn tñ bÕ sung, vÑn trã c¥p mang tính c¡nh tranh.Hãy xem các n°Ûc ông á - Hàn quÑc, Thái lan, Malaysia và Indonesia.T¥t c£ nhïng gì hÍ có °ãc khi có khçng ho£ng kinh t¿ x£y ra th°Ýng là m×i n°Ûc Áu ti¿t kiÇm tÑi a và chi tiêu chính phç tÑi thiÃu.Ng°Ýi dân ngëng chi tiêu và chính phç ngëng i vay. ó có ph£i là tín hiÇu tÑt không? Thñc ra là không c§n.Trong khi các n°Ûc này có nhïng con ng°Ýi muÑn ti¿t kiÇm, n¡i duy nh¥t à hÍ bÏ tiÁn vào, Ñi vÛi ¡i a sÑ , là vào các ngân hàng, bßi vì vÑn t°¡ng h×, vÑn trã c¥p và thË tr°Ýng cÕ phi¿u Ëa ph°¡ng là không có ho·c ß méc th¥p.V­y thì iÁu x£y ra là các ngân hàng Ëa ph°¡ng làm cho cán cân tiÁn m·t tng vÍt. iÁu duy nh¥t hÍ có thà làm Ñi vÛi các kho£n ti¿t kiÇm này là cho vay l¡i cho các công ty trong Ëa bàn. iÁu ó d«n tÛi sñ c¡nh tranh khÑc liÇt giïa các ngân hàng Ëa ph°¡ng, và góp ph§n làm cho các ngân hàng ném tiÁn i cho các công ty kém ph©m ch¥t hay các dñ án kém tiêu chu©n. H¡n nïa, khi mà các công ty phå thuÙc hoàn toàn vào vÑn vay të ngân hàng- ·c biÇt là trong các hÇ thÑng ho¡t Ùng t° b£n thu§n tuý, các ngân hàng th¯t ch·t mÑi liên hÇ vÛi các công ty và c¡ quan nhà n°Ûc- hÍ né tránh °ãc r¥t nhiÁu sñ th©m Ënh mà hÍ ph£i v°ãt qua khi hÍ muÑn phát hành trái phi¿u cho ng°Ýi dân, và hÍ bán và kinh doanh tng vÍt theo tëng ngày.

M¡ng iÇn të lâu ã khuy¿n khích Ñi vÛi thË tr°Ýng chéng khoán, ph§n là vì nhïng khát khao và ph§n vì nhïng gì mÙt thË tr°Ýng chéng khoán °ãc iÁu chÉnh tÑt ã óng góp.Singapore và Hongkong là các thË tr°Ýng chéng khoán °ãc t¡o ra có sñ chu©n bË tÑt- ngay c£ khi có r¥t nhiÁu vÑn Ëa ph°¡ng trong ti¿t kiÇm cça ngân hàng - bßi vì hÍ muÑn thË tr°Ýng chéng khoán Ëa ph°¡ng có thà cung c¥p °ãc '' vÑn thâm niên'': §u t° tài chính dài h¡n cho nhïng công ty vay à hÍ không ph£i trß thành Ñi t°ãng cça sñ thay Õi vÑn vay ng¯n h¡n do ngân hàng. Nó cing t¡o ra c¡ hÙi cho nhïng ng°Ýi cho vay Singapore và Hongkong mua °ãc nhïng kho£n tiÁn trã c¥p và tái hoàn vÑn ß méc lãi cao, coi nh° mÙt cách §u t° khác cça các tài kho£n ti¿t kiÇm cça ngân hàng.Và, iÁu quan trÍng nh¥t là, mÙt thË tr°Ýng chéng khoán °ãc iÁu chÉnh hãp lý s½ thúc ©y sñ rõ ràng và minh b¡ch, bßi vì cách duy nh¥t à trái phi¿u t­p oàn °ãc Ënh giá ho·c °ãc niêm y¿t chéng khoán,trong mÙt thË tr°Ýng có iÁu chÉnh phù hãp, là thông qua sñ rõ ràng nh° v­y.Và n¿u nh° b¡n là nhà §u t° quÑc t¿, và muÑn °ãc Ënh giá bßi Moody's hay Standard & Poor's, sñ rõ ràng này ph£i °ãc ·t trên c¡ sß cça tiêu chu©n quÑc t¿.

Hãy xem vào 15 tháng 11 nm 1998, Báo Washington Post ng tin të Paris: Câu chuyÇn b¯t §u vÛi Serge Tehuruk, mÙt trong nhïng chuyên gia vÁ kinh doanh lëng danh nh¥t ß Pháp, nói vÁ mÙt cuÙc hÍp m·t lúc sáng sÛm cça các nhà §u t° quÑc t¿ r±ng lãi nhu­n cho công ty ông-Alcatel, t­p oàn viÅn thông khÕng lÓ cça Pháp, có thà là th¥p h¡n so vÛi méc công ty dñ báo vài tu§n tr°Ûc ó.M¡ng iÇn không °a nhïng iÁu b¥t ngÝ này. Giïa kho£ng thÝi gian të khi k¿t thúc bïa sáng cho ¿n khi h¿t ngày kinh doanh, cÕ phi¿u cça Alcatel tåt xuÑng 38% - méc gi£m lÛn nh¥t ch°a tëng có cça thË tr°Ýng cÕ phi¿u Pháp - c¡ b£n, các nhà §u t° vÑn và h°ßng cÕ téc cça Mù và Anh ã à m·c cho Alcatel ch¿t.Phóng viên cça tÝ The Post, Anne Swardson, khi vi¿t vÁ sñ tái thi¿t cça M¡ng iÇn Ñi vÛi các lÑi làm ci cça công ty Châu âu này, ã vi¿t:'' Trong m¥y nm tr°Ûc ây, nhïng ng°Ýi n°Ûc ngoài ã khi¿n cho nhiÁu công ty thay Õi qu£n lý, Õi mÛi hÇ thÑng k¿ toán, triÃn khai liên k¿t quÑc t¿, nhÓi nhét Ti¿ng Anh - ngôn ngï cça th°¡ng m¡i quÑc t¿ - vào t­n phòng hÍp. Nói chung, cách qu£n lý cça Châu Âu, vÛi bÁ dày lËch sí cça sñ ít quan tâm ¿n nhu c§u cça các cÕ ông, nay ã trß nên trách nhiÇm và quan tâm h¡n.

Nh°ng iÁu làm tôi thú vË h¡n c£, là mÙt ngày sau khi M¡ng iÇn làm cho cÕ phi¿u cça Alcatel rÑi lo¡n, Tehuruk ã áp máy bay i Lonon, sau ó l¡i áp máy bay Concorde à ¿n New York g·p các nhà §u t° và cÕ ông cça mình, nh±m gi£i thích cho hÍ vÁ nguyên nhân th¥t b¡i và l¥y l¡i cho hÍ niÁm tin.

''Ông ta qu£ là ng°Ýi bi¿t l×i, nh°ng tôi không hÁ gì" - mÙt thành viên Mù nói vÛi tÝ báo. ''Sau ó chúng tôi ã bán i t¥t c£ cÕ phi¿u''.

Dân chç: nhìn chung M¡ng iÇn s½ gây áp lñc m¡nh m½ Ñi vÛi nÁn dân chç, bßi 3 lý o r¥t thôi thúc sau: tính linh ho¡t, tính hãp pháp và tính chÑng chËu.

M¡ng iÇn càng nhanh và lÛn h¡n, nÁn kinh t¿ toàn c§u càng mß rÙng và --- , b¡n càng c§n ph£i có thêm nhiÁu sñ linh ho¡t khi tham gia m¡ng iÇn và có thà b£o vÇ °ãc mình.Trong khi chÉ luôn luôn tìm ra nhïng ngo¡i lÇ, tôi v«n tin r±ng nh° mÙt nguyên t¯c chung, b¡n càng có sñ dân chç vÁ k¿ toán và mß rÙng vÁ sñ qu£n lý, hÇ thÑng tài chính cça b¡n càng ít ph£i r¡i vào tr¡ng thái gây gi­t mình. Và khi x£y ra sñ cÑ gây kinh ng¡c, s½ iÁu chÉnh nhanh h¡n à thay Õi tình huÑng và nhu c§u. Cing nh° v­y, xã hÙi cça b¡n càng rÙng mß và dân chç, b¡n càng nh­n °ãc nhiÁu thông tin ph£n hÓi, b¡n càng có thêm c¡ hÙi tÑt à sía sai trong quá trình tr°Ûc khi b¡n i quá, và cing dÅ dàng h¡n cho b¡n khi thay th¿ k» qu£n lý tÓi b±ng ng°Ýi qu£n lý mÛi.

H¡n nïa , khi ¥t n°Ûc cça b¡n ph£i thñc hiÇn th°Ýng xuyên nhïng viÇc sía sai giïa chëng nhéc nhÑi này, thì càng dân chç, chính phç cça b¡n s½ càng có nhiÁu sñ hãp pháp trong viÇc chia s» thiÇt h¡i cça Õi mÛi vÛi t¥t c£ nhân dân.'' Hãy ngh) vÁ nhïng gì mà các nhà lãnh ¡o ông Nam châu á ã nói vÛi ng°Ýi dân cça hÍ trong suÑt thÝi gian sau Chi¿n tranh th¿ giÛi thé II", nhà hÍc gi£ vÁ dân chç hÍc Larry Diamond nói "B¡n hãy cho tôi tñ do cça b¡n và giï im l·ng, và tôi s½ cho b¡n c¡ hÙi à giàu có. Th­t là dÅ dàng khi ng°Ýi ta thÝ ¡ vÛi chính trË khi tình hinh kinh t¿ ang lênh ênh, và ng°Ýi dân th¥y r±ng hÍ có thà bÏ m·c quyÁn chính trË cho mÙt ng°Ýi nào ó miÅn là ëng làm h¡i ¿n m°u sinh cça hÍ. Th¿ ¥y, iÁu ó chÉ diÅn ra tÑt ¹p trong kho£ng 30 nm, nh°ng rÓi sau ó tng tr°ßng bË såp xuÑng và sñ phân chia sñ giàu có, d° d­t và lãi téc cing suy såp theo. Và ng°Ýi ta nh­n ra r±ng hÍ không nên à chính trË cho mÙt ai khác. Vì v­y giao kèo th¥t b¡i. K¿t qu£ là, nhïng gì ng°Ýi ta nói vÛi chính phç cça hÍ ß Thái lan, Indonesia, Hàn quÑc và s¯p tÛi s½ là Trung quÑc,là n¿u nh° không có sñ tng tr°ßng, n¿u nh° chính phç không thà cung éng theo iÁu kiÇn cça tho£ °Ûc tr°Ûc ây, thì chúng tôi s½ ph£i muÑn có giaokèo mÛi, và trong giao kèo này chúng tôi muÑn có ti¿ng nói lÛn h¡n Ñi vÛi viÇc hÇ thÑng ho¡t Ùng ra sao. Nh°ng bßi vì chúng tôi có ti¿ng nói lÛn h¡n, nên chúng tôi sµn sàng hi sinh lÛn h¡n nhïng khi có Õi mÛi và tng tÑc hÇ thÑng ho¡t Ùng.Và ó cing là lý do t¡i sao hÍ sµn sàng thà hiÇn sñ nh«n n¡i trên bình diÇn chÑng chÍi vÁ kinh t¿ h¡n nhiÁu ng°Ýi t°ßng.Bßi vì chính trË cça hÍ là mß rÙng và dân chç, ít nh¥t hÍ có thêm c£m giác ang Ñi m·t Ñi vÛi các v¥n Á vÛi méc Ù bình ³ng. HÍ mÙt ph§n trß thành nhïng ng°Ýi chç cça cuÙc ch¡i.''

VÛi nhïng quÑc gia hoàn toàn tham gia vào M¡ng iÇn (Trung quÑc, không có tiÁn tÇ có thà chuyÃn Õi quÑc t¿ và thË tr°Ýng vÑn mß, v«n ch°a thà hoàn toàn tham gia vào m¡ng iÇn), các n°Ûc có hÇ thÑng không tham nhing nh¥t, dân chç nh¥t và có tính trách nhiÇm nh¥t nh° ài loan, HÓng kông, Singapore - chËu tÕn h¡i ít nh¥t trong cuÙc suy thoái nm 1997. Các n°Ûc có dân chç nh°ng hÇ thÑng có tham nhing - là Thái lan và Hàn quÑc - thì éng thé hai vÁ sñ tÕn h¡i, nh°ng bßi vì hÍ có dân chç nên hÍ ã nhanh chóng Ñi phó °ãc vÛi khçng ho£ng, mà không có sñ nÕi d­y cça ng°Ýi dân, b±ng cách b§u cí mÙt ph§n mÁm và hÇ thÑng qu£n lý tÑt h¡n.Sau khi vëa bË thiÇt h¡i do M¡ng iÇn gây ra trong cuÙc suy thoái 1997, Thái lan ã b§u cí °ãc mÙt £ng trong s¡ch nh¥t, dân chç nh¥t và ã thông qua mÙt c¡ quan chÑng tham nhing cn b£n mÛi. C¡ quan mÛi này cça Thái lan ã l§n §u tiên khßi x°Ûng r±ng các nhà chính trË Thái lan ph£i kê khai tài s£n tr°Ûc khi nh­m chéc và sau khi miÅn chéc, và có kh£ nng trß thành Ñi t°ãng bË buÙc tÙi n¿u có h¡n 50,000 lá phi¿u ký ki¿n nghË iÁu tra tham nhing Ñi vÛi công viÇc cça ng°Ýi ó. C¡ quan này nh¯m vào lÁ thói cça Thái lan là mua phi¿u b§u cí à th¯ng cí, sau ó sí dång chéc quyÁn à ki¿m ç tiÁn tra cho sÑ phi¿u b§u ã mua.Nó cing b£o vÇ tñ do vÁ ngôn lu­n Ñi vÛi yêu c§u cça toà án b±ng biÃu quy¿t.MÙt quan chéc cça World Bank ã phân tr§n vÛi tôi:''C¡ quan mÛi này s½ không bao giÝ °ãc chính phç thông qua n¿u không có cuÙc khçng ho£ng. Không bao giÝ. CuÙc khçng ho£ng ngân hàng buÙc Hoàng ¿ và quân Ùi ph£i thúc ©y viÇc này, sau mÙt thÝi gian l°áng lñ (tr°Ûc ó).

Ph£n éng cça Hàn quÑc thì th¿ nào? B±ng cách b§u cí ra mÙt nhà dân chç tñ do nh¥t ¥t n°Ûc, là Kim Dae Jung, mÙt ng°Ýi có thà không bao giÝ ¯c cí n¿u không có cuÙc khçng ho£ng tài chính t¡i Hàn quÑc.

N°Ûc ông nam á có chính quyÁn Ùc tài và tham nhing nh¥t - n°Ûc Inonesia d°Ûi thÝi Suharto, là n°Ûc có ít sñ linh ho¡t nh¥t, ít kh£ nng nh¥t à ch¥p nh­n ph§n mÁm mÛi, và là n°Ûc thñc t¿ ã bË xáo trÙn hoàn toàn - bßi vì công chúng Indonesia ã không hÁ sµn sàng chia s» tÕn th¥t cça sñ Õi mÛi, bßi vì hÍ không c£m th¥y chính phç là cça hÍ. Khi tiÁn tÇ Indonesia bË khçng ho£ng nm 1998, và IMF chÉ chi cho vay céu hÙ n¿u Indonesia ngëng chi tiêu. TÕng thÑng Suharto ã ph£i nói vÛi dân chúng: "Các b¡n, chúng ta ph£i th¯t l°ng buÙc bång thôi. T¥t c£ chúng ta ph£i cùng hãp l¡i''. Và khi ông ta thí làm nh° v­y, câu tr£ lÝi bùng ra vÛi mÙt sñ ph£n Ñi "Ông tÕng thÑng ¡i, t¥t c£ chúng tôi Áu âu °ãc h°ßng thu¿ °Ýng, khách s¡n, hàng không, các công tcxi cça ông và con cái nhà ông. Ông th­t là bçn xÉn ó''.

CuÑi cùng, có mÙt iÁu Ñi vÛi các chính quyÁn c£i ti¿n hÇ thÑng ho¡t Ùng và ph§n mÁm cça nó trên vn b£n, nh°ng cách duy nh¥t à ch¯c ch¯n r±ng nhïng c£i ti¿n ó là §y ç chính là Ënh vË ch¯c ch¯n chúng trong sñ dân chç ho·c hÇ thÑng dân chç. Nh° Diamond ã chÉ rõ: "Các n°Ûc muÑn tham gia vào M¡ng iÇn vÛi ph§n mÁm tÑt, có nguyên t¯c lu­t pháp, và có tính trách nhiÇm - nh°ng không có nguyên t¯c b§u cí tñ do - thì không thà nào theo kËp bám sát M¡ng iÇn trong thÝi gian dài.Bßi vì anh không thà ¡t °ãc mÙt ph§n mÁm tÑt vÛi mÙt c¡ ch¿ Ùc tài b£n thân nó không có tính trách nhiÇm, không cho phép dòng l°u chuyÃn thông tin tñ do, không cho có tính pháp lý Ùc l­p à xua uÕi tham nhing, và không cho phép b§u cí tñ do à qu£n lý vÁ chính trË có thà thay Õi.

Cách tÑt nh¥t à b£o vÇ ph§n mÁm là các nhà chính trË quan sát à th¥y r±ng có ng°Ýi luôn theo dõi hÍ và ngh)a là hÍ luôn luôn có thà bË lo¡i bÏ.

Hãy nhìn vào lËch sí cça Bulgaria g§n ây, °ãc tÕng k¿t bßi báo The Economist (19 tháng 1 nm 1999):nh° nhiÁu n°Ûc có thiên h°Ûng xã hÙi chç ngh)a khác, các chç nhà máy ß Bulgaria th¥y sñ ti¿n tÛi thË tr°Ýng tñ do nh° mÙt c¡ hÙi à åc khoét.HÍ tr£ r¥t nhiÁu chi phí vào nguyên liÇu, và tr£ r¥t ít cho thành ph©m.à bù ¯p thiÇt h¡i , hÍ vay cça các ngân hàng. Chính phç thì vëa mÛi c£i cách sau chç ngh)a xã hÙi, b£n thân ang sa l§y trong công viÇc kinh doanh s¡ khai, rút lui nhanh chóng khÏi ngân hàng. Tuy nhiên, ng°Ýi dân Bulgaria bình th°Ýng nh¥t cing có thà th¥y iÁu gì s½ x£y ra, nên hÍ b¯t §u rút h¿t tiÁn ra khÏi ngân hàng.... Th£m ho¡ chÉ ngn ch·n °ãc khi chính phç kêu gÍi mÙt cuÙc b§u cí tháng 4 nm 1997, và bË m¥t chính quyÁn; nhïng nhà c£i cách mÛi °ãc b§u ã làm mÙt cuÙc thanh trëng tham nhing th³ng tay vào mÙt trong sÑ nhïng lãnh ¡o chóp bu tiÁn nhiÇm."

B£n thân cuÙc b§u cí không bao giÝ £m b£o cho viÇc có mÙt chính quyÁn tÑt, và mÙt hÇ thÑng ho¡t Ùng cing nh° ph§n mÁm n¿u không có b§u cí à có thà lo¡i bÏ nhïng lãnh ¡o tham nhing thì không thà nào ho¡t Ùng hiÇu qu£. ó là lý do t¡i sao nhïng nhà lãnh ¡o khôn ngoan nh¥t cça các n°Ûc ang phát triÃn trß thành nhïng ng°Ýi hiÃu rõ nhanh chóng nh¥t mÙt iÁu r±ng n¿u không có M¡ng iÇn s½ không có sñ tng tr°ßng, và n¿u nh° không có ph§n mÁm và hÇ thÑng ho¡t Ùng tÑt h¡n thì s½ không có °ãc M¡ng iÇn, và n¿u không có nguyên t¯c b§u cí thì s½ không thà có chính quyÁn tÑt °ãc lâu dài.

Trong khi lôgíc vÁ gi£i pháp toàn c§u °a tôi ¿n mÙt cách nhìn r±ng M¡ng iÇn s½ óng góp ph§n ngày càng quan trÍng Ñi vÛi dân chç hoá, sñ th­t vÁ nhïng gì nó bÙc lÙ ra s½ khi¿n b¡n c©n trÍng. B¡n không chÉ tham gia vào M¡ng iÇn và có ph§n mÁm tÑt h¡n, hÇ thÑng ho¡t Ùng tÑt h¡n và nÁn dân chç theo mÙt cách nào khác. B¡n ph£i làm viÇc vÛi chính nó. Xây dñng ph§n mÁm là mÙt quá trình vÑn d) mang tính chính trË, bao gÓm tính nhân b£n, th°Ýng d«n ¿n xung kh¯c vÁ chính trË, kinh t¿, lËch sí và vn hoá. Không có con °Ýng khác i nhanh h¡n và h§u h¿t mÍi ng°Ýi luôn ph£i hÍc theo cách théc khó khn. N°Ûc Mù có nhïng gì hôm nay là nhÝ h¡n hai trm nm lên b×ng xuÑng tr§m trong kinh doanh °Ýng s¯t, th¥t b¡i liên tåc cça ngân hàng, phá s£n kinh khçng, t¡o ra và lo¡i bÏ Ùc quyÁn, såp Õ thË tr°Ýng chéng khoán nm 1929 và khçng ho£ng tích luù và cho vay nhïng nm 1980. Chúng ta ã không i theo cách nh° v­y.

Rõ ràng, không ph£i t¥t c£ các n°Ûc Áu ph£n éng vÛi nhu c§u cça M¡ng iÇn vÛi cùng mÙt tÑc Ù, và Ñi vÛi nhiÁu n°Ûc, ó nh° mÙt iÇu nh£y "ti¿n mÙt b°Ûc , lùi hai b°Ûc" trong nhiÁu nm trÝi. Các n°Ûc nh° Balan, Hungary, và CÙng hoà Séc có lãi th¿ r¥t lÛn so vÛi n°Ûc Nga thÝi kó h­u chç ngh)a cÙng s£n, ch³ng h¡n, bßi các n°Ûc ông Âu này vµn có nhiÁu c° dân có kinh nghiÇm vÁ t° b£n tr°Ûc khi có sñ ô hÙ cça Soviet, và th­m chí d°Ûi ch¿ Ù cÙng s£n nhïng nông dân và chç hiÇu nhÏ cça hÍ v«n °ãc phép giï ¥t ai và tài s£n t°. Nga không có nhïng di s£n lËch sí này. Nga là mÙt n°Ûc mà sñ giàu có theo lËch sí t¡o ra b±ng cách l¥y thé gì ó lên të ¥t ho·c të mÙt k» khác, không qua chç ngh)a t° b£n và §u t°. Trong suÑt b£y m°¡i nm cça chç ngh)a cÙng s£n, nhiÁu cía hàng cça ch¿ Ù Xôvi¿t chÉ °ãc gÍi ¡n gi£n vÛi cái tên: "Bánh mì", "ThËt '' hay ''Sïa''. iÁu ó không thñc sñ trß thành c¡ sß Ã khßi Ùng hÇ thÑng thË tr°Ýng tñ do. MÙt l§n tôi hÏi Anatoly Chubais, ki¿n trúc s° cça nhiÁu ch°¡ng trình c£i cách kinh t¿ dß dang cça Nga, vÁ sñ khó khn ra sao khi Nga chuyÃn sang hÇ thÑng thË tr°Ýng tñ do.

''Chúng tôi không có ç nhïng ng°Ýi có kinh nghiÇm vÁ qu£n lý hiÇn ¡i hay công nghÇ, thË tr°Ýng, bßi vì chúng tôi ã không hÁ có thË tr°Ýng'' ông tr£ lÝi. Të ngï 'thË tr°Ýng' ã bË c¥m sí dång ß liên bang Soviet. Tôi không ph£i là mÙt ông già, nh°ng tôi nhÛ r±ng mÙt ng°Ýi b¡n cça tôi, mÙt nhà kinh t¿ hÍc, nm 1982 ông ã m¥t viÇc chÉ vì vi¿t mÙt bài báo trên t¡p chí khoa hÍc, trong ó ông ã có sí dång të ''thË tr°Ýng''.

Và ây là nhïng gì kinh khçng nh¥t. KÃ c£ khi b¡n tìm hiÃu °ãc thË tr°Ýng là gì rÓi, th­m chí c£ khi b¡n xây dñng °ãc ph§n mÁm tÑt h¡n, thì b£n thân sñ c£i ti¿n là mÙt chç Á không bao giÝ có k¿t thúc. iÁu gì s½ x£y ra khi b¡n có Dos capital 6.0?

B¡n s½ b¯t §u làm viÇc vÛi Dos capital 7.0

Julia Preston, mÙt phóng viên tÝ New York Times ß Mexico City, mÙt l§n nói chuyÇn vÛi tôi vÁ mÙt cuÙc hÍp b¥t th°Ýng cça nhóm du kích Zapatisla, là nhóm nông dân ph£n Ñi các k¿t qu£ cça tñ do th°¡ng m¡i và toàn c§u hoá ß Mexico. Nhóm Zapatisla tr°¡ng mÙt kh©u hiÇu ß sâu trong rëng r­m nhiÇt Ûi phía nam Mexico nh° sau: ''DiÅn àn quÑc t¿ vÁ çng hÙ quyÁn con ng°Ýi và chÑng chç ngh)a tñ do mÛi". CuÙc hÍp do phó lãnh ¡o Marcos - ng°Ýi Mehico pha trÙn giïa ·c iÃm cça Robin Hood và Ralph Nader - chç to¡. Trong ti¿ng hoan hô, nhóm Zapatisla chÉ rõ k» thù lÛn nh¥t cça loài ng°Ýi là WTO - chính là TÕ chéc th°¡ng m¡i th¿ giÛi ß Geneva, là tÕ chéc ang thúc ©y tñ do th°¡ng m¡i và làm k¿t thúc chç ngh)a b£o hÙ công nghiÇp nÙi Ëa.

Câu chuyÇn này nh¯c nhß tôi vÁ mÙt sñ th­t là trong khi M¡ng iÇn và Siêu thË óng góp quan trÍng vào nÁn dân chç, chúng cing t¡o ra các h­u qu£ Ñi l­p. Chúng s½ óng góp mÙt cách rÙng rãi, ·c biÇt là Ñi vÛi dân chç, th­m chí c£ khi ng°Ýi ta có nÁn dân chç ng°Ýi ta cing m¥t kiÃm soát cuÙc sÑng cça mình, bßi vì th­m chí ¡i diÇn b§u cí cça hÍ ph£i xin të bây giÝ Ã không cho Ùc tài thË tr°Ýng chúng cí.

Khi M¡ng iÇn trß nên nhanh h¡n, lÛn h¡n và gây £nh h°ßng h¡n, chuyên gia vÁ toàn c§u hoá cça tr°Ýng Wharion Stephen J. Kobrin nói: ''Càng có thêm nhiÁu ng°Ýi dân c£m th¥y r±ng iÃm iÁu khiÃn kinh t¿ và quy¿t Ënh chính trË Ñi vÛi v¥n Á kinh t¿ chuyÃn të méc Ù Ëa ph°¡ng, n¡i nó có thà kiÃm soát °ãc, tÛi méc Ù toàn c§u,n¡i không ai chuyên trách và không ai chú ý. Khi chính trË còn ß c¥p Ù Ëa ph°¡ng, b§u cí cça b¡n ra v¥n Á. Nh°ng khi quyÁn lñc chuyÃn tÛi méc Ù liên minh quÑc gia, thì s½ không có b§u cí và cing không có ai à mà b§u cho.

Không có câu hÏi nào r±ng trong hÇ thÑng toàn c§u hoá, n¡i mà quyÁn lñc hiÇn nay th­m chí có sñ phân chia nhiÁu h¡n giïa các nhà n°Ûc và Các siêu thË tr°Ýng, mÙt méc Ù nào ó cça viÇc ra quy¿t Ënh ã °ãc dËch chuyÃn ra khÏi khuôn khÕ chính trË m×i n°Ûc à tÛi khuôn khÕ thË tr°Ýng toàn c§u, n¡i mà không có ai, quÑc gia hay tÕ chéc nào có thà Ùc quyÁn ra séc m¡nh iÁu khiÃn chính trË - ít nh¥t là v«n ch°a có. Ngh) xem ã bao l§n b¡n nghe câu nói: ''ThË tr°Ýng nói..., ". '' ThË tr°Ýng òi hÏi...,''. "ThË tr°Ýng không hài lòng. . .''?

Nh° hÍc gi£ chính trË Israel Yaron Ezrahi ã chÉ rõ: Séc m¡nh lÛn nh¥t cça lËch sí luôn luôn ©n ±ng sau nhïng logic n±m ngoài t§m nhân Ënh Chúa trÝi, quy lu­t cça tñ nhiên, quy lu­t cça thË tr°Ýng.

Ng°Ýi dân càng c£m th¥y r±ng trong hÇ thÑng toàn c§u hoá mÛi này mÍi thé càng °ãc iÁu khiÃn të xa, mà không °ãc iÁu khiÃn të nhà, thì nhïng ng°Ýi tham gia toàn c§u hoá ß các n°Ûc càng c£m th¥y nguy c¡ bË t¥n công. BÙ tr°ßng bÙ kinh t¿ Ai C­p, Yousef Boutros-Ghali, mÙt l§n ã nhìn nh­n: Toàn bÙ quá trình toàn c§u hoá th­t dÅ dàng làm mË dân. Nhïng ng°Ýi muÑn chÑng l¡i sñ thay Õi quan iÃm cça nhïng ng°Ýi muÑn mß nÁn kinh t¿ cho §u t° n°Ûc ngoài th°Ýng nói: Này, ây là k» tÙi ph¡m gây ra các v¥n Á r¯c rÑi cça chúng ta, vì h¯n muÑn mß hÇ thÑng cho nhïng ng°Ýi n°Ûc ngoài Và rÓi b¡n nói. vâng, nh°ng s½ hiÇu qu£ h¡n n¿u à thË tr°Ýng quy¿t Ënh giá c£ , và hÍ quay trß l¡i nói vÛi b¡n Anh iên à? ThË tr°Ýng °ãc quy¿t Ënh bßi ng°Ýi n°Ûc ngoài mà. Làm sao chúng ta có thà à thË tr°Ýng quy¿t Ënh giá c£ khi mà thË tr°Ýng bË iÁu khiÃn bßi ng°Ýi n°Ûc ngoài? .

Rõ ràng, mÙt trong nhïng thách théc lÛn nh¥t cça hÍc thuy¿t chính trË trong k÷ nguyên toàn c§u hoá này là làm sao khi¿n cho ng°Ýi dân c£m nh­n r±ng hÍ có thà làm chç °ãc v­n mÇnh, không chÉ thông qua chính phç cça hÍ mà ít nh¥t là qua mÙt sÑ lñc l°ãng toàn c§u có thà £nh h°ßng lên cuÙc sÑng cça hÍ. Bßi vì các lñc l°ãng thË tr°Ýng và thà ch¿ không quan tâm ¿n ¡o lý, chúng chÉ c§n sñ th£o lu­n,sñ hiÃu bi¿t chung à tránh sñ b¥t công quá áng" - Ezrahi nói." Vai trò ó cça th£o lu­n r¥t c§n thi¿t cho quyÁn công dân và cai qu£n dân chç - b£o vÇ và Ënh hình không gian chung và cuÙc sÑng chung. Và b¡n thñc sñ có v¥n Á n¿u không gian công cÙng và cuÙc sÑng chung bË Ënh hình bßi các lñc l°ãng ß t§m xa vÛi nÁn chính trË cça b¡n".LÛp công dân tr» tuÕi cça chúng ta ph£i ti¿n xa h¡n t§m hiÃu bi¿t ß méc Ëa ph°¡ng, lãnh thÕ và ¥t n°Ûc, à ti¿n ¿n hÍc hÏi nhïng gì °ãc ch¥p nh­n vÁ quy t¯c éng xí giïa lãnh thÕ và siêu thË tr°Ýng, giïa lãnh thÕ và các cá nhân Siêu quyÁn lñc, và giïa các cá nhân siêu quyÁn lñc và siêu thË tr°Ýng.Làm sao à chúng ta có thà Ñi phó vÛi mÙt th¿ giÛi mà ß ó M¡ng iÇn hàng ngày tín nhiÇm t¥t c£ các quÑc gia, trë nhïng n°Ûc không tín nhiÇm M¡ng iÇn b±ng nhïng Ùng thái trñc ti¿p và ngay téc thì ?Ai có thà cai qu£n °ãc mÑi quan hÇ giïa tôi và m¡ng Internet cça tôi, và giïa Siêu thË tr°Ýng vÛi tôi, và giïa Chính phç cça tôi vÛi Siêu thË tr°Ýng? à diÅn gi£i cho Larry Summers, ó chính là të :" Sñ toàn c§u hoá trilemma ".

Có mÙt iÁu mà b¡n có thà nói à çng hÙ hÇ thÑng toàn c§u hoá là nó không có sñ phân biÇt - nó à cho c£ sñ y¿u uÑi và m¡nh m½ Áu c£m th¥y sñ m¥t iÁu khiÃn và ph£i chËu sñ b¥t tín nhiÇm khi các lñc l°ãng không thà iÁu khiÃn.Tôi ã ¿n g·p BÙ tr°ßng Tài chính Mexico, Guillermo ortiz, ngay sau cuÙc khçng ho£ng nm 1995 cça Óng Peso Mexico. Ông ngÓi bên bàn, chú måc vào màn hình máy tính, trên ó có b£n Ó thË biÃu thË sñ tåt xuÑng cça Óng Peso tëng giây tëng giây mÙt hÇt nh° dòng iÇn tâm Ó cça mÙt ca truõ tim.

" Hãy cho chúng tôi sñ nghÉ ng¡i", O rtiz nói, ám chÉ thË tr°Ýng toàn c§u. "Ng°¡i dÓn chúng ta vào ch× ch¿t rÓi. ëng b¯n nïa." Khi tôi hÏi ông ta r±ng cái gì bË bóp ngh¹t trong lòng cça thË tr°Ýng toàn c§u, cái gì uÕi b¯t ông vÛi mÙt Chi¿c áo khoác vàng, thì ông làm iÇu bÙ chÉ tay vào 3 màn hình máy tính c¡nh bàn ang theo dõi Óng peso, tëng giây tëng giây:" Tôi ph£i tr£i qua nhïng ngày kiÇt lñc. ôi khi tôi ph£i làm viÇc t¡i mÙt phòng khác à có thà gi£m sñ t­p trung vào các màn hình".

Mua ài Loan, giï l¡i Ý, bán Pháp

Redmond, Wash, ngày 21 tháng 10 nm 1997 - Trong vn b£n ph£n hÓi trñc ti¿p lÝi buÙc tÙi cça BÙ T° pháp, T­p oàn Microsoft ã thông báo s½ òi chính quyÁn liên bang n°Ûc Mù bÓi th°Ýng mÙt kho£n tiÁn bí m­t. "ây thñc t¿ là sñ gia h¡n hãp lý cho tÑc Ù tng tr°ßng cça chúng tôi", chç tËch Microsoft Bill Gates tuyên bÑ, "Và ây thñc sñ ang trß thành mÙt iÁu có lãi cho t¥t c£ mÍi ng°Ýi".

Các ¡i diÇn Microsoft ã có lÝi gi£i thích vÛi TÕng thÑng Mù Bill Clinton t¡i Cn phòng b§u dåc cça Nhà tr¯ng và qu£ quy¿t vÛi các thành viên tÝ báo r±ng sñ thay Õi s½ không áng kÃ. Mù s½ °ãc qu£n lý nh° mÙt bÙ ph­n hoàn toàn thuÙc sß hïu cça Microsoft.

TÕng giám Ñc Microsoft Steve Ballner cho bi¿t, tuyên bÑ công khai §u tiên dñ Ënh s½ °a ra vào tháng 7 nm sau và Chính quyÁn liên bang s½ °ãc h°ßng lãi lÙc muÙn nh¥t là vào quý 4/1999.

Trong mÙt thông báo có liên quan ít nhiÁu ¿n v¥n Á này, Bill Clinton cho Bill Gates hay r±ng ông ã sµn sàng và r¥t thi¿t tha nh­n vË trí phó tÕng thÑng Mù cùng vÛi Microsoft và s½ ti¿p tåc iÁu hành QuÑc hÙi Mù. Khi °ãc hÏi làm th¿ nào à ri bÏ quyÁn hành hiÇn nay cho Gates, Clinton ã mÉm c°Ýi và nói r±ng ó ¡n gi£n chÉ là thay th¿. Ông còn nh¥n m¡nh, Gates là "mÙt b£n ghi tÑt" và yêu c§u ng°Ýi dân Mù ph£i çng hÙ và tin t°ßng vào ông ta. VÛi c°¡ng vË mÛi ß Microsoft, ông Clinton s½ ki¿m °ãc mÙt kho£n tiÁn cao h¡n vài l§n so vÛi 200.000 USD m×i nm ki¿m °ãc khi làm tÕng thÑng Mù.

Gates ã phç nh­n lÝi Á nghË di dÝi Trå sß QuÑc hÙi Hoa Kó sang Redmond, m·c dù ã nói r±ng s½ °a ra quy¿t Ënh cho QuÑc hÙi Hoa Kó të vn phòng cça ông hiÇn nay t¡i tÕng hành dinh cça Microsoft và qu£ quy¿t r±ng c£ Th°ãng viÇn và H¡ viÇn s½ Áu bË xoá bÏ. Ông nh¥n m¡nh : "Microsoft không ph£i là mÙt £ng dân chç. Khi °ãc hÏi vÁ quá trình thu hút sñ quan tâm cça Canada, Gate nói, "Chúng tôi không phç nh­n r±ng chúng tôi v«n còn ang th£o lu­n". ¡i diÇn cça Microsoft ã k¿t thúc hÙi nghË vÛi lÝi kh³ng Ënh ng°Ýi dân n°Ûc Mù s½ có thà hy vÍng gi£m thu¿, tng c°Ýng các dËch vå cça chính phç và gi£m giá t¥t c£ các s£n ph©m cça Microsoft.

VÁ Microsoft :

Thành l­p nm 1978, Microsoft d«n §u th¿ giÛi trong l)nh vñc ph§n mÁm dành cho máy tính cá nhân và chính quyÁn dân chç. Công ty này ã tung ra thË tr°Ýng r¥t nhiÁu s£n ph©m và dËch vå, các ph§n mÁm phåc vå doanh nghiÇp và cá nhân, m×i thi¿t k¿ là mÙt nhiÇm vå làm cho ng°Ýi sí dång khai thác °ãc nhïng tính nng tÑi °u cça chi¿c máy tính cá nhân và xã hÙi hiÇn ¡i m×i ngày.

VÁ Hoa Kó :

Thành l­p nm 1789, Hoa Kó là quÑc gia hùng m¡nh nh¥t trong lËch sí th¿ giÛi và là mÙt iÃm sáng cça nÁn dân chç và c¡ hÙi trong h¡n 200 nm qua. Thç ô ·t t¡i Washington D.C, Mù sß hïu chính cça T­p oàn Microsoft nÕi ti¿ng.

MÙt ngày mùa thu nm 1995, khi ang Íc tÝ ThÝi báo tài chính (Financial Times), tôi ã bË thu hút bßi mÙt béc £nh °ãc ng trang trÍng ngay trang nh¥t. Béc £nh là t¥m hình Bill Gates, chç tËch T­p oàn Microsoft ang to¡ àm vÛi Giang Tr¡ch Dân, Chç tËch n°Ûc CHDCND Trung Hoa. LÝi chú thích °ãc ghi là hÙi nghË th°ãng Énh giïa hai nhà lãnh ¡o th¿ giÛi. TÝ báo vi¿t, hai nhà lãnh ¡o này ã có cuÙc trò chuyÇn r¥t thân m­t, trái ng°ãc vÛi không khí l¡nh l½o 18 tháng tr°Ûc. Tôi tñ ngh), Bill Gate ã g·p ông Giang Tr¡ch Dân hai l§n trong thÝi gian 18 tháng, nhiÁu h¡n mÙt l§n so vÛi Bill Clinton. iÁu này không ph£i ng«u nhiên. Ng°Ýi Trung QuÑc có v» nh° tin r±ng hÍ c§n Bill Gates h¡n là Bill Clinton. Ai chËu trách nhiÇm trong chuyÇn này ? Ng°Ýi Trung QuÑc không hài lòng vÁ viÇc dËch ra ngôn ngï Trung QuÑc trong phiên b£n Windows 3.1 l¡i °ãc thñc hiÇn bßi các nhà ngôn ngï hÍc ng°Ýi ài Loan, sí dång ký tñ và mã máy tính Trung QuÑc theo kiÃu ài Loan. Do ó, các quan chéc Trung QuÑc ã ban hành lÇnh c¥m ti¿p c­n phiên b£n Windows 95 cho tÛi khi Microsoft Óng ý s£n xu¥t phiên b£n ti¿ng Trung trong ph§n mÁm này cùng vÛi công ty Trung QuÑc ¡i låc.

Khi Íc câu chuyÇn và nghiÁn ng«m lÝi chú thích này, tôi b¯t §u th¯c m¯c r±ng t¡i sao ·c iÃm cça các n°Ûc và các công ty Óng nh¥t. Sau cùng, n¿u tôi cho r±ng khi b¡n quy¿t Ënh k¿t nÑi ¥t n°Ûc cça b¡n vÛi nÁn kinh t¿ toàn c§u là úng, thì cing có ngh)a là b¡n ang mß cía ¥t n°Ûc b¡n, giÑng nh° b¡n cÕ ph§n hoá ¥t n°Ûc vào mÙt công ty vÛi các cÕ ông có m·t ß kh¯p n¡i trên th¿ giÛi. Ng°Ýi dân °ãc Ñi xí giÑng nh° các cÕ ông, lãnh ¡o thì giÑng nhà qu£n lý h¡n và viÇc phân tích chính sách n°Ûc ngoài cing giÑng các công ty tín dång h¡n.

Tuy nhiên, các n°Ûc này cing ngày càng giÑng các công ty trong hÇ thÑng toàn c§u hoá vì mÙt lý do khác là : các n°Ûc này, giÑng nh° các công ty có thà tha hÓ lña chÍn cách phát triÃn. HÍ không ph£i là nô lÇ cça các nguÓn tài nguyên thiên nhiên, Ëa hình Ëa lý ho·c lËch sí. Trong mÙt th¿ giÛi mà ß ó mÙt n°Ûc có thà k¿t nÑi vÛi m¡ng thông tin toàn c§u Internet b¥t cé lúc nào à bÕ sung ki¿n théc, trong mÙt th¿ giÛi ß ó mÙt n°Ûc có thà tìm th¥y Ñi tác të b¥t cé quÑc gia nào khác à §u t° c¡ sß h¡ t§ng và trong mÙt th¿ giÛi mà ß ó vÛi quyÁn lãnh ¡o, mÙt n°Ûc có thà v­n hành DOS 6.0 trong mÙt thÝi gian ng¯n ; trong mÙt th¿ giÛi mà ß ó mÙt n°Ûc có thà nh­p kh©u công nghÇ Ã tñ s£n xu¥t máy tính, th­m chí không hÁ có nguyên liÇu thô, mÙt n°Ûc có thà lña chÍn sñ giàu có hay nghèo khÕ, tuó thuÙc vào chính sách mà nó theo uÕi. Giáo s° Michael Porter, tr°Ýng Kinh doanh, ¡i hÍc Harvard ã nói : Sñ giàu có cça mÙt n°Ûc có thà hoàn toàn phå thuÙc vào sñ lña chÍn cça nó. Ëa th¿, nguÓn tài nguyên thiên nhiên và th­m chí c£ lñc l°ãng quân Ùi cing không thà quy¿t Ënh °ãc. Mà thay vào ó là, cách théc mÙt n°Ûc và ng°Ýi dân trong n°Ûc lña chÍn à tÕ chéc và qu£n lý nÁn kinh t¿, thà ch¿ mà nó áp dång và lo¡i hình §u t° à quy¿t Ënh em l¡i sñ thËnh v°ãng.

N¿u các n°Ûc trên th¿ giÛi có thà tñ mình lña chÍn sñ giàu có giÑng nh° các công ty, v­y các n°Ûc này c§n ph£i lña chÍn nhïng gì trong k÷ nguyên cça toàn c§u hoá ? Câu tr£ lÝi th­t dÅ khi hÏi các công ty toàn c§u tÑt nh¥t. Khi các n°Ûc ho¡t Ùng giÑng nh° các công ty trên nhiÁu ph°¡ng diÇn, n¿u b¡n muÑn bi¿t iÁu gì khi¿n n°Ûc này trß nên hùng m¡nh trong k÷ nguyên toàn c§u hoá hiÇn nay, hãy b¯t §u b±ng câu hÏi iÁu gì khi¿n công ty trß nên hùng m¡nh nh° v­y ?

Nhïng gì d°Ûi ây Áu là do tôi liÇt kê, lña chÍn të cuÙc phÏng v¥n các quan chéc c¥p cao cça T­p oàn máy tính Compaq và nhïng ng°Ýi dân ¿n të Chevron, Monsanto và Cisco. Tôi muÑn ám chÉ iÁu này nh° 8 thói quen cça các n°Ûc có séc £nh h°ßng lÛn nh¥t . Tôi không cho r±ng nhïng iÁu này °ãc suy ngh) th¥u áo. ¡n gi£n chÉ là mÙt n¡i thích hãp à b¯t §u khi cÑ g¯ng xác Ënh nhïng gì các n°Ûc này c§n à thành công trong hÇ thÑng ho¡t Ùng mÛi m» này. D°Ûi ây là 8 câu hÏi tôi ã hÏi ngay l§n § tiên khi cÑ g¯n ti¿p c­n quyÁn nng và triÃn vÍng kinh t¿ cça mÙt n°Ûc trong k÷ nguyên toàn c§u hoá.

Méc Ù nÑi m¡ng cça quÑc gia ?

Tháng 10/1995, tôi bay sang Redmond, Washington à phÏng v¥n ng°Ýi àn ông nÕi ti¿ng thé hai cça Microsoft, Steve Ballmer vÛi ý Ënh hÏi ông mÙt câu hÏi ¡n gi£n : Ngày nay, Microsoft là t­p oàn quan trÍng nh¥t t¡i Mù, v­y Microsoft làm th¿ nào à o l°Ýng séc m¡nh cça mình ? Khi nhìn ra th¿ giÛi, n°Ûc nào có quyÁn lñc cao nh¥t và t¡i sao l¡i có nó ? Ballmer ã gi£n dË tr£ lÝi r±ng Chúng tôi o l°Ýng quyÁn lñc b±ng mÙt tÉ lÇ - sÑ l°ãng PC trên mÙt hÙ gia ình . Tôi Óng ý và hÏi ti¿p Ông hãy cho tôi xem b£n Ó quyÁn lñc cça th¿ giÛi . Ballmer ti¿p Khu vñc phát triÃn nhanh nh¥t cça Microsoft là châu Á, trong ó, Hàn QuÑc có tÉ lÇ PC trên mÙt hÙ gia ình cao nh¥t, Nh­t B£n cing ang tng nhanh tÉ lÇ này, song Microsoft ng¡c nhiên nh¥t Ñi vÛi tr°Ýng hãp cça Trung QuÑc.

Tôi hÏi T¡i sao l¡i là Trung QuÑc, ng°Ýi dân ß ó thu nh­p có m×i 50 USD/tháng

Ballmer tr£ lÝi Anh không hiÃu rÓi và i vÁ phía b£ng en, v½ hai °Ýng th³ng ng¯n trên cùng mÙt m·t, hai °Ýng th³ng trên m·t còn l¡i, hai °Ýng th³ng ng¯n ß ngay d°Ûi chúng và mÙt °Ýng th³ng ß d°Ûi cùng, hÏi tôi ó là cái gì ? Sau ó, ông khoanh tròn m×i c·p °Ýng th³ng ß trên, c·p °Ýng th³ng ß d°Ûi chúng, °Ýng th³ng cuÑi cùng ß d°Ûi góc và nói : ó là cách ông bà ngo¡i, ông bà nÙi và bÑ m¹ Trung QuÑc dành dåm tiÁn à mua máy tính cài ·t Windows 95 cho con. Vâng, th­m chí viÇc kiÃm soát sinh ß Trung QuÑc °ãc thñc hiÇn vÛi Microsoft.

Ti¿p tåc vòng quanh th¿ giÛi nào , tôi ti¿p. TÉ lÇ PC bình quân hÙ gia ình ß Braxin và ¤n Ù cing ang tng nhanh, Ballmer nói. Tuy nhiên, Trung ông mÛi áng chú ý, të MarÑc tÛi biên giÛi Pakistan, ngo¡i trë Israel ã có trung tâm phát triÃn Microsoft riêng - mÙt méc quyÁn lñc khác nhau hoàn toàn và Ar­p Xêut n°Ûc sí dång Microsoft nh° mÙt ph°¡ng tiÇn quÑc t¿. Microsoft cing phát triÃn m¡nh m½ ß châu Âu, trë Pháp. Ballmer nói Tôi không có ý muÑn nói r±ng Pháp tåt h­u, nh°ng sñ thâm nh­p cça máy tính cá nhân PC ß Pháp r¥t cao. iÁu này không úng.

Tôi ã gÍi b£n Ó quyÁn lñc cça Ballmer là Chính sách quÑc t¿ 3.1 . Ba nm sau, vào nm 1998, tôi ã quy¿t Ënh nâng c¥p nó. Lúc ó, tôi ã quy¿t Ënh ¿n Silicon Valley và hÏi các công ty ph§n céng và ph§n mÁm hàng §u ß ó Intel, Sun và Cisco cing nh° cá giáo s° cça Tr°Ýng Kù s° thuÙc ¡i hÍc Stanford r±ng làm th¿ nào hÍ tính °ãc quyÁn lñc cça mình. Tôi ã khám phá ra nhïng thay Õi áng kÃ. Nm 1998, Silicon Valley tính toán quyÁn lñc cça mình không chÉ b±ng tÉ lÇ PC trên mÙt hÙ gia ình mà b±ng c¥p Ù k¿t nÑi Internet. iÁu quan trÍng hiÇn nay là ¥t n°Ûc cça b¡n ti¿p c­n PC sâu và rÙng ¿n cá nào và k¿t nÑi chúng ra sao trong m¡ng cça các công ty, các tr°Ýng hÍc và các n¡i vui ch¡i gi£i trí khác, và sau nïa là k¿t nÑi các m¡ng nÙi bÙ này vÛi m¡ng thông tin toàn c§u Internet, sau cùng là vÛi World Wide Web.

Méc Ù nÑi m¡ng th°Ýng °ãc tính b±ng nng lñc truyÁn thông trên m¡ng cça mÙt n°Ûc : nng su¥t cáp, °Ýng iÇn tho¡i và sãi quang hÍc à chuyÃn t£i các thông tin b±ng sÑ - t¥t c£ các packet này là l s và 0 s. N¿u câu th§n chú cça PC trong th­p k÷ 80 là B¡n không bao giÝ có nhiÁu bÙ nhÛ trong máy tính , thì c§u th§n chú cça th¿ hÇ PC k÷ nguyên thông tin s½ là B¡n không bao giÝ có nhiÁu nng lñc truyÁn thông trên m¡ng .

N¿u ¥t n°Ûc cça b¡n cài ·t càng nhiÁu d£i bng t§n, thì méc Ù nÑi m¡ng càng lÛn. N¿u b¡n muÑn bi¿t n°Ûc b¡n nÑi m¡ng ß méc Ù nào, b¡n chÉ c§n tính tÉ lÇ megabit bình quân §u ng°Ýi chính là Ù rÙng d£i bng t§n chia cho sÑ ng°Ýi sí dång tiÁm nng. HiÇn nay, tÉ lÇ megabit trên §u ng°Ýi ã k¿t hãp vÛi PC bình quân §u ng°Ýi trß thành mÙt công cå chu©n o quyÁn lñc trong th¿ giÛi silicon. Nó s½ cho bi¿t tÉ lÇ phÕ bi¿n cça thông tin trong ph¡m vi mÙt n°Ûc và tÛi, të các nhà s£n xu¥t. ViÇc làm, v­n dång ki¿n théc và sñ tng tr°ßng kinh t¿ s½ bË hút vÁ nhïng n°Ûc có Ù rÙng bng t§n lÛn nh¥t, vÛi nhiÁu hÇ thÑng m¡ng nh¥t bßi các n°Ûc này s½ dÅ dàng tích luù, v­n dång và chia s» ki¿n théc à thi¿t k¿, phát minh, s£n xu¥t, bán, cung c¥p dËch vå, giao ti¿p, giáo dåc và gi£i trí. Brian Reid, giám Ñc iÁu hành mÙt Công ty thi¿t bË sÑ, ng°Ýi ã có nhïng b°Ûc §u tiên vào l)nh vñc Internet ã có l§n nói vÛi tÝ ThÝi báo New York (ngày 8/12/1997) : Ù rÙng bng t§n là hÇ thÑng °a thông tin qua ó các công ty bán hàng hoá cça mình trong thÝi ¡i thông tin hiÇn nay. Ù rÙng bng t§n trong cuÑi th­p niên 90 r¥t quan trÍng Ñi vÛi th°¡ng m¡i cing giÑng nh° t§m quan trÍng cça °Ýng s¯t trong th­p k÷ 80 và c£ng biÃn trong th­p niên 70. ó là cách bán s£n ph©m .

John Chambers cça Cisco l¡i cho r±ng các công ty và các n°Ûc s½ phát triÃn m¡nh trong k÷ nguyên Internet là nhïng ng°Ýi có t§m quan trÍng cao nh¥t và °ãc k¿t nÑi vÛi m¡ng thông tin toàn c§u tr°Ûc khi t¥t c£ các ph§n còn l¡i cça th¿ giÛi nh­n ra r±ng c§n ph£i thay Õi. N¿u b¡n thñc hiÇn iÁu này nhanh h¡n các Ñi thç, b¡n s½ ph£i nói vÛi hÍ r±ng CuÙc ch¡i ã ch¥m dét .

Do chúng ta nhanh chóng b°Ûc vào k÷ nguyên mà trong ó Internet £nh h°ßng ¿n c£ th°¡ng m¡i và giao ti¿p, s½ xu¥t hiÇn 2 lo¡i hình doanh nghiÇp : doanh nghiÇp Internet và doanh nghiÇp chÑng Internet. Các doanh nghiÇp Internet là nhïng doanh nghiÇp có thà thñc hành Internet mÙt cách trôi ch£y, t¥t c£ mÍi thé të viÇc chào bán cho môi giÛi tÛi viÇc ánh b¡c ho·c có thà nhÝ Internet mà thúc ©y °ãc công viÇc kinh doanh do áp dång trong t¥t c£ các ho¡t Ùng të t° v¥n qu£n lý tÛi kiÃm soát l°ãng dñ trï. Các doanh nghiÇp chÑng Internet là nhïng doanh nghiÇp không thà v­n hành tÑt trong k÷ nguyên Internet të viÇc ch¿ bi¿n thñc ph©m, c¯t tóc cho ¿n s£n xu¥t thép, nói mÙt cách khác là të chÑi nhïng gì Internet mang l¡i. iÁu này bao gÓm c£ nhïng thé nh° trung tâm mua bán và các cía hàng cà phê Starbuck. Tôi gÍi Starbuck và trung tâm mua bán là nhïng doanh nghiÇp chÑng Internet bßi chúng làm lãi të sñ th­t là càng nhiÁu ng°Ýi ß nhà mÙt mình vÛi Internet mà không bi¿t làm gì vÛi chúng thì hÍ càng muÑn ra khÏi nhà i d¡o ho·c tÛi Starbuck ho·c i ra phÑ và g·p gá mÍi ng°Ýi, ngíi mÙt thé gì ó, n mÙt cái gì ó ho·c ¡n gi£n chÉ là c£m nh­n nhïng v­t vô tri nào ó. Các s£n ph©m có thñc c§n °ãc khám phá ; mÍi ng°Ýi s½ ph£i v°¡n ra cÙng Óng. HÍ càng i xe Lexus nhiÁu thì hÍ càng muÑn dành thÝi gian hÍc hÏi nhïng iÁu cao siêu, không ¡n gi£n chÉ là cây ô liu.

Do Internet trß thành x°¡ng sÑng cça giao ti¿p và th°¡ng m¡i toàn c§u, ch¥t l°ãng và ph¡m vi phç m¡ng trong n°Ûc s½ óng vai trò quan trÍng khi quy¿t Ënh séc m¡nh cça nÁn kinh t¿ n°Ûc ó. Bßi th¿, n°Ûc nào tÑt và n°Ûc nào không tÑt theo tiêu chu©n quyÁn lñc hiÇn nay ? ài Loan bË e do¡ trong th¿ giÛi Silicon vì lòng ding c£m ¿n ngây th¡ cça mình cùng vÛi sñ phát triÃn nhanh vÁ thông tin m¡ng, cing nh° vn hoá kinh doanh t° b£n nng Ùng trong viÇc khéo léo khai thác t¥t c£ mÍi công nghÇ mÛi. N¿u ài Loan là mÙt kho hàng, tôi s½ mua nó. Mù, Anh, Canada, Ôxtrâylia và nhiÁu vùng ß Israel, Ý, Singapo và ¤n Ù cing s½ n±m trong l)nh vñc này. Thông tin m¡ng ß Trung QuÑc ang phát triÃn vÛi tÑc Ù chóng m·t, và ß Scandinavi, ·c biÇt ß Ph§n Lan (song l¡i thi¿u i mÙt vn hoá th§u khoán à có thà khai thác triÇt à nó). Nh­t B£n và Hàn QuÑc ã bË tåt l¡i phía sau trong §u t° công nghÇ m¡ng bßi nÁn kinh t¿ suy thoái trong nhïng nm cuÑi th­p k÷ 90, trong khi ó éc ã uÕi kËp và Pháp cing vëa bëng tÉnh, Nga v«n ang tëng b°Ûc phát triÃn.

Cái gì s½ x£y ra ti¿p theo, sau phép tính tÉ lÇ PC và m¡ng thông tin bình quân §u ng°Ýi à quy¿t Ënh quyÁn lñc cça mÙt nÁn kinh t¿ ? à tr£ lÝi câu hÏi này, b¡n c§n bi¿t r±ng chúng ta ang chuyÃn Ùng r¥t nhanh të mÙt th¿ giÛi PC Ùc quyÁn sang mÙt th¿ giÛi mà ß ó công nghÇ m¡ng ang trß nên ngày càng quan trÍng h¡n mÙt thi¿t bË ·c biÇt à k¿t nÑi. Vì th¿, n¿u b¡n hÏi nhïng ng°Ýi ß Silicon Valley là cái gì s½ ¿n sau PC, m¡ng nÙi bÙ và m¡ng toàn c§u Internet, hÍ s½ tr£ lÝi b¡n ó là Evernet . B¡n s½ luôn luôn online và b¡n dÅ dàng có thà truy c­p m¡ng qua TV, máy nh¯n tin, iÇn tho¡i di Ùng, máy tính cá nhân ho·c b¥t cé thi¿t bË thông tin nào khác ch°a tëng có tr°Ûc ây. M×i thi¿t bË nh° v­y s½ là mÙt k¿t hãp cça iÇn tho¡i, máy nh¯n và máy fax, th° iÇn tí và thi¿t bË k¿t nÑi Internet. IBM ang làm viÇc trên mÙt s£n ph©m °ãc k¿t hãp bßi nhiÁu ·c tính nh° v­y và s½ dÅ dàng g¯n vÛi mÙt cåc nam châm vào tç l¡nh cça b¡n. B¡n s½ có thà b¯n h°Ûng d«n sí dång vào nó và nó s½ có ph£n hÓi ngay téc kh¯c. S£n ph©m tiêu dùng lÛn ti¿p theo cça Sony s½ có tên gÍi Netman , khác vÛi Walkman và nó s½ là mÙt thi¿t bË giúp b¡n mang Internet ¿n b¥t cé âu b¡n muÑn.

ó là lý do t¡i sao cách tính tÉ lÇ PC bình quân §u ng°Ýi ngày càng trß nên ít i và kém quan trÍng h¡n, và công nghÇ m¡ng s½ trß nên nhiÁu h¡n và quan trÍng h¡n. Nh° ã Á c­p ¿n trong Silicon Valley, Internet chính là máy tính cça b¡n. B¡n sí dång nó nh° th¿ nào, nó s½ là cách théc kinh doanh cça b¡n.

Khi chúng ta i xuÑng con °Ýng này, các nÁn kinh t¿ s½ càng °ãc tính quyÁn lñc kinh t¿ b±ng cách o Ù k¿t nÑi vÛi toàn c§u nói cách khác là có bao nhiêu ng°Ýi dân luôn luôn online ß b¥t cé n¡i nào hÍ ¿n và có bao nhiêu lo¡i hình dËch vå hÍ có thà ti¿p c­n °ãc trên Evernet.

Ch³ng h¡n nh°, có bao nhiêu hÙ gia ình °ãc sí dång dËch vå sao chép speech-to-text thông qua Evernet à hÍ có thà Íc chính t£ b¥t cé vn b£n nào cho b¥t cé ai ngay t¡i máy tính trong nhà ? DËch vå cung c¥p qua Evernet có thà tÑt ¿n cá nào à mÍi ng°Ýi có thà truyÁn hình £nh và nói chuyÇn trñc ti¿p qua Evernet không m¥t phí ? Evernet có thà mã hoá hiÇu qu£ à mÍi ng°Ýi có thà c¥t giï thông tin mÙt cách an toàn và t¥t c£ ho¡t Ùng kinh doanh Áu có thà ti¿n hành mà không hÁ bË lo l¯ng nó s½ bË ánh c¯p ? Các thi¿t bË thông tin s½ tiÇn ích và a chçng lo¡i ¿n méc nào à mÍi ng°Ýi có thà online b¥t cé lúc nào ? Nói cách khác, mÙt khi t¥t c£ chúng ta có thà truy c­p m¡ng b¥t cé lúc nào, cách o quyÁn lñc s½ là nhïng nÁn kinh t¿ bi¿t cách khai thác và làm giàu mÙt cách sáng t¡o nh¥t.

Ai bi¿t, có thà sau ó Singapo không còn là n°Ûc duy nh¥t trên th¿ giÛi tÕ chéc cuÙc thi Hoa h­u Internet . LÝi chú thích d°Ûi béc £nh mÙt ng°Ýi phå nï Singapo tr» ang °ãc trao v°¡ng miÇn trên tÝ N°Ûc Mù hôm nay (USA Today) (19/1/1999) vi¿t : Singapo là quÑc gia áng gÝm trong k÷ nguyên kù thu­t sÑ bßi ã có cuÙc thi Hoa h­u Internet. Stella Tan ã giành °ãc v°¡ng miÇn hÓi tháng 8. Trong các ph§n thi có c£ ph§n trình diÅn trang phåc doanh nhân và thi¿t k¿ trang web .

Të thÝi Bert Parks tÛi Bill Gates, có thà k¿t lu­n r±ng, d£i bng t§n xu¥t hiÇn ã là mÙt sñ thay Õi lÛn.

TÑc Ù cça mÙt quÑc gia?

T¡i DiÅn àn kinh t¿ th¿ giÛi Davos, Klaus Schwab mÙt l§n nh­n ra Chúng ta ã chuyÃn të mÙt th¿ giÛi mà ß ó cá lÛn nuÑt cá bé sang mÙt th¿ giÛi mà ß ó trâu ch­m uÑng n°Ûc åc .

Ông nói úng. Nh° ã Á c­p ¿n ß ph§n tr°Ûc, nhÝ có ba thÝi kó dân chç hoá, nhïng rào c£n trong viÇc thñc hiÇn các giao dËch thñc hiÇn nay ã gi£m i áng kÃ. iÁu này có ngh)a là tÑc Ù mÙt s£n ph©m chuyÃn të ang là mÙt phát minh trß thành mÙt hàng hoá có thà trao Õi trên thË tr°Ýng ã trß thành turbocharged. N¿u công ty ho·c ¥t n°Ûc b¡n, vÁ m·t xã hÙi, vn hoá ho·c chính trË không sµn sàng ch¥p nh­n sñ phát triÃn nhanh chóng cça công trình hu÷ diÇt sáng t¡o cça Schumpeter, ch¯c ch¯n công ty ho·c ¥t n°Ûc b¡n s½ tåt h­u. ó cing giÑng nh° nhïng gì Bill Gates nói vÛi các nhân viên cça mình ß Microsoft r±ng : Trong 4 nm nïa, t¥t c£ các s£n ph©m hÍ s£n xu¥t Áu s½ l×i thÝi. Câu hÏi duy nh¥t là liÇu Microsoft có à cho chúng l×i thÝi hay các Ñi thç c¡nh tranh làm iÁu này. N¿u Microsoft làm s£n ph©m l×i thÝi, ch¯c ch¯n nó s½ g·p r¯c rÑi. Bill Gates s½ làm Microsoft trß nên l×i thÝi b±ng cách gãi ý r±ng Internet không ph£i là t°¡ng lai cça máy tính. Th­t may m¯n cho ông ta bßi ông ta ã kËp thay Õi tr°Ûc khi bÑn nm ­p tÛi.

Không ai ph£i gi£i thích vÁ sñ thay Õi chóng m·t này vÛi giám Ñc cça Công ty máy tính Compaq - hÍ ã phát triÃn nhanh chóng nhÝ chúng và cing ch¿t vì chúng. Compaq ã khßi sñ b±ng sñ hu÷ diÇt sáng t¡o nhanh h¡n IBM. Nó ã g§n nh° hu÷ diÇt hoàn toàn IBM trong quá trình này. Nm 1985, Intel ã trß thành mÙt ngo¡i lÇ vÛi viÇc tung ra thË tr°Ýng th¿ hÇ máy tính 386 vÛi tÑc Ù nhanh h¡n nhiÁu chip 286. Trong khi ó, lúc này, IBM v«n ang hì håi vÛi mô hình kinh doanh Chi¿n tranh l¡nh. Khó có thà tin r±ng, hiÇn nay IBM ti¿p tåc héa vÛi khách hàng r±ng n¿u hÍ mua máy tính th¿ hÇ mÛi nh¥t vào thÝi iÃm ó là th¿ hÇ AT (Công nghÇ tiên ti¿n) IBM v«n s½ £m b£o r±ng nó s½ không hÁ l¡c h­u sau 5 nm nïa. (Ngày nay, nhïng nhà s£n xu¥t khoe r±ng, cé 5 tháng mÙt l§n, hÍ s½ cho ra mÙt th¿ hÇ mÛi vÛi tÑc Ù nhanh h¡n).

Eckhard Pfeiffer, Chç tËch cça Compaq të nm 1991 ¿n t­n §u nm 1999 cho tôi hay IBM ang làm viÇc vÛi th¿ hÇ máy tính cÕ. HÍ không hiÃu r±ng hÍ ang làm sai lu­t. Bßi th¿, Intel ã nÕi ti¿ng vÛi th¿ hÇ chip 386 và Á nghË IBM s£n xu¥t th¿ hÇ này, song IBM ã të chÑi. Sau ó, Intel ã ¿n vÛi Compaq.

CuÙc ch¡i k¿t thúc. Compaq cuÑi cùng ã chi¿m l)nh mÙt ph§n lÛn h¡n c£ IBM.

Tôi nhÛ cách ây 10 ¿n 15 nm, b¡n s½ bË chÉ trích n¿u b¡n éng ngoài v¡ch xu¥t phát t¡i thÝi iÃm Intel tung ra thË tr°Ýng bÙ vi xí lý mÛi, bßi ng°Ýi tiêu dùng lúc ó không có khái niÇm kh©n c¥p. HÍ s½ nói Cing tÑt, tôi s½ chÝ thêm 1 ho·c 2 tháng nïa. Tuy nhiên, ngày nay, ây l¡i là mÙt iÁu tuyÇt Ñi ph£i sµn sàng à ón nh­n bÙ vi xí lý th¿ hÇ mÛi và v­n hành nó kà të ngày hôm ó. Chúng tôi s½ ti¿n hành 3 chu trình s£n ph©m m×i nm vÛi m×i máy tính chúng tôi ch¿ t¡o ra. S½ có hai thi¿t k¿ mÛi m×i nm të mÛ t¡p nham và sau ó mÙt sñ bi¿n Õi giïa chúng s½ °ãc thñc hiÇn dña trên công nghÇ hiÇn có.

15 nm tr°Ûc, khi mÙt th¿ hÇ máy tính cá nhân ra Ýi, nó s½ °ãc thí nghiÇm §u tiên ß Mù và vài tháng sau ß châu Âu, cuÑi cùng mÛi tÛi ¤n Ù và Trung ông. Gi£ thuy¿t r±ng thË tr°Ýng châu Âu và châu á b±ng cách này hay cách khác °ãc b£o hÙ khÏi nhïng gì ang x£y ra ß châu Mù. Hãy quên iÁu này i. Bây giÝ, mÙt s£n ph©m mÛi s½ cùng °ãc tung ra thË tr°Ýng trong cùng mÙt thÝi iÃm. Và n¿u Intel thông báo vÁ mÙt bÙ vi xí lý mÛi và mÍi ng°Ýi có thà Íc tin này trên các tÝ báo ho·c trên Internet, hÍ hy vÍng r±ng nó s½ °ãc cài ·t §y ç trong các máy tính ho·c laptop hÍ s½ mua trong ngày hôm sau.

Không thà phç nh­n °ãc r±ng Compaq ã trß thành mÙt công ty phát triÃn khá nhanh và ó cing là nguyên nhân khi¿n công ty trß nên giàu có. Compaq có thà thi¿t k¿ s£n ph©m nhanh h¡n các Ñi thç, do ó s½ °a ra nhïng gi£i pháp cho khách hàng cça mình nhanh h¡n Ñi thç, nhÝ ó cing thu °ãc lãi nhu­n nhanh h¡n Ñi thç. ây °ãc gÍi là chu kó phát triÃn s£n xu¥t mÙt s£n ph©m të nghiên céu, thi¿t k¿, phát triÃn ¿n s£n xu¥t rÓi bán ra và cuÑi cùng là thu lãi và l·p l¡i chu kó này. Trong chu kó không có iÃm k¿t thúc này, Compaq ã rút ng¯n l¡i thành chu kó të tiÁn ¿n tiÁn quãng thÝi gian nghÉ trung bình giïa giai o¡n tr£ cho nhà cung c¥p và giai o¡n thu tiÁn të khách hàng - të 121 ngày ¿n 72 ngày. Earl Mason, giám Ñc tài chính cça Compaq cho tôi bi¿t : N¿u b¡n có thà gi£m liên tåc thÝi gian kà të khi ph£i tr£ 1 ôla cho nhà cung c¥p ¿n lúc b¡n thu 1 ôla të khách hàng, tÕng doanh thu cça b¡n s½ b¯t §u tng nhanh tÛi mÙt iÃm mà ß ó b¡n có thà thu bÙn tiÁn&

Të cuÑi nm 1985 tÛi §u quý 1/1998, sñ tng nhanh cça chu kó të tiÁn ¿n tiÁn cça chúng tôi ã cho phép chúng tôi thi¿t l­p tài kho£n tiÁn m·t të 900 triÇu USD ¿n 7 tÉ USD. N¿u b¡n thành công trong quá trình này, b¡n s½ trß nên lÛn m¡nh. Song n¿u b¡n chÉ lÛn m¡nh thôi mà không nhanh nh¡y, b¡n s½ th¥t b¡i .

Trong mÙt th¿ giÛi nh° v­y, ngày nay, công viÇc là à trao quyÁn cho công dân và các nhà buôn thúc ©y nÁn kinh t¿. Vì v­y, khi tôi ¿n thm mÙt n°Ûc, câu hÏi §u tiên tôi s½ hÏi là B¡n ã tái c¡ c¥u nÁn kinh t¿ nh° th¿ nào à nhanh chóng °ãc chính phç ch¥p thu­n, mß rÙng các ho¡t Ùng kinh doanh, tng c°Ýng §u t° và s£n xu¥t ? MÙt ng°Ýi công dân n°Ûc b¡n có thà chuyÃn nhïng ý t°ßng nhÏ bé thành nhïng ý t°ßng lÛn nhanh nh° th¿ nào ? Làm th¿ nào à nhanh chóng tìm °ãc §u t° cho nhïng ý t°ßng iên rÓ cça b¡n ? Làm th¿ nào b¡n có thà nhanh chóng b¯t kËp các ý t°ßng mÛi ? và Làm th¿ nào b¡n có thà nhanh chóng phá hu÷ nÁn kinh t¿ thông qua phá s£n, các công ty ho¡t Ùng không hiÇu qu£ ?

MÙt lý do khi¿n nÁn kinh t¿ Nh­t B£n r¡i vào khçng ho£ng kà të khi béc t°Ýng Beclin såp Õ là do nhïng nguyên nhân chính trË và vn hoá, nó không thà iÁu chÉnh nÕi trong hÇ thÑng toàn c§u hoá hoàn toàn mÛi m» này, mÙt hÇ thÑng òi hÏi chç ngh)a t° b£n Ñi §u m¡nh m½ h¡n là nhïng gì Nh­t B£n ã tëng làm. Nó yêu c§u Ngân hàng A cça Nh­t B£n ph£i nói vÛi Ngân hàng B là : Anh ã ch¿t. Anh làm n không có hiÇu qu£ và thua l×, tôi s½ không c¥p tín dång cho anh nïa bßi vì tôi muÑn trao vÑn này cho công ty khác ho¡t Ùng hiÇu qu£ h¡n . Óng thÝi, hÇ thÑng này cing yêu c§u chính phç Nh­t B£n nói vÛi Ngân hàng A r±ng Anh cing ã ch¿t. Chúng tôi ang thanh lý anh, bán tài s£n cça anh ho·c buÙc anh ph£i sáp nh­p vÛi Ngân hàng B. Chúng tôi s½ không ti¿p tåc trã c¥p cho anh nïa nh° nhïng gì ã làm trong thÝi kó chi¿n tranh l¡nh bßi th¿ giÛi lúc ó r¥t yên bình và °ãc b£o vÇ nhiÁu h¡n .

MÙt sÑ n°Ûc ho·c khu vñc khá nhanh nh¡y trong cách théc sáng t¡o t° b£n bßi vì chính phç cça hÍ bi¿t cách ©y nhanh quá trình này. Pesatori nói : Tr°Ûc ây, không ai là mÙt ng°Ýi s£n xu¥t thñc sñ ß Scotland. Ngày nay, b¡n s½ không thà quay l°ng l¡i vÛi nó. T¡i sao ? Bßi vì chính phç Scotland ã xây dñng mÙt c¡ sß h¡ t§ng vïng m¡nh. N¿u b¡n ¿n thm Scotland, mÍi thé Áu sµn sàng, të hÇ thÑng iÁu ti¿t, môi tr°Ýng thu¿, giao thông ¿n viÅn thông à b¡n có thà b¯t tay vào xây dñng các nhà máy s£n xu¥t mÙt cách nhanh chóng.

MÙt sÑ n°Ûc khác cing phát triÃn khá nhanh bßi ng°Ýi dân n°Ûc này vì lý do vn hoá, lËch sí hay là DNA Áu nng Ùng và hÍ °ãc chính phç cung c¥p nhïng nÁn t£ng c§n thi¿t à làm kinh t¿. Nhïng khu vñc nh° phía b¯c Italy, Tel Aviv, Th°ãng H£i, Hàn QuÑc, Beirut và Bangalore, ¤n Ù vÁ b£n ch¥t ã nhanh nh¡y và hÍ ã v°ãt qua nhïng ngày này, phân thân trên nhiÁu vùng cça ¥t n°Ûc. Nhïng khu vñc này °ãc coi là nhïng vùng nóng và hÍ s½ trß thành nhïng c× máy v­n hành vÛi tÑc Ù chóng m·t. Khi b¡n ¿n mÙt trong nhïng vùng nóng này, trang bË cho nó Internet và k¿t nÑi nó vÛi mÙt cÙng Óng ng°Ýi Do thái trên toàn th¿ giÛi, nh° là ng°Ýi Trung QuÑc sÑng ß n°Ûc ngoài, ng°Ýi Do thái, ng°Ýi Ý, ng°Ýi Li Bng, ng°Ýi ¤n Ù ho·c Hàn QuÑc, b¡n s½ hiÃu °ãc t¡i sao tôi l¡i nói là bÙ l¡c mÛi . Nhïng bÙ l¡c mÛi này cùng k¿t hãp tÑc Ù, tính sáng t¡o, kh£ nng th§u khoán và m¡ng làm viÇc toàn c§u à có thà t¡o ra séc m¡nh cho chính mình.

Trên thñc t¿, khu vñc b¯c Italy ngày nay là vùng giàu có nh¥t ß châu Âu. Reginald Bartholomew, cñu ¡i sé Mù t¡i Italy ã cho tôi bi¿t lý do, B¡n hãy sang Pháp, éc và Ý và nói vÛi hÍ r±ng b¡n muÑn mua mÙt ít pho mát tím. iÁu gì s½ x£y ra ? Ng°Ýi Pháp s½ tr£ lÝi Th°a ngài, pho mát không bao giÝ có màu tím , còn ng°Ýi éc s½ nói Pho mát tím ch°a có trong cataloge nm nay , song ng°Ýi Ý s½ hÏi B¡n thích màu tím kiÃu nào ? HÓng tím à ?

N¿u b¯c Ý là mÙt nhà kho. Tôi s½ mua nó.

QuÑc gia có thu lãi °ãc të ki¿n théc cça mình?

Chúng ta ã chuyÃn të mÙt th¿ giÛi mà ß ó chìa khoá cça sñ giàu có là cách n¯m b¯t thông tin, sí dång nó và khai thác lãnh thÕ sang mÙt th¿ giÛi mà ß ó chìa khoá cça sñ giàu có là cách n°Ûc b¡n hay công ty b¡n tích luù, chia s» và thu ho¡ch ki¿n théc. GiÑng nh° quan iÃm cça Cñu chç tËch Citibank, Walter Wriston trong xã lu­n Foreign Affairs (tháng 9/1997): ViÇc theo uÕi sñ giàu có ngày nay ph§n lÛn phå thuÙc vào viÇc ti¿p c­n thông tin và áp dång nó trong ph°¡ng théc s£n xu¥t. Các lu­t lÇ, phong tåc, kù nng và kh£ nng c§n thi¿t à khám phá, n¯m b¯t, xí lý, b£o qu£n và khai thác thông tin ngày nay là nhïng tài s£n quan trÍng nh¥t Ñi vÛi m×i dân tÙc. C¡nh tranh à có °ãc nguÓn thông tin tÑt nh¥t ã thay th¿ c¡nh tranh à có °ãc m£nh ¥t hay mÏ than tÑt nh¥t. Trên thñc t¿, sñ khao khát thôn tính thêm mÙt lãnh thÕ ã °ãc lña chÍn, và séc m¡nh chç y¿u ã rút khÏi nhïng lãnh thÕ bË chi¿m óng tr°Ûc ây& Trong quá khé, khi cách théc làm giàu ã thay Õi, thà ch¿ ci không còn séc £nh h°ßng, các thà ch¿ mÛi lên và m×i xã hÙi nh° v­y Áu bË £nh h°ßng. Do chúng ta có thà nhìn th¥y iÃm b¯t §u cça cuÙc cách m¡ng này, mÙt ng°Ýi có thà hiÃu r±ng trong vài th­p k÷ sau, sñ thu hút và qu£n lý nguÓn tài nguyên trí tuÇ s½ quy¿t Ënh sñ sÑng sót và phát triÃn cça mÙt c¡ quan, th­m chí mÙt n°Ûc cing nh° vùi d­p mÙt nÁn kinh t¿.

N°Ûc b¡n ã k¿t nÑi thông tin nh° th¿ nào ? là cách o Ù rÙng và sâu cça mÙt m¡ng l°Ûi thông tin. Còn Có ph£i n°Ûc b¡n ang thu ho¡ch ki¿n théc không ? l¡i là cách o sñ giàu có cça mÙt n°Ûc và các công ty cça nó ang sí dång mÙt cách hiÇu qu£ thông tin này hay không. NÑi m¡ng là c§n thi¿t, song không ç. MÙt n°Ûc có thà c§n thu th­p ki¿n théc mÙt cách hiÇu qu£ và khai thác nó mÙt cách triÇt Ã. Nó c§n ph£i °ãc k¿t nÑi nhiÁu nh¥t, nh° ch°a bao giÝ tëng có và cing ph£i °ãc giáo dåc mÙt cách tÑt nh¥t. ó là lý do t¡i sao tôi thích nhìn vào hai cái bàn khi tôi ¿n thm mÙt n°Ûc. MÙt là bàn mà Hewlett Packard ·t lên và chÉ ra n°Ûc nào °ãc k¿t nÑi nhiÁu nh¥t trên th¿ giÛi ngày nay. Cái còn l¡i là chi¿c bàn diÅn ra OECD hàng nm vÛi danh sách gÓm 29 n°Ûc giàu nh¥t trên th¿ giÛi ang cho ra Ýi sÑ hÍc sinh tÑt nghiÇp trung hÍc cao nh¥t và tiêu nhiÁu tiÁn nh¥t à tr£ l°¡ng cho giáo viên. N¿u b¡n nhìn th¥y n°Ûc nào éng §u trong danh sách này - tÉ lÇ megabit bình quân §u ng°Ýi và tÉ lÇ hÍc sinh tÑt nghiÇp trung hÍc bình quân §u ng°Ýi - b¡n s½ có nh­n ra ngay n°Ûc nào ang i úng h°Ûng và n°Ûc nào không. iÁu này không ph£i ng«u nhiên, mà Ph§n Lan, n°Ûc hiÇn nay là mÙt trong nhïng n°Ûc có méc sÑng cao nh¥t th¿ giÛi, ang d«n §u c£ hai danh sách.

Ñi vÛi các công ty kinh doanh cing v­y. Hãng iÇn tí khÕng lÓ cça éc Siemens là mÙt t­p oàn °ãc k¿t nÑi r¥t rÙng, song nó l¡i °ãc ng°Ýi ta nhÛ ¿n nhiÁu h¡n bßi sñ y¿u kém trong sí dång ki¿n théc cça chính mình. MÙt l§n, tôi ã nghe mÙt trã lý giám Ñc, ng°Ýi ã làm viÇc cho Siemens than thß : N¿u Siemens chÉ bi¿t nhïng gì Siemens bi¿t thì nó s½ là mÙt công ty giàu có . Các quÑc gia cing v­y. N¿u Pháp chÉ bi¿t nhïng gì Pháp bi¿t& N¿u Trung QuÑc chÉ bi¿t nhïng gì Trung QuÑc bi¿t&

Các công ty và các quÑc gia hÍc cách sí dång hÇ thÑng m¡ng mÙt cách hiÇu qu£ nh¥t là nhïng ng°Ýi giàu có. B¡n có thà hiÃu nguyên t¯c này rõ ràng nh¥t khi b¡n áp dång vào mÙt công ty mà bình th°Ýng b¡n s½ không k¿t hãp vÛi ang ß trong môi tr°Ýng kinh doanh. Ví då nh°, công ty d§u khí Chevron. Tôi ã ß Cô oét nm 1997 và nói chuyÇn vÛi H.F.Iskander, tÕng giám Ñc vn phòng Chevron ß Cô oét và mÙt trong nhïng ông vua d§u khí ß vùng VËnh. Chúng tôi ã nói chuyÇn vÁ viÇc Chevron cÑ g¯ng quay trß l¡i khai thác d§u ß Cô oet b±ng cách nào. Iskander ã ghi nhÛ nhïng thÝi iÃm hùng m¡nh cça Chevron và hÏi t¡i sao hÍ bË lôi cuÑn sang Cô oet, nh¥n m¡nh Chevron không ph£i là mÙt công ty d§u lía mà là mÙt công ty hÍc hÏi .

Tôi hÏi Công ty hÍc hÏi, ý anh là th¿ nào ? . Các công ty d§u lía ang khai thác các công ty này. HÍ là nhïng ng°Ýi àn ông Ùi mi céng, vÛi khuôn m·t và cánh tay nhuÑm §y d§u má. Ënh ngh)a công ty hÍc hÏi ?

Iskander gi£i thích : Trong nhïng nm 1970, g§n nh° t¥t c£ các n°Ûc xu¥t kh©u d§u lía ß Trung ông ã ánh b­t các công ty d§u lía a quÑc gia lÛn trên th¿ giÛi à mÙt mình khai thác d§u. ây g§n nh° là mÙt quy¿t Ënh nía kinh t¿ nía chính trË, ph£n ánh lÝi kh³ng Ënh chç quyÁn cça các n°Ûc sau thuÙc Ëa trong cuÙc Chi¿n tranh l¡nh. Tuy nhiên, 20 nm sau, nhiÁu trong sÑ các n°Ûc xu¥t kh©u d§u lía này ph£i xem xét l¡i nhïng gì ã làm và ang tìm cách mÝi các công ty d§u lía a quÑc gia quay trß l¡i. Nguyên nhân mÙt ph§n là do nhïng mÏ d§u c¡n kiÇt d§n và hÍ c§n ph£i tìm nhïng mÏ d§u khó khai thác h¡n, chi phí khai thác d§u trß nên ¯t Ï h¡n và òi hÏi nhiÁu vÑn h¡n. Tuy nhiên, mÙt ph§n nïa là do các mÏ d§u không còn nhiÁu, hÍ ph£i b¯t tay tìm ki¿m nhïng mÏ d§u khác, viÇc khai thác òi hÏi nhiÁu ki¿n théc h¡n.

Iskander gi£i thích : Chevron ang khai thác d§u ß nhiÁu vùng khác nhau trên kh¯p th¿ giÛi. Không có v¥n Á nào chúng ta không ph£i Ñi m·t và ph£i tìm cách gi£i quy¿t vào mÙt lúc nào ó. Không có mÙt trß ng¡i nào chúng ta không ph£i v°ãt qua. T¥t c£ chúng ta Áu t­p trung vào nhïng ki¿n théc thu th­p °ãc të các c¡ quan §u não, phân tích chúng, phân lo¡i chúng và chúng l¡i giúp chúng ta gi£i quy¿t nhïng khó khn khi khai thác d§u ß âu ó. Þ mÙt n°Ûc ang phát triÃn, b¡n có thà có mÙt công ty d§u quÑc gia Ùc l­p khai thác nguÓn d§u lía cça mình trong 20 nm. Song, chúng tôi s½ nói r±ng, nhìn xem, b¡n có 20 nm kinh nghiÇm, song không hÁ có mÙt sñ a d¡ng hoá nào. ChÉ c§n 1 nm hÍc hÏi ki¿n théc, 20 nm kinh nghiÇm cing trß thành vô ích. Khi b¡n ang ho¡t Ùng trong r¥t nhiÁu n°Ûc khác, nh° Chevron, b¡n s½ th¥y muôn vàn khó khn khác nhau và b¡n s½ ph£i v°ãt qua chúng b±ng vô vàn cách. B¡n s½ chÍn mÙt là làm ho·c không làm kinh doanh nïa. T¥t c£ các gi£i pháp này sau ó Áu °ãc l°u giï trong b£o tàng kinh nghiÇm cça Chevron. Chìa khoá cça thành công hiÇn nay là sí dång các kinh nghiÇm và áp dång gi£i pháp ã sí dång à gi£i quy¿t khó khn ß Nigiêria sang Trung QuÑc và Cô oét. Trong quá khé, có thà ph£i m¥t tÛi 2 nm à tìm ra mÙt ng°Ýi thñc sñ nh­n ra r±ng gi£i pháp Nigiêria và mang anh ta sang Trung QuÑc. HiÇn nay, vÛi th° iÇn tí email và hÇ thÑng thông tin toàn c§u hoá, n¡i con ng°Ýi có thà i vòng quanh th¿ giÛi mÙt cách th°Ýng xuyên thì chúng ta có thà v­n dång kinh nghiÇm cça Chevron mÙt cách nhanh chóng .

iÁu này gi£i thích lý do t¡i sao các công ty ngày nay có thà b£o vÇ m¡ng thông tin nÙi bÙ, cách các v°¡ng quÑc cÕ ¡i tëng sí dång à xây t°Ýng và hào bao quanh lãnh thÕ và các trang tr¡i. Tôi ã ¿n thm trå sß chính cça Sun Microsystems bên ngoài Palo Alto. Tr°Ûc khi tôi vào bên trong à g·p gá ban giám Ñc, tôi ã dñ Ënh làm mÙt cuÙc phÏng v¥n, ng°Ýi lÅ tân ã °a cho tôi mÙt tÝ gi¥y có tên Tho£ thu­n không ti¿t lÙ bí m­t à ký nh­n. Þ góc trên vn b£n này có 2 ô à kiÃm tra Tham quan ·c biÇt hay Tham quan không måc ích . Trong sÑ nhïng iÁu kho£n tôi ph£i ch¥p thu­n tr°Ûc khi tôi °ãc vào c¡ quan này là Ng°Ýi ký k¿t cam k¿t không ti¿t lÙ các Thông tin Ùc quyÁn cho b¥t cé mÙt tÕ chéc nào. Ng°Ýi ký k¿t Óng ý chÉ sí dång Thông tin Ùc quyÁn cho måc ích do Sun chÉ Ënh và không °ãc sí dång vì måc ích riêng. Ngày nay, b¡n có thà vào trå sß cça CIA mà không c§n ph£i cam k¿t nhiÁu.

iÁu này cing là lý do gi£i thích t¡i sao ngày nay t¥t c£ các công ty lÛn và nhÏ Áu bÕ sung thêm nghÁ CIO Giám Ñc phå trách thông tin. Các công ty ã nh­n ra r±ng rõ ràng có lãi ích v­t ch¥t và nhiÁu hiÇu qu£ të viÇc £m b£o hÍ ang sí dång ki¿n théc và thông tin thu th­p °ãc nhu§n nhuyÅn t¡i tëng công o¡n s£n xu¥t và phát triÃn. Ph£i m¥t bao lâu à m×i mÙt n°Ûc có mÙt BÙ Thông tin , mà công viÇc chính không ph£i là thông báo nhïng gì ang x£y ra trong n°Ûc nh° ã tëng làm trong thÝi Chi¿n tranh l¡nh, mà ph£i là giúp n°Ûc ó hiÃu °ãc các ki¿n théc ang có và £m b£o r±ng nó ang thu ho¡ch chính ki¿n théc cça mình ß khía c¡nh hiÇu qu£ nh¥t.

T.J. Rodgers, ng°Ýi sáng l­p Công ty ch¥t bán d«n Cypress cho bi¿t : Ng°Ýi th¯ng và k» thua trong k÷ nguyên công nghÇ thông tin này s½ °ãc phân biÇt bßi nng lñc trí tuÇ. & & T¥t c£ các thé khác s½ là dËch vå và công nghÇ thông tin và trong th¿ giÛi ó, con ng°Ýi và trí óc s½ là nhân tÑ quan trÍng nh¥t .

TrÍng l°ãng s£n ph©m cça mÙt quÑc gia?

Chúng ta ang chuyÃn të mÙt th¿ giÛi mà ß ó k» m¡nh nuÑt chíng k» y¿u sang mÙt th¿ giÛi mà ß ó k» y¿u có thà l¥n át k» m¡nh. Do ó, khi tôi ¿n mÙt n°Ûc, mÙt trong nhïng iÁu §u tiên tôi muÑn bi¿t ó là Séc m¡nh cça n°Ûc ó hay ¡n gi£n là KhÑi l°ãng trung bình m×i container hàng xu¥t kh©u cça n°Ûc ó ?

Alan Greenspan ã cho tôi bi¿t t¥t c£ nhïng iÁu liên quan ¿n câu hÏi này. iÁu ó phù hãp vÛi nhïng gì các nhà kinh t¿ gÍi là hiÇu éng thay th¿ , mà theo ó các ý t°ßng, ki¿n théc và các công nghÇ thông tin liên tåc °ãc thay th¿ cho £nh h°ßng cça sñ sáng t¡o các giá trË kinh t¿. B¡n áp dång càng nhiÁu ki¿n théc và các công nghÇ thông tin, nh° các vi m¡ch °ãc thu nhÏ, vào s£n ph©m cça mình, các s£n ph©m s½ càng nh¹, kh£ nng bán ch¡y càng cao và do ó làm tng kh£ nng giàu lên nhanh chóng cça công ty ho·c quÑc gia ó. VÛi viÇc thay th¿ bóng bán d«n b±ng các Ñng chân không, chúng ta ã s£n xu¥t °ãc nhïng chi¿c radio vÛi kích th°Ûc nhÏ gÍn h¡n r¥t nhiÁu. Cáp sãi nhÏ ã thay th¿ cho nhïng sãi thép bÍc Óng n·ng. Máy ghi bng kù thu­t sÑ hiÇn nay ã có thà cho ch¥t l°ãng âm thanh tuyÇt h£o mà không c§n bng, chÉ c§n các vi m¡ch và các con sÑ. Chi¿c bàn ci kù °ãc l¯p thêm Ùng c¡ cça cha b¡n nay ã °ãc thay th¿ b±ng máy tính c§m tay. Nhïng ti¿n bÙ trong ki¿n trúc và s£n xu¥t, cing nh° sñ phát triÃn cça các v­t liÇu xây dñng nh¹ h¡n nh°ng kho» h¡n ngày nay có thà cho chúng ta kho£ng không gian làm viÇc nh° ci, song các toà nhà °ãc xây dñng vÛi ít bê tông, thu÷ tinh và thép h¡n l¡i thuÙc vÁ k÷ nguyên tr°Ûc. Ng°Ýi lÅ tân n·ng 125 pound ±ng sau mÙt chi¿c bàn n·ng 200 pound ã °ãc thay th¿ b±ng mÙt thi¿t bË gíi th° b±ng giÍng nói siêu nhÏ trong iÇn tho¡i mà trÍng l°ãng cça nó có thà còn nh¹ h¡n mÙt cái lông chim.

Vì th¿, mÙt cách o séc m¡nh, séc bÁn và quyÁn lñc cça mÙt n°Ûc hiÇn nay ó là dña vào Ù n·ng nh¹ cça GDP. Ngày nay GDP tính theo USD r¥t nh¹. Greenspan gi£i thích, biÃu t°ãng cça séc m¡nh kinh t¿ Mù v«n là nhïng s£n ph©m §u ra có Ù n·ng cao nh° thép, các lo¡i xe có Ùng c¡, máy móc công nghiÇp n·ng - nhïng s£n ph©m mà l°ãng chi phí s£n xu¥t có thà ph£n ánh giá trË cça s£n ph©m và Ù n·ng cça nguyên v­t liÇu và lao Ùng thç công yêu c§u à s£n xu¥t ra s£n ph©m. Do ó, thao tác nhuÙm chính là khái niÇm giá trË cân b±ng Ù n·ng có truyÁn thuy¿t r±ng khi Máy tính qu£ táo bË ánh b­t bßi th¿ hÇ Qu£ táo II, th¿ hÇ máy tính gia ình thñc sñ §u tiên, vào nm 1977, th¿ hÇ máy Qu£ táo ci trên thñc t¿ ã bÕ sung thêm mÙt vài séc n·ng nhân t¡o bßi nó quá nh¹, có thà ng°Ýi tiêu dùng s½ không th­n trÍng khi c§m. M·c dù v­y, kà të ó, các nhà s£n xu¥t có xu h°Ûng chú trÍng h¡n vào viÇc làm gi£m kích th°Ûc cça s£n ph©m. Ngày nay, mÙt n°Ûc xu¥t kh©u các nguyên v­t liÇu thô hàng hoá, qu·ng s¯t, d§u thô ngày càng có xu h°Ûng n·ng h¡n. MÙt n°Ûc có th¿ m¡nh vÁ công nghÇ thông tin và các dËch vå s½ có xu h°Ûng nh¹ h¡n và ch¯c ch¯n s£n xu¥t cung éng ra thË tr°Ýng các s£n ph©m có tiêu chu©n ch¥t l°ãng cao h¡n phåc vå Ýi sÑng cça con ng°Ýi.

iÁu này cing úng vÛi các công ty. Nm 1983, Compaq ã tung ra các tÝ qu£ng cáo vÛi nÙi dung nh° sau : Th¿ hÇ máy tính xách tay Compaq& là mÙt máy tính cá nhân tÑc Ù 16 bit, màn hình rÙng 20 inch, cao 8,5 inch và sâu 16 inch. Thông sÑ tiêu chu©n chÉ x¥p xÉ 28 pound và ç nh¹ à b¡n có thà mang nó ¿n vn phòng rÓi l¡i mang vÁ nhà vào cuÑi tu§n ho·c i công tác& .

Th¿ hÇ laptop n·ng 28 pound nÕi ti¿ng cça Compaq chính nhÝ cân n·ng cça nó bßi cách duy nh¥t à mang i xa là ph£i cho °ãc dÅ dàng vào mÙt cái túi. Giá bán l» cça chi¿c laptop này là 2.995 USD. Nm 1999, th¿ hÇ laptop mÛi nh¥t cça Compaq, chi¿c Compaq Armada 3500 chÉ n·ng có 4,4 pound, bÙ nhÛ lÛn g¥p 500 l§n, giá bán të 3.299 4.399 USD, tuó thuÙc vào thông sÑ kù thu­t. Të nm 1983, tÕng lãi nhu­n cça c£ công ty là 27,6%, nm 1997 là 27,5%, hiÇn t¡i, công ty ngày càng ki¿m °ãc nhiÁu tiÁn h¡n thông qua viÇc hÍc cách °a ngày càng nhiÁu nng lñc trí tuÇ vào s£n ph©m mà trÍng l°ãng cça nó chÉ b±ng 1/7 s£n ph©m s£n xu¥t nm 1983.

Compaq ã trß nên giàu có b±ng cách s£n xu¥t ra các s£n ph©m có trÍng l°ãng siêu nh¹ vÛi sñ nhanh nh¡y cça mình.

Méc Ù cßi mß cça mÙt quÑc gia?

Chúng ta ti¿p tåc chuyÃn të mÙt th¿ giÛi mà ß ó chính sách óng cía ngh) r±ng hÍ có thà sÑng tÑt h¡n chính sách mß cía sang mÙt th¿ giÛi mà ß ó sñ thËnh v°ãng chính là nhÝ chính sách mß cía ngày càng rÙng rãi.

MÙt l§n nïa, chúng ta hãy nhìn vào th¿ giÛi máy tính. Nhïng nhà s£n xu¥t máy tính ã cÑ g¯ng ¥u tranh b±ng các tiêu chu©n Ùc quyÁn cça hãng mình ã g·p khá nhiÁu khó khn à tÓn t¡i, trong khi các nhà s£n xu¥t khác lña chÍn cách c¡nh tranh trên nÁn t£ng mß cía ngành s£n xu¥t ph§n céng công nghÇ do IBM d«n §u, vÛi sñ trã giúp cça Intel - l¡i thành công. Th¿ hÇ máy tính cá nhân IBM Compaq, Dell, Gateway, HP, Micron, Acer ã sí dång tiêu chu©n do IBM thi¿t l­p và sau ó l¡i tìm cách lo¡i trë IBM và l§n l°ãt các công ty khác b±ng cách s£n xu¥t ra các máy tính có thà ho¡t Ùng vÛi các tiêu chu©n mß tÑt h¡n, r» h¡n và có h× trã kù thu­t nhiÁu h¡n. Công ty máy tính Data Central, Commodore, Wang, Prime và Apple t¥t c£ Áu cÑ g¯ng xây dñng nên các tiêu chu©n Ùc quyÁn cça mình. GiÑng nh° nhïng gì Nicholas Negroponte ã kh³ng Ënh trong cuÑn sách Trong k÷ nguyên kù thu­t sÑ (Being Digital), hÍ cho r±ng n¿u hÍ có thà theo uÕi mÙt hÇ thÑng vëa phÕ bi¿n vëa ·c biÇt, hÍ có thà thÑng trË và ánh b¡i t¥t c£ các Ñi thç c¡nh tranh. Công ty duy nh¥t trß nên giàu có là Apple và chÉ là duy nh¥t bßi vì công ty này ã xây dñng °ãc mÙt m¡ng l°Ûi khách hàng trung thành tuyÇt Ñi h¡n là i theo h°Ûng chç ¡o ã Ënh.

Trong mÙt thË tr°Ýng mß, chúng ta c¡nh tranh b±ng kh£ nng sáng t¡o, không ph£i b±ng Õ khoá và chìa khoá , Negroponte kh³ng Ënh, K¿t qu£ không chÉ là sñ thành công cça hàng lo¡t các công ty lÛn mà còn °a ra hàng lo¡t lña chÍn cho khách hàng và th­m chí cho c£ mÙt ngành kinh t¿, mÙt kh£ nng thay Õi và phát triÃn nhanh chóng.

Ch¯c ch¯n chi¿n l°ãc này ã giúp Compaq phát triÃn m¡nh të mÙt công ty nhÏ không tên tuÕi. Earl Mason gi£i thích : Chi¿n l°ãc cça Compaq ã và ang chéng tÏ r±ng chúng ta duy trì °ãc vË trí d«n d§u trong th¿ hÇ máy tính tiêu chu©n mß bßi vì n¿u càng có nhiÁu ng°Ýi vi¿t ch°¡ng trình ph§n mÁm éng dång cho ph§n céng cça chúng tôi thì chúng tôi càng có thà tng doanh sÑ bán ra các ph§n céng, các dËch vå và bán các gi£i pháp. Trong mô hình ci, lÑi suy ngh) cça mÙt ngành s£n xu¥t máy tính là n¿u tôi có mÙt hÇ thÑng v­n hành riêng, tôi s½ có thà kiÃm soát °ãc toàn bÙ mÍi ho¡t Ùng. Tôi s½ Ùc l­p, không phå thuÙc và có mÙt sÑ thé mà ng°Ýi khác không có. Ch°¡ng trình không làm viÇc bßi ng°Ýi vi¿t ph§n mÁm muÑn vi¿t cho nhïng khán gi£ lÛn h¡n và lÛn h¡n nïa, vì th¿, là mÙt nhà s£n xu¥t máy tính, n¿u b¡n éng dång tiêu chu©n mß thì b¡n có thà bán s£n ph©m cho nhïng khách hàng lÛn h¡n. Ch³ng h¡n trong tr°Ýng hãp cça công ty máy tính Apple, trong thÝi kó §u ho¡t Ùng, nó s½ không áp dång tiêu chu©n mß. Khi ó, chuyên gia vi¿t ph§n mÁm s½ nói iÁu này không áng c°Ýi chút nào. N¿u tôi làm viÇc ß bÙ ph­n ph§m mÁm cça Apple, tôi s½ chÉ có kh£ nng vi¿t nhiÁu ph§n mÁm éng dång và s½ chÉ có kh£ nng bán nhiÁu ph§n mÁm và tôi s½ ph£i phå thuÙc vào quy¿t Ënh cça Apple vÁ sÑ l°ãng công viÇc cça mình. Tuy nhiên, n¿u tôi làm viÇc cho các công ty khác ho¡t Ùng theo chính sách mß, tôi s½ không bË phå thuÙc vào nhiÁu công ty khác nhau, nh° Compaq, IBM và Dell và iÁu này thñc sñ s½ cho phép tôi tng doanh sÑ bán ra s£n ph©m cça mình.

Do Compaq ã chÍn cách c¡nh tranh b±ng chính sách mß cía, con °Ýng duy nh¥t à ti¿n lên phía tr°Ûc là ph£i làm tÑt t¡i t¥t c£ các công o¡n, të khâu nhÏ nh¥t ¿n khâu lÛn nh¥t, ph£i hÍc cách làm th¿ nào à nhanh chân h¡n, làm th¿ nào à thông minh h¡n, làm th¿ nào à ti¿p c­n khách hàng tÑt h¡n, à qu£n lý ki¿n théc tÑt h¡n, kiÃm soát chi phí s£n xu¥t hiÇu qu£ h¡n và làm th¿ nào à s£n ph©m °ãc °a chuÙng h¡n. N¿u b¡n chÍn t° liÇu s£n xu¥t úng, b¡n s½ luôn luôn sµn sàng c¡nh tranh vÛi b¥t cé ai và b¥t cé tiêu chu©n nào. Th­m chí, ki¿n théc duy nh¥t mà b¡n muÑn b£o vÇ và giï kín là các công nghÇ do b¡n sáng t¡o à làm viÇc tÑt h¡n nhïng gì mà b¥t cé ai cing bi¿t. Mason gi£i thích : ¥y là nhïng thé không thà chia s». Lý do chúng tôi không muÑn b¡n nhìn th¥y mÙt sÑ thé chúng tôi s£n xu¥t là bßi vì có nhïng thé chúng tôi làm ra ã t¡o nên tên tuÕi và n¿u b¡n là mÙt Ñi thç c¡nh tranh cça chúng tôi, b¡n nhìn th¥y nó và em nó ra ngoài, b¡n có thà dÅ dàng làm ra mÙt thé t°¡ng tñ.

MÙt lý do à Internet phát triÃn mÙt cách chóng m·t chính là chính sách mß cía. Gi£i pháp tÑt nh¥t s½ chi¿n th¯ng nhanh chóng và k» thua cuÙc bË lo¡i ra khÏi tr­n chi¿n mÙt cách nhanh chóng. Không có ai th°¡ng xót cho k» thua cuÙc. Các công ty dành mÙt kho£ng thÝi gian không nhiÁu cho viÇc gìn giï tài nng, ph§n nhiÁu °ãc dành cho chi¿n th¯ng trong tr­n chi¿n mß cía.

Robert Shapiro, Chç tËch t­p oàn Monsanto cho r±ng luôn luôn có mÙt vài thé mà à giï bí m­t nhà s£n xu¥t ph£i tr£ mÙt sÑ tiÁn nh¥t Ënh. Tuy nhiên, vn hoá b¡n t¡o ra xung quanh bí m­t ó là vn hoá ch­m h¡n phù hãp vÛi mÙt th¿ giÛi không m¥y phát triÃn. VÛi mÙt công ty b¡n luôn luôn ánh giá cao nhïng gì b¡n bi¿t và th°Ýng có xu h°Ûng ánh giá th¥p nhïng gì ©n chéa bên trong. Sharipo nói : Tôi thñc sñ muÑn nói r±ng Nhìn xem, tôi s½ nói vÛi b¡n mÍi iÁu tôi bi¿t vÁ ho¡t Ùng cça hÇ thÑng này và th­m chí có thà ­p vá não b¡n ra mà nhÓi nhét vào. Bßi vì sñ th­t là b¡n không thà dña vào nhïng thông tin Ùc quyÁn trong thÝi gian dài. CuÑi cùng, iÁu ¡t °ãc là nhïng gì khi¿n b¡n trß thành mÙt Ñi thç c¡nh tranh m¡nh h¡n trong mÙt cuÙc ua lành m¡nh. Cách b¡n qu£n lý và trao Õi thông tin và cách b¡n hÍc hÏi nh° công ty nÍ chÉ là nhïng lãi th¿ v)nh cíu cça riêng b¡n.

Ñi vÛi ph¡m vi quÑc gia cing v­y. Mason nói T¥t c£ nhïng gì tôi có thà nói là hãy mß cía thË tr°Ýng, c¡ hÙi à b¡n trß thành n¡n nhân cça nhïng gì b¡n ngh) b¡n bi¿t không ít h¡n n¿u b¡n luôn ngn c£n nó. Hãy nhìn vào ngành ngân hàng ß Nh­t B£n. T¡i sao Nh­t B£n bË phá s£n vÁ m·t kù thu­t ? Bßi vì chính sách cça hÍ không thông thoáng. HÍ ã trß thành n¡n nhân bßi chính nhïng gì hÍ ngh) hÍ bi¿t.

Th­t v­y, có mÙt sñ t°¡ng quan trñc ti¿p giïa chính sách mß cía nÁn kinh t¿ cça mÙt n°Ûc và méc sÑng cça ng°Ýi dân n°Ûc ó. MÙt nghiên céu °ãc thñc hiÇn bßi nhà kinh t¿ Jeffrey Sachs và ViÇn phát triÃn quÑc t¿ Harvard ã cho th¥y chính sách mß cía là lña chÍn sÑ mÙt à phát triÃn. Sachs cho bi¿t, các nÁn kinh t¿ mß ã tng tr°ßng vÛi tÑc Ù nhanh h¡n 1,2%/nm so vÛi các nÁn kinh t¿ óng, và có thà kiÃm soát °ãc t¥t c£ mÍi thé bßi chính sách kinh t¿ càng thông thoáng bao nhiêu thì méc Ù hÙi nh­p cao b¥y nhiêu trong th¿ giÛi cça nhïng ý t°ßng, thË tr°Ýng, công nghÇ và c£i cách qu£n lý ngày nay.

Khi tôi ¿n thm tÉnh Cát Lâm ß phía b¯c Trung QuÑc, n¡i ang diÅn ra b§u cí hÙi Óng nhân dân c¥p Ëa ph°¡ng, mÙt trong nhïng ngôi làng tôi ¿n thm là Khai An, ß ó chúng tôi có thà quan sát nhiÁu ng°Ýi dân trong làng sÑng trong các cn nhà cça hÍ. Ph§n lÛn chúng Áu là nhïng mái nhà ba gian. Gian thé nh¥t là mÙt túp lÁu xây b±ng g¡ch bùn, ng°Ýi dân sÑng trong nhïng cn nhà kiÃu này d°Ûi thÝi Mao chç tËch. Gian thé hai có c¥u trúc khá h¡n, °ãc xây b±ng g¡ch Ï và ó là d°Ûi thÝi ·ng TiÃu Bình. Và gian thé ba luôn luôn là gian mÛi nh¥t, °ãc xây b±ng g¡ch tr¯ng, cía tr°Ûc °ãc s¡n màu rñc rá, nó °ãc xây d°Ûi thÝi Giang Tr¡ch Dân. B¡n có thà dÅ dàng nh­n th¥y, Trung QuÑc càng mß cía bao nhiêu thì Ù dài m×i cn nhà cça ng°Ýi dân l¡i lÛn thêm b¥y nhiêu.

Trong t°¡ng lai, lãi ích cça mÙt nÁn kinh t¿ mß s½ tng lên g¥p bÙi, bßi vì trong k÷ nguyên cça toàn c§u hoá, ki¿n théc là chìa khóa tng tr°ßng kinh t¿ và n¿u b¡n cé kh° kh° mÙt nÁn kinh t¿ óng, të chÑi nhïng bÙ não thông minh nh¥t th¿ giÛi và nhïng công nghÇ tÑt nh¥t th¿ giÛi, b¡n s½ bË tåt h­u mÙt cách nhanh chóng. ó chính là lý do t¡i sao nhïng xã hÙi càng thông thoáng, Ù l°ãng, sáng t¡o và dÅ thích éng s½ dÅ dàng ti¿n tÛi toàn c§u hoá, trong khi mÙt xã hÙi cÕ hç, céng nh¯c, máy móc, ích k÷, không thích éng vÛi chính sách mß cía s½ r¡i vào b¿ t¯c.

Chuyên gia AnnaLee Saxenian, tr°Ýng ¡i hÍc California ß Berkeley ã ti¿n hành mÙt nghiên céu nhan Á Lãi th¿ khu vñc . Nghiên céu này gi£i thích t¡i sao Silicon Valey trß nên r¥t ·c biÇt. Bà k¿t lu­n, nhïng iÁu ã làm cho Silicon Valley trß nên Ùc nh¥t vô nhË chính là nhïng biên giÛi mß cía mÙt cách tuyÇt Ñi bên c¡nh các công ty công nghÇ và cÙng Óng các nhà §u t° cho vay vÑn, cÙng Óng ngân hàng, cÙng Óng các tr°Ýng ¡i hÍc nghiên céu và chính quyÁn Ëa ph°¡ng. Bà ã chÉ ra r±ng, Silicon Valley bên bÝ biÃn ông, tuy¿n °Ýng 128 ß Boston luôn luôn i sau Silicon Valley thñc sñ bßi vì tuy¿n °Ýng 128 có °u th¿ bßi sñ bí ©n vÁ nÁn vn hoá và kh£ nng tñ cung tñ c¥p cça các công ty và sñ ác c£m rçi ro giïa c£ doanh nghiÇp và các cÙng Óng tài chính.

MÙt vài quÑc gia nhÏ cing ang nh­n ra nhïng lãi ích cça viÇc mß cía. TÝ B°u iÇn Washington ngày 17/10/1997 °a tin, trong khi hiÇn t°ãng di c° ang trß nên nóng bÏng giïa hai phái b£o thç và tñ do ß Mù, các n°Ûc khác ã quy¿t Ënh không i theo v¿t xe Õ cça Mù vÁ viÇc này . ¡i sé Singapo t¡i Washington, Heng Chee Chan ã ti¿t lÙ mÙt chính sách nh±m thu hút dân nh­p c° sang Singapo, hÑi thúc hÍ i vÁ phía Tây, i càng xa càng tÑt, cho ¿n khi g·p châu Á . VË ¡i sé ã nói Chúng tôi nh­n ra r±ng chúng tôi c§n nhiÁu ng°Ýi h¡n à óng góp vào hình £nh cça mÙt thành phÑ thông minh, mÙt thành phÑ cça t°¡ng lai. Ý t°ßng thu hút dân nh­p c° xu¥t phát të mÙt cuÙc iÁu tra các xã hÙi thËnh v°ãng, nh° Mù và Anh, nhïng n°Ûc giàu có nhÝ chính sách mß cía và a d¡ng cça mình.

Chúng tôi nh­n ra r±ng các xã hÙi mß cía v«n duy trì °ãc sñ sáng t¡o và phát triÃn. Do ó, Singapo ang nghiên céu ph°¡ng pháp thå tinh chéo trong l)nh vñc công nghÇ thông tin, c¡ khí, y t¿, nghiên céu và phát triÃn cing nh° l)nh vñc ngân hàng.

Bà cho bi¿t B¡n s½ luôn th¥y sñ tng tr°ßng Õn Ënh ß các n°Ûc này. ó cing chính là lý do khi¿n Singapo luôn tñ tin trong l)nh vñc tuyÃn dång. Ch°¡ng trình tuyÃn dång lao Ùng cça Singapo, vÛi tên gÍi là Hãy ¿n vÛi Singapo ã thu hút °ãc r¥t nhiÁu thanh niên tr» të châu Âu và Ôxtrâylia. ¡i sé Singapo còn cho bi¿t, hiÇn nay, l°¡ng tr£ cho lao Ùng t¡i Singapo khá cao và t°¡ng Ñi c¡nh tranh vÛi Silicon Valley, và vâng, Singapo có Brooklyn Bagels (Tuy nhiên, Singapo v«n còn ch­m, trong bÑi c£nh tñ do chính trË nh¥t Ënh c§n có Ã gìn giï chính sách mß cía trí tuÇ mà nó khao khát. Song, iÁu ó s½ thay Õi khi th¿ hÇ lãnh ¡o này vÁ v°Ýn).

B¡n s½ không nhïng thu hút °ãc nhiÁu ng°Ýi tài giÏi khi b¡n mß cía, mà còn chuyÃn giao °ãc nhiÁu công nghÇ mÛi hiÇn ¡i të qu§n thà iÇn tí. Khi mÙt n°Ûc áp dång méc thu¿ th¥p và các rào c£n th°¡ng m¡i, ¥y s½ là mÙt d¥u hiÇu r¥t quan trÍng Ñi vÛi qu§n thà iÇn tí, ·c biÇt Ñi vÛi các công ty a quÑc gia. Hãy nói b¡n là Xerox và b¡n ã quy¿t Ënh xây dñng mÙt nhà máy ß Braxin à s£n xu¥t máy photocopy. N¿u Braxin mß cía thË tr°Ýng máy photocopy và không cÑ g¯ng b£o hÙ các nhà máy s£n xu¥t cça mình, Xerox s½ có c¡ hÙi lÛn trong viÇc chuyÃn giao công nghÇ s£n xu¥t máy photocopy hàng §u th¿ giÛi sang nhà máy mÛi xây dñng bßi vì nó có thà bË c¡nh tranh trên thË tr°Ýng Braxin të b¥t cé n¡i nào trên th¿ giÛi, trong ó bao gÓm công nghÇ s£n xu¥t máy photocopy tÑt nh¥t cça Nh­t B£n và châu Âu. Tuy v­y, Xerox hiÃu r±ng Braxin có ý Ënh duy trì méc thu¿ cao à b£o hÙ ngành công nghiÇp s£n xu¥t máy photocopy trong n°Ûc, song s½ không ph£i chËu áp lñc nào khi l¯p ·t ph§n lÛn công nghÇ cça mình. T¡i sao l¡i th¿, khi nó chÉ ph£i c¡nh tranh vÛi nhïng chú chim non mÛi ra ràng, nhïng công ty °ãc b£o hÙ cça Braxin ? NhÝ ó, Braxin ã ch¥m dét °ãc nhïng tháng ngày làm n thua l×.

Câu chuyÇn này hoàn toàn th­t. Braxin và ài Loan có cùng méc thu nh­p bình quân §u ng°Ýi vào §u th­p niên 1980, vÛi r¥t nhiÁu công ty nÙi Ëa, vÑn §u t° dÓi dào, công nhân lành nghÁ và qu£n lý khâu trung gian °ãc ào t¡o tÑt. B£n thân m×i ng°Ýi Áu quy¿t Ënh gia nh­p giÛi kinh doanh iÇn tí quÑc t¿ trong mÙt con °Ýng lÛn và ·c biÇt là thË tr°Ýng ch¿ t¡o máy fax. Khó khn ß ch× nguÓn cça công nghÇ máy fax tÑt nh¥t Ñi vÛi c£ hai n°Ûc này nh° nhau, công ty Fujitsu Nh­t B£n. à b£o hÙ ngành s£n xu¥t máy fax còn non tr» trong n°Ûc, HÙi nghË Braxin nm 1988 ã °a ra mÙt méc thu¿ ph¡m vi rÙng Ñi vÛi các s£n ph©m iÇn tí, bao gÓm máy fax. NhÝ ó, không ai °ãc h°ßng °u tiên trong viÇc chuyÃn giao sang thË tr°Ýng Braxin vÛi công nghÇ ch¿ t¡o máy fax tÑt nh¥t. ài Loan thì l¡i áp dång méc thu¿ b±ng 0 và mß cía ch¥p nh­n c¡nh tranh Ñi vÛi nhïng Ñi thç có thà s£n xu¥t máy fax tÑt nh¥t. Theo mÙt nghiên céu cça Ngân hàng th¿ giÛi, nm 1994, ài Loan là nhà s£n xu¥t máy fax hàng §u trên th¿ giÛi, trong khi chi phí s£n xu¥t máy fax cça Braxin cao h¡n nhiÁu so vÛi méc bình quân cça th¿ giÛi và th­m chí còn éng trên bÝ vñc phá s£n. Vào nm 1995, HÙi nghË Braxin ã chính théc bãi bÏ thu¿ Ñi vÛi máy fax và quy¿t Ënh c¡nh tranh trên thË tr°Ýng mß.

QuÑc gia k¿t b¡n nh° th¿ nào?

Bây giÝ, chúng ta ã chuyÃn të mÙt th¿ giÛi mà ß ó t¥t c£ mÍi ng°Ýi Áu muÑn i mÙt mình n¡i mà chç ngh)a cá nhân là hình m«u vai trò iÁu hành và các công ty hÙi nh­p theo ngành dÍc ho¡t Ùng theo mô hình tñ trË, sang mÙt th¿ giÛi mà ß ó b¡n không thà tÓn t¡i n¿u nh° b¡n không có Óng minh, n¡i mà ng°Ýi sáng l­p liên minh Churchillian óng vai trò iÁu hành và chÉ có các công ty liên minh theo chiÁu ngang mÛi ho¡t Ùng theo mô hình tñ trË.

Trong mÙt nÁn kinh t¿ toàn c§u, b¡n không thà tÓn t¡i trong mÙt ngành s£n xu¥t nh¥t Ënh trë khi b¡n có thà c¡nh tranh vÛi toàn th¿ giÛi và b¡n không thà làm °ãc iÁu này mà không có Óng minh. iÁu này có thà dÅ dàng nh­n th¥y. Trong mÙt sÑ ngành s£n xu¥t, nh° ch¥t bán d«n, vi trå, viÅn thông và thuÑc tân d°ãc, quy mô công nghÇ ã phát triÃn m¡nh tÛi méc mà ß ó ngay c£ các vË lãnh ¡o ngành s£n xu¥t này không thà huy Ùng nguÓn lñc b±ng n× lñc chÉ cça riêng R&D do chi phí quá lÛn mà k¿t qu£ l¡i không ch¯c ch¯n và quan trÍng là séc sÑng cça s£n ph©m ng¯n , Stephen J.Kobrin, chuyên gia toàn c§u hoá tr°Ýng Wharton kh³ng Ënh. Thêm vào ó, l°ãng ki¿n théc khoa hÍc và kù thu­t òi hÏi à làm ra nhïng s£n ph©m phéc t¡p trong th¿ giÛi ngày nay yêu c§u các hãng ch¿ t¡o c§n ph£i góp chung nguÓn lñc. CuÑi cùng, cách duy nh¥t à các hãng này có thà khôi phåc nguÓn §u t° khÕng lÓ trong viÇc nghiên céu và phát triÃn là thông qua bán hàng không chÉ trên thË tr°Ýng nÙi Ëa quá nhÏ h¹p mà ph£i v°¡n ra toàn c§u và iÁu này cing òi hÏi sñ liên k¿t.

Liên minh không ph£i là sát nh­p. B£n thân chúng v«n là hai công ty riêng biÇt, song nh¥t trí cùng làm viÇc theo mÙt thà théc vô cùng thân m­t. iÁu này s½ làm tng séc ép Ñi vÛi liên minh. Kobrin k¿t lu­n ây là mÙt trong nhïng ·c iÃm cça k÷ nguyên toàn c§u hoá , ây không chÉ là mÙt iÁu mÛi m» vÁ méc Ù mà cing mÛi m» vÁ thà lo¡i. ây là mÙt trong nhïng ·c iÃm k¿t nÑi th¿ giÛi và thúc ©y quá trình toàn c§u hoá mà theo cách ngh) cça nhiÁu ng°Ýi quá trình này không ph£i lúc nào cing rõ ràng.

Có mÙt n¡i mà hiÇu qu£ cça liên minh có thà nh­n th¥y dÅ dàng nh¥t là trong ngành hàng không. Hãy chú ý tÛi qu£ng cáo cça Liên minh ngôi sao Star Alliance ây là mÙt liên minh gÓm 6 hãng hàng không, à ·t ch× trên chuy¿n bay cça mÙt hãng khác, thông qua viÇc chia s» mã ·t tr°Ûc và °u tiên cho ch°¡ng trình bay cça mÙt hãng khác. iÁu này giúp cho các hãng thành viên, b±ng cách tham gia, có thà giÛi thiÇu cho khách hàng cça mình i du lËch ß b¥t cé âu trên th¿ giÛi. HÍ hiÃu r±ng trong th¿ giÛi ngày nay hÍ hoàn toàn có ç kh£ nng à yêu c§u nhïng dËch vå kiÃu nh° th¿, song hÍ chÉ có thà làm °ãc iÁu này thông qua mÙt liên minh, bßi vì không ai trong sÑ hÍ có thà i kh¯p th¿ giÛi mÙt mình. Qu£ng cáo này cho th¥y hình £nh mÙt chi¿c máy bay dài, ph§n §u cça nó là Mù, khoang tr°Ûc là Canada, khoang giïa là SAS, Varig và Thai Airway và ph§n uôi là Lufthansa bên c¡nh dòng chï Star Alliance : M¡ng l°Ûi hàng không toàn c§u .

Compaq, thông qua viÇc gi£ m¡o mÙt công ty chi¿n l°ãc vÛi Intel trß thành các nhà s£n xu¥t nhÏ và vÛi Microsoft cung c¥p hÇ thÑng iÁu hành Windows và ph§n mÁm, có thà ngay l­p téc ti¿p c­n °ãc vÛi nhïng công nghÇ tiên ti¿n mÛi nh¥t trong c£ hai l)nh vñc bán d«n và hÇ thÑng iÁu hành cça m×i th¿ hÇ máy tính mÛi. Theo báo cáo th°Ýng niên nm 1997 cça Compaq, ngày càng có nhiÁu khách hàng nh­n ra r±ng máy tính tÑt nh¥t °ãc s£n xu¥t bßi công ty có nhïng Ñi tác tÑt nh¥t. Công ty ó là Compaq . Forbes ã có l§n d«n lÝi mÙt nhà t° v¥n mô t£ mÑi quan hÇ giïa Andy Grove cça Intel và Eckhard Pfeiffer cça Compaq nh° th¿ này Të miÇng cça Andy tÛi tai cça Eckhard. ây g§n nh° là mÙt cuÙc hôn phÑi .

Không ai th¯c m¯c gì vÁ thông tin tÝ Nhà kinh t¿ (The Economist) ra ngày 4/4/1998 cho r±ng, kho£ng 32.000 liên minh kinh donah mÛi ã °ãc thành l­p trên toàn th¿ giÛi trong vòng 3 nm qua, 3/4 trong sÑ này t­p trung ß khu vñc biên giÛi.

Công ty nh° th¿ nào, ¥t n°Ûc nh° th¿ ó. VÁ m·t an ninh kinh t¿, Mù luôn luôn c§n các liên minh trong v°¡ng quÑc kinh t¿ quÑc t¿ cça mình. Chúng ta ch°a tëng sÑng trên hoang £o mÙt mình. Chúng ta chÉ c§n có thêm nhiÁu liên minh d°Ûi nhiÁu cách và nhiÁu thÝi gian. Tôi không thà t°ßng t°ãng °ãc r±ng cách ây 20 hay 25 nm, nhïng ng°Ýi tiÁn nhiÇm cça tôi ch¯c h³n ph£i lo l¯ng l¯m vÁ sñ khçng ho£ng kinh t¿ ß Thái Lan hay Inônêxia, th­m chí là Hàn QuÑc. B¡n lo cho Anh, lo cho Nh­t, song ëng lo cho Thái Lan. Tuy nhiên, ngày càng có nhiÁu n°Ûc trß thành mÙt ph§n cça nhïng gì vì måc ích xem xét nÁn kinh t¿ toàn c§u. Ho¡t Ùng cça hÍ có thà £nh h°ßng tÛi n°Ûc chúng ta và có thà làm m¥t nhiÁu thÝi gian và nng l°ãng cça tôi à gi£i quy¿t hàng lo¡t v¥n Á này. BÙ tr°ßng Tài chính Mù Robert Rubin cho hay.

Và m·t an ninh quÑc gia, chúng ta có thà nh­n th¥y các áp lñc t°¡ng tñ khi tìm ki¿m Ñi tác và liên minh. Ñi vÛi mÙt thé, vÛi sñ v¯ng m·t cça mÙt cuÙc Chi¿n tranh l¡nh chi¿m l)nh t¥t c£, vÛi mÙt k» thù e do¡ t¥t c£, không mÙt n°Ûc nào muÑn tr£ mÙt giá quá ¯t b±ng máu ho·c là b±ng & . à ánh tr£ l¡i bÍn Ãu gi£ - m·c cho chúng thñc sñ nguy hiÃm. Th­m chí khi mÙt Saddam Hussein lên ngôi, e do¡ các n°Ûc d§u mÏ và tung ra vi khí hu÷ diÇt hàng lo¡t, chính quyÁn cça ông Bush ph£i m¥t 6 tháng à tìm ki¿m liên minh chÑng l¡i viÇc này, ¡n gi£n không chÉ Ã Ñi phó vÛi Saddam mà quan trÍng h¡n là à tr£ giá.

Tuy nhiên, bên c¡nh viÇc c§n có thêm nhiÁu liên minh à Ñi phó vÛi nhïng k» x¥u, v«n có r¥t nhiÁu v¥n Á xung quanh viÇc v°ãt ph¡m vi quÑc gia ang e do¡ mÙt th¿ giÛi không có biên giÛi. Chúng chÉ có thà °ãc nh¯c ¿n mÙt cách hiÇu qu£ b±ng các nhóm bang cùng làm viÇc vÛi nhau chÑng l¡i k» thù ngo¡i bang, b¥t kà chúng là k» chúng khçng bÑ, Mafia, nhïng k» ch¿ t¡o vi khí hay là thiên tai nh° El Nino.

Ch³ng h¡n, të vài nm nay, Mù ã cÑ g¯ng mua chuÙc mÙt chính quyÁn non tr» cça Nga à h¡n ch¿ doanh sÑ bán ra vi khí h¡t nhân và công nghÇ ch¿ t¡o tên lía sang Iran cça các công ty t° nhân Nga. Trong hÇ thÑng Chi¿n tranh l¡nh, Mù không lo l¯ng mÙt chút nào vÁ các công ty t° nhân ho¡t Ùng trên l)nh vñc cça hÍ. Tuy nhiên, không có iÁu gì t°¡ng tñ nh° v­y. ChÉ có nhïng cánh tay chính théc cça Nga có thà bË c£n trß bßi nhïng cánh tay chính théc cça Mù chuyÃn giao ho·c các ph°¡ng tiÇn liên bang khác. Song, iÁu này cing không ¡n gi£n chút nào. Các nhà s£n xu¥t cánh tay cça Nga hiÇn ang chéng tÏ mình sñ thÑng trË cça mình chÉ vì tiÁn. B£n thân Mù thì không thà áp dång b¥t cé h¡n ch¿ nào Ñi vÛi các công ty t° nhân cça Nga. Thay vào ó, Mù ph£i sí dång t¥t c£ các lo¡i cà rÑt và g­y mà ph£i °ãc k¿t hãp bßi Washington, v½ lên ß châu Âu, Israel và các công ty t° nhân. Th­t v­y, trong tr°Ýng hãp nhïng cánh tay cça Nga chuyÃn giao cho Iran, chính quyÁn cça ông Clinton ph£i i r¥t xa à áp lÇnh trëng ph¡t kinh t¿ Ñi vÛi sñ v°ãt tuy¿n cça Nga và hai viÇn kù thu­t và cÑ lôi kéo châu Âu làm theo mình bßi vì các chuyên gia Nga t¡i hai viÇn kù thu­t này Áu bË nghi ngÝ có c¥u k¿t vÛi Iran và chính phç Nga s½ không ho·c không thà làm gì °ãc. Trong thÝi kó Chi¿n tranh l¡nh, Mù có thà cho dëng ngay nhïng hình théc chuyÃn giao t°¡ng tñ nh° v­y do chÉ có riêng Mù là ng°Ýi solo. Ngày nay, Mù chÉ có thà cho dëng viÇc chuyÃn giao b±ng cách làm mÙt nh¡c tr°ßng cça dàn nh¡c.

ó chính là lý do t¡i sao trong hÇ thÑng toàn c§u hoá, thí thách lÛn nh¥t Ñi vÛi các vË lãnh ¡o Mù là ph£i bi¿t lña chÍn nhïng v¥n Á nào nó có thà tñ gi£i quy¿t vÛi sñ trã giúp cça lñc l°ãng quÑc phòng liên bang và v¥n Á nào chÉ có thà gi£i quy¿t °ãc n¿u có liên minh.

Chç tËch Monsanto, Robert Shapiro có l§n nói vÛi tôi vÁ cách théc công ty cça ông v°ãt qua thí thách nh° th¿ nào. ây là mÙt v¥n Á lÛn Ñi vÛi Monsanto bßi công ty này chuyên phát triÃn các h¡t giÑng mÛi tinh vi mà thË tr°Ýng chính là nông dân, song cing c§n ph£i liên hÇ ch·t ch½ vÛi các công ty lÛn ho¡t Ùng trong l)nh vñc nông nghiÇp nh° là Cargill à £m b£o r±ng Cargill s½ giúp xác Ënh sñ Ùc áo cça các s£n ph©m cça Monsanto và sau ó chÉ Ënh ra mÙt lo¡i cây giá trË cao h¡n à trÓng vÛi các giÑng mÛi này. Cargill và Monsanto ph£i bi¿t ích xác lo¡i h¡t giÑng nào có giá trË cao trên thË tr°Ýng th¿ giÛi giúp Monsanto nh­n °ãc gi£i th°ßng ti¿n bÙ khoa hÍc. Trong viÇc mô t£ lo¡i liên minh này, bÙc lÙ cça Shapiro cing giÑng nh° TÕng thÑng Mù khi ông cÑ g¯ng tìm hiÃu xem châu Mù b±ng cách nào có thà v°ãt qua khó khn ho·c liÇu có sñ trã giúp cça liên minh nào không khi Ñi phó vÛi Ir¯c. Shapiro nói: Th¿ giÛi liên minh mÛi này term incognita. T¥t c£ mÍi ng°Ýi Áu có mÙt hình m«u trong §u song không ai bi¿t làm th¿ nào à cho nó ho¡t Ùng: Làm th¿ nào à cân b±ng giïa quyÁn lãi và tính t° lãi, nhïng thành công tr°Ûc m¯t và lâu dài ?. B¡n có nhïng iÃm chung ß ch× nào và ch× nào b¡n thñc sñ muÑn b£o vÇ cá tính riêng biÇt ? Chúng tôi bi¿t cách liên k¿t trong kinh doanh, song liên minh giïa các Ñi tác ngang b±ng nhau thì l¡i khác. Tôi ph£i hiÃu rõ kh£ nng cça b¡n à cân nh¯c b¡n trß thành mÙt Ñi tác quan trÍng trong cuÙc Ýi tôi. Và thí thách thñc sñ là b¡n không chÉ ang có mÙt liên minh duy nh¥t. B¡n ang có vô sÑ cái t°¡ng tñ n¿u b¡n ang c¡nh tranh trên thË tr°Ýng th¿ giÛi. Và khi ó nó s½ cho b¡n bi¿t làm th¿ nào tôi cân b±ng °ãc các y¿u tÑ giïa b¡n và tôi, giïa b¡n và Fred, giïa Fred và tôi ? iÁu này qu£ thñc r¥t phéc t¡p.

Các nhà lãnh ¡o có n¯m b¯t °ãc tình th¿?

Vài nm tr°Ûc, tôi ã có dËp phÏng v¥n vË lãnh ¡o cça mÙt công ty Ar­p, và trong buÕi phÏng v¥n, tôi ã có lÝi khen ngãi ông ta vÁ viÇc công ty ánh giá tín dång cça Moody ã ánh giá l¡i n°Ûc cça ông và nâng công viÇc ánh giá tín dång të d°Ûi méc §u t° lên ¿n méc §u t°. VË lãnh ¡o Ar­p này ã c£m ¡n tôi vì lÝi chúc mëng và sau ó quay sang mÙt ng°Ýi t° v¥n ngÓi bên c¡nh ông ta và hÏi b±ng ti¿ng Ar­p: Moody là cái gì th¿ ?

Qu£n lý luôn luôn là mÙt v¥n Á lÛn, song trong hoàn c£nh phéc t¡p h¡n và mÙt hÇ thÑng nhanh nh¡y h¡n, qu£n lý và lãnh ¡o chÉ quan trÍng h¡n chút xíu. Khi tôi nhìn vào mÙt ¥t n°Ûc ho·c mÙt công ty, tôi s½ hÏi, Ông chç có bi¿t xí lý thông tin chéng khoán không, Anh ta hay cô ta có thà tÕng hãp sáu iÁu c§n thi¿t thành mÙt không, Anh ta hay cô ta có hiÃu ba iÁu dân chç hoá không và cuÑi cùng là Làm th¿ nào à t­n dång lãi th¿ cça chúng ? Bßi vì n¿u b¡n không thà nhìn ra th¿ giÛi và b¡n không thà nhìn th¥y sñ tác Ùng l«n nhau ang hình thành nên th¿ giÛi, ch¯c ch¯n b¡n s½ không thà chi¿n l°ãc hoá th¿ giÛi.

Craig Barrell, Chç tËch t­p oàn Intel có l§n nói vÛi tôi: Chúng tôi là nhà §u t° lÛn nh¥t t¡i Ireland và tôi tin ch¯c cing là ông chç lÛn nh¥t. Chúng tôi quy¿t Ënh §u t° vào ây bßi vì Ireland là mÙt ¥t n°Ûc çng hÙ viÇc kinh doanh, vÛi mÙt c¡ sß h¡ t§ng giáo dåc tÑt, có thà dÅ dàng di chuyÃn mÍi thé vào ho·c ra khÏi ¥t n°Ûc và có thà dÅ dàng làm viÇc vÛi chính phç. Tôi s½ §u t° và Ireland tr°Ûc éc hay Pháp. Pháp là quÑc gia trên th¿ giÛi ã c¥m sí dång m­t mã Ñi vÛi th°¡ng m¡i Internet. Barrell cho bi¿t Công nghÇ m­t mã, công nghÇ mà Intel hiÇn ang °a vào bÙ vi xí lý cça mình bË phê phán là ngn không cho tÙi ph¡m n c¯p sÑ th» tín dång và các dï liÇu cá nhân khác. Pháp là quÑc gia duy nh¥t trên th¿ giÛi mà ß ó chúng ta không thà ti¿p nh­n ¡n hàng të phía khách hàng qua Internet bßi chúng ta không °ãc phép sí dång công nghÇ m­t mã . Tôi ã tëng ¿n Paris à giÛi thiÇu mÙt sÑ s£n ph©m mÛi cça Intel và chúng tôi ã g·p mÙt iÁu ·c biÇt, ó là chính phç Pháp ã ra lÇnh không ti¿p khách trong vòng 24 giÝ ¡n gi£n chÉ Ã t­p trung vào sñ kiÇn marketing công nghÇ m­t mã cça chúng tôi.

Ph§n lÛn các n°Ûc trên th¿ giÛi s½ sã hãi khi bi¿t r±ng ng°Ýi éng §u Intel ang ngh) r±ng hÍ ang lÇch h°Ûng kinh doanh. Pháp cho r±ng Intel ang lÇch h°Ûng. Barrell nói: B¡n ·t mình vào mÙt lu­t lÇ ngÑc ngh¿ch là c¥m sí dång m­t mã - m­t mã là thé b¡n có thà t£i vÁ trên Internet, nh° v­y vô hình chung b¡n ã c£n trß sñ tng tr°ßng cça ngành th°¡ng m¡i và cça chính nÁn kinh t¿ n°Ûc b¡n. Ho·c là b¡n cho phép tôi sí dång công nghÇ m­t mã ho·c là tôi s½ ra i .

CuÑi th­p niên 80, Intel ang chç trì mÙt cuÙc hÍp nh±m qu£ng bá s£n ph©m cça mình trên toàn châu Âu, công ty này ã quy¿t Ënh bÏ vÑn §u t° vào âu và tìm hiÃu xem n°Ûc nào thích hãp và n°Ûc nào không. Ng°Ýi éng §u c¡ quan marketing cho Intel t¡i châu Âu ã xu¥t hiÇn t¡i cuÙc hÍp vÛi b£n Ó châu Âu trên tay - chÉ có ông này mÛi có thà c¯t Pháp ra khÏi b£n Ó marketing vÛi mÙt chi¿c dao c¡o.

N¿u Pháp là mÙt cái kho, tôi s½ bán nó.

Tên hiÇu cça mÙt quÑc gia?

Trong th¿ giÛi toàn c§u hoá hiÇn nay, mÙt công ty toàn c§u lÛn m¡nh và mÙt ¥t n°Ûc hùng m¡nh Áu c§n ph£i có nhïng nhãn hiÇu tÑt à có thà thu hút và giï khách cing nh° các nhà §u t°. Th¿ nào là mÙt nhãn hiÇu ?. Nm 1997, mÙt nhóm thuÙc công ty t° v¥n MeKinsey ã Ënh ngh)a trong tÝ báo cça công ty nh° sau: MÙt cái tên s½ trß thành mÙt nhãn hiÇu khi ng°Ýi tiêu dùng k¿t hãp nó vÛi nhïng lãi nhu­n có thà ho·c không thà sÝ mó °ãc hay là ng°Ýi tiêu dùng có °ãc mÙt cái gì ó të s£n ph©m ho·c dËch vå. Do sñ k¿t hãp này ngày càng tng, sñ trung thành và sñ sµn sàng cça ng°Ýi tiêu dùng Ñi vÛi viÇc tr£ giá cao h¡n cho chính s£n ph©m và dËch vå ó cing tng lên& à xây dñng sñ hãp lý cça nhãn hiÇu, mÙt công ty c§n ph£i làm 2 iÁu, thé nh¥t là phân biÇt s£n ph©m cça mình vÛi các s£n ph©m khác trên thË tr°Ýng, thé hai là s¯p x¿p nhïng iÁu c§n Á c­p ¿n trong ph§n qu£ng cáo s£n ph©m và marketing chúng theo úng b£n ch¥t. Sau ó, mÙt mÑi liên hÇ °ãc thi¿t l­p giïa nhãn hiÇu cça khách hàng& Khi viÇc nh­n bi¿t ngày càng rõ rÇt, ó s½ trß thành mÙt nhãn hiÇu .

Hay nói cách khác, Ã xây dñng mÙt nhãn hiÇu tÑt, mÙt công ty ph£i t­p trung vào viÇc xem xét xem séc m¡nh ·c biÇt cça s£n ph©m thích hãp ¿n méc nào và chúng có khác biÇt nhiÁu không so vÛi các s£n ph©m cùng lo¡i khác. Compaq ã bË m¯c vào mÙt v¥n Á ch¡y ua nhãn hiÇu nghiêm trÍng vào giïa th­p niên 90 khi không t¡o l­p °ãc th°¡ng hiÇu cho s£n ph©m cça mình và bË ánh b¡i bßi Ñi tác trong cùng liên minh là Intel và Microsoft. Ng°Ýi tiêu dùng s½ không quan tâm nhiÁu nïa ¿n cái hÙp, m·c cho nó mang nhãn hiÇu Dell, Gateway, HP, IBM hay là Compaq. T¥t c£ nhïng iÁu khách hàng quan tâm là liÇu máy tính cça hÍ có bÙ vi xí lý cça Intel không và có ho¡t Ùng theo hÇ iÁu hành và ph§n mÁm Windows không. Không ai th¯c m¯c gì khi các nhà iÁu hành Compaq b¯t §u phàn nàn: Chúng tôi mÇt mÏi khi làm nhà phân phÑi cho Andy Grove .

MÙt lý do khi¿n Compaq th¥t b¡i trong viÇc thi¿t l­p th°¡ng hiÇu do tác Ùng cça Intel và Microsoft là công ty này chÉ ánh giá mình trên mÙt ph°¡ng diÇn nhÏ h¹p và các ch°¡ng trình qu£ng cáo cça Compaq Áu chéng tÏ iÁu này. Theo cách nhìn nh­n cça mình, Compaq ¡n thu§n là mÙt công ty ch¿ t¡o, mÙt nhà s£n xu¥t và mÙt nhà marketing máy tính. Công ty này s£n xu¥t ra nhiÁu th¿ hÇ máy tính có ch¥t l°ãng và các ch°¡ng trình qu£ng cáo chÉ h¡n chút ít so vÛi hình £nh cça nhïng chi¿c màn hình, máy tính xách tay và máy chç. Tháng 6/1998, sau khi Compaq giành °ãc TÕng công ty thi¿t bË kù thu­t sÑ, nó b¯t §u thñc hiÇn mÙt chi¿n dËch toàn c§u mÛi nh±m làm mÛi th°¡ng hiÇu. Chi¿n l°ãc này là t¡o dñng mÙt mÑi liên hÇ r±ng buÙc thñc sñ giïa Compaq và khách hàng, të nhïng khách hàng mua màn hình nhÏ nh¥t tÛi nhïng t­p oàn lÛn nh¥t, th­m chí mang t§m cá chính phç. Compaq ã thñc hiÇn chi¿n l°ãc này theo ba cách. MÙt là, b±ng cách thay Õi ph°¡ng théc giao hàng. Công ty này luôn luôn bán hàng thông qua các ¡i lý bán l» và nhïng ng°Ýi bán l¡i c¥p ba. Do ó, công ty không có mÑi liên hÇ trñc ti¿p vÛi ph§n lÛn nhïng khách hàng cça mình. Công ty ã quy¿t Ënh thay Õi b±ng mÙt chi¿n l°ãc phân phÑi nhiÁu c¥p cho phép công ty bán hàng qua iÇn tho¡i và qua Internet nh±m xây dñng mÑi liên hÇ trñc ti¿p vÛi khách hàng. Hai là, công ty cho xây dñng phòng h× trã dËch vå kù thu­t cho khách hàng à b¥t cé ai sí dång máy tính Compaq Áu có thà gÍi ¿n b¥t cé lúc nào, të b¥t cé n¡i âu và vÛi b¥t cé v¥n Á gì, chÉ c§n liên quan ¿n máy tính, ph§n mÁm ho·c ô chï trong tÝ New York Times Chç nh­t.

CuÑi cùng, Compaq ã thi¿t k¿ l¡i các ch°¡ng trình qu£ng cáo nh±m qu£ng bá hình £nh mÛi thông qua viÇc phát hành các tÝ r¡i gãi nên c£m giác cça mÙt Ñi tác h¡n là ¡n thu§n tr°ng bày s£n ph©m. Compaq ã mua h³n mÙt ch× dài 12 trang trên tÝ The Wall Street Journal à giÛi thiÇu th°¡ng hiÇu mÛi và ph§n giÛi thiÇu này không bao gÓm hình £nh cça mÙt chi¿c máy tính. Thay vào ó, ph§n giÛi thiÇu có nhïng hình £nh, giÑng nh° trên trang cuÑi vÛi hai em bé i d¡o trong rëng, tay trong tay, phía trên là dòng chï: Compaq. Câu tr£ lÝi tÑt nh¥t .

Ta hãy cùng ngh) vÁ hình £nh này: không ph£i máy tính tÑt nh¥t, song là câu tr£ lÝi tÑt nh¥t. Earl Mason nói: Chúng tôi ã t¡o l­p °ãc hình £nh cça mình d°Ûi nhãn hiÇu Compaq nh±m làm m¡nh lên nhãn hiÇu Compaq .

Ngày nay, các quÑc gia Áu ph£i Ñi m·t vÛi nhïng thí thách t°¡ng tñ Ñi vÛi khách hàng cça mình trên thË tr°Ýng chung th¿ giÛi nhïng thành viên cça qu§n thà iÇn tí. Các n°Ûc chÉ sí dång th°¡ng hiÇu trong l)nh vñc du lËch. Tuy nhiên, iÁu này không ç. Vì chúng ta ang sÑng trong mÙt th¿ giÛi mà ß ó t¥t c£ mÍi ng°Ýi Áu có chung mÙt ph§n céng và mÍi ng°Ýi ang buÙc ph£i tìm ki¿m mÙt ph§n mÁm chung à làm viÇc vÛi chúng, nhãn hiÇu cça mÙt n°Ûc và mÑi liên hÇ ràng buÙc duy nh¥t có thà xây dñng vÛi các nhà §u t° n°Ûc ngoài s½ trß thành vô cùng quan trÍng. Hãy ngh) vÁ châu Âu sau khi Liên minh tiÁn tÇ châu Âu mÛi °ãc thành l­p. T¡i sao b¡n s½ lña chÍn xây dñng nhà máy ß Ý h¡n là ß Scotland ? Nó có thÃ Õ s­p vì thÝi ti¿t ho·c vì théc n ho·c vì sñ th­t là nhãn hiÇu cça Ý d°Ýng nh° gãi lên mÙt chút gì ó buÓn c°Ýi, phong cách và pizza ch³ng h¡n.

Warren Hoge, b¡n Óng nghiÇp cça tôi và cing là tÕng biên t­p tÝ New York Times trå sß t¡i London ã ghi l¡i °ãc nhïng n× lñc cça Anh trong viÇc làm mÛi th°¡ng hiÇu New Britain . Trong nhãn hiÇu mÛi Britain, vào ngày 12/11/1997, Hoge ã vi¿t: bên ngoài là c£nh ch¡i criket ß làng, uÑng trà và n bánh n°Ûng, lâu ài cça nhïng nam t°Ûc, nhïng ng°Ýi thích n thËt bò, cuÙc i sn gà gô tr¯ng trên nhïng cánh Óng phç §y cây th¡ch nam, nhïng ng°Ýi tham gia lÅ k÷ niÇm nào ó vÛi bÙ tóc gi£, bÙ qu§n áo bó và trên tay hân hoan lá cÝ tÕ quÑc. Bên trong là hình £nh cça công nghÇ viÅn thông, giao th°¡ng toàn c§u, công nghÇ thông tin, nhïng doanh nghiÇp kinh doanh Ùc l­p, nhïng ki¿n trúc ­m nét, nhïng qu£ng cáo táo b¡o, thÝi trang kinh dË, âm nh¡c thÝi th°ãng, nhïng hÙp êm,& nói mÙt cách ng¯n gÍn, ó là tuÕi tr», là sáng t¡o và theo mÙt ngôn ngï cça các vË lãnh ¡o cça ¥t n°Ûc này, ó là hiÇn ¡i & Phong cách hi¿u chi¿n ang °ãc £ng lao Ùng mÛi éng dång d°Ûi sñ t° v¥n cça Demos, mÙt trung tâm nghiên céu chính sách xã hÙi thân c­n vÛi ông Blair, chính trung tâm này tháng tr°Ûc ã gãi ý vÁ viÇc nên làm mÛi nhãn hiÇu Britain nh° mÙt trong nhïng ng°Ýi tiên phong h¡n là mÙt trong nhïng viÇn b£o tàng. Ông Tony Blair nói: Tôi tñ hào vÁ quá khé ¥t n°Ûc tôi nh°ng cing không muÑn sÑng ß ó. Vn phòng du lËch cça Chính phç Anh ã l¥y câu nói này làm logo khi quy¿t Ënh thay Õi logo cho ¥t n°Ûc vào nm 1997, të Hãy làm theo lu­t, Britannia thành Britannia l¡nh lùng&

Không chÉ làm mÛi th°¡ng hiÇu, mÙt ¥t n°Ûc cing có thà làm lu mÝ chính th°¡ng hiÇu cça mình. Vào th­p niên 90, Malaysia ã phát triÃn mÙt hình £nh th°¡ng hiÇu tuyÇt vÝi vÁ mÙt bang HÓi giáo a chçng tÙc vÛi hình £nh cuÙc cách m¡ng công nghÇ và làm cho tên gÍi Óng ngh)a vÛi công nghÇ thông tin, th­m chí cÑ xây dñng mÙt cái gì ó gÍi là thông tin Hành lang siêu công nghÇ (Technology Super Corridor), mÙt công viên công nghiÇp kù thu­t cao g§n Kuala Lumpur. Tuy nhiên, khi Óng tiÁn châu Á bË m¥t giá vào mùa hè nm 1997 và Thç t°Ûng Malaysia Mahathir ã có bài diÅn vn buÙc tÙi Jews, George Soros và c£ Phó thç t°Ûng Anwar Ibrahim vì âm m°u phá ho¡i nÁn kinh t¿, ông ta ã làm v¥y b©n nhãn hiÇu cça Công ty Malaysia và làm suy y¿u sñ tin t°ßng cça th¿ giÛi vào n°Ûc mình.

Ngày nay, m×i n°Ûc Áu có cách quan tâm ¿n th°¡ng hiÇu cça riêng mình và ngay c£ mÙt tên trÙm t§m th°Ýng nh¥t cing hiÃu iÁu ó, John Bussey, mÙt phóng viên cça tÝ The Wall Street Journal ã vi¿t mÙt câu chuyÇn r¥t hay vÁ nhïng chuyÇn hÍ bË b¯t cóc khi ang ngÓi trên xe t¯c xi vào mÙt êm ß thành phÑ Mêhicô. Gã c§m súng ch)a vào §u tôi vào mÙt êm thé b£y ß Mêhicô city ã phát hiÇn ra tôi làm viÇc cho mÙt tÝ báo. Chúng tôi ã ch¡y vòng quanh chi¿c t¯c xi trong mÙt giÝ Óng hÓ liÁn, m·t tôi úp xuÑng sàn xe, anh ta ã ngÓi lên §u tôi. MÙt k» Óng loã ã ngÓi xen vào giïa tôi và anh ta và cing ngÓi mÙt nía mông trên §u tôi.

Mày làm viÇc cho mÙt tÝ báo cça Mù ph£i không? gã c§m súng hÏi tôi mÙt l§n nïa.

Vâng, tôi ang i công tác ß Malaysia , tôi tr£ lÝi và tñ hÏi không bi¿t iÁu này là tin tÑt hay tin x¥u. Có l½ gã ta không thích nhà báo. Có l½ gã ta ghét ng°Ýi da tr¯ng.

°ãc rÓi, gã nói ti¿p, mày không °ãc vi¿t b¥t cé iÁu gì vÁ chuyÇn x£y ra êm nay ¥y nhé bßi nó s½ làm £nh h°ßng ¿n n°Ûc tao.

Không, ëng lo , tôi kh³ng Ënh vÛi tên c°Ûp ó chÉ là mÙt tÝ báo kinh doanh, chuyên vÁ chéng khoán và ch¯c ch¯n s½ không thà có mÙt câu chuyÇn t°¡ng tñ nh° th¿ này ß trên báo - chÉ ¡n gi£n là mÙt vå c°Ûp ß Mêhicô

N¿u Mêhicô là mÙt thË tr°Ýng chéng khoán, thì& .

Do ngày càng có nhiÁu ng°Ýi dân b¯t §u nh­n ra r±ng ¥t n°Ûc cça hÍ ch¯c ch¯n s½ lña chÍn sñ thËnh v°ãng, n¿u chính phç bi¿t °a ra các chính sách úng ¯n và ngày càng có nhiÁu ng°Ýi muÑn tìm hiÃu xem nhïng ng°Ýi khác sÑng th¿ nào, nh¥t là ß nhïng n°Ûc giàu có, hÍ s½ b¯t §u hÏi t¡i sao hÇ thÑng qu£n lý chính trË không lña chÍn sñ thËnh v°ãng. D°Ûi thÝi Chi¿n tranh l¡nh, nhiÁu quÑc gia có thà sÑng °ãc b¥t kà hÍ ang ß âu và b¥t kà hÍ là ai. Ai C­p là n°Ûc °ãc ánh giá cao trong thÝi kó Chi¿n tranh l¡nh bßi ¥t n°Ûc này là lñc l°ãng then chÑt ß Trung ông, giïa Mù và Liên bang Xô vi¿t ci và sau này là giïa các n°Ûc Ar­p và Israel. Không nhïng th¿, Ai C­p còn g¯n liÁn vÛi mÙt lËch sí v) ¡i và nhïng Kim tñ tháp bí ©n. Pháp cing °ãc ánh giá cao bßi kh£ nng và sñ sµn sàng tham chi¿n vào cuÙc chi¿n giïa Mù và Liên bang xô vi¿t và Pháp có mÙt lËch sí r¡ng rá áng nhÛ.

Trong thÝi kó toàn c§u hoá, viÇc b¡n là ng°Ýi n°Ûc nào không ph£i là mÙt v¥n Á lÛn. Và b¡n là ai cing không có gì quan trÍng. Trong khi các n°Ûc c§n °ãc khuy¿n khích trong viÇc b£o tÓn vn hoá và các di s£n vn hoá, các n°Ûc này l¡i không làm °ãc iÁu ó. iÁu quan trÍng bây giÝ là b¡n làm °ãc gì và iÁu ó phå thuÙc vào viÇc b¡n lña chÍn sñ thành công vÁ kinh t¿ luôn có sµn trong thÝi kó này.

Derek Shearer ã kà cho tôi nghe mÙt câu chuyÇn r¥t hay vÁ nhïng lña chÍn này. HÓi giïa th­p niên 1990, khi ông làm ¡i sé Mù t¡i Ph§n Lan, ông ã mang vã cùng i. Tên bà là Ruth Goldway, bà ã tëng là thË tr°ßng cça Santa Monica vào nhïng nm 80 và chËu trách nhiÇm vÁ viÇc hÓi sinh thË tr¥n nhÏ bé này. MÙt ngày nÍ, vË ¡i sé Shearer và vã cça ông i të Helsinki tÛi St. Petersburg, thành phÑ lÛn nh¥t n°Ûc Nga à g·p nhïng ng°Ýi ã xây dñng và phát triÃn thành phÑ này cùng vÛi tÕng lãnh sñ Mù ß ó. Shearer nói: ây là cuÙc hÍp m·t giïa phó trË tr°ßng thành phÑ St. Petersburg và ng°Ýi xây dñng nên thành phÑ này cùng mÙt sÑ vË quan chéc cça thành phÑ, cùng tham dñ bïa tiÇc cça tÕng lãnh sñ. Và các vË quan chéc thành phÑ cé thao thao b¥t tuyÇt vÁ vË th¿ cça St. Petersburg và lý do t¡i sao thành phÑ này l¡i có t¥t c£ nhïng °u ãi vn hoá v) ¡i ¿n th¿. Tuy nhiên, hôm ó, chúng tôi ã ph£i vào thành phÑ të sân bay qua con °Ýng §y nhïng Õ gà. Khi chúng tôi ¿n thm B£o tàng Di s£n, áng buÓn thay, chúng tôi chÉ nhìn th¥y mÙt Ñng Õ nát, không mÙt tác ph©m nghÇ thu­t nào còn nguyên v¹n. Thành phÑ này không có l¥y mÙt nhà hàng hay mÙt cía hiÇu bán Ó t·ng ph©m. C£ thành phÑ trông nh° mÙt Ñng rác. Thành phÑ này có thà có mÙt lËch sí v) ¡i, song s½ không bao giÝ có thà c¡nh tranh °ãc vÛi các thành phÑ khác vÁ các viÇn b£o tàng lÛn. Trong khi ó, các quan chéc Nga l¡i cé m£i mê tranh cãi xem nên ·t tên l¡i cho các con °Ýng nh° th¿ nào. (St. Petersburg ã tëng là Leningrad trong nhïng ngày Liên bang Xô Vi¿t còn tÓn t¡i và tên cça nhïng con °Ýng là t¥t c£ nhïng gì còn l¡i cça k÷ nguyên CÙng s£n). Khi ó, Ruth ã nói vÛi hÍ Tôi có mÙt gãi ý nho nhÏ cho các vË. Thay vì tranh cãi nhau vÁ viÇc ·t tên mÛi cho nhïng con phÑ, t¡i sao các vË không cho sía chïa l¡i chúng. Và hÍ ã tr£ lÝi: Ò, bà bi¿t ¥y, ó là mÙt ý ki¿n hay!

Lý thuy¿t Golden Arches trong gi£i quy¿t xung Ùt

Trong mÙt dËp i du lËch n°Ûc ngoài, tôi ã ph£i cÑ nuÑt h¿t mÙt món n vô cùng tÓi tÇ ß mÙt nhà hàng McDonald s. Trong ý ngh) nông c¡n cça tôi, tôi bi¿t tôi ã n món burger và mÙt ít thËt n°Ûng cça McDonald s giÑng nh° r¥t nhiÁu các nhà hàng McDonald s th°Ýng ch¿ bi¿n trên toàn th¿ giÛi, và tôi có thà kh³ng Ënh r±ng h°¡ng vË và kh©u vË cça chúng hoàn toàn giÑng nhau. Tuy nhiên, trong vài nm trß l¡i ây, khi tôi th°ßng théc bánh hamburger t¡i các nhà hàng McDonald s ß kh¯p n¡i nên th¿ giÛi, tôi b¯t §u nh­n ra sñ h¥p d«n cça nó. Tôi không bi¿t khi nào chi¿c bánh thñc sñ cuÑn hút tôi. Có thà là të mÙt n¡i nào ó giïa cía hàng McDonald s ß qu£ng tr°Ýng Thiên An Môn ß B¯c Kinh, cía hàng MrDonald sß qu£ng tr°Ýng Tahrir ß Cairô và ß qu£ng tr°Ýng Zion ß Jerusalem. Và ó chính là:

Không có hai n°Ûc nào cùng có dãy cía hàng McDonald s x£y ra chi¿n tranh chÑng l¡i nhau të khi mÙt n°Ûc có cía hàng McDonald s.

Tôi không ùa. iÁu này qu£ thñc r¥t kó l¡. Hãy nhìn vào Trung ông: Israel bây giÝ có mÙt hÇ thÑng McDonald s àng hoàng, Ar­p xêut có McDonald s th°Ýng óng cía 5 ti¿ng/ngày à c§u nguyÇn cho ng°Ýi HÓi giáo, Ai C­p có McDonald s và c£ Li bng và Jordan cing có các cía hàng McDonald s. Không có n°Ûc nào trong sÑ này x£y ra chi¿n tranh kà të khi các cía hàng McDonald s ra Ýi. V­y, e do¡ chi¿n tranh lÛn nh¥t hiÇn nay ß Trung ông là ß ch× nào? Israel-Syria, Israel-Iran hay là Israel-Ir¯c. Ba n°Ûc nào ß Trung ông không có các cía hàng McDonald s? Chính là Syria, Iran và Ir¯c. ¤n Ù-Pakistan thì sao? Tôi ngÝ r±ng hai n°Ûc này v«n có thà ánh nhau bßi vì c£ hai n°Ûc Áu có vi khí h¡t nhân, song chÉ có mÙt n°Ûc ó là ¤n Ù có thà làm chuyÇn này. ¤n Ù, n°Ûc có tÛi 40% dân sÑ là ng°Ýi n kiêng, là n°Ûc §u tiên trên th¿ giÛi cho ra Ýi cía hàng McDonald s không thËt bò, song Pakistan v«n còn là mÙt n°Ûc không McDonald s nguy hiÃm.

Tôi ã bË thu hút bßi chính lu­n vn cça mình vÁ trå sß chính cça McDonald ß Oak Brook, Illinois và ã gíi lu­n vn ¿n cho hÍ. HÍ cing ã bË thu hút bßi bài lu­n vn cça tôi và ã mÝi tôi ¿n à áp dång cho mÙt sÑ ¡i diÇn quÑc t¿ t¡i tr°Ýng ¡i hÍc Hamburger, McDonald trong khu nghiên céu và ào t¡o. Các cía hàng McDonald này ã truyÁn l¡i mô hình cça tôi cho t¥t c£ các chuyên gia quÑc t¿ cça hÍ và kh³ng Ënh r±ng hÍ không v¥p ph£i b¥t cé sñ ph£n Ñi nào. Tôi sã ph£n Ñi s½ là chi¿n tranh Falklands, song Achentina ã không thành l­p cía hàng McDonald cho ¿n t­n nm 1986, 4 nm sau cuÙc chi¿n tranh vÛi Anh. (Các cuÙc nÙi chi¿n và các cuÙc ång Ù nhÏ ß biên giÛi không ¿m: McDonald s ß Matxc¡va, El Salvador và Nicaragoa phåc vå món burger cho c£ hai bên).

VÛi sÑ liÇu này, tôi ã °a ra Lý thuy¿t Golden Arches (biÃu t°ãng cça các cía hàng McDonald s) trong gi£i quy¿t xung Ùt , lý thuy¿t °Ûc Ënh khi mÙt n°Ûc ¡t °ãc méc tng tr°ßng kinh t¿ nh¥t Ënh, mÙt nÁn kinh t¿ mà ß ó có ç t§ng lÛp trung l°u à çng hÙ mÙt m¡ng l°Ûi McDonald s và trß thành mÙt ¥t n°Ûc McDonald s. Và ng°Ýi dân ß nhïng ¥t n°Ûc Mc Donald s này không thích chi¿n tranh mÙt chút nào, hÍ thích ngÓi chÝ Ã °ãc th°ßng théc món burger h¡n. Khi tôi nói iÁu này vÛi James Cantalupo, khi ó là Chç tËch t­p oàn McDonald s quÑc t¿, ông ta ã nói vÛi tôi r±ng: Tôi không ngh) là có mÙt n°Ûc mà ß ó chúng ta không có nhïng câu hÏi à mà hÏi .

Không còn nghi ngÝ gì nïa, cuÑi cùng thì h§u nh° n°Ûc nào cing có cía hàng McDonald s, và cing không còn nghi ngÝ gì nïa, mÙt vài ¥t n°Ûc McDonald s s½ gây chi¿n vÛi nhau. Th­t v­y, ngay sau khi cuÑn sách này phát hành, 19 n°Ûc NATO vÛi §y r«y nhïng cía hàng McDonald s ã tÕ chéc các cuÙc ình công chÑng l¡i Yugoslavia vÛi 14 cía hàng McDonald s cça mình. ¿n nay, ó là ngo¡i lÇ duy nh¥t. Và ó cing chính là lý do gi£i thích t¡i sao lý thuy¿t Golden Arches cça tôi ã làm d¥y lên mÙt câu hÏi kích thích sñ tò mò: MÙt ¥t n°Ûc có thà ti¿n xa ¿n âu khi cé nép mình trong qu§n thà iÇn tí ngày nay và khoác lên mình chi¿c áo khoác b±ng vàng còn các nhà lãnh ¡o thì l¡i cÑ kìm hãm kh£ nng tuyên chi¿n ?

NhiÁu n°Ûc ã tñ hÏi câu hÏi này trong nhiÁu quá trình ¥u tranh dài vì hoà bình và th°¡ng m¡i. Th¿ k÷ 18, tri¿t gia ng°Ýi Pháp Montesquieu ã vi¿t r±ng th°¡ng m¡i th¿ giÛi ã t¡o lên mÙt xu th¿ phát triÃn rÙng kh¯p Grand Republic trên toàn th¿ giÛi, xu th¿ này ang liên k¿t t¥t c£ ng°Ýi bán và các n°Ûc buôn bán dÍc biên giÛi, nhïng n°Ûc ch¯c ch¯n s½ nhÑt mình trong mÙt th¿ giÛi hoà bình h¡n. Trong cuÑn The Spirit of the Laws, ông ã vi¿t hai n°Ûc buôn bán vÛi nhau s½ trß thành phå thuÙc l«n nhau; n¿u mÙt n°Ûc có nhu c§u mua vào, n°Ûc khi s½ có nhu c§u bán ra và do ó liên k¿t giïa hai n°Ûc này °ãc thi¿t l­p trên c¡ sß ôi bên cùng có lãi . Và trong ch°¡ng có tiêu Á Làm th¿ nào à th°¡ng m¡i phá vá °ãc hành Ùng dã man cça châu Âu , Montesquieu ã b£o vÇ lu­n iÃm Big Mac cça mình: H¡nh phúc Ñi vÛi con ng°Ýi là °ãc sÑng trong mÙt bÑi c£nh mà trong ó con ng°Ýi °ãc cÑng hi¿n sñ am mê cça mình, m·c dù ó là tính nhân vn và ¡o éc vÑn có cça con ng°Ýi.

Trong k÷ nguyên toàn c§u hoá tr°Ûc cuÙc Chi¿n tranh th¿ giÛi thé nh¥t, nhà vn ng°Ýi Anh Norman Angell ã vi¿t trong cuÑn sách ¢o t°ßng lÛn (The Great Illusion) xu¥t b£n nm 1910 cça ông r±ng, séc m¡nh công nghiÇp ph°¡ng Tây, ó là Mù, Anh, éc và Pháp ang m¥t d§n kh©u vË tuyên chi¿n: Làm sao có thà sÑng mÙt cuÙc sÑng hiÇn ¡i vÛi viÇc các n°Ûc luôn luôn muÑn tranh quyÁn cça nhau trong các ho¡t Ùng công nghiÇp trong khi l¡i không chú tâm ¿n quân Ùi, sÑng chç y¿u b±ng b£n nng k¿t hãp vÛi chi¿n tranh chÑng l¡i các n°Ûc yêu chuÙng hoà bình? VÛi t¥t c£ mÑi liên k¿t tñ do th°¡ng m¡i cùng vÛi séc m¡nh châu Âu, Angell k¿t lu­n, th­t iên rÓ n¿u nh° các n°Ûc này ánh nhau bßi vì chi¿n tranh s½ phá hu÷ c£ ng°Ýi th¯ng và ng°Ýi thua.

Montesquieu và Angell hoàn toàn úng. HÙi nh­p kinh t¿ ang làm cho cái giá ph£i tr£ cho chi¿n tranh cao h¡n Ñi vÛi c£ k» th¯ng l«n ng°Ýi thua và b¥t cé quÑc gia nào lña chÍn cách t£ng lÝ sñ th­t ó cing s½ bË hu÷ diÇt. Tuy nhiên, hÍ v«n hy vÍng r±ng cái lý lu­n cho r±ng sñ th­t này dù sao s½ ch¥m dét các cuÙc ¥u tranh chính trË Ëa lý là sai. Montesquieu và Angell, mÙt ng°Ýi có thà nói, hãy quên cái ông Thucydides cça các b¡n i. Thucydides ã vi¿t trong cuÑn lËch sí Chi¿n tranh Peloponnesian r±ng nhïng n°Ûc i ¿n chi¿n tranh vì mÙt trong 3 lý do danh dñ, sñ sã hãi và quyÁn lãi và toàn c§u hoá, Óng thÝi cing tng cái giá ph£i tr£ cho cuÙc chi¿n vì nhïng lý do này s½ không và không thà làm theo b£n nng cÕ x°a ó không ph£i ngay sau khi th¿ giÛi °ãc hình thành bßi con ng°Ýi và cing không ph£i bßi máy móc. ¥u tranh tranh giành quyÁn lñc, m°u c§u phát triÃn và nhïng quyÁn lãi chi¿n l°ãc và c£ nhïng c£m xúc m¡nh ch°a tëng xu¥t hiÇn cça cây ôliu ngay t¡i mÙt n°Ûc nào ó s½ còn ti¿p diÅn ngay c£ trong mÙt th¿ giÛi cça nhïng bÙ vi xí lý, cça nhïng chi¿c iÇn tho¡i vÇ tinh và cça Internet. Toàn c§u hoá không ch¥m dét các cuÙc ¥u tranh chính trË Ëa lý. Hãy cho phép tôi nh¯c l¡i vÛi t¥t c£ các Ùc gi£ cça cuÑn sách này r±ng: Toàn c§u hoá không ch¥m dét các cuÙc xung Ùt chính trË Ëa lý.

iÁu tôi muÑn nh¥n m¡nh thông qua Thuy¿t Golden Arches trong gi£i quy¿t xung Ùt là hÇ thÑng toàn c§u hoá cça ngày nay làm tng áng kà cái giá cça mÙt n°Ûc coi chi¿n tranh nh° mÙt ph°¡ng tiÇn à m°u c§u danh dñ, à Ñi phó vÛi nhïng n×i sã hãi hay là à nâng cao quyÁn lãi cça mình. V­y cái gì là mÛi trong xã hÙi ngày nay so vÛi thÝi Montesquieu và th­m chí là c£ Angel ? ó chính là sñ khác biÇt vÁ ³ng c¥p. Phiên b£n toàn c§u hoá ngày nay - vÛi quá trình hÙi nh­p kinh t¿, hÙi nh­p kù thu­t sÑ, sñ liên k¿t luôn °ãc mß rÙng giïa cá nhân và quÑc gia, £nh h°ßng rÙng kh¯p cça giá trË chç ngh)a t° b£n và m¡ng l°Ûi thông tin tÛi nhïng ngóc ngách xa xôi nh¥t trên th¿ giÛi và c£ sñ phå thuÙc ngày càng cao vào chi¿c áo khoác vàng, và Qu§n thà iÇn tí - t¡o nên mÙt chu×i nhïng séc ép ngày càng lÛn lên chính sách Ñi xí n°Ûc ngoài cça nhïng n°Ûc gia nh­p hÇ thÑng toàn c§u hoá. ViÇc gia nh­p s½ làm tng nhïng khuy¿n khích không gây chi¿n và làm tng cái giá ph£i tr£ cho chi¿n tranh b±ng nhiÁu cách h¡n b¥t cé k÷ nguyên nào trong lËch sí hiÇn ¡i.

Tuy nhiên, iÁu này cing không £m b£o ch¯c ch¯n r±ng s½ không x£y ra chi¿n tranh. Th¿ giÛi này s½ luôn luôn có ng°Ýi éng §u và nhïng n°Ûc, vì lý do x¥u hay tÑt, Áu s½ kh°Ûc të chi¿n tranh và mÙt sÑ n°Ûc, nh° TriÁu Tiên, Ir¯c hay Iran s½ lña chÍn sÑng bình yên. Nói tóm l¡i, N¿u trong k÷ nguyên toàn c§u hoá tr°Ûc, nhïng n°Ûc trong hÇ thÑng này ph£i suy ngh) hai l§n tr°Ûc khi lña chÍn gi£i quy¿t xung Ùt b±ng chi¿n tranh thì trong k÷ nguyên toàn c§u hoá hiÇn nay, các n°Ûc này s½ ngh) ba l§n vÁ iÁu này.

B¡n hoàn toàn có thà hiÃu th¥u °ãc t¥t c£ mÍi iÁu b¡n c§n bi¿t vÁ sñ khác nhau giïa cách thÝi kó Chi¿n tranh l¡nh hình thành nên nhïng mÑi xung Ùt chính trË Ëa lý nh° th¿ nào và cách toàn c§u hoá hình thành nhïng mÑi xung Ùt này nh° th¿ nào thông qua nhïng gì x£y ra vÛi Albania.

Khi Albania x£y ra nÙi chi¿n vào §u nm 1997, tôi ã theo dõi kênh truyÁn hình CNN mô t£ câu chuyÇn này. CNN ã không thu °ãc hình £nh sÑng të Albania, do ó hãng truyÁn hình này ã show mÙt cái b£n Ó cça vùng biÃn Adriatic, cách xa Abania. Trên b£n Ó có nhïng chi¿c tàu nhÏ, m×i cái thà hiÇn mÙt vùng châu Mù, châu Âu và các tàu h£i quân cça mÙt sÑ n°Ûc khác, nhïng n°Ûc °ãc yêu c§u ph£i rút quân ra khÏi Albania. Khi tôi nhìn lên b£n Ó này, ý ngh) §u tiên n£y ra trong §u tôi là n¿u nh° b¥y giÝ là thÝi kó Chi¿n tranh l¡nh, nhïng chi¿c tàu trên b£n Ó ch¯c ch¯n s½ ph£i là ¡i diÇn cça Mù và Nga ang tranh giành nhau quyÁn chi¿m óng Albania, m×i tàu ánh nhau à xem ai có thà h× trã Ùi quân ¡i diÇn ß Albania mÙt cách hiÇu qu£ nh¥t và ai có thà kéo °ãc nhïng quân cÝ Albania mÙt cách nhanh nh¥t vÁ phía mình trên bàn cÝ Chi¿n tranh l¡nh. Tóm l¡i, hai c°Ýng quÑc này s½ ánh nhau à quy¿t Ënh n°Ûc nào có thà vào Albania nhanh nh¥t, xa nh¥t và sâu nh¥t. Song, ó hoàn toàn không ph£i là nhïng gì có thà th¥y °ãc qua câu chuyÇn cça CNN ngày ó. Bây giÝ là k÷ nguyên toàn c§u hoá và trong k÷ nguyên này, các c°Ýng quÑc khác nhau ang ánh nhau à xem ai có thà °a quân ra khÏi Albania tr°Ûc nh¥t, nhiÁu nh¥t và nhanh nh¥t. N°Ûc em quân ra khÏi Albania §u tiên, nhiÁu nh¥t và nhanh nh¥t s½ là ng°Ýi chi¿n th¯ng ß Albania và k» thua là n°Ûc éng ngoài và bË chìm ng­p trong mÛ trách nhiÇm qu£n lý Albania - n°Ûc này hoá ra l¡i là Ý.

iÁu này nói vÛi chúng ta iÁu gì? iÁu này nói lên r±ng thÝi kó Chi¿n tranh l¡nh bao gÓm hai y¿u tÑ c¡ b£n chính: bàn cÝ và sÕ sách k¿ toán. Hay nói cách khác, thÝi kó Chi¿n tranh l¡nh bË thÑng trË bßi hai c°Ýng quÑc là Mù và Liên bang Xô vi¿t. Hai c°Ýng quÑc này cùng tham gia mÙt cuÙc c¡nh tranh tranh giành lãi th¿ chi¿n l°ãc, tài nguyên và danh dñ, trong ó, chi¿n th¯ng cça n°Ûc này s½ là th¥t b¡i cça n°Ûc kia và mÍi ngóc nghách trên th¿ giÛi Áu thua cuÙc. Michael Mandelbaun ã nói: ThÝi kó Chi¿n tranh l¡nh, th¿ giÛi giÑng nh° mÙt cái bàn cÝ ¡n gi£n. T¥t c£ mÍi sñ thay Õi cça Xô vi¿t Áu £nh h°ßng ¿n chúng ta và ng°ãc l¡i, t¥t c£ mÍi sñ thay Õi cça chúng ta cing £nh h°ßng ¿n hÍ. Chúng ta là nhïng con tÑt tr¯ng và Liên bang Xô vi¿t là nhïng con tÑt en. N¿u Xô vi¿t i vào ô tr¯ng, chúng ta s½ i vào ô en. N¿u Xô vi¿t di chuyÃn nhïng con tÑt en ¿n Albania, chúng ta cing s½ cho nhïng con tÑt en vào Albania. MÍi con tÑt Áu quan trÍng nh° nhau bßi vì chúng cùng làm nhiÇm vå b£o vÇ Vua. Do ó n¿u Xô vi¿t có mÙt con tÑt trong tay, hÍ s½ ti¿n g§n h¡n tÛi Vua và vì th¿ b¡n s½ có kh£ nng thua nhiÁu h¡n. Và ó chính là lý do t¡i sao b¡n ph£i b£o vÇ t¥t c£ con tÑt cça mình. Nhïng con tÑt phòng ngñ là mÙt lña chÍn tÑt à b£o vÇ Vua. Và ó cing chính là lý do t¡i sao chúng ta ph£i ch¥m dét ngay viÇc tham chi¿n vào nhïng n¡i không thñc sñ quan trÍng nh° là ViÇt Nam, Angola và El Salvador.

Nói cách khác, thÝi kó Chi¿n tranh l¡nh ch¯c ch¯n có mÙt Ùng c¡ të bên trong à khuy¿n khích các cuÙc xung Ùt khu vñc và à °a hÍ vào toàn bÙ mÙt ph§n cça cuÙc c¡nh tranh giïa các c°Ýng quÑc trên th¿ giÛi và th­m chí lôi kéo hÍ vào nhïng v¥n Á th¿ giÛi quan tâm. Do có mÙt cuÙc c¡nh tranh mang tính toàn c§u trên bàn cÝ này, không mÙt C°Ýng quÑc nào muÑn thëa nh­n th¥t b¡i trên b¥t kó ô en hay ô tr¯ng vì sã r±ng th¥t b¡i này s½ d«n tÛi mÙt th¥t b¡i khác và cuÑi cùng th¿ giÛi s½ bË thÑng trË bßi mÙt n°Ûc khác. N×i lo sã này °ãc bi¿t ¿n nh° thuy¿t domino trong l)nh vñc chính trË Ëa lý.

Bên c¡nh bàn cÝ, thÝi kó Chi¿n tranh l¡nh cing °ãc Ënh ngh)a bßi sÕ sách k¿ toán. Nh° ã phân tích ß trên, trong thÝi kó Chi¿n tranh l¡nh, mÍi iÁu kiÇn Áu dÅ dàng h¡n nhiÁu Ñi vÛi mÙt n°Ûc ang phát triÃn khi làm kinh t¿, m·c dù vÛi mÙt hÇ thÑng v­n hành ci kù và mÙt ph§n mÁm l¡c h­u. MÙt vài n°Ûc ang phát triÃn có thà r¡i vào tình tr¡ng trì trÇ trong mÙt thÝi gian dài bßi vì hÍ có thà ti¿p nh­n quù h× trã të các c°Ýng quÑc c¡nh tranh ¡n gi£n chÉ b±ng cách thà hiÇn sñ trung thành cça mình vÛi phía bên kia ho·c vÛi mÙt n°Ûc khác. Chính phç Mù và Liên bang Xô vi¿t và vÛi mÙt chính phç có ít séc £nh h°ßng h¡n là Trung QuÑc và Liên minh châu Âu Áu sµn sàng ti¿p c­n vÛi ng°Ýi óng thu¿, l¥y tiÁn cça hÍ và sau ó s½ vi¿t mÙt t¥m séc lÛn cho ng°Ýi n°Ûc ngoài à mua séc £nh h°ßng Ñi vÛi nhïng ô cÝ khác nhau cça bàn cÝ. Thu­t ngo¡i giao này °ãc gÍi là viÇn trã n°Ûc ngoài . Mù ã yêu c§u nhïng ng°Ýi óng thu¿ tr£ l°¡ng cho Contras ß Nicaragoa ho·c Mujahideen ß Afganistan, Liên bang Xô vi¿t cing yêu c§u t°¡ng tñ Ñi vÛi Sandinistas ß Nicaragoa và ViÇt cÙng ß ViÇt Nam. Mù ã yêu c§u nhïng ng°Ýi óng thu¿ trã c¥p cho quân Ùi Israel và Xô vi¿t yêu c§u nhïng ng°Ýi óng thu¿ xây dñng l¡i lñc l°ãng không quân cça Syria sau khi Israel b¯n r¡i 97 máy bay chi¿n ¥u cça Syria ngay trong ngày §u cça cuÙc chi¿n tranh Li bng nm 1982. C°Ýng quÑc này ã mua chuÙc lòng trung thành không chÉ b±ng vi khí mà còn b±ng c£ b¡. Liên bang Xô vi¿t ã mß sÕ sách k¿ toán à trã c¥p tài chính làm °Ýng xá, c§u cÑng, nhà vn hóa, nh­p kh©u - b¥t cé thé gì à trói buÙc mÙt n°Ûc th¿ giÛi thé ba vÁ phía mình trong cuÙc ¥u tranh mang tính toàn c§u. Trong nhiÁu tr°Ýng hãp, Moscow và Washington vi¿t sÕ sách k¿ toán mà không c§n bi¿t nÁn kinh t¿ cça nhïng n°Ûc này v­n hành ra sao bßi vì c£ Moscow và Washington Áu lo r±ng nÁu hÍ ép buÙc các quân cÝ quá ch·t trong viÇc c£i tÕ nÙi bÙ, có khi nó l¡i bÏ sang bên khác. Do ó, n hÑi lÙ, không hiÇu qu£, tham nhing nh° nhïng gì Ferdinand Marcos ã làm ß Philippin hay Anastasio Somoza ß Nicaragoa.

Các c°Ýng quÑc này không chÉ ¡n gi£n là muÑn thÑng l)nh nÁn kinh t¿ cça các n°Ûc này mà bßi vì lúc nào chúng cing muÑn mua chuÙc lòng trung thành, không ph£i là các công ty iÇn tho¡i. Ngay c£ Ñi vÛi Nh­t B£n, Mù §u hàng tr°Ûc méc Ù b£o hÙ thË tr°Ýng ¿n ngu xu©n cça Tokyo bßi vì Mù c§n sñ çng hÙ cça Nh­t trong Chi¿n tranh l¡nh và L§u nm góc cing nh° BÙ Ngo¡i giao Mù s½ không bao giÝ cho phép BÙ th°¡ng m¡i hay vn phòng ¡i diÇn th°¡ng m¡i th¯t ch·t Nh­t mÙt cách quá áng trong l)nh vñc th°¡ng m¡i chÉ vì Mù sã m¥t sñ çng hÙ vÁ l)nh vñc an ninh. Th­t v­y, bßi vì các c°Ýng quÑc này sµn sàng à trÑng sÕ sách k¿ toán, nhiÁu cuÙc xung Ùt khu vñc thÝi chi¿n tranh l¡nh ã âm É të r¥t lâu, chÉ chÝ c¡ hÙi à bùng lên. PLO ã có iÁu gì khích lÇ Ã nh­n ra Israel trong suÑt th­p k÷ 1960 và 1970, khi Liên bang Xô vi¿t ß ó à trao hÍc bÕng cho thanh niên và c¥p súng cho quân du kích Palestine, có l½ cing không c§n bi¿t PLO ã làm th¿ nào?

Tóm l¡i, không chÉ hÇ thÑng chi¿n tranh l¡nh t¡o iÁu kiÇn cho các cuÙc xung Ùt khu vñc à phát triÃn và toàn c§u hoá, nó còn cung c¥p tài nguyên cho các cuÙc xung Ùt khu vñc này à phát triÃn và trß nên toàn c§u hoá vÛi Ivan và chú Sam c£ hai Áu say s°a vi¿t sÕ sách k¿ toán.

Bây giÝ, chúng ta s½ ra khÏi th¿ giÛi này.

B°Ûc vào k÷ nguyên toàn c§u hoá. MÙt khi toàn c§u hoá trß thành hÇ thÑng quÑc t¿ có £nh h°ßng lÛn vÛi sñ ch¥m dét cça hÇ thÑng chi¿n tranh l¡nh, toàn c§u hoá °a ra mÙt khung hình t°¡ng Ñi khác biÇt xung quanh chính trË bè phái khu vñc. Trong khi toàn c§u hoá không k¿t thúc chính trË bè phái khu vñc, song n¿u ngh) r±ng nó không tác Ùng ¿n chính trË bè phái khu vñc theo mÙt vài cách c¡ b£n thì cing th­t là ngÑc ngh¿ch.

à b¯t §u làm quen vÛi toàn c§u hoá, trong k÷ nguyên toàn c§u hoá s½ không có bàn cÝ, mà ß trên ó toàn thà th¿ giÛi s½ °ãc chia thành các ô en và tr¯ng. Të khi Liên bang Xô vi¿t tan rã, bàn cÝ không còn ô en nïa, vì th¿ cing không còn ô tr¯ng. Và cing không còn bè phái này bè phái nÍ. Do ó, Ùng lñc sµn có trong thÝi chi¿n tranh l¡nh Ñi vÛi m×i cuÙc xung Ùt khu vñc à ti¿n lên mÙt cuÙc xung Ùt toàn c§u bi¿n m¥t. Tài nguyên à thúc ©y các cuÙc xung Ùt cing bi¿n m¥t. Trong k÷ nguyên toàn c§u hoá, mÙt th¿ lñc mÛi nào ó ang n¯m giï sÕ sách k¿ toán. Qu§n thà iÇn tí là thñc thà duy nh¥t hiÇn nay có ç tiÁn m·t à ném qua cía sÕ. Liên bang Xô vi¿t không tÓn t¡i à vi¿t nhïng t¥m séc lÛn và Mù ã quy¿t Ënh khoác lên mình chi¿c áo khoác vàng và cing s½ không vi¿t nhïng t¥m séc viÇn trã n°Ûc ngoài lÛn nïa.

N¡i duy nh¥t mÙt n°Ûc có thà tÛi à có °ãc nhïng t¥m séc lÛn là Qu§n thà iÇn tí và qu§n thà iÇn không ch¡i cÝ. Nó giï vai trò Ùc quyÁn. Intel, Cisco hay Microsoft s½ xây dñng nhà máy mÛi ß âu, hay quù t°¡ng trã toàn c§u s½ §u t° tiÁn m·t vào âu chính là viÇc quy¿t Ënh ai s½ °ãc §u t° còn ai không. Và thành viên cça Qu§n thà iÇn tí cing không bi¿t nhïng tÝ séc tr¯ng à chi¿m tình yêu và lòng trung thành cça mÙt n°Ûc; nhïng thành viên này vi¿t nhïng t¥m séc §u t° nh±m thu lãi. Và c£ các siêu thË và qu§n thà iÇn tí này thñc sñ không quan tâm ¿n màu s¯c bên ngoài cça mÙt n°Ûc. T¥t c£ nhïng gì mà các Ñi t°ãng này quan tâm là méc Ù nÑi m¡ng cça mÙt quÑc gia, hÇ thÑng iÁu hành và ph§n mÁm cça mÙt công ty v­n hành ra sao và chính phç mÙt quÑc gia có thà b£o vÇ tài s£n t° nhân nh° th¿ nào?

Vì v­y, qu§n thà iÇn tí s½ không nhïng không §u t° cho mÙt cuÙc chi¿n tranh cça mÙt n°Ûc hay xây dñng l¡i lñc l°ãng vi trang cça mÙt n°Ûc sau mÙt cuÙc chi¿n tranh phi ngh)a cách mà các siêu thË s½ làm, chÉ Ã chi¿n th¯ng lòng trung thành cça mình qu§n thà iÇn tí s½ ph¡t n·ng mÙt n°Ûc n¿u gây ra chi¿n tranh vÛi n°Ûc láng giÁng b±ng cách rút nguÓn §u t° phát triÃn duy nh¥t. Do ó, các quÑc gia không có sñ lña chÍn nào khác ngoài viÇc Ñi xí theo mÙt cách có thà thu hút qu§n thà iÇn tí ho·c là lÝ i nh° không có qu§n thà này và tñ tr£ giá cho cuÙc sÑng không có nó.

Rõ ràng là, mÙt sÑ n°Ûc lña chÍn cách sÑng không có qu§n thà iÇn tí à có thà tñ do theo uÕi các v¥n Á chính trË và mÙt sÑ n°Ûc luôn luôn làm nh° v­y. TÕng thÑng Ir¯c Saddam Hussein thà lña chÍn cách theo uÕi tham vÍng hoang t°ßng cça mình, lëa bËp và c°Ûp bóc các n°Ûc láng giÁng h¡n là rèn luyÇn b£n thân vào k÷ lu­t cça qu§n thà và buÙc ng°Ýi dân ph£i tuân theo nhïng c¡ ch¿ ngÙt ng¡t, ngÛ ng©n do chính mình ngh) ra. Nhïng c¡ ch¿ kiÃu nh° v­y có §y r«y ß B¯c TriÁu Tiên, Afganistan, Sudan và Iran. Thuy¿t Golden Arches không áp dång nhïng c¡ ch¿ này bßi vì chúng lña chÍn không k¿t nÑi vÛi qu§n thà và siêu thË, và các n°Ûc này s½ ho·c là có ç d§u ho·c là ç hÇ t° t°ßng à tÓn t¡i trong mÙt thÝi gian mà không c§n ¿n qu§n thÃ. Tuy nhiên, ngày nay, iÁu này chÉ còn úng vÛi mÙt sÑ ít quÑc gia.

Hãy nhìn vào Trung QuÑc, nm 1979, Trung QuÑc không hÁ có l¥y mÙt cía hàng McDonalds s nào. ·ng TiÃu Bình chÉ mß rÙng Trung QuÑc ra th¿ giÛi. Khi ông ·ng sang Mù à dñ mÙt hÙi nghË th°ãng Énh vÛi TÕng thÑng Carter, ông kà l¡i, nhân tiÇn khi trß vÁ Trung QuÑc, ông dñ Ënh s½ xâm l°ãc ViÇt Nam bßi vì ng°Ýi ViÇt Nam có v» ng¡o m¡n. Carter ã cÑ g¯ng nói cho ông ·ng hiÃu r±ng iÁu ó chÉ làm hÏng hình £nh Trung QuÑc mà thôi (không ph£i là nÁn kinh t¿), song ông ·ng không °ãc thuy¿t phåc và ông ta v«n quy¿t Ënh xâm l°ãc ViÇt Nam.

Bây giÝ, chúng ta s½ nói vÁ nm 1996. Trung QuÑc có 207 hÙi viên cça McDonalds . Tôi ang có m·t t¡i B¯c Kinh quan sát mÑi quan hÇ cng th³ng giïa Trung QuÑc và ài Loan. Tôi ang phÏng v¥n mÙt nhà kinh t¿ cça HÍc viÇn Khoa hÍc Trung QuÑc ngay tr°Ûc cuÙc b§u cí dân chç §u tiên cça ài Loan, cuÙc b§u cí mà nhiÁu quan chéc ß B¯c Kinh sã r±ng s½ trß thành mÙt sñ kiÇn mß §u à ài Loan tuyên bÑ Ùc l­p, tách hoàn toàn ra khÏi Trung QuÑc. Trung QuÑc ang e do¡ xâm l°ãc ài Loan n¿u n°Ûc này khng khng muÑn tuyên bÑ Ùc l­p. N¿u nh° chúng ta ang ngÓi n mó trong mÙt nhà hàng sang trÍng ß B¯c Kinh, tôi s½ ·t ra mÙt câu hÏi ¡n gi£n cho nhà kinh t¿ này là: LiÇu Trung QuÑc có thà ç kh£ nng t¥n công ài Loan không ? Và câu tr£ lÝi không chút do dñ cça ông này là: Không nó s½ ch¥m dét §u t° vào Trung QuÑc, k¿t thúc tng tr°ßng, k¿t thúc c¡ hÙi cuÑi cùng cça chúng tôi à uÕi kËp ph§n còn l¡i cça th¿ giÛi .

GiÑng nh° t¥t c£ mÍi ng°Ýi, lúc ó, tôi ã nói vÛi Chính phç Trung QuÑc, nhà kinh t¿ này c£m th¥y Trung QuÑc s½ hoàn toàn có kh£ nng làm tiêu tan mÙng Ùc l­p cça ài Loan. Tuy nhiên, cing không giÑng nhïng ng°Ýi khác, ông này cing sµn sàng bày tÏ nhïng gì mà t¥t c£ các vË lãnh ¡o Trung QuÑc Áu bi¿t, song không dám nói to - r±ng Trung QuÑc có thà không t¥n công ài Loan mà không làm tÕn h¡i ¿n nÁn kinh t¿ ¥t n°Ûc.

Trong k÷ nguyên toàn c§u hoá, Trung QuÑc và ài Loan Áu bË khçng ho£ng kinh t¿, c£ hai Áu bi¿t. Nhìn të phía B¯c Kinh, Trung QuÑc s½ không bË cô l­p, nÁn kinh t¿ dña trên nhïng ng°Ýi nông dân cça Mao chç tËch và §u thÝi ·ng TiÃu Bình. Ngày nay Trung QuÑc ã ph§n nào k¿t nÑi vÛi qu§n thà iÇn tí và hÇ t° t°ßng duy nh¥t cça các nhà lãnh ¡o Trung QuÑc là: Giàu có ngh)a là thËnh v°ãng . Các nhà lãnh ¡o cça Trung QuÑc không thà thñc hiÇn t° t°ßng này n¿u không có kho£n §u t° n°Ûc ngoài x¥p xÉ 40 tÉ USD m×i nm Õ vào Trung QuÑc, chi¿m tÛi 20% tÕng §u t° hàng nm vào n°Ûc này. N¿u nh° t¥n công ài Loan, mÙt l°ãng tiÁn lÛn trong 40 tÉ USD s½ nhanh chóng tiêu tan. QuÑc hÙi Mù ch¯c ch¯n s½ tr£ ia b±ng cách c¥m v­n nhiÁu m·t hàng nh­p kh©u cça Trung QuÑc vào Mù, hiÇn chi¿m 40% tÕng l°ãng hàng hoá xu¥t kh©u cça Trung QuÑc. HiÇn t¡i, có 40.600 công ty và các nhà máy s£n xu¥t cça ài Loan ho¡t Ùng ß Trung QuÑc, thuê hàng triÇu lao Ùng cça Trung QuÑc. L°ãng lao Ùng hùng h­u này ch¯c ch¯n s½ không còn n¿u Trung QuÑc t¥n công ài Loan. Wang Shougerg, giám Ñc U÷ ban §u t° n°Ûc ngoài cça Th°ãng H£i ã tÕng k¿t nhïng iÃm y¿u cça Trung QuÑc n¿u chi¿n tranh vÛi ài Loan x£y ra khi ông công bÑ t¡i thÝi kó Énh iÃm cça cuÙc khçng ho£ng Trung QuÑc ài Loan r±ng th­m chí n¿u Trung QuÑc buÙc ph£i t¥n công ài Loan, s½ không có thay Õi lÛn trong thái Ù cça chúng tôi vÛi các nhà §u t° ài Loan . Tôi thích câu nói ó: Ngay c£ khi chúng tôi xâm l°ãc n°Ûc b¡n, chúng tôi hy vÍng các nhà §u t° cça n°Ûc b¡n s½ không chi¿m l¥y nó vÁ làm cça riêng mình ! (ây không ph£i là mÙt rçi ro khi Trung QuÑc theo uÕi mÙt chi¿n l°ãc xung Ùt không Õ máu mÛi, chi¿n l°ãc bao gÓm nhiÁu hình théc chi¿n tranh iÇn tí công nghÇ cao °ãc thi¿t k¿ à phá hu÷ t¡m thÝi mÙt nÁn kinh t¿ phát triÃn. Måc ích rõ ràng là mÙt ngày nào ó s½ chÙp l¥y qu£ tréng vàng ài Loan mà không c§n ph£i t¥n công nó.

Tuy nhiên, sñ hu÷ diÇt kinh t¿ °ãc b£o £m l«n nhau này thñc sñ là l«n nhau. ài Loan có kh£ nng ánh m¥t lòng tin cça các nhà §u t° quÑc t¿ th­m chí là ít h¡n Trung QuÑc và ó là mÙt lý do gi£i thích t¡i sao £ng Ñi l­p ài Loan, DPP mÛi ây không thëa nh­n cam k¿t tuyên bÑ Ùc l­p cça ài Loan. Saber-rattling cça Trung QuÑc có thà quy¿t Ënh nÁn kinh t¿ ài Loan. Vào tháng 7/1995, khi Trung QuÑc l§n §u tiên phóng 4 chi¿c tên lía M-9 à bày tÏ sñ ph«n nÙ vÁ chuy¿n vi¿ng thm cça TÕng thÑng ài Loan Lee Teng-hui tÛi tr°Ýng ¡i hÍc Cornell, ngay l­p téc, thË tr°Ýng cÕ phi¿u ài Loan ã tåt 33% giá trË và dñ trï ngo¡i tÇ cça ài Loan chÉ còn ß méc 500 triÇu USD/ngày.

Tôi hoàn toàn không nghi ngÝ gì vÁ iÁu này n¿u ài Loan cé ti¿p tåc theo uÕi mÙng Ùc l­p. Trung QuÑc s½ huy Ùng ¿n quân Ùi à ngn ch·n ngay ý Ënh này - b¥t lu­n h­u qu£ kinh t¿ sau này s½ ra sao. Không mÙt vË lãnh ¡o Trung QuÑc nào có thà tÓn t¡i n¿u ông ta à ài Loan tñ do tuyên bÑ Ùc l­p. Sñ úng ¯n trong °Ýng lÑi cça bÙ máy lãnh ¡o Trung QuÑc s½ °ãc quy¿t Ënh. Tuy nhiên, không mÙt vË lãnh ¡o Trung QuÑc nào có thà tÓn t¡i ¿n ngày nay n¿u thi¿u i nguÓn §u t° n°Ûc ngoài liên tåc cing nh° th°¡ng m¡i. Sñ úng ¯n trong °Ýng lÑi chÉ ¡o bây giÝ th­m chí còn phå thuÙc nhiÁu h¡n vào iÁu này. Do v­y, bÙ máy lãnh ¡o cça Trung QuÑc ã làm mÙt sÑ tính toán r¥t khác nhau, giÝ ây, hÍ quy¿t Ënh mÙt m·t k¿t nÑi vÛi qu§n thà iÇn tí giÑng nh° ã làm trong quá khé.

CuÑi cùng, vào nm 1996, khçng ho£ng giïa Trung QuÑc và ài Loan ã °ãc gi£i quy¿t bßi mÙt liên minh giïa c°Ýng quÑc này và các Siêu thË. Mù ã cho mÙt hãng v­n t£i hàng không ra khÏi h£i v­n ài Loan và các Siêu thË gíi mÙt thông iÇp thông qua khçng ho£ng tài chính ß ài Loan và thË tr°Ýng chéng khoán HÓng Kông. C£ hai viÇc làm này Áu c§n thi¿t, c£ hai Áu có mÙt £nh h°ßng nh¥t Ënh ¿n viÇc ngn c£n Trung QuÑc °a ra b¥t cé e do¡ nào vÛi ài Loan song chÉ có c°Ýng quÑc này có °ãc kho£n vay.

Nhïng cuÙc chi¿n tranh lÛn x£y ra chÉ khi các n°Ûc lÛn muÑn ánh nhau và b£n ch¥t cça các n°Ûc lÛn trong hÇ thÑng toàn c§u hoá ngày nay không chÉ ¡n gi£n là nh£y vào lía. Thay vì bË thu hút vào các cuÙc xung Ùt khu vñc nh° Bosnia, Rwanda, Liberia, Algeria và Kosovo, các th¿ lñc m¡nh ngày nay thích xây dñng nhïng thành trì b±ng s¯t xung quanh các cuÙc nÙi chi¿n này và l°ãn lÝ xung quanh chúng m·c cho chúng chÉ là nhïng ng°Ýi láng giÁng kém cÏi. ó là lý do t¡i sao nhiÁu cuÙc xung Ùt quân Ùi khu vñc ngày nay, thay vì trß nên toàn c§u hoá mÙt cách tñ nhiên nh° ß thÝi chi¿n tranh l¡nh, l¡i có xu h°Ûng trß nên th¥p kém. iÁu này có thà là mÙt iÁu không may bßi trong bÑi c£nh nh° v­y, các n°Ûc s½ dÅ dàng bÏ qua, song ó là thñc t¿. Trong khi nhiÁu cuÙc khçng ho£ng quân sñ khu vñc trß nên vô ích, iÁu gì khi¿n các cuÙc xung Ùt này theo h°Ûng toàn c§u hoá nh° Mêhicô hÓi giïa th­p niên 90, ông Nam Á nhïng nm cuÑi th­p niên 90 và Nga cuÑi th­p niên 90. ó chính là các cuÙc khçng ho£ng kinh t¿ khu vñc và tiÁm nng lây lan sang các thË tr°Ýng khác, nhïng thË tr°Ýng ã quy¿t Ënh toàn c§u hoá ngay të nhïng nm §u. Thuy¿t domino , thuy¿t ã tëng thuÙc vÁ th¿ giÛi cça chính trË, giÝ ây l¡i thuÙc vÁ th¿ giÛi cça tài chính.

Thuy¿t Golden Arches nêu b­t mÙt con °Ýng mà theo ó toàn c§u hoá £nh h°ßng tÛi chính trË bè phái khu vñc b±ng cách tng cái giá ph£i tr£ cho các cuÙc xung Ùt thông qua hÙi nh­p kinh t¿. Ví då, thuy¿t này t¡o ra các nguÓn lñc mÛi, bên c¡nh các biÇn pháp quân sñ cÕ iÃn nh° xe tng, máy bay và tên lía, nó cing t¡o ra các áp lñc mÛi cho các n°Ûc này khi thay Õi cách théc tÕ chéc, nhïng áp lñc không ¿n të các cuÙc t¥n công quân sñ b¥t ngÝ cça mÙt n°Ûc này vào mÙt n°Ûc khác mà ¿n të các cuÙc xâm l°ãc vô hình cça các Siêu thË và nhïng cá nhân có th¿ lñc phi th°Ýng.

Cách tÑt nh¥t à nhìn ra iÁu này là ph£i thâm nh­p vào mÙt vùng, nh° Trung ông ch³ng h¡n và ánh giá nó të mÙt quan iÃm cça ng°Ýi theo chç tr°¡ng toàn c§u hoá a ph°¡ng diÇn. B¡n hãy b¯t §u nhìn të nhïng thé th­t sñ h¥p d«n.

Vào mùa thu nm 1997, tôi ang ß thm Israel. Ti¿n trình hoà bình ang ß thÝi iÃm ·c biÇt th¥p, song tôi ã tình cÝ bi¿t mÙt câu chuyÇn vÁ giÛi kinh doanh trên mÙt tÝ báo. Câu chuyÇn này cho bi¿t, §u t° n°Ûc ngoài vào Israel lúc ó r¥t lÛn. iÁu này ã cuÑn hút tôi, vì v­y, tôi ã ¿n g·p Jacob Frenkel, thÑng Ñc Ngân hàng trung °¡ng Israel và ã hÏi ông ta nh° sau: Làm th¿ nào mà trong khi ti¿n trình hoà bình ß Trung ông ang ß méc th¥p mà §u t° n°Ûc ngoài vào khu vñc này l¡i tng lên?

Câu tr£ lÝi tôi nh­n °ãc të Frenkel là, ngày nay Israel thay Õi r¥t nhanh, të mÙt nÁn kinh t¿ ci kù l¡c h­u cça nhïng qu£ cam, nhïng viên kim c°¡ng và ngành dÇt may sang mÙt nÁn kinh t¿ công nghÇ cao. Và iÁu này, theo nhïng cách nào ó, ã t¡o cho Israel mÙt séc Á kháng tr°Ûc nhïng séc ép chính trË cça khÑi Ar­p nh° khçng bÑ, t©y chay và c£ nhïng b¥t Õn cça ti¿n trình hoà bình, Óng thÝi còn làm cho Israel dÅ bË tÕn th°¡ng tr°Ûc mÙt cuÙc chi¿n tranh bình th°Ýng. ây là lý do: Tr°Ûc ây, Israel trÓng r¥t nhiÁu cam, Ma rÑc cing trÓng cam, Tây Ban Nha cing trÓng cam. Do ó, n¿u mÙt n°Ûc nh° Nh­t B£n hay Pháp không thích mÙt chính sách nào ó cça Israel vÁ khu bÝ Tây, n°Ûc ó có thà dÅ dàng trëng ph¡t Israel b±ng cách mua cam cça mÙt n°Ûc khác. Tuy nhiên, iÁu gì s½ x£y ra khi mÙt công ty cça Israel, Galilco Technology Ltd là nhà sáng ch¿ ra công t¯c mÙt chiÁu Ethernet °ãc sí dång trong nhiÁu hÇ thÑng truyÁn thông dï liÇu nÙi bÙ ? B¡n không thà th¥y iÁu này ß Ma rÑc. iÁu gì s½ x£y ra khi các công ty cça Israel b¯t §u chi¿m l)nh mÙt ngành công nghÇ cao mii nhÍn nh° công cå t¡o m­t mã trñc tuy¿n phåc vå cho b£o m­t Internet, công cå °ãc xây dñng xung quanh nhïng thu­t toán phéc t¡p °ãc phát triÃn trong Technion và Quân Ùi Israel ? B¡n cing không thà th¥y iÁu này ß Tây Ban Nha. Do ó, k¿t qu£ là t¥t c£ mÍi ng°Ýi Áu c£m th¥y Israel th­t dÅ g§n, b¥t lu­n tình hình ti¿n trình hoà bình lúc b¥y giÝ. M×i công ty công nghÇ cao cça Mù Áu có chi nhánh ß Israel Intel vëa xây dñng mÙt nhà máy ch¿ t¡o con chip trË giá 1,5 tÉ USD - ho·c sß hïu mÙt ph§n cça mÙt công ty máy tính Israel. Nh­t B£n, mÙt n°Ûc luôn luôn né tránh Israel và sã hãi nhïng mi¿ng òn cça Ar­p bây giÝ là nhà §u t° vÑn lÛn thé hai t¡i Israel sau Mù. Nh­t B£n không giÏi trong l)nh vñc thi¿t k¿ ph§n mÁm và hiÇn ang cÑ g¯ng thu nh­n các công ty ph§n mÁm cça Israel. Tôi ã phát hiÇn ra iÁu nñc c°Ýi này khi còn là phóng viên cça tÝ ThÝi báo New York (New York Times) t¡i Jerusalem hÓi giïa th­p niên 80, chi¿c ôtô duy nh¥t cça Nh­t B£n b¡n có thà mua ß Israel thÝi b¥y giÝ chÉ là mÙt chi¿c Daihatsu ho·c mÙt chi¿c Subaru. Công ty Japan Inc. b¥y giÝ chÉ bán nhïng chi¿c ôtô thñc sñ tÑt cho Ar­p. Không có gì h¡n. Ngày nay, b¡n có thà mua b¥t cé chi¿c Lexus nào b¡n thích t¡i Israel bßi vì vÁ l)nh vñc kinh t¿, Israel ngày nay là mÙt nhà xu¥t kh©u nng l°ãng lÛn h¡n Ar­p Xêut. ó là, thông qua xu¥t kh©u ph§n mÁm, con chip và các công nghÇ cao mÛi khác, Israel ang xu¥t kh©u các nguÓn lñc cça nÁn kinh t¿ thông tin ngày nay và t¥t c£ các n°Ûc Áu muÑn có quyÁn lñc ó, b¥t kà Israel thuÙc Palestine, chÉ vì hÍ muÑn có d§u lía trong nhïng nm 1970 b¥t lu­n các n°Ûc Ar­p có ph£i Do thái hay không. iÁu này thñc sñ có ý ngh)a chính trË Ëa lý. MÙt th°¡ng gia ng°Ýi Israel ã có l§n nói vÛi tôi N¿u b¡n có công nghÇ nhân lo¡i muÑn, không ai quan tâm ¿n viÇc b¡n có chÑng Ñi ng°Ýi Palestine hay không . Hãy nhìn vào nhïng con sÑ. Nm 1998, Trung QuÑc có 52 nhà khoa hÍc làm công tác nghiên céu t¡i ViÇn Weizmann có ti¿ng cça Israel. ¤n Ù cing có 52 nhà khoa hÍc. Hai n°Ûc này, tr°Ûc ây không hÁ dính dáng gì ¿n Israel trong nhïng nm 70 thì hiÇn nay l¡i ang cÑ g¯ng °a các nhà khoa hÍc cça mình ¿n ây.

MÙt lý do khác làm cho Israel miÅn nhiÅm vÛi các áp lñc th¥p là viÇc truyÁn bá ki¿n théc công nghÇ cao g§n nh° khép kín và không dÅ gì phá vá °ãc. MÙt vài ng°Ýi truyÁn bá qua modem. §u t° công nghÇ cao ß Israel cing ph§n lÛn là §u t° vào con ng°Ýi và nng lñc trí óc, không ph£i §u t° cho các nhà máy mà có thà dÅ dàng bË phá hu÷. Bên c¡nh ó, viÇc xu¥t kh©u ki¿n théc công nghÇ cao s½ không ph£i sang các n°Ûc láng giÁng, cho nhïng n°Ûc ang có xung Ùt mà ph£i là nhïng thË tr°Ýng xa xôi ß châu Á, châu Âu và B¯c Mù. Trên thñc t¿, ph§n lÛn các công ty công nghÇ cao cça Israel ch³ng bán gì c£ trên thË tr°Ýng nÙi Ëa và thË tr°Ýng Trung ông, bßi th¿ hÍ không tÕn h¡i gì ¿n nÁn chính trË cça khu vñc. ó không ph£i là mÙt sñ tình cÝ khi Tel Aviv Hilton quy¿t Ënh ·t mÙt nhà hàng sushi vào nhïng nm 1990, ché không ph£i là mÙt nhà hàng Ar­p. Các công ty công nghÇ cao cça Israel cing §u t° ph§n lÛn vÑn li¿ng cça mình vào Wall Street ho·c të các công ty vÑn kinh doanh ß Silicon Valley và không phå thuÙc vào Sß giao dËch chéng khoán Tel Aviv. Và xu h°Ûng cuÑi cùng bây giÝ là vì các công ty công nghÇ cao cça Israel à ·t c¡ sß ho¡t Ùng vÛi mÙt chi nhánh ß Silicon Valley và mÙt chi nhánh ß Israel. Check Point, mÙt công ty cça Israel kiÃm soát g§n 50% thË tr°Ýng an ninh m¡ng Internet vÁ béc t°Ýng lía à b£o vÇ thông tin, có mÙt vn phòng và mÙt trå sß nghiên céu ß Israel và tr£ mÙt sÑ kho£n thu¿ ß ây, song giÝ ây cing ã ·t mÙt vn phòng ß Silicon Valley à ti¿p c­n g§n h¡n vÛi thË tr°Ýng. MÙt nhà phân tích cça Wall Street mà tôi bi¿t, ng°Ýi có hiÃu bi¿t khá rõ vÁ ngành công nghiÇp công nghÇ cao cça Israel ã nói vÛi tôi là hiÇn giÝ bà ang dành nhiÁu thÝi gian h¡n à sang California à tìm hiÃu các công ty cça Israel h¡n là các công ty cça Tel Aviv.

M·c dù v­y, vÛi t¥t c£ các lý do trên, Israel v«n dÅ bË tÕn th°¡ng vÁ nhiÁu m·t. Trong khi Israel ang phát triÃn mÙt nÁn kinh t¿ ki¿n théc, nhïng công nhân ki¿n théc vô cùng nng Ùng và thích sÑng ß nhïng n¡i tuyÇt vÝi. N¿u các công nhân ki¿n théc quan trÍng này th¥y r±ng tình hình ã ¡t tÛi mÙt iÃm không thà chËu ñng nÕi - do mÙt cuÙc xung Ùt không bao giÝ ch¥m dét ho·c mÙt mÑi b¥t hoà tôn giáo - hÍ s½ quy¿t Ënh ra i ho·c hÍ s½ ·t thêm ngày càng nhiÁu các trå sß ngoài Israel. Tuy r±ng mÙt tình hình tÓi tÇ nh° v­y chÉ là t°ßng t°ãng, song ây không ph£i là mÙt iÁu không áng ph£i suy ngh). VÛi méc thu nh­p 17.000 USD/nm bình quân §u ng°Ýi, Israel ngày nay có mÙt méc sÑng t°¡ng °¡ng ß Anh. Israel là mÙt ¥t n°Ûc cça McDonald. N¿u mÙt vË Thç t°Ûng Israel ã tëng kêu gÍi các thi¿u niên Israel trß vÁ và giành l¡i khu bÝ Tây ho·c d£i Gaza, giÑng nh° mÙt cuÙc chi¿n cça lña chÍn, ché không ph£i vì sñ sÑng còn, r¥t nhiÁu công nhân ki¿n théc ng°Ýi Israel s½ bË uÕi.

°¡ng nhiên là nh° v­y, n¿u mÙt ai ó không k¿t nÑi vÛi qu§n thà iÇn tí, nh° Saddam Hussein hay mÙt sÑ k» khçng bÑ ch³ng h¡n, có vi khí h¡t nhân và t¥n công Israel, nó s½ không quan tâm ¿n nÁn kinh t¿ ó là công nghÇ cao hay th¥p. Séc m¡nh quân sñ v«n là v¥n Á chính. Nh°ng, tôi tin vào kho£ng cách séc m¡nh phi quân sñ giïa Israel và các n°Ûc Ar­p s½ rÙng h¡n và nhanh h¡n trong th­p k÷ tÛi, n¿u Israel có thà bÏ cuÙc xung Ùt Israel-Palestine l¡i phía sau. Khi t¥t c£ nhïng thé mà b¡n chào bán ra th¿ giÛi chÉ là lao Ùng và d§u lía lo¡i r» tiÁn, g§n giÑng nh° tr°Ýng hãp cça h§u h¿t các n°Ûc Ar­p, b¡n ã bË h¡n ch¿ bßi sÑ l°ãng lao Ùng mà b¡n có và giá c£ d§u lía mà b¡n chào bán. Song, khi bn¡ có mÙt nÁn kinh t¿ mà ß ó b¡n lña chÍn sñ thËnh v°ãng và có kh£ nng thu th­p ki¿n théc, vÑn và các tài nguyên të kh¯p n¡i trên th¿ giÛi, b¡n s½ không hÁ bË phå thuÙc vào sÑ l°ãng lao Ùng cing nh° giá c£ d§u lía, và Israel cing v­y. Ngày x°a, có hai c°Ýng quÑc trên sông ß Trung ông là: Ai c­p trên sông Nile và Ir¯c trên sông Tigris và Euphrates. Trong th¿ k÷ 21, tôi tin r±ng s½ có mÙt th¿ lñc mÛi xu¥t hiÇn, ó là Israel trên sông Jordan. Israel s½ là mÙt n°Ûc i §u trong l)nh vñc công nghÇ cao và s½ kéo theo Jordan và Palestine. Siemens ã xây dñng nhà máy ß Israel, Siemens Data Communications, g§n Haifa và mÙt nhóm công nhân Palestine cça Siemens ß thË tr¥n khu bÝ Tây Ramallah, vÛi trå sß chính cça Siemens ·t t¡i éc. ó mÛi chÉ là b¯t §u.

Ngày nay, triÃn vÍng toàn c§u hoá t°¡ng tñ r¥t có ích cho viÇc gi£i thích th¿ giÛi HÓi giáo Ar­p. Tháng 11/1997, tôi ã có chuy¿n thm vËnh Persian. Tôi s½ kà cho các b¡n nghe 4 câu chuyÇn vÁ chuy¿n i này.

Câu chuyÇn thé nh¥t: Trong chuy¿n dëng chân l§n §u tiên t¡i Cô oét, lúc ó kho£ng 10h êm, tôi chu©n bË i nghÉ t¡i khách s¡n Sheraton, iÇn tho¡i kêu vang. Ng°Ýi gÍi cho tôi là mÙt ng°Ýi phå nï tr» ng°Ýi Cô oét. Cô ta nói vÛi tôi r±ng cô ta ang làm viÇc cho Thông t¥n xã Cô oét (KUNA), r¥t th°Ýng xuyên dËch các bài báo cça tôi và ngÏ ý muÑn phÏng v¥n tôi. Tôi vô cùng ng¡c nhiên bßi cú iÇn tho¡i này - mÙt phå nï nhà báo Cô oét gÍi iÇn cho mÙt nhà báo ph°¡ng Tây t¡i khách s¡n lúc 10h êm. Tôi ã nói vÛi cô ta r±ng tôi s½ i thm các mÏ d§u vào ngày mai và n¿u muÑn cô ta có thà i cùng tôi, nh°ng cô này ã ¿n g·p tôi ngay 7h sáng hôm nay t¡i hành lang khách s¡n. Lúc 7h sáng, cô ta ang ãi tôi ß ó vÛi m¡ng che kín m·t. Sau này, tôi mÛi phát hiÇn ra cô ta r¥t tr». Lúc ó, tôi ã hÏi cô ta xem cô có anh chË em ruÙt không. Cô ta tr£ lÝi: Tôi có mÙt anh trai. Anh ¥y mÛi l­p gia ình vÛi mÙt phå nï Cô oét anh ¥y quen trên m¡ng trong mÙt phòng chat dành cho ng°Ýi Cô oét. Nhïng gì cô ta không nói vÛi tôi, sau này tôi mÛi phát hiÇn ra, là ó là mÙt cuÙc hôn nhân a chçng tÙc. MÙt gia ình ng°Ýi HÓi giáo Sunni còn gia ình kia là ng°Ýi Shiites. Tuy nhiên, c·p vã chÓng này ã g·p nhau trên m¡ng, n¡i không hÁ ngn c£n nhïng lÁ thói ci và nhïng h¡n ch¿ cça xã hÙi Cô oét, và khi hÍ g·p nhau, tình yêu ã chÛm nß ngay të cái nhìn §u tiên (hay tình yêu të byte §u tiên nh° ai ó ã nói). Cha m¹ cô gái r¥t buÓn vÁ iÁu này. Song cô gái ã nói vÛi hÍ r±ng cô s½ l¥y chÓng, dù cha m¹ có muÑn hay không và cuÑi cùng hÍ ã ph£i mçi lòng.

Chi¿c bánh c°Ûi cça hÍ là mÙt cái máy tính và mÙt bàn phím , nï nhà báo tr» ng°Ýi Cô oét nói vÛi tôi.

Câu chuyÇn thé hai: V«n là ß Cô oét, tôi i thm Ibrahim S.Dabdoud, tÕng giám Ñc Ngân hàng trung °¡ng Cô oét và mÙt trong các chç ngân hàng °ãc kính trÍng nh¥t ß n°Ûc này. Khi tôi ¿n vn phòng cça ông ß thành phÑ Cô oét, ông thñc sñ xúc Ùng. Có chuyÇn gì v­y? , tôi hÏi. Dabdoub gi£i thích r±ng Hãng hàng không Cô oét, mÙt hãng v­n t£i quÑc gia vëa mÛi tung ra hai chi¿c Boeing mÛi mua à ¥u th§u. ây là mÙt lo¡i hình kinh doanh Ngân hàng trung °¡ng ã tëng áp dång trong quá khé r¥t thành công. Ông ti¿p tåc gi£i thích, lúc ó, ngân hàng cça ông ã m¥t quyÁn ¥u th§u vào tay mÙt ngân hàng gÍi là Ngân hàng quÑc gia ß Maryland vÛi giá tr£ °a ra chÉ cao h¡n 1/4 iÃm so vÛi méc ban §u, ây thñc sñ là mÙt méc giá th¥p. ó là bán phá giá, giÑng nh° kiÃu phá giá tài chính , Dabdoub gào lên. Tôi bi¿t ông muÑn nói ¿n nhïng n°Ûc xu¥t kh©u hàng hoá cça mình vÛi giá th¥p h¡n chi phí s£n xu¥t thñc t¿ nh±m thÑng l)nh thË tr°Ýng. ó không ph£i là mÙt cuÙc ch¡i công b±ng. MÙt ngân hàng khu vñc lÛn cça Mù, th­m chí không ph£i là mÙt ngân hàng chuyên kinh doanh tiÁn tÇ, không °ãc nhiÁu ng°Ýi bi¿t ¿n, c¡nh tranh vÛi các ngân hàng Ëa ph°¡ng cça Cô oét và ã th¯ng th§u.

Câu chuyÇn thé ba: MÙt ngày, tôi i të Cô oét ¿n Qatar à dñ mÙt cuÙc hÙi th£o. Khi tôi ang sía so¡n Ó ¡c trong phòng riêng t¡i khách s¡n Sheraton, iÇn tho¡i l¡i reo. ó là mÙt nhà báo nï 21 tuÕi ng°Ýi Qatar. Cô ta ã Íc sách cça tôi và ngÏ ý muÑn g·p tôi. (Tôi không hÁ dñng lên chuyÇn này, song vã tôi không tin iÁu này). Tôi nói vÛi cô ta r±ng tôi ph£i ra sân bay ngay, nh°ng n¿u muÑn, cô ta có thà i cùng tôi, chúng tôi có thà nói chuyÇn trên ôtô. Cô ta ch¥p nh­n lÝi Á nghË cça tôi. Cô ¥y là mÙt phå nï tr» r¥t ¹p, r¥t thông minh và nói ti¿ng Anh r¥t tÑt. Trên thñc t¿, vÑn ti¿ng Anh cça cô ¥y tÑt ¿n n×i mà tôi ã nói vÛi cô ¥y là cô ã bao giÝ vi¿t báo b±ng ti¿ng Anh ch°a, bßi vì n¿u ã tëng làm nh° v­y, cô ¥y có thà làm viÇc cho tÝ ThÝi báo New York vÛi t° cách cÙng tác viên trong suÑt thÝi gian diÅn ra HÙi nghË th°ãng Énh kinh t¿ Trung ông s¯p tÛi. Và cô ¥y nói, thú th­t vÛi anh, tôi vi¿t bài cho mÙt tÝ báo iÇn tí cça vùng VËnh và chính phç cça tôi không bi¿t chuyÇn này .

Tôi c£m th¥y r¥t héng thú và chãt ngh), mÙt ng°Ýi phå nï tr» Ar­p ph£i can £m l¯m mÛi dám nói vÛi c£ th¿ giÛi vÁ ¥t n°Ûc cça mình qua Internet và chính phç cça cô ta th­m chí không hÁ bi¿t có cô ta trên Ýi. ó h³n là chuyÇn không thà t°ßng t°ãng °ãc trong 10 nm tr°Ûc. Song, bây giÝ ó là t°¡ng lai. Ngày nay, mÙt sÑ ch°¡ng trình truyÁn hình phÕ bi¿n b±ng ti¿ng Ar­p và mÙt sÑ tÝ báo có £nh h°ßng rÙng rãi b±ng ti¿ng Ar­p Áu °ãc phát và in ra ß châu Âu bßi các công ty t° nhân và n±m ngoài quyÁn kiÃm soát cça b¥t cé mÙt chính quyÁn Ëa ph°¡ng nào.

Câu chuyÇn thé t°: Ar­p Xêut ang xem xét viÇc cho phép phå nï lái xe, mÙt iÁu luôn bË c¥m. V¥n Á này ã bË ph£n Ñi kËch liÇt ngay trong nÙi bÙ n°Ûc Ar­p Xêut të nhiÁu nm nay, song cuÑi cùng ã °ãc xem xét. T¡i sao l¡i nh° v­y ? Bßi vì vÛi viÇc giá d§u lía gi£m, Anh càng không thà ç kh£ nng chi tr£ cho 500 ngàn ng°Ýi n°Ûc ngoài ¿n Ar­p Xêut à làm lái xe. Hãy xem bài phÏng v¥n in trên tÝ báo b±ng ti¿ng Ar­p Al-Quds al-Arabi và °ãc dËch bßi Mideast Mirror ngày 17/4/1998. Bài phÏng v¥n °ãc thñc hiÇn vÛi Hoàng tí Talal bin Abdelaziz, thành viên tñ do nh¥t cça gia ình Xêut. Talal là anh em cùng cha khác m¹ cça c£ nhà vua Fahd và BÙ tr°ßng BÙ quÑc phòng Sultan, và là cha cça Hoàng tí al-Waleed bin Talal, nhà t° b£n nng Ùng nh¥t cça n°Ûc Ar­p Xêut. Khi °ãc hÏi liÇu ông ta có çng hÙ viÇc cho phép phå nï lái xe hay không, Talat çng hÙ hoàn toàn và thêm: Phå nï Xêut th°Ýng c°ái l¡c à và i giïa nhïng ng°Ýi àn ông vào ban êm. Có gì khác giïa mÙt con l¡c à và mÙt cái ôtô nào?... Phå nï lái xe ã trß thành mÙt iÁu c§n thi¿t cça xã hÙi. Chúng ta chuyÃn giao hàng triÇu ôla thành Óng tiÁn m¡nh tÛi quê h°¡ng cça nhïng ng°Ýi lái xe xa xé. Chúng ta có thà céu giúp chính mình.

Hoàng tí Talal ti¿p: C£i cách chính trË ang d§n trß thành mÙt ph§n cça toàn c§u hoá và chúng ta ph£i tñ chu©n bË kù càng cho sñ thay Õi mÛi m» này vÁ t¥t c£ mÍi m·t& Toàn c§u hoá hiÇn dña trên nÁn dân chç, quyÁn con ng°Ýi và kinh t¿ thË tr°Ýng. ã có l§n mÙt ai ó ã gÍi ùa toàn c§u hoá là thÝi trang cça léa tuÕi. N¿u £ng cÙng s£n Trung QuÑc ang m·c thÝi trang này, v­y nhïng n°Ûc bang nhÏ trong th¿ giÛi Ar­p này thì sao? Ch¯c ch¯n hÍ s½ ph£i nh­n ra r±ng sñ thay Õi này là không thà né tránh.

Nhïng câu chuyÇn này nói lên iÁu gì? Chúng nói vÛi chúng ta r±ng nhïng gì Saddam Hussein làm ho·c không làm, n°Ûc láng giÁng nào ông ta xâm l°ãc ho·c không xâm l°ãc s½ có mÙt tác Ùng to lÛn tÛi sñ Õn Ënh cça Trung ông. Và hành Ùng này cça ông có thà s½ làm bùng nÕ nhiÁu h¡n các cuÙc chi¿n tranh và ngëng b¯n tr°Ûc khi ông ta thñc hiÇn xong ý Ënh cça mình.

Tuy nhiên cùng lúc ó, l¡i xu¥t hiÇn mÙt cuÙc chi¿n tranh khác, th§m l·ng h¡n ß Trung ông - cuÙc chi¿n tranh cça thông tin và vÑn §u t° t° nhân thông qua hÇ thÑng toàn c§u hoá mÛi. Të nhiÁu nm nay, th¿ giÛi Ar­p ã bË ngn bßi mÙt béc t°Ýng vÛi các cuÙc cách m¡ng trên thË tr°Ýng thông tin và tài chính, các cuÙc cách m¡ng ã làm thay Õi c£ châu Á và nhiÁu ph§n khác trên th¿ giÛi. D§u lía cho phép dân Ar­p và Iran thoát khÏi nhiÁu séc ép vÁ viÇc c¡ c¥u l¡i, Ënh h°Ûng và t° nhân hoá nÁn kinh t¿. Nó cho phép hÍ xây dñng hàng rào b£o vÇ ¥t n°Ûc tr°Ûc nhïng séc ép và giï cho các hàng rào này ngày càng vïng ch¯c h¡n ngay c£ khi béc t°Ýng Beclin såp Õ. Tuy nhiên, t¥t c£ chÉ dëng l¡i ß ó. Méc Ù các xã hÙi Ar­p ph£n éng l¡i tr°Ûc sñ xâm l°ãc cça thông tin và §u t° cá nhân - liÇu s½ ch¥p nh­n nó, làm theo nó, c°áng l¡i nó ho·c chÑng Ñi nó - s½ có mÍi tác Ùng Ñi vÛi chính trË bè phái khu vñc cça khu vñc này giÑng nh° Saddam Hussein. Và n¿u b¡n không nhìn th¥y cuÙc chi¿n th§m l·ng này, b¡n cing s½ không th¥y Trung ông cça ngày nay và n¿u b¡n không quan tâm gì ¿n cuÙc chi¿n này b¡n cing không thà v¡ch chi¿n l°ãc ch¯c ch¯n cho Trung ông ngày nay. B¡n s½ °ãc khuyên r±ng: VÛi cuÙc chi¿n tranh th§m l·ng này, s½ không còn có lÇnh ngëng b¯n.

MÙt l§n, tôi i d¡o phÑ cùng vÛi mÙt cÙng tác viên tÝ ThÝi báo New York (New York Times) ß ó, mÙt ng°Ýi phå nï Iran 21 tuÕi ·c phong cách Tây. Chúng tôi cùng trò chuyÇn vÁ £nh h°ßng cça d§u lía Ñi vÛi nÁn chính trË Iran, ·c biÇt là d§u lía ã cho phép các vË thç l)nh HÓi giáo cao tuÕi cça Iran giï chi¿c gh¿ cça mình lâu h¡n là hÍ có thà làm, bßi chính doanh thu të d§u lía ã vñc d­y nÁn kinh t¿ y¿u kém cça Iran d°Ûi ch¿ Ù HÓi giáo. D§u lía, không chÉ là sñ nhiÇt tình mang tính ch¥t tôn giáo, là vi khí bí m­t thñc sñ cça các vË thç l)nh HÓi giáo cao tuÕi. N¿u không có sñ b£o £m tài chính mà d§u lía cung c¥p, các vË thç l)nh này có khi ã ph£i mß cía thË tr°Ýng Iran và khoác trên mình chi¿c áo khoác vàng, bßi vì nÁn kinh t¿ cça nó ¡n gi£n là không thà chÑng á °ãc gia tng dân sÑ n¿u không có kho£n §u t° n°Ûc ngoài khÕng lÓ. Khi chúng tôi th£o lu­n vÁ v¥n Á này, ng°Ýi phå nï tr» Iran ã nói mÙt vài iÁu mà tôi không thà nào quên. Cô ¥y ã nói vÁ Iran: Chúng tôi không chÉ có d§u lía mà chúng tôi còn có nét gì ó giÑng Nh­t B£n .

Và tôi ã héa vÛi cô ¥y mÙt iÁu. Ngày nào ó, nhïng mÏ d§u cça Iran c¡n kiÇt ho·c th¿ giÛi s½ có mÙt lña chÍn khác và n¿u iÁu ó x£y ra, các vË thç l)nh HÓi giáo cao tuÕi s½ ph£i lña chÍn ho·c là khoác lên mình chi¿c áo khoác vàng ho·c là bË ánh b­t ra ngoài. Hãy thông báo cho tôi bi¿t ngày các mÏ d§u cça Iran c¡n kiÇt và tôi s½ nói vÛi cô vÁ ngày mà vË thç l)nh HÓi giáo Gorbachev s½ xu¥t hiÇn trên màn £nh , tôi nói vÛi cô ¥y.

Và Ronald McDonald cing v­y.

Trao t·ng, không ph£i t¥t c£ mÍi ng°Ýi Áu nhìn th¿ giÛi qua lng kính toàn c§u hoá này. Nm 1996, tôi ã ¿n thm Ma rÑc và ã dùng bïa tÑi vÛi mÙt ng°Ýi b¡n là nhà ngo¡i giao ng°Ýi Mù. Tôi ã g·p anh b¡n này l§n §u tiên ß Moscow hÓi nhïng nm 80. Anh ¥y ã gi£i thích cho tôi hiÃu sñ khác biÇt giïa nghÁ nghiÇp cça anh ¥y so vÛi hÓi còn chi¿n tranh l¡nh, nhïng th¿ lñc hình thành nên ¥t n°Ûc anh ang làm viÇc và c£ nhïng tình hình th¿ giÛi nói chung, bây giÝ r¥t u ám so vÛi xung Ùt quyÁn lñc giïa Mù và Nga. Anh tâm sñ: Khi tÛ mÛi vào ngành ngo¡i giao, lúc ó mÛi chÉ là mÙt viÇn nhÏ, n¡i mà ß ó c­u có thà bi¿t ch× nào là khung thành. C­u có thà °ãc ào t¡o ngo¡i ngï, °ãc gíi i tham gia cuÙc mÙt ch¡i và có thà °ãc cí ¿n làm viÇc t¡i mÙt ¡i sé quán ß n°Ûc ngoài. Lúc ó cing nh° là ng°Ýi ch¡i ci ra ngoài thì ng°Ýi ch¡i mÛi °ãc vào và c­u có thà n¯m rõ quy lu­t cça t¥t c£ các trò ch¡i. Nh°ng bây giÝ, chúng ta ang ß trong mÙt mÛ bòng bong và ang nói chuyÇn vÛi nhau. Chúng ta ang i âu và chúng ta ang sí dång lo¡i bóng nào và có ai xem chúng ta ch¡i bóng không ? Ngài ¡i sé ¿n g§n b¡n và hÏi Anh làm °ãc gì cho tôi? Và c­u thñc sñ không ch¯c vÁ câu tr£ lÝi. Do ó, c­u b¯t §u tñ hÏi mình T¡i sao tôi l¡i ß ây? [Sñ th­t là] chính phç có thà såp Õ [vào nm 1996] và d°Ýng nh° iÁu này v«n không là ti¿ng gÍi c£nh tÉnh Ñi vÛi nhiÁu ng°Ýi& N¿u tôi ß l¡i ây càng lâu, tôi s½ càng c£m th¥y mình ang ß trong tình c£nh ó trong The Grapes of Wrath khi chç ngân hàng ¿n à l¥y i nhà cía cça nông dân và nông dân e do¡ b¯n ch¿t chç ngân hàng, nh°ng chç ngân hàng l¡i nói r±ng không ph£i là l×i cça anh ta, anh ta chÉ làm viÇc cho mÙt tÕng công ty lÛn. Và khi nông dân hÏi, khi nào t¥t c£ nhïng iÁu này s½ ch¥m dét ? Chúng tôi có thà gi¿t ai ? Chç ngân hàng tr£ lÝi: Tôi không bi¿t, có thà s½ ch³ng có ai à cho các ng°Ýi b¯n c£ !

Tâm sñ cça b¡n tôi là mÙt trong nhiÁu iÁu phàn nàn tôi th°Ýng th¥y trong cÙng Óng chính sách ngo¡i giao lúc b¥y giÝ. T¡i sao anh ¥y l¡i quá lúng túng nh° v­y ? Bßi vì hÇ thÑng chi¿n tranh l¡nh là mÙt th¿ giÛi bË chia nhÏ và t¥t c£ mÍi ng°Ýi Áu bi¿t làm th¿ nào à o °ãc séc m¡nh, ánh giá nhïng mÑi e do¡, nhïng c£n trß và nhïng khuy¿n khích, chi¿n l°ãc thi¿t k¿ trong th¿ giÛi ó. Trong khi có r¥t nhiÁu sñ ph£n Ñi xung quanh viÇc quy¿t Ënh chi¿n l°ãc chính sách ngn ch·n ch·t ch½, bÛt cng th³ng hay kiÃm soát cánh tay - t¥t c£ mÍi ng°Ýi d°Ýng nh° muÑn chia s» mÙt vÑn të vñng chung và lòng trung thành Ñi vÛi nhïng gì chi¿n l°ãc ó ang thñc hiÇn. Có mÙt sñ nh¥t trí cao r±ng chi¿n tranh l¡nh là hÇ thÑng cân b±ng séc m¡nh thông th°Ýng °ãc xây dñng xung quanh các bang, quân Ùi và vi khí h¡t nhân. Là mÙt nhà chi¿n l°ãc có ngh)a là iÁu khiÃn các y¿u tÑ này xung quanh các hình théc khác nhau à qu£n lý, Õn Ënh ho·c xoá bÏ sñ phân chia cça th¿ giÛi.

Song, chính trË Ëa lý toàn c§u hoá phéc t¡p h¡n th¿ nhiÁu. B¡n v«n ph£i lo l¯ng vÁ nhïng mÑi e do¡ ¿n të các quÑc gia mà b¡n tách ra të nó nh° Ir¯c, Iran, B¯c TriÁu Tiên. Nh°ng, ngày nay, iÁu b¡n lo l¯ng h¡n c£ là b¡n ph£i quan tâm ¿n nhïng mÑi e do¡ ¿n të quÑc gia mà b¡n k¿t nÑi bao gÓm c£ Internet, thông qua các thË tr°Ýng và të nhïng cá nhân có th¿ lñc, ng°Ýi có thà qua l¡i ngay cía chính nhà b¡n. Nhïng mÑi e do¡ này không ph£i lúc nào cing dÅ dàng nh­n th¥y, các t°Ýng rào b£o vÇ không ¡n gi£n à có thà xây dñng °ãc, tài nguyên cing không sµn có, song tiÁm nng à tái Õn Ënh ho·c tác Ùng lên cách c° xí cça các bang l¡i r¥t dÓi dào.

Quá trình cÙng Óng chính sách ngo¡i giao chuyÃn d§n sang hÇ thÑng này t°¡ng Ñi ch­m vì nhiÁu lý do. MÙt ph§n là do hÇ thÑng toàn c§u hoá còn quá mÛi và kinh nghiÇm cça chúng ta v«n còn quá h¡n ch¿. Ph§n nïa là do nhïng ng°Ýi ã có kinh nghiÇm r¥t lâu vÁ mÙt l)nh vñc - chi¿n tranh l¡nh ch³ng h¡n - l¡i không muÑn bË nói r±ng sñ thành th¡o trong công viÇc cça hÍ s½ không °a hÍ lên cao trong viÇc phân tích các v¥n Á chính trË Ëa lý trong hÇ thÑng mÛi này, và bßi vì hÍ cÑ g¯ng sa th£i nó. MÙt lý do nïa có thà là do b£n ch¥t hèn nhát cça nhiÁu chính sách ngo¡i giao ã °ãc l­p trong hÇ thÑng này. Chúng thi¿u h³n i v¥n Á cça th¿ k÷ cça th¿ k÷ 19 và §u th¿ k÷ 20 và am mê xây dñng ¥t n°Ûc, quy¿t Ënh cái gì là biên giÛi cça m×i n°Ûc và ai là ng°Ýi nên sÑng trong biên giÛi ó. Nhïng v¥n Á nh­n théc chính trË to lÛn này và sñ tñ quy¿t ang ngày càng hi¿m i. Ch¯c ch¯n nh° v­y, hiÇn nay v«n còn tÓn t¡i v¥n Á quyÁn con ng°Ýi ß Trung QuÑc. Và có sñ nh­n théc chính trË ß Bosnia, Rwanda, Kosovo và ti¿n trình hoà bình Israel Palestine, song so vÛi thÝi kó h­u thñc dân và chi¿n tranh l¡nh, nhïng v¥n Á nh° th¿ này hoàn toàn bË xoá bÏ. V¥n Á quan trÍng trong hÇ thÑng toàn c§u hoá ngày nay có xu h°Ûng xoay quanh l)nh vñc pháp lu­t ái có °ãc nhïng gì trong ph¡m vi biên giÛi cça các bang trong mÙt n°Ûc chúng ta Áu có.

(K÷ nguyên toàn c§u hoá có thà l¡i hoá ra là giai o¡n tr°ßng thành cça các cuÙc nÙi chi¿n, không ph£i là các cuÙc chi¿n tranh giïa các bang. Trong các cuÙc nÙi chi¿n mÛi này, chi¿n tuy¿n s½ không n±m giïa nhïng ng°Ýi çng hÙ Mù và nhïng ng°Ýi çng hÙ Nga, hay th­m chí là giïa phe çng hÙ truyÁn thÑng và phe chÑng Ñi truyÁn thÑng. Không, các cuÙc nÙi chi¿n này s½ x£y ra giïa nhïng ng°Ýi çng hÙ toàn c§u hoá và chÑng toàn c§u hoá, giïa nhïng ng°Ýi chç tr°¡ng toàn c§u hoá trong m×i xã hÙi và ng°Ýi dân b£n Ëa, giïa nhïng ng°Ýi h°ßng lãi të sñ thay Õi và të hÇ thÑng mÛi này và nhïng ng°Ýi c£m th¥y bË bÏ r¡i sau nó. N¿u b¡n nhìn vào Iran cça ngày hôm nay, Trung QuÑc, Inônêxia, Braxin, ¤n Ù, Nga, nhïng gì b¡n th¥y là sñ cng th³ng tr§m trÍng giïa nhïng ng°Ýi có kù nng, kh£ nng, tài nguyên và bi¿t cúi §u à t­n dång lãi th¿ cça hÇ thÑng toàn c§u hoá và nhïng ng°Ýi không hÁ bi¿t gì. ó là lý do t¡i sao khi nhïng ng°Ýi hÏi tôi làm gì à sÑng, ôi khi tôi tr£ lÝi hÍ r±ng Tôi là ng°Ýi phå trách trang ngo¡i giao cça tÝ ThÝi báo New York và tôi theo dõi nhïng cuÙc chi¿n giïa ng°Ýi th¯ng và k» thua trong ph¡m vi mÙt ¥t n°Ûc . Bßi vì nhïng cuÙc chi¿n ó và h­u qu£ cça nó - n¿u x£y ra ß Inônêxia, Nga hay Braxin ngày nay d°Ýng nh° °ãc hình thành të các mÑi quan hÇ ngo¡i giao nhiÁu h¡n b¥t cé cuÙc chi¿n tranh nào giïa các quÑc gia.)

CuÑi cùng, viÇc ti¿n tÛi toàn c§u hoá diÅn ra ch­m trong quá khé là do có mÙt sñ dË éng nh¥t Ënh ngay trong khi xây dñng các chính sách ngo¡i giao khi phân tích khía c¡nh thË tr°Ýng và tài chính. ó là do n¿u nói vÁ v¥n Á tiÁn và thË tr°Ýng khi phân tích các v¥n Á Ëa lý chính trË thì không phù hãp chút nào. Nm 1998, tôi ã khám phá ra nhiÁu iÁu ß chính mình khi th£o lu­n vÛi các nhà phân tích chính sách ngo¡i giao quan trÍng, nhïng ng°Ýi ã phàn nàn r±ng th¿ giÛi là mÙt chu×i rÝi r¡c và t» nh¡t mà ß ó suy ngh) vÁ v¥n Á chi¿n l°ãc thñc sñ là b¥t kh£ thi. Câu tr£ lÝi cça tôi luôn luôn là mÙt câu ¡i lo¡i nh° th¿ này: B¡n ang nói vÁ thÝi iÃm này nh° thà là thÝi iÃm t» nh¡t nào ó Ñi vÛi ng°Ýi làm chi¿n l°ãc. Nh°ng, giïa thÝi iÃm giïa tháng 8 và bây giÝ, toàn bÙ hÇ thÑng kinh t¿ toàn c§u nh° chúng ta bi¿t g§n nh° såp Õ, b¯t §u là l×i cça Nga. ó là mÙt iÁu gì tiÁm ©n có thà làm m¥t Õn Ënh t¥t c£ th¿ lñc lÛn nhÏ trên th¿ giÛi. Vô vàn nhïng chi¿n l°ãc và sñ phÑi hãp °ãc tng c°Ýng à ngn ch·n nó. Sñ khác biÇt duy nh¥t là chi¿n l°ãc này ã °ãc thñc hiÇn bßi nhïng ng°Ýi mà b¡n th°Ýng không ngh) ¿n vÛi chi¿n l°ãc lÛn. Tên cça nhïng ng°Ýi này là Greenspan, Rubin và Summer. Song b¡n ëng ngh) r±ng chÉ bßi vì hÍ ã v¡ch ra chi¿n l°ãc và không ph£i là BÙ tr°ßng Ngo¡i giao hay BÙ tr°ßng quÑc phòng, iÁu này không òi hÏi mÙt cái nhìn toàn c§u và không ·t trong c¥u trúc toàn c§u s½ °ãc hình thành mÙt cách c¡ b£n, Õn Ënh mÙt cách lý t°ßng, mÑi quan hÇ giïa các bang. N¿u ó không ph£i là mÙt chi¿n l°ãc lÛn, tôi s½ không bi¿t gì. N¿u ó khong ph£i chính sách ngo¡i giao, tôi cing không bi¿t gì.

Con °Ýng duy nh¥t có hiÇu qu£, ho·c nh° cách mÙt nhà báo cÑ g¯ng gi£i thích th¿ giÛi ho·c nh° mÙt nhà chi¿n l°ãc cÑ g¯ng thi¿t k¿ l¡i th¿ giÛi, là b±ng cách nhìn nh­n nó d°Ûi con m¯t cça mÙt nhà chç tr°¡ng toàn c§u hoá. iÁu ó có ngh)a là luôn luôn di chuyÃn vÁ phía sau và tr°Ûc nÁn kinh t¿, nhïng v¥n Á an ninh quÑc gia, chính trË, vn hoá, môi tr°Ýng và c¥p Ù kù thu­t - ch¥p nh­n trÍng l°ãng khác nhau trong các hoàn c£nh khác nhau.

Danh dñ, sñ sã hãi và quyÁn lãi v«n thúc ©y th¿ giÛi này phát triÃn. Do nhiÁu n°Ûc cùng theo uÕi nhïng thé này nên mÙt sÑ n°Ûc s½ ph£i khu¥t phåc tr°Ûc nhïng thí thách mÛi, séc ép mÛi và nhïng Ùng lñc cça hÇ thÑng toàn c§u hoá, mÙt sÑ n°Ûc s½ thách théc thí thách và rút lui trong khi mÙt sÑ s½ lña chÍn nh° không có nhïng thí thách này và cÑ g¯ng làm nÕ tung phe çng hÙ. Tôi ã không °a ra dñ oán nào vÁ k¿t qu£ cuÑi cùng cça toàn c§u hoá; t¥t c£ nhïng gì tôi dñ oán chÉ là mÑi quan hÇ t°¡ng tác giïa Ùng lñc cça chính sách ngo¡i giao thÝi kó ci và hÇ thÑng toàn c§u hoá mÛi m» mà mÑi quan hÇ này s½ là hình £nh mÑi quan hÇ quÑc t¿ trong k÷ nguyên toàn c§u hoá.

à làm rõ quan iÃm này, tôi ã vi¿t mÙt bài báo, cÑ g¯ng t°ßng t°ãng ra chiÁu h°Ûng cça mÙt cuÙc th£o lu­n n¿u ngài BÙ tr°ßng Ngo¡i giao áng kính cÑ g¯ng gi£i thích vÁ hÇ thÑng toàn c§u hoá và nhïng £nh h°ßng cça nó Ñi vÛi các v¥n Á Ëa lý chính trË vÛi mÙt vË lãnh ¡o cing áng nà không kém, nh° TÕng thÑng Syria Hafez el-Assad, ng°Ýi cça thÝi kó chi¿n tranh l¡nh và cây ôliu. Kà të ó, tôi ã luôn theo sát à c­p nh­t cuÙc Ñi tho¡i này và ây là nhïng iÁu tôi ngh) cuÙc th£o lu­n vào ngày hôm nay s½ diÅn ra theo chiÁu h°Ûng này:

Warren Christopher: Hafez ông không ng¡i n¿u tôi gÍi ông là Hafez ché? Ông là ng°Ýi cça ngày hôm qua. Ông v«n sÑng trong thÝi kó chi¿n tranh l¡nh. Tôi bi¿t ông chÉ ra khÏi Trung ông có vài l§n, vì th¿ hãy cho phép tôi nói mÙt chút vÁ th¿ giÛi mÛi. Hafez, Syria ã ¥u tranh trong nhiÁu nm à ng°Ýi dân °ãc phép sí dång máy fax. Sau ó, ông l¡i ti¿p tåc ¥u tranh à cho phép hÍ °ãc sí dång Internet. Th­t áng buÓn. ó là lý do t¡i sao thu nh­p bình quân §u ng°Ýi ß Syria chÉ mÛi ¡t 1.200 USD/nm. VÛi méc thu nh­p nh° v­y, ông chÉ có thà mua °ãc mÙt chi¿c bóng èn. Të nm 1994, toàn bÙ khu vñc kinh t¿ t° nhân cça ông chÉ ¡t méc kim ng¡ch xu¥t kh©u 1 tÉ USD/nm. Chúng ta có hàng chåc công ty mà ch³ng có cái nào tëng nghe ¿n xu¥t kh©u ¡t 1 tÉ USD/nm. Nào Hafez, bây giÝ, lý do khi¿n tôi nói vÛi ông t¥t c£ iÁu này là bßi vì trong thÝi kó chi¿n tranh l¡nh, s½ không có v¥n Á gì khi Syria s£n xu¥t con chip máy tính hay làm món khoai tây chiên, mÙt chi¿c Lexus hay mÙt chi¿c bóng èn, bßi vì ông có thà có °ãc mÙt cuÙc sÑng §y ç chÉ b±ng cách rút ruÙt cça nhïng n°Ûc lÛn xin viÇn trã và hm do¡ tÑng ti¿n các n°Ûc láng giÁng. Vâng, tôi th¥y ông ang mÉm c°Ýi, Hafez ¡. Ông bi¿t ó hoàn toàn là sñ th­t. Ông ã rút ruÙt hàng tÉ USD cça nhïng n°Ûc Ar­p b±ng cách à cho hÍ bi¿t là ó là có thà là nh° v­y, nh° Mafia s½ nói mÙt tai n¡n không may trong các mÏ d§u cça Ar­p n¿u hÍ không tr£ giá cao lên. Ông cing rút ruÙt cça Nga vào ngày thé hai, thé t° và thé sáu, châu Âu vào ngày thé ba, thé nm và Trung QuÑc vào ngày chç nh­t. Liên bang Xô vi¿t th­m chí cing mua c£ nhïng ph¿ ph©m mà các nhà máy cça ông s£n xu¥t ra và ra tay giúp á ông và viÇn trã ông chÉ vì là b¡n bè. ó là mÙt cách sÑng tÑt, Hafez ¡, mÙt cách sÑng tÑt và ông ã kích hÍ chÑng l¡i l«n nhau. Song, Hafez ¡, nhïng ngày ó s½ k¿t thúc. Các n°Ûc Ar­p s½ ¿n lúc không thà chËu ñng mãi sñ tÑng tiÁn cça ông, các mÏ d§u cça ông cing s½ c¡n kiÇt, ông s½ ph£i nh­p kh©u d§u trong vòng 10 nm nïa và Syria s½ có tÉ lÇ sinh cao nh¥t Trung ông. ó hoàn toàn không ph£i là mÙt viÅn c£nh ¹p. iÁu tÓi tÇ nh¥t Ñi vÛi ông là s½ có mÙt ki¿n trúc toàn c§u mÛi. Không bao lâu nïa, hai c°Ýng quÑc s½ không hu÷ ho¡i l«n nhau. Liên bang Xô vi¿t s½ tan rã và chúng ta ang sí dång nguÓn ngân sách công b±ng. Thay vì các c°Ýng quÑc, Hafez ¡, s½ là các Siêu thË. Và cho phép tôi nói r±ng, ông s½ không kích à thË tr°Ýng chéng khoán Tokyo chÑng l¡i thË tr°Ýng chéng khoán Frankfurt, chÑng l¡i Singapo và chÑng l¡i Wall Street. Không, không, không Hafez. HÍ s½ ch¡i l¡i ông ¥y. HÍ s½ kích Syria chÑng l¡i Mêhicô chÑng l¡i Braxin và Thái Lan. Nhïng ng°Ýi dám làm s½ °ãc §u t° vÑn të các Siêu thË. Nhïng k» nhát gan s½ rÛt l¡i phía sau nh° nhïng con °Ýng ch¿t trên xa lÙ §u t° toàn c§u. Và Hafez ¡, ông là Ñi t°ãng trß thành con °Ýng ch¿t.

Nhân ây, tôi muÑn l°u ý r±ng ông và ThÕ Nh) Kó ã có ång Õ nhÏ dÍc khu vñc biên giÛi, song tôi cing l°u ý vÛi ông r±ng ông khó lòng tránh °ãc mÙt cuÙc chi¿n tranh thñc sñ vÛi ThÕ Nh) Kó. Chúng ta Áu bi¿t t¡i sao, ph£i không Hafez ? ó là bßi vì Liên bang Xô vi¿t không còn nïa và ông cing bi¿t r±ng thé vi khí b¥t kó ông có thà m¥t trong mÙt chi¿n vÛi ThÕ Nh) Kó, hay vÛi Israel th­m chí vÛi b¥t cé n°Ûc nào khác là mÙt thé vi khí mà ông s½ ph£i thay th¿ nó b±ng tiÁn cça chính mình - tiÁn m·t trên bàn. Hãy cho tôi xem tiÁn cça ông nào, Hafez ! Cho tôi xem tiÁn ! S½ không còn có Liên bang Xô vi¿t à mang cho ông nhïng vi khí mÛi ho·c Õi chúng cho b¡n à l¥y nhïng thé rác r°ßi mà ông s£n xu¥t ra. Và cing không còn có nhà s£n xu¥t d§u Ar­p nào mua vi khí cho ông bßi vì chúng cing tan rã nÑt. Do ó, ông ã bË lëa, Hafez ¡. Tôi luôn luôn nói s½ không có sñ c°áng ép nào tÑt h¡n Ñi vÛi vË lãnh ¡o cça mÙt n°Ûc phát triÃn là nói vÛi ông ta r±ng ông ta ph£i tr£ tiÁn à mua vi khí, ·c biÇt trong thÝi ¡i ngày nay, khi chÉ mÙt chi¿c máy bay chi¿n ¥u giá ã tÛi 50 triÇu USD. Nói gì vÛi ông nhÉ, Hafez, tôi s¯p bÏ chi¿c iÇn tho¡i vÇ tinh. ó là m«u mÛi nh¥t cça Motorola °ãc k¿t nÑi vÛi hÇ thÑng vÇ tinh Iridi mÛi. Ông có thà g·p tôi ß Washington chÉ trong vài giây. Bßi vì, tôi không Ënh i âu nïa ngoài n¡i ây. Nhïng bài hÍc lËch sí 9 giÝ vÁ các cuÙc th­p tñ chinh mà ông d¡y tôi qua m×i chuy¿n thm không ph£i là sñ sí dång hiÇu qu£ thÝi gian cça tôi. T¡i sao ông không sÑ hoá chúng, thu chúng vào mÙt cái )a compact và chÉ sí dång chúng m×i l§n thm BÙ Ngo¡i giao, ho·c °a chúng lên mÙt trang web à nhân viên cça tôi có thà t£i chúng xuÑng mÙt cách dÅ dàng. Ông th¥y ¥y, Hafez, tôi có r¥t nhiÁu n¡i quan trÍng khác ph£i ¿n nh° Mêhicô, Thái Lan, Trung QuÑc. Ng°Ýi nào s½ cai trË Golan Heights là mÙt câu hÏi h¥p d«n, song nó hoàn toàn không phù hãp vÛi quyÁn lãi cça Mù ngày nay. Song, này, chúng tôi v«n r¥t vui khi nghe ông nói. Khi ông sµn sàng làm kinh doanh, chÉ c§n quay sÑ 001-202-647.4910, ¥n GìI và xin g·p Chris. Ho·c, Hafez ¡, mÝi ông ra khÏi cuÙc Ýi tôi.

Và ây là nhïng gì tôi ngh) Assad s½ tr£ lÝi:

Assad: Chris anh không ng¡i n¿u tôi gÍi anh là Chris ché ? Tôi hy vÍng anh s½ c£m th¥y tho£i mái trong chi¿c gh¿ Çm dày này. ã có nhiÁu vË BÙ tr°ßng Ngo¡i giao Mù bË lÍt thÏm trong chi¿c gh¿ này tr°Ûc anh. Kissinger th°Ýng thi¿t ãi tôi b±ng r¥t nhiÁu câu chuyÇn vÁ các cuÙc h¹n cça ông ta vÛi Jill St.John nh° là Henry. Chç ngân hàng ch³ng bao giÝ ghi chép mÙt cái gì trong sÕ tay và hÏi tôi n¿u tôi không ch¥p nh­n các iÁu kho£n mÛi nh¥t cça anh ta thì anh ta s½ rÝi khÏi Damascus và không bao giÝ quay trß l¡i. Ah, nh°ng hÍ luôn luôn quay trß l¡i, úng không nào Chris ? Và anh cing s½ nh° v­y. Anh ã ¿n ây 21 l§n rÓi và anh cing ã ¿n Mêhicô mÙt l§n. Tôi r¥t vui khi nhìn th¥y anh có °ãc lãi th¿ này. Nào, Chris, anh ã nói vÛi tôi r¥t nhiÁu vÁ mÙt th¿ giÛi bên ngoài Syria. Nh°ng hãy à tôi nói vÛi anh vè ng°Ýi b¡n láng giÁng cça tôi. Chính trË và sñ am mê có thà ã làm lãi áng kà cho thË tr°Ýng chéng khoán ß Mù, song không ph£i là bàn tay bí m­t cça thË tr°Ýng mà v«n l¥n át chính trË. Chúng ta ang sÑng d°Ûi cây Ôliu, Chris ¡, ché không ph£i là trong xe Lexus. B£n thân tôi vÑn là ng°Ýi cça mÙt dân tÙc thiÃu sÑ ß Syria, dân tÙc Alawites. iÁu ó có ngh)a là n¿u tôi tÏ ra mÙt chút y¿u kém, ph§n ông ng°Ýi HÓi giáo ß ây s½ lÙt da tôi và à thân thà tôi nh° mÙt con °Ýng ch¿t. Tôi không th­m x°ng mÙt chút nào, Chris ¡. Anh ã bao giÝ nhìn th¥y mÙt ng°Ýi bË lÙt da ch°a ? Tôi th°Ýng ngh) vÁ nó m×i buÕi sáng théc gi¥c, Chris ¡ - hoàn toàn không ph£i ngh) ¿n Amazon.com. Tôi sÑng trong mÙt khu rëng thñc sñ, không ph£i là d°Ûi thÝi ¡i iÇn tí. ó là lý do t¡i sao tôi có thà nghèo, nh°ng tôi y¿u. Tôi không thà chËu ñng nÕi sñ y¿u kém và nhïng ng°Ýi dân cça tôi không muÑn nhìn th¥y tôi y¿u kém. HÍ ánh giá kh£ nng qu£ ¥m s¯t cça tôi em l¡i. Chúng tôi có mÙt câu ng¡n ngï Ar­p nh° th¿ này: Thà chËu hàng trm nm chuyên ch¿ còn h¡n mÙt ngày h×n lo¡n . ó là sñ th­t mà chúng tôi không có, làm th¿ nào anh gÍi °ãc nó ß ây, McDonald. Và thu nh­p bình quân §u ng°Ýi cça chúng tôi không cao b±ng Israel. Nh°ng, Óng tiÁn cça chúng tôi Õn Ënh, không ai ch¿t ói hay ngç bên vÇ °Ýng, mÑi quan hÇ ràng buÙc mang tên gia ình v«n còn m¡nh và chúng tôi không bË tra t¥n bßi qu§n thà iÇn tí tham lam cça anh. Chúng tôi ang sÑng trong mÙt th¿ giÛi ch­m ch¡p, không ph£i là mÙt th¿ giÛi nhanh. Tôi có thà kiên nh«n. Có ph£i Ñi vÛi anh, ng°Ýi dân cça tôi không kiên nh«n ? Hoàn toàn không. Tôi ã chi¿n th¯ng cuÙc b§u cí cuÑi cùng vÛi 99,7% phi¿u b§u, Chris ¡. Nhïng ng°Ýi çng hÙ ã ¿n vÛi tôi tuy r±ng muÙn m±n và nói, Th°a ngài TÕng thÑng, ngài ã th¯ng vÛi 99,7% sÑ phi¿u b§u. Nh° v­y có ngh)a là chÉ có 0,3% ng°Ýi dân không bÏ phi¿u cho ngài. Ngài muÑn gì ß hÍ ? Và tôi tr£ lÝi, Tên cça hÍ .

Ha, ha, ha !

Không, Chris, tôi có ç kiên nh«n. Tôi s½ làm hoà vÛi ng°Ýi Do thái chÉ b±ng mÙt cách là coi tôi là mÙt nhà lãnh ¡o Ar­p bi¿t cách làm hoà vÛi ph©m cách - ng°Ýi không bi¿t quó gÑi nh° cách mà Arafat và Sadat ã làm. Tôi s½ không trß thành mÙt Sadat nïa. Tôi dñ dËnh làm tÑt h¡n Sadat. Tôi dñ Ënh s½ cho Israel ít i và s½ nh­n nhiÁu h¡n. ó là cách duy nh¥t à tôi có thà b£o vÇ b£n thân tránh khÏi chính nhïng ng°Ýi b§u cí tôi và nhïng phe chÑng Ñi trong n°Ûc và giï gìn vË trí lãnh ¡o Ar­p mà s½ luôn luôn mang tiÁn vÁ cho Syria të mÙt n°Ûc nào ó. Và n¿u iÁu này có ngh)a là tôi ph£i sí dång ng°Ýi ¡i diÇn ß Li bng à l¥y máu cça Israel cing không sao c£. ó là mÙt ng°Ýi láng giÁng tÓi, Chris ¡ và Israel ã ra i. Israel có quá nhiÁu kosher Big Macs. T¥t c£ nhïng thi¿u niên Israel i ánh nhau ß Li bng Áu mang theo iÇn tho¡i di Ùng à hÍ có thà gÍi iÇn vÁ cho các bà m¹ Do thái cça mình m×i êm. Th­t là nhïng c­u bé ngoan. Anh ngh) là chúng tôi không bi¿t iÁu này à ?

Vì th¿, Chris ¡, n¿u anh muÑn ¡t °ãc mÙt tho£ thu­n giïa tôi và ng°Ýi Do thái vÁ v¥n Á Golan, anh s½ ph£i tr£ b±ng tiÁn cça chúng tôi. Tôi s½ không chÉ ngã vào lòng anh. Nh°ng tôi lo l¯ng, Chris ¡. Khi tôi nhìn l§n l°ãt các BÙ tr°ßng Ngo¡i giao Mù ngÓi lÍt thÏm trong chi¿c gh¿ Çm quá dày ó tôi nh­n ra r±ng không chÉ là sñ ch¥m dét cça thÝi kó chi¿n tranh l¡nh, mà còn là sñ ch¥m dét cça mÙt c°Ýng quÑc lÛn m¡nh là Mù. Të n¡i tôi ngÓi có v» nh° chúng ta ã ra khÏi mÙt th¿ giÛi cça hai c°Ýng quÑc à b°Ûc vào mÙt th¿ giÛi chÉ có mÙt c°Ýng quÑc và sang mÙt th¿ giÛi không có c°Ýng quÑc nào. Anh ¿n ây vÛi cái túi r×ng và mÙt qu£ cao su, Chris ¡. Tôi s½ ng°ng àm phán vÛi Merrill Lynch. Ít nh¥t là hÍ giao hàng b±ng cách e do¡. Anh cing ¿n ây mà không dñ Ënh áp ·t b¥t cé séc ép nào lên Israel, bßi vì chính phç cça anh quá y¿u kém vÁ m·t chính trË và anh sã s½ xúc ph¡m ngay c£ mÙt cí tri ng°Ýi Do thái. Hãy nhìn nhïng ng°Ýi Israel. HÍ v«n ang xây dñng nhà cía nh° iên trên d£i bÝ Tây và anh không hÁ ng¡c nhiên gì c£, Chris ¡. iÁu mà mÙt vË TÕng thÑng Syria hÍc cách c£m nh­n chính là sñ y¿u kém và tôi c£m nh­n th¥y iÁu này trên kh¯p châu Mù.

Anh có bi¿t iÁu gì thñc sñ khi¿n tôi lo l¯ng vÁ ng°Ýi Mù không lúc nào anh cing muÑn có nó theo c£ hai cách. Anh muÑn nói cho t¥t c£ mÍi ng°Ýi vÁ giá trË cça anh, vÁ sñ tñ do và quyÁn tñ do tín ng°áng, nh°ng khi t¥t c£ nhïng giá trË này i vào c£ nhïng quyÁn lãi chính trË và kinh t¿ cça anh, anh s½ quên nó ngay. Vì th¿, hãy miÅn cho tôi ph§n gi£ng gi£i vÁ các giá trË, Chris ¡. Anh là ng°Ýi c§n ph£i quy¿t Ënh ho·c là trß thành mÙt siêu c°Ýng thà hiÇn nhïng giá trË siêu viÇt cça anh ho·c là mÙt nhân viên bán tour du lËch à thà hiÇn Siêu thË cça mình. Hãy tñ quy¿t Ënh. Cho ¿n lúc ó, ëng à ý làm gì ¿n cuÑc sÑng cça tôi nïa nhé. Và ây nïa, tôi tr£ l¡i anh chi¿c iÇn tho¡i di Ùng t°ßng t°ãng. Tôi ch³ng có ai ß ngoài Syria à tôi gÍi c£.

TiÇn ây, tôi cing muÑn nh¯c nhß anh ph£i c©n th­n khi ¥n nút GìI nhé. Anh không bao giÝ bi¿t iÁu gì có thà x£y ra âu&

Demolition Man

7. Kh©u hiÇu cça Pepsi Hãy sÑng vÛi th¿ hÇ Pepsi °ãc dËch ra ti¿ng Trung QuÑc là Pepsi °a tÕ tiên trß vÁ të nhïng n¥m mÓ .

8. Kh©u hiÇu cça Frank Perdue Chúng tôi s½ em ¿n mÙt ng°Ýi àn ông kho» m¡nh à làm mÙt con gà t¡ ã °ãc dËch sang ti¿ng Tây Ban Nha là Chúng tôi s½ mang ¿n mÙt ng°Ýi àn ông gãi tình à làm mÙt con gà hiÁn lành .

9. Cái tên Coca-cola ß Trung QuÑc ban §u °ãc Íc là Ke-kou-ke-la , có ngh)a là Hãy c¯n con nòng nÍc b±ng sáp ho·c là con ngña cái stuffed with wax tuó thuÙc vào ngôn ngï cça tëng Ëa ph°¡ng. Sau ó, Coke ã nghiên céu 40.000 ký tñ Ã tìm ra mÙt të thích hãp nh¥t vÁ m·t ngï âm, ko-kou-ko-le dËch thành vË ngÍt ngào ¿n t­n miÇng .

10. Khi Parker Pen ti¿p thË mÙt s£n ph©m bút bi t¡i Mêhicô, dòng qu£ng cáo áng l½ ra °ãc Íc là Bút bi s½ không dây mñc ra túi b¡n và làm b¡n bñc mình , song do dËch sai l¡i °ãc hiÃu là Bút bi s½ không dây mñc ra túi b¡n và không làm b¡n có thai .

- Trích të cuÑn M°Ýi l×i marketing tr§m trÍng nh¥t th¿ giÛi

phát hành t¡i Sarasota Herald Tribune,

Ngày 19/1/1198

Nm 1993, Sylvester Stallone và Wesley Snipes ã cùng óng bÙ phim ít nÕi ti¿ng, °ãc ít ng°Ýi nhÛ ¿n, song l¡i là mÙt bÙ phim hay vÁ lu­t pháp có tña Á Demolition Man. BÙ phim mô t£ bÑi c£nh vào nm 2032, khi toàn c§u hoá ã hoàn toàn chi¿m l)nh toàn bÙ Ýi sÑng cça ng°Ýi dân Mù và t¥t c£ nhïng hành Ùng nh° chíi tåc, hút thuÑc, sí dång muÑi, nghèo khÕ, trao Õi ch¥t dÅ cháy nÕ, có hành vi xúc ph¡m ng°Ýi khác, uÑng r°ãu hay có con ngoài giá thú Áu bË coi là ph¡m pháp. Archcriminal Simon Phoenix (Snipes) ra tù sau khi bË tÑng giam h¡n 30 nm t¡i mÙt nhà tù vô cùng khçng khi¿p vÛi viÇc sí dång công nghÇ làm ông l¡nh à làm óng bng t¥t c£ các tù nhân. Khi ra tù, anh ta nh­n th¥y mÙt không gian t)nh l·ng, thanh bình và không có nhïng ng°Ýi ph¡m tÙi ß miÁn Nam California, mÙt không gian lý t°ßng cho nhïng k» gngxt¡ nh° anh ta. Nhïng c£nh sát Ëa ph°¡ng hiÁn lành, ch°a tëng Ñi diÇn vÛi tÙi ph¡m ã nhanh chóng phát hiÇn ra r±ng hÍ c§n mÙt c£nh sát kiÃu ci à chÑng l¡i lo¡i tÙi ph¡m ci này. Do ó, hÍ ã th£ John Spartan (Stallone thç vai), k» cing ang bË làm mÙt viên á trong nhà tù này ra ngoài cùng vÛi ng°Ýi b¡n tù Phoenix, trong ó r¥t nhiÁu ng°Ýi dân vô tÙi ã bË gi¿t. Nh°ng, k¿ ho¡ch này không thành. iÁu áng nhÛ nh¥t vÁ bÙ phim nói vÁ thÝi t°¡ng lai viÅn t°ßng, mÙt xã hÙi hoàn h£o cça toàn c§u hoá ß miÁn Nam California là gì, ó là mÙt nhà hàng có tên Taco Bell.

Stallone phát hiÇn sñ th­t khi, sau khi °ãc rã ông, mÙt c£nh sát Ëa ph°¡ng ã mÝi anh ta ¿n dùng bïa tÑi à cám ¡n Stallone ã céu mình. Stallone c£m th¥y r¥t ng¡c nhiên khi phát hiÇn ra r±ng bïa tÑi s½ °ãc tÕ chéc t¡i nhà hàng Taco Bell. Anh ta ã có cuÙc trao Õi sau ây vÛi vË c£nh sát (do Sandra Bullock thç vai) khi hÍ trên °Ýng tÛi nhà hàng:

Stallone: Anh ta nói r±ng tôi ã céu anh ta và tôi th­m chí không bi¿t r±ng tôi ã làm iÁu ó, ph§n th°ßng cça tôi và mÙt bïa tÑi và i nh£y t¡i nhà hàng Taco Bell? Này, ý tôi là, tôi thích món n Mêhicô, nh°ng nhanh lên nào.

Bullock: Anh nói cé nh° ùa v­y, nh°ng anh không bi¿t là Taco Bell là nhà hàng duy nh¥t còn tÓn t¡i các cuÙc xung Ùt tranh giành quyÁn b§u cí .

Stallone: Th¿ à ?

Bullock: Do ó bây giÝ t¥t c£ các nhà hàng Áu là Taco Bells

Stallone: Không còn cách nào khác

Sau ó, hai ng°Ýi hÍ cùng b°Ûc vào nhà hàng Taco Bell, n¡i ng°Ýi ch¡i piano có âm thanh giÑng nh° Barry Manilow ang ngâm nhïng v§n th¡ qu£ng cáo cho s£n ph©m rau óng hÙp Green Giant:

S£n ph©m tÑt cça v°Ýn

Khu v°Ýn giïa thung ling

Thung ling Jolly Green Giant

Sß d) có v§n th¡ nh° v­y là bßi vào nm 2032 nhïng bài hát duy nh¥t còn l¡i Áu là xu¥t phát të nhïng v§n th¡ qu£ng cáo. Khi c£ nhóm ngÓi xuÑng cùng n tÑi, Stallone nhÝ mÙt ai ó °a cho lÍ muÑi.

Bullock liÁn nói: MuÑi không tÑt cho anh âu, vì th¿ viÇc sí dång muÑi bË coi là ph¡m pháp

Theo Hollywood, ây chính là hình £nh n°Ûc Mù khi sñ ch¿ ngñ cça toàn c§u hoá ã lan rÙng, và t¥t c£ nhïng v¥n Á nh° vn hoá và môi tr°Ýng Áu °ãc Óng nh¥t, °ãc tiêu chu©n hoá và °ãc vÇ sinh c©n th­n. ó là mÙt hình £nh khoa hÍc viÅn t°ßng cça t°¡ng lai, song iÁu khi¿n tôi lo l¯ng nh¥t là có thà còn có nhiÁu h¡n mÙt chút sñ th­t, và muÑi vÁ nó.

Khi tôi ¿n Doha, Qatar vào mùa thu nm 1997, tôi cing nghÉ l¡i khách s¡n Sheraton, mÙt khách s¡n ¹p n±m ngay trên con °Ýng ven biÃn Doha nhìn ra vËnh Ar­p. Con °Ýng ven biÃn Doha là mÙt con °Ýng dành cho ng°Ýi i bÙ tr°Ûc biÃn dài 10 d·m, °ãc lát b±ng nhïng viên g¡ch tr¯ng và °ãc phân cách b±ng nhïng khu v°Ýn và nhïng cây cÍ th¡ mÙng. Nhïng ng°Ýi phå nï m·c váy truyÁn thÑng cça Qatar, mÙt sÑ ng°Ýi che m¡ng en và chÉ Ã lÙ ra mÙt chút ß ôi m¯t, i d¡o dÍc con °Ýng. Nhïng ng°Ýi àn ông Qatar li¿c nhìn hÍ và gào thét mÙt thé âm thanh kó qu·c, trong khi nhïng ng°Ýi m¹ tr» ©y chi¿c xe nôi b°Ûc i th­t nh¹ nhàng thong th£, t¥t c£ Áu °ãc bao bÍc trong mÙt không khí trong lành vÛi nhïng c¡n gió nh¹ të vËnh thÕi vào. BuÕi sáng §u tiên cça tôi ß Doha, tôi ã ra ngoài i d¡o dÍc con °Ýng lãng m¡n ven biÃn và tôi thñc sñ bË choáng ngãp bßi vô vàn màu s¯c c§u vÓng cça ng°Ýi dân và toàn bÙ khung c£nh ß n¡i ây, tôi tñ nhç: N¡i này qu£ là lý t°ßng. N¿u có mÙt khung c£nh và vn hoá vËnh Ar­p thñc sñ nh° th¿ này thì ây h³n s½ là nó. Và khi tôi i càng xa tôi càng c£m th¥y thích thú cho ¿n khi tôi dëng l¡i ß mÙt góc °Ýng và b×ng nhiên xu¥t hiÇn tr°Ûc m¯t tôi giÑng nh° mÙt v¿t mñc khÕng lÓ ß cuÑi chân trÝi:

Taco Bell

Vâng, chính là ch× ó, ß giïa con °Ýng ven biÃn xinh ¹p là Taco Bell vÛi mÙt béc hình TiÃu v°¡ng quÑc Qatar cao 20 feet nhô ra të mái cça nhà hàng này. Tôi chm chú nhìn vào béc hình và th§m ngh): Ò không, chuyÇn gì th¿ này? T¡i sao hÍ l¡i ph£i ·t mÙt Taco Bell ß ngay g°)a mÙt con °Ýng ¹p nh° th¿ này? Þ ây, tôi ang có giây phút thñc sñ là Qatar, ß ây tôi ang c£m th¥y xa l¡ trên mÙt góc phÑ Ùc nh¥t vô nhË trên th¿ giÛi và tôi ph£i nhìn th¥y Taco Bell . Và iÁu tÓi tÇ nh¥t là: Góc phÑ quá ông úc!

Nhà vn Thomas Wolfe ã nói B¡n không thà quay vÁ nhà °ãc nïa, nh°ng tôi e r±ng ông ¥y ã sai. Trong th¿ giÛi cça toàn c§u hoá, b¡n s½ không thà rÝi nhà mà i mÙt l§n nïa. Bßi vì toàn c§u hoá ang t¡o ra mÙt th°¡ng tr°Ýng ¡n Ùc - vÛi nhïng nÁn kinh t¿ khÕng lÓ nh°ng có cùng mÙt hình théc kinh doanh và cùng bán mÙt s£n ph©m cùng lúc ra thË tr°Ýng th¿ giÛi nó có thà Óng nh¥t nhu c§u cùng mÙt lúc trên toàn th¿ giÛi. Và bßi vì toàn c§u hoá nh° mÙt £nh h°ßng Óng nh¥t vÁ m·t vn hoá và tàn phá môi tr°Ýng ang phát triÃn mÙt cách chóng m·t, chÉ vài th­p k÷ nïa thôi s½ xu¥t hiÇn mÑi e do¡ thñc sñ xoá i sñ a d¡ng sinh hÍc và vn hoá mà chính sñ a d¡ng này ã °a hàng triÇu nm ti¿n hoá loài ng°Ýi và sinh v­t i lên.

ChÉ có duy nh¥t mÙt tia hy vÍng cho viÇc dëng l¡i quá trình toàn c§u hoá ho·c chí ít là làm ch­m tÑc Ù phát triÃn cça nó. ó là các quÑc gia c§n ph£i phát triÃn nhïng c¡ quan b£o quÑc thñc sñ và nhïng ph§n mÁm n¿u nh° muÑn k¿t nÑi vÛi qu§n thà iÇn tí vÛi måc ích tài chính mà không lo bË l¥n át bßi nó. VÁ m·t vn hoá và môi tr°Ýng cing v­y. Các quÑc gia c§n ph£i phát triÃn nhïng c¡ quan thanh lÍc môi tr°Ýng và vn hoá có hiÇu qu£ à hÍ có thà có nhïng tác Ùng qua l¡i vÛi qu§n thà mà không bË áp £o bßi nó, mà biÃu hiÇn là qu§n thà iÇn tí s½ kéo nÁn vn hoá và môi tr°Ýng cça n°Ûc b¡n vào mÙt Ñng lÙn xÙn các nÁn vn hoá và môi tr°Ýng trên toàn c§u. N¿u các quÑc gia không thà làm °ãc iÁu này, nh¥t là các n°Ûc ang phát triÃn, chúng ta s½ trß thành các n°Ûc nghèo. N¡i nào cing giÑng n¡i nào, vÛi cùng nhïng Taco Bell, KFC s và Marriot, vÛi nhïng dãy phÑ buôn bán giÑng nhau, ch°¡ng trình MVT giÑng nhau và nhïng nhân v­t ho¡t hình Disney giÑng nhau, vÛi nhïng bÙ phim, âm nh¡c và Musak nh° nhau, vÛi nhïng khu rëng tr¡ tråi và nhïng thung ling b±ng bêtông. Nhïng chuy¿n du lËch th¿ giÛi s½ chÉ giÑng nh° thm sß thú và ng¯m nhïng con thú giÑng hÇt nhau ß m×i hang thú nhÓi bông.

Khi tôi sang Thái Lan vào tháng 3/1996, ng°Ýi dân ß ó v«n còn ang bàn tán xôn xao vÁ toàn c§u hoá. HÍ gÍi quá trình này là M¹ » cça nhïng vå ách t¯c giao thông .

Câu chuyÇn là mÙt kó nghÉ lÅ 4 ngày ánh d¥u thÝi iÃm b¯t §u mùa m°a ß Thái Lan tháng 4 nm tr°Ûc. Richard Frankel, mÙt kù s° môi tr°Ýng ß Bng cÑc ã kà l¡i cho tôi nghe: Vào buÕi tÑi ngày thé t°, chúng tôi quy¿t Ënh s½ cÑ g¯ng v°ãt qua nhïng o¡n °Ýng ách t¯c à i ra vùng ngo¡i ô. Chúng tôi Ënh lái xe tÛi ChiÁng Mai cách thç ô Bng cÑc 200 d·m vÁ phía B¯c và s½ nghÉ ß ó. Bßi v­y, chúng tôi ã chu©n bË ôtô, Ó n uÑng cho t¥t c£ mÍi ng°Ýi và ón hÍ të nhà. K¿ ho¡ch cça chúng tôi là lái xe trên °Ýng cao tÑc vòng quanh Bng cÑc, ti¿p ¿n là i qua sân bay và sau ó s½ th³ng h°Ûng b¯c. Chúng tôi rÝi nhà lúc 10h êm. BÍn tr» ngç ln lóc trên bng gh¿ sau, mÍi thé Áu hoàn h£o cho ¿n khi chúng tôi b¯t §u i vào °Ýng cao tÑc. Giao thông bË ngh½n l¡i thành hàng dài tÛi kho£ng 60 d·m. Cho ¿n 10 sáng hôm sau, chúng tôi mÛi chÉ ¿n °ãc sân bay, chÉ cách nhà chúng tôi có vài d·m. MÙt sÑ ng°Ýi ã bÏ xe l¡i. CuÑi cùng, chúng tôi ã tìm cách quay trß l¡i và h°ßng ngày nghÉ ß nhà.

Bng cÑc là mÙt ví då iÃn hình vÁ nhïng gì có thà x£y ra khi mÙt n°Ûc ang phát triÃn mß cía ón nh­n Ó ¡t §u t° n°Ûc ngoài mà không qua thanh lÍc c§n thi¿t và nhïng c¡ quan b£o an à iÁu ti¿t sñ tng tr°ßng. Hãy nhìn nh­n v¥n Á này theo h°óng sau: CuÑi th­p niên 1990, dân sÑ cça hành tinh vào kho£ng 5,8 tÉ dân. Hãy nói 1,5 tÉ ng°Ýi trong sÑ hÍ ngày nay ang sÑng mÙt cuÙc sÑng có thà gÍi là theo cách toàn c§u hoá. ó là, hÍ thuÙc t§ng lÛp h¡ l°u, trung l°u ho·c th°ãng l°u trong xã hÙi, vÛi mÙt chi¿c tivi, có thà là mÙt chi¿c iÇn tho¡i, mÙt lo¡i xe cÙ nào ó à i l¡i vÛi và mÙt cn nhà có mÙt chi¿c tç l¡nh và mÙt chi¿c máy gi·t ho·c mÙt chi¿c máy s¥y qu§n áo. Hay mÙt cuÙc sÑng khác, hÍ ang sÑng mÙt cuÙc sÑng phå thuÙc r¥t nhiÁu vào các s£n ph©m hoá d§u (të nhña ¿n phân bón), hydrocacbon (than, ga và d§u ho£) và các s£n ph©m làm të kim lo¡i (ôtô, tç l¡nh, máy bay). Trong th­p k÷ sau, n¿u toàn c§u hoá ti¿p tåc kéo theo ngày càng nhiÁu ng°Ýi sÑng theo cách này, và n¿u nh° chúng ta không thà hÍc cách làm °ãc nhiÁu thé h¡n mà l¡i sí dång ít nguyên nhiên liÇu h¡n, chúng ta s½ làm nóng lên, Ñt cháy, lát g¡ch, chia nhÏ, và hun khói nhïng vùng ¥t mÛi, nhïng cánh rëng, nhïng dòng sông và vùng §m l§y vÛi mÙt tÑc Ù ch°a tëng th¥y trong lËch sí loài ng°Ýi.

¿n thm Bng cÑc b¡n s½ nhìn th¥y cuÙc sÑng t°¡ng lai: thành phÑ giàu có, cuÙc sÑng nghèo khÕ. Bßi vì nhïng n¡n t¯c °Ýng, mÙt vài ng°Ýi lái xe cça Bng cÑc không thà rÝi nhà n¿u thi¿u iÇn tho¡i di Ùng và mÙt cái bô di dÙng ß trong xe. Bng cÑc là mÙt thành phÑ 10 triÇu dân vÛi r¥t ít £nh h°ßng cça nÁn kinh t¿ t­p trung mà cho ¿n t­n cuÑi nhïng nm 90 thành phÑ này không nhïng không có hÇ thÑng xe iÇn ng§m nào, mà cing ch³ng có l¥y mÙt °Ýng h§m dành cho xe ôtô. NhiÁu ng°Ýi dân Bng cÑc ã thôi không vui ch¡i gi£i trí t¡i các câu l¡c bÙ êm bßi vì không bi¿t ch¯c khách s½ ¿n thm vào lúc nào. T¥t c£ spontancity cça cuÙc sÑng ã i qua, nhà báo môi tr°Ýng tên James Fahn ã phàn nàn vÛi tôi vào mÙt buÕi chiÁu chúng tôi ngÓi trong mÙt công viên x­p xÇ ß trung tâm thành phÑ. Anh không thà gÍi iÇn cho anh b¡n thân và nói, G·p nhau ß mÙt nhà hàng trong 15 phút nïa nhé.

Lý l½ thông th°Ýng cça các n°Ûc ang phát triÃn là: Bây giÝ, chúng tôi s½ à mÍi thé bëa bÙn và s½ dÍn d¹p khi nào có thÃ. Lý do Bng cÑc biÇn minh cho iÁu này là khi mÙt thành phÑ phát triÃn quá nhanh và trong mÙt c¡ ch¿ không có kiÃm soát nh° nó vÑn có, có thà là s½ không có të sau . NhiÁu vÉa hè ã bi¿n m¥t. Và cing ch³ng còn m£nh ¥t trÑng nào à xây công viên. Các kênh ào cing °ãc l¥p i à xây nhà cao t§ng. Cá trong sông cing ch¿t ráo. MÙt nía sÑ c£nh sát giao thông Áu m¯c bÇnh liên quan ¿n °Ýng hô h¥p. Þ Bng cÑc, thË tr°Ýng tñ do và qu§n thà iÇn tí Áu do nhà n°Ûc qu£n lý ho·c phát triÃn h¡n nhiÁu chính phç bßi các nhà §u t° có thà có thà gian l­n t¥t c£ các quy Ënh vÁ môi tr°Ýng thông qua tham nhing. MÙt nhà ngo¡i giao Mù ã có l§n nói vÛi tôi khi tôi sang Mù nm 1996: Chúng ta mÛi chÉ mß cía h¡n mÙt chåc ¡i sé quán mÛi ß Liên bang Xô vi¿t ci và công viÇc cça chúng ta ß ó là gi£i thích cho ng°Ýi dân hiÃu thË tr°Ýng là gì. Công viÇc cça chúng ta ß Thái Lan là gi£i thích cho ng°Ýi dân Thái hiÃu có mÙt cái gì ó ang tÓn t¡i h¡n c£ thË tr°Ýng.

MÙt l§n, tôi ã g·p Agus Purnomo, ng°Ýi éng §u Quù vì thiên nhiên th¿ giÛi ß Inônêxia, tôi ã hÏi anh ta: MÙt nhà môi tr°Ýng s½ ph£i nh° th¿ nào trên mÙt thË tr°Ýng mÛi nÕi? LiÇu có giÑng nh° mÙt ng°Ýi thã sía chïa máy móc Maytag, ng°Ýi cô ¡n nh¥t trong thË tr¥n?

Chúng ta ch¡y ua miÇt mài vÛi sñ phát triÃn. Anh ta nh­n Ënh. Tr°Ûc khi chúng ta có mÙt c¡ hÙi à thuy¿t phåc l°ãng khán gi£ ông h¡n ß ây r±ng sñ phát triÃn mang ý ngh)a môi tr°Ýng là mÙt cách kh£ thi à làm nhïng viÇc nh° xây dñng °Ýng xá, nhà máy hay các nhà máy nng l°ãng. Chúng ta g·p mÙt v¥n Á ó là n¡n th¥t nghiÇp, do ó b¥t cé developer nào có thà bán lÝi héa s½ t¡o công n viÇc làm cho ai ó s½ °ãc çng hÙ nhiÇt tình. Trong tr°Ýng hãp này, chúng ta s½ bË xem nh° là chÑng l¡i viÇc làm và s½ bË Ñi xí nh° nhïng k» ngoài cuÙc.

Tuy nhiên, hành Ùng phá ho¡i ngày nay diÅn ra r¥t nhanh và th°Ýng là không thà ngn c£n °ãc, anh nói ti¿p. Anh s½ m¥t mÙt ngÍn núi, s½ m¥t nó - mÙt thé anh không thà tái t¡o l¡i °ãc. N¿u anh ch·t phá rëng, anh còn có thà trÓng mÛi, nh°ng n¿u anh à m¥t i sñ a d¡ng sinh hÍc - thñc v­t, Ùng v­t. Tôi e r±ng trong mÙt th­p k÷ nïa, t¥t c£ chúng ta Áu nh­n ra sñ quan trÍng cça môi tr°Ýng, song lúc ó s½ ch³ng còn l¡i gì à b£o vÇ.

Làm gì bây giÝ? LiÇu chúng ta có thà phát triÃn mÙt ph°¡ng pháp à ti¿n tÛi toàn c§u hoá bÁn vïng môi tr°Ýng? Hy vÍng loé lên r±ng công nghÇ s½ phát triÃn và s½ giúp chúng ta b£o tÓn nhïng vùng xanh nhanh h¡n qu§n thà iÇn tí có thà làm °ãc. Nh° Robert Shapiro cça Monsanto thích nói: Dân sÑ loài ng°Ýi tng do chính khát vÍng cça con ng°Ýi Ñi vÛi mÙt t§ng lÛp trung l°u, sñ tÓn t¡i °ãc chia bßi bÙ công cå công nghÇ hiÇn t¡i ang ·t ra nhïng thí thách không bÁn vïng cho hÇ thÑng sinh hÍc có ích cho cuÙc sÑng cça t¥t c£ mÍi ng°Ýi trên hành tinh này. Khi ba ng°Ýi sÑng trong mÙt cái hÓ §y rác th£i, ây không ph£i là mÙt th°¡ng vå lÛn. Nh°ng khi 30.000 ng°Ýi làm nh° v­y, tÑt nh¥t b¡n không nên x£ rác thêm nïa, ho·c b¡n nên tìm cách xí lý rác ho·c ph£i làm gi£m sÑ ng°Ýi ang x£ rác - n¿u không cái hÓ này s½ không còn ß ó nïa.

iÁu này s½ òi hÏi mÙt sÑ Ùt phá thñc sñ trong l)nh vñc công nghÇ thông tin, công nghÇ sinh hÍc và công nghÇ kù thu­t cao (công nghÇ thu nhÏ tÛi méc Ù phân tí và nguyên tí, cho phép nguÓn nng l°ãng siêu nhÏ có thà v­n hành c£ nhïng hÇ thÑng khÕng lÓ) à chúng ta có thà t¡o ra giá trË trên mÙt quy mô nhÏ và r¥t nhÏ, trong khi l¡i không c§n nhiÁu ¿n nguyên liÇu. Ví då, ây là mÙt d¥u hiÇu có tính khích lÇ, nhÝ có công nghÇ sinh hÍc, ngày nay chúng ta có thà i vào mÙt cái cây và thay Õi các c·p ADN cça nó, giúp nó chÑng l¡i sâu bÍ mÙt cách tñ nhiên mà không c§n ph£i sí dång tÛi phân bón hay thuÑc trë sâu. Và ây cing là mÙt d¥u hiÇu tích cñc, nhÝ có công nghÇ thông tin, nhïng viÇc nh° là ghi bng và làm phim ngày nay °ãc thñc hiÇn b±ng kù thu­t sÑ không hÁ gây nguy hiÃm, không gây ra rác th£i và hoàn toàn có thà tái sí dång.

Song, chÉ có sñ Ùt phá trong l)nh vñc công nghÇ không thôi s½ không ç à h¡n ch¿ tác Ùng cça qu§n thà vÁ m·t môi tr°Ýng, bßi vì sñ Õi mÛi ¡n gi£n ang không x£y ra ç nhanh so vÛi tÑc Ù thay Õi, phát triÃn và tàn phá cça qu§n thÃ. B¡n có thà th¥y nó chÉ trong sÑ liÇu thÑng kê vÁ sñ phá ho¡i môi tr°Ýng. Theo t¡p chí Time nm 1998, có tÛi 50% trong sÑ 233 loài Ùng v­t linh tr°ßng trên th¿ giÛi hiÇn ang bË e do¡ tuyÇt chçng và m×i phút có 52 m«u rëng trên th¿ giÛi bË phá hu÷.

Bßi vì t¥t c£ nhïng iÁu này, nhïng ng°Ýi có tài nói chuyÇn cing ph£i hÍc cách i nhanh h¡n. HÍ c§n ph£i phát triÃn mÙt cách nhanh chóng ph§n mÁm iÁu ti¿t và nhïng thç tåc b¯t buÙc àm tho¡i à £m b£o mÙt sñ phát triÃn bÁn vïng và à b£o tÓn nhïng khu vñc hoang s¡ nh¥t. HÍ c§n ph£i làm viÇc chuyên c§n h¡n vÛi nhïng ng°Ýi nông dân Ëa ph°¡ng và nhïng ng°Ýi dân b£n Ëa, nhïng ng°Ýi sÑng dña vào nhïng khu rëng trong lành và nhïng hÇ thÑng tñ nhiên khác. HÍ c§n ph£i nhanh chóng trÓng elites Ëa ph°¡ng à sµn sàng xây dñng và b£o vÇ các công viên và các khu b£o tÓn thiên nhiên mà giai c¥p t° s£n mÛi và giai c¥p d°Ûi thành thË không có thÝi gian, tài nguyên hay th­m chí là ç kiên nh«n à quan tâm ¿n nó. Và t¥t nhiên, hÍ cing c§n ph£i thúc ©y quá trình kiÃm soát sinh » ngay l­p téc bßi vì viÇc tng tr°ßng dân sÑ vô tÙi v¡ s½ ­p tan b¥t cé c¡ quan b£o vÇ môi tr°Ýng nào. Howard Youth, có bài báo trong tÝ T¡p chí World Watch vÁ viÇc quÑc gia Caribê Honduras dã phát triÃn ý théc b£o vÇ môi tr°Ýng xanh nh° th¿ nào, ã l°u ý r±ng toàn bÙ n× lñc này ang bË hu÷ ho¡i bßi tình tr¡ng thi¿u bao cao su. Ông ã vi¿t: i thm kh¯p vùng ngo¡i ô ß Honduras, b¡n có thà th¥y mÙt vùng nhïng xung Ùt, nhïng thË tr¥n mÛi, nhïng con °Ýng mÛi, nhïng khu rëng lÙ ra bên nhïng triÁn núi t¡o nên mÙt hình £nh ch¯p vá nhïng ho¡t Ùng rÝi r¡c cça con ng°Ýi. TÑc Ù tng tr°ßng dân sÑ nhanh nh¥t ang x£y ra ß khu vñc nông thôn trong nhïng ngôi làng th°a thÛt trên nhïng Ëa hình lßm chßm và ß nhiÁu vùng, các biÇn pháp tránh thai không hÁ °ãc tuyên truyÁn mÙt cách rÙng rãi.

Nh°ng, trong khi s½ là r¥t tuyÇt vÝi n¿u nhïng ng°Ýi có tài n nói có thà i nhanh h¡n ß t¥t c£ các vùng này thì th­t không t°ßng khi tin hÍ s½ làm th­t. Bßi v­y, iÁu này à l¡i cho chúng ta cái gì? Chúng ta chÉ còn l¡i: Bây giÝ, cách duy nh¥t à uÕi kËp qu§n thà là b±ng cách tñ v­n hành qu§n thà và cÑ g¯ng thñc hiÇn l¡i nó. Chúng ta c§n ph£i chéng minh vÛi qu§n thà là giï gìn môi tr°Ýng xanh, thñc hiÇn toàn c§u hoá và luôn luôn có khát vÍng có thà i cùng vÛi nhau. N¿u b¡n muÑn céu rëng Amazon, hãy i ¿n tr°Ýng và hÍc cách ti¿n hành mÙt giao dËch.

Th­t không dÅ Ã tìm nhïng ng°Ýi có kh£ nng k¿t hãp biÇt tài nh­n bi¿t th° xanh và Hoà bình xanh, song ng°Ýi g§n nh¥t tôi ã °ãc g·p là Keith Alger.

Tôi g·p Alger, mÙt ng°Ýi àn ông 44 tuÕi nhân chuy¿n du lËch rëng nhiÇt Ûi Atlantic cça Braxin. Ông là mÙt trong nhïng ng°Ýi lãnh ¡o mÙt liên minh ã có thành tích trong viÇc céu sÑng nhïng gì còn l¡i trong khu rëng nhiÇt Ûi thuÙc bang phía b¯c Braxin, Bahia, Óng thÝi cing t¡o ra nhiÁu viÇc làm cho mÙt sÑ ng°Ýi khai thác g× ß ó. MÙt nhà khoa hÍc chính trË ng°Ýi Mù k¿t hôn vÛi mÙt chuyên gia nghiên céu vÁ khÉ ng°Ýi Braxin, Alger ¿n Braxin vÛi ý Ënh céu vãn rëng nhiÇt Ûi thông qua giáo dåc ng°Ýi dân Braxin vÁ ý ngh)a cça hÇ sinh thái. Song, ông ã nhanh chóng nh­n ra r±ng ông không thà t¡o công n viÇc làm cho nhïng ng°Ýi khai thác g× ß ây, nhïng ng°Ýi cho r±ng hÍ s½ không ki¿m °ãc gì n¿u quay sang céu rëng. Nh° nhïng gì Alger mô t£ vÛi tôi: Th­t khó Ñi vÛi nhïng ng°Ýi dân nghèo và cing r¥t khó n¿u anh không thà quan tâm tÛi th¿ giÛi xung quanh mình. Nhïng ng°Ýi nông dân ß ây s½ nói vÛi tôi r±ng hÍ r¥t muÑn céu khu rëng nhiÇt Ûi, nh°ng công viÇc cça hÍ cing e do¡ nhïng loài Ùng thñc v­t. N¿u hÍ c§n ph£i mua mÙt chi¿c ôtô mÛi ho·c cho mÙt c­u con trai i hÍc ¡i hÍc hÍ c§n ph£i khai thác mÙt vài ha rëng ã ci, cing giÑng nh° gíi tiÁn vào ngân hàng v­y. N¿u tôi muÑn céu khu rëng nhiÇt Ûi, tôi ph£i t¡o công n viÇc làm cho hÍ.

Do ó, Alger, ng°Ýi iÁu hành ViÇn nghiên céu xã hÙi và môi tr°Ýng miÁn Nam Bahia, ã cùng hãp tác vÛi C¡ quan b£o tÓn quÑc t¿ t¡i Washington và mÙt nhóm các nhà nghiên céu môi tr°Ýng Ëa ph°¡ng trß thành nhïng ng°Ýi b£o vÇ môi tr°Ýng à céu rëng nhiÇt Ûi. MÙt m·t, Alger và các cÙng sñ ng°Ýi Braxin ã chÑng l¡i nhïng ng°Ýi khai thác g× trong mÙt tr­n chi¿n chính sách kéo dài tÛi 7 nm và ã k¿t thúc vào nm 1998, cùng vÛi chính phç Braxin cuÑi cùng ã nghiêm c¥m °ãc t¥t c£ các ho¡t Ùng khai thác g× bëa bãi trong rëng nhiÇt Ûi Atlantic. M·t khác, nhóm hành Ùng cça Alger và C¡ quan b£o tÓn quÑc t¿ ã xây dñng mÙt công viên sinh thái xuyên qua mÙt th£m cÏ dày cça khu rëng nhiÇt Ûi t°¡ng tñ. HÍ ã thuê mÙt nhóm ng°Ýi leo núi á chuyên nghiÇp, nhïng ng°Ýi sí dång cung và tên à b¯n dây cáp lên nhïng ngÍn cây cao kho£ng 100 feet và sau ó an các sãi dây cáp l¡i vÛi nhau và che phç chúng l¡i b±ng l°Ûi à t¡o thành mÙt °Ýng i trên mái cça nhïng ngÍn cây, t¡o thành nhïng ngôi nhà cho cây. Con °Ýng này n±m bên ngoài thË tr¥n Una, rÙng kho£ng 1 foot và h¡i l¯c l° khi b¡n i trên ó të ngÍn cây này sang ngÍn cây khác. HiÇn nay chÉ có kho£ng 7% diÇn tích còn ti¿p tåc tÓn t¡i vÛi nhïng ng°Ýi khai thác g× và nhïng ng°Ýi nông dân sinh sÑng b±ng cách ch·t cây, Ñt à l¥y ¥t canh tác.

Con °Ýng mái che này qu£ là hùng v). Không ph£i khu rëng n¡i mà cé mÙt ha ¥t rëng có chéa tÛi 420 loài cây khác nhau Áu ph£i ¥u tranh giành l¥y ánh n¯ng m·t trÝi. B°Ûc i qua nhïng ngÍn cây trên °Ýng mái che này, b¡n có thà nhìn th¥y mÙt trong nhïng chú khÉ hi¿m nh¥t trên trái ¥t, chú s° tí §u vàng và chúng ang nh£y nhót të cây này sang cây khác ngay tr°Ûc m¯t b¡n. Và b¡n cing có thà t­n m¯t nhìn th¥y nhïng tÕ mÑi to b±ng qu£ bí Ï treo l¡ líng trên các cây cao su tràn trÁ nhña. i dÍc theo nhïng con °Ýng b©n thÉu ß d°Ûi nÁn khu rëng m°a nhiÇt Ûi, và cing là mÙt ph§n cça khu công viên sinh thái Una này, b¡n có thà d¡o b°Ûc ngay bên c¡nh cuÙc diÅn hành cça nhïng àn ki¿n mang nhïng m£nh lá vÁ tÕ.

VÛi sñ trã giúp cça C¡ quan b£o tÓn quÑc t¿, nhóm hành Ùng cça Alger ã huy Ùng °ãc nguÓn tài chính à xây dñng Công viên sinh thái të Công ty ôtô Ford và Anheuser-Busch (Budweiser), hai công ty này ã có nhïng thành công nh¥t Ënh trong kinh doanh ß Braxin cing nh° USAID (C¡ quan phát triÃn quÑc t¿ cça chính phç Mù) và Banco Real, ngân hàng Braxin sß hïu khách s¡n Transamerica và thÑng Ñng ngân hàng ã nói vÛi các nhân viên cça mình nh° sau: Tôi muÑn khách du lËch có thà t­n m¯t nhìn th¥y cây trên m·t ¥t khi hÍ nhìn ra cía sÕ, ché không ph£i là quang c£nh cung trng nào ó ã bË khai thác . Anheuser-Busch trên thñc t¿ ã gíi mÙt trong sÑ nhïng ng°Ýi thi¿t k¿ giÏi nh¥t cça mình, të v°Ýn Busch ß Florida à giúp thi¿t k¿ Công viên sinh thái.

Cùng vÛi công viên này, Alger cing ã làm viÇc vÛi thË tr°ßng tÉnh Una mà b£n thân ông này cing là mÙt ng°Ýi khai thác g× vÁ viÇc t¡o công n viÇc làm cho nhïng ng°Ýi khai thác g× ang sinh sÑng b±ng khu rëng m°a nhiÇt Ûi. Nh° là, khách s¡n Transamerica ã thuê 600 ng°Ýi vào làm viÇc và hiÇn nay có thêm dËch vå du lËch rëng nhiÇt Ûi. Liên minh cça Alger ã khuy¿n khích ng°Ýi dân tng c°Ýng công tác trÓng trÍt ngay trong rëng vÛi nhïng cây nh° cà phê, và ca cao, hai lo¡i cây có thà thu ho¡ch d°Ûi bóng mát. Nhóm hành Ùng cça Alger cing ã vi¿t mÙt b£n Á xu¥t tài trã chính théc cho chính quyÁn tÉnh Una gíi lên chính phç liên bang Braxin và cuÑi cùng ã giành °ãc tài trã cça BÙ Giáo dåc cho ch°¡ng trình ào t¡o giáo viên cao c¥p cho các tr°Ýng hÍc trong tÉnh. Alger nói: Tôi ã ·t ngài thË tr°ßng, vÑn d) là mÙt ng°Ýi khai thác g× ra khÏi måc ích kinh doanh. Tôi bi¿t tôi ph£i giúp á ông này b±ng không hÍ s½ uÕi chúng tôi ra khÏi Braxin.

MÙt l)nh vñc khác mà Alger cing à m¯t tÛi ó là cÙng Óng công nghÇ cao, l)nh vñc ngày nay ã gây °ãc nhiÁu niÁm tin ß các n°Ûc ang phát triÃn, n¡i mà t¥t c£ các vË thÑng Ñc và thË tr°ßng Áu m¡ °Ûc có mÙt nhà máy s£n xu¥t con chip ngay trong Intel, b±ng cách hÑi thúc mÙt trong nhïng ng°Ýi thành l­p, Gordon Moore, ng°Ýi ang có m·t trong hÙi Óng b£o tÓn quÑc t¿, ph£i rót vÑn tài trã và ph§n céng máy tính cho nhóm hành Ùng cça Alger à l­p b£n Ó chính théc cho rëng nhiÇt Ûi và t­p trung vào nhïng viÇc c§n làm à céu vãn khu rëng này. B±ng cách sí dång mÙt ph§n mÁm gÍi là HÇ thÑng thông tin Ëa lý (GIS), nhóm hành Ùng cça Alger có thà l­p b£n Ó trên máy tính và sau ó hÏi nó b±ng các câu hÏi chính.

iÁu quan trÍng nh¥t chúng tôi ã hÏi máy tính là âu là iÃm h¡n ch¿ chç y¿u và hành lang giïa các ph§n khác nhau cça khu rëng nhiÇt Ûi Atlantic , Alger nói. GIS s½ chÉ ra cho chúng tôi th¥y. ó là iÃm then chÑt bßi vì nhïng hành lang này nÑi hai c¡ quan lÛn h¡n cça khu rëng và n¿u thi¿u chúng khu rëng s½ chÉ trß thành mÙt Ñng các o¡n l» t» riêng biÇt, không thà h× trã nhiÁu loài sinh Ùng v­t và vì th¿ nhiÁu loài s½ i ¿n tuyÇt chçng n¿u các hành lang này không °ãc b£o tÓn. Chúng tôi ã xây dñng Công viên sinh thái Una trên mÙt trong các hành lang mà ngài thË tr°ßng ã cho phép khai thác g×.

Bên c¡nh ó, Alger cing Á c­p ¿n sñ trã giúp cça George St.Laurent, mÙt ng°Ýi °a phiêu l°u m¡o hiÃm Óng thÝi cing là mÙt ng°Ýi b£o vÇ môi tr°Ýng l­p dË ng°Ýi Mù, ng°Ýi ã mß mÙt nhà máy ch¿ t¡o máy tính cho thË tr°Ýng Braxin trên nÁn mÙt nhà máy ch¿ bi¿n ca cao ã bÏ i g§n Una. St.Laurent ã có °ãc nhïng °u tiên vÁ thu¿ të chính phç bang à mß nhà máy công nghÇ cao ß ó, nh°ng ông ã nói vÛi chç tËch tÉnh r±ng ông ta c§n °ãc °u tiên thu¿ nhiÁu h¡n nïa n¿u muÑn ông thuy¿t phåc nhïng kù s° máy tính të Sao Paolo và Silicon Valley ¿n làm viÇc t¡i Braxin. Ông ta c§n mÙt môi tr°Ýng xanh th­t sñ, ché không ph£i là tiÁn. B£o tÓn mÙt môi tr°Ýng trong s¡ch có thà có séc lôi cuÑn lÛn trong viÇc thu hút nhïng công nhân có ki¿n théc công nghÇ cao, nhïng ng°Ýi th°Ýng có r¥t nhiÁu lña chÍn cho cuÙc sÑng cça mình. St. Laurent nói. Tôi ã nói vÛi ông ta r±ng các kù s° máy tính có thà sÑng °ãc ß t¥t c£ mÍi n¡i trên th¿ giÛi. HÍ muÑn có mÙt cuÙc sÑng ch¥t l°ãng cao và có ch× Ã i nghÉ cuÑi tu§n. N¿u hÍ sÑng bên c¡nh mÙt trong nhïng hÇ thÑng a d¡ng sinh hÍc tuyÇt vÝi nh¥t th¿ giÛi, hÍ s½ thñc sñ là mÙt ph§n cça hÇ thÑng này h¡n là éng nhìn nó bË hu÷ ho¡i. à giúp á Alger giành °ãc h× trã cça chính quyÁn Ëa ph°¡ng, St. Laurent héa s½ tài trã mÙt sÑ máy vi tính cho tr°Ýng hÍc trong vùng.

CuÑi cùng, séc ép të chính phç Braxin và liên minh cça Alger cing ã làm cho ngài thË tr°ßng tÉnh Una, Dejair Birschner ch¥p nh­n mÙt cách miÅn c°áng. Ngài thË tr°ßng ã nói vÛi tôi:

L§n §u tiên tôi bi¿t ¿n nhïng ng°Ýi làm công tác b£o vÇ môi tr°Ýng này, tôi ã ngh) r±ng hÍ s¯p sía qu¥y r§y chúng tôi. Kho£ng 2 nm tr°Ûc, tôi mÛi b¯t §u nh­n ra r±ng hÍ thñc sñ muÑn giúp chúng tôi phát triÃn. Una là mÙt tÉnh có 32.000 ng°Ýi dân sinh sÑng trên diÇn tích 1.700 km2. Ba chç sí dång lao Ùng lÛn nh¥t trong vùng là khách s¡n Transamerica, Unacaw (mÙt nông tr°Ýng trÓng ca cao lÛn) và chính quyÁn thành phÑ tñ trË. CuÙc sÑng ß ây thñc sñ r¥t khÕ sß. Kho£ng 40% ng°Ýi dân ß ây sinh sÑng b±ng nghÁ khai thác g×, và kà të khi ngành công nghiÇp s£n xu¥t ca cao såp Õ, mÍi thé Áu trß nên thñc sñ tÓi tÇ& Tôi không Õ l×i cho Keith ã nói vÛi chúng tôi sñ th­t - r±ng khai thác g× là mÙt nghÁ không thà làm mãi. Chúng tôi s½ ph£i tñ s£n xu¥t. Nh°ng, Keith s½ h°Ûng d«n chúng tôi làm nh° th¿ nào.

Bài hÍc mà Alger rút ra °ãc të t¥t c£ nhïng iÁu này là chÉ có mÙt cách duy nh¥t à céu rëng nhiÇt Ûi là làm giÑng nh° ang céu vãn hÇ thÑng tài chính cça mÙt n°Ûc - b±ng cách Ñi xí vÛi nó không ph£i nh° Ñi vÛi mÙt thË tr°Ýng mÛi nÕi mà ph£i là nh° Ñi vÛi mÙt xã hÙi mÛi nÕi. Céu vãn xã hÙi ó b¡n s½ céu °ãc hÇ sinh thái.

Alger nói: Chúng tôi ã b¯t tay vào công viÇc b±ng cách làm viÇc vÛi mÙt sÑ sinh viên giÏi ã tÑt nghiÇp trong vùng të nhïng v¥n Á xung quanh ¿n viÇc thành l­p mÙt ViÇn nghiên céu xã hÙi và môi tr°Ýng ß miÁn Nam Bahia. Sau ó, chúng tôi ã b¯t §u ào t¡o nhïng ng°Ýi dân ß ây và trang bË cho hÍ nhïng kù nng à trß thành nhïng nhà b£o tÓn thiên nhiên hiÇn ¡i. iÁu này có ngh)a là d¡y cho các nhà sinh v­t hÍc cách làm kinh doanh và d¡y cho nhïng nhà kinh t¿ các kù thu­t l­p b£n Ó Ëa lý hiÇn ¡i nh¥t. Cho ¿n t­n mÛi ây, không mÙt tr°Ýng ¡i hÍc nào ß Braxin d¡y sinh viên thà lo¡i ti¿p c­n hÙi nh­p này, ph°¡ng pháp c§n thi¿t à b¡n có thà trß thành nhïng nhà b£o vÇ môi tr°Ýng thành công trong xã hÙi ngày nay. HiÇn nay, chúng tôi ang ào t¡o mÙt th¿ hÇ mÛi vÁ cách nghe th¥y ti¿ng kêu lÛn nh¥t cça con hoµng, và ti¿ng kêu tôi ang nói tÛi Á c­p ¿n trên c£ hai m·t b£o tÓn các lo¡i sinh Ùng v­t và kinh t¿ và nhïng c¡ hÙi xã hÙi cça con ng°Ýi ang sÑng xung quanh các loài sinh v­t này. N¿u không hÍc c£ hai iÁu này, chúng ta s½ không thà céu nÕi mÙt cái cây.

MÙt ph°¡ng pháp khác à ti¿n tÛi toàn c§u hoá môi tr°Ýng xanh là t­p trung vào hãp tác và nhïng cÕ ông mà lãi nhu­n cça hÍ và giá cÕ phi¿u s½ tng n¿u áp dång ph°¡ng pháp s£n xu¥t môi tr°Ýng.

Jim Levine, mÙt kù s° môi tr°Ýng ang làm viÇc cho U÷ ban phát triÃn và b£o tÓn thiên nhiên vËnh San Francisco và gi£ng d¡y cho các công ty ho¡t Ùng trong l)nh vñc môi tr°Ýng và tiÁn tÇ, ã gi£i thích vÛi tôi vÁ ph°¡ng théc làm viÇc cça c¡ quan này: Nhïng gì b¡n c§n ph£i làm là b¯t các công ty, các ¡n vË hãp tác và các nhà phân tích cça Wall Street nh­n ra r±ng viÇc b£o vÇ môi tr°Ýng kém téc là lãng phí lãi nhu­n. Cho ¿n t­n m°Ýi nm tr°Ûc, công tác b£o vÇ môi tr°Ýng t¡i các nhà máy s£n xu¥t không ph£i là mÙt Ñi t°ãng thi¿t k¿. Nh°ng ngày nay, vÛi viÇc chính phç ánh giá ho¡t Ùng cça mÙt công ty thông qua c£ các quy Ënh mÛi và nhïng chính sách khuy¿n khích thu¿ có ý ngh)a vÁ m·t môi tr°Ýng nh° th¿ nào, và vÛi các công ty SEC, hÍ ph£i b¯t §u thà hiÇn Ù tin c­y vÁ môi tr°Ýng mÙt cách chính xác Ñi vÛi các ¡n vË hãp tác nh° là hÍ ang bË kiÇn bán phá giá ß âu và chi phí cho công tác môi tr°Ýng là bao nhiêu thì ã xu¥t hiÇn mÙt sñ thay Õi vÁ c¡ ch¿. Các công ty b¯t §u nh­n ra r±ng n¿u hÍ ¿n Bng cÑc và xây dñng mÙt nhà máy gây ô nhiÅm môi tr°Ýng, chính phç Thái s½ có m·t ngay l­p téc à làm lu­t và dùng mÙt ph§n mÁm iÁu ti¿t à làm s¡ch t¥t c£ vÛi chi phí cao h¡n nhiÁu l§n so vÛi xây dñng nhà máy vÛi §y ç trang thi¿t bË không gây ô nhiÅm ngay të §u.

MÙt trong nhïng công ty hàng §u trong viÇc áp dång mô hình mÛi này là Chicago, vÛi trå sß chính là công ty s£n xu¥t thi¿t bË y t¿ Baxter International, Inc. Nm 1997, doanh sÑ bán ra cça Baxter ¡t 6,1 tÉ USD, vÛi s£n ph©m cça 60 nhà máy s£n xu¥t trên toàn th¿ giÛi. Theo báo cáo hàng nm cça công ty vÛi các cÕ ông, Baxter Áu có mÙt Báo cáo tài chính môi tr°Ýng Ñi vÛi t¥t c£ mÍi ho¡t Ùng cça công ty. Báo cáo tài chính môi tr°Ýng nm 1997 cho bi¿t, công tác b£o vÇ môi tr°Ýng thñc hiÇn trong nm ã ti¿t kiÇm cho công ty 14 triÇu USD, cao h¡n chi phí thñc hiÇn ch°¡ng trình. Bên c¡nh ó, chi phí s£n xu¥t cça công ty ti¿t kiÇm °ãc të s£n xu¥t xanh të nm 1990 ã tng thêm 86 triÇu USD. iÁu này có ngh)a là Baxter s½ ph£i chi nhiÁu h¡n 100 triÇu USD vào nm 1997 cho nguyên liÇu thô phåc vå s£n xu¥t, chi phí ch¥t th£i và bao bì óng gói n¿u không thñc hiÇn ph°¡ng théc s£n xu¥t xanh ã °ãc công ty áp dång të nm 1990.

H§u h¿t các n°Ûc ngày nay Áu không có bÙ lu­t xí lý v¥n Á ô nhiÅm hiÇu qu£, song ch¯c r±ng mÙt ngày nào ó s½ có. ó là lý do Baxter báo cáo trong b£n báo cáo nm 1997 r±ng th­t tÑt bi¿t m¥y n¿u t¥t c£ rác th£i cça th¿ giÛi Áu i vào các khu xí lý rác th£i áng tin c­y. Do ó, chúng tôi có thà có iÁu kiÇn tÑt h¡n à tránh °ãc nhïng tiÁm nng hu÷ ho¡i lÛn trong t°¡ng lai. Các nhà iÁu hành không ngh) vÁ v¥n Á này téc là không quan tâm ¿n các cÕ ông cça mình và ang tñ l¥y i nhïng ph§n th°ßng lÛn.

Tuy nhiên, ôi khi th­m chí Ùng c¡ lãi nhu­n cça viÇc làm này không thà thñc hiÇn °ãc. ôi khi viÇc khai thác bëa bãi ¥t ai l¡i em l¡i nhiÁu lãi nhu­n h¡n và bán ra chÉ vì ham lãi. iÁu ó thúc ©y mÙt chi¿n l°ãc cuÑi cùng, và cing là mÙt chi¿n l°ãc lãi h¡i nh¥t ó là hÍc cách sí dång toàn c§u hoá à chÑng l¡i chính nó.

Tôi cing ã phát hiÇn ra iÁu này chính t¡i Braxin, không ph£i ß trong rëng m°a nhiÇt Ûi mà là ß vùng §m l§y Pantanal, n¡i tôi ã tëng ¿n thm cùng vÛi mÙt nhóm các nhà b£o tÓn cça C¡ quan b£o tÓn quÑc t¿. Chúng tôi ã ¿n Fazenda Rio Negro trên mÙt chi¿c máy bay trñc thng chuyên dång nhÏ. ó là mÙt trang tr¡i chn nuôi gia súc và mÙt túp lÁu tñ nhiên trên sông Rio Negro, vÛi mÙt th£m cÏ dành cho máy bay h¡ cánh. K¿ ho¡ch cça chúng tôi là b¯t §u chuy¿n du lËch b±ng viÇc phÏng v¥n Nilson de Barros, ng°Ýi trông nom trang tr¡i cho C¡ quan môi tr°Ýng bang Mato Crosso do Sul, Braxin. Tôi bi¿t ch¯c ây s½ là mÙt cuÙc nói chuyÇn thú vË khi de Barros khng khng cho r±ng chúng tôi ¿n à kiÃm tra. Chúng tôi áp mÙt chi¿c phi c¡ xuÑng Fazenda và chÍn thÝi iÃm g·p gá t¡i mÙt khúc sông c¡n trên sông Rio Negro. Þ ó, de Barros và cÙng sñ cça ông ang ãi chúng tôi, éng trong mÙt ving n°Ûc sâu. Bên c¡nh hÍ là mÙt chi¿c thuyÁn vÛi mÙt thùng §y bia l¡nh.

§u tiên là uÑng bia, sau ó là t¯m sông, cuÑi cùng chúng ta mÛi nói chuyÇn, ông vui v» nói, tay nhanh nh¹n mß mÙt can Skol, bia ch£y ào ra ngoài giÑng nh° dòng sông ang ch£y v­y.

Lúc ó tôi ngh) mình ã làm mÙt công viÇc thú vË nh¥t trên th¿ giÛi.

De Barros gi£i thích r±ng vùng §m l§y Pantanal, n±m dÍc khu vñc biên giÛi giïa Braxin, Bolivia và Paragoay, là vùng §m l§y n°Ûc s¡ch lÛn nh¥t trên th¿ giÛi (vÛi diÇn tích b±ng Wisconsin) và là n¡i sinh sÑng cça báo Ñm Mù và mÙt sÑ loài v­t n thËt khác. Khu b£o tÓn thiên nhiên Pantanal, n¡i chúng tôi ang éng ß giïa sông, là mÙt kiÃu Công viên Jurassic, chÉ thi¿u m×i khçng long. DÍc bÝ sông chúng tôi i qua là n¡i sinh sÑng cça nhiÁu loài cá s¥u, nhïng con rái cá khÕng lÓ nh£y lên nh£y xuÑng, vÛi nhïng con diÇc b¡ch, cây d¡ lan h°¡ng, nhïng con h°¡u, nhïng con cò thìa, cò nhiÇt Ûi, mèo rëng Nam Mù và nhïng con à iÃu chân ba ngón, t¥t c£ Áu l§n l°ãt xu¥t hiÇn ß nhïng thÝi iÃm khác nhau. Không giÑng rëng Amazon, de Barros gi£i thích, §m l§y Pantanal không bË e do¡ bßi nhïng ng°Ýi dân nghèo, nhïng ng°Ýi lúc nào cing chÉ muÑn phá ho¡i môi tr°Ýng sÑng à làm cça c£i. Th­t v­y, vn hoá ß Pantanal là mÙt ví då hi¿m hoi vÁ con ng°Ýi và thiên nhiên cùng phát triÃn hài hoà vÛi mÙt nÁn kinh t¿ trang tr¡i, ánh b¯t cá và bây giÝ là du lËch sinh thái. MÑi nguy hiÃm e do¡ khu vñc này l¡i ¿n të toàn c§u hoá: Có nhïng ng°Ýi nông dân trÓng ­u t°¡ng trên th£o nguyên phía trên l°u vñc §m l§y Pantanal, nhïng ng°Ýi ang tìm cách áp éng mÙt thË tr°Ýng ­u t°¡ng th¿ giÛi ang phát triÃn. ThuÑc trë sâu và bùn ¥t të các cánh Óng ­u t°¡ng cça nhïng ng°Ýi này ang tràn ng­p lòng sông và cuÙc sÑng hoang dã cça nhïng loài Ùng v­t. Trong khi ó, Braxin, Achentina, Urugoay, Paragoay và Bolivia ã l­p thành mÙt khÑi th°¡ng m¡i à cùng t¡o dñng th¿ c¡nh tranh trên toàn c§u. Và à °a s£n ph©m cça mình ra thË tr°Ýng nhanh h¡n, hÍ muÑn n¡o vét và san ph³ng dòng sông à làm °Ýng - nhÝ ó các xà lan có thà i l¡i dÅ dàng h¡n và nhanh chóng h¡n song vÛi cách này hÇ sinh thái bË tÕn th°¡ng nghiêm trÍng. CuÑi cùng, mÙt tÕ chéc các công ty nng l°ãng quÑc t¿ d«n §u là Enron, ang dñng lên mÙt °Ýng Ñng d«n ga có tiÁm nng nguy h¡i tÛi môi tr°Ýng dÍc khu Pantanal të Bolivia, n°Ûc có nguÓn khí ga dÓi dào tÛi mÙt vùng ói kém nng l°ãng là Sao Paulo.

Tuy nhiên, m·c dù toàn c§u hoá là mÑi e do¡ lÛn nh¥t Ñi vÛi khu vñc §m l§y Pantanal, nó cing v«n là niÁm hy vÍng lÛn cho công tác b£o vÇ. MÙt m·t, nhïng ng°Ýi dân sÑng ß vùng §m l§y này có c¡ hÙi £m b£o cách sÑng truyÁn thÑng, dña vào duy trì ¥t mÙt cách tñ nhiên b±ng cách bán các tour du lËch sinh thái và cung c¥p thËt bò mÙt cách tñ nhiên cho thË tr°Ýng th¿ giÛi, thË tr°Ýng sµn sàng tr£ mÙt méc giá cao h¡n à mua °ãc s£n ph©m cça vùng sinh thái. H¡n th¿ nïa, nhÝ có cutting-edge, các công ty toàn c§u kinh doanh t¡i ây có thà trß thành mÙt tài s£n. Buôn bán ­u t°¡ng ã thu hút nhiÁu công ty toàn c§u lÛn, các công ty này không giÑng các công ty Ëa ph°¡ng có kh£ nng sí dång các công nghÇ kù thu­t phéc t¡p không tÕn h¡i tÛi môi tr°Ýng nh° là các xà lan hiÇn ¡i có thà qua l¡i c£ trên nhïng khu vñc n°Ûc nông vÛi hÇ thÑng chân vËt công nghÇ cao mà không c§n ph£i san ph³ng lòng sông.

M·c dù v­y, n¡i toàn c§u hoá thñc sñ là mÙt tài s£n chính là ang t¡o ra nhïng nhà b£o vÇ môi tr°Ýng có séc m¡nh phi th°Ýng , nhïng ho¡t Ùng theo chính quan iÃm cça mình, hiÇn nay có thà chÑng tr£ h¡n là chÑng l¡i c£ qu§n thà iÇn tí và chính phç. NhÝ có Internet, các nhà b£o vÇ môi tr°Ýng cça mÙt n°Ûc có thà n¯m b¯t mÙt cách nhanh chóng méc Ù Ñi xí cça mÙt công ty a quÑc gia ngay trong ¥t n°Ûc hÍ Ñi vÛi các nhà b£o vÇ môi tr°Ýng ß các n°Ûc khác. Vì th¿, ngày càng nhiÁu công ty a quÑc gia nh­n ra r±ng à b£o £m danh ti¿ng và nhãn hiÇu cça mình trên toàn c§u trong bÑi c£nh Internet ang phát triÃn m¡nh, hÍ c§n ph£i có trách nhiÇm cao h¡n Ñi vÛi môi tr°Ýng. Trên thñc t¿, nhïng gì ã x£y ra ß Pantanal là các nhà b£o vÇ môi tr°Ýng Ëa ph°¡ng ã hãp tác vÛi nhïng ng°Ýi b£o vÇ môi tr°Ýng ß B¯c Mù à gây séc ép lên Ngân hàng phát triÃn liên Mù, ngân hàng ang có k¿ ho¡ch §u t° vào viÇc n¡o vét và san ph³ng dòng sông. Ngân hàng phát triÃn, khá nh¡y c£m vÛi danh ti¿ng toàn c§u, ã áp l¡i b±ng cách gây séc ép lên chính quyÁn Ëa ph°¡ng ph£i tài trã cho dñ án b£o tÓn dòng sông và làm mÙt ánh giá môi tr°Ýng toàn diÇn. CuÑi cùng, chính quyÁn Ëa ph°¡ng ã ph£i Á ra biÇn pháp nh±m c£i thiÇn sñ i l¡i trên sông ß Pantanal mà không làm thay Õi Ëa hình cça chúng.

ây thñc sñ là mÙt iÁu trái ng°ãc so vÛi 15 nm tr°Ûc, Glenn Prickelt, phó chç tËch C¡ quan b£o tÓn quÑc t¿ nói. Thí ngh) vÁ mÙt n°Ûc nh° Braxin. 15 nm tr°Ûc, các vË t°Ûng còn °¡ng chéc và khi các nhà b£o vÇ môi tr°Ýng n°Ûc ngoài chÉ trích sñ phát triÃn sinh thái ß Amazon, các vË t°Ûng ã nói vÛi hÍ r±ng: Cút i. ây là lãnh thÕ toàn quyÁn cça chúng tôi. Không ph£i n¡i kinh doanh cça các vË. Nh°ng sau ó, toàn c§u hoá và Internet ã xâm nh­p và chính phç Braxin b¯t §u du nh­p nhïng thé này, trên thñc t¿ ã mÝi t¥t c£ các công ty toàn c§u lÛn này vào §u t°. iÁu này ã t¡o ra mÙt xu th¿ mÛi. QuyÁn lñc quy¿t Ënh sñ phát triÃn ã chuyÃn sang các công ty toàn c§u và các viÇn nghiên céu, nhïng ng°Ýi mà chÉ b±ng Ënh ngh)a ã kinh doanh trên toàn c§u, c§n ti¿p c­n toàn c§u và nhÝ ó c§n °ãc quan tâm vÁ danh ti¿ng môi tr°Ýng ã t¡o dñng trên toàn c§u. N¿u các nhà b£o vÇ môi tr°Ýng Braxin ch¥p nh­n Internet và nói vÛi các cÙng sñ cça hÍ ß Mù và châu Âu r±ng công ty toàn c§u này ang phá ho¡i môi tr°Ýng ß Braxin, các nhà b£o vÇ môi tr°Ýng ß các n°Ûc khác này s½ ph£n éng. Ngay l­p téc, công ty toàn c§u này có thà s½ ph£i Ñi m·t vÛi mÙt chi¿n dËch toàn c§u s½ £nh h°ßng tÛi ho¡t Ùng kinh doanh cça mình, không chÉ trong ph¡m vi Braxin mà có thà trên toàn th¿ giÛi.

Ngày nay, vÛi r¥t nhiÁu £ng dân chç, ôi khi toàn c§u hoá chÉ c§n mÙt nhà b£o vÇ môi tr°Ýng gíi mÙt béc th° iÇn tí (email) ngay trên sàn nhà quÑc hÙi à °a ra mÙt dñ án xây dñng nhà máy nng l°ãng ho·c mÙt giao dËch nh¡y c£m vÁ m·t môi tr°Ýng nào ó. M·t khác, các công ty toàn c§u ang nh­n ra r±ng vÛi viÇc çng hÙ các ch°¡ng trình b£o tÓn thiên nhiên hÍ có thà c£i thiÇn áng kà hình £nh nhãn hiÇu cça mình trong m¯t khách hàng, nhïng ng°Ýi ang ánh giá r¥t cao giá trË cça môi tr°Ýng.

Prickett nói: Không có n¡i ©n náu nào cho nhïng hành vi Ñi xí x¥u trong hãp tác trong mÙt th¿ giÛi cça chç ngh)a tích cñc °ãc liên k¿t trên toàn th¿ giÛi. Khách hàng, ng°Ýi iÁu hành và các cÕ ông ß kh¯p mÍi n¡i có thà th°ßng ho·c ph¡t nhïng công ty vì nhïng gì ã làm ß nhïng n¡i r¥t xa. Ñi vÛi nhïng ng°Ýi Ñi xí tÑt, hÍ có thà mß cía và Ñi vÛi nhïng k» c° xí tÓi hÍ có thà óng ch·t cía .

iÁu này giúp gi£i thích t¡i sao Công ty ôtô Ford hiÇn v«n ang tài trã cho các ch°¡ng trình nghiên céu cça C¡ quan b£o tÓn quÑc t¿ ß §m l§y Pantanal, ch°¡ng trình qu£n lý cuÙc sÑng hoang dã ß ó và công tác b£o tÓn các trang tr¡i chn nuôi gia súc Pantanal nh±m °a chúng vào khu b£o tÓn và th­m chí c£ viÇc v­n Ùng hành lang ß Braxin à çng hÙ công tác b£o tÓn §m l§y Pantanal. Ch¯c ch¯n là nh° v­y, Ford ang céu §m l§y Pantanal bßi vì công ty này c£m th¥y th°¡ng xót các loài Ùng thñc v­t quý hi¿m, ché không ph£i là bßi vì công ty này tin r±ng có thà bán nhiÁu xe Jaguar n¿u nó có thà céu nhïng con báo Ñm Mù cça vùng Pantanal. Và n¿u ó là nhïng gì công ty này có thà làm à céu l¥y hÇ sinh thái t°¡i ¹p áng kinh ng¡c này, xin chúa hãy phù hÙ cho Henry Ford và Internet.

N¿u viÇc céu rëng m°a nhiÇt Ûi b±ng qu§n thà iÇn tí là khó khn, viÇc céu nÁn vn hoá ã phát triÃn xung quanh khu rëng còn là mÙt nhiÇm vå khó khn và phéc t¡p h¡n nhiÁu.

Trong thÝi kó chi¿n tranh l¡nh không °ãc nh¯c ¿n të nhïng giai o¡n §u lËch sí, nhïng n°Ûc và nÁn vn hoá ¡n gi£n không g·p nhau mÙt cách th°Ýng xuyên, trñc ti¿p và cßi mß nh° ngày nay. Du lËch tÛi nhiÁu khu vñc thñc sñ r¥t khó khn và có vô sÑ nhïng béc t°Ýng, hàng rào, rèm s¯t, thung ling và kênh m°¡ng c£n trß ©n náu ±ng sau m×i nÁn vn hoá à tñ b£o vÇ mình. Tuy nhiên ngày nay, các nÁn vn hoá °ãc chào bán rÙng rãi trên toàn c§u và °ãc kiÃm tra kh£ nng chÑng l¡i mÙt nÁn vn hoá khác trên Internet và thông qua truyÁn hình vÇ tinh và các biên giÛi mß cía trong mÙt m«u thÝi trang Darwin kinh dË. Tôi i thm các làng ß phía ông b¯c Trung QuÑc à xem th¿ giÛi ra sao bên d°Ûi nhïng ranh giÛi cça toàn c§u hoá và tôi nhìn th¥y nhïng cô bé tuÕi thi¿u niên i nhïng ôi boot cao gót. K¿t nÑi vÛi toàn c§u hoá mà không có ph§n mÁm và hÇ iÁu hành b£n quyÁn, nÁn kinh t¿ cça b¡n s½ såp Õ chÉ trong nháy m¯t. K¿t nÑi vÛi toàn c§u hoá mà không có c¡ quan b£o vÇ môi tr°Ýng, các khu rëng cça b¡n s½ bË san ph³ng cing chÉ trong nháy m¯t. Hãy mß cía biên giÛi ón nh­n sñ t¥n công vi bão cça toàn c§u hoá, không c§n các bÙ lÍc b£o vÇ, b¡n v«n có thà i ngç vÛi ý ngh) b¡n và mÙt ng°Ýi ¤n Ù, ng°Ýi Ai c­p, ng°Ýi Israel, ng°Ýi Trung QuÑc ho·c là ng°Ýi Braxin và théc d­y vào sáng hôm sau nh­n ra r±ng bÍn tr» con b¡n trông r¥t giÑng cô nàng Ginger trong ban nh¡c Spice Girls n°Ûc Anh.

MÙt tháng sau tôi l¡i có m·t ß Qatar, n¡i tôi ã ¿n thm Taco Bell, tôi ã ¿n Kuala Lumpur, Malaysia, n¡i tôi ã nghÉ t¡i khách s¡n Shangri-La, mÙt trong nhïng khách s¡n cÕ nh¥t khu vñc ông Nam á. Tôi yêu cái tên Shangri-La . Nghe r¥t là tây. Tôi ã ¿n Kuala Lumpur vào mÙt êm r¥t muÙn và thñc sñ là không thà nhìn th¥y nhiÁu khi tôi lái xe i lòng vòng quanh phÑ, vì th¿ sáng hôm sau, ngay sau khi théc d­y, tôi ã mß rèm cía và thé §u tiên tôi th¥y trên toà nhà bên c¡nh là mÙt béc tranh cao 2 t§ng cça ¡i tá Sanders të gian hàng Gà quay Kentucky.

Oh jeez, tôi tñ nhç, béc tranh ó làm gì ß ây th¿ nhÉ? Tôi ã i 15.000 d·m téoi Kuala Lumpur Ã ß t¡i khách s¡n này và ng°Ýi §u tiên tôi g·p l¡i là ¡i tá Sanders.

Vào mÙt l§n khác, khi tôi ang thm mÙt doanh nhân t¡i khu buôn bán ß thç ô Jakarta và tôi ã hÏi ông ta °Ýng i tÛi cuÙc h¹n ti¿p theo cça tôi. LÝi chÉ d«n chính xác mà ông ta °a cho tôi nh° sau: i ¿n toà nhà có các b­c thang Armani Emporium anh bi¿t không, chÉ trên quán cà phê Hard Rock sau ó r½ ph£i ch× nhà hàng McDonald s. Tôi chãt nhìn ông ta, c°Ýi và hÏi: Th¿ tôi ang ß âu?

¤n Ù là mÙt ¥t n°Ûc ã cÑ g¯ng c°áng l¡i sñ Óng hoá vn hoá toàn c§u. Nh°ng th­m chí ß ó, trong sÑ nhïng elites cça ¤n Ù, qu§n thà iÇn tí r¥t nhanh nh¹n trong công viÇc. Vào mÙt buÕi chiÁu nóng nñc ¿n ng¡t thß ß New Delhi vào mùa hè nm 1998, tôi có phÏng v¥n cñu Thç t°Ûng ¤n Ù lúc ó ã 78 tuÕi, ngài I.K.Gujral, mÙt trong nhïng nhà chính trË l×i l¡c nh¥t ¤n Ù. Ông b¯t §u b±ng cách gãi l¡i mÙt sÑ câu chuyÇn mà mÙt ¡i diÇn ng°Ýi Canada tÛi dñ hÙi nghË Unesco ã nói vÛi ông sau khi ng°Ýi ¡i diÇn cça ¤n Ù giÛi thiÇu mÙt gi£i pháp nh±m £m b£o r±ng thé tñ thông tin mÛi ang °ãc éng dång trên toàn c§u s½ trß thành mÙt ph°¡ng tiÇn trao Õi vn hoá và thông tin 2 chiÁu không chÉ các n°Ûc phát triÃn rót nÁn vn hoá cça mình xuÑng cÕ hÍng cça các n°Ûc ang phát triÃn. ¡i diÇn ng°Ýi Canada ã làm Gujral sïng sÝ vì sñ çng hÙ gi£i pháp cça ông. Tôi ã hÏi anh ta là t¡i sao Canada l¡i çng hÙ iÁu này, Gujral kà l¡i. Anh ta nói, Bßi vì chúng tôi ang tr£i qua nhïng gì ông ang lo sã. S½ không còn âm nh¡c, nhà hát, phim, vn hoá hay ngôn ngï Canada. T¥t c£ Áu bË Mù hoá.

Khi tôi hÏi ông t¡i sao v¥n Á này l¡i quá quan trÍng Ñi vÛi ông ta nh° v­y, Gujral, ng°Ýi trong bÙ trang phåc truyÁn thÑng ¤n Ù, ã nói r±ng trë khi anh b£o vÇ ít nh¥t mÙt vài cây ôliu cça chính mình, anh s½ không bao giÝ c£m th¥y tñ nhiên ngay c£ khi ang ß trong chính ngôi nhà cça mình. CÙi nguÓn cça tôi là gì? ông lÛn ti¿ng hÏi. CÙi nguÓn cça tôi không nhïng là sñ th­t r±ng tôi sÑng ß ây, ß ¤n Ù. CÙi nguÓn cça tôi còn là sñ th­t r±ng tôi nghe th¥y mÙt ai ó ang ngâm nga mÙt vài câu th¡ b±ng ti¿ng b£n Ëa cça mình. Tôi nghe th¥y mÙt ai ó ang hát mÙt bài hát b±ng ngôn ngï m¹ » khi tôi i d¡o trên phÑ. CÙi nguÓn cça tôi là khi tôi ngÓi trong nhà mình ti¿p chuyÇn anh trong bÙ qu§n áo truyÁn thÑng. TruyÁn thÑng cça chúng tôi ã °ãc 1000 nm tuÕi rÓi. Anh không thà à chúng i nh° th¿. Th¿ giÛi s½ ph£i giàu có thËnh v°ãng h¡n n¿u màu s¯c và sñ a d¡ng °ãc b£o tÓn và khuy¿n khích phát triÃn vÛi các nÁn vn hoá khác nhau.

Tôi c£m nh­n °ãc hoàn toàn nhïng gì Gujral nói, có l½ bßi vì tôi sinh ra và lÛn lên trong mÙt cÙng Óng t°¡ng Ñi nhÏ ß Minnesota. Toàn c§u hoá có thà bË chÇch h°Ûng sâu s¯c. à có nÁn vn hoá cça chính mình, cây ôliu bË b­t rÅ ho·c bË Óng hoá vào mÙt cái lõi toàn c§u nào ó téc là ánh m¥t thái Ù cça mình trong th¿ giÛi.

Tôi ang suy ng«m vÁ iÁu này ß Jerusalem mÙt buÕi chiÁu vÛi b¡n tôi, Yaron Ezrahi, mÙt nhà lý lu­n chính trË, khi ó anh ta ã có mÙt quan sát khá s¯c s£o. Anh ta nói: C­u bi¿t không, Tom, có hai cách à làm cho mÙt ng°Ýi c£m th¥y nhÛ nhà - mÙt là phá hÏng nhà cça anh ta và hai là làm cho ngôi nhà cça anh ta trông giÑng và c£m th¥y giÑng nhà cça mÍi ng°Ýi khác.

Làm sao chúng ta ngn ch·n °ãc sñ nhÛ nhà kiÃu này? iÁu §u tiên c§n làm là ph£i hiÃu rõ toàn c§u hoá - Mù hoá không chÉ là Ùng tác ©y, mà còn là Ùng tác kéo. T¥t c£ mÍi ng°Ýi trên toàn th¿ giÛi Áu muÑn toàn c§u hoá vì nhiÁu lý do. Ng°Ýi Qatar, nhïng ng°Ýi ang t­p hãp trong Taco Bell dÍc con °Ýng °ãc xây ven biÃn Doha, s½ không ¿n të mÙt quán r°ãu h¥p d«n hay hÙp êm nhÏ cça vùng lân c­n nào ó §y nhïng Ó ¡c b±ng Óng và b±ng g× sÓi sáng bóng. Tr°Ûc khi Taco Bell °ãc xây dñng trên con °Ýng ven biÃn ó, có l½ có mÙt con °Ýng i bÙ ß ó, mÙt ng°Ýi nào ó ang n°Ûng ch£ b±ng than cçi trong iÁu kiÇn kém vÇ sinh, không có ánh sáng và không có phòng t¯m. Þ n¡i này, ng°Ýi Qatar ang °ãc mÝi n¿m thí mÙt món mà hÍ ch°a tëng °ãc n, món n Mêhicô vÛi mÙt phòng t¯m s¡ch s½, tiêu chu©n vÇ sinh quÑc t¿, dËch vå và kiÃm soát ch¥t l°ãng hoàn h£o - t¥t c£ Áu vÛi giá r». Không ai th¯c m¯c gì.

Và có mÙt iÁu h¡n th¿ hÍ ang °ãc chào mÝi, mÙt thé không thà nhìn th¥y nh°ng l¡i áng giá h¡n nhiÁu Ñi vÛi ph§n lÛn nhïng con ng°Ýi này. Tôi l§n §u tiên phát hiÇn ra nó ß Malaysia. Tôi ã ¿n g·p BÙ tr°ßng Tài chính và khi tôi chÝ ãi ông trong phòng chÝ, phå tá cça ông ã giÛi thiÇu vÛi tôi mÙt doanh nhân Malaysia cing ang ß ãi g·p BÙ tr°ßng. Anh ta ã giÛi thiÇu doanh nhân này b±ng câu nói: ây là ông Ishak Ismail, ng°Ýi sß hïu t¥t c£ các cía hàng Gà rán Kentucky ß Malaysia. Ngay l­p téc, tôi ã l¥y ra chi¿c ThinkPad hiÇu IBM cça mình và yêu c§u °ãc phÏng v¥n anh ta.

Tôi hÏi: Anh có thà cho tôi bi¿t âu là thu hút lÛn nh¥t cça cía hàng Gà rán Kentucky Ñi vÛi ng°Ýi dân Malaysia? Anh ta ã tr£ lÝi: Ng°Ýi dân Malaysia không chÉ là h°¡ng vË cça nó, mà còn thích c£ biÃu t°ãng cça món gà rán: sñ hiÇn ¡i, sñ Mù hoá và hãp thÝi. B¥t cé món n Âu nào, ·c biÇt là Mù, ng°Ýi dân ß ây Áu thích , Ismail gi£i thích. HÍ muÑn n nó và trß thành nó. Tôi có r¥t nhiÁu khách hàng sÑng ß các thË tr¥n nhÏ, các vùng nông thôn quanh Malaysia cing ang éng x¿p hàng chÝ mua món gà rán Kentucky - hÍ ¿n të kh¯p n¡i chÉ Ã th°ßng théc món n này. HÍ muÑn °ãc liên k¿t vÛi Mù. Ng°Ýi dân ß ây thích mÍi thé hiÇn ¡i. Nó làm cho hÍ c£m th¥y hiÇn ¡i khi hÍ n nó. Th­t v­y, b°Ûc vào nhïng nhà hàng bán gà rán Kentucky ß vùng nông thôn Malaysia là chuy¿n i r» nh¥t sang Mù mà nhiÁu ng°Ýi Malaysia có thà không bao giÝ °ãc tham gia.

Ng°Ýi Malaysia ¿n nhà hàng Gà rán Kentucky và ng°Ýi Qatar thì ¿n Taco Bell vÛi cùng mÙt lý do mà ng°Ýi Mù i ¿n các Studio hoàn vi à t­n m¯t th¥y nguÓn gÑc cça nhïng ý ngh) kó qu·c. Ngày nay, dù à tÑt h¡n hay x¥u i, toàn c§u hoá là mÙt ph°¡ng tiÇn truyÁn bá phong cách Mù ra toàn th¿ giÛi. Trong th¿ giÛi ngày nay, ng°Ýi dân làng bi¿t có mÙt cách à sÑng, hÍ bi¿t ¿n lÑi sÑng kiÃu Mù và nhiÁu ng°Ýi trong sÑ hÍ muÑn sÑng theo phong cách này nhiÁu nh¥t có thà - vÛi t¥t c£ nhïng gì nÕi b­t nh¥t. MÙt sÑ ng°Ýi i ¿n Th¿ giÛi Disney à có nó và mÙt sÑ ng°Ýi l¡i ¿n các cía hàng bán gà rán Kentucky ß miÁn B¯c Malaysia. Ivy Josiah, mÙt nhà ho¡t Ùng nhân quyÁn tr» tuÕi ng°Ýi Malaysia, mÙt l§n ã bày tÏ vÛi tôi nhïng c£m xúc l«n lÙn mà th¿ hÇ cça cô ngh) vÁ hiÇn t°ãng này. Tôi c£m th¥y có r¥t nhiÁu c£m xúc khi tôi ngh) vÁ viÇc nhïng nhà hàng truyÁn thÑng chúng tôi ã bË nuÑt gÍn bßi món gà rán Kentucky, McDonald s hay Chilis , cô ¥y nói. Chúng tôi ang m¥t cá tính cça mình. Chúng tôi ã lÛn lên cùng vÛi nhïng nhà hàng này. Nh°ng, bÍn tr» ngày nay thì không nh° v­y. GiÝ ây, khi b¡n i vào nhïng nhà hàng này, b¡n s½ chÉ nhìn th¥y §y nhïng chuÙt và rác r°ßi. Ñi vÛi mÙt éa tr» Malaysia ngày nay, iÁu thích thú nh¥t là vào nhà hàng Pizza Hut. Toàn c§u hoá là Mù hoá. Þ ây, Elites nói, B¡n không nên mß McDonald s, nh°ng Ñi vÛi bÍn tr», nhïng ng°Ýi không thà sang Mù du lËch thì chúng ã có Mù phåc vå ngay t­n nhà.

Ñi vÛi t¥t c£ các lý do này, s½ th­t là ngây th¡ n¿u ngh) r±ng b±ng cách nào ó chúng ta có thà ngn ch·n nhïng tác Ùng khçng khi¿p mà do viÇc khuy¿ch tr°¡ng các nhà hàng McDonald s hay Taco Bells em l¡i ooaiangro oy. khi thtrên toàn th¿ giÛi. Chúng không ngëng sinh sôi n£y nß bßi vì chúng chào mÝi mÍi ng°Ýi nhïng thé mà hÍ c§n, và à nói vÛi ng°Ýi dân ß các n°Ûc ang phát triÃn r±ng hÍ không thà có nó bßi vì nó s½ làm hu÷ ho¡i hình £nh và kinh nghiÇm cça nhïng ng°Ýi ¿n thm nhïng n°Ûc phát triÃn s½ Áu chéng tÏ sñ ng¡o m¡n mÙt cách quá áng và vô ích.

Nh°ng, nói vÁ khía c¡nh vn hoá, mÙt iÁu gì ó s½ m¥t i - Ñi vÛi hÍ và Ñi vÛi chúng tôi các cía hàng toàn c§u kiÃu nh° th¿ này s½ ngày càng nhiÁu, và chúng chào ón chúng ta ß mÍi con Ói, trong m×i sân bay và ß kh¯p các góc °Ýng. NiÁm hy vÍng duy nh¥t và chÉ có duy nh¥t mÙt hy vÍng ó là nhïng n°Ûc ó cing s½ hÍc các phát triÃn các bÙ lÍc phéc t¡p à ngn ch·n các nÁn vn hoá bË Óng nh¥t giïa kéo và ©y cça chç ngh)a t° b£n toàn c§u. Do lñc l°ãng và tÑc Ù toàn c§u hoá ngày nay, nhïng nÁn vn hoá không ç Ùng lñc à thñc hiÇn toàn c§u hoá s½ bË ào th£i giÑng nh° nhïng loài v­t không thích nghi vÛi sñ thay Õi cça môi tr°Ýng thì s½ ch¿t.

Tôi tin r±ng bÙ lÍc quan trÍng nh¥t chính là kh£ nng sàng lÍc ( glocalize ) . Tôi Ënh ngh)a sñ sàng lÍc tÑt là kh£ nng cça mÙt nÁn vn hoá, khi nó ch¡m trán vÛi các nÁn vn hoá m¡nh m½ khác, trong viÇc h¥p thu £nh h°ßng có thà phù hãp mÙt cách tñ nhiên và có thà làm giàu thêm nÁn vn hoá cça mình, kh£ nng bi¿t chÑng l¡i nhïng iÁu trái ng°ãc và bi¿t phân chia nhïng iÁu ó, n¿u có khác biÇt v«n có thà ti¿p thu và ca tång nh° mÙt nét vn hoá khác. Måc ích lÛn nh¥t cça viÇc sàng lÍc là kh£ nng Óng hoá các khía c¡nh cça toàn c§u hoá vào ¥t n°Ûc và nÁn vn hoá cça b¡n trên c¡ sß thúc ©y sñ tng tr°ßng và a d¡ng mà không bË l¥n át bßi nÁn vn hoá du nh­p.

Chç ngh)a sàng lÍc thñc sñ là mÙt quá trình ã có të r¥t lâu. ¡n cí nh° là, trß vÁ thÝi tiÁn sí, khi các nÁn vn hoá Ëa ph°¡ng tr°Ûc sñ xâm nh­p cça vn hoá cÕ Hy L¡p và cÑ g¯ng ti¿p thu nhïng nét nÕi b­t nh¥t mà không bË l¥n át bßi nó. ¡o Do thái là mÙt ví då iÃn hình vÁ mÙt nÁn vn hoá tôn giáo ã ti¿p thu £nh h°ßng të nhiÁu n°Ûc khác nhau qua nhiÁu th¿ hÇ mà v«n không hÁ m¥t i b£n s¯c cça mình. Thày giáo cça tôi Tzvi Marx, mÙt hÍc gi£ gi£ng d¡y lu­t pháp Do thái l°u ý r±ng, khi ng°Ýi Do thái l§n §u tiên ång Ù vÛi ng°Ýi Hy L¡p trong th¿ k÷ thé 4 tr°Ûc công nguyên, mÙt nét vn hoá °ãc ti¿p thu hoàn toàn vào nÁn vn hoá Do thái ó là logic Hy L¡p và ã °ãc v­n dång trong ph°¡ng pháp hÍc kinh thánh và lu­t pháp Do thái ngày nay.

Sñ ti¿p thu logic Hy L¡p này °ãc thñc hiÇn t°¡ng Ñi dÅ dàng bßi vì nó có liên quan vÁ m·t tÕ chéc vÛi nhïng hÍc gi£ gi£ng d¡y lu­t pháp Do thái và kinh thánh . Marx cho bi¿t. D¥u hiÇu cça mÙt sñ ti¿p thu tÑt là khi mÙt xã hÙi có thà l¥y mÙt thé gì ó të bên ngoài, áp dång nó theo cách cça mình, làm phù hãp nó trong khuôn khÕ cça mình và quên r±ng nó có °ãc du nh­p të bên ngoài vào. iÁu này x£y ra khi nÁn vn hoá bên ngoài °ãc ti¿p thu có mÙt nét gì ó t°¡ng Óng vÛi nÁn vn hoá cça n°Ûc b¡n, nh°ng có thà không °ãc phát triÃn mÙt cách §y ç và viÇc ång Ù vÛi tác nhân kích thích të bên ngoài thñc sñ làm giàu thêm nét vn hoá ó và giúp cho nó phát triÃn. ó chính là sñ ti¿n hoá cça các loài và các nÁn vn hoá.

Cùng lúc vÛi ng°Ýi Do thái ti¿p thu logic Hy L¡p, hÍ cing ti¿p thu c£ cách tán d°¡ng con ng°Ýi cça Hy L¡p. Þ ây không Á c­p ¿n sñ xâm nh­p tr°Ûc cça Hy L¡p vÛi Eros và thuy¿t a th§n giáo. Ng°Ýi Do thái không ti¿p thu nhïng £nh h°ßng này. Chúng °ãc nhìn nh­n d°Ûi góc Ù trái ng°ãc và duy trì sñ trái ng°ãc này. Ng°Ýi Hy L¡p thích nhìn th¥y v­n Ùng viên thà dåc tr§n truÓng. Còn ng°Ýi Do thái thì không và không bao giÝ ti¿p thu nét này cça vn hoá Hy L¡p. Nhïng ng°Ýi ã làm iÁu này thì °ãc mÍi ng°Ýi em ra so sánh và chê bai r±ng ã ánh m¥t lý trí. CuÑi cùng, có nhïng thé mà ng°Ýi Hy L¡p ã n và phong cách n m·c ã °ãc ng°Ýi Do thái ti¿p thu mÙt cách có chÍn lÍc và tÏ ra r¥t thích thú bßi vì sñ khác biÇt, nh°ng không bao giÝ tñ làm nó. à dùng mÙt thu­t ngï ngÛ ng©n thì ó là: HÍ không të bÏ bát súp matzo à n souvlaki, nh°ng hÍ s½ n souvlaki và th°ßng théc nó nh° mÙt món mÛi.

Chç ngh)a sàng lÍc có lãi luôn luôn là mÙt quá trình thí và m¯c l×i , nh°ng ó là mÙt iÁu c§n thi¿t. Trong mÙt th¿ giÛi mà ß ó có quá nhiÁu béc t°Ýng, hàng rào và h§m hào b£o vÇ ã °ãc gá bÏ và s½ ti¿p tåc bË xoá bÏ, nhïng nÁn vn hoá có kh£ nng sàng lÍc tÑt s½ có mÙt lãi th¿ thñc sñ và nhïng nÁn vn hoá không có kh£ nng này c§n ph£i hÍc cách làm iÁu ó. MÙt vài nÁn vn hoá rõ ràng không ph£i là nhïng nhà sàng lÍc tÑt và iÁu này làm cho toàn c§u hoá trß nên vô cùng nguy hiÃm Ñi vÛi hÍ. Khi các n°Ûc hay các nÁn vn hoá không có kh£ nng sàng lÍc, b¡n s½ chÍn cách Ñi phó cça nhïng ng°Ýi theo trào l°u chính thÑng HÓi giáo Taliban ß Afganistan: HÍ sã ch¡m trán vÛi toàn c§u hoá bßi vì hÍ sã r±ng t¥t c£ mÍi thé s½ ch¥m h¿t do l×i l§m m¯c ph£i và nÁn vn hoá cça hÍ s½ bË chôn vùi, do ó hÍ chÉ kéo m¡ng che m·t xuÑng trong ph¡m vi n°Ûc mình, ho·c cÑ g¯ng xây lên nhïng béc t°Ýng ngày mÙt cao h¡n. Tuy nhiên, nhïng béc t°Ýng này ch¯c ch¯n s½ bË chÍc thçng bßi qu§n thà iÇn tí và khi iÁu ó x£y ra, ng°Ýi dân b¯t §u m¥t i b£n s¯c cça chính mình, hÍ s½ không bË em ra so sánh ngay trong n°Ûc hÍ. ¥t n°Ûc cça riêng hÍ s½ chÉ trß thành mÙt n¡i mà cho các n°Ûc khác và các nÁn vn hoá khác i qua.

Có mÙt mÑi e do¡ khác. ó là, mÙt vài nÁn vn hoá có thà ngh) r±ng hÍ ang toàn c§u hoá trên ph°¡ng diÇn tÑt nh¥t, song trên thñc t¿, hÍ ang bË so sánh và ánh m¥t b£n s¯c trên mÙt khía c¡nh £o và ch­m. MÙt ví då ci mèm và nhàm chán song là hiÃn nhiên ó là cách các cía hàng McDonald s Nh­t B£n ã °ãc ti¿p thu bßi nÁn vn hoá và ki¿n trúc Nh­t B£n nh° th¿ nào. VÛi 2.000 nhà hàng ß Nh­t B£n, McDonald s Nh­t B£n, theo ti¿ng Nh­t gÍi là Makadonaldo là t° cách hÙi viên McDonald s lÛn nh¥t bên c¡nh Mù. McDonald s Nh­t B£n ã r¥t thành công trong viÇc hÙi nh­p vào Nh­t B£n mà câu chuyÇn °ãc kà l¡i là mÙt cô bé Nh­t B£n, ng°Ýi ã ¿n Los Angeles, ngó nghiêng và nhìn th¥y mÙt vài cía hàng McDonalds, cô bé liÁn kéo tay m¹ và nói: M¹ ¡i, nhìn kìa, ß ây có cing có McDonald s. B¡n có thà cho r±ng cô bé ang r¥t ng¡c nhiên khi th¥y McDonald s là mÙt công ty cça Mù, thñc sñ không ph£i là mÙt công ty cça Nh­t. (Ng°Ýi cao tuÕi ß Nh­t B£n ã ·t l¡i tên Ronald McDonald Donald McDonald à làm cho ng°Ýi Nh­t B£n dÅ phát âm h¡n). James Cantalupo, chç tËch t­p oàn McDonalds quÑc t¿ cho tôi bi¿t Anh không có 2000 câu chuyÇn ß Nh­t b±ng cách nhìn nh­n nh° mÙt công ty Mù. Hãy nhìn xem, McDonald s phåc vå thËt, bánh mó và khoai tây. HÍ n thËt, bánh mó và khoai tây ß kh¯p n¡i trên th¿ giÛi. ó chính là cách anh trình bày nó và kinh nghiÇm anh thu °ãc.

Sñ th­t là cô bé Nh­t B£n trong câu chuyÇn này không bi¿t r±ng McDonald s ¿n të Chicago và ã °ãc sáng l­p bßi mÙt ng°Ýi có tên là Ray Kroc, mÙt ng°Ýi không có tí gì là Nh­t B£n, Ñi vÛi tôi là d¥u hiÇu cça mÙt sñ sàng lÍc không lành m¡nh. MÙt nét gì ó c§n °ãc xem nh° mÙt iÁu khác biÇt Big Mac và th­m chí c§n °ãc th°ßng théc bßi vì nó có khác biÇt, thì l¡i không °ãc thñc hiÇn nh° v­y. MÙt sñ sàng lÍc không chu©n x£y ra khi b¡n ti¿p thu mÙt iÁu gì ó không thuÙc vn hoá cça mình mà nó không t°¡ng Óng vÛi b¥t cé mÙt nét nào trong nÁn vn hoá cça b¡n, nh°ng b¡n ã m¥t i quá nhiÁu c£m giác vÁ nÁn vn hoá cça mình và b¡n ngh) r±ng nó phù hãp. Tzvi Marx nói: Trong y hÍc có nói r±ng mÙt con °Ýng vi rút ung th° xâm nh­p vào t¿ bào là b±ng cách c£i trang chính nó à t¿ bào không bi¿t và ngh) r±ng ung th° là mÙt ph§n cça mình cho ¿n khi quá muÙn và t¿ bào ung th° ã lan ra kh¯p các phân tí t¿ bào và t¥t c£ các t¿ bào ã bË phá hu÷. iÁu này có thà x£y ra - vÛi chç ngh)a sàng lÍc ho¡t Ùng nh° mÙt vi rút ung th°, lëa g¡t b¡n theo lÑi suy ngh) là nó thuÙc vÁ b¡n, nh°ng hoàn toàn không ph£i v­y. Tôi r¥t vui khi bi¿t có McDonald s ß Nh­t B£n và tôi cing r¥t vui khi bi¿t có sushi bar ß g§n nhà tôi ß Bethesda. Tôi vui vì cô bé Nh­t B£n kia thích McDonald s cing giÑng nh° thích món sushi. Nh°ng iÁu quan trÍng là cô bé Nh­t B£n này thích nó bßi vì có sñ khác biÇt, không ph£i bßi vì cô bé bË lëa phÉnh vào suy ngh) r±ng nó thñc sñ là cça Nh­t B£n. Khi iÁu ó x£y ra, sñ Óng nh¥t chÉ xung quanh lu­n iÃm này. Khi iÁu ó x£y ra, s½ có m×i c¡ hÙi mà cô bé Nh­t B£n này cuÑi cùng s½ m¥t c£m giác vÛi nhïng gì thñc sñ là Nh­t B£n và mÙt ngày nào ó cô bé s½ théc d­y giÑng nh° t¿ bào kia và phát hiÇn ra r±ng cô ã bË xâm chi¿m và không còn gì là cça b£n thân cô và nÁn vn hoá cça cô ß l¡i.

K» th¯ng dành °ãc c£

Tôi là mÙt ng°Ýi hâm mÙ Ùi bóng rÕ Washington Wizards NBA. Mùa hè nm 1996 là thÝi iÃm £m ¡m nh¥t cho giÛi hâm mÙ Ùi bóng. TiÁn ¡o cça Ùi, Juwan Howard là mÙt c§u thç tñ do. Vào mùa hè nm ó, Ùi bóng Miami Heat giàu có cÑ g¯ng mua chuÙc c§u thç này b±ng méc thù lao h¥p d«n 120 triÇu USD trong 7 nm liÁn. Trong khi ó, méc thu nh­p ci cça anh ta chÉ là 75-80 triÇu USD. Vào thÝi iÃm mà c§u thç Howard ang phân vân giïa hai hãp Óng cça hai Ùi, tôi vô tình g·p mÙt nhà bình lu­n chính trË Norman Ornstein cça ViÇn kinh doanh Mù, mÙt ng°Ýi hâm mÙ cça Ùi Wizard. Chúng tôi chia s» quan iÃm lo l¯ng vÁ viÇc c§u thç Howard rÝi Ùi bóng à sang Ùi Miami.

Anh th¥y ¥y Orstein nói T¥t c£ Áu do NAFTA .

Chúng tôi c°Ýi, và Áu hiÃu rõ mÍi thé phía sau iÁu Ostein nói. ¡n gi£n là toàn c§u hóa t¡o ra mÙt thË tr°Ýng hàng hóa và dËch vå vëa thoáng vëa thÑng nh¥t. Do ó, khi tÓn t¡i thË tr°Ýng ó, b¥t kó ng°Ýi nào có tài nng cing Áu có thà ki¿m tiÁn °ãc b±ng cách kinh doanh tài nng cça mình trên thË tr°Ýng toàn c§u. ây cing là c¡ hÙi tÑt à c§u thç Howard nâng cao tài nng cça mình. úng lúc ó, diÅn ra tình tr¡ng såp Õ cça thành Berlin, NAFTA, liên minh tiÁn tÇ Châu Âu, GATT, sñ såp Õ cça khÑi chç ngh)a xã hÙi và thË tr°Ýng khác. T¥t c£ hiÇn t°ãng này ã giúp cho môn bóng rÕ trß thành môn thà thao toàn c§u và cing có thà khi¿n cho giÛi hâm mÙ môn thà thao này të Maxc¡va, Mehicô có thà ¿n Miami óng góp tiÁn à chi tr£ l°¡ng cho c§u thç Howard. Nm 1998, Ùi bóng NBA ki¿m °ãc 500 triÇu USD të viÇc bán bóng rÕ có ghi tên Ùi, ván g× bóng, áo phông, Óng phåc và mi ngoài n°Ûc Mù, ch°a kà ¿n hàng triÇu ô la të viÇc bán b£n quyÁn xem vÇ tinh và cáp.

Trên thñc t¿, Ùi bóng rÕ NBA ã trß thành Ùi bóng sÑng còn cça Mù và là môn thà thao quan trÍng nh¥t. Môn thà thao này có tính toàn c§u nh° th¿ nào? Nh° °ãc bi¿t ¿n, búp bê Matrushka là lo¡i búp bê b±ng g× khá phÕ bi¿n ß Nga. ây là lo¡i búp bê ·c biÇt mÙt con búp bê to chéa con búp bê nhÏ h¡n. Vào nm 1989 khi tôi ¿n thm Maxc¡va, hình búp bê cô gái Matruska không còn phÕ bi¿n nïa, mà thay vào ó là hình cça các vË lãnh ¡o thÝi Xô vi¿t và Nga hoàng. Ng°Ýi ta có thà th¥y búp bê hình Lênin b±ng g× n±m ß bên trong hình Stalin, Stalin n±m trong Khrushehev, Khrushehev n±m bên trong Brehnev, Brehnev n±m bên trong Gorbachev. Nh°ng nm 1996 khi tôi ¿n Maxc¡va à chéng ki¿n cuÙc tranh cí tÕng thÑng Nga, lo¡i búp bê ó °ãc bán phía ngoài cung iÇn Kremlin là Denish Rodnan n±m trong Scottle Pippen, Scottle Pippen n±m trong Toni Kukoe, Toni Kukoe n±m trong Lue Longley, Lue Longley n±m trong Steve Kerr, và Steve Kerr n±m trong Michael Jordan. Ng°Ýi ta không thích Ùi bóng rÕ Chicago Bulls? Không sao, vào nm ó ng°Ýi bán rong l¡i bán búp bê Ùi bóng NBA.

Toàn c§u hoá có thà gi£i thích °ãc c¡ hÙi may m¯n cça c§u thç Howard, do ó nó có thà gi£i thích hiÇn t°ãng xâm nh­p thË tr°Ýng cça s£n ph©m. Vào th­p k÷ 80 và 90 khi toàn c§u hóa thay th¿ hÇ thÑng chi¿n tranh l¡nh, kho£ng cách thu nh­p t¡i các n°Ûc công nghiÇp càng ngày càng lÛn, và sau vài th­p k÷ kho£ng cách này v«n còn °ãc duy trì.

Theo các nhà kinh t¿, có r¥t nhiÁu lý do gi£i thích hiÇn t°ãng này, a ph§n Áu liên xoanh quanh v¥n Á toàn c§u hoá, bao gÓm sñ chuyÃn di chuyÃn dân c° nông thôn ra thành thË; thay Õi vÁ công nghÇ giúp nâng cao kù nng cça công nhân; sñ gia tng dân nh­p c° vào các n°Ûc phát triÃn, iÁu mà khi¿n cho thu nh­p gi£m và ngo¡i th°¡ng phát triÃn.

T¥t c£ y¿u tÑ này °ãc cân nh¯c à gi£i thích hiÇn t°ãng kho£ng cách chênh lÇch giàu nghèo. Trong ch°¡ng này, tôi muÑn gi£i thích tác Ùng quan trÍng nh¥t ¿n hiÇn t°ãng này mà tôi có thà nhìn nh­n °ãc trong chuy¿n i cça tôi. Theo tôi, nguyên nhân chung Áu là do k» th¯ng °ãc t¥t - ngh)a là dù trong b¥t kó l)nh vñc nào, ng°Ýi ta có tài nng v«n có thà ki¿m tiÁn vì hÍ có thà bán tài nng cça mình trên thË tr°Ýng toàn c§u, trong khi ó nhïng ng°Ýi kém h¡n s½ bË h¡n ch¿ vÁ l)nh vñc này. Theo tÝ USA Today, méc l°¡ng 98 triÇu USD mà Miami Heat tr£ cho c§u thç Howard có thà t°¡ng °¡ng vÛi méc l°¡ng trung bình cça mÙt giáo viên tiÃu hÍc trong vòng 3267 nm (m×i nm là 30.000 USD).

Trong cuÑn sách cça mình Xã hÙi k» th¯ng °ãc t¥t , hai nhà kinh t¿ hÍc Robert II. Frank and Philip.J.Cook ã phát biÃu r±ng toàn c§u hoá óng mÙt vai trò quan trÍng trong viÇc phát triÃn sñ b¥t bình ³ng do t¡o ra mÙt thË tr°Ýng k» th¯ng dành °ãc t¥t c£. Hai ông còn cho bi¿t do rào c£n th°¡ng m¡i, c¯t gi£m thu¿, gi£m chi phí du lËch, lu­t bãi bÏ thË tr°Ýng nÙi Ëa và chi phí thông tin r» m¡t, nên nhiÁu n¡i ã hình thành nhiÁu thË tr°Ýng toàn c§u thÑng nh¥t ¡n thu§n. Các th°¡ng lái tr°Ûc ây chÉ bi¿t mÍi hình théc kinh doanh cça mình v»n v¹n trong khu vñc thì giÝ ây hÍ ã bi¿t sí dång máy fax, iÇn tho¡i vÇ tinh, và Internet à tìm khách hàng trên kh¯p toàn c§u. Bác sù mà tr°Ûc ây chÉ bi¿t ¿n viÇc chïa trË t¡i bÇnh viÇn thì giÝ ây có thà ch©n oán bÇnh và kê ¡n thuÑc qua m¡ng thông tin b±ng cách sí dång c¡ sß dï liÇu phÕ bi¿n trên toàn th¿ giÛi. Tr°Ûc ây bài hát cça các ca s) chÉ có thà °ãc bi¿t ¿n trong nÙi bÙ quÑc gia nh°ng giÝ ây vÛi công nghÇ CD và hÇ thÑng cáp chi tr£ phân bÕ §u ng°Ýi, toàn bÙ khán gi£ toàn c§u có thà bi¿t ¿n bài hát nÕi ti¿ng cça Beatles. Ngoài ra, ây cing là hình théc giúp các ca s) ki¿m lÝi. Frank và Cook cing cho bi¿t, viÇc lo¡i bÏ mÙt sÑ quy Ënh hình théc và không chính théc mà chúng có thà h¡n ch¿ ¥u th§u c¡nh tranh trong b¥t kó l)nh vñc nào- ví då iÁu lÇ dñ bË trong mÙt thà thao chuyên nghiÇp, iÁu lÇ này không cho phép các Ùng viên ¥u th§u nng lñc cça mình, hay mÙt sÑ iÁu lÇ °ãc áp dång trong mÙt sÑ ngành công nghiÇp, t¥t c£ giúp cho viÇc t¡o ra thË tr°Ýng ¥u th§u. Ng°Ýi tiêu dùng có thà có lãi trong l)nh vñc này. N¿u nh° b¡n bË m¯c mÙt cn bÇnh hiÃm nghèo, b¡n có thà tìm trên m¡ng Internet các chuyên gia trên th¿ giÛi. N¿u nh° b¡n là mÙt cÕ ông cça mÙt công ty ang s¯p phá s£n, b¡n s½ vui lòng khi b¡n có thà kêu gÍi sñ giúp á cça Ñi tác ß t­n châu Úc, ché không nh¥t thi¿t ph£i chÝ ãi të phía các cÕ ông nÙi bÙ.

N¿u t­p hãp các y¿u tÑ trên, ng°Ýi ta có thà th¥y toàn c§u hoá ã cung c¥p b¥t kó mÍi hình théc hàng hoá hay dËch vå nào cho mÍi Ñi t°ãng nh° ca s), nhà so¡n nh¡c, diÅn viên iÇn £nh, ¡o diÅn, bác sù, lu­t s°, v­n Ùng viên hay hÍc gi£. Xu h°Ûng này có thà giúp cho các công ty, các ngành nghÁ cing nh° các cá nhân luôn tìm mÍi cách à áp éng thË tr°Ýng rÙng lÛn vÛi nhiÁu Ñi t°ãng khác nhau nh° v­y. B¥t kó ai trong dù là mÙt nhà tài chính hay bác sù hay diÅn viên hay lu­t s°, hay ca s), hay th°¡ng nhân, hay mÙt c§u thç á bóng, àn ông hay àn bà mà có thà trß thành mÙt nhân v­t nÕi ti¿ng trong b¥t kó l)nh vñc nào, thì ng°Ýi ó không chÉ dành °ãc n°Ûc Mù hay Châu Âu, mà còn c£ Nh­t B£n hay Trung quÑc. Ngay l­p téc ng°Ýi ó có thà thu °ãc kho£n lãi nhu­n k¿ch xù hay mÙt mÙt ·c quyÁn. Vì th¿, hãng ôtô Ford ã thñc hiÇn theo mÙt ph°¡ng châm: Trinh phåc toàn th¿ giÛi .

Trong cái làng toàn c§u này Frank và Cook vi¿t chÉ nhïng c§u thç nÕi ti¿ng mÛi có c¡ hÙi thà hiÇn mình và có thu nh­p cao . Ví då, Aeme Radials là mÙt công ty s£n xu¥t lÑp ôtô Akron, thuÙc bang Ohio. N¿u Aeme cÑ g¯ng trß thành công ty hàng §u miÁn b¯c Ohio, thì viÇc kinh doanh cça công ty s½ khá t°¡m t¥t. GiÝ ây a ph§n các khách hàng Áu t­p trung mua s£n ph©m các công ty có ti¿ng trên th¿ giÛi. Do v­y, n¿u Aeme là mÙt trong sÑ các công ty nÕi ti¿ng ó, thì công ty này s½ có thà ki¿m lÝi n¿u không thì s½ ng°ãc l¡i.

Theo Frank và Cook, trong khi các c§u thç giÏi có kh£ nng thà hiÇn nng lñc cça mình trên thË tr°Ýng toàn c§u thì các c§u thç có nng lñc kém h¡n hay không có nng lñc s½ không có c¡ hÙi thà hiÇn mình. Do ó, càng ngày kho£ng cách giïa ng°Ýi giÏi và ng°Ýi kém trß nên sâu s¯c h¡n. T¥t nhiên, trong nhiÁu l)nh vñc không lúc nào cing chÉ có duy nh¥t mÙt ng°Ýi chi¿n th¯ng. N¿u càng xu¥t hiÇn nhiÁu thË tr°Ýng Ùc quyÁn theo kiÃu này thì sñ khác biÇt giïa các khu vñc trong n°Ûc cing nh° giïa các n°Ûc vÛi nhau càng rõ ràng.

T¥t c£ mÍi khác biÇt này ang trß thành mÙt trong nhïng iÁu mà xã hÙi ang quan tâm. Theo mÙt b£n báo cáo cça t¡p chí quÑc gia, thu nh­p cça 1/5 hÙ gia ình nghèo nh¥t ß Mù ã gi£m 21% trong khi ó thu nh­p cça 1/5 hÙ gia ình giàu nh¥t l¡i tng 30%. Theo sÑ liÇu cça t¡p chí Economist ra ngày 30/5/1988, sÑ l°ãng t÷ phú ß Mù ã tng lên 170 ng°Ýi, trong khi ó nm 1982 con sÑ này chÉ là 13 ng°Ýi. Trong tÝ Economist có mÙt o¡n trích NÁn kinh t¿ phát triÃn ã c£i thiÇn r¥t nhiÁu cuÙc sÑng cça con ng°Ýi. Tuy nhiên, song song vÛi iÁu này là sñ b¥t bình ³ng ã tng nhanh ¿n chóng m·t trong vòng 30 nm qua . Måc truyÇn tranh cça tÝ báo ã mô t£ hình £nh ngài Bill Gate të mÙt c­u bé nhút nhát suÑt ngày chÉ bi¿t ¿n máy tính trß thành mÙt nhà Ùc quyÁn chuyên ch¿. Song, bÙ phim Titanic l¡i ph£n ánh rõ quan iÃm cça chç ngh)a Mác , ng°Ýi giàu trß nên nghèo i trong khi ó ng°Ýi nghèo l¡i giàu h¡n. Sadrudin Aga Khan, chç tËch t­p oàn Bellerive Foundation - mÙt t­p oàn có chéc nng theo dõi £nh h°Ïng toàn c§u hóa, cho bi¿t tài s£n cça Bill Gate t°¡ng °¡ng vÛi tài s£n cça tÕng cÙng 106 triÇu ng°Ýi nghèo nh¥t ß Mù.

Có r¥t nhiÁu ví då khác vÁ tác Ùng cça toàn c§u hóa ¿n thu nh­p cça cá nhân. Tuy nhiên nh° tôi ã Á c­p ß trên, các b¡n có thà tìm hiÃu nhïng iÁu mà b¡n muÑn b±ng cách nghiên céu mÙt nhóm ng°Ýi, cå thÃ ß ây là mÙt nhóm v­n Ùng viên bóng rÕ thuÙc Ùi bóng rÕ quÑc gia (NBA) ã tëng o¡t chéc vô Ëch th¿ giÛi.

Các thành viên bóng rÕ cùng vÛi các ông b§u Áu là nhïng ng°Ýi thu lãi nhu­n nhiÁu nh¥t trong hÇ thÑng toàn c§u hoá. Ta có thà th¥y rõ h¡n iÁu này thông qua cuÙc phÏng v¥n vÛi David Stern thành viên hiÇp hÙi bóng rÕ quÑc gia (NBA). Stern cho bi¿t, nhÝ tính dân chç hoá trong công nghÇ trong th¿ giÛi cÙng s£n tr°Ûc ây, Ùi bóng rÕ th¥y r±ng c§n ph£i qu£ng bá Ùi bóng cça mình trên nhiÁu ph°¡ng tiÇn thông tin nh° trên cáp, )a vÇ tinh, Internet, tivi& Theo Stern, NBA ã có quan hÇ vÛi h¡n 90 ài truyÁn hình trên toàn th¿ giÛi, và Ùi bóng ã trß nên quen thuÙc vÛi h¡n 190 quÑc gia và °ãc dËch sang 41 ngo¡i ngï khác nhau. Th­m chí ài truyÁn hình Trung QuÑc cing phát tr­n thi ¥u cça NBA vào sáng các ngày Chç Nh­t. NhÝ có dân chç hoá tài chính và ch¥m dét rào c£n th°¡ng m¡i, mà xu¥t hiÇn mÙt thË tr°Ýng quá Ù dành cho hàng hóa tiêu dùng. Måc ích cça các công ty tham gia thË tr°Ýng này là mong muÑn s£n ph©m cça mình có thà xu¥t hiÇn trên kh¯p toàn c§u và °ãc nhiÁu n¡i bi¿t ¿n. Logo cça NBA cing nh° các thành viên cça NBA trß nên nÕi ti¿ng ¿n n×i hình cça các c§u thç và logo cça Ùi bóng ã xu¥t hiÇn trên nhiÁu s£n ph©m nh° kem ánh rng, giày và ch¥t khí mùi. Nhïng hình £nh này ã giúp làm tng sñ tín nhiÇm cho s£n ph©m të Buenos Aires ¿n B¯c Kinh. NhÝ có dân chç hoá thông tin, mà khi Micheal Jordan xu¥t hiÇn vÛi t° cách là mÙt phát ngôn viên mà °ãc giÛi hâm mÙ trên kh¯p toàn c§u bi¿t ¿n.

Nhà s£n xu¥t Sprite ã sí dång logo NBA Ã làm v­t tín nhiÇm cho s£n ph©m cça mình khi xâm nh­p vào thË tr°Ýng an M¡ch và Ba Lan , Stern ã cho bi¿t. NBA hiÇn nay có c£ vn phòng qu£ng cáo ß Paris, Barcelona, London, ài Loan, Tokyo, HÓng Công, Melbour, Toronto, New Jersey, Miami dành cho ng°Ýi Châu Mù Latinh và Mexico City và bây giÝ chúng tôi ch¡i tám tr­n ß Tokyo và hai tr­n ß Mexico City , ông cho bi¿t thêm.

Trong nm 1990, tr­n ¥u NBA °ãc phát tÛi 200 triÇu hÙ gia ình trên 77 quÑc gia. ¿n nm 1998 có tÛi 600 triÇu hÙ gia ình trên 190 quÑc gia bi¿t ¿n Ùi bóng NBA. H¡n 35% ng°Ýi hâm mÙ ß ngoài n°Ûc ã truy c­p trang website cça NBA: HYPERLINK "http://www.nba.com" www.nba.com, ngoài ra nhïng ng°Ýi bi¿t sí dång máy tính trên 50 n°Ûc Áu truy c­p vào trang web này. KÃ të nm 1994, sÑ l°ãng c§u thç quÑc t¿ tham gia vào NBA ã tng lên g¥p 4.

à hiÃu rõ thêm vÁ v¥n Á này tôi ã phÏng v¥n Steve Kerr, mÙt c§u thç chuyên nghiÇp ã ch¡i cho Ùi Chicago Bulls cùng vÛi Micheal Jordan trong nhiÁu nm. Sñ nghiÇp cça Steve Kerr b¯t §u ngay tr°Ûc khi Berlin Wall såp Õ, khi mà bóng rÕ chÉ là môn thà thao dành riêng cho ng°Ýi dân Mù. GiÝ ây, môn ch¡i này ã trß nên nÕi ti¿ng kh¯p toàn c§u. Cách ây vài nm tôi ã ¿n Tokyo à tham gia vào dËp c¯m tr¡i Ùi bóng rÕ, t¡i ó mÙt c§u thç ngôi sao cça NBA, Scan Ellio cing tham gia và tôi không thà tin r±ng cuÙc c¯m tr¡i này l¡i °ãc tÕ chéc th°Ýng xuyên ¿n nh° v­y. MÙt hôm, tôi théc d¡y vào lúc 5 giÝ sáng xuÑng tham quan mÙt cuÙc ¥u bán ¥u giá cá t¡i mÙt phiên chã Tokyo. N¿u b¡n có dËp ¿n ó, b¡n có thà th¥y r¥t nhiÁu lo¡i cá ngë °ãc bày bán vÛi giá 50.000$ mÙt mi¿ng. Toàn bÙ sÑ các này Áu °ãc bày trên các pallet x¿p §y ß sàn. Tôi i quanh chã tham quan các lo¡i cá. Ng° dân ß ây giao bán cá cça mình b±ng ti¿ng Nh­t. Nh°ng ß kh¯p mÍi n¡i các ng° dân này Áu giao bán s£n ph©m cça mình b±ng câu: Ah, Steve Kerr- Chicago Bulls ó là toàn bÙ diÅn bi¿n cça phiên chã bán các t¡i Tokyo.

Tr­n ¥u cça Ùi bóng rÕ Chicago Bulls t¡i Pari vào tháng 10/1997 ã l¥y tên là Vô Ëch McDonald. Kho£ng 1000 phóng viên °ãc phép tham gia tr¡n ¥u ó, nhiÁu h¡n so vÛi tr­n chung k¿t cça NBA. Kerr cho bi¿t, t¡i ây r¥t l¡ là mÍi ng°Ýi ai n¥y Áu bi¿t nhau.

B¡n tôi, Allen Alter, mÙt biên t­p viên n°Ûc ngoài cho tÝ báo CBS, n× lñc thu x¿p visa cho mÙt nhóm các nhà báo sang B¯c TriÁu Tiên vào mùa ông nm 1997. Ông ã làm b¥t cé iÁu gì mà mÙt nhà biên t­p có thà làm, ông ã ¿n g·p 2 nhà ngo¡i giao cao c¥p B¯c TriÁu Tiên phå trách vÁ c¥p visa. Trong suÑt c£ bïa n tÑi ó, c£ hai nhà ngo¡i giao này Áu cho bi¿t r¥t hâm mÙ Ùi bóng rÕ NBA, vì v­y Alter ã gíi cho hÍ cuÑn bng vÁ tr­n ¥u bóng rÕ giïa Ùi NBA và Ù Ultah Jazz. Ngay l­p téc sáng hôm sau, hai nhà ngo¡i giao B¯c TriÁu Tiên này vÑn không bao giÝ tr£ lÝi nh¯n tin và fax, v­y mà ã gíi cho ông b¡n cça tôi lÝi c£m ¡n vÁ cuÑn bng ó. Vài ngày sau ó, mÙt oàn ngo¡i giao ¿n thm New York và mÙt ng°Ýi trong sÑ oàn ngo¡i giao ó nói vÛi Alter: "Chúng tôi r¥t quan tâm ¿n nhân tài, hÍ r¥t có ích cho ¥t n°Ûc chúng tôi". Thñc t¿, ngài lãnh tå Kim Jong II r¥t bË lôi cuÑn bßi Godzilla và nhïng trò £o thu­t cça David Copperfield, ã hoan nghênh nhïng fan hâm mÙ Ùi bóng NBA.

Nahum Barnea, mÙt nhà bình lu­n chính trË ng°Ýi Isaren cça tÝ báo Yediot Aharohot, là mÙt fan hâm mÙ cuÓng nhiÇt Ùi bóng NBA. GiÝ ây, trên ài truyÁn hình Isaren ã truyÁn hình trñc ti¿p r¥t nhiÁu tr­n ¥u cça NBA b¥t ch¥p 7 ti¿ng Óng hÓ chênh lÇch vÁ múi giÝ. Barnea cho tôi bi¿t, anh i thm m¹ anh ß tr¡i d°áng lão vào hôm mà diÅn ra tr­n ¥u thé sáu cça tr­n chung k¿t giïa NBA và Chicago Bull nm 1998. Hôm ó, anh vëa nói chuyÇn hÏi thm m¹, vëa b­t TV Ã xem tr­n ¥u. Lúc này, bà m¹ già cça anh ã chéng ki¿n niÁm say mê bóng rÕ cça con mình nh° th¿ nào. Bà ã hÏi éa con trai cça minh: "Ùi bóng nào là Ùi Isaren?" Bà ã không bi¿t ràng con trai bà ham mê xem tr­n bóng rÕ mà không hÁ có Ùi bóng Isaren nào c£.

NhÝ có toàn c§u hoá, NBA ã có £nh h°ßng ¿n xã hÙi. Có thà th¥y mÙt ngôi sao cça Ùi bóng rÕ Chicago Bull, Michael Jordan là mÙt tr°Ýng hãp iÃn hình. Theo t¡p chí Forbes, thu nh­p ngoài bóng rÕ cça ngôi sao này là 47 triÇu ô la Mù, và méc l°¡ng të bóng rÕ là 31,3 triÇu ô trong nm 1997. Nh° v­y, tÕng thu nh­p c£ nm ó cça c§u thç này ¡t méc g§n 80 triÇu ô la Mù. Nm 1998, ngay tr°Ûc khi të giã sân bóng, t¡p chí ã tiên oán méc thu nh­p mà Jordan có thà ki¿m °ãc kà të khi gia nh­p Ùi bóng NBA là 10 t÷ ô la. Thu nh­p cça Jordan có thà të doanh thu bán vé xem tr­n ¥u, të sÑ l§n xu¥t hiÇn trên tivi, hay të làm ng°Ýi m«u qu£ng cáo Ùc quyÁn cho hãng trang phå thà thao Nike và mÙt sÑ ch°¡ng trình khác. Theo t¡p chí Tin téc Thà thao, giá trË cça Jordan càng °ãc thà hiÇn rõ khi anh quay trß vÁ vào tháng 3/1995 sau 18 tháng ngëng tham gia ¥u bóng chày. L­p téc chÉ trong 2 tu§n, giá cÕ phi¿u cça 5 ¡n vË bao gÓm Mc Donald's, Sara Lee, Nike, General Mills và Quarker Oats ã tng lên méc 3,8 t÷ ô. Th­t ¥n t°ãng khi công ty Upper Deck ã thi¿t k¿ mÙt tranh qu£ng cáo trên tÝ Tin téc Thà thao vÛi hình £nh Micheal Jordan n¯m c£ th¿ giÛi hình qu£ bóng rÕ trong tay. Qu£ bóng °ãc kh¯c dòng chï :"Kích cá th­t?".

Micheal Jordan thñc sñ là mÙt ng°Ýi chi¿n th¯ng có t¥t c£. Ùi bóng NBA bao gÓm 12 c§u thç. Joe Klein, mÙt c§u thç khác cça Ùi bóng NBA có kù nng kém Jordan: cú nh£y không chính xác, °Ýng ném không nh¥t quán, kù nng phòng ngñ không m¡nh m½. Song, anh ta cing là ng°Ýi ch¡i cho Ùi NBA, óng góp cho chéc vô Ëch Chicago Bulls. L°¡ng cça anh nm 1997 chÉ ¡t méc tÑi thiÃu là 272.250 ô la, ít h¡n tÕng méc l°¡ng cça Jordan là 79.727.750 ô. Lý do duy nh¥t cho sñ khác biÇt này là Jordan có c£ thË tr°Ýng toàn c§u cho dËch vå và ho¡t Ùng cça mình trong khi ó Joe Kleine l¡i không.

Sau tr­n ¥u Chicago Bulls-Orlando Magie vào 11/4/1998, tôi ã ¿n thm phòng t­p cça Ùi Bulls à nói chuyÇn vÛi Joe. Klein. Tr°Ûc khi Ùi bóng Bulls mß cía phòng t­p, h¡n 30 phóng viên éng ß ngoài x¿p hàng. Khi phòng t­p °ãc mß, các phóng viên ã ùa vào vây quanh Michael Jordan. Trong ám ông ó có mÙt nhóm phóng viên ài truyÁn hình Nh­t do mÙt nï phóng viên d«n §u. Cô ta ng¡i Ï m·t khi chéng ki¿n các c§u thç Bull cao g§n 7 bÙ b°Ûc ra të phòng t¯m chÉ vÛi mÙt chi¿c khn bông qu¥n quanh th¯t l°ng. Sñ kiÇn này ch³ng bao giÝ có thà th¥y trên ¥t n°Ûc Nh­t B£n.

Nh°ng hãy t°ßng t°ãng c£nh này: trong sÑ 12 ngn tç giï Ó cça các c§u thç chÉ có ch× cça c§u thç Micheal Jordan các phóng viên ¿n tå t­p. HÍ vác theo nhïng chi¿c micro, máy chåp £nh sµn sàng ãi Micheal Jordan thay Ó Ã phÏng v¥n vÛi hi vÍng s½ truyÁn hình trñc ti¿p °ãc cuÙc phÏng v¥n này. Trong khi dó các c§u thç khác m·c dù ã sµn sàng có thà phÏng v¥n thì không mÙt phóng viên nào tÏ ra quan tâm.

Tôi ti¿n ¿n ch× Joe Klein à phÏng v¥n anh. Tôi tñ giÛi thiÇu vÁ mình và hÏi anh ta vÁ suy ngh) tr°Ûc sñ khác bËêt giïa thu nh­p cça anh vÛi Jordan. Anh ta cho bi¿t, anh hiÃu rõ nguyên lý :"ng°Ýi chi¿n th¯ng dành °ãc t¥t c£". Anh nói: "h§u h¿t các c§u thç trong Ùi Áu có méc l°¡ng nh° nhau trë các siêu sao. HÍ có méc l°¡ng khác biÇt. Nh°ng tôi ã lña chÍn ¿n ây à nh­n mÙt méc l°¡ng th¥p, ¡n gi£n ây là sñ lña chÍn cça tôi. Vì v­y tôi không có ý ki¿n gì c£."

Ngay c£ trong Ùi bóng NBA cing ph£n ánh ph§n nào sñ thñc cça xã hÙi. Các c§u thç có méc l°¡ng th¥p không nh­n °ãc sñ bÓi th°Ýng vÁ m·t tâm lý khi ch¡i cùng vÛi Micheal Jordan và ph£i dành °ãc chi¿n th¯ng. Khi các siwu sao càng nh­ °ãc méc l°¡ng cao h¡n, thì iÁu ó cing có ngh)a là méc l°¡ng cça nhïng c§u thç còn l¡i ph£i ít i. ây chính là v¥n Á chính n£y sinh trong giai o¡n 1989-1999 trong Ùi bóng NBA. Trong nm 1998, sÑ l°ãng c§u thç có méc l°¡ng th¥p ¡t g§n 25%. T¡p chí Petersen's Pro Basketball cho bi¿t, Ùi bóng NBA ã ph£n ánh úng hiÇn t°ãng xã hÙi ang diÅn ra lúc b¥y giÝ t¡i Mù. Ng°Ýi giàu l¡i càng giàu h¡n, trong khi ó sÑ l°ãng ng°Ýi nghèo càng gia tng, và t§ng lÛp trung l°u có nguy c¡ không còn tÓn t¡i. "Nm ngoái (1996-1997), kho£ng 1/3 Ùi bóng - 110 trong sÑ 348 c§u thç có méc l°¡ng th¥p"

Kho£ng cách giïa các hàng gh¿ trong Gi£i bóng rÕ Nhà nghÁ Mù NBA cing °ãc ph£n ánh trong kho£ng cách ngày càng tng trong lô cça các ông b§u. Tr°Ûc ây, nhïng ông b§u NBA th°Ýng là các th°¡ng gia Ëa ph°¡ng cça tëng Ùi bóng. Ngày nay, ph§n lÛn hÍ là nhïng t­p oàn vÛi nguÓn thu nh­p quÑc t¿ c§n thi¿t à chi tr£ cho kho£n l°¡ng quÑc t¿ xéng áng vÛi mÙt môn thà thao quÑc t¿. Ai sß hïu Ùi New York Knieks? T­p oàn Cablevision System. Ai sß hïu Ùi Atlanta Hawks? Time Warner. Ai sß hïu Ùi Portland Trail Blazers? Paul Allen, Óng sáng l­p Microsoft. Ai sß hïu Ùi Philadelphia 76ers? Comcast Cable. Ai sß hïu Ùi Seattle Supersonics? T­p oàn truyÁn thông Ackerly Group. Ai sß hïu Ùi Miami Heat? Micky Arison cça Carnival Cruise. Abe Pollin, ông b§u cça Washington Wizards là mÙt trong sÑ nhïng ông b§u Ëa ph°¡ng hi¿m hoi còn l¡i. Là trå cÙt cça cÙng Óng bang Washington và là mÙt nhà h£o tâm cá lÛn, Pollin §u t° tiÁn cça vào b¥t Ùng s£n cça bang và cam k¿t vÛi Juwan Howard mÙt kho£n l°¡ng g§n nh° ngang vÛi toàn bÙ giá trË tài s£n ròng cça mình à anh ta ß l¡i Ùi bóng trong vòng 7 nm và không ch¡y sang Miami. Nh°ng nhïng ông chç nh° Pollin, nhïng ng°Ýi là mÙt ph§n cça cÙng Óng Ëa ph°¡ng, ang d§n d§n tuyÇt chçng, và iÁu ó ang thu nhÏ các cÙng Óng nói chung.

Charles Dolan, chç tËch t­p oàn Cablevision ang sß hïu Ùi New York Knieks, hi¿m khi, hay nói úng h¡n là ch°a bao giÝ, ·t chân vào trong phòng thay Ó cça Ùi ß sân Qu£ng tr°Ýng Madison , theo tÝ ThÝi báo New York sÑ ra ngày 10/1/1999. Trong nhïng th­p k÷ 60, 70, trong mÙt b§u không khí g§n nh° gia ình, các ông b§u th°Ýng xuyên mÝi c§u thç i nghÉ hè vÛi hÍ. Ngày nay các c§u thç c£ Ýi ch°a g·p m·t ông b§u cça Ùi. Thñc t¿, khi c§u thç b¯t bóng Mike Plazza °ãc chuyÃn nh°ãng të Los Angeles Dodgers tÛi Florida Marlins rÓi New York Mets tháng 5 nm 1998, anh ta phàn nàn r±ng nhïng ông chç cça Dodgers xa cách ¿n n×i không thà trò chuyÇn vÛi hÍ. Ai v­y? ¿ quÑc truyÁn thông Newscorp cça nhà t÷ phú ng°Ýi úc Rupert Murdoch, mà Plazza miêu t£ l¡nh lùng, xa cách nh° må phù thçy xé Oz v­y.

CuÑi cùng, kho£ng cách giïa các hàng gh¿ trên sân, cing nh° trong lô cça ông b§u °ãc ph£n ánh trong kho£ng cách cça trên khán ài. Các fan cça Michael Jordan không bao giÝ phàn nàn vÁ méc l°¡ng cça anh ta, chëng nào anh ta còn em l¡i chéc vô Ëch. Nh°ng kho£ng cách thu nh­p ngày càng tng giïa k» th¯ng và ng°Ýi thua trong nÁn kinh t¿ toàn c§u mà méc l°¡ng này ph£n ánh cing em l¡i nhïng h­u qu£ vÁ m·t xã hÙi. Ng°Ýi giàu và ng°Ýi nghèo ngày càng sÑng xa cách, gíi con cái tÛi nhïng tr°Ýng khác nhau, sÑng ß nhïng khu khác nhau, mua s¯m ß nhïng cía hiÇu khác nhau, và i xem nhïng tr­n ¥u khác nhau hay tÇ h¡n nïa, không hÁ i xem gì c£. ã có thÝi thà thao g¯n k¿t c£ cÙng Óng vÛi nhau. Nh°ng ngày nay nhïng ng°Ýi hâm mÙ ngày càng ít có c¡ hÙi làm nh° v­y do ph£i tr£ nhïng kho£n l°¡ng khÕng lÓ, giá vé ã v°ãt quá t§m tay cça cÙng Óng, trë nhïng ng°Ýi giàu, và sân v­n Ùng °ãc phân lô theo thang b­c xã hÙi, trong ó ng°Ýi nghèo mua vé giá 75 ôla ph£i ngÓi chen chúc trong nhïng dãy gh¿ khu vñc không có mái che và n l¡c rang, trong khi ng°Ýi giàu ngÓi trong các lô riêng, tha hÓ du×i chân du×i c³ng và n bánh táo do ng°Ýi phåc vå mang tÛi. Th­m chí các c§u thç, r¥t nhiÁu ng°Ýi trong sÑ ó xu¥t thân nghèo khÕ, nói vÁ kho£ng cách xã hÙi giïa hÍ và ám ông giàu có ph§n lÛn là da tr¯ng ã tr£ tiÁn à xem hÍ ch¡i bóng. MÙt c§u thç da en d¥u tên nói vÛi báo Sport Illustrated: B¡n lao theo bóng và âm vào khán ài, và b¡n ngã lên chi¿c iÇn tho¡i di Ùng cça mÙt ông chç ngân hàng §u t° nào ó. Trong khi nhïng ng°Ýi b¡n ci cça b¡n không bao giÝ có ç tiÁn à mua vé vào xem. V­y ¥y, hãy thí suy ng«m vÁ chuyÇn ó. à tr£ méc l°¡ng 121 triÇu ôla trong 7 nm cho Shaqyulle O Neal, Ùi Los Angeles Lakers ph£i tng méc giá ch× ngÓi h¡ng bét të 9,5 ôla lên 21 ôla, và lô h¡ng nh¥t të 500 lên 600 ôla 1 tr­n. H­u qu£ là, theo lÝi Michael J. Sandel, lý thuy¿t gia môn chính trË hÍc tr°Ýng Havard, sân v­n Ùng, n¡i tëng là trung tâm g¯n k¿t mÙt cÙng Óng, không còn là n¡i công cÙng tå hÙi mÍi ng°Ýi të muôn n»o cuÙc Ýi.

Trong thñc t¿, kho£ng cách giïa các ngôi sao thà thao và ng°Ýi hâm mÙ ang trß nên g§n nh° âm d°¡ng cách trß . Steve Kerr nói vÛi tôi: MÙt hôm tôi Íc mÙt bài báo vÁ ¥u thç quyÁn Anh Evander Holyfield, ng°Ýi vëa mÛi cho xây mÙt ngôi nhà rÙng 17000 mét vuông. Và tôi tin ch¯c anh ¥y xu¥t phát të thiÇn ý, nh°ng bài báo d«n lÝi Holyfield nói r±ng anh ta muÑn mÝi nhïng tr» em b¥t h¡nh tÛi thm ngôi nhà à chúng th¥y r±ng vÛi sñ siêng nng chúng có thà ¡t °ãc nhïng gì. MÙt ngôi nhà rÙng 17000 mét vuông! Cách duy nh¥t b¡n có thà xây °ãc mÙt ngôi nhà nh° th¿ là trß thành vô Ëch quyÁn Anh h¡ng n·ng th¿ giÛi, nh°ng th¿ giÛi chÉ có m×i mÙt nhà vô Ëch mà thôi. T¥t c£ Áu t­p trung vào viÇc b¡n có thà mua °ãc nhïng gì. Có nhïng v­n Ùng viên ¿n thm tr°Ýng hÍc và nói vÛi bÍn tr»: Hãy hÍc hành và các em có thà mua °ãc t¥t c£ nhïng gì tôi ang có. Tôi không tin r±ng ¥y là mÙt thông iÇp tÑt. L½ ra thông iÇp c§n ph£i là: hãy hÍc hành và các em có thà thñc hiÇn °ãc nhïng gì các em °Ûc m¡ trong Ýi.

Khi nào tôi b­n viÇc không thà xem nhïng tr­n ¥u cça Ùi Washington Wizard, tôi th°Ýng °a vé cho mÙt ng°Ýi b¡n cça tôi ang làm nghÁ gác dan. Anh ta r¥t bi¿t ¡n và iÁu ó làm tôi buÓn ghê l¯m. Tôi buÓn khi th¥y anh ta h¡nh phúc khi làm cái viÇc mà cha tôi và tôi ã tëng làm x°a kia, ngh)a là háo héc i xem các tr­n cça Ùi Minneapolis Laker vào cái hÓi cha tôi ki¿m 13000 ôla 1 nm.

S½ là không tÑt khi mà quá nhiÁu ng°Ýi l¡i có cách nhìn nh­n ¡n gi£n ó, có ý théc cÙng Óng bË xói mòn. Do ó, b¡n s½ không hÁ ng¡c nhiên khi tÝ Washington Posts ngày 12/11/1997 loan tin: Hai ng°Ýi bË gi¿t ß Philadelphia sau mÙt cuÙc tranh cãi vÁ viÇc ng°Ýi nào ch¡i vË trí b¯t bóng c­n gôn (point-guard) giÏi h¡n, Allen Iverson cça Philadelphia 76ers hay Gary Payton cça Seatter Supersonics. Derrick Washington 21 tuÕi và em hÍ Jameka Wright 22 tuÕi bË sát h¡i trong mÙt cuÙc ch¡m súng ß khu Southwark Plaza .

Tôi bi¿t r±ng xét trên nhiÁu khía c¡nh, nÁn kinh t¿ hai lÛp ã thñc sñ trß thành tiêu chu©n trong lËch sí n°Ûc Mù và sñ thËnh v°ãng cça t§ng lÛp trung l°u thñc sñ là mÙt hiÇn t°ãng hÓi giïa th¿ k÷ 20. Cha tôi không bao giÝ hình dung °ãc viÇc không có ç tiÁn à i xem mÙt tr­n bóng chày, nh°ng tôi tin r±ng ông nÙi tôi thì có. Không may thay, tôi tin r±ng con cháu tôi s½ l¡i ph£i Ñi m·t vÛi iÁu ¥y.

Tôi °a ra ví då vÁ NBA không ph£i vì th°¡ng h¡i nhïng c§u thç chÉ ki¿m °ãc 272.250 ôla mÙt nm, mà vì qua ó dÅ dàng gi£i thích chênh lÇch giàu nghèo ngày càng lÛn ang là nÁn t£ng cho sñ ph£n Ñi gay g¯t toàn c§u hóa ang diÅn ra kh¯p n¡i trên th¿ giÛi (tôi s½ bàn lu­n chi ti¿t v¥n Á này ß ch°¡ng sau). Kho£ng cách này càng dÅ nh­n th¥y h¡n ß bên ngoài n°Ûc Mù, n¡i mà t§ng lÛp trung l°u th°Ýng ít h¡n và lu­t chÑng Ùc quyÁn cing nh° các ¡o lu­t khác nh±m cân b±ng chênh lÇch giàu nghèo th°Ýng ít nghiêm ng·t. VÁ lâu vÁ dài, kho£ng cách này, n¿u ti¿p tåc mß rÙng, s½ trß thành gót chân Asin cça toàn c§u hóa. Ñi vÛi tôi, d°Ýng nh° th¿ giÛi vÑn b¥t Õn ngày càng g¯n k¿t vÁ m·t công nghÇ, thË tr°Ýng và viÅn thông, trong khi ngày càng tách biÇt vÁ m·t xã hÙi và kinh t¿.

Câu chuyÇn ti¿p theo tôi tình cÝ °ãc Íc qua iÇn tín: Port au prince, Haiti (Reuters) - Haiti, quÑc gia nghèo nh¥t Tây bán c§u, s½ triÃn khai dËch vå iÇn tho¡i di Ùng l§n §u tiên cuÑi tháng 5 nm 1998, nhïng ng°Ýi cung c¥p dËch vå cho bi¿t hôm thé 6. ChÉ có mÙt thiÃu sÑ nhïng gia ình giàu có, các nhà §u t° n°Ûc ngoài và các nhà buôn mÛi có ç kh£ nng chi tr£. Thu nh­p bình quân hàng nm ß Haiti kho£ng 250 ôla. iÇn tho¡i giá 450 ôla và phí hòa m¡ng là 100 ôla, cùng vÛi phí thuê bao là 20 ôla 1 tháng. Nói theo cách khác, iÇn tho¡i di Ùng chÉ là mÙt công cå th°Ýng nh­t Ñi vÛi t§ng lÛp tinh hoa cça Haiti và là 2 nm l°¡ng Ñi vÛi ph§n còn l¡i.

iÁu này không bÁn, nh°ng ti¿c thay l¡i không ph£i là không hi¿m g·p. Theo Báo cáo Phát triÃn Con ng°Ýi cça Liên hãp quÑc nm 1998, nm 1960, 20% nhân lo¡i sÑng ß nhïng n°Ûc giàu nh¥t có thu nh­p g¥p 30 l§n sÑ 20% nhân lo¡i nghèo nh¥t. ¿n nm 1995, con sÑ này ã là 82 l§n. Ví då, nm 1960 ß Braxin, 50% dân c° nghèo nh¥t chi¿m 18% thu nh­p quÑc dân. Nm 1995 con sÑ này là 11,6% trong khi 10% nhïng ng°Ýi giàu nh¥t chi¿m tÛi 63% thu nh­p quÑc dân. ß Nga, 20% dân c° giàu nh¥t có thu nh­p g¥p 11 l§n 20% dân c° nghèo nh¥t.

Ngày nay 1/5 dân c° giàu nh¥t th¿ giÛi dùng tÛi 58% tÕng nng l°ãng tiêu thå, trong khi 1/5 nghèo nh¥t sí dång d°Ûi 4%. Con sÑ này Ñi vÛi iÇn tho¡i là 74% và 1,5%. Mù và Thåy iÃn có 600 thuê bao iÇn tho¡i trên 1000 §u ng°Ýi, trong khi CÙng hòa Sát chÉ có 1/1000. 1/5 dân c° giàu nh¥t tiêu thå 45% tÕng l°ãng thËt và cá, trong khi 1/5 nghèo nh¥t là d°Ûi 5%. Báo cáo Phát triÃn Con ng°Ýi cça Liên hãp quÑc ghi nh­n r±ng, do toàn c§u hóa, nhïng ng°Ýi tìm ki¿m thË tr°Ýng ngày nay luôn h°Ûng måc tiêu vào các thành phÑ toàn c§u , t§ng lÛp trung l°u toàn c§u , và thanh thi¿u niên toàn c§u , bßi vì dù sÑng ß âu chng nïa, bÍn hÍ cing luôn tuân theo nhïng khuôn m«u tiêu dùng c¡ b£n, yêu thích nhïng nhãn hiÇu toàn c§u vÁ âm nh¡c, video và áo phông. Câu hÏi mà b£n báo cáo ·t ra: H­u qu£ là gì? Thé nh¥t, vô vàn nhïng lña chÍn tiêu dùng °ãc mß ra Ñi vÛi nhiÁu khách hàng, nh°ng r¥t nhiÁu ng°Ýi khác l¡i bË bÏ r¡i do không có tiÁn. Và séc ép cho chi tiêu c¡nh tranh ngày càng tng lên. ua òi cho b±ng chË b±ng em ã chuyÃn të viÇc cÑ g¯ng ¡t méc chi tiêu cça nhà bên sang viÇc theo uÕi lÑi sÑng cça nhïng ng°Ýi giàu có và nÕi ti¿ng °ãc mô t£ trên tivi và phim £nh .

TÛi thm b¥t cé quÑc gia ang phát triÃn nào ngày nay và b¡n s½ b¯t g·p chênh lÇch giàu nghèo ngày càng tng ang diÅn ra ß b¥t cé âu. Trong mÙt chuy¿n i Rio de Janeiro, tôi i phÏng v¥n vài ng°Ýi trong favela (khu) Rocinha, mÙt khu dân c° ông ngh¹t nhïng lÁu lán và nhà ß t¡m bã, °ãc coi là khu Õ chuÙt lÛn nh¥t Nam Mù. Tôi à ý th¥y trên °Ýng tÛi favela, chúng tôi qua 1 ngã ba. N¿u r½ ph£i, b¡n s½ ra xa lÙ, i qua nhïng khu v°Ýn xén tÉa ¹p ½, tÛi Tr°Ýng Hoa Kó ß Rio, là mÙt trong nhïng ngôi tr°Ýng ¯t nh¥t n°Ûc, vÛi chi phí kho£ng 2000 ôla mÙt nm. Tr°Ýng tÍa l¡c ß trung tâm Gaeva, khu ngo¡i vi sang trÍng nh¥t Rio, và viÇc gia nh­p r¥t khó khn. N¿u r½ trái ch× giao iÃm ó b¡n s½ ti¿n vào favela Rocinha, n¡i r¥t nhiÁu ng°Ýi không ki¿m nÕi 2000 ôla mÙt nm và viÇc gia nh­p, ta có thà nói, là không h¡n ch¿ . Có tÛi 100.000 ng°Ýi chen chúc nhau trong favela. Chëng nào nÁn kinh t¿ Braxin còn tng tr°ßng, giao iÃm trên s½ còn t°¡ng Ñi bình Õn. Nh°ng n¿u tng tr°ßng chïng l¡i thì chính cái ngã ba ó s½ là cái x°¡ng òn chia c¡ thà ¥t n°Ûc làm ôi.

à th¯t ch·t chính sách th¯t l°ng buÙc bång nh±m thÏa mãn òi hÏi cça tÕng công ty Qu§n thà iÇn tí, tÕng thÑng Braxin Fernando Henrique Cardose buÙc ph£i c¯t gi£m chi tiêu an sinh xã hÙi ngay sau cuÙc b§u cí tháng 10 nm 1998. Diana Jean Sehemo, phóng viên th°Ýng trú Braxin cça tÝ ThÝi báo New York, ã vi¿t mÙt bài báo vÁ nhïng ng°Ýi lâm vào c£nh cùng qu«n do h­u qu£ cça chính sách này. Cardose và ng°Ýi cça ông ta ã r¡i vào nhïng r¯c rÑi chính trË khi mô t£ nhïng ng°Ýi muÑn nghÉ h°u và sÑng dña vào phúc lãi xã hÙi là bÍn n bám . Sehemo kà l¡i câu chuyÇn cça Nilton Tambara, mÙt công nhân ngành luyÇn kim 54 tuÕi. Ông b¯t §u làm viÇc lúc 11 tuÕi và ã óng góp vào qiy an sinh xã hÙi Braxin 33 trong tÕng sÑ 41 nm công tác tr°Ûc khi vÁ h°u.

LiÇu có cách nào à giï bình t)nh ß ¥t n°Ûc này? Tambara hÏi, khi éng bên ngoài mÙt cía hiÇu cça Wal-Mart ß Sao Paolo, phàn nàn vÁ viÇc không ç tiÁn à mua 1 cái thang b±ng nhôm giá 16 ôla. Nhïng nhóm ng°Ýi mà chính phç nói tÛi ng°Ýi giàu, ng°Ýi nghèo, và t§ng lÛp trung l°u không tÓn t¡i. ß ây chÉ có 2 lo¡i ng°Ýi: ng°Ýi giàu và ng°Ýi khÑn cùng.

Þ Cairo, Ai C­p, có kho£ng 500.000 ng°Ýi sÑng bên trong nhïng ngôi mÙ trong Thành phÑ cça ng°Ýi ch¿t mÙt qu§n thà ngh)a trang 5 d·m vuông n±m ß trung tâm thç ô cça Ai C­p. Nh°ng Thành phÑ cça ng°Ýi ch¿t chÉ cách Katamya Heights, mÙt qu§n thà sân gôn biÇt l­p hiÇn ¡i nh¥t Ai C­p, có 10 cây sÑ. ây là mÙt trong nhïng khu liên hãp vÛi hàng trm gia ình trong mÙt Ñc £o gÓm nhïng biÇt thñ, v°Ýn t°ãc, hÓ nhân t¡o, vòi phun n°Ûc và khách s¡n. Qu£ng cáo vÁ khu này, th°Ýng g·p trên Internet, nói r±ng: Katamya Heights là mÙt qu§n thà du lËch cho nhïng ai yêu thích nhïng thách théc cça gôn hay tennis và thú vui cça cuÙc sÑng gia ình trong mÙt khung c£nh sa m¡c trong lành. Khu du lËch này có 27 l× gôn tiêu chu©n quÑc t¿, khu t­p và tr°Ýng d¡y ánh gôn, mÙt câu l¡c bÙ sang trÍng rÙng 15000 mét vuông, vÛi tiÇm n và phòng nghÉ, bà b¡i, phòng t­p thà hình và ph°¡ng tiÇn gi£i trí. Giá m×i ng°Ýi, bao gÓm c£ phí chuyên chß të/¿n sân gôn Katamya Heights: 165 dôla . Thu nh­p bình quân §u ng°Ýi cça Ai C­p nm 1998 là 1410 ôla/nm vëa ç à ch¡i 9 l× gôn.

Thái Lan là mÙt quÑc gia có sñ khác biÇt lÛn giïa nhing ng°Ýi sinh sÑng ß khu vñc ô thË t¡i các trung tâm tài chính và công nghiÇp vÛi nhïng c° dân sÑng ß khu vñc nông thôn, kém hi¿u bi¿t vÁ toàn c§u hoá. Nm 1997, Óng Bath Thái gi£m m¡nh. nhïng ng°Ýi dân sÑng ß khu vñc nông thôn không m¥y thông c£m cho nhïng ng°Ýi dân thành thË bË £nh h°ßng áng kà cça toàn c§u hoá do chính phç buÙc à cho Óng Baht gi£m xuÑng.

Trong thÝi kó ó, mÙt ca s) Ploen Promdan ã vi¿t mÙt bài hát có tên là "Óng Baht th£ nÕi". Trong bài hát ã °a ra mÙt cuÙc Ñi tho¡i giïa mÙt ng°Ýi nông dân và mÙt thÑng Ñc ngân hàng. Tôi xin trích o¡n Ñi tho¡i này à các b¡n có thà th¥y rõ °ãc sñ khác biÇt giïa t§ng lÛp bË £nh h°Ïng cça toàn c§u hoá vÛi t§ng lÛp không bË £nh h°ßng.

ây là o¡n dËch thô: Bài hát b¯t §u b±ng o¡n iÇp khúc: "Óng Baht cça chúng ta ang th£ nÕi...tình tr¡ng này kéo dài bao lâu phå thuÙc vào tình tr¡ng này"

Ngài thÑng Ñc ngân hàng nói

- MÍi ng°Ýi hãy nhìn ây, hôm nay Óng baht ang th£ nÕi

- Hôm qua có mÙt c­u bé 2 tuÕi bË r¡i xuÑng sông nh°ng không ch¿t" Bác nông dân ph£n éng.

- Sao v­y? Cái gì ã khi¿n cho c­u bé ó không ch¿t uÑi?

- Vâng, éa bé r¡i xuÑng n°Ûc, và mÍi ng°Ýi nhìn th¥y nó l·n ngåm và phát hiÇn ra nó ang cÑ g¯ng chÙp l¥y Óng baht ang trôi nÕi.

- Bác không hiÃu à? Tôi ang nói ¿n Óng tiÁn ang th£ nÕi.

- Vâng, n¿u không vì Óng baht trôi nÕi, thì éa tr» ã không suýt ch¿t uÑi.

- Tôi ang Á c­p ¿n tiÁn tÇ ang th£ nÕi, Ó ngu.

- T¡i sao anh l¡i Á c­p chuyÇn ó vÛi chúng tôi? iÁu ó ch³ng hÁ quan trÍng gì c£.

- Tôi Á c­p ¿n chuyÇn này b¡i vì tôi muÑn các bác nên quan tâm vÁ v¥n Á này, và tôi e r±ng các bác không hiÃu vÁ iÁu này.

- T¡i sao chúng tôi ph£i b­n tâm ¿n v¥n Á này nhÉ?

- iÁu này mang tính ch¥t tri¿t hÍc tôi muÑn các bác hiÃu thêm.

- T¡i sao chúng tôi ph£i suy ngh) v¥n Á này ché? Chúng tôi âu có ph£i là nhà tri¿t gia.

- úng là con lëa.

- Thñc sñ n¿u chúng tôi không ph£i là con lëa thì chúng tôi ã là thÑng Ñc cça mÙt ngân hàng rÓi. (H§u h¿t các ngân hàng ß Thái Lan Áu phá s£n khi Óng baht bË m¥t giá)

o¡n iÇp khúc: "Óng baht cça chúng ta ang trôi nÕi. Khi Óng baht th£ nÕi, giá c£ hàng hoá s½ tng".

ThÑng Ñc ngân hàng nói vÛi giÍng gi£ng gi£i:

- Khi Óng baht trôi nÕi, giá c£ hàng hoá s½ thay Õi trong vòng 1 ¿n 2 ngày. MÍi thé Áu tng giá.

- T¡i sao anh l¡i than vãn cùng nh° gi£ng gi£i iÁu ó vÛi chúng tôi.

- Chúng tôi than phiÁn, gi£ng gi£i, kêu gào ¡n gi£n vì chúng tôi mong muÑn mÍi ng°Ýi dân hãy thông c£m cho chúng tôi và giúp chúng tôi v°Ít qua khó khn này.

- T¡i sao các anh l¡i mong muÑn chuyÇn ó °ãc gi£i quy¿t?

- MÍi chuyÇn s½ tÑt ¹p h¡n.

- Trông nhìn anh kìa, th­t là giÑng mÙt éa tr».

- Các bác ch³ng bi¿t gì c£

iÇp khúc: " Óng baht hiÇn giÝ ang r¥t y¿u, gây ra mÙt sÑ khó khn cho chúng tôi. MÍi thé chúng tôi c§n mua giá c£ Áu tng lên".

ThÑng Ñc ngân hàng ti¿p tåc gi£ng gi£i:

- Dòng tiÁn nÙi tÁ ang ch£y ra ngoài, còn Óng ngo¡i tÇ l¡i không ch£y vào. Ng°Ýi dân Thái thích i du lËch n°Ûc ngoài cào các kó nghÉ. HÍ ã mua hàng hoá khi hÍ i du lËch.

- Ng°Ýi ta thích làm nh° v­y vì ng°Ýi ta có tiÁn. ó là tiÁn cça ng°Ýi ta. Nh° v­y thì có v¥n Á gì c¡ ché?

- ây là v¥n Á tiÁn tÇ ß Thái Lan. Khi tiÁn cça mÙt quÑc gia bË ch£y ra n°Ûc ngoài, có ngh)a là Óng tiÁn cça n°Ûc ó ang gi£m giá trË, và Óng thÝi nguÓn vÑn §u t° cça n°Ûc ó cing gi£m sút.

- Làm th¿ nào mà ông có thà bi¿t °ãc iÁu ó?

- Báo chí ngày nào cúng °a tin vÁ chuyÇn này mà. Anh không chËu theo dõi tin téc a?

- Tôi ch³ng bao giÝ nghe ài cing nh° Íc báo c£. Tôi ch³ng thích thú gì nhïng chuyÇn ó. Tôi chÉ xem "boxing" và á bóng trên ài truyÁn hình thôi.

- Bác c§n quan tâm ¿n tình hình kinh t¿ cça ¥t n°Ûc ang diÅn ra h¡n.

- Tôi chÉ sã võ s) quyÁn anh Thái lan s½ thua trong tr­n ¥u này. iÁu ó mÛi làm tôi áng quan tâm.

- Th¿ các bác có bi¿t r±ng ¥t n°Ûc cça chúng ta ã vay mÙt l°ãng tiÁn khÕng lÓ të các n°Ûc ngoài không?

- KhÕng lÓ ¿n cá nào?

- Bác th­t là ngÑc, bác ch³ng hiÃu ý tôi muÑn nói ß ây là gì c£. Tôi th­t là phí lÝi à gi£i thích cho bác. Khi bác vay tiÁn ai, thì bác ph£i tr£ cho ng°Ýi ta ché.

- Nh°ng nh° v­y tôi s½ có quyÁn tiêu sÑ tiÁn ó.

- Nhïng ng°Ýi nh° bác thì s½ làm cho ¥t n°Ûc càng trß nên sa sút. Bác là mÙt thành viên cça mÙt gia ình, t¿ bào cça xã hÙi. Nh° v­y t¥t c£ chúng ta ph£i có trách nhiÇm vÁ viÇc chi tiêu cça chúng ta.

- Ò, nh°ng tôi là ng°Ýi ch°a có gia ình.

PH¦N III: Sð TäT H¬U CæA HÆ THÐNG

Sñ tåt h­u

DiÅn àn kinh t¿ th¿ giÛi Davos (DWEF) hàng nm °ãc xem là n¡i có thà giúp b¡n tìm hiÃu vÁ v¥n Á toàn c§u. Cé tháng hai hàng nm, các quan chéc të nhiÁu n°Ûc tå t­p t¡i vùng núi Thåy iÃn à tÕ chéc và bàn lu­n vÁ v¥n Á toàn c§u hóa. CuÙc hÍp m·t chç y¿u bao gÓm các nhà t° b£n công nghiÇp, nhà ho¡ch Ënh chính sách, chuyên gia kinh t¿, công nghÇ và nhïng nhà khoa hÍc xã hÙi hàng §u th¿ giÛi të kh¯p n¡i trên th¿ giÛi. M×i nm l¡i có mÙt ho·c hai nhân v­t iÃn hình thñc hiÇn kh¡i mào chç Á mÛi, lúc thì là vua kinh t¿ Trung QuÑc, Chu Dung C¡, lúc thì là Yasser Arafat, Yitzhak Rabin và Shimon Peres; ho·c có lúc là các nhà c£i tÕ ng°Ýi Nga, cing có khi là các nhà lãnh ¡o kinh t¿ khu vñc Châu Á. Nm 1995, ngôi sao cça diÅn àn này là Soros, mÙt nhà t÷ phú t° b£n tài chính. Tôi bi¿t °ãc iÁu này bßi tôi °ãc mÝi tÛi tham dñ mÙt cuÙc hÍp báo. T¡i cuÙc hÍp báo này, nhiÁu ¡i diÇn thuÙc các tÕ chéc th¿ giÛi ã phÏng v¥n Soros cé nh° thà ông là mÙt vË tÕng thÑng cça mÙt siêu c°Ýng quÑc. Và d°Ýng nh° Soros cing ngh) nh° v­y. NhiÁu phóng viên cça Reuters, Bloomberg, AP Dow Jones, hay các thÝi báo nh° New York Times, Washington Post, Times of London và thÝi báo Tài chính, ã phÏng v¥n Soros vÁ cách nhìn nh­n Ñi vÛi nhïng v¥n Á kinh t¿ cça Mehico, Nga, Nh­t B£n và cça toàn bÙ th¿ giÛi. L­p téc ngay sau ó, các nhà báo ch¡y nhanh ra khÏi phòng và truyÁn mÍi thông tin ã thu nh­n °ãc qua iÇn tho¡i. Sau ó, nhïng ý ki¿n cça ông Áu °ãc °a lên trang nh¥t cça tÝ báo DiÅn àn thông tin th¿ giÛi và ngày hôm sau xu¥t hiÇn trên r¥t nhiÁu t¡p chí khác.

Khi °ãc chéng ki¿n c£nh ó, tôi c£m th¥y nh° ang chéng ki¿n mÙt thÝi kó chuyÃn ti¿p quan trÍng. Soros chính là hiÇn thân cça Qu§n thà iÇn tí. Ông thñc sñ là mÙt con bò §u àn. Và ¿n lúc này mÍi ng°Ýi thñc sñ nh­n ra Qu§n thà iÇn tí ang thay th¿ Liên Bang Nga và óng vai trò nh° mÙt siêu c°Ýng quÑc trong khi trên th¿ giÛi chÉ tÓn t¡i hai siêu c°Ýng quÑc. Vài nm tr°Ûc ó, Soros °a ra mÙt bài kinh t¿ gây síng sÑt vÛi thç t°Ûng Anh John Major. John Major ngh) r±ng Óng b£ng Anh thñc sñ có giá trË trong khi Soros thì không ngh) v­y. Tháng 9 nm 1992, Soros ã lãnh ¡o Qu§n thà iÇn tí, ép Óng b£ng Anh gi£m xuÑng méc hãp lý. John Major ã ch¿ giÅu, ph£n Ñi Soros nh°ng cuÑi cùng v«n ph£i §u hàng b±ng viÇc gi£m 12% giá trË Óng b£ng Anh. Soros ã chi¿n th¯ng dÅ dàng vÛi lãi nhu­n 1 t÷ USD trong vòng hai tháng làm viÇc. ã ¿n lúc t¡m biÇt Liên Bang Xô vi¿t à chào ón Qu§n thà iÇn tí.

Chéng ki¿n thành qu£ cça Soros §u tiên qu£ là tuyÇt vÝi, tôi quay trß l¡i Davos háo héc xem ai là ngôi sao nm 1996. MÙt iÁu ng¡c nhiên là trong nm nay không còn ai quan tâm ¿n Soros. D°Ýng nh° ông ã bË lãng quên. iÁu gì ã khi¿n nh° v­y và ai là ngôi sao cça nm 1996? Ng°Ýi ó không ai khác chính là Gennadi A. Zyuganov, bí th° £ng cÙng s£n Nga.

DiÅn àn Davos là hÙi nghË t° b£n tÑi cao. Làm sao Gennadi A. Zyuganov, con khçng long k÷ Jura cça cuÙc chi¿n tranh l¡nh, l¡i có thà trß thành ngôi sao ß ây °ãc. MÙt lý do ¡n gi£n là bßi nhïng tinh tuý th°¡ng m¡i và chính trË giÝ ây ã °ãc th¥m nhu§n trong Davos và nhïng ng°Ýi có séc m¡nh phi th°Ýng nh° v­y có thà t¡o ra mÙt th¿ lñc ph£n Ñi §y uy quyÁn ß mÙt sÑ giÛi. Nh° trong thÝi iÃm này, Gennadi A. Zyuganov ã thñc sñ ánh b¡i Boris Yeltsin à trß thành tÕng thÑng Nga, và nh° v­y séc m¡nh cça phe Ñi l­p ã thñc sñ có th¿ lñc ß mÙt quÑc gia lÛn. Do ó t¥t c£ nhïng u÷ viên ban qu£n trË t¡i Davos Áu muÑn nói chuyÇn vÛi Gennadi A. Zyuganov con thú cça phe Ñi l­p và tìm hiÃu ông s½ làm gì vÛi ¥t ai, ngân sách cça Nga và viÇc hoán Õi Óng Rúp vÛi Óng ô la Mù. Tôi cing là ng°Ýi phÏng v¥n ông lúc b¥y giÝ và thñc sñ ông ch°a có Ënh h°Ûng gì c£. D°Ýng nh° ông ã tÑn r¥t nhiÁu thÝi gian trong viÇc tìm tòi tinh hoa cça th°¡ng m¡i miÁn Tây. GiÑng nh° ý théc hÇ chÑng l¡i toàn c§u hoá, Gennadi A. Zyuganov có nhiÁu quan iÃm h¡n là nhïng ch°¡ng trình có thà ho¡t Ùng, nhïng ý t°ßng làm th¿ nào à phân bÕ lãi nhu­n h¡n là viÇc làm th¿ nào à t¡o ra lãi nhu­n.

Kà të ó ¿n nay, th¿ lñc chÑng toàn c§u hoá ã xu¥t hiÇn và lan rÙng. Ph£n éng cça th¿ lñc này nh° th¿ nào khi nó °ãc ·t trong hÇ thÑng toàn c§u hoá, n¡i mà hÍ bË ép buÙc trong mÙt chi¿c áo jacket vàng céng nh¯c". NhiÁu ng°Ýi không thích "chi¿c áo" này vì hÍ c£m th¥y khó chËu, không tho£i mái. Ho lo l¯ng s½ không có tài nguyên và kù nng vÁ tri théc à phát triÃn "chi¿c áo" này và th­m chí hÍ còn muÑn "bòn rút vàng" cça nó. MÙt sÑ ng°Ýi ph«n nÙ bßi nó t¡o ra kho£ng cách vÁ thu nh­p hay gây áp lñc cho mÍi công viÇc bao gÓm c£ công viÇc có méc l°¡ng cao và công viÇc cho thu nh­p th¥p. MÙt sÑ khác cho r±ng, "chi¿c áo" này làm cho lÛp tr» xa lánh vn hoá truyÁn thÑng và nhïng cây ô liu. Ngoài ra, nó còn gây nhïng tác Ùng tiêu cñc ¿n môi tr°Ýng. HÍ cho r±ng viÇc áp dång tiêu chu©n DOS capital 6.0 vÛi quÑc gia cça hÍ qu£ là mÙt iÁu khó khn.

Tuy nhiên, ây là ph£n éng hay n×i lo âu khi xu¥t hiÇn mÙt hÇ thÑng mÛi vÛi nhïng òi hÏi ch¥p nh­n nó. M×i quÑc gia có hình théc và ·c tính Ñi l­p toàn c§u hoá khác nhau. Trong ch°¡ng này, tác gi£ muÑn Á c­p ¿n nhïng hình théc, ·c tính khác nhau cça phe chÑng Ñi toàn c§u hoá. Ngoài ra, ch°¡ng này còn Á c­p ¿n cách k¿t hãp cça chúng à có thà t¡o ra mÙt c¡n lÑc chÑng thÑng toàn c§u hoá, vÛi hi vÍng mÙt ngày nào ó, nó ç m¡nh à làm m¥t i sñ Õn Ënh cça hÇ thÑng toàn c§u hoá.

Nh° ã Á c­p, mùa hè nm 1998, tôi tÛi Brazil cùng vÛi tÕ chéc b£o tÓn th¿ giÛi (CI). TÕ chéc này ã k¿t hãp vÛi nhïng ng°Ýi ß g§n thË tr¥n cça Una xây dñng mÙt khu vñc kinh t¿ t¡i khu rëng m°a Atlantic (ARF) nh±m t¡o ra mÙt ngành du lËch gi£i quy¿t viÇc làm cho ng°Ýi dân ß ây à hÍ có thà m°u sinh mà không ch·t phá rëng nïa. CI ã mÝi Dejair Birsehner, thË tr°ßng cça Una, 48 tuÕi, tham gia h°Ûng d«n và gi£i thích viÇc ch·t phá rëng ang tác Ùng ¿n thË tr¥n này ra sao. Dejair Birsehner thuÙc dòng hÍ Paul Bunyan, cha và ông nÙi cça ông Áu là nhïng ng°Ýi tiÁu phu nh°ng giÝ ây nhÝ các nhà môi tr°Ýng hÍc ông không còn làm công viÇc k¿ truyÁn này nïa. Khi d¡o qua khu rëng m°a, Dejair Birsehner ã v× nh¹ tëng thân cây mÙt. Ông thông th¡o các lo¡i cây vÛi cái tëng lo¡i tên trong khu rëng này. Sau khi i d¡o, chúng tôi dëng l¡i bên chi¿c bàn °ãc ·t g§n cuÑi khu rëng và nói chuyÇn vÁ nhïng thách théc s¯p tÛi. Ông cho bi¿t nhïng ng°Ýi dân ß ây chç y¿u sÑng nhÝ vào viÇc ch·t cây, Ñn cçi. Thành phÑ này ch°a chu©n bË ón nh­n cuÙc sÑng mà không Ñn cçi. Nói chuyÇn kho£ng 30 phút, tôi c£m ¡n ông vÁ viÇc phÏng v¥n và khi tôi c¥t máy tính, ông chãt nói: Bây giÝ tôi muÑn hÏi anh mÙt sÑ iÁu .

R¥t sµn lòng , tôi áp, ông có thà hÏi tôi b¥t thé iÁu gì ông muÑn

Ngài thË tr°ßng nhìn th³ng vào m¯t tôi và hÏi: "LiÇu chúng tôi có t°¡ng lai không?

Câu hÏi làm lòng tôi qu·n au. N°Ûc m¯t tôi trñc tuôn trào bßi ánh m¯t cça ông. Tôi hiÃu rõ ý ngh)a iÁu ó: Ng°Ýi dân cça tôi không thà sÑng phå thuÙc vào rëng thêm mÙt phút nào nïa và chúng tôi cing ch°a °ãc trang bË Ã ón nh­n cuÙc sÑng vÛi máy tính. Ông và cha tôi ã ki¿m sÑng b±ng nghÁ Ñn cçi và con cháu tôi ph£i t¡o dñng cuÙc sÑng vÛi Internet. Nh°ng à °ãc nh° v­y chúng tôi ph£i làm gì bây giÝ?

Tôi cÑ g¯ng gi£i thích r±ng ông và ng°Ýi dân cça ông s½ có t°¡ng lai tÑt ¹p nh°ng hÍ cing c§n chuyÃn të kinh t¿ nông nghiÇp sang nÁn kinh t¿ dña trên tri théc nhiÁu h¡n, b¯t §u vÛi viÇc t­p trung ào t¡o tÑt lÛp tr». Ngài thË tr°ßng l¯ng nghe, g­t gù, c£m ¡n tôi và sau ó b°Ûc lên xe. Khi thË tr°ßng rÝi i, tôi liÁn lôi ngay ng°Ýi phiên dËch vÁ mÙt phía và hÏi xem ngài ThË tr°ßng ngh) gì vÁ câu tr£ lÝi cça mình.

B°Ûc ra xe mÙt lúc và quay l¡i, anh ta nói ngài thË tr°ßng chÉ muÑn tôi l°u ý mÙt sÑ v¥n Á mà ông ã ám chÉ trong cuÙc phÏng v¥n. Khi ¿n c¡ quan vào m×i buÕi sáng, có 200 ng°Ýi chÝ ông à hÏi vÁ công viÇc, nhà cía và l°¡ng thñc không kà nhïng ng°Ýi ch·t cçi ngoài khác ang e do¡ cuÙc sÑng cça ông. N¿u ông không c¥p ç công viÇc, nhà cía và l°¡ng thñc, hÍ s½ ch·t phá rëng. Không bi¿t ông có thà duy trì °ãc bao lâu.

Ông ¥y chÉ muÑn anh hiÃu °ãc iÁu ó . Ng°Ýi phiên dËch nói. ThË tr°ßng Birschner ¡i diÇn cho h§u h¿t các th¿ hÇ con ng°Ýi trên th¿ giÛi ngày này c£m th¥y sã hãi toàn c§u hoá vì ngh) r±ng hÍ không ç kù nng và nng l°ãng à phù hãp vÛi th¿ giÛi nh° v­y. Tôi gÍi hÍ là nhïng con rùa . T¡i sao °? Bßi nhïng nhà th§u công nghÇ cao ß Silicon Valley luôn thích so sánh th°¡ng m¡i siêu c¡nh tranh vÛi câu chuyÇn s° tí và linh d°¡ng. Hàng êm, khi ngç trong rëng s° tí bi¿t r±ng sáng hôm sau n¿u nó không thà ch¡y nhanh h¡n con linh d°¡ng ch­m nh¥t thì nó s½ bË ói. Và ng°ãc l¡i, linh d°¡ng bi¿t r±ng n¿u không thà ch¡y nhanh h¡n con s° tí nhanh nh¥t, nó có thà trß thành bïa sáng. Nh°ng ß ây mÙt iÁu mà c£ s° tí và linh d°¡ng Áu ph£i thñc hiÇn là m×i buÕi sáng théc d­y, chúng Áu ph£i ch¡y nhanh h¡n. Và iÁu này cing giÑng nh° viÇc toàn c§u hoá.

Tuy nhiên, không ph£i ai cing Áu may m¯n °ãc trang bË Ã ch¡y nhanh h¡n. V«n còn r¥t nhiÁu con rùa ß ó, chúng liÁu m¡ng à tránh bË è b¹p. Nhïng con rùa này là nhïng ng°Ýi bË thu hút bßi hÇ thÑng toàn c§u hoá khi nhïng béc t°Ýng Õ xuÑng, và bßi nhiÁu lý do làm cho hÍ c£m th¥y sã hãi hay bË bÏ r¡i. iÁu này không ph£i do hÍ không có viÇc làm mà bßi nhïng công viÇc b¯t hÍ ph£i thay Õi, thích hãp và lo¡i bÏ nhïng cái ci nhanh chóng à thích nghi vÛi toàn c§u hoá. Và bßi c¡nh tranh cing s½ làm chính phç cça hÍ ph£i thích hãp nh° v­y, có ngh)a là nhïng con rùa s½ không an toàn sinh sÑng trong môi tr°Ýng này.

Trong âm nh¡c, có mÙt o¡n mà Henry Ford ã thà hiÇn mÙt cách thông thái trong quá trình s¯p x¿p. Bài hát ã thà hiÇn mÙt cuÙc sÑng công nghiÇp b­n rÙn. ChÉ trong bÑi c£nh cça mÙt nhà máy s£n xu¥t công nghiÇp, nh°ng cing toát lên nhËp iÇu cça cuÙc sÑng b­n rÙn ¿n chóng m·t.

Nh°ng chao ôi, ngày nay nhïng ng°Ýi không thông minh thì không bao giÝ có thà làm ra nhïng con chíp siêu nhÏ. Nhïng công viÇc tÑt òi hÏi r¥t nhiÁu kù nng. Tôi ã kà mÙt câu chuyÇn vÁ tÕ chéc phát triÃn quÑc t¿ cça Mù chuyên cung c¥p ào t¡o công viÇc và h× trã kinh t¿ à phát triÃn ß nhïng n°Ûc Châu Phi ang cÑ g¯ng sí dång công nghÇ nh° th¿ nào trong viÇc khôi phåc nhïng khu nhà Õ chuÙt trong thành phÑ ß Balimore. Ngay khi ó, trên trang nh¥t t¡p chí Baltimore Sun xu¥t hiÇn : Baltimore cÑ g¯ng céu chïa th¿ giÛi thé ba . MÙt lý do mà Baltimore dÓn séc cho AID vì nhïng con rùa cça hÍ d°Ýng nh° không thà theo uÕi °ãc Th¿ giÛi chóng m·t. MÙt quan chéc cça thành phÑ ã diÅn gi£i v¥n Á này mÙt cách ng¯n gÍn: Trong th­p k÷ 60, ông chç lÛn nh¥t ß Baltimore là Sicel Corp. B¡n có thà ki¿m viÇc t¡i mÙt x°ßng thép vÛi trình Ù trung hÍc ho·c th¥p h¡n, t¡o dñng mÙt cuÙc sÑng kha khá, mua nhà, chm sóc con cái và cho chúng i hÍc. iÁu ó có ngh)a r±ng gi¥c m¡ cça ng°Ýi Mù ã mß ra Ñi vÛi nhïng con rùa ngay c£ khi trß thành nhïng ng°Ýi hàng xóm thiÇt thòi nh¥t. Ngày nay, ông chç cça Baltimore là trung tâm y t¿ John Hopkins. Trë phi muÑn trß thành ng°Ýi trông nom nhà cía, còn b¡n không thà xin °ãc viÇc làm mà không có b±ng ¡i hÍc. Lúc này nhïng con rùa không °ãc ch¥p nh­n. Và ch¯c ch¯n không thà xin °ãc viÇc n¿u b¡n là mÙt trong sÑ 150.000 ng°Ýi mù chï. (Nhïng quan chéc Baltimore ã iÁu tra t¡i sao nhïng ng°Ýi nghèo ß thành phÑ không tham gia §y ç nhïng ch°¡ng trình xã hÙi °ãc tài trã hoàn toàn cça thành phÑ. Khi ó hÍ th¥y r±ng, h§u h¿t trong sÑ này Áu không bi¿t chï. ó cing là mÙt lý do t¡i sao hÍ kêu gÍi AID: tÕ chéc này s½ °a ra nhïng béc bi¿m ho¡, nhïng hình v½ à thà hiÇn n¡n mù chï ß Châu Phi. Anh có muÑn bi¿t vÁ nhïng béc tranh châm bi¿n ó không? Ti¿n s) Peter Beilenso, u÷ viên hÙi Óng séc kho» Baltimore nói khi tôi phÏng v¥n ông. Nhïng công ty phát triÃn và nhïng ch°¡ng trình thông tin cça AID Áu të Baltimore bao gÓm ba khÑi vn phòng ).

Quá trình toàn c§u hóa ã thay th¿ r¥t nhiÁu công viÇc thç công l·p i l·p l¡i b±ng máy móc và òi hÏi r¥t nhiÁu kù nng à thñc hiÇn. Khi ó nhïng công viÇc còn l¡i cho nhïng con rùa trß nên càng ngày càng ít. MÙt câu chuyÇn h­u Washington të tháng 6 nm 1998 vÁ cuÙc ình công General Motor ß Flint, Michigan cho Ùc gi£ th¥y mÍi thé vÁ hoàn c£nh khó khn cça nhïng con rùa. Câu chuyÇn có o¡n vi¿t: Trong vòng 20 nm trß l¡i ây, GM dã c¯t gi£m nhân công ß Flint të 76.000 xuÑng còn 35.000 và h¡n 11.000 công viÇc cing bË lo¡i i trong nhïng nm ti¿p theo& VÛi lñc l°ãng lao Ùng Hoa kó, GM c¯t gi£m 297.000 công viÇc hàng giÝ trong vòng 20 nm trß l¡i ây, gi£m toàn bÙ công viÇc xuÑng còn 223.000& MÙt sÑ công viÇc °ãc chuyÃn ¿n Canada và Mexico, n¡i mà máy ¡t móc hiÇu qu£ ho·c chi phí ít h¡n. Nh°ng ph§n lÛn con ng°Ýi ã °ãc thay th¿ bßi máy móc.

MÙt bài báo t°¡ng tñ nêu ra tr°Ýng hãp George Peterson, chç tËch liên oàn Autopacific nói r±ng vÛi nhïng nhà máy ß Mù, nh° Marisvilie, Ohio, chi nhánh t­p oàn Honda, nhïng công nhân ph£i có r¥t nhiÁu kù nng và có thà thñc hiÇn nhiÁu công viÇc. Tính linh ho¡t này giúp Honda gi£m chi phí s£n xu¥t. V«n có nhïng công viÇc c£ ngày ß ây n¿u b¡n sµn sàng làm h¡n mÙt công viÇc . ß ây bao hàm c£ v¥n Á an toàn trong công viÇc.

Nh° v­y ngày nay n¿u muÑn có viÇc thì b¡n ph£i c§n r¥t nhiÁu kù nng, nh°ng à giï °ãc viÇc b¡n c§n có nhïng kù nng tinh x£o. iÁu này là r¥t khó Ñi vÛi nhïng con rùa.

Nhïng nhà phân tích ang lo l¯ng nhïng con rùa s½ phát triÃn mÙt hÇ t° t°ßng khác thành chç ngh)a t° b£n tñ do. Nh° ã Á c­p, trong thÝi kó §u toàn c§u hoá, khi th¿ giÛi tr£i qua sñ phá ho¡i cça chç ngh)a t° b£n, Backlash thñc sñ t¡o ra mÙt t­p hÇ t° t°ßng mÛi, cÙng Óng, xã hÙi, phát xít, là nhïng thé châm ngòi cho chç ngh)a t° b£n, ·c biÇt vÛi giÛi trung l°u. Tôi nghi ngÝ liÇu chúng ta có th¥y °ãc mÙt hÇ t° t°ßng chung g¯n k¿t trong toàn c§u hoá hay không, vì tôi không tin có mÙt chç ngh)a t° b£n vëa có thà làm gi£m sñ tàn b¡o l¡i vëa có thà v«n tng tr°ßng méc sÑng.

iÁu tôi ngh) s½ x©y ra thay th¿ hÇ t° t°ßng cça nhïng ng°Ýi không thà theo kËp toàn c§u hoá. Backlash s½ thà hiÇn ß nhiÁu hình théc khác nhau. HÍ s½ Ñn rëng m°a theo cách théc cça riêng mình mà không c§n gi£i thích gì ho·c chÉ Ã tho£ mãn hÍ hay theo phong trào. ß Indonesia, hÍ c°Ûp phá nhïng kho hàng cça nhïng th°¡ng gia Trung QuÑc. ß Nga, hÍ bán vi khí cho Iran và tÙi ph¡m. ß Brazil, hÍ ch·t rëng m°a hay tham gia lñc l°ãng nông dân ß miÁn quê Brazil gÍi là Sem Telo (không nhà cía) i n c¯p nhïng gì hÍ c§n. Kho£ng 3,5 triÇu ng°Ýi trong sÑ hÍ, nhïng ng°Ýi trÓng trÍt không có ¥t, sÑng trong 250 khu tr¡i trên c£ n°Ûc. ôi khi hÍ sÑng trên ho·c g§n nhïng con °Ýng cho ¿n khi bË uÕi, có lúc hÍ l¡i xâm l¥n nhïng siêu thË, c°Ûp nhà bng hay n c¯p xe t£i. HÍ không có cÝ, không có tuyên ngôn. HÍ chÉ có nhïng khát vÍng và nhu c§u không tho£ mãn. ó là lý do t¡i sao có làn sóng tÙi ph¡m trong quá trình toàn c§u hoá.

GiÑng nh° nhïng cuÙc cách m¡ng, toàn c§u hoá bao gÓm sñ chuyÃn dËch quyÁn lñc të nhóm này sang nhóm khác. Þ h§u h¿t các n°Ûc, sñ chuyÃn dËch quyÁn lñc të nhà n°Ûc và hÇ thÑng quan liêu sang nhïng ngành nghÁ riêng và nhïng nhà th§u khoán. Và khi iÁu này x©y ra, nhïng ng°Ýi ¡t °ãc nhïng vË trí mÛi cing s½ trß thành nhïng ng°Ýi m¥t n¿u hÍ không hÙi nh­p °ãc vÛi Fast Wold. Nó gÓm nhïng nhà th§u và nhïng ng°Ýi b¡n chí cÑt °ãc Ùc quyÁn xu¥t nh­p kh©u, nhïng nhà công nghiÇp hoá °ãc b£o vÇ thông qua méc thu¿ nh­p kh©u cao cho nhïng s£n ph©m hÍ làm ra, nhïng liên minh lao Ùng lÛn òi tng l°¡ng, gi£m giÝ làm, nhïng công nhân doanh nghiÇp t° nhân °ãc tr£ công à làm nhà máy ho·c sinh lãi nhu­n ko·c không, nhïng ng°Ýi th¥t nghiÇp phå thuÙc vào b¥t cé cái gì à m°u sinh, và t¥t c£ nhïng ng°Ýi phå thuÙc vào chính phç à °ãc che trß và gi£i quy¿t nhïng nhu c§u cça hÍ.

iÁu này gi£i thích t¡i sao ß mÙt sÑ n°Ûc, backlash m¡nh nh¥t chÑng l¡i toàn c§u hoá l¡i ¿n không ph£i të t§ng lÛp nghèo nh¥t và nhïng con rùa mà ¿n të used-to-bes ß t§ng lÛp trung l°u và t§ng lÛp th¥p h¡n trung l°u, nhïng ng°Ýi tìm ra v¥n Á an toàn à b£o vÇ hÇ thÑng cÙng Óng, xã hÙi và phúc lãi. Khi nhïng béc t°Ýng b£o vÇ xung quanh hÍ Õ xuÑng, hÍ ph£i g­p ng°Ýi và co l¡i à £m b£o an toàn. R¥t nhiÁu ng°Ýi trß nên khÑn khÕ. Và không giÑng nh° nhïng con rùa, nhïng nhóm này có mÙt nÁn móng chính sách à tÕ chéc chÑng l¡i toàn c§u hoá.

MÙt trong nhïng lý do §u tiên mà tôi bi¿t backlash ß t§ng lÛp trung l°u bßi tình cÝ nói chuyÇn vÛi Wang Jisi ß Beiling, ng°Ýi éng §u tÕ ·c trách B¯c Mù t¡i ViÇn hàn lâm khoa hÍc xã hÙi trung QuÑc. Chúng tôi nói vÁ n°Ûc Mù vÁ sñ chuyÃn bi¿n nhanh chóng sang thË tr°Ýng tñ do ß Trung QuÑc ang °ãc r¥t nhiÁu ng°Ýi ón nh­n: C¡ ch¿ thË tr°Ýng này ang hÙi nh­p vào Trung QuÑc, nh°ng câu hÏi ·t ra là làm sao à hoà nh­p . Ông Wang nói. & . N¿u x£y ra, cn nhà này s½ trß thành hÇ thÑng thË tr°Ýng tñ do, nh° v­y tôi s½ m¥t cn nhà. Tôi không b£o thç nh°ng khi nó trß thành v¥ Á thi¿t thñc thì con ng°Ýi ta ph£i trß nên b£o thç khi bË ném vào thË tr°Ýng khi ang °ãc chm sóc kù càng. Tài x¿ cça tôi phàn nàn anh ta ã cÑng hi¿n mÍi thé cho Maoism và cho c¡ sß xã hÙi khi còn tr». Nh°ng khi 45 hay 50 tuÕi, b×ng nhiên anh bË ©y vào vào c¡ ch¿ thË tr°Ýng này. V­y có công b±ng không? anh ta hÏi vÁ chính phç r±ng tôi ã cÑng hi¿n b¥t cé thé gì chính phç c§n trong nhiÁu th­p k÷ qua và nay b×ng nhiên tôi bË lãng quên và bË ©y vào c¡ ch¿ thË tr°Ýng? iÁu ó th­t không công b±ng. Tôi không làm gì sai. Tôi luôn làm úng theo h°Ûng i cça chính phç . Ng°Ýi lái xe này thích làm ß ch× chúng tôi. Anh không muÑn trß thành tài x¿ taxi và m¥t i t¥t c£ nhïng lãi ích. Anh ta không muÑn tham gia vào thË tr°Ýng .

B¡n không ph£i trß thành mÙt ng°Ýi cÙng s£n b­n rÙn à có thà c£m nh­n xu h°Ûng này, Peter Schwart, chç tËch m¡ng th°¡ng m¡i toàn c§u nói vÛi tôi vÁ mÙt cuÙc tranh lu­n tr°Ûc khi °ãc phÏng v¥n ß London vÁ nhïng ch°¡ng trình kinh t¿ trên BBC: MÙt phóng viên ng°Ýi Anh trong khi i theo tôi à phÏng v¥n ã Á c­p ¿n mÙt sÑ v¥n Á chính. Tôi ám chÉ r±ng ng°Ýi Anh là mÙt ví då r¥t iÃn hình vÁ béc tranh kinh t¿ th§u khoán, ·c biÇt có thà so sánh vÛi ph§n còn l¡i cça Châu âu, và iÃm khác biÇt chính là l°ãng th¥t nghiÇp ß Mù và låc Ëa Châu âu. VÁ iÃm này, anh ta hÏi: Nó không nghiêm trÍng °? Phúc lãi th¥t nghiÇp ß Anh giÝ ây r¥t th¥p và không thà phát chu©n thêm nïa và mÍi ng°Ýi ph£i i làm à ki¿m sÑng.

Schwatz ti¿p tåc: Có r¥t nhiÁu ng°Ýi xem sñ chuyÃn dËch toàn c§u hoá nh° là mÙt thiÇt thòi lÛn. HÍ không chÉ ang m¥t lãi ích mà còn nhïng thé hÍ nh­n th¥y nh° là quyÁn lãi, nên nhÛ r±ng xã hÙi công nghiÇp hiÇn ¡i r¥t giàu có và con ng°Ýi có quyÁn nh­n §y ç trã c¥p th¥t nghiÇp .

N¿u muÑn chéng ki¿n cuÙc chi¿n giïa nhïng ng°Ýi b£o vÇ và nhïng ng°Ýi toàn c§u hoá, b¡n có thà ¿n th¿ giÛi Ai c­p. Nm 1996, Ai c­p ã ng cai tÕ chéc cuÙc hÍp th°ãng Énh kinh t¿ Trung ông à k¿t hãp nhïng ho¡t Ùng th°¡ng m¡i cça Ph°¡ng tây, Châu á, Ai c­p và Isaren& MÙt sÑ ng°Ýi chÑng l¡i viÇc tÕ chéc hÙi nghË này. MÙt ph§n vì có mÙt nhóm ng°Ýi iÁu tra chính trË cho r±ng Isaren có quan hÇ không bình th°Ýng vÛi Palestin. Ph§n khác do quan chéc Ai c­p, nhïng ng°Ýi ã thÑng trË nÁn kinh t¿ Ai c­p kà të khi Nasser quÑc hïu hoá t¥t c£ nhïng viÇn th°¡ng m¡i lÛn trong th­p k÷ 60. Có thà th¥y r±ng hÙi nghË này là b°Ûc §u tiên trong viÇc ánh m¥t quyÁn lñc Ñi vÛi nhïng ngành nghÁ °ãc sí dång à trao Õi l¥y quyÁn sß hïu nhïng xí nghiÇp và nhïng ph°¡ng tiÇn truyÁn thông ¡i chúng cho chính phç. T¡p chí al Shaab chÑng l¡i ¡o HÓi ph£n Ñi kËch liÇt hÙi nghË này nh° là hÙi nghË cça sñ ô nhåc . Ban §u nhïng ngành nghÁ riêng cça Ai c­p °ãc tÕ chéc theo mÙt hành lang quyÁn lñc- phòng th°¡ng m¡i Mù- Ai c­p, chç tËch hÙi Óng nhïng nhà lãnh ¡o th°¡ng m¡i và hiÇp hÙi Th°¡ng m¡i Ai c­p- và lôi kéo chç tËch Mubarak, ng°Ýi cho r±ng ng cai hÙi nghË s½ t¡o ra nhiÁu công n viÇc làm cho ng°Ýi dân Ai c­p và ¡t kho£ng 400.000 ng°Ýi m×i nm. Ông xem xét và quy¿t Ënh ng cai hÙi nghË và công bÑ th³ng thëng trên bài diÅn thuy¿t : Nm nay Ai c­p s½ gia nh­p tÕ chéc th°¡ng m¡i th¿ giÛi và tuân theo nhïng lu­t lÇ cça nó . Nh°ng nhïng quan chéc Ai c­p không muÑn nh°Ýng quyÁn lñc v«n chÑng l¡i xu h°Ûng này, và m×i l§n kinh t¿ toàn c§u suy såp nh° ß Châu á nm 1998, hÍ l¡i ¿n nói vÛi Mubarak Th¥y không, chúng tôi ã nói vÛi anh rÓi. Chúng tôi c§n të të xây dñng nhïng béc t°Ýng mÛi, n¿u không nhïng gì x£y ra vÛi Brazil s½ x£y ra vÛi chúng ta .

CuÙc chi¿n ¥u gay go này diÅn ra giïa nhïng ng°Ýi £ r­p trên kh¯p th¿ giÛi, të Moroco ¿n Kuwai. MÙt quan chéc tài chính £ r­p ã diÅn t£ cuÙc ¥u tranh toàn c§u hoá ß quÑc gia cça ông nh° sau: ôi khi tôi muÑn trß thành mÙt ph§n cça hÙi Tam iÃn hay mÙt oàn thà bí m­t nào ó, bßi tôi ang chéng ki¿n mÙt th¿ giÛi vÛi quá nhiÁu khó khn të nhïng ng°Ýi xung quanh. Có mÙt hàng rào lÛn trong ngôn të giïa tôi và hÍ. Nh°ng ó không ph£i là iÁu làm tôi không thuy¿t phåc °ãc hÍ. Tôi th°Ýng không thà thông tin vÛi hÍ, hÍ ß quá xa vÛi viÅn c£nh toàn c§u. VÛi tôi khi °a ra mÙt v¥n Á chính sách liên quan ¿n toàn c§u thì luôn ph£i ·t ra s½ có bao nhiêu ng°Ýi ch¥p nh­n và làm sao à t¡o ra sÑ ông phê phán à ¡t hiÇu qu£ trong quá trình chuyÃn Õi. N¿u b¡n có ç ng°Ýi ß nhïng vË trí quan trÍng, b¡n có thà £o ng°ãc mÙt hÇ thÑng. Nh°ng iÁu ó là r¥t khó. Trong nhiÁu ngày nh° v­y tôi l¡i muÑn có ng°Ýi ¿n nói vÛi tôi r±ng: Chúng tôi thñc sñ c§n s¡n l¡i cn phòng và tôi s½ áp l¡i Không, thñc sñ chúng tôi c§n xây dñng l¡i h§u h¿t nhïng cn phòng trên mÙt nÁn t£ng mÛi . Nh° v­y nhïng cuÙc Ñi tho¡i cça hÍ vÛi b¡n chÉ là s¡n màu gì và t¥t c£ nhïng gì b¡n th¥y trong §u hÍ là nhïng ki¿n trúc mÛi c§n thñc hiÇn và nhïng nÁn t£ng mÛi c§n bÑ trí. Chúng tôi có thà quan tâm ¿n màu s¯c sau cùng. Ngày nay ß Brazil, Mexico, Argentina có mÙt sÑ ông ng°Ýi và quan chéc phê phán vÁ th¿ gi°ói này. Nhïng h§u h¿t nhïng n°Ûc ang phát triÃn không nh° v­y, ó chính là lý do t¡i sao quá trình chuyÃn Õi cça hÍ không áng tin c­y .

Þ Moroco, chính phç ang t° nhân hoá b±ng viÇc bán r¥t nhiÁu xí nghiÇp cho nhïng t­p oàn kinh t¿ nhÏ ràng buÙc vÛi cung iÇn hoàng gia °ãc chi phÑi bßi nhïng nàh Ùc quyÁn chính phç. ó là lý do t¡i sao 3% dân sÑ Moroco n¯m giï ¿n 85% cça c£i cça n°Ûc này. Nhïng tr°Ýng ¡i hÍc Moroco, n¡i k¿t hãp nhïng thói x¥u cça xã hÙi và sñ giáo dåc Anh QuÑc, hàng nm cho tÑt nghiÇp mÙt l°ãng lÛn sinh viên không tìm °ãc viÇc làm. Nhïng sinh viên này không có kù nng qu£n lù và kù thu­t phù hãp vÛi nÁn kinh t¿ thông tin ngày nay. Do ó giÝ ây Moroco ã có hiÇp hÙi nhïng ng°Ýi tÑt nghiÇp ¡i hÍc không có viÇc làm .

Þ h§u h¿t các quÑc gia theo Golden Straitjacket (GS), ùe có ít nh¥t mÙt £ng dân tuý hay mÙt éng cí chính à chÑng l¡i toàn c§u hoá. HÍ Á cí nhïng ng°Ýi b£o vÇ công nghiÇp trong n°Ûc, nhïng gi£i pháp dân tuý à òi hÏi mÙt méc sÑng t°¡ng °¡ng mà không c§n chuyÃn Õi quá nhanh. HÍ yêu c§u ph£i thi¿t l­p nhïng béc t°Ýng mÛi ß ây và mÍi thé ph£i trß nên tÑt ¹p. HÍ kêu gÍi t¥t c£ nhïng ng°Ýi thích quá khé h¡n t°¡ng lai. ß Nga, Nhïng thành viên CÙng s£n cça ViÇn u ma ti¿p tåc d«n d¯t backlash chÑng l¡i toàn c§u hoá b±ng viÇc truyÁn ¡t vÛi t§ng lÛp công nhân và nhïng ng°Ýi h°ßng trã c¥p r±ng d°Ûi thÝi Liên bang Xô vi¿t, hÍ có thà có nhïng công viÇc tÓi tÇ và trß thành lñc l°ãng chÝ céu t¿ nh°ng ó là mÙt th¿ giÛi có bánh mì và có viÇc làm.

Sñ vïng m¡nh cça £ng Dân tuý và nhïng éng cí viên chÑng l¡i toàn c§u hoá chç y¿u phå thuÙc vào nÁn kinh t¿ quÑc gia. Thông th°Ýng Ñi vÛi nhïng nÁn kinh t¿ y¿u h¡n thì nhïng gi£i pháp càng ¡n gi£n càng tÑt. Nh°ng s½ là iÁu tÓi tÇ lÛn n¿u cé phát triÃn theo h°Ûng x¥u. Nm 1998, a sÑ QuÑc hÙi Mù Áu ph£n Ñi TÕng thÑng mß rÙng Nafta ¿n Chile vì cho r±ng làm nh° v­y s½ m¥t r¥t nhiÁu công viÇc cça dân Mù. Sñ °¡ng ng¡nh ã em ¿n cho n°Ûc Mù nh° ngày hôm nay vÛi nhïng thË tr°Ýng cung c¥p hàng hoá lÛn và méc Ù th¥t nghiÇp th¥p. iÁu này cho th¥y mß rÙng Nafta là iÁu thành công to lÛn cho Mù, Canada và Mexico. Hãy suy ngh) vÁ iÁu ngÛ ng©n này: QuÑc hÙi Mù dành 18 t÷ USD cho ngân sách quÑc t¿ Ã céu trã nhïng quÑc gia ang chi¿n ¥u vÛi toàn c§u hoá nh°ng hÍ không ch¥p nh­n mß rÙng ph¡m vi thË tr°Ýng tñ do Nafta tÛi Chile. V­y lôgic là gì? ¡n gi£n là : Chúng tôi chÉ h× trã nhïng v¥n Á không ph£i là th°¡ng m¡i

iÁu ó ch³ng có ngh)a gì nh°ng tranh cãi s½ làm v¥n Á tÑt lên ho·c x¥u i r¥t nhiÁu& .. HÇ thÑng toàn c§u hoá v«n còn quá mÛi và quá nhiÁu thay Õi vÛi nhiÁu ng°Ýi, hÍ tin r±ng ß ó s½ có nhiÁu viÇc tÑt. Và iÁu này t¡o ra r¥t nhiÁu cn phaòng cho nhïng k» mõ dân Backlash vÛi nhïng gi£i pháp ¡n gi£n, b¥t kà hÍ là Pat Buchanan ß Châu phi hay Jean-Marie Le Pen ß Pháp.

Khi nhiÁu quÑc gia tham gia vào hÇ thÑng toàn c§u hoá và Th¿ giÛi chóng m·t, s½ có nhïng nhóm Backlash b¯t §u hình thành ó là nhïng con linh d°¡ng bË th°¡ng. Nhóm này bao gÓm c£ nhïng ng°Ýi ã cuÑn theo toàn c§u hoá nh°ng rÓi bË b­t ra, c£ nhïng ng°Ýi thay vì éng d­y thì hÍ l¡i ngç vùi trong båi b©n và làm moij iÁu à lùi xa Th¿ giÛi chóng m·t. HÍ ang cÑ g¯ng lo¡i bÏ ho·c thay Õi nhïng lu­t lÇ cça hÇ thÑng này. C­u bé ¡i diÇn cho nhóm này chính là thç t°Ûng Ahathir cça Malaysia. Ëa ngåc cing không có mÙt sñ viÇc gây ph«n nÙ nào giÑng nh° viÇc mÙt ng°Ýi toàn c§u hoá bË thiêu sÑng. Ngày 25/11/1997, nÁn kinh t¿ Trung Á bË tan rã, Mahathir nói vÛi u÷ ban séc khÏe cÙng Óng Edinburgh r±ng nÁn kinh t¿ toàn c§u - ã lãng phí hàng t÷ USD §u t° vào Malayxia mà không quan tâm ¿n sñ tng tr°ßng - ang tr¡ nên h×n lo¡n.

ó là mÙt th¿ giÛi b¥t công , Mahathir nÕi cáu. R¥t nhiÁu ng°Ýi trong sÑ chúng ta ang v­t lÙn gian khÕ, th­m chí Õ c£ máu à °ãc tñ do trong khi ó biên giÛi cça nÁn vn minh ang Õ s­p xuÑng và th¿ giÛi trß thành mÙt thñc thà ¡n l­p, tñ do trß nên vô ngh)a .

Không l¥y gì làm ng¡c nhiên khi nm 1998 Mahathir trß thành ngÝi toàn c§u hoá Châu á §u tiên dùng vÑn t° b£n à khÑng ch¿ thË tr°Ýng cung c¥p và tài chính cça n°Ûc này. BÙ tr°ßng BÙ thông tin Singapore ã nói vÁ Mahathir: Malaixia ã rút lui vÁ largoon và cÑ g¯ng níu kéo chiÇ thuyÁn cça hÍ nhïng chi¿n l°ãc này là không ph£i không có rçi ro .

Thñc t¿ l¡i không có rçi ro. N¿u b¡n ngh) có thà rút vào không gian ba t§ng và h°ßng thå méc sÑng tng d§n cça Th¿ giÛi chóng m·t mà không ph£i chËu áp lñc gì thì qu£ th­t là khÝ d¡i.

Tuy nhiên, sñ rút lui t¡m thÝi cça Mahathir l¡i nh­n °ãc r¥t nhiÁu sñ c£m thông cça nhïng n°Ûc ang phát triÃn m·c dù nó không ph£i b£n sao cça b¥t kó n°Ûc nào. Khi b°Ûc vào th­p k÷ toàn c§u hoá thé hai, sñ nh­n théc ti¿n bÙ d§n ß nhïng n°Ûc chÑng l¡i Golden Straitjacket và Th¿ giÛi chóng m·t. HÍ không thà ti¿p tåc chÑng Ñi và hÍ bi¿t r±ng chi¿n l°ãc rút lui s½ không thà tng tr°ßng trong dài h¡n. Vì v­y bây giÝ hÍ nói r±ng: Vì måc ích cça chúa trÝi& & . Tôi ã g·p Emad, biên t­p viên t¡p chí Al Alam Al Youm cça Ai C­p, nhiÁu l§n t¡i hÙi nghË World Bank và nhiÁu hÙi nghË khác và ông ã gi£i thích cho tôi nhïng h¡n ch¿ nÕi b­t cça Ai c­p khi tham gia vào quá trình toàn c§u hoá. Trong l§n g·p nm 1999 t¡i diÅn àn Davos, ông nói vÛi tôi: °ãc, tôi hiÃu c§n ph£i chu©n bË nhïng gì cho toàn c§u hoá và ó là mÙt ph§n trách nhiÇm cça chúng tôi. Chúng tôi hiÃu iÁu này nh° mÙt con tàu ang chuyÃn bánh và bi¿t mình ph£i làm gì. Nh°ng anh cing nên làm con t§u ch­m l¡i à chúng tôi có c¡ hÙi nh©y lên °ãc

Tôi không ç can £m à nói cho ông bi¿t r±ng tôi vëa tham dñ mÙt cuÙc hÙi th£o th°¡ng m¡i Internet cùng vÛi mÙt sÑ nhà c£i cách hàng §u và nhïng k¿t lu­n cça hÍ cho r±ng th¿ giÛi không nhïng s½ không ch­m i mà còn khuy¿ch tán rÙng h¡n, th­m chí nhanh h¡n. Hy vÍng chúng ta có thà làm con tàu ch­m l¡i, tôi nói vÛi Adeed, nh°ng không có cách nào à iÁu khiÃn c£.

MÙt l§n tôi dùng cà phê t¡i mÙt quán cà phê Internet ß Aruman, Jordan, n¡i ó còn °ãc gÍi là quán cà phê dành cho nhïng ng°Ýi Íc sách và nó mang dáng d¥p cça mÙt gi£ng °Ýng thÝi La mã cÕ ¡i. Tôi ¿n ó vào tháng 9 nm 1997, chç cía hàng, Marianal-Jazzerah, ã ngÓi xuÑng bàn tôi và giÛi thiÇu vÁ b£n thân. Anh ta cÑ nài tôi dùng bánh n°Ûng kem chuÑi cça nhà hàng. T¡i sao l¡i là bánh n°Ûng kem chuÑi? Tôi hÏi. Ó, anh ta gi£i thích, vì nó °ãc làm bßi të tay ng°Ýi vã cça ¡i sé cÙng hoà Israel.

à tôi thí xem. Bánh n°Ûng kem chuÑi ß mÙt tiÇm cà phê Internet do vã cça ¡i sé cÙng hoà Israel làm. Th­t là tuyÇt.

Nh°ng nó không tuyÇt vÛi t¥t c£ mÍi ng°Ýi âu , anh ta gi£i thích. Nhïng ng°Ýi theo trào l°u chính thÑng ß Amman luôn t©y chay viÇc bánh chuÑi n°Ûng °ãc làm të tay vã cça mÙt ¡i sé cÙng hoà Israel ra khÏi thñc ¡n và hÍ gÍi là viÇc t©y chay Internet Ëa ph°¡ng . (Rõ ràng, viÇc t©y chay ã th¥t b¡i và bánh n°Ûng kem chuÑi v«n còn).

Qua viÇc bánh n°Ûng kem chuÑi, rõ ràng nhïng ng°Ýi theo troà l°u chính thÑng là ¡i diÇn cho mÙt backlash khác chÑng l¡i toàn c§u hoá. ây là nhóm ng°Ýi ghét cay ghét ¯ng nhïng ng°Ýi toàn c§u hoá, hÍ coi bánh n°Ûng kem chuÑi làm bßi ng°Ýi Israel chính là thà diÇn cça Jordanian Muslim, hÍ mang ç thé kó l¡ vào cn hÙ cça b¡n theo ç cách théc kó l¡, hÍ sµn sàng xoá h¿t nhïng nét vn hoá riêng và nhÕ b­t nhïng cây ô liu ang nuôi sÑng b¡n. R¥t nhiÁu ng°Ýi sµn sàng të bÏ vn hoá cça mình à ch¡y theo vn hoá theo kiÃu Mù ho·c lëa g¡t l«n nhau à tÓn t¡i. Và kh£ nng lëa g¡t cça con ng°Ýi thì không bao giÝ có thà ánh giá °ãc n¿u hÍ không ph£i là nhïng k» lëa g¡t tÑt. McDonal và Disney không thích sñ nÕi ti¿ng. Nh°ng mÙy sÑ ng°Ýi trong sÑ ó thì không nh° v­y. Thñc t¿, hÍ v«n sµn sàng ¥u tranh à b£o vÇ vn hoá cça hÍ. CuÙc chi¿n tranh ó thà hiÇn nh° sau: Tôi không muÑn hoà mình vào th¿ giÛi, tôi muÑn chính là tôi . VÛi nhïng ng°Ýi toàn c§u hoá, hÇ thÑng c¥p b­c chính nhïng ng°Ýi liên k¿t vÛi nhau còn voi nhïng ng°Ýi theo trào l°u chính thÑng thì ng°ãc l¡i Ñi vÛi b¥t kó thé gì nh°ng khßi nguÓn cça hÍ chính là chân lý.

iÁu phéc t¡p nh¥t chính là viÇc nhïng ng°Ýi nh° v­y ß hai nÁn vn hoá khác nhau k¿t hãp vÛi nhau hay khi toàn c§u hoá s½ làm hÍ ph£i hoà mình theo mÙt nÁn vn hoá buÓn t» khác. Nhïng iÁu nh° v­y r¥t hay x©y ra ß Trung ông, n¡i mà nhïng ng°Ýi theo trào l°u chính thÑng ß nhiÁu bÙ tÙc vÛi nhiÁu vn hoá khác nhau ph£i Óng tâm d°Ûi mÙt ngÍn cÝ Ã chÑng l¡i toàn c§u hoá. NgÍn cÝ §u tiên cça phe Ñi l­p Angeri chính là mÙt cái bao bÑ trÑng r×ng à chéa bÙt mì xay vÛi n°Ûc thËt, ngi cÑc vùng B¯c Phi, iÁu này t°ãng tr°ng cho sñ th¥t b¡i cça công nhân Angeri, ·c biÇt Ñi vÛi lÛp tr» khi không có viÇc làm. Tuy v­y nhïng bao bÑ trÑng r×ng này chính là nguyên nhân gây ra sñ Ñi l­p giïa ¡o HÓi và Âu hoá, nhïng cách théc cça quan chéc Angeri và khi k¿t hãp vÛi nhau, hÍ t¡o ra mÙt backlash m¡nh m½ d°Ûi sñ d«n d¯t c£u ¡o HÓi chÑng l¡i ng°Ýi muÑn toàn c§u hoá ß Angeri.

Benjamin Netanyabu (BN) °ãc b§u làm thç t°Ûng Isarael nm 1996 ã trß thành mÙt backlash chính trË ph£n Ñi hoà hãp nÁn hoà bình Oslo, cing chính là ph£n Ñi toàn c§u hoá và sñ thÑng nh¥t hoà bình Israel vÛi £ R­p. MÙt l§n nhà tôn giáo hÍc Israel Moshe Halbetal ã cho tôi hay r±ng sñ không ngoan vÁ chính trË cça Shimon Peres chính là ß nhïng ng°Ýi cháu cça ông và nhïng ng°Ýi cháu cça Yasser Arafat ang e do¡ cuÙc sÑng cça r¥t nhiÁu ng°Ýi Do Thái ß Israel. HÍ sã r±ng khu ng°Ýi Do Thái.

Quan iÃm çng hÙ toàn c§u hoá

Mùa ông nm 1995, tôi ¿n thm Hà nÙi. M×i sáng théc d­y, tôi th°Ýng t­p thà dåc b±ng viÇc i d¡o quanh nhïng ngôi chùa ß hÓ Hoàn ki¿m, n¡i ây chính là trái tim cça thç ô Hà nÙi. Và cé m×i buÕi sáng tôi l¡i dëng chân n¡i mÙt phå nï ViÇt Nam nhÏ bé ngÓi khom mình trên vÉa hè vÛi chi¿c cân séc kho». Cô ngÓi ây à cân séc kho» cho mÍi ng°Ýi vÛi phí r¥t r». Nh° th¿ m×i l§n dëng chân tôi l¡i tr£ cho cô ta 1 ô la và b°Ûc lên bàn cân. Không ph£i tôi muÑn bi¿t trÍng l°ãng cça mình, trên thñc t¿ tôi quá bi¿t rõ trÍng l°ãng cça mình (th­m chí tôi nhÛ là cân cça ng°Ýi phå nï ó không chính xác). Mà không, kinh doanh mà l¡i và ng°Ýi phå nï ó ã làm tôi óng góp cho toàn c§u hoá ViÇt nam. VÛi tôi ng°Ýi phå nï ó có mÙt ph°¡ng châm không nói ra: B¥t kà thé gì b¡n có, dù lÛn hay nhÏ - hãy bán, trao Õi, hay b¥t cé làm gì miÅn là có lãi nhu­n à c£i thiÇn méc sÑng c¡ b£n cça mình và hãy m¡nh d¡n tham gia vào cuÙc ch¡i ó.

Ng°Ýi phå nï và chi¿c cân này ã thà hiÇn rõ chân lý c¡ b£n vÁ toàn c§u hoá n¡i mà ng°Ýi ta chÉ Á c­p ¿n nhïng nhà qu£n lý tiÁn tÇ, nhïng nhà tài trã và nhïng nhà s£n xu¥t chíp siêu tÑc. Còn ß ây: toàn c§u hoá ã thà hiÇn të mÙt n¡i r¥t th¥p kém, chÉ ß ngoài lÁ °Ýng, vÛi nhïng con ng°Ýi khát khao cháy bÏng. úng, toàn c§u hoá là dân chç hoá tài chính, công nghÇ và thông tin nh°ng liÇu c£ ba v¥n Á này có thà giúp nhïng con ng°Ýi bình th°Ýng có cuÙc sÑng tÑt ¹p h¡n, mÙt cuÙc sÑng vÛi nhiÁu thé à n, à m·c h¡n, nhiÁu n¡i à sÑng, à du lËch, à làm viÇc h¡n, nhiÁu cái à Íc, à vi¿t và à hÍc h¡n. CuÙc sÑng ó b¯t §u të hành vi cça ng°Ýi phå nï ß ây, ngÓi khom mình trên vÉa hè vÛi chi¿c cân séc kho» và óng góp vào toàn c§u hoá.

Giïa trung tâm Hà NÙi ngày nay, trên các vÉa hè nhiÁu m·t hàng °ãc bày bán la liÇt. Ng°Ýi bán hàng chÉ c§n dùng mÙt cái chi¿u, hay cái r°¡ng ho·c th­m chí mÙt cái giá sách miÅn sao hÍ th¥y phù hãp là có thà bán °ãc hàng. °Ýng phÑ lúc nào cing ch­t céng ng°Ýi. HÍ trao Õi, buôn bán mÍi thé të nhïng thé r¥t nhÏ nh° dép xng an cho ¿n nhïng v­t có giá trË lÛn nh° ô tô Camry, th­m chí c£ chi¿c xe cça hãng nÕi ti¿ng Lexus. Bßi chúng ta chÉ ngh) tÛi toàn c§u hoá nh° là nhïng viÇc ph£i thñc hiÇn giïa các quÑc gia hay chÉ diÅn ra nhïng n¡i cao sang và có tính ch¥t v) mô, nên chúng ta quên i chính ngay t¡i ây, giïa trung tâm bé nhÏ này cing diÅn ra quá trình toàn c¥u hoá.

ây chính là lý do t¡i sao chúng ta th°Ýng có ý ngh) r±ng i b¥t kó iÁu gì Áu có tính hai m·t, song song vÛi nhóm ng°Ýi ph£n Ñi toàn c§u hoá bßi tính hung tàn, áp béc và thách théc cça nó, v«n tÓn t¡i mÙt nhóm ng°Ýi nhìn th¥y lãi ích cça toàn c§u hoá. Nhóm ng°Ýi này thuÙc t§ng lÛp công nhân lao Ùng. HÍ chính là nhïng ng°Ýi ph£i chËu nhïng m·t trái cça toàn c§u hoá. Nh°ng hÍ ã m¡nh d¡n éng lên, Ñi m·t vÛi toàn c§u hoá và tham gia vào hÇ thÑng này. Bßi r±ng dù chÉ còn mÙt nía c¡ hÙi, hÍ cing không muÑn tuÙt m¥t. B¥t kó mÙt ng°Ýi kém nào cing Áu không muÑn mình s½ thua kém mãi; hay b¥t kó mÙt ai không hiÃu bi¿t cing muÑn bi¿t thêm mÙt iÁu gì ó mÛi l¡. HÍ muÑn trß thành sí tí hay linh d°¡ng, trinh phåc °ãc hÇ thÑng này ché không muÑn phá hu÷ nó i.

Tôi tình cÝ sinh sÑng ß Rio de Janeiro và chéng ki¿n chính phç Brazil t° nhân hoá công ty viÅn thông Telebras. ã có ông ng°Ýi biÃu tình ph£n Ñi quy¿t Ënh này. Nh°ng iÁu gây ng¡c nhiên cho tôi nh¥t chính là tÝ báo O Globo ngày hôm sau ã °a tin vÁ cuÙc phÏng v¥n mÙt thanh niên biÃu tình. T¡i sao anh tham gia cuÙc biÃu tình? Anh ta tr£ lÝi Tôi ngh) r±ng tôi c§n có viÇc làm . Chàng trai nghèo này không ph£n Õi vÁ quy¿t Ënh t° nhân hoá mà ¡n gi£n là anh ta muÑn °ãc chia ph§n.

Con ng°Ýi có thà ch¥p nh­n nhiÁu v¥n Á cng th³ng cça toàn c§u hoá h¡n là hÍ ngh) - mÙt ph§n vì nhïng ng°Ýi thã mÏ ß Nga, nhïng nông dân Mehico và nhïng ng°Ýi lao Ùng ß Indonesia hiÃu r±ng ß mÙt méc Ù nào ó hÍ không còn sñ lña chÍn nào khác ngoài viÇc éng d¡y à theo kËp sñ toàn c§u hoá, và mÙt ph§n vì r¥t nhiÁu trong sÑ hÍ không muÑn tham gia thêm mÙt tý nào nïa. HiÃn nhiên là n¿u £nh h°ßng thË tr°Ýng l¥y h¿t i cça hÍ- téc là n¿u hÍ c£m th¥y ây chÉ là mÙt hÇ thÑng phi lý, mÍi n× lñc cça hÍ không thà em l¡i méc sÑng tÑt h¡n và nhïng hi sinh cça hÍ cing không em l¡i cho hÍ lãi ích nào, thì hÇ thÑng s½ trß thành mÑi e do¡. Nh°ng trên thñc t¿, chúng ta v«n ch°a r¡i vào tình tr¡n ó.

MÙt anh b¡n cça tôi, mÙt nhà kinh t¿ ng°Ýi Nga kà cho tôi mÙt câu chuyÇn khá gây ¥n t°ãng. Câu chuyÇn kà vÁ mÙt ng°Ýi lái xe tng ß mÙt thË tr¥n phía sau Urals, Nga. Anh ta lái xe tng ¿n toà thË chính thành phÑ Ã thanh toán kho£n séc quá h¡n. Khi nhïng ng°Ýi dân thành phÑ vây quanh chi¿c xe tng và hÏi anh ta Anh có ý Ënh san l¥p c£ thành phÑ này chng? anh ta ã tr£ lÝi Không, lý do duy nh¥t mà tôi lái xe tng là vì tôi không có mÙt ph°¡ng tiÇn nào khác. Tôi không có ç tiÁn à i taxi mà tôi l¡i ang c§n °ãc thanh toán .

Trên thñc t¿, chç ngh)a t° b£n ã nâng cao Ýi sÑng cho ng°Ýi dân h¡n b¥t kó ch¿ Ù nào trong lËch sí. Nh°ng sÑ ng°Ýi nghèo ß nhïng t§ng lÛp trung l°u cing tng nhanh, và kho£ng cách giàu nghèo ngày càng rõ rÇt h¡n. SÑ l°ãng ng°Ýi nghèo ß kh¯p mÍi n¡i càng gia tng. Nói mÙt cách khác là nghèo ói ã và ang tÓn t¡i ß r¥t nhiÁu quÑc gia và có xu h°Ûng lan rÙng ra nhiÁu các quÑc gia khác. Theo báo cáo cça ch°¡ng trình Phát triÃn con ng°Ýi Mù, nm 1997, t÷ lÇ ói nghèo trong 50 nm qua ã tng nhanh h¡n so vÛi 500 nm tr°Ûc ó. H¡n 30 nm qua mÙt sÑ quÑc gia ang phát triÃn ã ti¿n hành công nghiÇp hoá r¥t nhanh. Të nm 1960, t÷ lÇ tr» em tí vong, t÷ lÇ suy dinh d°áng và n¡n mù chï ã gi£m nh°ng Óng ngh)a vÛi v¥n Á n°Ûc s¡ch cing ang d§n trß nên béc xúc. ChÉ trong mÙt thÝi gian ng¯n, mÙt sÑ quÑc gia nh° ài Loan, Singapo, Ixaren, Chile và Thuõ iÃn ã thñc hiÇn chính sách mß cía theo h°Ûng toàn c§u hoá, Óng thÝi em l¡i méc thu nh­p cao có thà sánh cùng các quÑc gia phát triÃn nh° Mù và Nh­t B£n. Trong khi ó, t§ng lÛp trung l°u ß Thái Lan, Brazil, ¤n Ù và Hàn QuÑc ang ngày mÙt tng lên cing bßi toàn c§u hoá.

ây là lý do t¡i sao m·c dù v«n còn tÓn t¡i mÙt sÑ quan iÃm chÑng l¡i toàn c§u hoá nh°ng hÍ v«n ph£i theo nhïng ý t°ßng mÛi à toàn c§u hoá tÑt h¡n - iÁu ó thà chéng minh sÑ l°ãng tham gia vào hÇ thÑng này càng gia tng. Không nh¥t thi¿t b¡n ph£i trß thành mÙt nhà chính trË gia thì b¡n m¡i hiÃu °ãc v¥n Á này. B¡n chÉ c§n i d¡o và quan sát mÍi thé ang di½n ra quanh phÑ ph°Ýng t¡i các n°Ûc ang phát triÃn:

B¡n s½ g·p Chanokphat Phitakwannokoon, mÙt phå nï 40 tuÕi ng°Ýi Thái Lan éng bán thuÑc lá và bánh bao trên °Ýng Wireless thuÙc trung tâm buôn bán Bangkok. Vào tháng 12 nm 1997, tôi ¿n ây và ß t¡i mÙt khách s¡n g§n ó. Lúc này là tu§n lÅ chính phç yêu c§u óng cía t¥t c£ các c¡ quan tài chính. Tôi rç mÙt ng°Ýi phiên dËch cho t¡p chí New York Times i d¡o cùng tôi và quan sát mÍi hÍat Ùng buôn bán diÅn ra trên °Ýng phÑ. Ng°Ýi §u tiên mà tôi nói chuyÇn chính là Chanokphat. Tôi b¯t §u hÏi: ChË bán °ãc nhiÁu không?

MÛi °ãc 40 ¿n 50% , Chanok r§u r) tr£ lÝi.

Tôi hÏi cô ¥y ã bao giÝ nghe nói ¿n Soros, t÷ phú qu£n lý quù tÕng hãp, ng°Ýi ã bË buÙc tÙi §u c¡ tiÁn tÇ Châu Á và d«n ¿n sñ phá giá.

Chanok liÁn l¯c §u và tr£ lÝi: Không . Cô ch°a bao giÝ nghe ¿n cái tên Soros.

°ãc, v­y chË có bi¿t gì vÁ thË tr°Ýng cÕ ph§n không . Tôi hÏi.

Bi¿t ché , cô tr£ lÝi không mÙt chút do dñ. Tôi sß hïu nhiÁu cÕ ph©n cça Ngân hàng Châu Á và Ngân hàng Bangkok

iÁu gì ã khi¿n chË mua cÕ ph§n

T¥t c£ hÍ hàng cça tôi Áu mua, do v­y tôi cing mua . Cô tr£ lÝi Tôi gíi vào ngân hàng và bây giÝ thì nó ch³ng áng là bao.

Lúc này tôi chãt nhìn xuÑng và vô cùng ng¡c nhiên khi th¥y cô i chân ¥t. Có thà cô à dép ß âu ó, nh°ng t¡i sao cô không i. Tôi không thà ngh) ti¿p °ãc : MÙt ng°Ýi không gi§y dép, b±ng c¥p mÛi chÉ h¿t lÛp nm mà l¡i sß hïu cÕ ph§n ngân hàng ß Thái Lan . iÁu này làm tôi chãt ngh): Cô ¥y ang quan tâm ¿n cái gì? . LiÇu có ph£i cô ta ang d«n §u mÙt cuÙc hành quân nh±m thiêu hu÷ khÑi vn phòng IMF ang lãi dång t¥t c£ nhïng iÁu kiÇn ß Thái Lan à c£i tÕ nÁn kinh t¿. Hay bßi cô ta chính là mÙt ph§n nào ó cça hÇ thÑng và liÇu cô ta có làm viÇc chm chÉ h¡n, ti¿t kiÇm và hy sinh nhiÁu h¡n, th­m chí c£ IMF n¿u nhïng thé ó làm vñc d­y nÁn kinh t¿ Thái Lan. Và thÝi gian s½ tr£ lÝi. ó là quan iÃm çng hÙ toàn c§u hoá.

B¡n s½ g·p Tecra, ng°Ýi éng §u mÙt trong nhïng quù chung lÛn nh¥t t¡i Thái Lan. Tôi ã phÏng v¥n anh vÁ liÇu có mÙt mÙt nhóm ng°Ýi không çng hÙ nhïng chç ngân hàng t¡i ph°¡ng Tây và Châu Mù không, vì hÍ ang cÑ g¯ng mua l¡i nhïng doanh nghiÇp và ngân hàng cça Thái Lan. GiÝ ây giá trË Óng Bath cça Thái Lan ang r¥t th¥p và mÙt sÑ doanh nghiÇp ang xuÑng dÑc. Tecra ngh) mÙt lúc rÓi tr£ lÝi b±ng cách kà mÙt câu chuyÇn: M¥y tu§n tr°Ûc mÙt anh b¡n cça tôi bË m¥t ví. Trong ví có r¥t nhiÁu gi¥y tÝ bao gÓm c£ mÙt sÑ th» tín dång cça ngân hàng ß Mù và Thái Lan. T¥t nhiên sau ó anh ta gÍi iÇn và thông báo m¥t th» tÛi các ngân hàng ó. Ngay l­p téc, ngân hàng ß Mù liÁn hÏi anh ta liÇu có muÑn hÍ gíi luôn th» mÛi trong ngày. Trong khi ó, anh ta ch³ng nh­n °ãc mÙt thông iÇp gì të phiá các ngân hàng Thái Lan .

V­y anh ngh) sao , Tacra nói ti¿p. LiÇu b¡n tôi có sµn sàng quan tâm h¡n n¿u nh° ba ngân hàng Thái Lan này hoàn toàn trñc thuÙc ngân hàng Citibank và có ç nhïng chu©n mñc giÑng nhïng ngân hàng American Express không? Và liÇu anh ta c£m th¥y ây là sñ x¥u hÕ thay cho quÑc gia mình không? Có l½ iÁu này không thà kéo dài n¿u nhïng ngân hàng Thái Lan b¯t §u s¯p x¿p l¡i tÕ chéc và ho¡t Ùng có hiÇu qu£ nh° nhïng ngân hành ß Mù. ây hoàn toàn là nhïng ý t°ßng çng hÙ toàn c§u.

B¡n s½ g·p Lilian, mÙt công nhân 32 tuÕi, ng°Ýi Brazil sÑng t¡i Rocinha favela, Rio và làm viÇc cho chính quyÁn thành phÑ. Cô ta vëa °a tôi i d¡o quanh trung tâm favela vëa bàn lu­n ¿n v¥n Á cô ¥y ã ph£i ti¿t kiÇm nhiÁu nm trÝi à có thà chuyÃn gia ình ra sinh sÑng ß bên ngoài. GiÝ ây hÍ ang sÑng ngoài favela. iÁu cuÑi cùng cô muÑn cho th¿ giÛi ó là hoà nh­p vào toàn c§u hoá. Cô nói vÛi tôi: Khi tôi còn nhÏ, mÍi ng°Ýi ß làng tôi Áu t­p trung xem ti vi trong mÙt cn nhà. GiÝ ây tôi ã chuyÃn ¿n tÛi mÙt ch× cách ch× làm cça tôi mÙt quãng °Ýng 1h 20 phút, thay vì tr°Ûc ây là 20 phút. Tuy nhiên n¡i này n±m ngoài favela, h§u nh° không có tÇ n¡n x£y ra. Tôi chuyÃn ¿n ây vì li tr» à chúng tránh xa nhïng k» buôn bán ma tuý. M×i tháng tôi ki¿m °ãc 900 Real. GiÝ ây tôi ã có thà mua °ãc iÇn tho¡i, xây nhà g¡ch ché không ph£i nhà g× nh° tr°Ûc ây và cuÑi tháng tôi còn ti¿t kiÇm °ãc mÙt kho£n tiÁn. Khi l¡m phát x£y ra, không ai mua th» tín dång vì ng°Ýi ta không thà áp éng °ãc t÷ lÇ lãi su¥t l¡m phát. Ngày nay, nhïng ng°Ýi nghèo ß ây Áu có iÇn tho¡i, truyÁn hình cáp và iÇn. Tôi có t¥t c£ nhïng thé c¡ b£n mà nhïng ng°Ýi giàu có. GiÝ ây chúng tôi có thà phàn nàn vÁ dËch vå mà tr°Ûc ây không hÁ có. ó chính là nhïng ý t°ßng çng hÙ toàn c§u.

B¡n s½ g·p Fatima, mÙt nhà khoa hÍc vÁ séc kho» môi tr°Ýng, cô sß hïu h§u h¿t nhïng quán cà phê Internet ß thành phô Kuwait, thung ling cà phê . Þ ây b¡n vëa có thà nh¥m nháp tëng ngåm cà phê vëa truy c­p Internet. TÑt nghiÇp t¡i Mù, Al-Abdali eo m¡ng che m·t, biÃu hiÇn rõ ng°Ýi theo ¡o HÓi. Tôi °a cho cô mÙt bài gi£ng vÁ toàn c§u hoá ß Kuwait và cô óng vai trò nh° mÙt khán gi£. Sau ó cô mÝi tôi ¿n mÙt quán cà phê và g·p gá mÙt sÑ sinh viên ß ó. Quán cà phê này n±m giïa mÙt khu buôn bán s§m u¥t cça thành phÑ. Tôi ngÓi xuÑng bàn và nói: Tôi có mÙt chút th¯c m¯c r±ng rõ ràng cô là mÙt ng°Ýi theo ¡o HÓi và có vË trí t°¡ng Ñi cao trong xã hÙi. H¡n nïa, cô l¡i tu nghiÇp ß Mù và giÝ ây cô ang mang Internet ¿n cho vùng Kuwait. iÁu gì ã khi¿n cô làm v­y?

Câu tr£ lÝi cça cô ¡n gi£n là ¢ R­p bË tác Ùng bßi th¿ giÛi bên ngoài, ·c biÇt là công nghÇ mÛi l¡. ây chÉ là hiÇn t°ãng xâm nh­p, nh°ng t¡i thÝi iÃm này cô muÑn là ng°Ýi kiÃm soát sñ xâm nh­p ó, ché không à x£y ra tình tr¡ng ng°ãc l¡i. Và giÝ ây cô ang kiÃm soát Internet và £m b£o cho lÛp tr», nhïng ng°Ýi hay lui tÛi quán cà phê cça cô. Tôi thñc sñ c£m th¥y tñ hào vÁ n× lñc cça mình. ëng bao giÝ chÑng l¡i mà hãy tìm cách kiÃm soát nó b±ng kh£ nng cça mình!

Tôi ã có ý t°ßng vÁ cà phê Internet të ba nm tr°Ûc ây . Fatima nói vÛi tôi vào nm 1997. Tôi bi¿t r±ng n¿u tôi không làm thì rÓi mÙt ai ó cing làm. Tôi nh­n ra r±ng chúng ta có thà kiÃm soát °ãc và h°Ûng mÍi ng°Ýi theo chiÁu h°Ûng tÑt h¡n là cé ngÓi yên mÙt ch× Ã nó tñ xu¥t hiÇn. Tôi ch¥p nh­n và áp dång nó. Và giÝ ây chúng tôi ang d§n giÛi thiÇu nhïng v¥n Á vÁ quyÁn lãi cça phå nï trên trang Web cça riêng mình .

Fatima ã mÝi mÙt sÑ sinh viên cça tr°Ýng ¡i hÍc Kuwait tham dñ. MÙt trong sÑ hÍ ng«u nhiên Á c­p ¿n nhïng cuÙc b§u cí sinh viên ß tr°Ýng và nhïng éng cí ¡o HÓi Áu bË tiêu diÇt bßi các bên Ùc l­p, Tñ do và Th¿ tåc. Nhïng cuÙc b§u cí sinh viên là h¿t séc quan trÍng ß A R­p vì h§u h¿t Áu h°Ûng tÛi tñ do và v¥n Á chung, ·c biÇt là Ñi vÛi giÛi tr». Tôi hÏi Sahli, mÙt sinh viên 21 tuÕi, khoa Thông tin liên l¡c t¡i sao nhïng ng°Ýi theo ¡o HÓi ¡o HÓi th°Ýng th¥t b¡i. ¡o HÓi không gây °ãc ¥n t°ãng tÑt mÙt chút nào c£. Anh ta tr£ lÝi. H¡n nïa £ng th¿ tåc ang giúp á sinh viên të nhïng thé nhÏ nh¥t mà hÍ quan tâm nh° sao chåp, Email, sách th° viÇn, n¡i × xe& Xã hÙi giÝ ây ã thñc t¿ h¡n và chúng tôi c§n ph£i ki¿m viÇc làm . ó chính là nhïng ý t°ßng d«n ¿n çng hÙ toàn c§u.

B¡n s½ g·p hai ng°Ýi b¡n Úc cça tôi, hai nhà khoa hÍc xã hÙi là Anne và Henderson. Tôi g·p gia ình Henderson ß Washington. HÍ nói vÛi tôi vÁ cô con gái ang hÍc ¡i hÍc ß Úc: MÙt hôm, éa con gái tôi và cô b¡n cùng phòng cça nó nh­n °ãc mÙt lá th° cça mÙt công ty iÇn tho¡i cça Úc, Telstra, thông báo vÁ mÙt ph§n ba công ty s½ t° nhân hoá và m×i mÙt cÕ ông cça công ty Áu °ãc mua mÙt ãt cÕ phi¿u. Nó gÍi cho chúng tôi và hÏi liÇu có nên mua không và chúng tôi ã Óng ý. Sau ó nó ã Á nghË vÛi công ty. Nó không có nhiÁu tiÁn mà mÇnh giá cça m×i cÕ phi¿u là 300 ô la Úc và nó chÉ mua °ãc ba trm cÕ phi¿u. GiÝ nó v«n ch°a có kh£ nng ki¿m tiÁn °ãc. Nó có thà trß thành mÙt thç th°, hay mÙt giáo viên ho·c mÙt vË trí nào ó có thu nh­p cao. Nh°ng chÉ mình nó có thà mua duy nh¥t có nó có thà éng ra mua cÕ phi¿u cça Telstra. Thông th°Ýng nhïng công nhân cça Telstra mua kho£ng 90% sÑ cÕ phi¿u có thà °ãc mua và sau ó hÍ s½ ít ph£i c¡nh tranh h¡n. Ng°Ýi ta chÉ bi¿t r±ng ây là mÙt thé r¥t quan trÍng. Vào nm 1996 thì v¥n Á này luôn bË è b¹p bßi £ng b£o thç và hÍ hoàn toàn i theo ý t°ßng ¥y. Cách ây 10 nm, con gái tôi cing tham gia chÑng l¡i toàn c§u hoá nh°ng giÝ ây nhïng cÕ ph§n cça Telstra ã làm thay Õi quan iÃm ó cça nó. Nó ph£i quan tâm th°Ýng xuyên h¡n ¿n Wall Street vì nhïng cÕ phi¿u này giÝ ây £nh h°ßng trñc ti¿p ¿n lãi ích cça nó . ó chính là nhïng ý t°ßng d«n ¿n çng hÙ toàn c§u.

Nhïng ý t°ßng mÛi trên không chÉ ang phát triÃn rÙng h¡n mà càng ngày càng nhiÁu ng°Ýi muÑn tham gia vào hÇ thÑng này. Nó cing ngày càng lÛn m¡nh h¡n bßi tính quán triÇt trong viÇc nâng cao kh£ nng cça con ng°Ýi và nói rõ nhïng gì °ãc và m¥t khi làm nhïng viÇc liên quan. NhÝ có Internet mà mÍi ng°Ýi giÝ ây có thà nói chuyÇn vÛi nhau mÙt cách dÅ dàng và nhanh gÍn.

Tôi hÍc °ãc iÁu này të Chandra, chç tËch TÕ chéc Nhân quyÁn Malayxia hay còn gÍi là tÕ chéc ho¡t Ùng quÑc t¿ cho toàn c§u. Tôi ã g·p ông t¡i vn phòng ß mÙt vùng ngo¡i ô cça Kula Lampura. Tôi ¿n à nghe ông bày tÏ vÁ quan iÃm vÁ toàn c§u hoá và th­t b¥t ngÝ tôi ã nh­n °ãc r¥t nhiÁu quan iÃm lý thú të ông.

Tôi ngh) toàn c§u hoá không ph£i cuÙc ch¡y ua l¡i cça chç ngh)a thñc dân . Ông nói. MÍi ng°Ýi ang tranh lu­n vÁ tính úng ¯n cça v¥n Á này. Nh°ng ch¯c ch¯n, nó s½ phéc t¡p h¡n nhiÁu. NhÝ có toàn c§u hoá, nhiÁu nét vn hoá mÛi ã thâm nh­p vào Ýi sÑng cça ng°Ýi dân miÁn B¯c. GiÝ ây món n °ãc °a thích không chÉ còn dëng l¡i ß món cá và khoai tây mà còn có thêm món cà ri. H¡n nïa, các món n này không còn chç y¿u là nh­p ngo¡i nïa. Nh°ng ý tôi ß ây không ph£i chÉ nói vÁ cà ri. M×i khu vñc Áu có nhïng ý t°ßng và quan tâm khác nhau. B¥t kó ai có th¿ lñc thÑng trË ß n¡i này thì ch¯c ch¯n s½ ph£i chËu phå thuÙc ß n¡i khác... Ngày nay, nhÝ có Internet, các n°Ûc có thà bi¿t thông tin cça nhau. Iran là mÙt trong sÑ các quÑc gia sí dång Internet nhiÁu. Ng°Ýi dân n°Ûc này coi Internet nh° mÙt công cå à thñc hiÇn måc ích cça mình. Sñ kiÇn bÙ phim "Mùi vË cça trái Sherry" (phim Iran) ¡t gi£i trong liên hoan phim Cannes là mÙt ví då iÃn hình. Þ Malaixia, Mahathir c­p nh­t thông tin qua CNN. NhiÁu cuÙc v­n Ùng qua Internet ã thành công. ¥y là mÙt ph§n mà toàn c§u hoá em l¡i. N¿u cho r±ng toàn c§u hoá chÉ giÑng nh° con °Ýng mÙt chiÁu, thì qu£ là không úng mà thñc sñ nó r¥t phéc t¡p. MÍi ng°Ýi ho¡t Ùng ß r¥t nhiÁu c¥p Ù khác nhau. T¡i m×i c¥p Ù l¡i xu¥t hiÇn sñ b¥t công b±ng do Mù hoá"

ó là quan iÃm mà phe çng hÙ toàn c§u hoá Óng ý vÛi phe Ñi l­p.

iÁu này hoàn toàn úng th­m chí t¡i các quÑc gia phát triÃn. T¡p chí Forbes ã ti¿n hành mÙt chi¿n dËch thông minh vào tháng 7 nm 1998 sau cuÙc th¥t b¡i cça Time Warner- CNN vào 7/6/1998. T¡p chí này ã °a ra thông tin vÁ sñ kiÇn Green Berels có k» ph£n bÙi ß Lào vào nm 1970. L­p téc ngay sau ó, các cñu chi¿n binh ã kh³ng Ënh r±ng ó là thông tin hoàn toàn sai lÇch. Tuy nhiên, hãng thông tin nÕi ti¿ng toàn c§u CNN l¡i không chËu ính chính sñ kiÇn ó (th­m chí không xin l×i b¥t kó khán thính gi£ nào, ·c biÇt là các cñu chi¿n binh).

Time Warner ch¯c h³n phát iên m¥t khi bË th¥t b¡i trong chi¿n này . Các nhà cñu chi¿n binh ViÇt Nam ã sí dång Internet-ph°¡ng tiÇn hïu hiÇu duy nh¥t à tham gia cuÙc chi¿n. N¿u không có Internet, à xÛi tung sñ kiÇn ó lên ph£i m¥t hàng tháng. "Nó giúp tôi thñc hiÇn trong ba ngày trong khi (nhà s£n xu¥t CNN) April Oliver ph£i m¥t 8 tháng . ¡i t°Ûng không quân (ã vÁ h°u) Perry Smith, t° v¥n quân sñ cça CNN, ng°Ýi ã ph£n Ñi hÇ thông tin tranh lu­n cça các nhà cñu chi¿n binh, sau ó ông ã chÉnh sía l¡i thông tin. Smith cho bi¿t, vào hôm diÅn ra sñ kiÇn ó, ông ã ghi chép nhanh toàn bÙ câu hÏi vÁ mÍi v¥n Á thñc sñ ã x£y ra nh° th¿ nào ß Lào. ChÉ c§n nh¥n vào mÙt nút, ông ã gíi toàn bÙ sÑ câu hÏi ¿n h¡n 800 nguÓn khác nhau, l­p téc th° iÇn tí ¿n kh¯p mÍi n¡i và Tailwind °ãc coi là có Ù bí m­t cao, sau ó các cñu chi¿n binh ViÇt Nam ã ph£i ãi quy¿t Ënh të phía L§u Nm Góc vÁ viÇc quy¿t Ënh liÇu hÍ có nên lÙ thông tin bác bÏ phía CNN hay không. B±ng cách sí dång hÇ thÑng m¡ng th° iÇn tí, g§n nh° không m¥t chi phí gì, hÍ có thà xây dñng toàn bÙ hÇ thÑng thông tin mà hÍ có °ãc të các cñu chi¿n binh mà ang có m·t trên màn hình, sau ó mÛi °a thông tin.

CuÑi cùng, các cñu chi¿n binh vÛi hòm th° iÇn tí riêng mà chç y¿u sÑng nhÝ vào tiÁn trã c¥p, ã buÙc giám Ñc CNN, Rick Kaplan, ph£i xin l×i à céu giúp công viÇc cça mình và cÑ g¯ng khôi phåc danh ti¿ng cça m¡ng thông tin. CuÑi cùng tÉ sÑ cça tr­n chi¿n giïa các cñu chi¿n binh ViÇt Nam và hãng thông tin nÕi ti¿ng th¿ giÛi CNN là 1-0.

Các câu chuyÇn trên ã gãi cho chúng ta th¥y mÙt ý t°ßng chung vÁ toàn c§u hoá. Toàn c§u hoá có thà t¡o ra sñ phân biÇt rõ rÇt giïa các t§ng lÛp trong xã hÙi. Song, nó cing có thà em ¿n cho nhïng ng°Ýi t§ng lÛp th¥p h¡n nhiÁu cça c£i và tài nguyên h¡n bao giÝ h¿t.

T¥t các câu chuyÇn cing giúp cho chúng ta hiÃu °ãc t¡i sao cho ¿n nay v«n tÓn t¡i mÙt phe phái chÑng phá toàn c§u hoá và tôi muÑn nh¥n m¡nh ß ây là të cho ¿n nay , nh°ng không có ç lu­n chéng à phá hu÷ hÇ thÑng mÛi này. ông Nam Á là mÙt tr°Ýng hãp iÃn hình. ôi khi tin téc °ãc qu£ng bá kh¯p n¡i trên °Ýng phÑ, trên các bi¿n qu£ng cáo& Nh°ng cing có n¡i còn thi¿u thông tin. MÙt sñ kiÇn quan trÍng ß Châu Á vào nm 1998 cho th¥y các t§ng lÛp th¥p ß các n°Ûc nh° Thái Lan, TriÁu Tiên, Malaysia, và th­m chí ß Indonesia ch¥p nh­n mÙt hình ph¡t và bây giÝ cÑ g¯ng sía Õi do thông tin không °ãc c­p nh­t.

Khó có thà bi¿t °ãc toàn c§u hoá s½ kéo dài trong bao nhiêu lâu, song ng°Ýi ta v«n cÑ g¯ng tiên oán iÁu gì s½ x£y ra vÛi quá trình toàn c§u hoá. Sau mÙt sÑ sñ kiÇn kinh t¿ x£y ra, hay cuÙc thí nghiÇm h¡t nhân cça ¤n Ù, mÙt nhà hÍc gi£ cho bi¿t quá trình toàn c§u ã k¿t thúc , hÇ thÑng này ang nÕ tung và không lâu s½ trß thành mÙt Ñng tàn tro. Ñi vÛi nhïng ng°Ýi không hiÃu bi¿t vÁ nó, thì hÍ s½ cho r±ng toàn c§u hoá ang bË chôn vùi. HÍ là nhïng ng°Ýi ch°a bao giÝ bi¿t ¿n Lilian hay Tecra, Chandra hay Chanokphat, con gái cça Henderson hay nhïng ng°Ýi thã mÏ ß Nga, huÑng chi là mÙt phå nï có tuÕi vÛi cái cân séc kho» sinh sÑng t¡i thç ô Hà NÙi. N¿u nh° nhïng ng°Ýi này të bÏ n× lñc hoà nh­p vào hÇ thÑng toàn c§u hoá, và tuyên bÑ r±ng quay trß l¡i hÇ thÑng óng cía, cÕ iÃn và të bÏ cÑ g¯ng cho mÙt cuÙc sÑng tÑt ¹p h¡n, thì tôi s½ thëa nh­n r±ng toàn c§u hoá ã k¿t thúc .

Mãi ¿n sau này, tôi mÛi bi¿t mÙt bí m­t të các câu chuyÇn. Theo quan iÃm cça mÙt sÑ các nhà lý lu­n cách m¡ng, nhïng ng°Ýi b§n cùng mong muÑn có mÙt Th¿ giÛi Disney, ché không còn muÑn cuÙc sÑng b§n cùng nïa. HÍ mong muÑn V°¡ng quÑc Magie, ché không ph£i Nhïng ng°Ýi khÑn khÕ. N¿u b¡n thñc hiÇn mÙt hÇ thÑng chính trË và kinh t¿ Óng ngh)a vÛi chm chÉ hi sinh hÍ s½ thâm nh­p vào Th¿ giÛi Disney và tham gia vào Magie Kingdom.

PH¦N IV: N¯ÚC Mø VÀ HÆ THÐNG TOÀN C¦U HOÁ

Sñ phÓn thËnh hãp lý

Khi giám Ñc Ngân hàng Dñ trï Liên bang Alan Greenspan °a ra lÝi bình lu­n nÕi ti¿ng vào §u nm 1997 c£nh báo các nhà §u t° vào thË tr°Ýng chéng khoán Mù vÁ sñ phÓn thËnh b¥t hãp lý , theo cái cách mà hÍ ang ©y giá cÕ phi¿u v°ãt quá ng°áng cça b¥t kó sñ tính toán t÷ giá giïa thË giá và doanh lãi hãp lý nào, tôi ã vi¿t mÙt bài báo d°Ûi d¡ng 1 béc th° cho Greenspan, nh° thà ông ta phå trách måc t° v¥n trên báo v­y. Bài báo b¯t §u nh° sau: Ti¿n s) Greenspan thân m¿n, tôi ang g·p khó khn nghiêm trÍng. Tôi c£m th¥y thË tr°Ýng chéng khoán Hoa Kó ang phÓn thËnh mÙt cách hãp lý và tôi không thà ri bÏ ý ngh) ó. Tôi bi¿t ngài nói r±ng sñ phÓn thËnh b¥t hãp lý không tÑt cho séc kho» cça tôi, và tôi ã thí ç mÍi ph°¡ng pháp: thôi miên, Valium, bán khÑng chéng khoán, th­m chí Íc l¡i nhïng bài diÅn vn cça ngài të nm 1987. Nh°ng ch³ng cái nào có hiÇu qu£. Cé sau m×i l§n sang châu Âu ho·c ¿n Nh­t B£n, tôi vÁ n°Ûc khao khát muÑn §u t° thêm nïa vào thË tr°Ýng chéng khoán Mù. Hãy làm ¡n giúp tôi. Ng°Ýi b¡n trung thành cça ngài. Full E.Invested.

Tôi ti¿p tåc b±ng cách nói r±ng tôi không bi¿t liÇu thË tr°Ýng chéng khoán Hoa Kó nên ß méc nào là vëa ph£i, và tin r±ng n¿u n°Ûc Mù không ti¿p tåc ho¡t Ùng dña trên nÁn t£ng tng nng su¥t và kìm lãi su¥t và méc l¡m phát xuÑng, thË tr°Ýng chéng khoán s½ xuÑng dÑc nh° khi nó ã tëng i lên. Nh°ng cái mà tôi muÑn nói là n¿u trên thË tr°Ýng chéng khoán Hoa Kó có thêm ôi chút Ùng lñc, thì không ph£i chÉ do vô vàn sñ phÓn thËnh b¥t hãp lý trong nÁn kinh t¿ Hoa Kó, mà còn do sñ phÓn thËnh hãp lý gây nên.

Do ß n°Ûc ngoài nhiÁu nm và cách xa phÑ Wall, nhìn n°Ûc Mù të bên ngoài, cái mà tôi luôn nhìn th¥y là sñ phÓn thËnh hãp lý cça n°Ûc Mù Ñi vÛi ph§n còn l¡i cça th¿ giÛi. Sñ phÓn thËnh hãp lý này dña trên logic sau: n¿u b¡n coi toàn c§u hoá nh° là mÙt hÇ thÑng k¿ toán quÑc t¿ chç ¡o ngày nay, và b¡n xem xét các thuÙc tính mà các công ty và các quÑc gia c§n à trß nên phÓn vinh trong hÇ thÑng này, b¡n i ¿n k¿t lu­n là n°Ûc Mù có nhiÁu tài kho£n có, và ít tài kho£n nã trong måc tài kho£n h¡n b¥t kó c°Ýng quÑc nào khác. ây là cái mà tôi gÍi là sñ phÓn thËnh hãp lý. Trñc giác ã mách b£o các nhà §u t° toàn c§u r±ng trong khi v«n còn nhiÁu n°Ûc châu Âu và Châu Á ang cÑ thích nghi vÛi toàn c§u hoá, và mÙt sÑ mÛi chÉ ang ß v¡ch xu¥t phát, thì chú Sam ã ch¡y h¿t vòng ua §u tiên và ang b°Ûc vào giai o¡n n°Ûc rút.

MÙt ph°¡ng cách hïu hiÇu à phân tích sñ phÓn thËnh hãp lý này là ·t ra câu hÏi sau: n¿u 100 nm tr°Ûc ây, b¡n ¿n g·p mÙt ki¿n trúc s° Ëa lý nhìn xa trông rÙng và nói r±ng th¿ giÛi nm 2000 s½ °ãc Ënh ngh)a bßi mÙt hÇ thÑng k¿ toán có tên gÍi toàn c§u hoá , v­y ông ta cho r±ng quÑc gia nào s½ c¡nh tranh và chi¿n th¯ng trong th¿ giÛi ó? Câu tr£ lÝi là mô hình ông ta v¡ch ra giÑng Hãp chçng quÑc Hoa Kó mÙt cách l¡ lùng. Tôi s½ cho các b¡n th¥y iÁu ó:

Thé nh¥t, quÑc gia ó s½ ph£i có vË trí Ëa lý lý t°ßng. V­y là vË ki¿n trúc s° s½ ph£i phác ho¡ mÙt c°Ýng quÑc n±m giïa hai bÝ ¡i Tây D°¡ng và Thái Bình D°¡ng, Óng thÝi nÑi Canada vÛi châu Mù Latinh b±ng mÙt d£i ¥t rÙng lÛn, và do ó có thà dÅ dàng t°¡ng tác vÛi c£ ba thË tr°Ýng chç y¿u cça th¿ giÛi: Á, Âu, Mù. iÁu ó s½ r¥t hïu dång.

Ông ta s½ ph£i phác hÍa mÙt quÑc gia a d¡ng, a s¯c tÙc, a vn hóa, a ngôn ngï, có mÑi liên hÇ tñ nhiên vÛi t¥t c£ các châu låc, nh°ng cùng chung mÙt thé ngôn ngï duy nh¥t ti¿ng Anh cing là thé ti¿ng phÕ bi¿n trên Internet. QuÑc gia này cing c§n có ít nh¥t 5 khu vñc kinh t¿ khác nhau vÛi mÙt Óng tiÁn chung, Óng ôla, cing là Óng tiÁn dñ trï Ñi vÛi ph§n còn l¡i cça th¿ giÛi. MÙt quÑc gia vÛi nhiÁu khu vñc kinh t¿ là mÙt lãi th¿ to lÛn bßi vì khi vùng này suy thoái thì vùng khác l¡i tng tr°ßng, và iÁu ó s½ làm b±ng ph³ng nhïng Énh iÃm cing nh° áy cça chu kó kinh doanh. T¥t c£ nhïng iÁu ó Áu có ích.

Ông ta s½ ph£i phác hÍa mÙt quÑc gia vÛi nhïng thË tr°Ýng tài chính cñc kó phân tán, sáng t¡o và hiÇu qu£, n¡i §u c¡ tài chính °ãc coi là mÙt nghÇ thu­t can £m và cao qúy, à cho b¥t kó ai sáng ch¿ ra mÙt thé gì ó hãp lý (hay th­m chí lÑ bËch) trong t§ng h§m hay gara Áu có thà tìm °ãc mÙt nhà t° b£n §u c¡ ß âu ó à tài trã cho phát minh cça mình. Th¿ cing tÑt. Bßi vì vÁ m·t tÑc Ù, viÇc ném tiÁn vào nhïng ý t°ßng mÛi trên thË tr°Ýng vÑn Hoa Kó nhanh h¡n b¥t kó n¡i âu. N¿u b¡n so sánh danh sách 25 công ty lÛn nh¥t châu Âu trong 25 nm tr°Ûc ây và 25 công ty lÛn nh¥t châu Âu ngày nay, c¡ b£n không có sñ thay Õi. Trong khi ó, 25 công ty lÛn nh¥t cça Mù l¡i gÓm toàn nhïng g°¡ng m·t mÛi. úng v­y, thË tr°Ýng tài chính n°Ûc Mù, vÛi nhïng òi hÏi không ngëng vÁ lãi nhu­n ng¯n h¡n và thu nh­p tëng qúy, th°Ýng không à cho các các công ty lãng phí tiÁn cça vào nhïng måc tiêu tng tr°ßng dài h¡n. iÁu ó là úng. Nh°ng chính nhïng thË tr°Ýng ó s½ mua nhïng ý t°ßng ch°a chín vÛi giá 50.000 ôla vÛi hy vÍng bi¿n nó thành mÙt Apple thé hai chÉ sau mÙt êm. Ngành §u c¡ tài chính bang Massachusetts lÛn h¡n t¥t c£ châu Âu gÙp l¡i. Nhïng nhà §u c¡ tài chính là nhïng nhân v­t cñc kó quan trÍng trong thÝi ¡i này, và không ph£i chÉ vì chuyÇn tiÁn b¡c. Nhïng ng°Ýi giÏi nh¥t là nguÓn tri théc chuyên môn cça các công ty m¡ng. Có r¥t nhiÁu nhïng công ty nh° v­y và hÍ th¥u hiÃu nhïng giai o¡n mà các công ty ph£i tr£i qua trong quá trình phát triÃn, và hÍ có thà giúp các công ty v°ãt qua nhïng lúc khó khn, th°Ýng viÇc ó cing quan trÍng nh° tiÁn v­y.

VË ki¿n trúc s° Ëa lý này ch¯c ch¯n s½ phác hÍa mÙt quÑc gia có môi tr°Ýng pháp lý trung thñc nh¥t th¿ giÛi. VÛi quÑc gia này, các nhà §u t° c£ trong và ngoài n°Ûc có thà trông c­y vào mÙt sân ch¡i ngang tài ngang séc, vÛi méc Ù tham nhing t°¡ng Ñi ít, nhïng ng°Ýi n°Ûc ngoài muÑn §u t° và em lãi nhu­n i Áu °ãc pháp lu­t che chß, lu­t pháp t¡o iÁu kiÇn thu­n lãi cho thË tr°Ýng ho¡t Ùng và các giao kèo °ãc thñc hiÇn §y ç, cing nh° b£o vÇ và khuy¿n khích phát minh sáng ch¿ thông qua lu­t b£n quyÁn. ThË tr°Ýng vÑn n°Ûc Mù ngày nay không nhïng hiÇu qu£ h¡n, mà còn minh b¡ch h¡n thË tr°Ýng vÑn cça b¥t kó quÑc gia nào khác. ¡n gi£n là thË tr°Ýng chéng khoán Mù không ch¥p nh­n sñ che ­y, cho nên t¥t c£ nhïng công ty °ãc niêm y¿t trên thË tr°Ýng Áu ph£i Ç trình báo cáo doanh lãi úng kó h¡n, kèm theo quy¿t toán tài chính °ãc kiÃm toán th°Ýng niên, khi¿n cho viÇc qu£n lý tÓi hay biÃn thç công qiy r¥t dÅ dàng bË phát hiÇn và të ó có hình théc trëng ph¡t hãp lý.

Ông ta s½ phác hÍa mÙt quÑc gia có hÇ thÑng lu­t phá s£n thñc sñ khuy¿n khích nhïng ng°Ýi th¥t b¡i trong kinh doanh tuyên bÑ phá s£n và làm l¡i të §u, có l½ à rÓi l¡i th¥t b¡i, l¡i tuyên bÑ phá s£n, rÓi l¡i làm l¡i të §u, cho ¿n khi thành công và dñng lên mÙt Amazon.com thé hai mà không hÁ mang theo mình trÍn Ýi v¿t nh¡ cça l§n phá s£n §u tiên. Theo John Doerr, mÙt nhà §u c¡ tài chính nÕi ti¿ng, ß thung ling Silicon, th¥t b¡i là bình th°Ýng và th­m chí th¥t b¡i còn là c§n thi¿t n¿u nh° b¡n ã tëng th¥t b¡i vÛi tiÁn §u t° cça ai ó. T¡i thung ling Silicon, phá s£n °ãc coi là c§n thi¿t và là chi phí không thà thi¿u cho Õi mÛi, và thái Ù này khuy¿n khích ng°Ýi ta m¡o hiÃm. Không th¥t b¡i có ngh)a là b¡n ch°a b¯t §u. Harry Saal, ng°Ýi sáng l­p ra mÙt trong nhïng ch°¡ng trình ch©n oán ph§n mÁm thành công nh¥t thung ling Silicon, sau khi ã vài l§n phá s£n khi §u t° vào các công ty m¡ng, tëng tâm sñ vÛi tôi bên cÑc cà phê ß Palo Aho: Quan niÇm ß ây là anh s½ trß nên khôn ngoan h¡n sau m×i l§n th¥t b¡i. ó là lý do t¡i sao n¿u ng°Ýi ta th¥t b¡i nhéng v«n cÑ g¯ng làm l¡i thì l§n sau hÍ th°Ýng kêu gÍi vÑn dÅ dàng h¡n. MÍi ng°Ýi nói: Anh ta phá s£n trong vå §u tiên à? Tôi cuÙc r±ng anh ta ã hÍc °ãc nhiÁu të ó, cho nên tôi s½ ti¿p tåc tài trã cho anh ta.

Þ Châu Âu, phá s£n có ngh)a là ô nhåc trÍn Ýi. Dù có làm b¥t cé viÇc gì miÅn sao ëng có tuyên bÑ phá s£n ß éc: b¡n, và con cháu b¡n s½ v)nh viÅn mang theo d¥u ¥n tÙi l×i Ñi vÛi cÙng Óng ng°Ýi éc. N¿u b¯t buÙc ph£i tuyên bÑ phá s£n, tÑt h¡n c£ là b¡n nên ra i (và s½ °ãc ng°Ýi ta dang tay chào ón ß Palo Alto).

VÁ v¥n Á này, nhà Ëa-ki¿n trúc s° s½ phác hÍa mÙt quÑc gia luôn sµn sàng ón nh­n ng°Ýi nh­p c°, khi¿n cho b¥t kó ai cing có thà c­p b¿n n¡i ây và t¥t c£ °ãc Ñi xí bình ³ng vÁ m·t hi¿n pháp, iÁu ó cho phép quÑc gia này không ngëng thu hút nhïng bÙ óc siêu viÇt nh¥t th¿ giÛi và t­p hãp hÍ l¡i làm viÇc trong nhïng công ty, bÇnh viÇn và tr°Ýng ¡i hÍc cça mình. G§n 1/3 sÑ khoa hÍc gia và kù s° ß thung ling Silicon hiÇn nay °ãc sinh ra ß ngoài n°Ûc Mù, nhïng ng°Ýi này ¿n l°ãt mình l¡i °a nhïng giá trË và s£n ph©m cça thung ling Silicon ra kh¯p th¿ giÛi. Theo Anna Lee Saxenian, mÙt chuyên gia v¥n Á ô thË cça tr°Ýng ¡i hÍc tÕng hãp California ß Berkeley, nghiên céu cça HÍc viÇn Chính sách công California ã chÉ ra r±ng nm 1996, 1786 công ty tin hÍc ß thung ling Silicon, vÛi tÕng doanh thu là 12,6 t÷ ô la và có 46000 lao Ùng biên ch¿, có các giám Ñc iÁu hành ng°Ýi nh­p c° gÑc Án hay Hoa. Donald Rice, cñu chç tËch t­p oàn Teledyne, thành l­p công ty công nghÇ sinh hÍc UroGenesys nm 1997 chuyên nghiên céu viÇc chïa trË tuy¿n tiÁn liÇt. Công ty này ·t trå sß ß Santa Monica, California. MÙt hôm, ông ta cho tôi bi¿t c¡ c¥u nhân sñ cça công ty: chúng tôi có 19 nhân viên. 2 nhà khoa hÍc và 1 nhà qu£n lý ng°Ýi ViÇt, 2 nhà khoa hÍc ng°Ýi Canada, 1 nhà khoa hÍc ng°Ýi éc, 1 nhà khoa hÍc ng°Ýi Pêru, 1 nhà khoa hÍc ng°Ýi Malaysia, 1 nhà khoa hÍc gÑc Hoa, 1 nhà khoa hÍc ng°Ýi Iran, 1 nhà khoa hÍc gÑc ¥n. SÑ còn l¡i là ng°Ýi Mù b£n Ëa. Tôi không bi¿t liÇu có quÑc gia nào trên th¿ giÛi có thà l­p nên mÙt Ùi ngi nh° th¿ hay không. Qu£ v­y. Trong sÑ các b¡n ß ây có ai ã tëng cÑ xin quÑc tËch Nh­t B£n ch°a? Hay Thåy S)? à làm mÙt ng°Ýi Nh­t b¡n ph£i sinh ra là mÙt ng°Ýi Nh­t. à làm mÙt ng°Ýi Thåy S) b¡n ph£i sinh ra là mÙt ng°Ýi Thåy S). à làm mÙt ng°Ýi Mù b¡n chÉ c§n muÑn làm mÙt ng°Ýi Mù. iÁu ó không có ngh)a là b¥t kó ai n¿u muÑn Áu có thà trß thành ng°Ýi Mù, nh°ng mÙt khi chuyÇn quÑc tËch chÉ là mÙt v¥n Á thu§n túy pháp lý thay vì s¯c tÙc, chçng tÙc hay dân tÙc, mÙt quÑc gia s½ thu hút tài nng mÛi dÅ dàng h¡n nhiÁu. Nh° mÙt ng°Ýi b¡n cça tôi ß thung ling Silicon th°Ýng hay nói: Tôi không sã Nh­t B£n hay b¥t kó quÑc gia Châu Á nào khác. Châu Á cça tôi sé ánh b¡i Châu Á cça hÍ.

Càng thu hút °ãc nhiÁu nhân tài thì b¡n càng chóng thành công. Nói vÁ n°Ûc Mù, tôi b£o: em hÍ tÛi ây, không chÉ nhïng doanh nhân nhiÁu tiÁn, có hÍc. Tôi không bao giÝ të chÑi b¥t kó mÙt thuyÁn nhân Haiti nào. B¥t kó ai có ç trí tuÇ và nng lñc làm mÙt cái bè të nhïng thùng các tông ñng sïa và chèo qua ¡i Tây D°¡ng tÛi bÝ biÃn n°Ûc Mù Áu °ãc hoan nghênh. Nh° T.J.Rodgers, tÕng giám Ñc iÁu hành công ty bán d«n Cypress, nh­n xét trong lúc ang phàn nàn vÁ h¡n ng¡ch thË thñc lao Ùng t¡m thÝi mà QuÑc hÙi phân bÑ cho các kù s° n°Ûc ngoài: trong k÷ nguyên tin hÍc, th¯ng hay thua khác nhau ß nng lñc trí tuÇ. Nh°ng các ông nghË không nh­n th¥y iÁu ó. Các vË muÑn tr£ l¡i trí théc cho n°Ûc ngoài và th¿ là chúng tôi ph£i c¡nh tranh vÛi hÍ ngay trên ¥t n°Ûc hÍ. Trong sÑ 10 phó chç tËch cça chúng tôi thì có 4 là ng°Ýi nh­p c°. Kho£ng 35% kù s° là ng°Ýi nh­p c°. Phó chç tËch phå trách nghiên céu -ng°Ýi ã thi¿t k¿ nhïng con chíp tiên ti¿n nh¥t- là ng°Ýi Cuba. B¡n muÑn công viÇc cça n°Ûc b¡n chÉ phå thuÙc vào nhïng kù s° mà n°Ûc b¡n t¡o nên, hay là b¡n muÑn có trong tay 10% tinh hoa cça giÛi kù s° trên th¿ giÛi? Hoa Kó là quÑc gia duy nh¥t hiÇn nay làm °ãc iÁu ó. Nh­t, éc, Thåy S) không có truyÁn thÑng nh­p c° thñc sñ, và ây là mÙt b¥t lãi khÕng lÓ cça hÍ.

Nhà Ëa lý- ki¿n trúc cça chúng ta hiÃn nhiên s½ v¡ch ra mÙt quÑc gia vÛi hÇ thÑng chính trË liên bang linh ho¡t và dân chç, vÛi quy¿t Ënh chính sách °ãc phân quyÁn ß méc cao Ù, khi¿n cho nhïng khu vñc và lãnh thÕ khác nhau có thà tñ iÁu chÉnh theo trào l°u th¿ giÛi mà không c§n ãi trung °¡ng b­t èn xanh. Trong thñc t¿, mÙt hÇ thÑng liên bang vÛi 50 bang luôn có Ùng c¡ à c¡nh tranh và có kinh nghiÇm trong viÇc tìm ki¿m gi£i pháp cho nhïng v¥n Á nan gi£i nh° giáo dåc, phúc lãi và y t¿- là mÙt tài s£n lÛn trong k÷ nguyên toàn c§u hóa, khi mà nhïng v¥n Á nh° v­y là r¥t phéc t¡p và b¡n khó có thà tìm ra gi£i pháp úng ¯n mà không ph£i tr£i qua vài ba l§n thí nghiÇm.

Nhà Ëa-ki¿n trúc cça chúng ta ch¯c ch¯n s½ v¡ch ra mÙt mô hình quÑc gia có thË tr°Ýng lao Ùng linh ho¡t nh¥t th¿ giÛi n¡i mà công nhân dÅ dàng di chuyÃn tñ do të vùng kinh t¿ này sang vùng kinh t¿ khác, và ng°Ýi chç có thà dÅ dàng thuê và sa th£i công nhân. Càng dÅ uÕi viÇc thã thì chç càng có nhiÁu Ùng c¡ à thuê hÍ. So sánh hàng triÇu ng°Ýi m¥t viÇc và hàng triÇu ng°Ýi tìm °ãc viÇc làm mÛi nhïng nm 1990 ß Mù vÛi tÑc Ù thay th¿ công nhân g§n nh° b±ng 0 ß Tây Âu. Þ Mù, hôm tr°Ûc b¡n m¥t viÇc ß Maine, n¿u b¡n muÑn, hôm sau b¡n s½ nh­n viÇc mÛi ß San Diego. Hôm tr°Ûc b¡n m¥t viÇc ß Tokyo thì tôi khuyên b¡n hôm sau ëng m¥t công tìm viÇc làm ß Seoul làm gì. Hôm tr°Ûc b¡n m¥t viÇc ß Munich, và cho dù vÛi mÙt thË tr°Ýng chung và mÙt Óng tiÁn chung, không dÅ gì b¡n có ngay viÇc làm ß Milan vào hôm sau.

Nhà Ëa-ki¿n trúc cça chúng ta s½ v¡ch ra mÙt ¥t n°Ûc ch¥p nh­n sñ l­p dË, mÙt anh chàng tóc uôi ngña hay mÙt cô nàng eo vòng trên mii r¥t có thà là mÙt thiên tài toán hÍc hay mÙt th§n Óng vi tính. Mù là n¡i mà khi mÙt ng°Ýi éng d­y và nói: iÁu ó là không thà , mÙt ng°Ýi khác s½ b°Ûc ra cía và tuyên bÑ: Chúng tôi ã làm °ãc iÁu ó. Avram Miller, Phó chç tËch hãng Intel nói: Ng°Ýi Nh­t không hiÃu °ãc iÁu này, vì hÍ t­p trung vào sñ thu§n nh¥t. Khi s£n xu¥t hàng t÷ cái gì ó r­p khuôn, hÍ là nhïng chuyên gia sÑ mÙt, và chúng ta l§m t°ßng r±ng ¥y là thiên tài. Nh°ng ngày nay th¿ giÛi không còn c§n nhïng thé giÑng hÇt nhau, và trong mÙt th¿ giÛi mà ng°Ýi ta c§n nhïng thé khác biÇt công nghÇ s½ áp éng nhu c§u và òi hÏi cça tëng cá nhân mÙt cách hoàn h£o- thì Mù có lãi th¿ thñc sñ.

VË Ëa lý ki¿n trúc s° nói trên s½ v¡ch ra mÙt ¥t n°Ûc n¡i khu vñc doanh nghiÇp, khác vÛi châu Âu và Nh­t B£n, h§u h¿t ã tr£i qua viÇc tinh gi£n, t° nhân hóa, hòa m¡ng Internet, bung ra tñ do, tái c¡ c¥u, hãp lý hóa, tái tÕ chéc& ngay të giïa nhïng nm 90 nh±m hoàn toàn thích nghi vÛi, và triÇt à khai thác, sñ dân chç hóa vÁ tài chính, công nghÇ, thông tin, và kh¯c phåc sñ l¡c h­u vÁ công nghÇ thông tin do ·t trong môi tr°Ýng ít c¡nh tranh. Nh° ã tëng chi¿n th¯ng trong cuÙc ua vào vi trå tr°Ûc kia, n°Ûc Mù ngày nay ang chi¿n th¯ng trong cuÙc ua vào không gian m¡ng. Các công ty Mù chi tiêu cho công nghÇ thông tin trên §u ng°Ýi lÛn h¡n b¥t cé quÑc gia nào trên th¿ giÛi.

Ông ta s½ v¡ch ra mÙt ¥t n°Ûc có nÁn vn hóa kinh doanh n sâu vào trong máu và mÙt hÇ thÑng thu¿ cho phép nhïng nhà §u t° hay nhà phát minh thành ¡t giï l¡i trong tay ph§n lÛn lãi nhu­n, do v­y làm giàu luôn là Ùng lñc lÛn. Þ ¥t n°Ûc lý t°ßng cça chúng ta, Horatio Alger không ph£i là mÙt nhân v­t th§n tho¡i mà ôi khi chính là ng°Ýi hàng xóm cça b¡n, tình cÝ °ãc thuê vào làm kù s° cho Intel hay AOL khi nó mÛi i vào ho¡t Ùng và °ãc h°ßng ph§n chia b±ng cÕ phi¿u có tÕng trË giá 10 triÇu ô la vào thÝi iÃm hiÇn nay.

Ông ta s½ v¡ch ra mÙt ¥t n°Ûc v«n còn có nhïng thË tr¥n nhÏ, kho£ng không gian rÙng lÛn, h¥p d«n vÁ m·t môi tr°Ýng, và do ó h¥p d«n các nhân tài. Bßi vì ngày nay, nhÝ có Internet, máy fax, và chuyÃn phát nhanh, các kù thu­t viên công nghÇ cao có thà trÑn khÏi ô thành Ón ào và thñc sñ sÑng ß b¥t cé âu hÍ muÑn. Do v­y viÇc có nhïng thung ling xanh m°Ût g§n biÃn hay bên núi thñc sñ là mÙt tài s£n. ó là lý do t¡i sao các bang Idaho, Washington, Oregon, Minesota và B¯c Carolina Áu có ngành công nghÇ cao phát triÃn nhanh chóng.

Ông ta s½ v¡ch ra mÙt ¥t n°Ûc ánh giá cao giá trË cça tñ do thông tin, n¡i sµn sàng cho phép cça nhïng k» làm phim con heo b©n thÉu nh¥t cing nh° nhïng tên phân biÇt chçng tÙc cñc oan nh¥t làm b¥t cé gì hÍ muÑn. ó là mÙt lãi th¿. Bßi l½ trong mÙt th¿ giÛi mà thông tin, tri théc, hàng hóa và dËch vå °ãc truyÁn i vÛi tÑc Ù chóng m·t trên m¡ng, nhïng quÑc gia ch¥p nh­n sñ công khai, th­m chí vÛi c£ nhïng t¡p âm ôi khi l«n vào, nhïng quÑc gia ch¥p nh­n c¡nh tranh dña trên kh£ nng sáng t¡o thay vì ©n n¥p ±ng sau béc t°Ýng b£o vÇ, s½ có lãi th¿ thñc sñ. N°Ûc Mù, vÛi Lu­t tñ do thông tin, hi¿m khi cho phép chính phç giï bi m­t °ãc lâu, ã nuôi d°áng nÁn vn hóa cça sñ công khai të nÁn móng.

Và, quan trÍng nh¥t, nhà Ëa-ki¿n trúc s° cça chúng ta s½ v¡ch ra mÙt quÑc gia n¡i các công ty a quÑc gia cing nh° nhïng doanh nhân bé nhÏ ang không ngëng m¡ °Ûc lÛn và suy ngh) h°Ûng vÁ toàn c§u, và thñc sñ v°ãt trÙi trong nhïng ngành c§n nhiÁu tri théc, ho¡t Ùng trên m¡ng, nhanh chóng và gÍn nh¹. N°Ûc Mù hiÇn nay v°ãt trÙi trong thi¿t k¿ ph§n mÁm, máy tính, thi¿t k¿ m¡ng, marketing m¡ng, ngân hàng th°¡ng m¡i, th° iÇn tí, b£o hiÃm, ch¥t d«n xu¥t, công nghÇ bi¿n Õi gen, trí tuÇ nhân t¡o, ngân hàng §u t°, dËch vå y t¿ công nghÇ cao, ào t¡o sau ¡i hÍc, chuyÃn phát nhanh, t° v¥n, théc n nhanh, qu£ng cáo, công nghÇ sinh hÍc, truyÁn thông ¡i chúng, gi£i trí, khách s¡n, qu£n lý ch¥t th£i, dËch vå tài chính, môi tr°Ýng, và viÅn thông. ây là th¿ giÛi h­u công nghiÇp, và n°Ûc Mù ngày nay v°ãt trÙi trong t¥t c£ các ngành h­u công nghiÇp.

Trong mÙt th¿ giÛi ng°Ýi chi¿n th¯ng luôn °ãc c£ , n°Ûc Mù, ít nh¥t cho tÛi hiÇn giÝ, có mÙt hÇ thÑng cho phép ng°Ýi th¯ng cuÙc n trÍn. iÁu này ã °a n°Ûc Mù trß thành siêu c°Ýng duy nh¥t. N°Ûc Mù v°ãt trÙi vÁ nhïng nguÓn lñc truyÁn thÑng. Mù có mÙt Ùi quân th°Ýng trñc lÛn, °ãc trang bË tàu sân bay, máy bay tiêm kích tÑi tân, máy bay chuyÃn quân, và vi khí h¡t nhân nhiÁu h¡n bao giÝ h¿t, cho nên Mù có thà biÃu d°¡ng séc m¡nh lÛn h¡n và tinh nhuÇ h¡nb¥t cé quÑc gia nào trên th¿ giÛi. Thñc t¿ Mù có c£ máy bay ném bom tàng hình t§m xa B2 và chi¿n ¥u c¡ tàng hình t§m g§n F22 ang °ãc triÃn khai, iÁu ó có ngh)a là Không lñc Hoa Kó có thà xâm nh­p hÇ thÑng phòng không cça b¥t cé quÑc gia nào mà không bË phát hiÇn. M·t khác, nh° ã trình bày bên trên, n°Ûc Mù v°ãt trÙi trong t¥t c£ nhïng th°Ûc o séc m¡nh mÛi trong k÷ nguyên toàn c§u hóa.

Nh°ng hãy nhÛ r±ng chÉ 1 th­p k÷ tr°Ûc ây Châu Á và Châu Âu d°Ýng nh° ang thÑng trË, và chç ngh)a bi quan cho r±ng n°Ûc Mù ang trên à xuÑng dÑc. GiÝ ây, nh° John Neuffer, nhà phân tích ng°Ýi Mù cça HÍc viÇn Nghiên céu Hàng h£i Mitsui ß Tokyo, phát biÃu trong ThÝi báo NewYork, mÍi thé Ùt ngÙt xoay chiÁu: Ng°Ýi Nh­t không th¥y có ánh sáng cuÑi °Ýng h§m, và ng°Ýi Mù không th¥y vách á n¡i hÍ có thà ngã.

Nh° v­y không có ngh)a là không có vách á nào c£. Có ché. Cho dù n°Ûc Mù ang n¯m trong tay nhïng lãi th¿ so sánh có hÇ thÑng trong thÝi iÃm hiÇn t¡i cça lËch sí, nó v«n ph£i b¯t §u c¡nh tranh të nhïng cái c¡ b£n. N°Ûc Mù ph£i £m b£o r±ng nng su¥t -kh£ nng s£n xu¥t hàng hóa và dËch vå vÛi chi phí ngày càng h¡, khi¿n cho l°¡ng có thà tng mà không kèm l¡m phát- ngày càng °ãc c£i thiÇn. HiÇn t¡i, trong k÷ nguyên toàn c§u hóa, tài kho£n nã cça Nh­t B£n có v» lÛn h¡n tài kho£n có, nh°ng trong nhiÁu ngành công nghiÇp quan trÍng, Nh­t B£n v«n là mÙt nhà s£n xu¥t vô cùng hiÇu qu£, vÛi t÷ lÇ ti¿t kiÇm cao luôn hïu ích và mÙt lñc l°ãng lao Ùng c§n cù. Nh­t v«n là §u tàu phát minh trong các l)nh vñc nh° kù thu­t cao, qu£n lý hàng tÓn kho, và iÇn tí. Có r¥t nhiÁu doanh nhân giÏi ng°Ýi Nh­t bË hÇ thÑng cça chính hÍ ngn trß. Do v­y sñ tåt dÑc kinh t¿ v) mô cça Nh­t nhïng nm 90 không ph£i là mÙt sñ Õ vá hoàn toàn, ¡n gi£n là hÍ c§n iÁu chÉnh l¡i. Chëng nào mà ng°Ýi Nh­t và Tây Âu còn bám l§y hÇ thÑng phúc lãi khô céng °ãc Nhà n°Ûc b£o hÙ cça mình, khi¿n cho chç ngh)a t° b£n trß nên ít tiêu cñc Óng thÝi ít sáng t¡o và ít phong phú, hÍ s½ không thà là mÑi thách théc Ñi vÛi n°Ûc Mù. Nh°ng Mù càng ti¿n sâu vào k÷ nguyên toàn c§u hóa, thì tôi càng hy vÍng các n°Ûc kia s½ theo g°¡ng và hÍc t­p Mù. Sñ iÁu chÉnh không thà tránh khÏi này s½ r¥t au Ûn, nh°ng là iÁu c§n thi¿t à duy trì méc sÑng nh° hiÇn t¡i.

Không ph£i nhïng quÑc gia ó không t¡o nên t° t°ßng kinh doanh nào phù hãp vÛi thÝi ¡i mÛi. Nhïng bÙ óc Pháp ho¡t Ùng y nh° bÙ óc Mù v­y. Câu hÏi duy nh¥t là, hoàn c£nh xã hÙi và kinh t¿ nào có thà nuôi d°áng và phát huy nhïng bÙ óc ó. Nguyên nhân r¥t nhiÁu kù s° ph§n mÁm giÏi nh¥t n°Ûc Pháp Õ xô vÁ thung ling Silicon ¡n gi£n là do hÍ c£m th¥y không thà phát huy h¿t tài nng trong hÇ thÑng cça Pháp. Ngày 21/3/1998, tÝ B°u iÇn Washington ng bài të Paris vÁ sñ ch£y máu ch¥t xám të Pháp tÛi thung ling Silicon do sñ linh ho¡t cça hÇ thÑng Mù: Reza Malekzadeh, mÙt cí nhân 24 tuÕi tÑt nghiÇp t¡i mÙt trong nhïng tr°Ýng ¡i hÍc kinh doanh danh giá nh¥t n°Ûc Pháp, chuyÃn ¿n sÑng ß Mù, trong 3 nm Õi viÇc làm 3 l§n, trß thành giám Ñc chi nhánh n°Ûc Mù cça t­p oàn công ty m¡ng Softway International, Inc. ß San Francisco. Nhïng gì làm ß ây, tôi không thà thñc hiÇn t¡i Pháp , anh nói. ß Pháp, c£ khi anh ã ngoài 50, hÍ nói vÁ anh nh° thà vÁ mÙt s£n ph©m cça cái tr°Ýng ã ào t¡o ra anh. ß ây ng°Ýi ta chÉ quan tâm ¿n viÇc anh làm °ãc gì, ché không ph£i anh bao nhiêu tuÕi hay 15 nm tr°Ûc anh hÍc ß âu. Anh là mÙt trong sÑ 40000 công dân Pháp sÑng ß B¯c California. N¿u tình hình ß Pháp thay Õi, ch¯c ch¯n r¥t nhiÁu ng°Ýi s½ quay vÁ cing nh° sÑ ng°Ýi Õ xô ¿n thung ling Silicon s½ ít h¡n.

N°Ûc Mù c§n t­n dång thÝi kh¯c này, khi nó có nhiÁu tài kho£n có h¡n, à Ñi phó vÛi nhïng tài kho£n nã v«n còn hiÇn hïu: tÙi ác ß các thành phÑ lÛn, không có sñ kiÃm soát súng, kho£ng cách giàu nghèo ngày càng tng, các tr°Ýng công l­p thi¿u tiÁn tài trã, mÙt nÁn vn hóa thích kiÇn tång làm suy y¿u b¥t cé ai të các doanh nhân nhÏ cho ¿n nhïng t­p oàn lÛn, hÇ thÑng an sinh xã hÙi qu·t qu¹o, nÁn vn hóa th» tín dång kích thích ng°Ýi ta mua s¯m quá méc c§n thi¿t và dñng lên mÙt qu£ núi nã tiêu dùng mà trong thÝi kó suy thoái có thà e dÍa toàn bÙ c¡ c¥u tài chính, và hÇ thÑng chính trË ngày càng Ói b¡i và thÑi nát do lu­t tài trã tranh cí không nghiêm. T­p trung vào nhïng v¥n Á này cing s½ có ích trong k÷ nguyên toàn c§u hóa.

Dù sao tôi v«n hy vÍng r±ng n°Ûc Mù s½ sí dång tài kho£n có cça mình mÙt cách thông minh, và tôi không cho r±ng tôi ¡n Ùc trong sñ phÓn thËnh hãp lý này. Nh°ng n¿u chúng ta trß nên tñ mãn, suy thoái s½ theo sau tng tr°ßng ch¯c ch¯n nh° hoàng hôn theo sau bình minh v­y. ó là lý do t¡i sao tôi luôn chú ý ¿n câu nói cça Thé tr°ßng bÙ Tài chính Larry Summers, vÁ n°Ûc Mù nhïng nm 90: Thé duy nh¥t áng sã Ñi vÛi chúng ta là viÇc chúng ta không bi¿t sã.

Cách m¡ng là n°Ûc Mù

Không sÛm thì muÙn McDonald cing là chç Á trong mÍi câu chuyÇn:

Tôi tin vào hÍc thuy¿t 5 tr¡m xng cça th¿ giÛi.

úng v­y: Tôi tin r±ng b¡n có thà gi£m sÑ l°ãng các nÁn kinh t¿ th¿ giÛi cça ngày nay xuÑng 5 tr¡m xng c¡ b£n. Tr°Ûc tiên ó là tr¡m xng Nh­t B£n. MÙt gallon xng hiÇn nay có giá 5 USD. BÑn ng°Ýi àn ông m·c Óng phåc và eo gng tay tr¯ng, vÛi các hãp Óng lao Ùng suÑt Ýi, phåc vå b¡n. Nhïng ng°Ýi này b¡m xng cho b¡n. HÍ thay d§u cho b¡n. HÍ lau cía sÕ và v«y tay chào b¡n b±ng mÙt nå c°Ýi thân thiÇn khi b¡n lái xe i. Thé 2 ó là tr¡m xng Mù. Giá xng chÉ có 1 USD/gallon, tuy nhiên b¡n ph£i tñ b¡m l¥y xng cho mình. B¡n ph£i lau cía sÕ, ph£i tñ thay lÑp. Và khi b¡n lái xe quanh ó, s½ có 4 ng°Ýi vô gia c° tìm cách l¥y c¯p nhïng n¯p tròn ­y tråc bánh xe cça b¡n. Tr¡m thé 3 ó là tr¡m xng Tây Âu. Giá xng t¡i khu vñc này cing là 5 USD/gallon. ChÉ có mÙt ng°Ýi ang làm nhiÇm vå. Anh ta miÅn c°áng b¡m xng và thay d§u cho b¡n mà không nß l¥y mÙt nå c°Ýi, nh¯c b¡n th¥y r±ng hãp Óng lao Ùng cça anh ta chÉ buÙc anh ta ph£i b¡m xng và thay d§u. Anh ta không ph£i lau cía sÕ. M×i tu§n, anh ta chÉ làm viÇc 32 ti¿ng, m×i ngày 90 phút nghÉ n tr°a, vào lúc tr¡m xng óng cía. Ngoài ra, vào mùa hè, anh ta cing có mÙt kó nghÉ kéo dài 6 tu§n t¡i miÁn Nam n°Ûc Pháp. Trên °Ýng phÑ, 2 ng°Ýi anh trai và mÙt ông bác cça anh ta - nhïng ng°Ýi ã nghÉ làm trong 10 nm do sÑ tiÁn b£o hiÃm trã c¥p th¥t nghiÇp hÍ nh­n °ãc còn cao h¡n so vÛi tiÁn l°¡ng cça công viÇc cuÑi cùng hÍ làm, ang ch¡i trò bóng g× trên th£m cÏ. Tr¡m thé 4 là tr¡m xng cça các n°Ûc ang phát triÃn. M°Ýi lm ng°Ýi làm viÇc ß ó và hÍ Áu là anh em vÛi nhau. Khi b¡n lái xe ¿n n¡i, không có ai chú ý tÛi b¡n bßi hÍ ang b­n tán g«u vÛi nhau. Giá xng chÉ có 35 Uscent/gallon do °ãc chính phç trã giá, song trên thñc t¿ chÉ có 1 trong 6 tr¡m bán xng thñc sñ ho¡t Ùng. Nhïng tr¡m khác bË hÏng hóc và ang chÝ ãi phå tùng thay th¿ të châu Âu. Tr¡m xng này còn tÓi tÇ h¡n bßi ông chç cça nó ang sÑng t¡i Zurich và °ãc h°ßng toàn bÙ lãi nhu­n të bên ngoài ¥t n°Ûc ó. Ông ta không bi¿t r±ng mÙt nía nhân viên cça mình ang ngç trong khu sía chïa vào buÕi êm và sí dång thi¿t bË ría xe à t¯m. H§u h¿t khách hàng t¡i tr¡m xng cça các n°Ûc ang phát triÃn Áu i lo¡i xe Mercedes Ýi mÛi nh¥t ho·c xe ga (scut¡). Tr¡m xng cça các n°Ûc ang phát triÃn luôn luôn ông úc, m·c dù có r¥t nhiÁu ng°Ýi dëng l¡i ó sí dång b¡m không khí à b¡m lÑp xe ¡p cça mình. Tr¡m cuÑi cùng là tr¡m b¡m cça các n°Ûc cÙng s£n. Þ ây, giá xng chÉ có 50 Uscent/gallon, song không có xng à bán do 4 gã nhân viên làm viÇc ß ó ã bán t¥t c£ ra chã en vÛi giá 5 USD/gallon. ChÉ có 1 trong sÑ 4 gã này °ãc thuê làm viÇc t¡i tr¡m xng thñc sñ có m·t ß ó. Ba gã kia ang làm nhïng viÇc khác trong mÙt nÁn kinh t¿ ng§m và m×i tu§n chÉ trß l¡i mÙt l§n à nh­n l°¡ng.

Theo ngh)a rÙng nh¥t, nhïng iÁu ang x£y ra trên th¿ giÛi ngày nay là, thông qua quá trình toàn c§u hoá, mÍi ng°Ýi ang buÙc ph£i h°Ûng tÛi tr¡m xng cça Mù. N¿u b¡n không ph£i ng°Ýi Mù và không bi¿t cách b¡m xng cho chính mình, thì tôi khuyên b¡n nên hÍc cách làm viÇc ó. VÛi sñ k¿t thúc cça chi¿n tranh l¡nh, toàn c§u hoá ang bi¿n chç ngh)a t° b£n theo kiÃu Aglo-American và chi¿c áo khoác vàng trß nên phÕ bi¿n trên toàn th¿ giÛi. Toàn c§u hoá cing làm cho c£ th¿ giÛi bi¿t tÛi nhïng cái tÑt ¹p nh¥t và tÓi tÇ nh¥t cça Mù. Nó cing làm cho cho cách m¡ng Mù và lý thuy¿t tr¡m xng cça Mù °ãc áp dång cho c£ th¿ giÛi.

Tuy nhiên, không ph£i t¥t c£ mÍi ng°Ýi Áu thích tr¡m xng Mù và cái mà tr¡m xng này çng hÙ. G¯n vÛi các tr¡m xng cça Nh­t B£n, Tây Âu và các n°Ûc cÙng s£n là các hãp Óng xã hÙi hoàn toàn khác xa so vÛi tr¡m xng Mù và c£ nhïng thái Ù khác xa nhau vÁ cách théc các thË tr°Ýng s½ ho¡t Ùng và °ãc kiÃm soát ra sao. Ng°Ýi châu Âu và Nh­t B£n tin vào nng lñc thñc hiÇn cça nhà n°Ûc Ñi vÛi con ng°Ýi và các thË tr°Ýng, trong khi ó ng°Ýi Mù l¡i có xu h°Ûng tin t°ßng nhiÁu h¡n viÇc trao quyÁn cho ng°Ýi dân và à thË tr°Ýng phát triÃn tñ do nh±m phân lo¡i ng°Ýi th¯ng, k» thua. Do Nh­t B£n, Tây Âu và các n°Ûc cÙng s£n không tho£i mái vÛi các thË tr°Ýng mß hoàn toàn cing nh° nhïng lãi ích và trëng ph¡t b¥t công mà chúng t¡o ra, nên các tr¡m xng cça hÍ °ãc thi¿t k¿ à h¡n ch¿ nhïng b¥t bình ³ng này và bình ³ng hoá các lãi ích. Các tr¡m xng cing chú ý nhiÁu h¡n tÛi truyÁn thÑng phân biÇt và nhïng °u tiên giá trË cça cÙng Óng mình. Ng°Ýi Tây Âu thñc hiÇn viÇc này b±ng cách thuê ít nhân viên h¡n, song l¡i tr£ l°¡ng cao h¡n và thu thu¿ cao h¡n à h× trã cho nhïng ng°Ýi th¥t nghiÇp và cam k¿t tài trã mÙt kho£n tiÁn phúc lãi xã hÙi r¥t hào phóng. Trong khi ó, ng°Ýi Nh­t B£n tr£ l°¡ng cho nhân viên ít h¡n ôi chút nh°ng £m b£o cho hÍ mÙt nghÁ nghiÇp lâu dài, và sau ó em l¡i nhïng công viÇc và lãi ích suÑt Ýi b±ng cách h¡n ch¿ các Ñi thç n°Ûc ngoài tham gia vào thË tr°Ýng Nh­t. Ng°ãc l¡i, tr¡m xng Mù là n¡i ho¡t Ùng hiÇu qu£ h¡n nhiÁu: khách hàng là th°ãng ¿, tr¡m xng không có chéc nng xã hÙi, và måc ích duy nh¥t cça nó là cung c¥p mÙt l°ãng xng lÛn nh¥t có thà vÛi mÙt méc giá r» nh¥t. N¿u viÇc này có thà thñc hiÇn °ãc không c§n mÙt nhân viên nào, thì ó là iÁu tÑt h¡n c£. MÙt thË tr°Ýng lao Ùng linh ho¡t s½ tìm cho hÍ công viÇc ß n¡i khác. B¡n cho r±ng, iÁu ó là quá kh¯c nghiÇt úng không? Cing có thÃ. Tuy nhiên, dù muÑn hay không, thì ây v«n là mÙt mô hình mà t¥t c£ các n°Ûc khác trên th¿ giÛi ang h°Ûng tÛi.

N°Ûc Mù nÕi ti¿ng vÁ iÁu này bßi vì trong nhiÁu cách, toàn c§u hoá là chúng ta. Chúng ta không ph£i là con hÕ. Toàn c§u hoá là con hÕ. Tuy nhiên chúng ta là nhïng ng°Ýi thông thái nh¥t c°ái lên l°ng hÕ và chính chúng ta hiÇn giÝ ang b£o nhïng ng°Ýi khác ti¿p tåc c°ái hay tåt khÏi l°ng hÕ. Nguyên nhân giúp chúng ta có thà r¥t thành th¡o khi c°ái lên con hÕ này là vì chúng ta ã nuôi nó të khi còn nhÏ. Ba v¥n Á dân chç hoá ph§n lÛn ã °ãc nuôi d°áng t¡i Mù. Chi¿c áo khoác vàng h§u h¿t °ãc t¡o ra t¡i Mù. Qu§n thà iÇn tí n±m d°Ûi quyÁn lãnh ¡o cça nhïng ng°Ýi §u c¡ giá lên trên thË tr°Ýng chéng khoán phÑ Wall, và con ng°Ýi có quyÁn lñc nh¥t th¿ giÛi ang gây áp lñc òi các n°Ûc khác mß rÙng thË tr°Ýng cho th°¡ng m¡i và §u t° tñ do v«n là chú Sam. Béc qu£ng cáo tuyÃn dång cça chúng tôi có dòng chï: Chú Sam muÑn có b¡n (cho Qu§n thà iÇn tí).

Trên h¿t, toàn c§u hoá có mÙt g°¡ng m·t n°Ûc Mù khác biÇt. Nó có hình dáng cái tai cça chuÙt Mickey, nó n Big Maes, uÑng Coca Cola ho·c Pepsi và làm công viÇc l­p trình b±ng chi¿c máy tính xách tay cça hãng IBM ho·c Apple, sí dång hÇ iÁu hành Windows 98 vÛi bÙ xí lý Intel Pentium II và liên k¿t m¡ng të Cisco Systems. Do ó, m·c dù h§u h¿t ng°Ýi Mù có thà hiÃu °ãc sñ khác biÇt giïa cái gÍi là toàn c§u hoá và cái gÍi là Mù hoá, song v¥n Á này không dÅ dàng Ñi vÛi nhiÁu ng°Ýi khác trên th¿ giÛi. Þ ph§n lÛn các n°Ûc, mÍi ng°Ýi không thà phân biÇt giïa quyÁn lñc Mù, xu¥t kh©u cça Mù, cuÙc t¥n công vn hóa cça Mù, xu¥t kh©u vn hoá Mù và toàn c§u có mùi vani rõ rÇt. T¥t c£ nhïng thé ó Áu °ãc gói gÍn làm mÙt.

Martin Indyk - cñu ¡i sé cça Mù t¡i Israel ã kà cho tôi mÙt câu chuyÇn mô t£ quan iÃm này r¥t rõ ràng. VÛi t° cách là ¡i sé, ông °ãc yêu c§u mß mÙt cía hàng McDonald §u tiên t¡i Jerusalem. Tôi hÏi ông vÁ iÁu mà ông ã nói nhân dËp khai tr°¡ng cía hàng McDonald t¡i thành phÑ linh thiêng này, và ông tr£ lÝi Théc n nhanh cho mÙt n°Ûc tiên ti¿n . Tuy nhiên, ph§n thú vË nh¥t mà ông kà vÛi tôi sau ó, là McDonald ã t·ng cho ông mÙt cái mi bóng chày ç màu s¯c vÛi lôgô cça McDonald trên ó à Ùi vào khi ông °ãc mÝi tÛi dñ buÕi lÅ lÛn §u tiên Big Mac t¡i nhà hàng McDonald §u tiên cça thành phÑ Jerusalem - buÕi lÅ này °ãc truyÁn hình Isarel phát sóng trong ch°¡ng trình tin téc buÕi tÑi. Nhà hàng ch­t ních nhïng thanh niên tr» Israel hào héng tham gia à k÷ niÇm sñ kiÇn lËch sí này. Trong khi ngài ¡i sé Indyk ang chu©n bË n chi¿c bánh Big Mac chính théc §u tiên cça Jerusalem, thì mÙt thi¿u niên Israel r½ ám ông và b°Ûc tÛi ch× ông. Anh ta ang Ùi chi¿c mi McDonald cça chính mình và °a nó cho ngài ¡i sé Indyk mÙt chi¿c bút và hÏi Ông có ph£i là ngài ¡i sé không? Tôi có thà xin chï ký cça ông °ãc không?

V» ng°ãng ngùng, ngài ¡i sé Indyk tr£ lÝi Ch¯c ch¯n rÓi, tr°Ûc ây tôi ch°a bao giÝ °ãc yêu c§u xin chï ký c£ .

Khi ông ¡i sé c§m chi¿c mi và chu©n bË ký tên lên tÝ gi¥y, thì anh ta nói vÛi ông Ôi chao, giÑng nh° viÇc ngài ¡i sé të McDonald i kh¯p th¿ giÛi mß nhà hàng McDonald ß mÍi n¡i?

ôi chút ng¡c nhiên, ngài ¡i sé Indyk nhìn vào chàng thi¿u niên Israel và nói Không, không. Tôi là ¡i sé cça Mù, không ph£i là ¡i sé cça McDonald .

Chàng thi¿u niên Israel nhìn mÍi thé buÓn bã. Ngài ¡i sé mô t£ iÁu x£y ra ti¿p theo". Tôi nói vÛi anh ta. iÁu này chéng tÏ cháu không thích chï ký cça ta úng không? Và c­u thi¿u niên tr£ lÝi Không, cháu không thích chï ký cça ông và sau ó l¥y l¡i chi¿c mi và i khÏi ó .

Không có gì ng¡c nhiên vÁ mÑi quan hÇ yêu ghét ã tëng tÓn t¡i lâu nay giïa Mù vÛi ph§n còn l¡i cça th¿ giÛi và ang ngày càng rõ nét h¡n trong nhïng thÝi gian này. Ñi vÛi mÙt sÑ ng°Ýi, Mù hoá toàn c§u hoá còn h¡n c£ mÙt cái gÍi là mÙt con °Ýng nhÏ §y cám d×, h¥p d«n, quyÁn lñc và khó tin Ñi vÛi méc sÑng ngày càng cao. Trong khi ó, Ñi vÛi nhiÁu ng°Ýi khác, Mù hoá toàn c§u hoá có thà làm n£y sinh mÙt ý t°ßng sâu sa vÁ lòng Ñ kõ và iÁu oán gi­n Ñi vÛi n°Ûc Mù - Ñ kõ vì Mù d°Ýng nh° ngày càng giÏi trong viÇc c°ái lên l°ng hÕ, và oán gi­n vì Mù hoá toàn c§u hoá giÑng nh° thà Mù ang thúc các n°Ûc khác tng tÑc, nâng cao kh£ nng liên k¿t m¡ng, c¯t gi£m chi tiêu, thñc hiÇn tiêu chu©n hoá và °a nÁn vn hoá Mù vào mÙt Th¿ GiÛi Nhanh. M·c dù tôi ch¯c ch¯n là v«n có nhiÁu ng°Ýi yêu n°Ûc Mù h¡n là ng°Ýi ghét n°Ûc Mù, nh°ng ch°¡ng này l¡i nói vÁ nhïng ng°Ýi ghét n°Ûc Mù. Ch°¡ng này Á c­p ¿n ph£n éng dï dÙi khác Ñi vÛi toàn c§u hoá - mÙt sñ oán gi­n ngày càng tng Ñi vÛi n°Ûc Mù n£y sinh khi chúng ta b°Ûc vào hÇ thÑng toàn c§u hoá mà hiÇn nay ang chËu quá nhiÁu £nh h°ßng cça hình t°ãng, thË tr°Ýng và séc m¡nh Mù

Nhà sí hÍc Ronald Steel ã tëng chÉ ra: Liên bang Xô Vi¿t ch°a bao giÝ, mà chính n°Ûc Mù mÛi là n¡i có séc m¡nh cách m¡ng thñc sñ. Chúng ta tin t°ßng r±ng, các thà ch¿ cça chúng ta ph£i h¡n ch¿ t¥t c£ thà ch¿ khác Ñi vÛi Ñng tro tàn lËch sí. Chúng tôi d«n §u mÙt hÇ thÑng kinh t¿ ã chôn vùi mÙt cách có hiÇu qu£ mÍi mô hình s£n xu¥t và phân phÑi khác, à l¡i nhiÁu cça c£i và ôi lúc là Ñng tro tàn vào lúc b¯t §u. Thông iÇp vn hoá chúng tôi °a ra thông qua Hollywood và McDonald vÛi c£ th¿ giÛi là à thu hút và cing là à hu÷ ho¡i các xã hÙi khác. Không giÑng nh° các ¿ quÑc xâm l°ãc truyÁn thÑng h¡n, chúng tôi không muÑn ¡n thu§n chinh phåc các n°Ûc khác: Chúng tôi luôn mong muÑn hÍ s½ giÑng chúng tôi. Và t¥t nhiên vì ý chí cça chính hÍ. Chúng tôi là nhïng nhà truyÁn ¡o nghiêm kh¯c nh¥t th¿ giÛi. Th¿ giÛi ph£i dân chç. Ph£i là chç ngh)a t° b£n. Nó ph£i °ãc g¯n ch·t vÛi nhïng thông iÇp có tính ch¥t l­t Õ cça hÇ thÑng m¡ng th¿ giÛi. Rõ ràng là nhiÁu ng°Ýi ang c£m th¥y bË e do¡ bßi nhïng hình £nh mà chúng tôi ¡i diÇn .

Béc chân dung tñ ho¡ n°Ûc Mù cÕ iÃn là kiÃu ki¿n trúc Gothic Mù cça Grant Wood , mÙt c·p vã chÓng già nghiêm nghË, vÛi mÙt cây xÉa trong tay, mÍi biÃu hiÇn °ãc kiÃm soát, éng l¡nh lùng nhìn ra ngôi nhà thô s¡. Tuy nhiên, Ñi vÛi ph§n còn l¡i cça th¿ giÛi, ki¿n trúc Gothic Mù thñc sñ giÑng nh° 2 kù s° ph§n mÁm Mù Ù tuÕi chÉ ngoài 20- nhïng ng°Ýi b°Ûc vào n°Ûc b¡n vÛi bÙ tóc dài, eo dãy h¡t và i xng an vÛi nhïng chi¿c nh«n trên mii và thuÑc s¡n trên ngón chân. HÍ á vào cánh cía tr°Ûc, £o lÙn mÍi thé trong nhà, dán bng dính Big Mac vào mÓm b¡n, l¥p §y vào §u con cái b¡n nhïng ý t°ßng mà b¡n ch°a bao giÝ có ho·c không thà hiÃu, ném mÙt chi¿c hÙp cáp vào chi¿c tivi cça b¡n, khoá kênh MTV, ng¯t °Ýng k¿t nÑi Internet vào máy tính cça b¡n và nói vÛi b¡n T£i xuÑng hay là ch¿t .

ó là chúng tôi. Chúng tôi, nhïng ng°Ýi Mù là nhïng ng°Ýi Á x°Ûng cça th¿ giÛi nhanh, k» thù cça truyÁn thÑng, ng°Ýi Á x°Ûng cça thË tr°Ýng tñ do và nhïng th§y tu cao c£ cça công nghÇ cao. Chúng tôi muÑn mß rÙng c£ giá trË và c£ cái bánh Pizza cça chúng tôi. Chúng tôi muÑn th¿ giÛi theo b°Ûc chúng tôi và trß nên dân chç, t° b£n chç ngh)a vÛi mÙt website trong mÍi công ty, mÙt chai Pepsi trên m×i cái môi, hÇ iÁu hành Microsoft Windows trong mÍi chi¿c máy vi tính, và h§u h¿t trong mÍi thé, vÛi mÍi ng°Ýi, mÍi n¡i Áu Õ °ãc xng cho chính mình.

Tôi ã trông th¥y mÙt ký hiÇu trên chi¿c cía tr°Ûc ngay khi tôi b°Ûc vào hành lang cça khách s¡n Homa trên khu phÑ Teheran vào tháng 9/1996. Trên ó có nhïng dòng chï £ £o n°Ûc Mù . ây không chÉ là mÙt biÃu ngï. Không ph£i là hình v½ grafito. Nó °ãc lát dính vào t°Ýng

Tôi tñ nhç BiÃu ngï này °ãc g¯n lên t°Ýng sao! Nhïng ng°Ýi này ch¯c ph£i có v¥n Á gì ó vÛi n°Ûc Mù .

MÙt thÝi gian ng¯n sau ó tôi nh­n ra r±ng nhïng giáo s) hÓi giáo Iran, nhïng ng°Ýi luôn nh¡y c£m vÛi sñ thng tr§m cça quyÁn lñc vn hoá và quân sñ Mù h¡n b¥t kó mÙt ng°Ýi nào khác, ã b¯t §u gÍi n°Ûc Mù là không gì khác h¡n ngoài mÙt con qu÷ sa tng khÕng lÓ và pháo ài cça chç ngh)a ¿ quÑc và chç ngh)a do thái . Nhïng ng°Ýi Iran này ã b¯t §u gÍi n°Ûc Mù là thç phç cça sñ ng¡o m¡n toàn c§u . Tôi nh­n th¥y ó là mÙt sñ t¿ nhË song bÙc lÙ mÙt sñ chuyÃn Õi. Nhïng nhà lãnh ¡o cça ng°Ýi Iran d°Ýng nh° hiÃu r±ng tính kiêu ng¡o toàn c§u khác xa vÛi chç ngh)a ¿ quÑc. Chç ngh)a ¿ quÑc là khi b¡n chi¿m óng ng°Ýi khác và buÙc hÍ ph£i phå thuÙc vào cách cça b¡n. Trong khi ó, tính kiêu ng¡o toàn c§u là khi nÁn vn hoá và cái tát kinh t¿ quá lÛn m¡nh, lan tràn rÙng rãi ¿n n×i mà b¡n bi¿t r±ng không c§n chi¿m giï nhïng ng°Ýi khác à tác Ùng tÛi cuÙc sÑng cça hÍ. Nh° lÝi cça bÙ tr°ßng tài chính ¤n Ù Shri Yashwant Sinha ã tëng nói vÛi tôi vÁ mÑi quan hÇ cça n°Ûc Mù vÛi ph§n còn l¡i cça th¿ giÛi ngày nay: Không cân b±ng, không Ñi trÍng. B¥t kó iÁu gì b¡n nói Áu là lu­t.

Và ó là iÁu làm cho sñ k¿t hãp cça Mù hoá và toàn c§u hoá ngày nay trß nên quá m¡nh m½. iÁu làm r¥t nhiÁu ng°Ýi tÏ ra khó chËu vÁ n°Ûc Mù ngày nay không ph£i là chúng tôi °a lính ¿n mÍi n¡i, mà vì chúng tôi °a c£ nÁn vn hoá, giá trË, kinh t¿ hÍc, công nghÇ và phong cách sÑng tÛi kh¯p mÍi n¡i cho dù chúng tôi hay nhïng ng°Ýi khác có muÑn nhïng thé ó hay không. N°Ûc Mù hoàn toàn khác . Chuyên gia vÁ chính sách ngo¡i giao cça éc Josef Joffe ã gây chú ý trong mÙt bài lu­n vi¿t tháng 9/1997 vÁ v¥n Á Ngo¡i giao . Ngo¡i giao gây khó chËu và gây áp ch¿, nh°ng không ch¿ ngñ. Nó cÑ g¯ng iÁu khiÃn và uÑn cong các lu­t lÇ, song không tham chi¿n vì ¥t ai và danh ti¿ng& N°Ûc Mù có lñc l°ãng quân Ùi tinh nhuÇ nh¥t, nh°ng không ph£i là lÛn nh¥t trên th¿ giÛi. Tuy nhiên, rõ ràng nó n±m trong mÙt méc Ù cça chính mình trong trò ch¡i quyÁn lñc mÁm. Trên chi¿c bàn ó, Trung QuÑc, Nga và Nh­t, th­m chí c£ Tây Âu cing không thà hy vÍng có °ãc ph§n nhiÁu cça sÑ tiÁn mà Mù n¯m giï. MÍi ng°Ýi Áu muÑn xâm nh­p vào Mù, mà không ph£i là Trung QuÑc, b¥t ch¥p c£ nhïng iÁu rçi ro nh° có thà ch¿t trên biÃn. Cing không có nhiÁu ng°Ýi muÑn có °ãc mÙt t¥m b±ng th¡c s) qu£n trË kinh doanh t¡i tr°Ýng ¡i hÍc Matxc¡va, hay m·c và nh£y múa giÑng ng°Ýi Nh­t. BuÓn thay, ngày càng có ít sinh viên muÑn hÍc ti¿ng Pháp hay ti¿ng éc. Ti¿ng Anh theo giÍng Mù ã trß thành ngôn ngï cça th¿ giÛi. Lo¡i quyÁn lñc này - mÙt nÁn vn hoá to£ ra bên ngoài và mÙt thË tr°Ýng thu hút vào trong - dña trên viÇc kéo mà không ©y, ch¥p nh­n mà không chinh phåc. TÓi tÇ h¡n, lo¡i nng lñc này không thà k¿t hãp l¡i hay có thà iÁu chÉnh cân b±ng. Trong vi ài này, t¥t c£ các n°Ûc, châu Âu, Nh­t B£n, Trung QuÑc và Nga không thà k¿t hãp à chÑng l¡i Mù nh° trong liên minh cça nm tr°Ûc. T¥t c£ các x°ßng phim iÇn £nh hãp l¡i vÛi nhau cing không thà phá vá £nh h°ßng cça Hollywood. Hay mÙt consooctium cça các tr°Ýng ¡i hÍc cing không thà h¡ bÇ °ãc Havard& iÁu này lý gi£i vì sao sñ hãp tác chi¿n l°ãc giïa Nga và Trung QuÑc b¥y lâu d°Ýng nh° trß nên quá l×i thÝi vào nm 1997. Các n°Ûc này s½ làm gì à Ñi phó vÛi Mù? TÕng thÑng Nga Boris Yelsin s½ khó có thà tìm °ãc bí quy¿t và máy tính ß B¯c Kinh. Và Trung QuÑc s½ không muÑn m¡o hiÃm Ñi vÛi thË tr°Ýng xu¥t kh©u quan trÍng nh¥t cça mình.

Không có gì áng ng¡c nhiên sau ó khi du lËch vòng quanh th¿ giÛi vào cuÑi nhïng nm 90, tôi nh­n th¥y r±ng không chÉ ng°Ýi Iran gÍi Mù là thç phç cça lòng kiêu ng¡o toàn c§u , mà sau l°ng cça chúng tôi, ng°Ýi Pháp, Malaysia, Ai C­p, Nh­t B£n, Mehico, Hàn QuÑc, éc, và c£ nhïng ng°Ýi khác nïa cing Áu ngh) nh° v­y. TÕng thÑng Ir¯c Saddam Hussein, cing giÑng nh° nhïng ng°Ýi Iran, là ng°Ýi nh¡y c£m vÛi c£ nhïng thay Õi khó th¥y trong l­p tr°Ýng quÑc t¿ cça Mù, ã khôn ngoan t­n dång sñ oán h­n cça th¿ giÛi Ñi vÛi Mù b±ng cách thay Õi °Ýng lÑi tuyên truyÁn cça mình. Trong cuÙc khçng ho£ng vùng VËnh l§n §u tiên vào §u nhïng nm 90, tÕng thÑng Saddam ã mô t£ mình là Robin Hood cça ng°Ýi Ar­p, ¿n l¥y cça ng°Ýi Ar­p giàu chia cho ng°Ýi nghèo. Trong cuÙc khçng ho£ng chi¿n tranh vùng VËnh l§n thé 2, vào cuÑi nhïng nm 90, Samdam tñ phong cho mình là Luke Skywalker, éng trên ¿ ch¿ ma qu÷ Mù. M×i l§n ông ta °ãc phÏng v¥n trên tivi, bÙ tr°ßng ngo¡i giao cça Saddam phàn nàn r±ng Mù ã Ñi xí giÑng nh° nhïng ngày cuÑi cùng cça ¿ ch¿ La Mã. iÁu này ã trß thành °Ýng lÑi tuyên truyÁn mÛi cça Ir¯c, të các quan chéc cao c¥p ¿n nhïng ng°Ýi dân trên °Ýng phÑ. MÙt hôm tôi ang theo dõi kênh CNN và nghe th¥y hÍ ang thñc hiÇn cuÙc phÏng v¥n vÛi mÙt ng°Ýi trên °Ýng phÑ Baghdad , ng°Ýi vëa mÛi xu¥t hiÇn à ám chÉ n°Ûc Mù là con qu÷ quÑc t¿ hút máu ng°Ýi trên kh¯p th¿ giÛi .

Vâng, v­y thì, ph§n còn l¡i cça th¿ giÛi cho r±ng chúng tôi là nhïng k» r¥t áng ghét và ghen tõ vÛi chúng tôi? ó là cái gì? iÁu này có tác Ùng th­t sñ nào ¿n mÑi quan hÇ giïa Mù và các chính phç khác? Câu tr£ lÝi ng¯n gÍn là nó làm cho mÑi quan hÇ cça Mù vÛi mÍi quÑc gia ngày nay trß nên phéc t¡p h¡n ôi chút. MÙt sÑ n°Ûc hiÇn ã ra khÏi °Ýng lÑi cça mình chÉ Ã véo mii Mù, nhïng n°Ûc khác ngÓi yên và h°ßng vai trò cça con mã tñ do - hÍ Ã Mù là k» éng §u th¿ giÛi, thanh toán toàn bÙ chi phí Ñi ch¥t vÛi Saddam Husseins và nhïng k» Ãu cáng khác, và h°ßng lãi, trong khi ó suÑt ngày v«n luôn phàn nàn vÁ n°Ûc Mù; nhïng n°Ûc khác khó chËu oán gi­n vÛi sñ thÑng trË cça Mù, nhïng n°Ûc còn l¡i thì chÉ l·ng l½ éng vào hàng.

Trên thñc t¿, mÑi quan hÇ cça Mù vÛi ph§n còn l¡i cça th¿ giÛi hôm nay giÑng nh° mÑi quan hÇ cça Michael Jordan trong thÝi hoàng kim cça mình - vÛi ph§n còn l¡i cça liên oàn bóng rÕ quÑc gia. M×i c§u thç và các Ùi bóng khác Áu muÑn ánh b¡i Michael Jordan; hÍ ghét anh ta vì cách anh ta có thà ph¡i bày t¥t t¥t c£ nhïng iÃm y¿u cça chính hÍ; các c§u thç và Ùi bóng khác ánh giá mình vÛi Michael Jordan, và trong mÙt chëng mñc nào ó b¯t ch°Ûc nhïng cí Ùng cça anh ta; các c§u thç và Ùi bóng th°Ýng xuyên phàn nàn r±ng các trÍng tài à Michael qua m·t b±ng t¥t c£ các mánh mà không ai khác có thà làm °ãc. M·c dù v­y, không ai trong sÑ các Ùi bóng khác thñc sñ muÑn th¥y Jordan bË th°¡ng hay gi£i nghÇ, bßi vì m×i lúc anh ta thi ¥u, t¥t c£ các gh¿ trên khán ài Áu °ãc bán h¿t. Anh ta là cái Ñng hút khu¥y Ùng cÑc n°Ûc cho t¥t c£ mÍi ng°Ýi.

ChÉ c§n xem xét mÙt vài ví då vÁ hiÇn t°ãng này: Khi Anatoly Chubais - mÙt trong nhïng ki¿n trúc s° §u tiên cça ch°¡ng trình t° nhân hoá n°Ûc Nga ang th°¡ng l°ãng thêm mÙt kho£n viÇn trã cho Nga të Quù tiÁn tÇ quÑc t¿ (IMF) vào mùa hè nm 1998, IMF yêu c§u có các iÁu kho£n ch·t ch½ h¡n lúc nào h¿t, và Chubais g§n nh° không có lña chÍn nào khác ngoài viÇc nh°ãng bÙ. Vào Énh iÃm cça cuÙc th°¡ng l°ãng, truyÁn hình Nga ã trình chi¿u kËch rÑi Kukli lo¡i hình mô t£ các con rÑi m·c qu§n áo nh° nhiÁu nhà lãnh ¡o Nga, vÛi vß rÑi Little red riding hood . Boris Yelsin là bà và thç t°Ûng Kiryenko óng là Little red riding hood , ang cÑ g¯ng i g·p Yelsin à tác Ùng k¿ ho¡ch viÇn trã cuÑi cùng cça Nga tr°Ûc nhïng ng°Ýi khác. Khi Kiryenko ¿n nhà bà, ông th¥y r±ng Chubais ã ngÓi Ñi diÇn vÛi Yelsin. Chubais m·c mÙt bÙ comple vi trå và Ùi mi m·t trng. ±ng tr°Ûc bÙ comple có dòng chï Nga Á IMF và mÙt lá cÝ Mù. Chubais °ãc mô t£ nh° mÙt tay sai ¿n të hành tinh Mù, ß ó à chÉ cho ng°Ýi Nga ph£i làm gì. Khi Kiryenko nhìn th¥y ông ta ngÓi Ñi diÇn vÛi Yelsin, ông nói vÛi khán gi£, Tôi ngh) r±ng tôi ã ¿n quá trÅ.

T¡i HÙi nghË th°ãng Énh kinh t¿ th¿ giÛi Davos nm 1999, Minoru Murofushi - chç tËch cça công ty th°¡ng m¡i khÕng lÓ Itochu Corporation, Nh­t B£n có m·t trong ban hÙi th£o vÛi thç t°Ûng Nga Yevgeny Primakov. Murofushi ang bình lu­n vÁ nhïng n× lñc cça Primakov trong viÇc th°¡ng l°ãng ch¥m dét cuÙc khçng ho£ng kinh t¿ cça Nga, thì trong mÙt lÝi nói hÛ, th°¡ng gia Nh­t này nói Tôi bi¿t ông Primakov s½ có cuÙc hÍp vào ngày mai vÛi ông Fischer të công ty IBM có ngh)a là të IMF. Vâng, IBM, IMF, ch³ng có iÁu gì khác biÇt - Áu d°Ûi quyÁn kiÃm soát cça ng°Ýi Mù.

Yuan Ming giáo s° vÁ quan hÇ quÑc t¿ t¡i tr°Ýng ¡i hÍc B¯c Kinh, là mÙt trong nhïng chuyên gia hàng §u cça Trung QuÑc t¡i Mù. Bà ã tëng kà cho tôi mÙt câu chuyÇn cho th¥y Trung QuÑc coi cách duy nh¥t à ph£n éng vÛi sñ kiêu ng¡o cça Mù là chÉ ra mÙt kiêu ng¡o nào ó cça chính mình: Các nhà lãnh ¡o chính trË cça chúng tôi trong các bài phát biÃu tr°Ûc công chúng không sí dång thu­t ngï toàn c§u hoá . HÍ sí dång thu­t ngï hiÇn ¡i hoá. Có mÙt lý do vn hoá cho sñ phân biÇt này. Bài hÍc lËch sí v«n còn quá mÛi m» trong §u óc cça ng°Ýi dân Trung QuÑc ¿n n×i mà Trung QuÑc bË buÙc tham gia vào cÙng Óng quÑc t¿ trong th¿ k÷ vëa qua b±ng tàu chi¿n toàn c§u hoá ¡i diÇn cho mÙt thé gì ó mà Trung QuÑc không theo uÕi h¡n là cái mà ph°¡ng Tây hay Mù ang áp ·t. Nói cách khác, hiÇn ¡i hoá là cái gì ó mà chúng ta có thà kiÃm soát. Có mÙt ch°¡ng trình truyÁn hình chào mëng nm mÛi hàng nm °ãc trình chi¿u trên kênh truyÁn hình quÑc gia chính. ây là mÙt trong nhïng sñ kiÇn trên truyÁn hình lÛn nh¥t cça nm t¡i Trung QuÑc, °ãc g§n 1 t÷ ng°Ýi theo dõi. Ch°¡ng trình này th°Ýng chÉ xu¥t hiÇn ca sù và diÅn viên. Tuy nhiên, 3 nm tr°Ûc (vào nm 1995), ch°¡ng trình này ã chi¿u mÙt câu chuyÇn kà vÁ mÙt c·p vã chÓng sÑng ß mÙt vùng nông thôn gÍi iÇn cho con trai ang theo hÍc t¡i Mù. HÍ hÏi con Con th¥y th¿ nào vÁ ngày nm mÛi này? C­u con tr£ lÝi c­u th¥y Õn và có k¿ ho¡ch trß vÁ nhà sau khi hoàn thành ch°¡ng trình ti¿n s) t¡i Mù. Cha m¹ c­u tÏ ra r¥t hài lòng khi nghe iÁu này. Tuy nhiên, dòng mà tôi nhÛ nh¥t, ó là khi bÑ m¹ nói vÛi con trai r±ng Trung QuÑc ang t°¡ng °¡ng vÛi Mù ß nhiÁu l)nh vñc. HÍ nói: Con ã tëng ría bát cho ng°Ýi Mù. Bây giÝ s½ có mÙt vài ng°Ýi Mù tÛi Trung QuÑc và cing làm công viÇc ría bát cho chúng ta.

Vào ngày 14/12/1997, tôi ang trên chuy¿n bay të Nh­t B£n vÁ nhà và Íc °ãc nhïng dòng chï dành cho ng°Ýi biên t­p trong tÝ Japan Times cça ngày hôm ó. Tôi thích Íc nhïng dòng chï này ß b¥t kó n°Ûc nào tôi có m·t, bßi vì ß ó tôi luôn th¥y nhïng con ng°Ýi thú vË trong ó. Dòng chï này có tiêu Á N°Ûc Mù ng¡o m¡n và biÇn hÙ cho r¥t nhiÁu ng°Ýi. Dòng chï này có tiêu Á: Tôi l¡i bË m¥t vË th¿ trong các chi¿n thu­t e do¡ cça Mù. L§n này, tôi Íc °ãc r±ng Mù të chÑi ký b¥t kó mÙt hiÇp Ënh nào (t¡i HÙi nghË Kyoto vÁ thay Õi khí h­u) n¿u 3 trong sÑ các yêu c§u cça mình không °ãc °ãc tho£ mãn. Tôi s½ không bao giÝ coi nh¹ lËch sí giúp á cça Mù n¡i nó có thà - nh°ng n°Ûc m¡nh nh¥t th¿ giÛi (theo lÝi cça Mù, ché không ph£i tôi) ph£i hÍc cách khiêm tÑn. Sñ trß l¡i thÝi kó h°ng thËnh cça Mù g§n ây Óng ngh)a vÛi sñ th¥t b¡i cça các hÇ thÑng kinh t¿ và chính trË cça các Ñi thç cça Mù. NiÁm tñ hào ¿n tr°Ûc khi th¥t b¡i. Chính phç Mù s½ làm tÑt à nhÛ r±ng ã ký: Andrew Ogge. Tokyo .

Tôi ã i thm ¤n Ù sau các cuÙc thí nghiÇm h¡t nhân nm 1998 cça n°Ûc này, và trung t°Ûng ¤n Ù V.R.Raghavan (ã nghÉ h°u) - cñu giám Ñc phå trách ho¡t Ùng cça Quân Ùi ¤n Ù và nay là nhà phân tích t¡i nhóm chính sách Delhi, ã kà vÛi tôi r±ng ông vëa tham gia vào mÙt cuÙc hÙi th£o quÑc t¿ vÁ v¥n Á h¡t nhân. Các bên tham gia bao gÓm các chuyên gia cça Anh, Mù, Trung QuÑc và ¤n Ù cùng vÛi nhiÁu n°Ûc khác. Trung t°Ûng nói Trong mÙt buÕi nghÉ giïa giÝ, chúng tôi i mÙt vòng quanh ngôi làng nhÏ cça ¤n Ù và chÉ cho hÍ các cía hàng, nhà cía, và phân bò °ãc sí dång nh° mÙt nguÓn nng l°ãng . Nh°ng iÁu thú vË nh¥t là chuy¿n thm cça chúng tôi tÛi mÙt tr°Ýng trung hÍc c¡ sß trong ngôi làng này. Có kho£ng 30 tr» em ß Ù tuÕi trên m°Ýi, và mÙt sÑ giáo viên, và các thành viên trong nhóm chúng tôi muÑn nói chuyÇn vÛi hÍ. Vì v­y, hÍ x¿p ra mÙt sÑ gh¿ dài và có mÙt buÕi nói chuyÇn. Trong nhóm có mÙt lu­t s° ¿n të New York và ông hÏi bÍn tr» chúng ngh) gì vÁ Trung QuÑc và Mù. Không c§n °ãc nh¯c nhß, nhïng éa tr» này tr£ lÝi, Trung QuÑc là n°Ûc láng giÁng rÙng lÛn nh¥t cça hÍ, và ¤n Ù ã tëng có mÙt cuÙc chi¿n tranh vÛi Trung QuÑc, song Trung QuÑc luôn çng hÙ cho cho các quÑc gia y¿u h¡n và hiÇn nay ¤n Ù không có v¥n Á gì vÛi Trung QuÑc nïa. V­y thì các cháu bi¿t gì vÁ Mù? Ông hÏi bÍn tr». Chúng cho r±ng Mù là k» hay b¯t n¡t k» y¿u, chuyên i huých mÍi ng°Ýi và chÉ ngh) ¿n mình mà thôi. MÍi ng°Ýi trong nhóm không thà tin vào iÁu ó .

Vào nm 1997, tôi ã tham gia hÙi th£o hÍc thu­t t¡i MarÑc có chç Á Toàn c§u hoá và th¿ giÛi Ar­p . H§u h¿t nhïng ng°Ýi Ar­p tham gia Áu là ng°Ýi Ar­p °ãc h°ßng nÁn giáo dåc Pháp ¿n të B¯c Phi và Pháp. (Trß thành mÙt trí théc Ar­p chËu £nh h°ßng cça nÁn giáo dåc Pháp qu£ là sñ k¿t hãp tÓi tÇ nh¥t có thà à hiÃu °ãc toàn c§u hoá. iÁu này giÑng nh° 2 l§n bË t­t nguyÁn, bßi c£ 2 nÁn vn hoá này Áu không l¥y gì làm thân thiÇn à có thà gÙp thành mÙt). Tôi °ãc yêu c§u °a ra mÙt bài giÛi thiÇu tóm t¯t vÁ toàn c§u hoá, mÙt viÇc mà tôi ã làm. Khi tôi nói xong, cñu thç t°Ûng Algeria - ng°Ýi ang sÑng l°u vong và tham gia cuÙc hÙi th£o, ã ph£n éng vÛi nhïng ánh giá cça tôi. Nói b±ng ti¿ng Pháp, ông ta ph£n Ñi mÍi thé tôi ã ph£i nói. Ông l­p lu­n r±ng v¥n Á toàn c§u hoá mà anh nói chÉ là mÙt âm m°u khác cça Mù à l­t Õ th¿ giÛi Ar­p, ch³ng khác gì chç ngh)a phåc quÑc do thái và chç ngh)a ¿ quÑc .

Tôi l¯ng nghe mÙt cách lËch sñ nhïng lÝi nh­n xét cça ông, nhïng lÝi xu¥t phát të tâm tr¡ng kéo dài mÙt h¡i, và sau ó quy¿t Ënh áp l¡i b±ng mÙt dáng v» khiêu khích th­n trÍng, vÛi hy vÍng xoá tan lÑi suy ngh) ã n sâu vào §u óc ông ta. Tôi nói ¡i khái nh° sau (vÛi nhïng lÝi tåc t)u ã °ãc c¯t xén): Th°a ngài thç t°Ûng, ngài nói vÁ toàn c§u hoá ch³ng khác gì mÙt âm m°u khác cça Mù à l­t Õ chính các ngài. Thñc t¿ còn tÓi tÇ h¡n th¿ nhiÁu. Ngài th¥y ¥y, ngài ngh) là chúng tôi çng hÙ cho iÁu ó, Washington ngh) vÁ các ngài và bày m°u tìm cách l­t Õ các ngài, quay t¥t c£ nhïng cái Óng hÓ và kéo t¥t c£ các òn b©y chÉ Ã thñc hiÇn iÁu ó. Tôi mong là chúng tôi có thà làm °ãc. C§u chúa, tôi mong muÑn chúng tôi có thà làm °ãc. Vì cing giÑng nh° các ngài, và tôi s½ quay m·t Óng hÓ theo h°Ûng khác à vñc các ngài d­y. Tuy nhiên, sñ th­t là, chúng tôi ch³ng ngh) gì tÛi các ngài chút nào! Không mÙt giây nào. Chúng tôi không °a nh±m vào các ngài. Và ó không n±m ngoài ác tâm. ó là bßi vì chúng tôi ã bË xoáy vào nhïng séc ép t°¡ng tñ nh° các ngài, và chúng tôi ang cÑ g¯ng duy trì mÙt b°Ûc tr°Ûc cuÙc thi nh° các ngài, và chúng tôi lo ng¡i vÁ thË tr°Ýng tài chính s½ diÅn bi¿n ra sao trong thÝi gian tÛi, cing nh° các ngài. Vì v­y tôi mong tôi có thà xác nh­n cho các ngài r±ng có mÙt âm m°u l­t Õ các ngài, nh°ng tôi không thÃ& Bây giÝ, n¿u các ngài muÑn xây dñng mÙt chi¿c c§u hÓi giáo cho chi¿c tàu toàn c§u hoá này, thì hãy xây dñng mÙt chi¿c tàu hÓi giáo. Các ngài muÑn xây dñng mÙt chi¿c c§u Mao Tr¡ch ông thì hãy xây dñng nó. Và n¿u các ngài muÑn xây dñng mÙt chi¿c c§u Jeffersonian cho chi¿c tàu này, hãy xây dñng chi¿c tàu Jeffersonian. Tuy nhiên, hãy héa vÛi tôi mÙt iÁu - r±ng các ngài s½ xây dñng mÙt chi¿c c§u. Bßi vì chi¿c tàu này s½ ra i mà không có các ngài.

Tuy nhiên, Ñi vÛi m×i ng°Ýi B¯c Phi, nhïng ng°Ýi ang ph£n éng vÛi Mù hoá toàn c§u hoá b±ng cách ném qu£ ¥m cça anh ta vào nó, thì mÙt iÁu khác là éng vào hàng và tìm cách có °ãc ph§n nhiÁu nh¥t cça nó. Trong l§n tôi ¿n Casablanca vào nm 1997, tàu chi¿n tên lía d«n °Ýng USS Carr kéo vào c£ng à çng hÙ cho mÙt lÝi kêu gÍi. Lãnh sñ quán Mù t¡i Casablanca ã tÕ chéc mÙt bïa tiÇc chiêu ãi cho các quan chéc Ëa ph°¡ng và khách mÝi trên boong tàu Carr và ã mÝi tôi tÛi tham dñ. Trong lúc mÙt sÑ cô gái tr» MarÑc ùn ©y nhau ra chåp £nh vÛi thçy thç Mù trong nhïng bÙ váy Óng phåc và khách n tÑi vÛi chân gà và th°ßng théc Budweiser l¥y të vòi cça mÙt thùng thép lÛn, tôi ã có cuÙc nói chuyÇn vÛi thË tr°ßng cça thành phÑ Casablanca. M·c mÙt bÙ comple hàng hiÇu, quan chéc MarÑc này gi£i thích mÙt cách r¥t tñ hào vÛi tôi b±ng mÙt giÍng Pháp hoàn h£o vÁ lí do t¡i sao ông cho 2 con tÛi hÍc ß mÙt tr°Ýng Mù t¡i Casablanca và không ph£i là nhïng tr°Ýng cça Pháp mà ông ã tëng hÍc.

Có 2 lý do , ông gi£i thích. Thé nh¥t, trong th¿ giÛi mà chúng ta ang sÑng, n¿u b¡n không nói ti¿ng Anh, thì b¡n là ng°Ýi mù chï. Thé hai, hÇ thÑng giáo dåc cça Pháp d¡y cho b¡n cách làm th¿ nào à trß thành mÙt ng°Ýi qu£n lý. Trong khi ó, hÇ thÑng Mù d¡y cho b¡n cách tÓn t¡i b±ng chính b¡n. ó là iÁu mà tôi muÑn con cái tôi bi¿t .

M·c dù nÁn vn hoá và giáo dåc Pháp ã ghi d¥u ¥n r¥t m¡nh lên các thành phÑ lÛn cça MarÑc të nm 1912, nh°ng hiÇn t¡i ß MarÑc có 3 tr°Ýng hÍc Mù và Áu °ãc °a thích nhiÁu ¿n n×i mà tr°Ýng nào cing nhïng danh sách chÝ cho danh sách chÝ. Trên thñc t¿, giïa Mù và Pháp hiÇn nay có mÙt sñ c¡nh tranh vn hóa thñc sñ vÁ con tim và trí tuÇ trong th¿ hÇ mÛi ß B¯c và Tây Phi n¡i chËu £nh h°ßng cça Pháp, và ó là mÙt sñ c¡nh tranh mà Mù ang ngày càng th¯ng th¿ th­m chí ch³ng c§n ph£i cÑ g¯ng. iÁu ó hoàn toàn do nhu c§u Ënh h°Ûng. HÇ thÑng giáo dåc Pháp không thích nghi vÛi thÝi kó cách m¡ng này , Ông Dominique Moisi - ng°Ýi ã tëng gi£ng d¡y t¡i tr°Ýng qu£n lý quÑc gia ENA nÕi ti¿ng cça Pháp - và là mÙt trong nhïng chuyên gia hàng §u vÁ các v¥n Á quÑc t¿ cça Pháp, nh­n xét. HÇ thÑng giáo dåc Pháp ban th°ßng cho mÍi ng°Ýi vì nng lñc cça hÍ trong viÇc theo uÕi mÙt con °Ýng rÙng mß Ñi vÛi hÍ. Nó không khuy¿n khích mÍi ng°Ýi phá cách hay phát triÃn tính cách cça mình. V¥n Á là n¿u mÍi thé ang thay Õi vào nhïng nm 90, thì không ph£i là do Pháp. Mù ã trß thành mÙt t¥m g°¡ng cça nhïng ngÝ vñc cça chính chúng ta. Chúng ta nhìn vào b¡n và xem là ang thi¿u cái gì .

MÙt ph£n éng phÕ bi¿n khác Ñi vÛi Mù hoá toàn c§u hoá ngày nay là xu h°Ûng mÙt sÑ n°Ûc phàn nàn mÙt cách chua chát vÁ viÇc Mù ang gây £nh h°ßng tÛi các n°Ûc xung quanh, trong khi hÍ ngÓi l¡i mÙt ch× và h°ßng thå nhïng thành qu£ cça quyÁn lñc Mù. Ng°Ýi Nh­t B£n s½ kà vÛi chúng ta mÙt cách bí m­t r±ng chúng ta ang ch¿t ngay n¿u òi hÏi Trung QuÑc thñc hiÇn theo các lu­t b£n quyÁn quÑc t¿. Và hÍ s½ kà cho chúng ta r±ng các công ty Nh­t B£n, nh° Sony và Nintendo, ph£i chËu nhïng tác Ùng m¡nh khi bË Trung QuÑc xâm ph¡m quyÁn tác gi£ t°¡ng °¡ng vÛi nhïng £nh h°ßng mà nó °a ¿n Ñi vÛi Disney và Microsoft cça Mù. Tuy nhiên, Nh­t B£n s½ không can thiÇp vÛi B¯c Kinh trong v¥n Á này. Nh­t s½ à Washington siêu c°Ýng duy nh¥t cça th¿ giÛi thñc hiÇn iÁu ó trong khi n¯m giï chi¿c áo khoác cça Mù và ti¿p tåc ti¿n hành càng nhiÁu ho¡t Ùng kinh doanh vÛi Trung QuÑc càng tÑt - th­m chí t­n dång c£ các thË tr°Ýng mà Mù ánh m¥t khi ph£i °¡ng §u vÛi B¯c Kinh. Và mÙt ngày nào ó, n¿u ng°Ýi Mù thành công trong viÇc dành °ãc nhïng nh°ãng bÙ b£n quyÁn mÛi të tay Trung QuÑc, thì Nh­t B£n cing s½ °ãc h°ßng të iÁu ó. V­y làm cách nào b¡n nói °ãc con mã tñ do trong ng°Ýi Nh­t B£n?

CuÑi cùng, có mÙt xu h°Ûng cça các n°Ûc tìm ki¿m c¡ hÙi à làm phéc t¡p hoá thu­t ngo¡i giao cça Mù và kiÃm tra quyÁn lñc Mù, c£ vÁ lý do Ëa chính trË truyÁn thÑng và c£ lý do à làm trò vui cça nó. Thí l¥y Nga hay Pháp làm ví då, hÍ càng không thà ¡t °ãc Ëa vË và giá trË trong Th¿ GiÛi Nhanh, thì hÍ càng tìm cách à có °ãc nó ß t¥t c£ nhïng Ëa iÃm không phù hãp - b±ng cách thách théc tài ngo¡i giao cça Mù t¡i Bosnia, Kosovo, Liên hãp quÑc hay Ir¯c. Trên thñc t¿, khi Nga càng y¿u i, thì n°Ûc này càng bË cuÑn vào vòng xoáy thÕi phÓng th­m chí c£ nhïng khác biÇt r¥t nhÏ cça mình vÛi Mù và s½ có thêm mÙt sÑ ng°Ýi Nga tìm cách chÍc mÙt ngón tay vào m¯t cça Mù à có c£m giác tÑt h¡n vÁ chính mình - à c£m th¥y b±ng cách này hay cách khác hÍ v«n là nhïng Ñi thç cça Mù.

Có mÙt l§n nhà bình lu­n Nga Aleksei Pushkov nói vÛi tôi: Thái Ù phÕ bi¿n ß ây bây giÝ là Nga có nên là mÙt th¿ lñc cân b±ng à iÁu chÉnh nhïng vË trí mà Mù ang °ãc h°ßng b±ng quyÁn lñc cça mình. Tôi s½ ·t nó ß mÙt l)nh vñc h¡i khác biÇt. Kh©u hiÇu hiÃu ng§m cça Nga và nhiÁu n°Ûc khác ngày nay là: N¿u b¡n không thà có mÙt cuÙc chi¿n tÑt thêm nïa à thay Õi chç Á të nhïng r¯c rÑi trong n°Ûc, thì ít nh¥t hãy có mÙt cuÙc tranh lu­n th³ng th¯n vÛi ng°Ýi Mù.

Là siêu c°Ýng duy nh¥t trên th¿ giÛi không £m b£o r±ng Mù có thà làm °ãc mÍi thé mình muÑn ß mÍi n¡i, nh°ng mÙt iÁu ch¯c ch¯n là Mù s½ bË chÉ trích ß mÍi n¡i. MÙt l§n nïa, hãy liên t°ßng tÛi NBA. Gary Payton là h­u vÇ nÕi ti¿ng trong Ùi hình toàn c§u thç sao cça Seattle SuperSonics. Anh là mÙt c§u thç tuyÇt vÝi, nh°ng anh ta không ph£i là Michael Jordan và anh ta tìm cách l¥p i mÙt vài khi¿m khuy¿t trong kù nng b±ng cách gây bñc téc Ñi thç, ·c biÇt là vÛi Michael Jordan tr°Ûc khi anh ta gi£i nghÇ. Theo ý ki¿n cça tôi, Pháp và Nga ngày nay là nhïng Gary Payton cça xã hÙi có tÕ chéc - nhïng ng°Ýi k» nói phét giÏi nh¥t th¿ giÛi, luôn luôn tìm l¥p li¿m i nhïng nh°ãc iÃm cça mình b±ng cách c° xí thô l× vÛi mÍi ng°Ýi, ·c biÇt là Washington.

Trong bÙ phim cÕ iÃn Món xúp vËt cça Marx Brothers, có mÙt c£nh trong ó Chico và Harpo ang nói chuyÇn vÛi cái ác, lãi dång chính khách châu Âu Trentino - Ñi thç chính trË cça Groucho, ng°Ýi ã thuê Chico và Harpo làm gián iÇp. Khi Chico và Harpo ¿n vn phòng cça Trentino à thông báo vÁ ti¿n triÃn trong ho¡t Ùng gián iÇp cça hÍ, th° ký cça Trientino b°Ûc vào vÛi mÙt béc iÇn tín. Harpo vÓ l¥y béc iÇn të tay cça cô th° ký, xem xét mÙt cách kù càng và sau ó xé to¡c thành nhïng m£nh nhÏ, th£ tung toé xuÑng sàn và l¯c §u. R¥t sïng sÝ và ng¡c nhiên, Trentino li¿c sang Chico vÛi mÙt cái nhìn §y giÅu cãt, nh° thà có ý hÏi T¡i sao anh ta l¡i làm iÁu ó? Và Chico tr£ lÝi: Anh ta phát iên lên vì anh ta không °ãc Íc.

C£nh t°ãng ó nh¯c tôi nhÛ ¿n mÙt xu h°Ûng khác trong ph£n éng Ñi vÛi Mù hoá toàn c§u hoá, mÙt ph£n éng thñc sñ nguy hiÃm. ó là ph£n éng cça nhïng ng°Ýi ho·c là không çng hÙ cho Mù hoá toàn c§u hoá, ho·c là không muÑn çng hÙ cho nó vì lý do vn hoá, kinh t¿ ho·c chính trË, và luôn muÑn kh¡i l¡i m×i khi ph£i Ñi m·t vÛi nó. ó là nhïng k» Harpo - nhïng àn ông và phå nï gi­n dï và không giÑng nh° lãnh ¡o cça hÍ, không muÑn có °ãc nó b±ng c£ 2 cách. HÍ không chÉ muÑn nh°ãng bÙ Mù và sau ó éng sau chÉ trích Mù. HÍ muÑn có °ãc nó b±ng mÙt cách, cách ci, cách cça hÍ.

à diÅn gi£i mÙt iÁu mà Ronald Steel ã tëng nói vÛi tôi, nhïng ng°Ýi àn ông gi­n dï này coi Mù hoá toàn c§u hoá nh° mÙt vË khách không mÝi mà ¿n: B¡n cÑ g¯ng óng cía ra vào thì nó i xuyên qua cía sÕ. B¡n cÑ g¯ng óng cía sÑ thì nó i trên dây cáp. B¡n c¯t dây cáp, thì nó l¡i i trên Internet qua °Ýng dây iÇn tho¡i. B¡n c¯t °Ýng dây iÇn tho¡i, nó i qua vÇ tinh. Khi b¡n ném iÇn tho¡i di Ùng i, nó hiÃn hiÇn trên b£ng thông báo. Khi b¡n xoá b£ng thông báo, thì nó xu¥t hiÇn qua n¡i làm viÇc và sàn nhà máy. Và nó không chÉ ß trong phòng vÛi b¡n, ó là Mù hoá toàn c§u hoá. B¡n n nó. Nó n±m bên trong b¡n. Và khi nó xu¥t hiÇn, nó càng làm tng kho£ng cách giïa cha và con trai, m¹ và con gái, ông bà và cháu ch¯t. Nó d«n tÛi mÙt tình tr¡ng mà mÙt th¿ hÇ nhìn th¿ giÛi vÛi con m¯t hoàn toàn khác biÇt vÛi cha m¹ chúng, và iÁu ó hoàn toàn là do l×i cça Mù. Ví då, chç Á th°Ýng xuyên vÁ tên trùm khçng bÑ triÇu phú Ar­p Osama bin Laden, là n°Ûc Mù ph£i ra khÏi bán £o Ar­p, và ra khÏi th¿ giÛi ¡o HÓi mÙt cách tñ do, bßi cách sÑng cça nó ang làm v©n åc ngôi nhà HÓi giáo.

Cñu thç t°Ûng ¤n Ù I.K.Gujral không bi¿t tÛi Osama bin Laden, hoàn toàn không bi¿t. Nh°ng mÙt l§n tôi ã có cuÙc nói chuyÇn vÛi ông ß thç ô New Dehli, trong ó, ông mô t£ n×i sã hãi mà mÙt sÑ ng°Ýi c£m th¥y theo cái cách mà Mù hoá toàn c§u hoá xâm nh­p vào tëng ng°Ýi trong gia ình và ngôi nhà. Tôi th¥y có mÙt iÁu t°¡ng tñ ang x£y ra lúc này t¡i ¤n Ù - nhïng thay Õi trong qu§n áo, thói quen n uÑng cça chúng tôi , ông Gujral nói. Cháu gái tôi lên 4 tuÕi. Lúc nào nó cing nói chuyÇn vÁ k¹o cao su, ché không ph£i là món n ¤n Ù, ho·c có lúc l¡i nói Cháu không thích Pepsi, cháu thích Coca. Th­m chí nó nói ti¿ng Anh còn nhiÁu h¡n ti¿ng Hindu. MÙt hôm tôi hÏi nó t¡i sao nó không nói chuyÇn vÛi tôi b±ng ti¿ng Hindu, và nó b°Ûc tÛi ch× m¹ nó và hÏi: T¡i sao ông không nói ti¿ng Anh nhÉ? Tôi ti¿p tåc quan sát cháu bßi vì ó là mÙt sñ xem xét b£n ch¥t bên trong. MÙt ngày khác cháu gái tôi nói nó muÑn n bánh pizza. Th¿ là bà nó nói r±ng bà s½ làm mÙt chi¿c bánh pizza cho nó Ã n ngày hôm sau. Nó nói: Không, không, con muÑn có bánh pizza Hot c¡.

T¡i Th°ãng H£i, tôi ã có cuÙc phÏng v¥n ông V°¡ng QuÑc L°ãng - mÙt quan chéc hàng §u cça Ngân hàng truyÁn thông, mÙt trong bÑn ngân hàng quÑc doanh lÛn nh¥t cça Trung QuÑc. Ã cho vui, tôi hÏi ông vÁ viÇc ông l¥y tin téc trên kh¯p th¿ giÛi të nguÓn nào. Ông tr£ lÝi, m×i sáng th° ký cça ông chu©n bË mÙt b£n tóm t¯t tin të Internet và Reuters, ngoài ra ông còn có r¥t nhiÁu tin të con trai.

Sau ó, hoàn toàn b¥t ngÝ, ông b¯t §u i vào bài thuy¿t trình vÁ mÑi quan hÇ cha con ã tëng bË £ kích trên m¡ng Internet.

Con trai tôi là mÙt chuyên gia vÁ m¡ng. M×i khi nó b¯t g·p mÙt thé gì ó thú vË trên m¡ng, nó Áu chÉ cho tôi xem. Ông nói. Nh°ng cha không nên à con chÉ d«n. Con trai tôi th°Ýng °a ra gãi ý cho tôi, nh°ng tôi không thích h§u h¿t nhïng cái nó gãi ý. Cha không nên l¯ng nghe con trai. iÁu ó làm gi£m uy quyÁn. Tôi nh¯c con trai xem m¡ng ít h¡n và hÍc nhiÁu h¡n nïa.

J.K.Gujral và V°¡ng QuÑc L°ãng là nhïng ng°Ýi có hÍc théc cao và dÅ dàng hiÃu °ãc v¥n Á này, không giÑng nh° nhïng ng°Ýi àn ông gi­n dï khác. Nhïng ng°Ýi àn ông gi­n dï không có mÙt ý théc hÇ thay Õi phát triÃn m¡nh Ñi vÛi Mù hoá toàn c§u hoá. HÍ giÑng nh° nhân v­t Harpo. HÍ chÉ thích kh¡i gãi l¡i thông iÇp này và d«m chân lên nó. Và không giÑng nh° các chính phç cça mình - ng°Ýi luôn phàn nàn vÁ chú Sam nh°ng l¡i i theo gót chân cça anh ta, nhïng ng°Ýi gi­n dï sµn sàng v°ãt qua °Ýng ó và bóp cò.

Bây giÝ chúng tôi mÛi bi¿t iÁu gì thñc sñ áng sã. Mù hoá toàn c§u hoá không chÉ t¡o cho nhïng con ng°Ýi nÕi gi­n ó mÙt Ùng c¡ lÛn h¡n nhiÁu l§n à ghét n°Ûc Mù, mà còn cho hÍ quyÁn lñc lÛn h¡n, nh° nhïng cá nhân à bóp cò. Toàn c§u hoá trao quyÁn tÑi cao cho hÍ theo 2 cách r¥t quan trÍng.

Cách thé nh¥t, vÛi viÇc th¿ giÛi liên k¿t vÛi nhau theo cách cça nó, trong ó t¥t c£ chúng ta ngày càng liên k¿t vÛi nhau ß ngày càng nhiÁu n¡i trong nhiÁu thÝi gian h¡n, nhïng k» khçng bÑ bây giÝ có thà làm cho r¥t nhiÁu ng°Ýi sã hãi ngay l­p téc. L¡i nh¯c tÛi kó nghÉ ông cça tôi vào tháng 12/1998, khi tôi ang tr°ãt tuy¿t trên dãy núi Rocky Mountains, và l§n §u tiên, tôi nh­n th¥y r±ng ß h§u h¿t nhïng lên dÑc lên khi tôi leo lên núi, có mÙt ng°Ýi ang nói chuyÇn vÛi ng°Ýi khác b±ng iÇn tho¡i di Ùng. MÙt ng°Ýi b¡n cça tôi ang tr°ãt tuy¿t vÛi chi¿c máy nh¯n tin c§m tay có thà giúp anh ta có °ãc thông tin ngay c£ vÁ chÉ sÑ Dow Jones và danh måc vÑn §u t° cÕ phi¿u. Anh ta kiÃm tra máy nh¯n tin lúc xuÑng núi. Trong lúc tôi ang i gíi vài ch°¡ng cça cuÑn sách này ß vn phòng vÇ tinh chuyÃn phát nhanh liên oàn, à chuyÃn tr°Ûc lúc 10 r°ái sáng, thì ngày hôm sau, tôi tình cÝ b¯t g·p u÷ viên NBA David Stem b°Ûc xuÑng phÑ vÛi chi¿c di Ùng bên tai, ang àm phán k¿t thúc óng cía NBA. CuÑi ngày tr°ãt tuy¿t, tôi i vÁ nhà và kiÃm tra mÙt trong 40 kênh trên truyÁn hình cáp nÙi h¡t, gÍi iÇn cho b¡n bè t¡i Cairo và Jerusalem sí dång th» tín dång AT&T ho·c sí dång sÑ AOL 800 cça tôi à kiÃm tra iÇn báo tin téc và b¥t kó cái email nào mà tôi nh­n °ãc. T¡i bïa tiÇc tr°Ûc êm giao thëa, tôi m·c chi¿c áo khoác trong nhà hàng cça chúng tôi và câu chuyÇn ngay sau ó ang diÅn ra t¡i bàn tr°Ûc giïa mÙt khách hàng ang gi­n dï và ng°Ýi qu£n gia: Ông nói th¿ có ngh)a là ông không nh­n °ãc yêu c§u ·t tr°Ûc cça tôi sao? Tôi ã gíi cho ông b±ng email vài tu§n tr°Ûc ây c¡ mà! Tên cça nó là Ashraf, A-s-h-r-a-f. Tr°Ûc khi tôi i ngç, tôi vÛ °ãc mÙt b£n cça tÝ N°Ûc Mù ngày nay và trên ó có béc tranh ch°¡ng 2 mô t£ hình £nh mÙt ng°Ýi do Thái gÍi iÇn tho¡i di Ùng t°¡ng ph£n vÛi nhïng hòn á cça béc t°Ýng cÕ Wailing vÛi lÝi tña: Shimon Biton ·t chi¿c iÇn tho¡i di Ùng lên béc t°Ýng ph°¡ng tây à mÙt ng°Ýi hÍ hàng ß Pháp có thà nói mÙt câu c§u nguyÇn ß mÙt thánh Ëa.

T¥t c£ iÁu này x£y ra, trong khi tôi i nghÉ trên núi!

Hãy t°ßng t°ãng iÁu gì s½ x£y ra khi chúng ta ß nhà hay ß c¡ quan. Bây giÝ chúng ta ngày càng k¿t nÑi vÛi nhau nhiÁu h¡n. Chúng ta bi¿t, hay có thà bi¿t, mÍi thé diÅn ra ngay lúc ó. Và trong mÙt th¿ giÛi nh° v­y, chÉ c§n mÙt l°ãng r¥t nhÏ dynamit hay vi khí vi trùng ho·c phóng x¡ urani có c°Ýng Ù cao ã có thà khi¿n cho hàng t÷ ng°Ýi ph£i lo l¯ng và ho£ng sã ngay l­p téc.

Toàn c§u hoá cing t¡o c¡ hÙi cho nhïng k» khçng bÑ thñc hiÇn thêm ngày càng nhiÁu các cuÙc t¥n công ánh bom à ki¿m chác theo mÙt cách khác. Khi vi m¡ch và tiÃu hÍa hoá làm cho mÍi thé nhÏ h¡n và sáng h¡n, thì mÍi thé cing trß nên nhÏ và sáng h¡n. Sam Cohen - ng°Ýi phát minh ra bom nguyên tí, ã theo dõi tÝ ThÝi báo Washington (ra ngày 7/6/1998) cho r±ng, trong vòng 10 nm sau cuÙc thí nghiÇm phân h¡t pluton §u tiên diÅn ra t¡i Alamogordo, các nhà ch¿ t¡o bom Mù ã có thà gi£m °ãc trÍng l°ãng cça mÙt §u nÕ tên lía, vÛi séc công phá t°¡ng tñ - 20 kiloton, bßi mÙt nhân tÑ kho£ng 100. Mù ã phát triÃn mÙt §u nÕ tên lía cho chi¿n tr°Ýng NATO, §u nÕ này °ãc 2 ng°Ýi phóng lên sí dång mÙt kh©u súng bazôka vÛi séc công phá d°Ûi 1/10 kiloton (1.000 t¥n). ó là ng°Ýi Nga. Chúng tôi ã phát hiÇn ra iÁu ó khi mÙt cñu cÑ v¥n an ninh quÑc gia Nga, ông Alexander Lebed, nh¯c tÛi 100 triÇu vi khí h¡t nhân, còn gÍi là bom vali , bË m¥t tích khÏi kho vi khí cça lñc l°ãng ·c biÇt Nga. ây chính là nguyên nhân khi¿n Geoff Bachr giám Ñc thi¿t k¿ hÇ thÑng cça Sun Microsystems mÙt l§n ã °a ra lÝi nh­n xét vÛi tôi: MÑi lo ng¡i lÛn nh¥t, mà không hÁ quá lÝi, ó là toàn bÙ c¡ sß v­t ch¥t này r¥t dÅ bË t¥n công, không chÉ të mÙt k» tin t·c máy tính, mà b¥t kó ng°Ýi nào cing có thà Ùt nh­p vào °Ýng dây iÇn tho¡i. Trên th¿ giÛi này, k» t¥n công có thà xâm nh­p b±ng m·t tr­n iÇn tho¡i, vÁ nhà và n bánh, quay trß l¡i và l¡i ti¿p tåc t¥n công.

Khi b¡n k¿t hãp nhïng ng°Ýi gi­n dï mà Mù hoá toàn c§u hoá t¡o ra vÛi cách mà toàn c§u hoá có thà trao quyÁn lñc tÑi cao cho mÍi ng°Ýi, b¡n s½ th¥y iÁu tôi ngh) là thñc t¿, mÑi e do¡ an ninh quÑc gia th°Ýng trñc Ñi vÛi n°Ûc Mù ngày nay: ó là ng°Ýi àn ông gi­n dï siêu quyÁn lñc. úng v­y, không ph£i là mÙt siêu quyÁn lñc khác ang e do¡ n°Ûc Mù vào cuÑi th¿ k÷ 20. MÑi e do¡ lÛn nh¥t mà Mù ph£i Ñi m·t ngày nay là të các cá nhân °ãc trao quyÁn lñc tÑi cao - nhïng ng°Ýi ghét n°Ûc Mù h¡n lúc nào h¿t do toàn c§u hoá cing nh° nhïng ng°Ýi có thà làm viÇc gì ó b±ng chính séc lñc cça mình, thì h¡n lúc nào h¿t, cing là nhÝ vào toàn c§u hoá.

Trong hÇ thÑng chi¿n tranh l¡nh, mÙt ng°Ýi àn ông gi­n dï °ãc trao quyÁn lñc tÑi cao mÙt tên Hitler hay mÙt Stalin- c§n n¯m quyÁn kiÃm soát mÙt tình tr¡ng à tàn phá th¿ giÛi. Nh°ng ng°Ýi àn ông, hay ng°Ýi phå nï gi­n dï °ãc trao quyÁn tÑi cao có thà sí dång nhïng kh£ nng bao trùm toàn c§u hoá à t¥n công c£ mÙt siêu c°Ýng. ó là mÙt ¿ ch¿ la mã rÙng kh¯p mà t¥t c£ các con °Ýng Áu d«n tÛi thành Rome, të phía B¯c, Nam, ông và Tây. Và ¿ ch¿ ó i qua hÇ thÑng °Ýng này mà Caesar mß rÙng ra r¥t nhiÁu n¡i. Và ó Áu là nhïng con °Ýng lÛn. Tuy nhiên, có mÙt chuyÇn vui vÁ nhïng con °Ýng này. MÍi ng°Ýi có thà i hai lÑi, và khi Vandals và Visigoth quy¿t Ënh t¥n công Rome, thì hÍ t¥n công ngay vào nhïng con °Ýng này. iÁu này cing i cùng vÛi toàn c§u hoá.

Nhïng ng°Ýi àn ông nÕi gi­n °ãc trao quyÁn tÑi cao xu¥t hiÇn d°Ûi nhiÁu d¡ng khác nhau. Të nhïng ng°Ýi r¥t gi­n dï nh°ng kém thô b¡o cho tÛi nhïng k» gi­n dï và có ph§n thô b¡o h¡n và c£ nhïng ng°Ýi r¥t gi­n dï và r¥t thô b¡o. MÙt ví då iÃn hình cça ng°Ýi gi­n dï nh°ng kém thô b¡o là nhïng tin t·c - nhïng k» ã t¥n công tÝ báo cça tôi, tÝ thÝi báo New York, trå cÙt cça sñ thành l­p n°Ûc Mù. Vào ngày 13/9/98, nhïng k» tin t·c này ã làm phá hu÷ trang web cça thÝi báo New York, l§n §u tiên tin t·c Ùt nh­p vào trang web cça mÙt tÕ chéc tin téc lÛn. Ông Martin Nisenholtz, chç tËch cça công ty truyÁn thông iÇn tí thÝi áo New York ã kà vÛi tôi câu chuyÇn sau ây: Chúng tôi vëa mÛi phát hành ra báo cáo Keneth Starr cho tÕng thÑng Clinton vào mÙt ngày thé 6 và ó là ngày tuyÇt vÝi cho trang web cça chúng tôi. Chúng tôi có mÙt phiên b£n måc låc hoàn chÉnh duy nh¥t cça báo cáo Starr trñc tuy¿n, vì v­y b¡n chÉ c§n ánh të khoá và tìm nhïng thông tin c§n thi¿t, và chúng tôi ang mß ra t¥t c£ các lo¡i hÓ s¡ à sí dång. Tôi quá tho£i mái vÛi n¡i tôi ß ¿n n×i mà tôi ã ch¥p nh­n mÙt lÝi mÝi tÛi Philadelphia à nói chuyÇn t¡i HÙi nghË th°ãng Énh quÑc t¿ Wharton. Vì v­y ¿n tÑi thé 7 tôi ã i Philadelphia. Lúc 7 giÝ 45 sáng chç nh­t, tôi ã nh­n °ãc iÇn të tÕng biên t­p trang web cça chúng tôi r±ng chúng tôi ã bË tin t·c t¥n công. Sñ viÇc này x£y ra ngay tr°Ûc khi có mÙt nhóm nào ó tìm cách rÝi khÏi các máy chç cça chúng tôi vÛi nhïng lÝi yêu c§u. Tuy nhiên iÁu này hoàn toàn khác. Tin t·c ã thñc sñ ti¿p qu£n trang web cça chúng tôi và ang công bÑ thông iÇp cça chính hÍ trên trang chç cça chúng tôi vÛi biÃu tr°ng HFG Tin t·c t¥n công nhïng cô gái nhÏ. Chúng ã lÓng vào béc £nh mÙt ng°Ýi phå nï kho£ thân trên hình cça biÃu tr°ng HFG này. Vì v­y chúng tôi ã l¥y l¡i trang này và công bÑ lên trên cùng, và sau ó chúng trß l¡i và l¥y l¡i trang này, và công bÑ lên trên cùng cça chúng tôi. Sau ó, chúng tôi l¡i trß l¡i và l¥y l¡i trang này, rÓi hÍ l¡i trß l¡i và l¥y l¡i nó. Trong vòng 2 giÝ, chúng tôi ã có cuÙc tranh ch¥p tay ôi nhïng trang chç trên chính trang web cça mình. Tin t·c ã Ùt nh­p vào hÇ thÑng cça chúng tôi và ti¿p qu£n các máy chç cça chúng tôi n¡i các trang web °ãc l°u trï và cuÑi cùng chúng ã có thà thi¿t l­p k¿t nÑi vÛi trang web cça chúng tôi. M×i khi tin t·c ß ó, chúng Áu có cách ti¿p c­n t°¡ng tñ nh° khi chúng tôi qu£n lý trang web cça tÝ thÝi báo New York. Chúng tôi ti¿p tåc hÏi chính mình, liÇu chúng tôi có phá bÏ trang web cça mình hay không, và tôi nói không. Tuy nhiên cuÑi cùng, rõ ràng là chúng tôi ã ph£i làm iÁu ó. Lúc 10 giÝ 20 phút sáng, chúng tôi ã ph£i dëng ho¡t Ùng cça trang web và óng cía toàn bÙ các hatches (các iÃm vào ngoài m¡ng xa). Cách théc tin t·c Ùt nh­p vào trang web là khai thác mÙt l×i hÏng trong hÇ iÁu hành Unix. Chúng tôi ã xoá s¡ch các máy chç bË t¥n công và xây dñng l¡i trang web trên các máy chç mÛi, c¯t bÏ t¥t c£ nhïng k¿t nÑi vÛi b¥t kó vùng ß xa nào.

iÁu tôi th¥y thú vË nh¥t là nhïng thông iÇp mà nhïng k» tin t·c ã °a lên trang web cça tÝ thÝi báo New York. Thông iÇp mß màn là: Chúng tôi sß hïu con lëa câm. Nhïng ph§n cça nhïng lÝi nh¯n n±m trong mã, mÙt d¡ng ngôn ngï cây ôliu công nghÇ cao cça chính hÍ. T¥n công các cô gái tr» °ãc vi¿t là H4CKING FOR GIRL3Z. Nhïng nguyên âm nh¥t Ënh là nhïng con sÑ, nh° trong thông iÇp cuÑi cùng cça chúng: R3ST ASUR3D, W3 WILL B3 BACK SOON . Nhïng k» tin t·c rõ ràng ang r¥t thích thú, g§n giÑng nh° Jesse James, trong viÇc chÉ ra chúng thông minh h¡n so vÛi c¥u trúc quyÁn lñc toàn c§u, nh° ã trình bày trong tÝ thÝi báo New York và trên trang web cça nó. Thông iÇp cça nhïng k» tin t·c là b¡n có thà giàu, song b¡n không thà c¡nh tranh vÛi nhïng bÙ não cça tÕ chéc Internet, cho dù nó có ít quyÁn lñc h¡n nhiÁu. Þ mÙt iÃm các tin t·c vi¿t: ViÇc chúng tôi ánh vào t¥t c£ các Énh và không sí dång ngôn ngï elite không có ngh)a là chúng tôi là tr» con, hay chúng tôi không sß hïu con lëa câm cça các ngài. Ñi vÛi nhïng ai gÍi chúng tôi là bÍn tr» ch°a tr°ßng thành, thì chéng tÏ r±ng có thêm mÙt ng°Ýi nïa ã ánh giá th¥p chúng tôi. Và iÁu tÓi tÇ h¡n, nó chéng tÏ vÁ tính an toàn (cça các ngài) ra sao? BÍn tr» ch°a tr°ßng thành có thà bÏ qua béc t°Ýng lía trË giá 25.000 USD (cça các ngài), bÏ qua an ninh thi¿t l­p ß ó b±ng vÛi hàng chåc nm kinh nghiÇm, th­m chí hàng trm nm kinh nghiÇm të mÙt tr°Ýng ¡i hÍc nào ó, Nyah nyah.

Yêu c§u duy nh¥t cça nhïng k» tin t·c này là th£ ông Kevin D. Mitnick - mÙt tin t·c máy tính khét ti¿ng ang n±m trong tù sau khi bË FBI b¯t vào tháng 2/95. Tëng là tin t·c máy tính bË truy nã nhiÁu nh¥t trên th¿ giÛi, Mitnick bË buÙc tÙi vì ã có mÙt thÝi gian ph¡m tÙi, tëng là k» n c¯p hàng nghìn file dï liÇu và ít nh¥t 20.000 sÑ th» tín dång cça các hÇ thÑng máy tính trên kh¯p n°Ûc Mù. iÁu hành thông qua mÙt modem máy tính k¿t nÑi vÛi chi¿c iÇn tho¡i di Ùng, Mitnick ã bË b¯t sau khi h¯n thâm nh­p vào máy tính gia ình cça mÙt chuyên gia an ninh máy tính danh ti¿ng, ông Tsutomi Shimomura - mÙt nhà nghiên céu t¡i trung tâm siêu máy tính San Diego. Shimomura ã giúp mÙt Ùi vi trang gÓm các chuyên viên kù thu­t cça công ty iÇn tho¡i và nhân viên iÁu tra liên bang sí dång máy quét t§n sÑ di Ùng à truy lùng và b¯t Mitnick.

Nhïng k» tin t·c này vÁ c¡ b£n Áu là nhïng ng°Ýi theo trào l°u Internet chính thÑng. HÍ có thói quen cça mình, có nhïng anh hùng dân gian cça mình, có ngôn ngï riêng, hÍc thuy¿t âm m°u riêng, và khßi nguÓn niÁm tin riêng. Tuy nhiên, hÍ không có hÇ t° t°ßng chính trË m¡ch l¡c theo ngh)a cça mÙt hÇ thÑng xen k½ thñc t¿. HÍ là nhïng Harpo thñc sñ. HÍ có mÙt thái Ù mà không ph£i là mÙt hÇ t° t°ßng. HÍ chÉ muÑn chéng tÏ r±ng hÇ thÑng ó không thà kiÃm soát hÍ, mà là hÍ có thà kiÃm soát hÇ thÑng.

ChuyÃn lên quy mô cao h¡n, b¡n có thà tìm th¥y nhïng ng°Ýi gi­n dï h¡n ôi chút và b¡o lñc h¡n ôi chút. GiÑng nh° nhïng k» theo chính sách ly khai nhïng con hÕ gi£i phóng Tamil gi­n dï có quyÁn lñc siêu phàm - nhïng k» ã t¥n công ¡i sé quán Sri Lanka t¡i Washington vào tháng 9/1998. TÝ thÝi báo Washington ã vi¿t: Khi ¡i sé quán Sri Lanka triÃn khai mÙt Ëa chÉ email, thì quân du kích nhïng con hÕ gi£i phóng Tamil ã nh­n °ãc lÇnh yêu c§u khçng bÑ. Ngay l­p téc chúng ã b¯t §u bao vây ¡i sé quán b±ng nhïng lÝi e do¡ ánh bom và quá nhiÁu thuÑc mê thËt gim bông th° iÇn tí mà các nhà ngo¡i giao không thà sí dång Ëa chÉ ó cho các ho¡t Ùng kinh doanh hãp pháp. MÙt nhà ngo¡i giao ã gÍi Ëa chÉ này là chç ngh)a khçng bÑ th° iÇn tí. Câu chuyÇn trên có nh¥n m¡nh tÛi viÇc ¡i sé quán Sri Lanka hÓi nm ngoái, rút cuÙc ã ph£i à mÙt chuyên gia máy tính triÃn khai mÙt ch°¡ng trình mÛi nh±m lÍc th° iÇn tí khÏi Nhïng con hÕ tñ do hoá gi£i phóng Tamil Eclam (LTTE). Chi¿n thu­t cça nhïng con hÕ này °ãc Á c­p nh° mÙt mÑi e do¡ mÛi trong b£n báo cáo vÁ chç ngh)a khçng bÑ toàn c§u cça BÙ ngo¡i giao Mù. Báo cáo ã kh³ng Ënh có mÙt nhóm tñ x°ng là Nhïng con hÕ en Internet, tr°Ûc ó vào tháng 8/97 ã t¥n công b±ng các vi khí th° iÇn tí làm ngëng trÇ ho¡t Ùng cça các hÇ thÑng th° iÇn tí cça ¡i sé quán. Theo bÙ ngo¡i giao Mù, nhóm này °a lên Internet tñ x°ng là mÙt nhóm cça LTTE chuyên tñ tí b±ng bom th° iÇn tí . Nhóm ã sí dång cái gÍi là th° iÇn tí tÛi FTP tên lía chÑng chç làm quá t£i mÙt Ëa chÉ th° iÇn tí måc tiêu và gây ra sñ Õ vá t°¡ng tñ vÁ m·t khÑi l°ãng mà ng°Ýi nh­n th° buÙc ph£i lo¡i bÏ hoàn toàn site th° iÇn tí cça mình.

Và cuÑi cùng ó là nhïng ng°Ýi àn ông thñc sñ gi­n dï và thñc sñ b¡o lñc, nhïng ng°Ýi àn ông gi­n dï có quyÁn lñc tÑi cao và là nhïng ng°Ýi không chÉ sí dång th° iÇn tí. ó là các Harpo vÛi nhïng kh©u súng th­t. iÁu này có ngh)a là có mÙt hÇ thÑng ánh giá th¿ giÛi mà hÍ không ph£i, và không bao giÝ là mÙt ph§n trong ó. Theo quan iÃm cça hÍ, Mù, IBM, ThÝi báo New York, thË tr°Ýng chéng khoán phÑ Wall và nÁn kinh t¿ toàn c§u Áu là mÙt ph§n cça mÙt dinh thñ quyÁn lñc c§n °ãc h¡ bÇ. Nhïng ng°Ýi àn ông gi­n dï có quyÁn lñc tÑi cao §y b¡o lñc này gÓm có phái Aum Shinrikyo (NiÁm tin tÑi cao) t¡i Nh­t B£n, nhóm do Osama Bin Laden t¡i Afghanistan, nhóm Unabomber và Ramzi Yousef t¡i New York. Aum Shinrikyo chç tr°¡ng mÙt h×n hãp các ý ki¿n cça ¡o Hindu, ¡o ph­t, và các hÍc thuy¿t âm m°u rÙng kh¯p th¿ giÛi liên quan tÛi Mù, ng°Ýi Do thái, hÙi viên hÙi tam iÃm và các nhà t° b£n toàn c§u. Giáo phái Nh­t B£n này ã gi¿t h¡i 12 ng°Ýi và làm bË th°¡ng vài nghìn ng°Ýi vào tháng 3/95 khi phun khí hu÷ ho¡i th§n kinh sarin trong xe iÇn ng§m cça Tokyo. M·c dù v­y, theo tÝ The Economists, Aum Shinrikyo ã cóp nh·t °ãc kho£ng mÙt t÷ ôla tài s£n và ã mua mÙt chi¿c trñc thng hiÇn ¡i cça Nga °ãc trang bË tiên ti¿n à phun các ch¥t hoá hÍc gây ch¿t ng°Ýi. Osama Bin Laden - triÇu phú ng°Ýi Ar­p Xêut ã tëng tài trã cho vå ném bom vào các ¡i sé quán Mù t¡i Kenya và Tanzania vào tháng 8/97, làm thiÇt h¡i h¡n 200 ng°Ýi, th°Ýng xuyên liên hÇ vÛi các máy iÇn tho¡i vÇ tinh trên kh¯p th¿ giÛi thông qua m¡ng trñc tuy¿n hÓi giáo Jihad cça chính h¯n (JOL). TÝ thÝi báo New York ã °a tin r±ng FBI ã t£i xuÑng mÙt máy tính cá nhân bË ánh c¯p cça Haroun Fazil - mÙt trong nhïng tên thám tí cça Bin Laden t¡i Kenya và tìm th¥y mÙt thông iÇp th° iÇn tí trong ó h¯n ghi chi ti¿t cách théc theo dõi nhïng v¥n Á toàn c§u thông qua CNN, sí dång Internet à liên l¡c vÛi nhïng tên khác trong m¡ng l°Ûi ng§m Bin Laden và tñ g¯n cho mình là giám Ñc thông tin truyÁn thông cça m¡ng l°Ûi di Ùng ông Phi.

Ramzi Yousef là k» ã ¡o diÅn cuÙc ném bom trung tâm th°¡ng m¡i th¿ giÛi t¡i New York hôm 26/2/93, khi¿n 6 ng°Ýi bË thiÇt m¡ng và làm bË th°¡ng h¡n 1.000 ng°Ýi. H¯n n±m trong th¿ hÇ cça nhïng thanh niên tr» nÕi gi­n të Th¿ giÛi thé 3 - nhïng k» të lâu ã mong muÑn làm nhïng iÁu mà cha m¹ hÍ ch°a thñc hiÇn °ãc tr°Ûc ây. iÁu này ã d«n tÛi sñ ph«n nÙ Ñi vÛi các n°Ûc ph°¡ng Tây, hành Ùng tr£ thù cho t¥t c£ nhïng rÑi lo¡n mà chúng ã chéng ki¿n trong xã hÙi cça mình, nh°ng thñc hiÇn iÁu này b±ng cách sí dång công nghÇ ph°¡ng Tây trong khi l¡i bác bÏ i c¥u trúc giá trË ph°¡ng Tây ±ng sau nó. Nhïng thanh niên này thích ý t°ßng mà b¡n có thà ch¯t lÍc l¥y bí quy¿t công nghÇ, tính toán b±ng thË thñc cça b¡n và sÑng mÙt lÑi sÑng cça ng°Ýi theo trào l°u chính thÑng vÛi nhïng cánh cía sÕ óng và mÙt béc màn che. N¡i mà nhïng k» theo trào l°u chính thÑng Internet chÉ sµn sàng sí dång mÙt con chuÙt và mÙt l×i hÏng hóc cça hÇ Unix à thñc hiÇn måc ích cça mình, thì Ramzi Yousef và Óng nghiÇp ã sµn sàng sí dång ynamit và mÙt xe t£i Ryder. Tuy nhiên vÁ c¡ b£n chúng Áu có måc tiêu chung - à bôi nhÍ Mù hoá toàn c§u hoá và d­m chân lên nó, b±ng cách sí dång hÇ thÑng chÑng l¡i chính nó.

Ramzi Yousef thñc sñ là k» gi­n dï có quyÁn lñc tÑi cao. Hãy thí ngh) mÙt phút vÁ h¯n ta. Ch°¡ng trình cça h¯n ta là gì? T° t°ßng cça h¯n ta là gì? Xét cho cùng, h¯n ta ang cÑ g¯ng phá hu÷ c£ 2 toà nhà cao nh¥t t¡i Mù. H¯n ta muÑn thành l­p mÙt nhà n°Ûc HÓi giáo t¡i Brooklyn? H¯n ta muÑn có mÙt nhà n°Ûc Palestin t¡i New Jersey? Không. H¯n ta chÉ muÑn phá hu÷ 2 toà nhà cao nh¥t t¡i Mù. H¯n ta nói vÛi toà án liên bang t¡i Manhattan r±ng måc tiêu cça h¯n là gây ra mÙt ti¿ng nÕ lÛn có thà làm mÙt toà tháp cça Trung tâm th°¡ng m¡i th¿ giÛi Õ xuÑng toà tháp kia và làm thiÇt m¡ng 250.000 dân th°Ýng. Thông iÇp cça Ramzi Yousef là h¯n ta không có thông iÇp nào ngoài viÇc gãi l¡i thông iÇp xu¥t phát të mÙt n°Ûc Mù §y quyÁn lñc tÛi xã hÙi cça h¯n. TÝ The Economist ã tëng nh¥n m¡nh r±ng nhïng k» khçng bÑ muÑn có nhiÁu ng°Ýi chú ý ¿n nh°ng không muÑn nhiÁu ng°Ýi ch¿t. Tuy nhiên không ph£i là nhïng k» gi­n dï có quyÁn lñc siêu phàm vì chúng muÑn cho nhiÁu ng°Ýi ch¿t. Chúng không muÑn thay Õi th¿ giÛi. Chúng bi¿t r±ng chúng không thà làm °ãc iÁu ó, vì th¿ chúng chÉ muÑn phá hu÷ t¥t c£ nhïng cái có thÃ.

MÙt ph§n lÛn trong vå kiÇn cça chính phç Mù Ñi vÛi Ramzi Yousef (ngoài viÇc phá hu÷ trung tâm th°¡ng m¡i th¿ giÛi vào nm 1993, h¯n ta còn có k¿ ho¡ch phá hu÷ mÙt chåc máy bay dân dång Mù t¡i châu Á vào tháng 1/95) phå thuÙc vào các file trong máy tính xách tay Toshiba màu tr¯ng nh¡t mà theo c£nh sát Yousef ã bÏ r¡i khi h¯n ta bay qua cn hÙ cça mình t¡i Manila vào tháng 1/95, chÉ mÙt thÝi gian ng¯n tr°Ûc khi h¯n ta bi¿t °ãc bË theo dõi. Khi các iÁu tra viên có °ãc máy xách tay cça Yousef và Ùt nh­p vào các dï liÇu này, hÍ phát hiÇn r±ng máy tính cça h¯n ta chéa các lËch trình bay, nhïng l§n nÕ dñ ki¿n và các tài liÇu nh­n d¡ng m«u kèm £nh mÙt trong sÑ k» chç m°u cça h¯n ta. Tôi thích cái ó Ramzi Yousef l°u t¥t c£ nhïng âm m°u cça h¯n ta trong Õ C cça chi¿c máy Toshiba cça h¯n.

iÁu thú vË vÁ Ramzi Yousef và nhïng k» gi­n dï có quyÁn lñc siêu phàm xu¥t hiÇn bên ngoài th¿ giÛi hÓi giáo Ar­p ngày nay nh¯c tÛi chuyên gia nghiên céu Trung ông Stephen P.Cohen, ó là chúng ã tëng tin t°ßng r±ng chúng ph£i l­t Õ các chính quyÁn cça chính mình và n¯m quyÁn kiÃm soát nhà n°Ûc cça mình tr°Ûc khi có thà thách Ñ Mù. Bây giÝ chúng chÉ thñc hiÇn iÁu này mÙt cách trñc ti¿p b±ng chính séc cça mình vÛi t° cách cá nhân. Toàn c§u hoá không chÉ giúp chúng có thà t¥n công n°Ûc Mù nh° nhïng cá nhân, mà còn cho chúng Ùng c¡ à làm iÁu ó, và cing cho chúng kh£ nng logic. Lôgic ß ây là các nhà n°Ûc cça chính chúng không còn ¡i diÇn cho c¥u trúc nng lñc thñc sñ. C¥u trúc nng lñc t°¡ng éng là toàn c§u. Nó n±m trong tay cça nhïng ng°Ýi có quyÁn lñc siêu phàm và siêu thË cça Mù và ó là nhïng ng°Ýi có thà h°Ûng d«n cho các chính phç khác ph£i làm gì. Do ó n¿u nh° b¡n muÑn h¡ bÇ c¥u trúc quyÁn lñc thñc sñ, b¡n ph£i i theo nhïng ng°Ýi có quyÁn lñc siêu phàm và các siêu thË ó mà không dính líu gì vÛi chính phç Pakistan hay Ai C­p.

iÁu gây khó khn cho nhïng k» gi­n dï có quyÁn lñc siêu phàm không chÉ là khái niÇm cho r±ng Mù có kù thu­t cao c¥p h¡n mà còn là Mù làm cho giá trË cça nó cing siêu phàm, trong khi ó, theo quan iÃm cça nhïng k» khçng bÑ, thì các giá trË Mù không có gì áng giá h¡n là chç ngh)a b£o hÙ quyÁn lãi cça ng°Ýi tiêu dùng nh¡t nh½o, và lòng tôn thÝ công nghÇ mÙt cách d¡i dÙt. CuÙc trao Õi ti¿p theo diÅn ra vào lúc óng cía phiên toà xí Ramzi Yousef, giïa h¯n ta và quan toà Kevin Thomas Duffy. ó là cuÙc Ñi §u cça k» gi­n dï có quyÁn lñc tÑi cao Ñi vÛi ng°Ýi có quyÁn lñc tÑi cao.

Ramzi Yousef nói: Các ngài ti¿p tåc nói chuyÇn vÁ sñ trëng ph¡t t­p trung và gi¿t h¡i nhïng ng°Ýi vô tÙi& Các ngài ã là k» §u tiên gi¿t h¡i nhïng ng°Ýi vô tÙi và bây giÝ là k» §u tiên °a ra d¡ng chç ngh)a khçng bÑ vào lËch sí loài ng°Ýi khi ném mÙt qu£ bom nguyên tí gi¿t h¡i hàng chåc nghìn phå nï và tr» em ß Nh­t B£n và khi làm thiÇt m¡ng h¡n 100.000 ng°Ýi, h§u h¿t là dân th°Ýng t¡i Tokyo b±ng nhïng qu£ bom cháy. Các ngài gi¿t h¡i hÍ b±ng cách thiêu hÍ ¿n ch¿t. Và các ngài gi¿t nhïng ng°Ýi dân th°Ýng ViÇt Nam b±ng hoá ch¥t, cái gÍi là ch¥t Ùc màu da cam. Các ngài gi¿t h¡i dân th°Ýng và nhïng ng°Ýi vô tÙi, ché không ph£i là nhïng tên lính trong mÍi cuÙc chi¿n tranh ¡n Ùc mà nó tham gia. Các ngài tham chi¿n nhiÁu h¡n b¥t kó mÙt n°Ûc nào trong th¿ k÷ này, và sau ó nó còn có can £m nói chuyÇn vÁ viÇc gi¿t h¡i nhïng ng°Ýi vô tÙi. Và bây giÝ các ngài ã phát minh ra các cách mÛi à gi¿t h¡i nhïng ng°Ýi vô tÙi. Các ngài áp dång cái gÍi là c¥m v­n kinh t¿, mÙt cách gi¿t h¡i không ai khác ngoài tr» em và ng°Ýi già, và h¡n c£ Ir¯c, các ngài ã áp ·t c¥m v­n kinh t¿ Ñi vÛi Cuba và nhïng n°Ûc khác trong thÝi gian h¡n 35 nm. Chính phç trong ph§n k¿t lu­n cça mình và bài diÅn thuy¿t khai m¡c cho th¥y tôi là mÙt k» khçng bÑ. Vâng, tôi là mÙt k» khçng bÑ và tôi r¥t tñ hào vÁ iÁu ó. Và tôi çng hÙ cho chç ngh)a khçng bÑ khi nó còn chÑng l¡i chính phç Mù và Israel, bßi vì các ngài còn Ùc ác h¡n c£ nhïng k» khçng bÑ: các ngài là k» t¡o ra chç ngh)a khçng bÑ và ang sí dång nó hàng ngày. Các ngài là k» tàn sát, gi£ dÑi và ¡o éc gi£.

Th©m phán Kevin Thomas Duffy sau ó tr£ lÝi: b£o Yousef n¯m sñ cuÓng nÙ h° vô và phán quy¿t Ramzi Yousef, anh tñ x°ng là quân Ùi HÓi giáo. Trong t¥t c£ nhïng ng°Ýi ã tëng bË gi¿t h¡i ho·c bË tÕn th°¡ng theo mÙt cách nào ó do tr­n ném bom Trung tâm th°¡ng m¡i th¿ giÛi, anh không thà kà tên ai là k» ph£n Ñi anh hay nguyên nhân d«n ¿n hành Ùng cça anh. Anh không quan tâm, và cing ch³ng c§n bi¿t có bao nhiêu ng°Ýi bË ch¿t và bË th°¡ng. Ramzi Yousef, anh không phù hãp à b£o vÇ ¡o HÓi. Chúa cça anh là cái ch¿t. Chúa cça anh không ph£i là thánh Allah& Anh không tìm ki¿m nhïng sñ chuyÃn Õi. Cái duy nh¥t mà anh muÑn làm là gây ra cái ch¿t. Chúa cça anh không ph£i là thánh Allah. Anh tôn thÝ cái ch¿t và sñ hu÷ ho¡i. Cái anh làm, cái anh làm không ph£i à dành cho thánh Allah; anh làm chÉ Ã tho£ mãn c£m giác cái tôi cça chính mình mà thôi. Anh làm cho nhïng ng°Ýi khác tin là mình là mÙt quân nhân, nh°ng các cuÙc t¥n công vào dân th°Ýng mà ß ây anh bË k¿t tÙi là ã thñc hiÇn nhïng cuÙc t¥n công lén lút, ã gi¿t h¡i và làm bË th°¡ng nhïng ng°Ýi dân vô tÙi& Ramzi Yousef à, anh ã ¿n n°Ûc này vÛi t° cách là mÙt ng°Ýi theo trào l°u chính thÑng hÓi giáo, nh°ng anh ch£ m¥y quan tâm ho·c không hÁ quan tâm tÛi ng°Ýi hÓi giáo hay lòng tin cça nhïng tín Ó HÓi giáo. Anh không ng°áng mÙ thánh Allah, mà ng°áng mÙ nhïng tÙi ác mà chính anh ã có. Và tôi ph£i nói r±ng là tôn Ó cça tÙi ác, anh là ng°Ýi có £nh h°ßng lÛn nh¥t.

iÁu thú vË trong câu chuyÇn vÁ Ramzi Yousef, ó là sñ th­t vÁ mÙt trong nhïng k» chç m°u cùng vÛi h¯n ta, Mohammed Salameh, ã trß vÁ vn phòng cho thuê xe t£i Ryder n¡i h¯n ta ã thuê mÙt chi¿c xe t£i à sí dång trong vå ném bom này. Salameh ã bÏ ra 400 USD tiÁn ·t cÍc à thuê chi¿c xe này và muÑn l¥y l¡i sÑ tiÁn ó m·c dù h¯n ta ã làm nÕ lÑp chi¿c xe. (H¯n nói vÛi nhïng ng°Ýi cho thuê r±ng chi¿c xe ã bË ánh c¯p). Ñi vÛi Salameh, th¿ giÛi là 2 v°¡ng quÑc hoàn toàn khác nhau. BuÕi sáng, h¯n ném bom vào Trung tâm th°¡ng m¡i th¿ giÛi gi¿t h¡i ng°Ýi Mù à l¥y ân báo oán. BuÕi chiÁu, h¯n ¿n vn phòng l¥y tiÁn l¡i theo nhïng nguyên t¯c pháp lu­t và bÙ lu­t hãp Óng cça Mù. Không có iÁu gì tÑt h¡n là viÇc n¯m l¥y kh£ nng cça nhïng ng°Ýi nÕi gi­n có quyÁn lñc siêu phàm à khai thác công nghÇ cça th¿ giÛi hiÇn ¡i mà không h¥p thå chút nào trong giá trË cça nó. Khi Ramzi Yousef bË các nhà iÁu tra th©m v¥n hÏi làm cách nào Salameh có thà quay l¡i l¥y °ãc sÑ tiÁn ·t cÍc - iÁu giúp cho c£nh sát theo dõi và b¯t °ãc k» ánh bom này, thì h¯n ta tr£ lÝi chÉ b±ng mÙt të: Ngu ngÑc .

V­y thì có mÙt sñ biÇn hÙ nào Ñi vÛi nhïng k» nh° v­y? MÙt iÁu tÑt là ph£i tin t°ßng r±ng vÛi nhïng ch°¡ng trình xã hÙi hay kinh t¿ hay vn hoá hãp lý, thì các xã hÙi s½ có thà lo¡i trë °ãc Ùng c¡, n×i oán gi­n và sñ gi­n dï cça t¥t c£ nhïng k» có c£m giác bË è b¹p bßi Mù hoá toàn c§u hoá. Nh°ng chúng tôi không thÃ. Nhïng k» giÑng nh° Ramzi Yousef th°Ýng có Ùng c¡ thúc ©y và hành Ùng Ói b¡i ß méc cao. C£m giác n×i au cça chúng s½ không qu©n quanh âu ây, và c£ công tác xã hÙi cing th¿. Th°Ýng có mÙt ph§n céng trong nhïng k» nh° Ramzi Yousef. Cách b£o vÇ duy nh¥t là cô l­p ph§n céng ó khÏi xã hÙi rÙng lÛn quanh nó. Cách duy nh¥t à làm °ãc iÁu này là £m b£o r±ng ph§n ông xã hÙi ó có quyÁn lãi trong hÇ thÑng toàn c§u. iÁu làm sao mÙt ng°Ýi có thà thñc hiÇn °ãc ý t°ßng trên là mÙt trong nhïng chç Á trong ch°¡ng cuÑi cça cuÑn sách này.

MÙt ng°Ýi không nên có £o t°ßng. Nhïng k» nÕi gi­n siêu quyÁn lñc có ß mÍi n¡i, và ó là mÑi e do¡ th°Ýng trñc nh¥t ngày nay Ñi vÛi n°Ûc Mù và sñ Õn Ënh cça hÇ thÑng mÛi này. iÁu ó không ph£i bßi vì Ramzi Yousef là mÙt k» siêu quyÁn lñc. Không, không, không. ó là bßi vì trong th¿ giÛi ngày nay có r¥t nhiÁu k» nh° Ramzi Yousef.

N¿u b¡n muÑn nói chuyÇn vÛi con ng°Ýi

Ph§n I

N¿u có mÙt m«u sÑ chung xuyên suÑt cuÑn sách này thì ó là khái niÇm toàn c§u hoá là mÍi thé và nhïng m·t Ñi l­p cça nó. ó có thà là mÙt sñ trao quyÁn khó tin và mÙt sñ ép buÙc l¡ th°Ýng. Nó có thà dân chç hoá c¡ hÙi và dân chç hoá n×i ho£ng sã. Toàn c§u hoá làm cho con cá voi to h¡n và làm cho con cá tu¿ m¡nh h¡n. Nó bÏ xa b¡n ngày càng nhanh, và nó cing có thà uÕi kËp b¡n ngày càng nhanh. Trong khi toàn c§u hoá làm Óng nh¥t các nÁn vn hoá, thì nó cing t¡o iÁu kiÇn à mÍi ng°Ýi chia s» quyÁn lãi cá nhân duy nh¥t cça mình mÙt cách xa h¡n và rÙng h¡n. Nó làm cho chúng ta muÑn uÕi theo cây Lexus vÛi c°Ýng Ù m¡nh h¡n bao giÝ h¿t và bám vào cây oliu ch·t h¡n bao giÝ h¿t. Nó cho phép chúng ta vÛi tay °ãc vào th¿ giÛi và cho phép th¿ giÛi xâm nh­p vào tëng ng°Ýi trong chúng ta, mÙt iÁu mà tr°Ûc ây ch°a bao giÝ có.

Nh° tôi ã chÉ ra trong cuÑn sách này, kà të lúc khßi iÃm cça toàn c§u hoá nh° mÙt hÇ thÑng quÑc t¿, các n°Ûc và các cÙng Óng khác nhau ã dao Ùng giïa nhïng lãi ích có °ãc và nhïng m·t tiêu cñc cça toàn c§u hoá. Cho ¿n nay, trong thÝi iÃm h°ng thËnh cing nh° suy thoái giïa toàn c§u hoá và ph£n éng dï dÙi Ñi vÛi nó, thì toàn c§u hoá v«n luôn là chç Á hàng §u ß t¥t c£ các n°Ûc lÛn n±m trong hÇ thÑng ó. Ch°a mÙt n°Ûc lÛn nào có sñ ph£n éng dï dÙi Ñi vÛi toàn c§u hoá l¡i có thà lên n¯m quyÁn lñc, cing nh° không có mÙt n°Ûc lÛn nào mà ph£n éng Ñi vÛi toàn c§u hoá trß nên phÕ bi¿n ¿n n×i mà n°Ûc ó sµn sàng hu÷ ho¡i c£ hÇ thÑng cách mà ¿ quÑc Áo Hung ã tëng làm tr°Ûc chi¿n tranh th¿ giÛi thé nh¥t hay éc và Nh­t ã làm tr°Ûc chi¿n tranh th¿ giÛi thé hai.

V­y iÁu này s½ luôn luôn x£y ra? Toàn c§u hoá không thà thay Õi °ãc hay sao? Theo tôi, ó là iÁu g§n nh° không thà thay Õi °ãc. T¡i sao tôi l¡i nói là g§n nh° không thà thay Õi và không chÉ ¡n gi£n là không thà thay Õi? Toàn c§u hoá r¥t khó £o ng°ãc bßi vì nó °ãc Ënh h°Ûng bßi nguyÇn vÍng cça nhïng ng°Ýi n¯m quyÁn lñc tÑi cao - nhïng ng°Ýi ang hÙi nh­p ngày càng nhiÁu m×i ngày, b¥t lu­n chúng ta có thích nó hay không. VÁ m·t lý thuy¿t, nhïng nguyÇn vÍng và công nghÇ này có thà tránh °ãc, nh°ng ph£i tr£ giá r¥t nhiÁu Ñi vÛi sñ phát triÃn cça mÙt xã hÙi và chÉ có thà thñc hiÇn b±ng cách xây dñng nhïng béc t°Ýng cao h¡n và dày h¡n bao giÝ h¿t. Tôi không ngh) r±ng toàn c§u hoá ch¯c ch¯n x£y ra trên kh¯p th¿ giÛi, nh°ng nó v«n có thÃ. Toàn c§u hoá có thà x£y ra n¿u hÇ thÑng thoát ra khÏi cái mà không chÉ các nhóm ng°Ýi thiÃu sÑ b¥t lãi mà c£ nhïng nhóm chính t¡i các n°Ûc lÛn c£m th¥y bË l¡m dång.

Theo ngh)a này, thì mÑi e do¡ lÛn nh¥t Ñi vÛi toàn c§u hoá ngày nay chính là toàn c§u hoá. HÇ thÑng này có thà chéa ñng nhïng h¡t giÑng cça sñ phá hu÷ chính nó. iÁu x£y ra ti¿p theo là 5 cách theo ó hÇ thÑng toàn c§u hoá có thà ho¡t Ùng mà không bË kiÃm soát, ho·c trß nên quá n·ng nÁ ¿n n×i mà các nhóm a sÑ ß nhiÁu n°Ûc lÛn s½ c£m th¥y mình giÑng nh° nhïng k» thua cuÙc và iÁu ó e do¡ sñ tÓn t¡i cça toàn bÙ hÇ thÑng.

Quá khó khn

Khi tÛi thm Bng cÑc úng vào giai o¡n khçng ho£ng kinh t¿ Thái Lan nm 1997, tôi có dËp nói chuyÇn vÛi mÙt nhà ngo¡i giao Mù vÁ v¥n Á Thái Lan s½ bË £nh h°ßng nh° th¿ nào sau cuÙc khçng ho£ng này. Cå thà là chúng tôi ã bàn vÁ t¥t c£ nhïng viÇc mà Thái Lan ph£i làm trong mÙt thÝi gian ng¯n à có °ãc hÇ thÑng ph§n mÁm và hÇ iÁu hành nh±m ©y nhanh viÇc phát triÃn trong trò ch¡i toàn c§u. Nhà ngo¡i giao này ã ánh d¥u các kho£n måc trong mÙt danh måc gi·t là cho tôi, và khi làm xong tôi hÏi ông ta: Anh bi¿t ¥y, chúng tôi ang yêu c§u Thái Lan thñc hiÇn °ãc iÁu ó trong vòng 20 nm - viÇc mà n°Ûc Mù ã ph£i m¥t tÛi 200 nm.

Ông ta nói vÛi tôi, l¯c §u: Không, không. Các ngài nh§m rÓi. Chúng tôi không yêu c§u hÍ làm iÁu ó trong 20 nm, mà chÉ mÙt nm mà thôi.

GiÝ ây rõ ràng là séc m¡nh và vË th¿ cça mÙt n°Ûc trong k÷ nguyên toàn c§u hoá s½ là mÙt chéc nng, mÙt ph§n cça méc Ù có thà và sµn sàng phát triÃn hÇ thÑng ph§n mÁm và hÇ iÁu hành phù hãp c§n thi¿t à thËnh v°ãng. Tuy nhiên iÁu gì s½ x£y ra n¿u quá trình phát triÃn nhïng thà ch¿ này, tñ do hoá thË tr°Ýng và khoác trên vai chi¿c áo khoác vàng là quá khó khn Ñi vÛi nhiÁu n°Ûc lÛn? Trong khi các chính trË gia và nhïng ng°Ýi çng hÙ hÍ s½ g·p ph£i nhiÁu tÕn th°¡ng và n×i thÑng khÕ Ã vào °ãc Disney World, thì các n°Ûc lÛn l¡i g·p nhiÁu h¡n ch¿. MÙt l§n khi tÕng thÑng Henry Kissinger °a ra v¥n Á này, thì các nhà lãnh ¡o chính trË không thà tÓn t¡i khi nhïng ng°Ýi çng hÙ cho n×i thÑng khÕ g§n nh° th°Ýng trñc trên c¡ sß chÉ ¡o áp ·t të n°Ûc ngoài. ViÇc xây dñng ph§n mÁm có thà m¥t mÙt thÝi gian dài, viÇc ·t ¥t n°Ûc các b¡n vào d¡ng chÑt phù hãp à liên hÇ vÛi th¿ giÛi Internet toàn c§u có thà m¥t mÙt thÝi gian dài, và mÙt sÑ n°Ûc không thà thñc hiÇn °ãc nhiÇm vå này vÁ m·t chính trË và kinh t¿ - ít nh¥t là không n±m trong khung thÝi gian mà c£ th¿ giÛi yêu c§u. Trong khi ó, nhïng n°Ûc khác không thà thñc hiÇn °ãc mÙt cách vn hoá. Vn hoá thay Õi ch­m ch¡p. S½ dÅ dàng h¡n r¥t nhiÁu à phát triÃn mÙt cây Lexus mô hình mÛi so vÛi viÇc ti¿n hoá mÙt giÑng cây ôliu mÛi - mÙt viÇc làm ph£i m¥t vài th¿ hÇ.

N¿u mÙt ai ó xác Ënh ngày tháng cça hÇ thÑng toàn c§u hoá ngày hôm nay trên c¡ sß thÝi iÃm såp Õ béc t°Ýng Berlin, thì chúng ta có thà nói là hÇ thÑng ó chu©n bË b°Ûc sang th­p k÷ thé 2. iÁu chúng ta th¥y trong th­p k÷ thé nh¥t cça hÇ thÑng toàn c§u hoá là cái gì s½ x£y ra khi mÙt sÑ n°Ûc nhÏ nh° Bosnia, Albania, Algeria, Serbia, Syria và nhiÁu n°Ûc châu Phi không thà thñc hiÇn b°Ûc quá Ù. Tuy nhiên, nhïng n°Ûc nói trên Áu quá nhÏ và y¿u nên hÇ thÑng chÉ xây dñng mÙt béc t°Ýng lía bao quanh nó.

Khi b°Ûc vào th­p k÷ thé 2, chúng ta ph£i ch¡m trán vÛi mÙt câu hÏi hóc búa h¡n nhiÁu: ó là iÁu gì s½ x£y ra khi mÙt sÑ n°Ûc r¥t lÛn nh° Nga, Trung QuÑc và Nh­t B£n, không kà Indonesia, Braxin hay th­m chí mÙt sÑ n°Ûc cça Liên minh tiÁn tÇ châu Âu, th¥t b¡i khi thñc hiÇn quá Ù? iÁu gì s½ x£y ra n¿u các n°Ûc này th¥y quá v¥t v£ khi khoác lên mình chi¿c áo khoác vàng, hay các tÕ chéc cça các n°Ûc ó không thà t¡o mÙt b°Ûc chuyÃn vn hoá, chính trË và kinh t¿ sang mÙt khuôn m·t tàn b¡o h¡n, ch¿ Ù t° b£n Schumpeterian n¡i b¡n t¥n công vào nhïng công ty g·p th¥t b¡i và không giï nhïng cái che m¡ng bên trên chúng trong nhiÁu nm liên tåc. Ba iÁu dân chç hoá có thà d«n tÛi sñ såp Õ t¥t y¿u cça Liên bang Xô Vi¿t và nÁn kinh t¿ k÷ nguyên cÙng s£n Trung QuÑc. Nhïng y¿u tÑ ó cing có thà d«n tÛi sñ såp Õ t¥t y¿u trong c¡ ch¿ tham nhing cça Albania hay Indonesia. Ngoài ra, nó còn d«n tÛi sñ såp Õ t¥t y¿u cça hÇ thÑng kinh t¿ b£o trã thái quá Nh­t B£n. Tuy nhiên, iÁu này không có ngh)a là sñ thành công cça các n°Ûc này trong hÇ thÑng toàn c§u hoá mÛi là iÁu t¥t y¿u.

Hãy nhìn vào 3 n°Ûc quan trÍng nh¥t trong sÑ các n°Ûc nói trên, ó là Nga, Trung QuÑc và Nh­t B£n ngày nay. B¡n s½ nhìn th¥y gì khi xem xét th­t kù l°áng? iÁu tôi th¥y ó là 3 siêu c°Ýng lÛn - nhïng n°Ûc mà të bên ngoài nhìn vào giÑng nh° nhïng ô v­t n·ng tÛi 280 lb, vÛi c¡ b¯p cuÓn cuÙn nh°ng bên trong m×i ô v­t ang ph£i chËu cn bÇnh tim sung huy¿t. Tim cça các ô v­t - các hÇ iÁu hành và ph§n mÁm chËu trách nhiÇm b¡m máu vào các c¡ b¯p công nghiÇp bË t¯c ngh½n và b¡m quá nhiÁu máu xuÑng chân mà không ç máu lên §u và các bÙ ph­n khác. Nga c§n mÙt cuÙc c¥y ghép toàn bÙ, Trung QuÑc c§n mÙt cuÙc c¥y ghép lÛn g¥p 5 l§n. Và nh­t c§n mÙt chút cholesterol kích thích triÇt à (Pháp, éc và mÙt sÑ n°Ûc Tây Âu khác không c§n các ph°¡ng pháp iÁu trË khá triÇt à nh° v­y, song các n°Ûc này s½ c§n ti¿p tåc nhïng ch¿ Ù n kiêng không có ch¥t béo, n¿u muÑn m·c vëa phiên b£n cça chi¿c áo vàng ó là Liên minh tiÁn tÇ châu Âu. Ph°¡ng théc n kiêng ó ôi khi r¥t khó khn và s½ òi hÏi mÙt sÑ thay Õi cách sÑng thñc sñ, iÁu ó lý gi£i t¡i sao Liên minh tiÁn tÇ châu Âu và Óng tiÁn chung tÏ ra khó khn h¡n nhiÁu à duy trì vÁ m·t chính trË so vÛi cái mà nhiÁu ng°Ýi ngh)).

Tuy nhiên, các nhà lãnh ¡o và quan iÃm chính trË cça hÍ Áu i ng°ãc l¡i các cách gi£i quy¿t triÇt à nh° v­y. Tôi lÛn lên ß k÷ nguyên mà các mÑi e do¡ bên ngoài lÛn nh¥t Ñi vÛi n°Ûc Mù là séc m¡nh quân sñ cça Nga và Trung QuÑc cing nh° séc m¡nh kinh t¿ cça Nh­t B£n. Tôi lo ng¡i cho nhïng éa con gái bé bÏng cça mình, giÝ mÛi ß Ù tuÕi 10 và 13, s½ lÛn lên nh° th¿ nào trong mÙt th¿ giÛi mà nhïng mÑi e do¡ lÛn Ñi vÛi n°Ûc Mù l¡i xu¥t phát të nh°ãc iÃm quân sñ cça Nga và Trung QuÑc cing nh° nh°ãc iÃm kinh t¿ cça Nh­t B£n. iÁu chÉnh sang hÇ thÑng mÛi mÛi này s½ là iÁu cñc kó khó khn Ñi vÛi c£ 3 n°Ûc trên. Ch¯c ch¯n là, do các n°Ûc trên hoàn toàn khác nhau, nên nhïng thách théc mà hÍ ph£i Ñi m·t cing khác nhau, nh°ng không khác nh° cái mà b¡n có thà ngh) tÛi.

ây là mÙt bí m­t nhÏ: nÁn kinh t¿ cça Nh­t B£n ã luôn luôn là nÁn kinh t¿ cÙng s£n h¡n là t° b£n chç ngh)a. Walt Mossberg - ng°Ýi phå trách chuyên måc công nghÇ cça tÝ Wall Street ã nói: Nh­t B£n là n°Ûc cÙng s£n thành công nh¥t trên th¿ giÛi. Trên thñc t¿, Nh­t B£n là n°Ûc duy nh¥t mà chç ngh)a cÙng s£n ho¡t Ùng thñc sñ. Trong suÑt chi¿n tranh l¡nh, £ng Dân chç tñ do (LDP) là £ng duy nh¥t chi¿m °u th¿ t¡i Nh­t. Trong khi Nh­t °ãc n¯m quyÁn bßi LDP, thì nhà n°Ûc l¡i °ãc iÁu hành bßi mÙt nomenklatura - mÙt bÙ máy quan liêu, cing chÉ giÑng nh° Nga và Trung QuÑc. Các công chéc quan liêu này th°Ýng quy¿t Ënh n¡i c§n phân bÕ nguÓn lñc. Ph°¡ng tiÇn thông tin ¡i chúng t¡i Nh­t B£n th°Ýng dÅ sai b£o ¿n méc khó tin, và m·c dù không °ãc kiÃm soát chính théc bßi chính phç, nh°ng v«n do chính phç chÉ ¡o. Nh­t B£n có dân sÑ dÅ thích nghi sâu s¯c, vÛi nhïng chi phí khÕng lÓ ánh vào nhïng ai không thích nghi °ãc. Nhïng k» không theo khuôn phép không °ãc gíi tÛi Gulags mà °ãc gíi ¿n nÙi Siberia. T¡i Nh­t B£n, nhïng k» không theo khuôn phép °ãc coi là Madogiwazoki , téc là ám ông nhìn ra cía sÕ , bßi vì hÍ th°Ýng nh­n °ãc nhïng cái bàn nhìn ra cía sÕ và à tránh n¯ng. SÑ dân dÅ thích nghi này sµn sàng ch¥p nh­n hàng giÝ làm viÇc kéo dài à Õi l¡i °ãc h°ßng mÙt méc sÑng cao h¡n, có °ãc hãp Óng lao Ùng suÑt Ýi và mÙt cuÙc sÑng Õn Ënh. Nh­t B£n có mÙt ch°¡ng trình ti¿t kiÇm b¯t buÙc trong ó ng°Ýi dân và các công ty buÙc ph£i ti¿t kiÇm và §u t° mà không °ãc tiêu dùng. N¿u ch¿ Ù cÙng s£n Xôvi¿t có thà làm °ãc mÙt nía nh° Nh­t B£n, thì Matxc¡va s½ không bao giÝ thua cuÙc trong chi¿n tranh l¡nh.

Rõ ràng ây là mÙt iÁu mÉa mai. NÁn kinh t¿ Nh­t B£n cing có mÙt y¿u tÑ phi thË tr°Ýng. MÙt ph§n ba trong nÁn kinh t¿ Nh­t B£n ngày nay °ãc c¥u thành bßi nhïng tên tuÕi cñc kó hiÇn ¡i và r¥t c¡nh tranh trên th¿ giÛi nh° Sony, Mitsubishi, Canon và Lexus. ây là nhïng công ty thành công nh¥t trên th¿ giÛi và các công ty này ã t¡o ra nhïng kho£n ti¿t kiÇm khÕng lÓ cho Nh­t B£n. SÑ tiÁn ti¿t kiÇm này ã b£o hÙ cho 2/3 nÁn kinh t¿ còn l¡i cça Nh­t khu vñc cÙng s£n gÓm có các công ty lÛn nh°ng ã già c×i lâu ngày và tÓn t¡i nhiÁu nm nhÝ vào hàng rào b£o hÙ dñng lên bßi nhà n°Ûc mÙt £ng cça Nh­t B£n. Nh­t B£n cing ã gây dñng °ãc kho£n ti¿t kiÇm cñc lÛn të chi¿n tranh l¡nh có °ãc trong suÑt th­p k÷ §u tiên cça toàn c§u hoá mà không bË m¥t i - th­m chí ngay c£ khi tng tr°ßng kinh t¿ g§n nh° chïng l¡i kà të nm 1992. Ng°ãc l¡i, Hàn QuÑc, n°Ûc cing có mô hình t°¡ng tñ Nh­t B£n, l¡i không có °ãc kho£n ti¿t kiÇm dñ trï mà Nh­t ã có vào thÝi iÃm t¥t c£ các béc t°Ýng ã óng ch·t l¡i. Vì v­y, Hàn QuÑc ã ph£i iÁu chÉnh mÙt cách r¥t tÕn th°¡ng, tàn b¡o và chÉ °ãc chu©n bË trong mÙt thÝi gian ng¯n ngçi.

CuÑi cùng, n¿u Nh­t B£n muÑn tránh bË chïng l¡i lâu dài, thì khu vñc cÙng s£n cça nÁn kinh t¿ Nh­t B£n s½ ph£i °ãc t° nhân hoá giÑng nh° Trung QuÑc và Nga. Các công ty và ngân hàng làm n kém hiÇu qu£ s½ ph£i bË lo¡i bÏ, nguÓn vÑn ch¿t cça các công ty này s½ °ãc chuyÃn sang các công ty làm n có hiÇu qu£ h¡n. LËch sí Nh­t B£n ã d¡y chúng ta r±ng Nh­t có kh£ nng thay Õi và thích nghi vÛi các hÇ thÑng mÛi, nh°ng chÉ sau khi n°Ûc này ¡t ¿n mÙt iÃm khçng ho£ng thñc sñ buÙc nhà n°Ûc ph£i thay Õi. Tôi không hÁ có nghi ngÝ nào vÁ kh£ nng Nh­t trß l¡i là mÙt siêu c°Ýng kinh t¿ lÛn, nh°ng iÁu này chÉ có thà ¡t °ãc khi hÍ ph£i tr£i qua mÙt sÑ iÁu chÉnh xã hÙi, chính trË và vn hoá vÛi giá ¯t. Hãy chÉ c§n l¥y mÙt truyÁn thÑng nhÏ cça Nh­t B£n: HÙi Óng qu£n trË cça h§u h¿t các công ty quÑc doanh Nh­t B£n ngày nay - trë các công ty Mù hoá nh° Sony, Áu °ãc t¡o l­p të các u÷ viên ban qu£n trË ã vÁ h°u và c£ nhïng ng°Ýi ang làm viÇc cça công ty ó, còn ti¿ng nói cça các cÕ ông g§n nh° không có trÍng l°ãng. Các thành viên Ùc l­p, ngoài hÙi Óng qu£n trË g§n nh° không tÓn t¡i ß Nh­t B£n. Không có cách nào à mÙt hÇ thÑng nh° v­y có thà h°Ûng tÛi thay Õi và phá hu÷ sáng t¡o vÛi mÙt tÑc Ù c§n thi¿t trong th­p k÷ tÛi. LiÇu Nh­t B£n có thà thích nghi °ãc không? Nh­t B£n ph£i làm °ãc iÁu ó nh°ng ch¯c ch¯n v«n có r¥t nhiÁu sñ xáo trÙn.

Mù hiÇn nay là mÙt xã hÙi có sñ phù hãp ch·t ch½ giïa các quy t¯c vn hoá- sñ linh ho¡t và sñ minh b¡ch vÛi các quy t¯c kinh doanh °ãc ánh giá nhiÁu nh¥t bßi hÇ thÑng toàn c§u ó là tính linh ho¡t và minh b¡ch. Nh­t B£n không có °ãc sñ t°¡ng hãp ó. Nh­t có mÙt nÁn vn hoá kín áo và khó xâm nh­p cing nh° mÙt hÇ thÑng nÕi ti¿ng vÁ tính kh¯t khe. N°Ûc nào càng có nhiÁu sñ khác biÇt giïa các quy t¯c vn hoá và quy t¯c cça hÇ thÑng toàn c§u hoá, thì quá trình thích nghi càng khó khn. Trong th¿ giÛi hÓi giáo, nhïng phå nï theo ¡o che m¡ng lên m·t à c£ th¿ giÛi không nhìn th¥y hÍ. Nh­t B£n là hòn £o trùm mÙt cái khn. H§u nh° r¥t khó có thà nhìn vào, và ph§n còn l¡i cça th¿ giÛi cing không thà hiÃu °ãc ¥t n°Ûc này, ngay c£ Ñi vÛi vË khách th°Ýng xuyên nh¥t cing v­y.

Trung QuÑc cing s½ ph£i có mÙt iÁu chÉnh khó khn, không chÉ bßi các lý do vÁ vn hoá mà c£ các lý do vÁ chính trË. Trung QuÑc có ý chí, nh°ng không có °Ýng lÑi. Sai l§m lÛn nh¥t mà mÙt sÑ nhà chi¿n l°ãc m¯c ph£i là t° t°ßng cho r±ng Trung QuÑc s½ phát triÃn vÁ m·t kinh t¿ và quân sñ trên mÙt °Ýng th³ng éng të mÑc hiÇn nay cho ¿n thÝi iÃm 20 nm sau- lúc n°Ûc này °ãc coi là Ñi thç cça Mù và trß thành mÙt siêu c°Ýng ngang ngía. Nh°ng tôi không ngh) nh° v­y.

ëng hiÃu l§m tôi. Trong 20 nm tÛi, Trung QuÑc có thà trß thành mÙt n°Ûc có tiÁm lñc lÛn vÁ kinh t¿ và quân Ùi ngang ngía vÛi Mù- nh°ng không thà i trên mÙt °Ýng th³ng. Có mÙt kho£ng cách lÛn vÁ tÑc Ù trên con °Ýng ó mà Trung QuÑc ph£i tìm cách v°ãt qua °ãc tr°Ûc tiên. Kho£ng 40% trong nÁn kinh t¿ Trung QuÑc ngày này v«n °ãc t¡o thành të các ngành và các ngân hàng quÑc doanh, trong sÑ ó r¥t nhiÁu ngành và ngân hàng ã phá s£n ho·c ho¡t Ùng không hiÇu qu£. Cách duy nh¥t Trung QuÑc có thà quan tâm tÛi hàng triÇu ng°Ýi dân cça mình làm viÇc cho các công ty này là ti¿n hành t° nhân hoá, óng cía và sát nh­p các công ty y¿u kém, Óng thÝi chuyÃn vÑn sang các công ty làm n hiÇu qu£ và có lãi nhu­n. Và cách duy nh¥t à thñc hiÇn iÁu này mà không d«n tÛi tình tr¡ng th¥t nghiÇp quá nhiÁu là ph£i thu hút °ãc mÙt l°ãng lÛn nguÓn vÑn §u t° n°Ûc ngoài.

Ch¯c ch¯n, Trung QuÑc ã thu hút °ãc l°ãng áng kà §u t° n°Ûc ngoài trñc ti¿p trong các nhà máy cÑ Ënh, nh°ng Óng tiÁn nÙi Ëa không dÅ chuyÃn Õi, h¡n nïa Trung QuÑc không có mÙt thË tr°Ýng cÕ phi¿u hay trái phi¿u n¡i ng°Ýi n°Ûc ngoài có thà ho¡t Ùng mÙt cách tñ do. Và lâu nay, Trung QuÑc ã có chç ngh)a t° b£n trong các con bài cça mình - mÙt iÁu ang kìm hãm nhiÁu nhà §u t° n°Ûc ngoài. H¡n nïa, £ng CÙng s£n Trung QuÑc vÁ c¡ b£n iÁu hành hàng lo¡t các doanh nghiÇp và các th°¡ng vå dính líu tÛi út lót à nh­n °ãc §u t° và b£o vÇ mình mÙt cách ch¯c ch¯n. MÙt ví då vÁ mÙt vå tham nhing chính théc r¥t lÛn ß Trung QuÑc ã °ãc °a ra ánh sáng vào tháng 10/78 thông qua mÙt báo cáo vÁ viÇc thu mua g¡o cça nhà n°Ûc. Trong sÑ 65 t÷ USD dành à thu mua g¡o të nông dân kà të nm 1992, thì có tÛi 25 t÷ USD, g§n 40% ã không cánh mà bay . Theo t¡p chí Time (ra ngày 2/11/98), các thanh tra ã phát hiÇn ra h§u h¿t sÑ tiÁn bË m¥t ã r¡i vào túi giÛi công qu£n sa hoa, cing nh° viÇc các quan chéc chính phç tham gia giao dËch kó h¡n và mua s¯m xe h¡i và iÇn tho¡i di Ùng. Và tình th¿ ti¿n thoái l°áng nan cça Trung QuÑc là không thà thu hút ç vÑn të giÛi công nghÇ thông tin à bi¿n Õi mÙt nía khu vñc quÑc doanh phá s£n trong nÁn kinh t¿ Trung QuÑc mà không nâng c¥p toàn bÙ hÇ iÁu hành cça mình të DOS 1.0 tÛi 6.0 và không t¡o nên mÙt ph§n mÁm theo lu­t thñc sñ. Và iÁu này ang có sñ mâu thu«n vÛi thói quen và sß thích cça £ng c§m quyÁn tham nhing cça Trung QuÑc.

ây là lý do t¡i sao anh không thà v½ mÙt °Ýng th³ng të iÃm Trung QuÑc ang éng hôm nay cho tÛi thÝi iÃm cça n°Ûc này 20 nm sau và gi£ Ënh là nó s½ trß thành mÙt hÇ thÑng Ùc oán ngày càng gi§u có vÛi chÉ mÙt £ng cÙng s£n c§m quyÁn nh° hiÇn nay. iÁu này là vô lý. MÙt lúc nào ó, Trung QuÑc s½ không thà giàu h¡n hay không thà trß thành n°Ûc Ùc oán nh° hiÇn t¡i, bßi vì cái Trung QuÑc ph£i làm hiÇn nay s½ hoàn toàn khác so vÛi thÝi iÃm mà nó thâm nh­p hoàn toàn vào qu§n thà iÇn tí. Nhïng ai ngh) ng°ãc l¡i s½ g·p sai l§m khi l¯ng nghe quá nhiÁu të các nhà lãnh ¡o Trung QuÑc mà không nhìn vào hÍ, hay nhïng thí thách §y khó khn mà Trung QuÑc s½ ph£i tr£i qua trong bÑi c£nh hÇ thÑng toàn c§u hoá. Quá trình quá Ù s½ không dÅ dàng. Khi 1,2 t÷ ng°Ýi Trung QuÑc i vÛi tÑc Ù 8 d·m mÙt giÝ, thì c£ th¿ giÛi s½ c£m nh­n °ãc nhïng tác Ùng cça quá trình chuyÃn Õi cça nó.

iÁu t°¡ng tñ cing úng Ñi vÛi Nga, th­m chí còn chính xác h¡n bßi vì n°Ûc này có xu¥t phát iÃm th¥p h¡n so vÛi Trung QuÑc hay Nh­t B£n.

Nga v«n là n°Ûc °ãc có tiÁm lñc quân sñ m¡nh, vÛi vi khí h¡t nhân. Tuy nhiên ngày nay, khi ph£i xâm nh­p vào vào hÇ thÑng toàn c§u hoá, thì ó l¡i là iÃm y¿u cça Nga, ché không ph£i iÃm m¡nh. iÁu này e do¡ ngay tÛi sñ Õn Ënh cça th¿ giÛi và ¿n mÙt lúc nào ó, nó s½ diÅn ra. Khi nÁn kinh t¿ Nga r¡i vào suy thoái vào tháng 8/1998, khu vñc tài chính bË £nh h°ßng m¡nh, chÉ trong vòng 1 tháng gây hu÷ ho¡i nghiêm trÍng tÛi các tÕ chéc tài chính ph°¡ng Tây h¡n c£ nhïng £nh h°ßng trong suÑt 70 nm cça ch¿ Ù cÙng s£n. M·c dù v­y, mÙt sÑ nhà chính trË và phân tích chính sách n°Ûc ngoài ã quá yêu thích chi¿n tranh l¡nh ¿n n×i mà hÍ th¥y n°Ûc Nga ngày nay ch³ng h¡n gì so vÛi thÝi kó Liên bang Xô Vi¿t tr°Ûc ây và hÇ thÑng quÑc t¿ cça ngày nay ch³ng khác nào vÛi chi¿n tranh l¡nh. MÙt iÁu áng ng¡c nhiên khi cho r±ng éc quÑc xã, k» ã phát Ùng cuÙc chi¿n chÑng l¡i th¿ giÛi và gi¿t h¡i 6 triÇu ng°Ýi Do thái, ã chuyÃn bi¿n tÛi 2 th¿ hÇ sang mÙt nÁn dân chç thËnh v°ãng - cái hiÇn nay ang °ãc ch¥p nh­n nh° mÙt trong nhïng ch¿ Ù có t§m £nh h°ßng m¡nh nh¥t trên th¿ giÛi. Tuy nhiên, nhïng chi¿n binh trong thÝi kó chi¿n tranh l¡nh v«n coi Nga nh° mÙt n°Ûc không thà thay Õi và luôn là k» thù Ëa chính trË cça Mù të lúc sinh ra và mãi sau này.

Không, chúng ta không nên Ñi xí vÛi n°Ûc Nga ngày nay nh° vÛi Canada, chÉ bßi n°Ûc này có mÙt cuÙc b§u cí và tÕng thÑng Boris Yelsin ã hÍc cách làm sao à ti¿p c­n m¡ng Internet. ây là mÙt ¥t n°Ûc rÙng lÛn, vÛi mÙt lËch sí hào hùng và dñ trï vi khí h¡t nhân vÛi khÑi l°ãng lÛn, và s½ ti¿p tåc c¡nh tranh vÛi Mù vÁ t§m £nh h°ßng, giÑng nh° b¥t kó mÙt siêu c°Ýng nào khác. Nh°ng iÁu này cing úng vÛi Pháp. Nga không còn là Liên bang Xô Vi¿t tr°Ûc ây nïa. Nó là mÙt quÑc gia ang ß giai o¡n chuyÃn Õi §y rÑi ren diÅn ra trong bÑi c£nh cça mÙt hÇ thÑng quÑc t¿ r¥t khác biÇt. Nga s½ không thà thñc hiÇn chuyÃn Õi sang DOS 1.0, ché ëng nói gì tÛi 6.0, nh°ng không xác Ënh tr°Ûc r±ng nó không thà làm °ãc. GiÑng nh° Trung QuÑc và Nh­t B£n, chúng tôi có mÙt quyÁn lãi lÛn trong quá trình chuyÃn Õi cça Nga iÁu mà chúng tôi không thà quy¿t Ënh, nh°ng có thà tác Ùng tÛi. ó là lý do t¡i sao tôi ph£n Ñi sñ mß rÙng NATO. Trong hÇ thÑng toàn c§u hoá, nhïng v¥n Á e do¡ lÛn nh¥t Ñi vÛi n°Ûc Mù là viÇc buôn bán các §u ¡n h¡t nhân trên thË tr°Ýng chã en, gi£m tên lía h¡t nhân chi¿n l°ãc, phá ho¡i môi tr°Ýng, kiÁm ch¿ các n°Ûc nh° Ir¯c và B¯c TriÁu Tiên và các virus tài chính. Mù s½ không thà gi£i quy¿t mÙt v¥n Á nào trong nhïng iÁu nói trên mÙt cách hiÇu qu£ n¿u thi¿u sñ hãp tác cça mÙt n°Ûc Nga Õn Ënh và dân chç hoá hãp lý. Do ó, tranh thç sñ hãp tác cça Nga và làm b¥t kó iÁu gì chúng ta có thà à thúc ©y c£i tÕ chính trË t¡i ây s½ là °u tiên hàng §u cça chúng tôi, ché không ph£i là mß rÙng NATO, tÕ chéc chÉ có thà làm suy y¿u mÑi quan hÇ hãp tác vÛi Nga.

§u nm 1998, tôi ang ngÓi t¡i vn phòng cça Thé tr°ßng ngo¡i giao CÙng hoà Séc Karel Kovonda ·t t¡i thç ô Praha. Trong bài gi£i thích §y hùng biÇn cça mình vÁ lý do t¡i sao NATO nên mß rÙng sang c£ CÙng hoà Séc, ông m chiêu suy ngh) vÁ viÇc làm sao à toàn c§u hoá £nh h°ßng ¿n nhïng ng°Ýi láng giÁng cça chính ông, và CÙng hoà Séc nói chung.

Kovonda nói: Tôi thích không khí quÑc t¿ mà chúng ta ang có ß ây, chi¿n tranh l¡nh ã k¿t thúc và CÙng hoà Séc ang mß rÙng cía hoà nh­p vào th¿ giÛi, Con tôi i hÍc ß tr°Ýng m«u giáo cùng vÛi mÙt bé gái Hàn QuÑc và các tr» nhÏ ¿n të Croatia và Bosnia. Tôi mua hàng t¡p hoá có nguÓn gÑc Trung QuÑc ß ch× ng°Ýi bán rau qu£ góc phÑ. Tuy nhiên, mÙt iÁu bán cãt là có mÙt sÑ tên Mafia ng°Ýi Ucraina trong toà nhà ti¿p theo. T¥t c£ nhïng ng°Ýi này Áu n±m trong thành phÑ vÇ tinh nhÏ cça tôi bên ngoài thç ô Praha. MÑi nghi ngÝ và iÁu lo l¯ng ngày càng lÛn lên ß ây ó là viÇc có ngày càng nhiÁu ng°Ýi n°Ûc ngoài sÑng b¥t hãp pháp, làm viÇc b¥t hãp pháp, ho¡t Ùng kinh doanh b¥t hãp pháp t¡i ¥t n°Ûc này - c£ ß nhïng vùng hoang vu ß xa thành phÑ hay chính t¡i thç ô Praha. B¡n có s½ có °ãc c£ 2 khía c¡nh tích cñc và tiêu cñc cça toàn c§u hoá ß ¥t n°Ûc CÙng hoà Séc ngày nay, và khi chúng tôi éng ß ngã t° °Ýng cça châu Âu, chúng tôi là iÃm dëng chân §u tiên cça r¥t nhiÁu luÓng di c° b¥t hãp pháp të ông sang Tây, biên giÛi cça chúng tôi vÛi n°Ûc éc (hiÇn nay ít mß rÙng h¡n). Trên bàn cça tôi là mÙt b£n báo cáo tÑi m­t vÁ tÙi ác có tÕ chéc quÑc t¿ và các ho¡t Ùng ph¡m tÙi trên ¥t n°Ûc này. Tr°Ûc ây, d°Ûi ch¿ Ù cÙng s£n, nhiÁu ho¡t Ùng nh° v­y ch°a bao giÝ °ãc ch¥p nh­n. Khi các nhà cÙng s£n lên n¯m quyÁn lñc ß ây, m·c dù m¥t r¥t nhiÁu thÝi gian b¡n cing khó nh­n °ãc visa ¿n ¥t n°Ûc này, còn bây giÝ thì b¡n th­m chí không c§n tÛi visa à sang ây. Ho¡t Ùng buôn l­u linh kiÇn nguyên tí và nguyên liÇu có thà tách ra, là iÁu nguy hiÃm. NhiÁu ng°Ýi ã bË phát hiÇn buôn l­u nguyên liÇu có thà tách rÝi të nhiÁu n¡i, të nhiÁu h°Ûng. ó là nhïng lo¡i nguy hiÃm mà ph§n ông ng°Ýi dân không bi¿t tÛi.

Tôi chÉ g­t §u, ng§n ng¡i hÏi t¡i sao ông ngh) r±ng các nguyên liÇu nguy hiÃm bË rò rÉ të âu và làm sao à gi£i quy¿t v¥n Á này trong khi không muÑn Nga gia nh­p NATO.

T¡i Nga, Trung QuÑc và Nh­t B£n, b¡n s½ th¥y các nhà lãnh ¡o të th¿ hÇ chi¿n tranh l¡nh cÑ g¯ng qu£n lý thÝi kó quá Ù sang k÷ nguyên toàn c§u hoá, và trong nhiÁu tr°Ýng hãp hÍ ¡n gi£n không có các công cå. Có thà chúng ta ph£i ãi cái mà Robert Hormats gÍi là th¿ hÇ thiên niên k÷ - nhïng ng°Ýi ang b°Ûc vào thÝi iÃm trong hÇ thÑng toàn c§u hoá- lên n¯m quyÁn lñc ß các n°Ûc này tr°Ûc khi xu¥t hiÇn mÙt sñ thay Õi bÁn vïng. Nh° lÝi Hormats: M×i khi mÍi ng°Ýi hÏi tôi B±ng cách nào anh ã t¡o ra sñ thay Õi chính trË t¡i Nga? Tôi luôn luôn nói vÛi hÍ r±ng ây là mÙt quá trình kéo dài tÛi 9 tháng và sau ó là 21 nm. Và hiÇn nay Nga ang ß giïa quá trình ó.

ó là iÁu x£y ra trong lúc ó, trong khi chúng tôi chÝ ãi th¿ hÇ mÛi này, và th­t là r¯c rÑi. Tr°Ûc ó, tôi ã so sánh các công ty và các n°Ûc và có r¥t nhiÁu iÁu xung quanh sñ so sánh này. Nh°ng có mÙt cách mà ß ó các n°Ûc s½ không bao giÝ giÑng nh° các công ty. Các công ty có thà tng tr°ßng, suy thoái, såp Õ và bi¿n m¥t. Các n°Ûc cing có thà tng tr°ßng, suy thoái và såp Õ, nh°ng r¥t ít khi bi¿n m¥t. Thay vào ó, nhïng n°Ûc ó s½ quanh qu©n âu ây nh° các n°Ûc th¥t b¡i. Hãy t°ßng t°ãng n¿u IBM phá s£n, nh°ng nó v«n có m·t trên thË tr°Ýng vÛi t¥t c£ nhïng ng°Ýi bán hàng và các nhà qu£n lý ch°a thanh toán, bán linh kiÇn máy tính trên thË tr°Ýng chã en, tìm cách lëa £o khách hàng ci và chéng minh sñ liên quan ti¿p tåc b±ng cách ©y nhïng khó khn vào b¥t kó iÁu gì các Ñi thç ci cça hÍ ang làm.

MÙt lý do mà k÷ nguyên toàn c§u hoá tr°Ûc nm 1914 bË såp Õ trong chi¿n tranh th¿ giÛi thé nh¥t là thñc t¿ ¿ quÑc Áo Hung, mÙt trong nhïng Ñi thç chính cça hÇ thÑng cân b±ng lñc l°ãng châu Âu vào thÝi iÃm ó, ã tr£i qua mÙt thÝi kó suy thoái quyÁn lñc kéo dài nh°ng ch­m ch¡p (quyÁn lñc ó có °ãc trong thÝi gian të nm 1909 ¿n 1914). ¿ quÑc Áo Hung hiÃu r±ng mình ang tr°ãt ra ngoài cuÙc ua siêu quyÁn lñc vÁ kinh t¿, quân sñ và chính trË. Thay vì ph£i chËu ñng tình tr¡ng này mÙt cách l·ng l½, ¿ quÑc này ã xí sñ giÑng nh° tay súng th¥y mình ang ß trong tình th¿ không thà dành chi¿n th¯ng trong cuÙc ch¡i poke. Anh ta á lên cái bàn và b¯t §u nÕ súng. Trong tr°Ýng hãp cça ¿ quÑc Áo Hung, n°Ûc này cing x¿p hàng cùng vÛi éc à lo¡i trë Serbia trong mÙt cuÙc chi¿n tranh khu vñc, và bi¿t r±ng iÁu ó s½ làm khßi sñ mÙt cuÙc chi¿n tranh th¿ giÛi vÛi Nga.

Khi Serbia, Albania và Algeria hành Ùng, có thà s½ gây ra tình tr¡ng h×n Ùn, nh°ng s½ không e do¡ tÛi toàn bÙ hÇ thÑng. Tuy nhiên cái mà chúng ta không bi¿t là iÁu gì s½ x£y ra n¿u nh° và khi các n°Ûc lÛn nh° Nga, Nh­t B£n hay Trung QuÑc th¥t b¡i trong toàn c§u hoá nh°ng v«n có tiÁm lñc quân sñ të hÇ thÑng ci. V­y liÇu nhïng ng°Ýi không thà t¡o ra vi m¡ch có g·p r¯c rÑi hay không?

Quá k¿t nÑi

MÙt cách khác trong ó toàn c§u hoá có thà e do¡ chính toàn c§u hoá là khi hÇ thÑng tñ nó quá tr¡n tru, và dây k¿t nÑi th¿ giÛi quá ch·t ch½ ¿n n×i mà nhïng nhóm ng°Ýi nhÏ - dù là các nhà §u t° hay nhïng k» nÕi gi­n siêu quyÁn lñc- Áu có thà e do¡ toàn bÙ dinh thñ quá méc. N¿u b¡n nói chuyÇn vÛi các ngân hàng §u t° cça thË tr°Ýng chéng khoán phÑ Wall hôm nay, hÍ s½ nói vÛi b¡n r±ng mÙt iÁu gây cho hÍ sñ síng sÑt khi có sñ såp Õ cça thË tr°Ýng trong thÝi gian tháng 8-9/98 là méc Ù k¿t nÑi l«n nhau cça hÇ thÑng nhiÁu h¡n so vÛi méc hÍ t°ßng. Không ai trong sÑ các mô hình rçi ro cça mình - dña vào nhïng sñ t°¡ng quan tr°Ûc ây giïa §u t° và các sñ kiÇn nh¥t Ënh - có thà dñ oán d¡ng ph£n éng chu×i, iÁu mà trong nm 1998 ã d«n tÛi mÙt sñ giÅu cãt vÁ toàn bÙ khái niÇm a d¡ng hoá. Các công ty ngh) vÑn r±ng có thà a d¡ng hoá b±ng cách §u t° vào các công cå tài chính khác nhau, vÛi các kó h¡n thanh toán khác nhau b±ng các Óng tiÁn khác nhau trên các thË tr°Ýng khác nhau, các n°Ûc khác nhau, ã nhanh chóng nh­n ra t¥t c£ các các th°¡ng vå §u t° cça hÍ chÉ là mÙt ph§n cça mÙt chu×i lÛn liên k¿t l«n nhau, ß ó hÍ không thà thoát ra khi thË tr°Ýng b¯t §u xuÑng giá. MÙt liên k¿t trong chu×i £nh h°ßng tÛi liên k¿t khác. NhÝ vào toàn c§u hoá, chu×i liên k¿t này ngày càng dài h¡n, ch·t ch½ h¡n, và sñ thñc áng sã là chúng ta v«n không hoàn toàn hiÃu h¿t chu×i này có liên k¿t vÛi méc Ù ra sao ho·c làm cách nào à b£o vÇ chính mình khi mÙt trong nhïng liên k¿t này y¿u i.

Tính ch¥t k¿t nÑi này không chÉ áp dång cho các thË tr°Ýng tài chính. Hãy xem xét tÛi sñ cÑ thiên niên k÷ Y2K. V¥n Á này b¯t §u të nhïng nm 50 khi các ch°¡ng trình máy tính §u tiên °ãc vi¿t ra và máy tính bË h¡n ch¿ bÙ nhÛ bßi các l­p trình viên không muÑn à lãng phí vào nhïng thé nh° ngày tháng h¡n nïa tÛi nm 2000 là c£ mÙt thÝi gian r¥t dài. à b£o vÇ kho£ng trÑng trên các phi¿u åc l× ã °ãc sí dång cho viÇc l­p trình máy tính trong thÝi gian ó, ngày tháng chÉ °ãc thà hiÇn b±ng 6 ký tñ - 2 ký tñ cho ngày, 2 cho tháng, và 2 cho nm. Thông lÇ này ã tÓn t¡i trong nhiÁu nm, cho tÛi khi chuyÃn giao sang th¿ k÷ mÛi và các công ty nh­n th¥y r±ng ây s½ là mÙt v¥n Á. Vì v­y khi chuyÃn të ngày 31/12/1999 sang ngày 01/01/2000, r¥t nhiÁu máy tính ci s½ ng ký là ngày 01/01/00 mà không ph£i là ngày 01/01/2000 và chúng s½ coi nm ó trß l¡i là nm 1900. K¿t qu£ là, mÙt sÑ máy tính s½ bË tê liÇt, các máy khác s½ °a ra các câu tr£ lÝi sai, mÙt sÑ °a ra chÉ d«n sai. Trong khi h§u h¿t máy tính t¡i Mù và các n°Ûc phát triÃn giàu có s½ không sao c£, không ai có thà ch¯c ch¯n iÁu gì s½ x£y ra vÛi các hÇ thÑng °Ýng dây iÁu hành ho¡t Ùng cça máy tính, nguÓn n°Ûc cung c¥p và các hÇ thÑng kiÃm soát không l°u t¡i các n°Ûc kém phát triÃn mà Mù và các n°Ûc khác có k¿t nÑi. iÁu gì s½ x£y ra khi cåc dñ trï liên bang Mù kinh doanh vÛi Ngân hàng trung °¡ng Pakistan? iÁu gì x£y ra vÛi các máy tính à bàn cça máy bay chß khách Nga khi rÝi Matxc¡va vào tÑi ngày 31/12/1999, và h¡ cánh xuÑng JFK vào sáng ngày 1/1/2000? B¡n s½ không muÑn i quanh °Ýng bng ó.

Trß l¡i ngày 1/1/2000, m·c dù iÁu ó s½ không có ngh)a là các v¥n Á máy tính cça chúng ta ã k¿t thúc. Hãy ngh) tÛi thñc t¿ khác. Khi mÙt vå nÕ h¡t nhân diÅn ra ß trên cao trong không khí, nó làm xu¥t hiÇn mÙt iÇn të khÕng lÓ. N¿u mÙt tên khçng bÑ ho·c mÙt n°Ûc không tÑt nào ó muÑn phát Ùng mÙt vå nÕ r¥t nhÏ trên b§u trÝi chÑng l¡i Mù, thì viÇc làm ó có thà làm tê liÇt và phá hu÷ mÍi máy tính ß n°Ûc ó theo mÙt cách làm cho sñ cÑ Y2K giÑng nh° mÙt ngày trên bãi biÃn. Trong cuÑn sách KiÃm tra kho£ng chÑng , Tim Weiner nói vÁ các ch°¡ng trình bí m­t cça chính phç Mù, ông gi£i thích hiÇn t°ãng này nh° sau: MÙt §u ¡n nÕ 300 d·m trên Omaba s½ bay vÍt qua n°Ûc Mù të bÝ biÃn này sang bÝ biÃn khác vÛi mÙt sóng thu÷ triÁu các iÇn të n¡p. B¥t kó hÇ thÑng iÇn të nào, b¥t kó viÇc truyÁn máy thu thanh nào, b¥t kó ngân hàng máy tính nào trên ¥t n°Ûc này Áu s½ g·p ph£i mÙt tình tr¡ng giÑng nh° mÙt tia chÛp khuy¿ch ¡i tÛi triÇu l§n. Sñ tng tÑc Ù truyÁn iÇn të lên tÛi méc 50,000 vol/m s½ lan truyÁn trong c£ m¡ch n¡i cung c¥p nguÓn iÇn cho toàn bÙ ¥t n°Ûc. HiÇn t°ãng này ã °ãc phát hiÇn vào nm 1962, khi n°Ûc Mù cho nÕ 3 vi khí nguyên tí trên Thái Bình D°¡ng. M·c dù các cuÙc thí nghiÇm ã diÅn ra cách Hawaii 800 d·m, nh°ng các ngÍn èn °Ýng dÍc Oahu ã bË t¯t ng¥m và mÍi chuông báo Ùng phòng trÙm ß Honolulu cing g·p tråc tr·c.

Không giÑng nh° sñ cÑ Y2K, nhïng £nh h°ßng cça m¡ch iÇn të này, theo Wainer, v«n là nhïng iÁu mà các kù s° gÍi là ©n sÑ ã bi¿t - mÙt v¥n Á còn ang tÓn t¡i nh°ng không có gi£i pháp.

Quá xâm nh­p

Nh° tôi ã chÉ rõ, mÙt trong nhïng khía c¡nh tích cñc cça toàn c§u hoá và qu§n thà iÇn tí là nó thúc ©y tính minh b¡ch trong các giao dËch tài chính. C£ các n°Ûc và các công ty muÑn thâm nh­p vào qu§n thà iÇn tí Áu ph£i ti¿t lÙ mÍi iÁu cho thË tr°Ýng mà tr°Ûc ó hÍ v«n giï kín. Tuy nhiên các n°Ûc và các công ty không bi¿t trÑn tránh ß âu, vì v­y càng không có n¡i à các cá nhân trÑn tránh. MÍi cuÙc nói chuyÇn iÇn tho¡i, mÍi hoá ¡n thanh toán, mÍi lo¡i thuÑc kê ¡n mà b¡n mua, mÍi bng hình mà b¡n thuê, mÍi chi¿c máy bay b¡n i, nhïng chi¿c máy tính tiÁn b¡n sí dång Áu có quanh âu ó trong mÙt chi¿c máy tính cça qu§n thà iÇn tí, và b¡n không có ý ki¿n gì khi nó trß l¡i ám £nh b¡n. Khi có mÙt công viÇc vÛi TÕng thÑng Mù và mÙt ngày nào ó, mÙt công tÑ viên ·c biÇt có thà theo dõi mÍi cuÙc trò chuyÇn iÇn tho¡i cça b¡n vÛi tÕng thÑng và tëng cái cavát b¡n mua cho ông ta b±ng th» tín dång. B¡n ã bao giÝ vào trang web khiêu dâm Hot sex ch°a? Hãy nhÛ l¥y iÁu này, khi b¡n truy c­p nhiÁu trang web ngày nay, chúng th°Ýng °ãc xây dñng à b¡n tñ Ùng éng sau cái gÍi là bánh quy . ây là d¥u ln ngón tay iÇn tí có thà nh­n bi¿t trß l¡i máy tính cça b¡n. Nhïng nhà bán l» trñc tuy¿n r¥t thích lo¡i bánh quy này, bßi vì chúng cho phép hÍ theo dõi ai ang truy c­p vào trang web cça hÍ và sau ó s½ chuyÃn l¡i t¥t c£ các d¡ng chào hàng cho ng°Ýi quan tâm b±ng viÇc marketing trñc ti¿p. B¡n không có ý ki¿n gì vÁ nhïng mi¿ng bánh quy có thà bË phát hiÇn, cái mà mÙt ngày nào ó s½ xu¥t hiÇn trong mÙt c¡ sß dï liÇu mà b¥t kó ai cing có thà truy c­p °ãc.

B¡n nói, ëng lo l¯ng? Hãy ngh) vÁ iÁu này: Nm 1998, tôi th¥y mÙt buÕi phát thanh qu£ng cáo hàng trên tivi có tên gÍi là Chó b£o vÇ - mÙt s£n ph©m ph§n mÁm cung c¥p an ninh m¡ng và vi¿t l¡i thành m­t mã cho máy tính ß nhà cça b¡n và cho trang web cça chính b¡n. Ch°¡ng trình qu£ng cáo chi¿u mÙt ng°Ýi ang nhìn trÙm qua các cía chÛp óng kín cça mÙt cía sÕ và sau ó là mÙt lÝi thuy¿t minh: Internet là cía sÕ nhìn ra th¿ giÛi, nh°ng nó cing có thà là cía sÕ cça b¡n. à tránh iÁu ó, hãy mua ph§n mÁm Chó b£o vÇ; ph§n mÁm này có thà ngn c£n trang web xâm ph¡m b¡n . Vài tháng sau ó, tôi nhìn th¥y mÙt chuyên måc trên ài ABC lý gi£i chính xác lý do t¡i sao b¡n muÑn có chó b£o vÇ . Måc này có dòng sau: MÙt cuÙc ch°ng c§u dân ý quÑc gia vào mùa hè nm 1998 cho th¥y 81% ng°Ýi dân tin r±ng thông tin cá nhân cça hÍ, trong ó có sñ ánh giá méc Ù tín nhiÇm, lËch sí y hÍc và các sÑ liÇu tài chính là không an toàn. Báo cáo cho r±ng các bang nh° bang Texas ã b¯t §u °a lËch sí tÙi ph¡m cça bang lên mang. C¡ sß dï liÇu hÓ s¡ ph¡m tÙi cça bang Texas có thà tìm ki¿m °ãc vÛi phí tìm ki¿m 3,15 USD cho mÙt tên tìm °ãc. MÙt công ty n°Ûc ngoài có tên Public Data, óng t¡i Anguilla, British West Indies ã mua các hÓ s¡ công cÙng theo Ñng rÝi và °a lên m¡ng trong mÙt c¡ sß dï liÇu có thà tìm ki¿m vÛi méc phí th¥p chÉ 3 Uscent mÙt l§n tìm ki¿m. PublicData °a ra mÙt danh sách hÓ s¡, bao gÓm hÓ s¡ tÙi ph¡m, måc låc vào các hÓ s¡ toà án cça mÙt sÑ n°Ûc và các cuÙc ch°ng c§u dân ý ng ký cí tri, các hÓ s¡ gi¥y phép lái xe& Trong k÷ nguyên Internet, trong sÑ nhïng ng°Ýi ng ký tiÁn m·t k¿t nÑi ghi l¡i viÇc thanh toán qua th» tín dång và trong các thi¿t bË nh° TEMPEST (Transient Electromagnetic pulse Emanation Technology ) - mÙt ma tr­n các c£m bi¿n iÇn të có thà ghi l¡i nÙi dung cça b¥t kó mÙt màn hình máy tính nào qua t°Ýng, cách xa nó tÛi nía d·m quyÁn °ãc yên Õn ang °ãc thay th¿ bßi quyÁn bË chÍc ngoáy vào Ýi t° , báo cáo cça ABC k¿t lu­n.

ôi lúc công nghÇ này không thà iÁu khiÃn °ãc. Tháng 12/1998, TÝ N°Ûc Mù ngày nay ã thông báo r±ng mÙt máy tính c§m tay thông dång °ãc thi¿t k¿ à l°u trï ngày tháng, Ëa chÉ và nh¯c chú ý có thà °ãc l­p trình à mß khoá b±ng cách copy các mã të các chìa khoá iÁu khiÃn të xa, ng°Ýi s£n xu¥t cça nó xác nh­n. VÛi ph§n mÁm cài thêm, Palm III trË giá 369 USD có thà ngn ch·n mÙt d¥u hiÇu mß khoá b±ng tia hÓng ngo¡i cách ó kho£ng 10 feet.

N¿u mÍi ng°Ýi tr£i qua toàn c§u hoá nh° mÙt iÁu gì ó xâm nh­p vào cuÙc sÑng và sñ riêng t° cça hÍ, nó còn làm cho hÍ có thà ti¿p c­n th¿ giÛi nhiÁu h¡n, n¿u hÍ c£m th¥y r±ng trang web ang xâm nh­p hÍ, nhiÁu h¡n hÍ xâm nh­p trang web, thì cuÑi cùng hÍ s½ dñng nên nhïng béc t°Ýng mÛi.

Quá b¥t công vÛi nhiÁu ng°Ýi

Julia Preston phóng viên cça tÝ thÝi báo New York t¡i thç ô Mehico City cuÑi nhïng nm 90 ã kà mÙt câu chuyÇn thú vË vÁ sñ cng th³ng giïa nhïng k» th¯ng cuÙc và nhïng k» b¡i tr­n të toàn c§u hoá ß Mehico.

ó là mÙt ngày tháng 5 nm 1996 . Preston nhÛ l¡i Có mÙt cuÙc biÃu tình r¥t lÛn t¡i thç ô Mehico city. ây là nm §u tiên sau ch°¡ng trình th¯t l°ng buÙc bång và ó là mÙt cuÙc biÃu tình lÛn ch°a tëng có, bao gÓm r¥t nhiÁu liên minh - mÙt ph§n cça liên k¿t chính phç lao Ùng, b¥t ch¥p mÇnh lÇnh chÑng biÃu tình. Tôi ang i giïa Liên minh nhân viên ¡i hÍc - mÙt tÕ chéc có lËch sí lâu Ýi cça chç ngh)a tích cñc thuÙc phe cánh t£ và nhïng ng°Ýi này l­p thành mÙt nhóm r¥t §m ). HÍ ang hát bài Muera Ortiz cái ch¿t Ñi vÛi Ortiz- bÙ tr°ßng tài chính. HÍ hò hét inh Ïi và chÑng Ñi. Trong ám biÃu tình này, chi¿c iÇn tho¡i di Ùng trong ví tôi rung lên và §u dây bên kia là ti¿ng nói cça cô th° ký cho BÙ tr°ßng Ortiz, nói r±ng BÙ tr°ßng muÑn nói chuyÇn vÛi tôi. Tôi nói giïa ám biÃu tình r¥t Ón ào nên không thà nói chuyÇn °ãc, do ó tôi ã i ra khÏi ám ông ti¿n vÁ phía mÙt toà nhà yên t)nh, và cing chu©n bË mÙt lúc cho cuÙc nói chuyÇn vÛi Ortiz. Khi ông bÙ tr°ßng ang ß §u dây bên kia, tôi nói: Chào ngài bÙ tr°ßng, tôi ph£i nói vÛi ngài r±ng có r¥t nhiÁu ng°Ýi ß ây không Óng ý vÛi các chính sách kinh t¿ cça ngài . Ông bÙ tr°ßng c°Ýi và tôi nhanh chóng nh­n ra ông ta ch³ng quan tâm ¿n iÁu ó. Ông gÍi iÇn cho tôi à thông báo và tán d°¡ng sñ th­t r±ng Mehico ã phát hành °ãc trái phi¿u §u tiên có thÝi h¡n 30 nm. ó là l§n §u tiên kà të khi såp Õ cça Óng peso nm 1995, n°Ûc này niêm y¿t mÙt trái phi¿u có kó h¡n dài trên thË tr°Ýng chéng khoán phÑ Wall mà không có b¥t kó sñ h­u thu«n nào cça Mù, và trái phi¿u lên giá r¥t nhanh. Sñ kiÇn ó ã giúp Ortiz lên nh° diÁu, úng vào thÝi iÃm ó chính tôi ang nói chuyÇn vÛi ông ta qua iÇn tho¡i giïa cuÙc biÃu tình òi ông ta ph£i ch¿t .

Ortiz có thà tÓn t¡i mÙt ngày nh° v­y và toàn c§u hoá có thà tÓn t¡i mÙt ngày khi mà còn ç ng°Ýi ß Mehico nh­n th¥y hÍ °ãc h°ßng ç lãi ích të hÇ thÑng này à có thà chËu ñng °ãc nó. ôi lúc hÍ Õ ra °Ýng à ph£n Ñi mÙt chính sách ho·c à òi hÏi mÙt yêu c§u lao Ùng, nh°ng nhïng công nhân Mehico ó hiÇn không tham gia vào hàng ngi vÛi phó chÉ huy tr°ßng Marcos và quân du kích Zapatista vÛi mong muÑn c¯t rÝi Mehico ra khÏi hÇ thÑng. iÁu này ch°a diÅn ra.

Nguyên nhân chç y¿u là do Qu§n thà iÇn tí và các Siêu thË, trong khi tác Ùng tÛi mÙt n°Ûc nh° Mehico, thì cing ã r¥t nhanh nh¡y trong viÇc th°ßng công cho nhïng thành tích lÛn mua nhiÁu thé h¡n cça Mehico và §u t° nhiÁu h¡n vào Mehico ngay khi có °ãc mÙt ngôi nhà kinh t¿ cça mình úng tr­t tñ. Chính iÁu này ã t¡o iÁu kiÇn à nhïng k» nh° Ortiz trên th¿ giÛi có thà gii s¡ch bÏ qua nhïng lÝi kêu gÍi òi ch¿t và nói vÛi công nhân, Hãy à tôi tÓn t¡i thêm mÙt thÝi gian ng¯n nïa và tôi xin héa t¥t c£ s½ Õn thôi .

Tuy nhiên iÁu gì s½ x£y ra n¿u nh° b¡n chéng ki¿n mÙt cuÙc suy thoái ß Mù và Tây Âu vào cùng thÝi iÃm ó, và c£ Nh­t B£n v«n ti¿p tåc trì trÇ, không thà vñc d­y nÕi nÁn kinh t¿ cça mình? Qu§n thà iÇn tí có thà bË £nh h°ßng nhiÁu và thay vì có thà th°ßng cho Mehico, Braxin hay Hàn QuÑc b±ng cách mua trái phi¿u cça các n°Ûc này khi hÍ có thành tích tÑt khi hÍ c£i tÕ nÁn kinh t¿ cça mình và khoác lên mình Chi¿c áo khoác vàng, cÙng Óng kinh t¿ s½ không thà làm °ãc gì nhiÁu. Thay vì viÇc Mù và Tây Âu có thà h¥p thå t¥t c£ s£n ph©m nh­p kh©u të các n°Ûc ang phát triÃn, à các n°Ûc này có thà xu¥t kh©u hàng cça hÍ vÛi måc ích c£i thiÇn cuÙc sÑng, nhïng n°Ûc phát triÃn lÛn nh° Mù s½ bË lôi cuÑn vào viÇc dñng lên nhïng béc t°Ýng b£o hÙ mÛi nh±m h¡n ch¿ nh­p kh©u, qua ó duy trì các thË tr°Ýng viÇc làm ang thu h¹p cça chính mình. LiÇu hÇ thÑng này sau ó s½ ti¿p tåc duy trì? Chúng tôi không bi¿t, bßi vì trong th­p k÷ toàn c§u hoá §u tiên chúng tôi thñc sñ ch°a bao giÝ ph£i Ñi m·t vÛi viÅn c£nh này. Nh° tÝ The Economists Á c­p (ra ngày 19/12/1998), chÉ khi nào chúng tôi bi¿t hÇ thÑng toàn c§u hoá ph£n éng ra sao tr°Ûc sñ suy thoái kinh t¿ trong các Siêu thË h¡t nhân này, thì các n°Ûc s½ chúng ta có mÙt thí nghiÇm phù hãp vÁ séc m¡nh và tính kiên Ënh cça nó.

Quá vô nhân ¡o

MÙt hôm tôi ang lái xe dÍc °Ýng Beltway trên thç ô Washington thì tình cÝ nghe °ãc mÙt bài phóng sñ trên ài WTOP. Bài phóng sñ thông báo vÛi mÙt sñ phô tr°¡ng r±ng khi b¡n gÍi iÇn cho mÙt công ty truyÁn hình cáp cå thÃ ß New York, nó °a ra lña chÍn mÛi sau ây: N¿u b¡n muÑn nói chuyÇn vÛi mÙt con ng°Ýi, hãy nh¥n I.

Tôi luôn luôn nh¥n I. Tôi s½ luôn luôn nh¥n I. Trên thñc t¿, m×i khi tôi có °ãc thông iÇp ó, n¿u b¡n không có mÙt chi¿c iÇn tho¡i b¥m sÑ, hãy nán l¡i trên °Ýng dây và mÙt ng°Ýi trñc tÕng ài s½ trã giúp b¡n& Tôi luôn luôn l°u l¡i trên °Ýng dây và ãi nói chuyÇn vÛi ng°Ýi trñc tÕng ài, ngay c£ khi tôi có mÙt chi¿c iÇn tho¡i b¥m sÑ. Luôn luôn ¥n I là iÁu c§n thi¿t à d«n tÛi thành công cça toàn c§u hoá, luôn luôn l°u l¡i trên °Ýng truyÁn à nói chuyÇn vÛi mÙt ng°Ýi trñc tÕng ài là iÁu c§n thi¿t à toàn c§u hoá thành công. Bßi vì ß mÙt méc Ù nào ó, b¡n c§n ph£i c£m th¥y hÇ thÑng này °ãc xây dñng cho con ng°Ýi, ché không ph£i máy móc, n¿u không nó s½ trß nên cñc kó xa l¡.

Nh°ng iÁu gì s½ x£y ra viÇc n¿u ¥n I không còn là mÙt sñ lña chÍn? iÁu gì x£y ra n¿u toàn c§u hoá trß nên quá tiêu chu©n hoá, quá vô nhân ¡o?

Anh rà tôi, Ted Century là nhà phát minh thi¿t bË y t¿, sß hïu mÙt cía hàng bán máy ß t§ng h§m cça chính mình. Ted là ng°Ýi có thà t¡o ra các lo¡i thi¿t bË chính xác tuyÇt Ñi mÙt cách r¥t áng kinh ng¡c b±ng chính tay mình. Vào mÙt buÕi chiÁu, khi nói chuyÇn vÛi anh vÁ nhïng ti¿n bÙ trong th°¡ng m¡i trñc tuy¿n, Internet, công nghÇ vÇ tinh và sß thích, anh g­t §u mÙt lúc và cuÑi cùng nói: ê, nh°ng n¡i nào ch¥t l°ãng cuÙc sÑng có thà phù hãp vÛi t¥t c£ nhïng công nghÇ hiÇn ¡i ó?

Ted và chË Jane cça tôi sau ó ã kà mÙt câu chuyÇn làm phiÁn hÍ. Hàng nm vào mùa hè chúng tôi ra khÏi nhà ß Philadelphia xuÑng Nam Jersey à mua nhïng nông s£n nÙi Ëa, ·c biÇt là cà chua thËt bò bít t¿t Jersey. Ted nói: Nhïng qu£ cà chua này r¥t to, mÍng n°Ûc, có mùi th¡m. Có mÙt cái gì ó ·c biÇt trong vùng ¥t cát cça Nam Jersey, vÁ cách giï n°Ûc, r±ng ¥t th­t sñ phù hãp à trÓng cà chua và ngô ngÍt, và ó là lý do t¡i sao nhà Campell s luôn luôn mua °ãc cà chua à làm món súp cà chua të các hÙ nông dân nhÏ khu vñc ó. Tuy nhiên mÙt iÁu áng nói vÁ nhïng qu£ cà chua này là chúng không dÅ v­n chuyÃn, do ó không ai có thà bán °ãc ra thË tr°Ýng th¿ giÛi. Cà chua cing có nhiÁu hình d¡ng và kích cá khác nhau, Áu có nhïng mi¿ng nét trên §u. Nh°ng chúng Áu có mùi vË r¥t là th°Ýng. Chúng tôi ã tëng có mÙt chuy¿n i ·c biÇt tÛi các chã cça nông dân t¡i Nam Jersey và mua cà phê b±ng Óng b£ng. Chúng tôi mang cà chua vÁ nhà và c¯t ra làm salad hay n¥u thành n°Ûc sÑt cà chua. Chúng tôi có nhïng ng°Ýi b¡n ã n r¥t nhiÁu cà chua mÙt lúc ¿n n×i mà môi hÍ phÓng rÙp lên vì acid. B¡n quên r±ng cà chua là mÙt lo¡i qu£, nh°ng cà chua làm món bít t¿t cça vùng Nam Jersey quá ngÍt tÛi n×i mà h°¡ng vË cça nó giÑng nh° mÙt lo¡i qu£. Vào mùa hè nm 1997, khi chúng tôi thñc hiÇn mÙt chuy¿n mua cà chua hàng nm, chúng tôi nh­n ra r±ng r¥t khó à có thà ki¿m °ãc lo¡i cà chua ó. Sau ó, ¿n hè nm 1998, chúng tôi ã tÛi các chã cça nông dân à mua nh°ng Áu h¿t nhµn. Thay vào ó, các thË tr°Ýng cça nông dân ã có nhïng lo¡i cà chua này vÛi kích cá t°¡ng tñ, màu hÓng và mùi sáp. Và t¡i mÙt chã cça nông dân, gã này ã mß thùng làm l¡nh cho chúng tôi xem và anh ta có các hÙp, và tëng hÙp trong ó °ãc s¯p x¿p gÍn gh½ bên trong. Anh ta nói lo¡i cà chua mÛi này có thà à °ãc lâu h¡n và xu¥t i xa h¡n. Các qu£ cà chua bÁ ngoài trông r¥t giÑng nhau, và không hÁ có v¿t nét. Anh ta nói: Khách hàng không thích cà chua có v¿t nét vì chúng r¥t x¥u.

VÁ iÁu này, chË Jane cça tôi cing tham gia: Cái tÇ h¡n ó là hÍ v«n gÍi nhïng th¿ ph©m này là nhïng qu£ cà chua thí nghiÇm nhÏ kiÃu thËt bò bít t¿t Jersey. Nói cách khác, hÍ tránh mua lo¡i cà chua này, nh°ng v«n giï tên hiÇu cça nó à có thà bán kh¯p th¿ giÛi nh° món thËt bò bít t¿t Jersey, m·c dù chúng thñc sñ không hÁ có hình d¡ng hay mùi vË t°¡ng tñ. Tôi h¿t séc th¥t vÍng bßi c£ sñ viÇc này. Nó làm tôi tÕn th°¡ng ¿n n×i mÙt iÁu gì ó là mÙt d¡ng thñc sñ cça ch¥t l°ãng trong cuÙc sÑng cça tôi ã mãi mãi qua i, và tôi còn quá tr» à n thñc ph©m nhña trong ph§n còn l¡i cça Ýi tôi. Tôi coi ây là mÙt tín hiÇu cça t°¡ng lai, t¥t c£ nhïng thé duy nh¥t trong cuÙc sÑng cça chúng ta ã trß thành nhña.

Vào cuÑi buÕi nói chuyÇn, ông anh rà tôi nói vÛi tôi iÁu §u tiên ã x£y ra Ñi vÛi anh sau khi chúng ta i nghÉ vÁ, khi chúng tôi phát hiÇn ra r±ng hÍ không còn bán cà chua cça chúng tôi nïa, ó là khi vào Internet và b¯t §u kiÃm tra món thËt bò bít t¿t Jersey xem liÇu có ai còn trÓng mÙt thé thñc sñ nh° v­y. Ch¯c có mÙt ai ó muÑn.

B£n nng cça Ted r¥t tÑt. N¿u v«n còn mÙt thË tr°Ýng cho hÍ, và h¡t cà chua v«n có âu ó xung quanh, thì mÙt ng°Ýi nông dân nào ó sí dång Internet vào trang web HYPERLINK "http://www.tomatoes.Jerseybeefsteaks.com-" www.tomatoes.Jerseybeefsteaks.com- mÙt account cça Liên oàn và mÙt account thË thñc ch¯c ch¯n s½ t¡o ra mÙt thË tr°Ýng hoàn toàn cça nông dân - ß ó có thà ·t mua cà chua thËt bò bít t¿t Jersey giÑng gÑc të chi¿c máy tính cá nhân ß nhà cça b¡n, tr£ phí qua visa và °ãc v­n chuyÃn b±ng °Ýng chuyÃn phát nhanh FedEx ngay ngày hôm sau- ít nh¥t là tôi hy vÍng nh° v­y.

T°¡ng lai cça toàn c§u hoá có thà phå thuÙc vào iÁu ó.

Làm cách nào chúng ta hÍc cách tìm ki¿m sñ cân b±ng thích hãp giïa các khía c¡nh vÑn ã n¯m quyÁn lñc vÛi khía c¡nh nhân ¡o, và nhïng khía c¡nh không n¯m quyÁn lñc và vô nhân ¡o s½ quy¿t Ënh liÇu sñ cân b±ng ó có thà £o lÙn hay không, mÙt giai o¡n ã qua hay mÙt cuÙc cách m¡ng c¡ b£n trong quá trình ti¿n hoá cça xã hÙi loài ng°Ýi.

Tháng 7/98, TÝ Ng°Ýi New York ã cho ng t£i mÙt béc tranh bi¿m ho¡ v½ 2 d¡ng thiên th§n ß Ëa ngåc có bÙ râu lßm chßm, tóc dài 2 bên, mÙt ng°Ýi m·c chi¿c áo T-shirt hình §u lâu x°¡ng chéo và ng°Ýi kia ngÓi trên chi¿c xe môtô cça h¯n ta. M×i ng°Ýi ang hÏi ng°Ýi còn l¡i vÁ mÙt ngày cça h¯n ã trôi qua nh° th¿ nào. MÙt tên thiên th§n cça Ëa ngåc cuÑi cùng nói vÛi tên kia: Ngày cça tao ra sao à? Nhïng v¥n Á ti¿n bÙ d«n tÛi suy tàn.

Và iÁu ó i cùng vÛi toàn c§u hoá. Toàn c§u hoá luôn luôn ß th¿ cân b±ng, luôn i theo h°Ûng này hay h°Ûng khác. Công viÇc cça chúng ta vÛi t° cách là nhïng công dân cça th¿ giÛi là làm cho ph§n ông mÍi ng°Ýi c£m th¥y nhïng v¥n Á phát triÃn ang d«n °Ýng cho nhïng sñ suy tàn. ChÉ khi ó toàn c§u hoá mÛi có thà bÁn vïng °ãc. Và không quÑc gia nào có trách nhiÇm và c¡ hÙi lÛn h¡n Mù trong viÇc £m b£o cho sñ bÁn vïng cça toàn c§u hoá.

Có mÙt con °Ýng phía tr°Ûc

N¿u mÙt xã hÙi tñ do không thà giúp sÑ ông ng°Ýi nghèo thì cing ch³ng có thà b£o vÇ thiÃu sÑ ng°Ýi giàu.

John F.Kennedy

Mùa ông nm 1996, tôi cùng vÛi ¡i sé Mù t¡i Liên hãp quÑc bà, Madeleina Albright trên mÙt chuy¿n i thm các khu vñc chi¿n tranh cça châu Phi n¡i nhïng ng°Ýi gìn giï hoà bình cça Liên hãp quÑc °ãc triÃn khai. Chúng tôi ã i tÛi các cuÙc nÙi chi¿n cça Liberia, Angola, Ruanda và Burundi. Trong thÝi gian dëng chân t¡i Ruanda, iÃm cuÑi cùng trong chuy¿n i, bà Albright ã yêu c§u nhân viên cça mình và phi hành gia trên chi¿c không lñc Boeing 737 t¡m dëng à chåp mÙt béc £nh trên °Ýng bng cça sân bay quÑc t¿ Kigali. Máy bay cça bà s¡n màu tr¯ng và xanh, giÑng mÙt chi¿c không lñc h¡ng nh¥t nhÏ và trang trí trên ó b±ng dòng chï: N°Ûc Mù . Nhân viên cça Albright và các phi hành gia khng khng òi éng trên b­c thang và d°Ûi cánh máy bay. HÍ gÓm có mÙt ng°Ýi Mù gÑc Hy L¡p, mÙt ng°Ýi Mù gÑc Séc, nhïng ng°Ýi Mù gÑc do Thái, ng°Ýi Mù da en và Mù da tr¯ng. HÍ là nhïng phi hành gia cça không lñc ¿n të các thành phÑ nhÏ và c£ các chuyên gia BÙ Ngo¡i giao Mù të các tr°Ýng ¡i hÍc nÕi ti¿ng ß miÁn ông n°Ûc Mù, và hÍ ang éng vai kÁ vai. Là mÙt phóng viên trong chuy¿n i, tôi không ngh) mình s½ °ãc chåp £nh, vì v­y tôi éng sang bên c¡nh và xem phi hành oàn m·t ¥t cça Ruanda ang tham gia buÕi hÍc chåp £nh cça Mù. Nhïng ng°Ýi Ruanda này có v» m·t khá buÓn c°Ýi. Tôi không thà không tñ hÏi mình vÁ iÁu gì ang t¡o ra c£nh t°ãng này, mÙt iÁu ¡i diÇn cho Mù vào lúc rñc rá nh¥t cça nó: ó là tinh th§n cÙng Óng, n¡i c° ngå cça nhiÁu dân tÙc, sñ sµn sàng giúp á nhïng ng°Ýi xa l¡ khi c§n thi¿t, sñ tñ do và c¡ hÙi cho tëng cá nhân làm theo cách cça anh ta ß méc tÑt nh¥t có thÃ, và iÁu quan trÍng nh¥t, ó là mÙt khái niÇm vÁ quyÁn công dân dña trên lòng trung thành vÛi mÙt ý t°ßng, mà không ph£i là mÙt nhóm ng°Ýi. Là mÙt béc tranh, nên nó thà hiÇn mÍi thé mà Ruanda không có °ãc. Ruanda chÉ vëa mÛi nÕi lên të mÙt cuÙc chè chén trong cuÙc chi¿n tranh bÙ l¡c - giïa bÙ l¡c Hutus cça ng°Ýi Ruanda vÛi bÙ l¡c Tutsis cça Ruanda, trong ó mÙt triÇu ng°Ýi ã bË ch¿t, và mÙt sÑ ng°Ýi bË chém dã man b±ng dao rña tÛi ch¿t. Ruanda là t¥t c£ nhïng cây ôliu và không ph£i b¥t kó chi¿c Lexus nào, mÙt n°Ûc °ãc b£o vÇ b±ng t¥t c£ các cÙi rÅ bËt cÙi rÅ khác, và không t¡o ra mÙt nhánh cây mÛi nào.

Khi tôi th¥y c£nh t°ãng ó trên con °Ýng r£i nhña, tôi b¯t §u muÑn phát iên không chÉ vì bi kËch t¡i châu Phi, mà phát iên vì cuÙc th£o lu­n ngân sách sau ó diÅn ra t¡i QuÑc hÙi Mù. D°Ýng nh° vÛi tôi lúc ó, và ngay c£ bây giÝ, là chúng tôi có mÙt iÁu gì ó cñc kó ·c biÇt ß Mù. Nh°ng n¿u chúng tôi muÑn gìn giï nó, thì chúng tôi ph£i tr£ giá, chúng tôi ph£i nuôi d°áng nó. Nh°ng vào thÝi iÃm ó khi tôi tham dñ mÙt lÛp hÍc cça nhïng £ng viên £ng CÙng hoà tr» tuÕi, tôi nghe th¥y giÍng iÇu cça nhïng k» t§m th°Ýng, nhïng giÍng iÇu thÝ ¡ trong b¥t kó mÙt tho£ hiÇp nào, nhïng giÍng iÇu mà Ñi vÛi chính phç Mù là mÙt lo¡i k» thù ác Ùc nào ó. Tôi cing nghe th¥y giÍng cça nhïng ng°Ýi àn ông và phå nï- nhïng ng°Ýi luôn khng khng là nên à thË tr°Ýng tñ nó quy¿t Ënh, và c£ nhïng ng°Ýi ngh) r±ng là quá ç cho nhïng mÇnh lÇnh kinh t¿ cça th°¡ng m¡i tñ do và toàn c§u hoá, và ph§n còn l¡i cça th¿ giÛi c§n ph£i chm sóc tÛi chính mình. Tôi th¥y nhïng nhà làm lu­t d°Ýng nh° tin vào viÇc Mù không có trách nhiÇm ·c biÇt nào trong viÇc duy trì các thà ch¿ toàn c§u, nh° Liên hãp quÑc, Ngân hàng th¿ giÛi và Quù tiÁn tÇ quÑc t¿ (IMF) - nhïng c¡ quan có vai trò chç chÑt trong viÇc bình Õn mÙt hÇ thÑng quÑc t¿ mà Mù °ãc h°ßng lãi h¡n b¥t kó mÙt n°Ûc nào khác.

Và nh° tôi ã ngh) vÁ t¥t c£ nhïng iÁu này trên quãng °Ýng d£i nhña tÛi sân bay Kigali, tôi tñ nhç: Ò, nhïng ng°Ýi b¡n £ng viên £ng cÙng hoà non tr» cça tôi, ¿n châu Phi - ó là mÙt thiên °Ýng cça nhïng £ng viên cÙng hoà non tr». Vâng, th°a ông, không ai ß Liberia ph£i nÙp thu¿. Không có sñ kiÃm soát súng t¡i Angola. Nh° chúng tôi bi¿t r±ng, không có phúc lãi xã hÙi t¡i Burundi và không có mÙt chính phç lÛn nào can thiÇp vào thË tr°Ýng ß Ruanda. Tuy nhiên, r¥t nhiÁu ng°Ýi dân nhïng n°Ûc này mong muÑn có °ãc nhïng thé ó. Thí l¥y ví då, vÁ mÙt nhân viên bàn gi¥y ß Luanda, Angola - ng°Ýi nhìn tôi nh° thà tôi là mÙt k» gàn dß khi tôi hÏi cô ta liÇu có an toàn không khi tôi leo qua 3 toà nhà të khách s¡n xuÑng con phÑ chính cça thç ô Angola vào lúc giïa ngày.

Không, không, không , cô ta l¯c §u, không an toàn . Tôi ánh cuÙc là cô ta s½ không ph£n Ñi viÇc tr£ mÙt sÑ lo¡i thu¿ à có thêm nhiÁu c£nh sát trên °Ýng phÑ. Và sau ó có mÙt phóng viên phát thanh ng°Ýi Liberia ¿n ·t v¥n Á vÛi tôi t¡i Montovia và yêu c§u tôi lý gi£i t¡i sao lính thçy ánh bÙ Mù ¿n Liberia sau khi nÙi chi¿n bùng nÕ vào nm 1989, chÉ Ã s¡ tán dân th°Ýng Mù, và sau ó à quân Liberia chi¿n ¥u mÙt mình. Chúng tôi Áu ngh) là, quân lính thu÷ ánh bÙ Mù ang ¿n, chúng ta s½ °ãc céu thoát ng°Ýi phóng viên Liberia nh­n xét nh°ng sau ó hÍ ã bÏ i. Làm sao hÍ có thà bÏ i nh° v­y? KhÕ thân anh phóng viên, n°Ûc anh ta không có lính thu÷ ánh bÙ Ã céu anh ta. Tôi cuÙc r±ng anh ta cing ch³ng ph£n Ñi khi ph£i tr£ mÙt sÑ lo¡i thu¿ cho mÙt vài ng°Ýi tÑt. HÍ không lo ng¡i vÁ chính phç lÛn t¡i Liberia. HÍ cing không lo ng¡i vÁ chính phç nào c£, nhÝ vào nhïng nhóm và chÉ huy t° lÇnh - nhïng k» ã chi¿m óng ¥t n°Ûc này trong th­p k÷ tr°Ûc. Không, ng°Ýi Liberia s½ không bao giÝ ph£i lo l¯ng vÁ tÇ quan liêu cça chính phç. Trên thñc t¿, quy Ënh duy nh¥t mà tôi th¥y ß biÇt thñ Exeentive t¡i Liberia là mÙt biÃn hiÇu g¯n vào mÙt cía sÕ bË ­p vá bßi nhïng viên ¡n ß cía ra vào tr°Ûc. Trên cía ghi: Hãy ·t vi khí cça b¡n ß ây .

Các ông chç không ph£i g·p b¥t kó khó chËu chút nào vÁ các quy t¯c an toàn lao Ùng r¥t r¯c rÑi Ñi vÛi công nhân ß Angola, ché ëng nói tÛi nhïng dËch vå cho ng°Ýi tàn t­t. 70.000 ng°Ýi Angola bË cåt tay chân trong các vå nÕ mìn suÑt 25 nm cuÑi cùng cça cuÙc nÙi chi¿n d°Ýng nh° coi ây là mÙt hình ph¡t cça chính mình. B¡n có thà th¥y hÍ i kh­p khiÅng xung quanh các dãy phÑ cça Luanda, chân tay co qu¯p, chen chúc xin l°¡ng thñc và dùng cành cây à thay th¿ cho cái chân hÏng. Þ Ruanda và Burundi, không ai ph£i tr£ tiÁn à có °ãc Head Start, b£o hiÃm th¥t nghiÇp, Medicaid, dËch vå quÑc gia hay các ch°¡ng trình cho sinh viên vay vÑn. Thay vào ó, hÍ chÉ có nhïng sñ c¡nh tranh gay g¯t trong viÇc chi¿m giï ¥t ai, nng l°ãng và nguÓn n°Ûc khan hi¿m vÛi nhïng ng°Ýi thuÙc bÙ l¡c Tutsi và Hutu à giành l¥y nhiÁu nguÓn lãi h¡n cho chính hÍ.

HÍ nói vào thÝi iÃm ó các £ng viên £ng cÙng hoà non tr» g§n nh° ch°a bao giÝ tÛi các bïa tiÇc cça quÑc hÙi. HÍ cho r±ng iÁu này s½ t¡o ra cái nhìn không tÑt Ñi vÛi các cí tri cça mình khi trß vÁ nhà. H§u h¿t trong sÑ hÍ th­m chí không có nÕi hÙ chi¿u. Quá tÓi tÇ. HÍ muÑn có °ãc c£ sñ kính trÍng và lãi ích cùng vÛi viÇc trß thành nhïng Micheal Jordan cça xã hÙi có tÕ chéc, trß thành mÙt ng°Ýi Mù trong hÇ thÑng toàn c§u hoá ngày nay, nh°ng không có b¥t kó mÙt sñ hy sinh và sñ b¯t buÙc nào i cùng vÛi nó cho dù ß trong n°Ûc hay n°Ûc ngoài. HÍ nên ¿n châu Phi, n¡i bË chi¿n tranh tàn phá và n¿m tr£i thñc t¿ nhïng gì x£y ra Ñi vÛi các n°Ûc không hÁ có ý théc vÁ tính cÙng Óng, không ý théc r±ng ng°Ýi dân hàm ¡n chính phç mÙt iÁu gì ó, không ý théc r±ng ng°Ýi nào ó ph£i chËu trách nhiÇm vÁ ng°Ýi khác và n¡i mà ng°Ýi giàu ph£i sÑng ±ng sau nhïng béc t°Ýng cao và cía sÕ s·c sá, trong khi ng°Ýi nghèo chÉ °ãc nh­n nhïng ân huÇ th°¡ng xót cça thË tr°Ýng.

Tôi không muÑn sÑng trong mÙt ¥t n°Ûc nh° v­y, hay mÙt th¿ giÛi nh° v­y. Nó không chÉ sai trái vÁ ¡o éc, mà ngày càng trß nên nguy hiÃm. Thi¿t k¿ ra nhïng cách théc à tránh iÁu ó là trÍng tâm cça chính sách nÙi Ëa và ngo¡i giao cça Mù ngày nay. Th¿ nh°ng, c£ £ng Dân chç hay £ng CÙng hoà v«n ch°a chuyÃn Õi hoàn toàn të hÇ thÑng chi¿n tranh l¡nh sang hÇ thÑng toàn c§u hoá à iÁu chÉnh quan iÃm chính trË cça chính mình. C£ hai bên Áu xí sñ nh° thà th¿ giÛi ngày nay ang an toàn Ñi vÛi chúng ta khi là trß thành phe thiÃn c­n và thi¿u suy xét trong mÍi v¥n Á. Trong mÙt chëng mñc có b¥t kó mÙt cuÙc th£o lu­n nghiêm túc nào vÁ lãi ích quÑc gia chia s» ngày nay, thì t¥t c£ Áu là vÁ v¥n Á liÇu chúng ta có thà Ënh ngh)a mÙt mÑi e do¡ chung mÛi mà không ph£i là mÙt sé mÇnh chung mÛi. K» thù lÛn v«n là nguyên t¯c tÕ chéc cho chç ngh)a quÑc t¿ Mù, không ph£i là c¡ hÙi lÛn , ché ëng nói gì tÛi trách niÇm lÛn .

TÕng thÑng Clinton th­m chí không thà phát Ùng mÙt cuÙc chi¿n tranh chÑng l¡i Saddam Hussein, sau mÙt vå khiêu khích tr¯ng trãn cça Ir¯c ngay tr°Ûc khi buÙc tÙi tÕng thÑng Clinton, mà không khu¥y Ùng mÙt cuÙc chi¿n tranh chính trË ng§m ác ý. Clinton thñc sñ có thà t­n dång lÝi khiêu khích cça Saddam à thay Õi chç Á të nhïng công viÇc v¥t v£ cça chính mình, nh°ng ó là sñ khiêu khích cça Saddam và ó là sñ tính toán thÝi gian cça Saddam à làm cho cuÙc t¥n công này có thà x£y ra. Và theo phán oán cça tôi là Saddam chÉ bi¿t iÁu anh ta ang làm trong viÇc lña chÍn xu¥t phát iÃm th¥p cça cuÙc tranh cãi à khiêu khích n°Ûc Mù. Saddam ang chui lçi ß Baghdad, xem kênh CNN të vÇ tinh và tñ nói vÛi chính mình: úng là mÙt thÝi iÃm hoàn h£o à thách théc n°Ûc Mù - mÙt thÝi iÃm khi Mù th­m chí không còn bi¿t ¿n vai trò cça mình trên th¿ giÛi nïa .

N°Ûc Mù có mÑi quan tâm quÑc gia chung à theo uÕi hÇ thÑng toàn c§u hoá cça ngày nay, và nó óng vai trò r¥t lÛn. Hãy l¥y mÙt thí då ¡n gi£n. Khi Mù h°ßng lãi ph§n lÛn të viÇc xâm nh­p kinh t¿ toàn c§u, thì ó là nhiÇm vå cça chúng tôi chính là £m b£o r±ng toàn c§u hoá là bÁn vïng và ti¿n bÙ v°ãt trÙi so vÛi nhïng l¡c h­u Ñi vÛi càng nhiÁu ng°Ýi, càng nhiÁu n°Ûc và trong mÙt thÝi gian càng dài càng tÑt. Trong hÇ thÑng chi¿n tranh l¡nh, câu hÏi chính trË c¡ b£n là: B¡n lña chÍn ph§n céng và hÇ iÁu hành nào? Trong k÷ nguyên toàn c§u hoá, câu hÏi chính trË c¡ b£n l¡i là: Làm cách nào à b¡n t­n dång tÑi a cça mÙt ph§n céng duy nh¥t và hÇ iÁu hành - cái ho¡t Ùng trong chç ngh)a t° b£n thË tr°Ýng tñ do xâm nh­p toàn c§u?

N°Ûc Mù, có thà và nên là mÙt mô hình óng vai trò lÛn cça th¿ giÛi à tr£ lÝi cho câu hÏi này. N°Ûc Mù ã có 200 nm sáng t¡o, phåc h°ng và xác Ënh nhïng iÁu cân b±ng giúp các thË tr°Ýng tñ do mà không trß thành nhïng k» tàn b¡o. Chúng tôi có nhïng công cå t¡o ra sñ khác biÇt. Chúng tôi có trách nhiÇm t¡o ra sñ khác biÇt. Và chúng tôi có mÙt sß thích lÛn trong viÇc t¡o sñ khác biÇt ó. Qu£n lý toàn c§u hoá là vai trò mà n°Ûc Mù không dám lùi b°Ûc. ó là mÑi quan tâm quÑc gia bao trùm cça chúng tôi ngày nay, và £ng chính trË hiÃu r±ng, iÁu §u tiên, mÙt £ng có thà °a ra b£n tuyên ngôn m¡ch l¡c, áng tin c­y và sáng t¡o nh¥t à theo uÕi nó, ó là £ng s½ sß hïu chi¿c c§u thñc sñ nÑi vÛi t°¡ng lai.

à ngh) tÛi thách théc này, b¡n c§n ph£i b¯t §u b±ng cách tránh ngôn ngï chính trË cça hÇ thÑng chi¿n tranh l¡nh, mÙt hÇ thÑng thñc sñ không n¯m b¯t nhïng v¥n Á nói trên vào lúc lâm nguy, và phát triÃn nhïng v¥n Á mÛi phù hãp vÛi hÇ thÑng toàn c§u hoá. VÁ måc ích này, tôi ã thi¿t k¿ mÙt ma tr­n mà tôi tin r±ng ã n¯m b¯t °ãc 4 ·c tính chính trË c¡ b£n mà con ng°Ýi có thà lña chÍn trong hÇ thÑng toàn c§u hoá (xem biÃu Ó).

à tìm ra mình là ai và nhïng ai là Ñi thç cça b¡n trong k÷ nguyên mÛi này, hãy xem xét ma tr­n này. °Ýng n±m ngang ß giïa të bên trái sang ph£i là °Ýng toàn c§u hoá. iÁu §u tiên b¡n ph£i làm là xác Ënh mình trên °Ýng này t°¡ng éng vÛi méc Ù b¡n ánh giá vÁ toàn c§u hoá. Þ ph§n cuÑi cùng bên ph£i cça °Ýng toàn c§u hoá là nhïng ng°Ýi çng hÙ hÙi nh­p . ó là nhïng ng°Ýi thñc sñ r¥t chào ón toàn c§u hoá bßi vì hÍ ngh) r±ng toàn c§u hoá ho·c là tÑt ho·c là không thà tránh khÏi và muÑn chéng ki¿n xem nó ã tích cñc thúc ©y thông qua th°¡ng m¡i tñ do nhiÁu h¡n, th°¡ng m¡i iÇn tí nhiÁu h¡n, m¡ng liên k¿t nhiÁu h¡n các tr°Ýng, cÙng Óng và doanh nghiÇp, ngày càng nhiÁu th° iÇn tí, à chúng ta cuÑi cùng có thà xâm nh­p toàn c§u trong c£ 24 ti¿ng m×i ngày, trên c£ 24 múi giÝ và vào không gian máy tính.

Þ ph§n cuÑi cùng bên trái cça °Ýng toàn c§u hoá là nhïng ng°Ýi chç tr°¡ng phân chia . ó là nhïng ng°Ýi tin r±ng th°¡ng m¡i tñ do và sñ hoàn nh­p công nghÇ vëa không tÑt cing nh° không thà tránh khÏi, bßi vì nó làm tng kho£ng cách thu nh­p, d«n tÛi viÇc làm chuyÃn dËch sang bên ngoài, làm Óng nh¥t vn hoá thành mÙt cái ô toàn c§u nào ó, và d«n tÛi cuÙc sÑng bË kiÃm soát bßi các lñc l°ãng thË tr°Ýng xa xôi, vô danh. Các lñc l°ãng này muÑn toàn c§u hoá bË ngëng l¡i trên con °Ýng mòn cça nó. Các lñc l°ãng này cing muÑn c¯t ét và diÇt trë toàn c§u hoá ngay bây giÝ.

Vì v­y viÇc iÁu tiên b¡n ph£i làm là xác Ënh vË trí cça mình ß âu trên °Ýng toàn c§u hoá này. B¡n có ph£i là ng°Ýi chç tr°¡ng phân chia? MÙt ng°Ýi çng hÙ hÙi nh­p? Hay mÙt ng°Ýi nào ó giïa hai lo¡i này?

Bây giÝ hãy nhìn vào °Ýng ch¡y të §u tÛi cuÑi cça ma tr­n. ây là tråc phân bÕ. Tråc này ¡i diÇn cho lo¡i chính sách mà b¡n cho r±ng các chính phç nên ch¥p nh­n cùng vÛi toàn c§u hoá và Chi¿c Áo khoác vàng. iÃm cuÑi cùng cça °Ýng này là nhïng ng°Ýi cÕ Ùng xây dñng an toàn xã hÙi . ây là nhïng ng°Ýi tin r±ng toàn c§u hoá s½ chÉ bÁn vïng n¿u nó °ãc dân chç hoá, theo c£ ngh)a kinh t¿ và chính trË. VÁ m·t kinh t¿, iÁu này có ngh)a là thi¿t k¿ nhïng hÇ thÑng an toàn xã hÙi không ¡n gi£n là tìm cách gi£m bÛt sñ tåt h­u cça nhïng k» bË bÏ l¡i phía sau, nhïng k» không bi¿t gì và nhïng k» ch­m ch¡p nh° rùa, mà thñc t¿ là °a hÍ vào hÇ thÑng b±ng cách giúp hÍ ti¿p c­n các công cå và nguÓn lñc à c¡nh tranh. Và vÁ m·t chính trË, iÁu này ngh)a là khuy¿n khích dân chç hoá ß các n°Ûc ang phát triÃn n¡i ang ti¿n hành toàn c§u hoá, bßi vì không có mÙt toàn c§u hoá bÁn vïng nào mà không có dân chç hoá.

Rõ ràng không ph£i mÍi ng°Ýi Áu Óng ý vÛi cách ti¿p c­n này. ó là lý do t¡i sao ß ph§n Énh cça °Ýng phân bÕ này - téc là phía kia cça nhïng ng°Ýi cÕ Ùng xây dñng an toàn xã hÙi ó là nhïng ng°Ýi theo chç tr°¡ng à mÍi ng°Ýi tñ n bánh . ây là nhïng ng°Ýi tin r±ng toàn c§u hoá là ng°Ýi th¯ng có t¥t c£, ng°Ýi thua ph£i tñ lo cho chính mình. HÍ muÑn thu gÍn chính phç, thu¿ quan và m¡ng l°Ûi an sinh, và à cho mÍi ng°Ýi tñ h°ßng nhïng thành qu£ të lao Ùng cça chính hÍ và tr£ giá cho viÇc không thích nghi cça mình. Không có gì n sâu vào §u óc cça hÍ nhiÁu h¡n là có mÙt công viÇc và giï l¥y nó, không c§n bi¿t tÛi mÙt m¡ng l°Ûi nào ß d°Ûi b¡n.

Vì v­y, b°Ûc ti¿p theo b¡n ph£i xác Ënh chính mình trên tråc phân bÕ. B¡n có ph£i là ng°Ýi cÕ Ùng xây dñng an toàn xã hÙi? Ng°Ýi theo chç tr°¡ng à mÍi ng°Ýi tñ n bánh ? Hay là ng°Ýi ß giïa 2 lo¡i này?

T¥t c£ nhïng ng°Ýi tham gia chính trong các xã hÙi có tÕ chéc cça Mù ngày nay có thà °ãc hiÃu và nh­n bi¿t rõ ràng h¡n thông qua ma tr­n này mà không ph£i là nhïng danh hiÇu ci cça nhïng £ng viên £ng dân chç, cÙng hoà và Ùc l­p. Bill Clinton là ng°Ýi cÕ Ùng xây dñng an toàn xã hÙi çng hÙ hÙi nh­p. Còn cñu chç tËch H¡ viÇn Newt Gingrich là ng°Ýi çng hÙ cho chç tr°¡ng à mÍi ng°Ýi tñ n bánh çng hÙ hÙi nh­p. ó là lý do t¡i sao Clinton và Gingrich luôn luôn là Óng minh vÁ th°¡ng m¡i tñ do nh°ng l¡i là Ñi thç vÁ v¥n Á an ninh xã hÙi/chi tiêu phúc lãi. Ng°Ýi éng §u mÙt £ng thiÃu sÑ trong h¡ viÇn Dick Gephardt là ng°Ýi cÕ Ùng xây dñng an toàn xã hÙi theo chç tr°¡ng phân chia, trong khi ó Ross Perot là ng°Ýi theo uÕi chç tr°¡ng à mÍi ng°Ýi tñ n bánh phân chia. iÁu này lý gi£i vì sao Gephardt và Perot là Óng minh chÑng l¡i NAFTA và mß rÙng th°¡ng m¡i tñ do nh°ng l¡i là Ñi thç trong v¥n Á an ninh xã hÙi/chi tiêu phúc lãi. Gephardt muÑn dành tiÁn vào các ch°¡ng trình xây dñng an toàn xã hÙi và muÑn b£o vÇ quyÁn lãi cça công nhân, ché không chÉ là nâng cao kh£ nng cça hÍ.

Trong khi tôi sí dång ma tr­n này à mô t£ n°Ûc Mù ngày nay, b¡n có thà °a nó vào b¥t kó mÙt n°Ûc nào. Hãy ¡n gi£n ·t chính b¡n vào ma tr­n này và tìm ra b¡n là ai và k» thù cça b¡n s½ là nhïng ai trong tr­n chi¿n chính trË lÛn ti¿p theo. Tôi là ng°Ýi cÕ Ùng xây dñng an toàn xã hÙi çng hÙ hÙi nh­p. Tôi tin r±ng b¡n không dám trß thành ng°Ýi t¡o ra toàn c§u hoá ngày nay n¿u không ph£i là mÙt £ng viên £ng dân chç (téc là, ng°Ýi cÕ Ùng xây dñng an toàn xã hÙi), bßi vì n¿u b¡n không trang bË cho ng°Ýi nghèo và nhïng ng°Ýi không theo kËp sñ ti¿n bÙ trong xã hÙi cça b¡n à tÓn t¡i trong hÇ thÑng mÛi này, thì cuÑi cùng hÍ s½ càng tåt h­u - và làm ¥t n°Ûc b¡n bË °a ra khÏi th¿ giÛi. Và tôi tin r±ng ngày nay b¡n không dám trß thành mÙt £ng viên £ng dân chç xã hÙi, hay ng°Ýi cÕ Ùng xây dñng an toàn xã hÙi n¿u không ph£i là mÙt ng°Ýi t¡o ra toàn c§u hoá, bßi vì n¿u thi¿u sñ hoà nh­p vÛi th¿ giÛi, b¡n s½ không bao giÝ t¡o ra thu nh­p c§n thi¿t à có thà tho£ mãn nhïng òi hÏi cuÙc sÑng ngày càng tng và quan tâm tÛi nhïng ng°Ýi bË bÏ l¡i ±ng sau.

Tuy nhiên, b¡n không còn nghi ngÝ khi hÏi: Là ng°Ýi cÕ Ùng xây dñng an toàn xã hÙi çng hÙ hÙi nh­p có ngh)a là gì? Tôi ngh) r±ng iÁu này có ngh)a là k¿t nÑi mÙt xã hÙi có tÕ chéc cça toàn c§u hoá bÁn vïng, mÙt xã hÙi có tÕ chéc cça toàn c§u hoá bÁn vïng bao gÓm c£ chính sách quÑc t¿ và phòng ngñ - vÛi Ëa kinh t¿ cça toàn c§u hoá bÁn vïng. Nói cách khác, ó là viÇc nÑi mÙt t§m nhìn chính trË mÛi vào mÙt hÇ thÑng quÑc t¿ mÛi.

Quan iÃm chính trË cho k÷ nguyên toàn c§u hoá

Hãy b¯t §u b±ng mÙt quan iÃm chính trË vÁ toàn c§u hoá bÁn vïng. Quan iÃm này ph£i gÓm 2 iÁu: iÁu thé nh¥t là mÙt béc tranh vÁ th¿ giÛi, à mÍi ng°Ýi hiÃu mình ang ß âu, và iÁu còn l¡i là mÙt t­p hãp các quan iÃm chính trË cça nhïng ng°Ýi cÕ Ùng xây dñng an toàn xã hÙi çng hÙ hÙi nh­p à gi£i quy¿t nó.

B¡n c§n có mÙt béc tranh vÁ th¿ giÛi bßi vì không mÙt quan iÃm chính trË nào có thà bÁn vïng mà không có mÙt cÙng Óng n¡i hiÃu sâu s¯c t¡i sao ó là iÁu c§n thi¿t và ánh giá th¿ giÛi theo cách b¡n làm. Tôi ã luôn luôn tin r±ng Bill Clinton ã ánh b¡i c£ George Bush và Bob Dole bßi ph§n lÛn cí tri Mù Áu c£m nh­n b±ng trñc giác r±ng hÍ ang ß trong mÙt k÷ nguyên mÛi và r±ng Clinton ã hiÃu th¥u v¥n Á này r¥t rõ và có mÙt sÑ quan iÃm áng tin c­y à gi£i quy¿t nó, trong khi Dole và Bush ch³ng hÁ n¯m b¯t °ãc v¥n Á chút nào. Không may, mÙt l§n ß trong vn phòng, Clinton ch°a bao giÝ bày tÏ quan iÃm hoàn toàn vÁ c£m nh­n trñc giác ó và làm nó rõ ràng vÛi mÙt béc tranh sÑng vÁ th¿ giÛi mà ông ta c§n nh¯c i nh¯c l¡i nhiÁu l§n. iÁu ó b¯t §u kà të tu§n §u tiên khi ông nh­m chéc - thÝi iÃm ông xác Ënh v¥n Á trung tâm cça n°Ûc Mù là chm sóc séc kho» - mà không ph£i là toàn c§u hoá bÁn vïng.

Ông Clinton áng ra c§n ph£i nói iÁu gì trong buÕi lÅ nh­m chéc §u tiên cça mình? MÙt iÁu giÑng nh°: Nhïng ng°Ýi Óng chí Mù cça tôi, nhiÇm kó cça tôi vÛi t° cách là tÕng thÑng cça các b¡n Óng ngh)a vÛi sñ k¿t thúc cça hÇ thÑng chi¿n tranh l¡nh và nÕi lên cça toàn c§u hoá. Toàn c§u hoá ã và ang diÅn ra trong th­p k÷ 90 và thiên niên k÷ ti¿p theo còn chi¿n tranh l¡nh ã x£y ra të th­p k÷ 50 tÛi th­p k÷ 80. N¿u nh° hÇ thÑng chi¿n tranh l¡nh °ãc xây dñng xung quanh mÑi e do¡ và thách théc cça Liên bang Xô Vi¿t iÁu ang làm phân chia th¿ giÛi, thì hÇ thÑng toàn c§u hoá °ãc xây dñng quanh mÑi e do¡ và thách théc cça sñ thay Õi công nghÇ và sñ hoà nh­p kinh t¿ chóng m·t - y¿u tÑ ang làm th¿ giÛi k¿t nÑi vÛi nhau.

Tuy nhiên khi liên k¿t th¿ giÛi, thì toàn c§u hoá cing ang làm bi¿n Õi n¡i làm viÇc cça m×i ng°Ýi, công viÇc, thË tr°Ýng và cÙng Óng cça mÍi ng°Ýi- nhanh chóng lo¡i bÏ i nhïng công viÇc ci và g·t hái thành qu£ të nhïng công viÇc mÛi, nhanh chóng dá bÏ nhïng thË tr°Ýng ci và t¡o l­p ra nhïng thË tr°Ýng mÛi, phá hu÷ các ngành ci và sáng t¡o ra nhïng nhïng ngành mÛi. Ngo¡i th°¡ng tr°Ûc ây chÉ ¡i diÇn cho 13% trong tÕng s£n ph©m quÑc nÙi, hiÇn ã tng lên g§n 30% trong GDP cça Mù và ang ti¿p tåc xu h°Ûng tng. Thay Õi công nghÇ hiÇn ang diÅn ra nhanh chóng ¿n n×i mà m×i nm các công ty máy tính Mù s£n xu¥t tÛi 3 mô hình khác nhau cça tëng máy tính. Không chÉ ây là mÙt th¿ giÛi mÛi, mà iÁu quan trÍng nh¥t, ó là mÙt th¿ giÛi tÑt ¹p h¡n. Ngay c£ nhïng lúc các công ty ó g·p ph£i khó khn vÛi hÇ thÑng này, thì Trung QuÑc, Indonesia, Hàn QuÑc, Thái Lan, Malaysia, Braxin, Achentina Áu th¥y r±ng méc sÑng cça hÍ tng nhanh h¡n, và ngày càng nhiÁu công dân có °ãc méc sÑng ó h¡n so vÛi b¥t kó thÝi iÃm nào trong lËch sí- nhÝ vào tính hiÇu qu£ tng cao cça các thË tr°Ýng tài chính trong th°¡ng m¡i và §u t° dÅ dàng h¡n cça con ng°Ýi ß mÙt n°Ûc vào các nhà máy cça n°Ûc khác. MÙt trong nhïng cÑ v¥n kinh t¿ c¥p cao cça tôi, Lury Summers chÉ rõ, sñ thñc, nhÝ vào ph§n lÛn trong tng c°Ýng toàn c§u hoá, mà h¡n 1/4 nhân lo¡i hiÇn nay ang h°ßng thå sñ phát triÃn vÛi tÑc Ù mà méc sÑng cça hÍ s½ °ãc tng lên g¥p 4 l§n chÉ trong mÙt th¿ hÇ. G¥p tÛi 4 l§n! ó là mÙt tiÁn lÇ ch°a tëng có trong lËch sí kinh t¿. Và còn xa mÛi tÛi sñ tr£ giá cça n°Ûc Mù, thì tÑc Ù tng tr°ßng này cça th¿ giÛi ã giúp cho Mù có méc th¥t nghiÇp th¥p nh¥t trong vòng g§n 50 nm.

Trong bÑi c£nh có nhïng thách théc và c¡ hÙi ó, n°Ûc Mù c§n có mÙt chi¿n l°ãc à làm cho toàn c§u hoá bÁn vïng và £m b£o r±ng chúng tôi s½ luôn luôn có thà c¡nh tranh mÙt cách hiÇu qu£ trên th¿ giÛi này. Do ó, hãy liên t°ßng th¿ giÛi nh° mÙt bánh xe vÛi nhïng cái tay quay. Þ ph§n tråc cça cái bánh xe là n¡i tôi s½ ghi vào dòng chï toàn c§u hoá và thay Õi kinh t¿ và công nghÇ nhanh chóng . ó là, theo ngôn ngï ¡n gi£n, MØT IÀU TO LÚN ang diÅn ra bên ngoài cça nó. Bßi vì nó n±m ß trung tâm, chúng tôi c§n mÙt b°Ûc ti¿p c­n khác tÛi chm sóc séc kho», phúc lãi, giáo dåc, ào t¡o nghÁ, môi tr°Ýng, quy t¯c thË tr°Ýng, an ninh xã hÙi, tài chính v­n Ùng và mß rÙng th°¡ng m¡i tñ do. M×i mÙt ph§n trong nhïng l)nh vñc này Áu ph£i °ãc iÁu chÉnh, thích nghi hay c£i thiÇn à t¡o cho chúng ta nh° mÙt xã hÙi v°ãt qua ngoài hÇ thÑng toàn c§u hoá này và làm gi£m bÛt nhïng khía c¡nh x¥u nh¥t cça nó. Ví då, trong mÙt th¿ giÛi n¡i mÍi ng°Ýi làm viÇc vÛi hàng chåc công viÇc khác nhau cho mÙt chåc công ty khác nhau trong c£ cuÙc Ýi, hÍ c§n có tiÁn l°¡ng h°u, chm sóc y t¿ và nhiÁu c¡ hÙi h¡n à hÍc t­p c£ Ýi. Toàn c§u hoá òi hÏi xã hÙi cça chúng ta chuyÃn dËch nhanh h¡n, làm viÇc thông minh h¡n và chËu ch¥p nh­n nhiÁu rçi ro h¡n so vÛi b¥t kó thÝi iÃm nào trong lËch sí. N¿u là tÕng thÑng cça các b¡n, tôi cam k¿t hai iÁu. Thé nh¥t, tôi s½ làm cho doanh nghiÇp cça tôi trang bË cho tëng ng°Ýi, và c£ xã hÙi cça chúng ta °ãc tñ do, à áp éng thách théc này, vÛi sñ k¿t hãp úng ¯n cça các chính sách çng hÙ hÙi nh­p. iÁu thé hai là tôi s½ trß thành ng°Ýi çng hÙ không mÇt mÏi cho nhïng bÙ lu­t th°¡ng m¡i cça chúng tôi à £m b£o r±ng, toàn c§u hoá, trong khi thách théc ng°Ýi lao Ùng Mù, thì l¡i không cho phép lao Ùng cça các n°Ûc khác t­n dång sñ mß cía cça chúng tôi thông qua viÇc bán phá giá các s£n ph©m cça hÍ ß Mù trong khi h¡n ch¿ kh£ nng ti¿p c­n cça chúng tôi vào thË tr°Ýng cça hÍ.

Tôi không ß ây à kà cho các b¡n r±ng t¥t c£ mÍi thé Áu diÅn ra dÅ dàng. Trên thñc t¿, tôi có m·t ß ây à nói vÛi các b¡n r±ng mÍi thé thñc sñ r¥t khó khn. Tuy nhiên n¿u chúng tôi có thà ánh úng iÃm cân b±ng thích hãp - và tôi ngh) là chúng tôi có thÃ- thì chúng tôi s½ là Ùi quân tiên phong cho th¿ giÛi vÁ cách théc làm th¿ nào à qu£n lý hÙi nh­p trong k÷ nguyên toàn c§u hoá, nh° chúng ta ã tëng là nhïng ng°Ýi tiên phong cho c£ th¿ giÛi vÁ cách théc làm sao à qu£n lý chính sách ngn ch­n trong k÷ nguyên chi¿n tranh l¡nh. C§u chúa ban ph°Ûc lành cho n°Ûc Mù.

ó là iÁu mà tÕng thÑng Clinton tin t°ßng, song không ph£i là iÁu ông luôn nói. Và mÙt lý do mà nhïng lÝi Á xu¥t vÁ chm sóc y t¿ cça ông bË các Ñi thç ph£n Ñi kËch liÇt, không ph£i là lý do duy nh¥t, nh°ng mÙt lý do, ó là hÍ không °ãc ·t trong mÙt béc tranh rõ ràng và liên tåc b¥t bi¿n vÁ th¿ giÛi, vÛi toàn c§u hoá ß ph§n trung tâm và các chính sách c§n thi¿t xu¥t phát të ó. K¿t qu£ là, nh° nhà kinh t¿ hÍc Dani Rodrik thuÙc tr°Ýng ¡i hÍc Havard nh¥n m¡nh: sñ k¿t nÑi và bÕ sung trong t¥t c£ các l)nh vñc trên ã m¥t i trong cuÙc tranh lu­n công khai và iÁu này làm dÅ dàng h¡n nhiÁu Ñi vÛi các nhà t° t°ßng và nhïng k» cñc oan, cing nh° nhïng ng°Ýi theo chç ngh)a dân kiÃm kinh t¿, ng°Ýi theo chç ngh)a dân tÙc, nhïng k» ngu dÑt, nhïng k» bài ngo¡i và c¡ hÙi, th°Ýng bóp méo cuÙc tranh lu­n theo b¥t kó chç Á nào nh° c£i cách th°¡ng m¡i hay chm sóc séc kho» - và lái nó vào ngõ cåt.

Các nhà chính trË ph£i nh­n théc r±ng, vì nhiÁu lý do, r¥t dÅ Ã bóp méo và bi¿n toàn c§u hoá thành con qu÷ và k¿t thúc, nh° Clinton ã nói, ngay c£ khi b¡n éng vÁ phe kinh t¿ hÍc, thì b¡n v«n s½ m¥t i quyÁn kiÃm soát vÁ quan iÃm chính trË, vì v­y nó s½ chÑng l¡i b¡n thay vì çng hÙ b¡n. Nhïng ng°Ýi thua cuÙc lÛn nh¥t trong toàn c§u hoá, të nhïng công nhân m¥t viÇc cho tÛi các robot trong các nhà máy n°Ûc ngoài, Áu hiÃu chính xác mình là ai. iÁu này làm cho hÍ r¥t dÅ huy Ùng chÑng l¡i hÙi nh­p, công nghÇ hay th°¡ng m¡i tñ do nhiÁu h¡n. Nhïng ng°Ýi h°ßng lãi të toàn c§u hoá, có th°¡ng m¡i mß rÙng h¡n và §u t° n°Ûc ngoài nhiÁu h¡n, th°Ýng không bi¿t ¿n iÁu ó. HÍ th°Ýng không thñc hiÇn k¿t nÑi giïa toàn c§u hoá và và méc sÑng ang tng cao cça mình, và do ó r¥t khó có thà huy Ùng. B¡n ã bao giÝ nghe nói tÛi mÙt công nhân trong mÙt nhà máy s£n xu¥t vi m¡ch nói iÁu này ch°a: Này, c­u bé, tôi là k» may m¯n. NhÝ có toàn c§u hoá, nhu c§u Ñi xu¥t kh©u các s£n ph©m công nghÇ cao cça Mù tng m¡nh, sñ thi¿u håt công nhân có kù nng ß n°Ûc này, và nhïng dñ oán vào mÙt th¿ giÛi ang phát triÃn, mà ông chç cça tôi ã ph£i nâng l°¡ng cho tôi.

MÙt lý do khác lý gi£i t¡i sao toàn c§u hoá dÅ bË bóp méo ó là viÇc mÍi ng°Ýi không hiÃu r±ng toàn c§u hoá chç y¿u là mÙt hiÇn t°ãng Ënh h°Ûng theo công nghÇ, ché không ph£i do Ënh h°Ûng th°¡ng m¡i. Chúng tôi có mÙt nhân viên lÅ tân làm viÇc ß vn phòng cça thÝi báo New York Times óng t¡i Washington, nh°ng công ty ã sa th£i cô ta. Cô ta không bË m¥t viÇc vào tay mÙt ng°Ýi Mehico, mà m¥t viÇc vì mÙt cái vi m¡ch cái vi m¡ch này iÁu hành ho¡t Ùng cça thi¿t bË th° b±ng giÍng nói trong t¥t c£ các máy iÇn tho¡i cça vn phòng chúng tôi. Thñc t¿ là, cái vi m¡ch ó ã l¥y m¥t i công viÇc cça cô ta n¿u nh° chúng tôi không có mÑi quan hÇ th°¡ng m¡i vÛi Mehico. ViÇc cái vi m¡ch ó l¥y m¥t i viÇc làm cça cô ta s½ d«n tÛi chúng ta có mÙt béc t°Ýng cao 30 foot tr£i dài të mÙt ph§n cuÑi cça biên giÛi Mehico-Mù cho tÛi ph§n kia. Tuy nhiên, các nhà chính trË gia không muÑn thëa nh­n iÁu này. Không ai trong sÑ hÍ dám éng lên và nói: Tôi muÑn các b¡n tÉnh ngÙ ngay bây giÝ, tháo dây iÇn tho¡i, b°Ûc tÛi cía sÕ, vét iÇn tho¡i cça mình ra ra ngoài và hô to: Tôi s½ không ch¥p nh­n thêm °ãc nïa! Hãy giï viÇc làm cça Mù! C¥m th° b±ng giÍng nói! Vâng! Khoai tây chiên. Không ph£i vi m¡ch! ó không ph£i là mÙt thông iÇp chính trË dét khoát. Thay vào ó, nó s½ dÅ dàng h¡n trong khi ngn ngëa ng°Ýi Mehico và các nhà máy n°Ûc ngoài. Và, t¥t nhiên, ví då, các nhà máy n°Ûc ngoài l¥y m¥t viÇc (nh°ng không nhiÁu nh° công nghÇ phá hu÷ và t¡o ra), thì chÉ có ç niÁm tin à çng hÙ cho mÙt vài quan iÃm chính trË dÅ xúc Ùng, nguy hiÃm. Và bßi vì công nhân và các nhà máy n°Ûc ngoài r¥t dÅ nhìn th¥y, trong khi vi m¡ch không thì không dÅ nhìn th¥y, nên chúng d°Ýng nh° xu¥t hiÇn nhiÁu h¡n trong ý théc cça chúng ta nh° mÙt v¥n Á.

N¿u chúng ta không giáo dåc công chúng vÁ b£n ch¥t thñc cça th¿ giÛi ngày nay và làm sáng tÏ toàn c§u hoá, thì nhïng ng°Ýi chç tr°¡ng phân chia s½ luôn luôn khai thác sñ l«n lÙn này à phåc vå cho måc ích cça hÍ. Nm 1998, TÕng thÑng Clinton ã không à NAFTA mß rÙng sang Chile do mÙt nhóm thiÃu sÑ éng §u là liên oàn- nhïng ng°Ýi tin r±ng hÍ không °ãc h°ßng lãi të viÇc mß rÙng th°¡ng m¡i tñ do - r¥t tích cñc trong viÇc ph£n Ñi mß rÙng NAFTA, trong khi a sÑ h°ßng lãi të th°¡ng m¡i tñ do mß rÙng không bao giÝ hiÃu r±ng hÍ là ai và do ó không bao giÝ có °ãc huy Ùng à b£o vÇ cho lãi ích cça mình.

MÙt quan iÃm chính trË vÁ toàn c§u hoá bÁn vïng, m·c dù c§n nhiÁu h¡n không chÉ là mÙt béc tranh úng ngh)a vÁ nhïng iÁu ang diÅn ra trên th¿ giÛi. Toàn c§u hoá bÁn vïng cing c§n sñ cân b±ng úng méc cça các quan iÃm chính trË. iÁu này Ñi vÛi tôi là iÁu mà nhïng ng°Ýi cÕ Ùng xây dñng an toàn xã hÙi çng hÙ hÙi nh­p luôn luôn Á c­p ¿n. Chúng tôi, nhïng ng°Ýi cÕ Ùng xây dñng an toàn xã hÙi çng hÙ hÙi nh­p tin t°ßng r±ng có r¥t nhiÁu thé chúng ta có thà làm trong k÷ nguyên toàn c§u hoá mà không ¿n méc ph£i tr£ giá nhiÁu nh° th¿, không liên quan tÛi viÇc phân phÑi l¡i thu nh­p triÇt à - hay các ch°¡ng trình chi tiêu phúc lãi Án bù hoang phí vi ph¡m các quy lu­t kinh t¿ cça chi¿c Áo khoác vàng- nh°ng l¡i áng thñc hiÇn à thúc ©y sñ Õn Ënh xã hÙi và à ngn ch·n xã hÙi cça chúng ta khÏi r¡i vào mÙt trong nhïng béc t°Ýng cao và các cía sÕ tô màu nhiÁu h¡n nó ã có.

Chç ngh)a cÕ Ùng xây dñng an toàn xã hÙi çng hÙ hÙi nh­p cça tôi s½ t­p trung vào viÇc dân chç hoá toàn c§u hoá theo ph°¡ng diÇn giáo dåc, tài chính và chính trË cho càng nhiÁu ng°Ýi càng tÑt, nh°ng theo các cách v«n hoàn toàn nh¥t quán vÛi hÙi nh­p và các thË tr°Ýng tñ do. D°Ûi ây là iÁu tôi muÑn nói:

Dân chç hoá toàn c§u hoá vÁ ph°¡ng diÇn giáo dåc: Nhïng ng°Ýi cÕ Ùng xây dñng an toàn xã hÙi çng hÙ hÙi nh­p çng hÙ cho sñ k¿t hãp cça nhïng t¥m b¡t lò xo cng trên khung và nhïng m¡ng l°Ûi an toàn à gi£i quy¿t vÛi nhïng ng°Ýi bË bÏ l¡i phía sau, c£ th°Ýng xuyên và t¡m thÝi, thông qua toàn c§u hoá. GiÑng nh° mÙt xã hÙi, chi¿c áo khoác vàng cça chúng tôi ang t¡o ra ç vàng d° thëa 70 t÷ USD trong nm 1998 - à h× trã cho c£ hai lo¡i ng°Ýi trên. Các m¡ng l°Ûi an toàn xã hÙi dành cho nhïng ai không thà c¡nh tranh cing t°¡ng tñ - gÓm an ninh xã hÙi, ch°¡ng trình chm sóc ng°Ýi già Medicare, h× trã y t¿ Medicaid, tem l°¡ng thñc và phúc lãi và chúng c§n °ãc duy trì à giúp nhïng ng°Ýi không bao giÝ áp éng °ãc nhïng yêu c§u cça th¿ giÛi nhanh. Tuy nhiên vÛi nhïng t¥m b¡t lò xo cng trên khung phù hãp, nó có thà liên tåc iÁu chÉnh gi£m quy mô cça nhóm nhïng ng°Ýi bË bÏ l¡i phía sau.

CuÑi cùng, tôi tin r±ng m×i chính quyÁn c§n ph£i °a ra trong k÷ nguyên toàn c§u hoá này mÙt b£n lu­t pháp hàng nm mà tôi gÍi là ¡o lu­t c¡ hÙi thay Õi nhanh . ¡o lu­t này t°¡ng °¡ng vÛi b¥t kó nhïng iÁu mà chính sách çng hÙ hÙi nh­p chính quyÁn Mù theo uÕi vào nm ó - liÇu s½ là viÇc mß rÙng NAFTA, sñ sía Õi c¡ ch¿ tÑi h­u quÑc cho Trung QuÑc, hay b¥t kó hiÇp Ënh th°¡ng m¡i tñ do nào khác. ¡o lu­t c¡ hÙi thay Õi nhanh s½ bi¿n Õi theo tëng nm, song måc tiêu cça nó là t¡o ra c£ tính xác thñc và nh­n théc mà chính phç hiÃu r±ng toàn c§u hoá là không thà tránh °ãc nh°ng nó phân tán nhïng iÁu may m¯n không Óng Áu, và do ó chính phç liên tåc ph£i iÁu chÉnh t¥m b¡t lò xo cng trên khung cça mình à ngày càng nhiÁu ng°Ýi có thà ¡t °ãc tÑc Ù cça th¿ giÛi nhanh.

Ví då, vào nm 1997-98, ¡o lu­t c¡ hÙi thay Õi nhanh cça tôi áng ra ã bao gÓm nhïng ph§n sau: các dñ án thí iÃm vÁ viÇc làm cÙng Óng cho công nhân m¥t viÇc t¡m thÝi; dá bÏ thu¿ ánh vào vÛi các kho£n tiÁn gián o¡n cça công nhân m¥t viÇc; cung c¥p tham kh£o lý lËch do chính phç cung c¥p miÅn phí cho b¥t kó ai m¥t viÇc và mß rÙng thêm ¡o lu­t Kassebaum Kenedy, à công nhân th¥t nghiÇp có thà duy trì các chính sách b£o hiÃm - y t¿ lâu dài h¡n; và mÙt chi¿n dËch qu£ng cáo quÑc gia cho mÙt trong nhiÁu cái nh¥t, ngo¡i trë h§u h¿t nhïng cái ch°a °ãc thông báo, các thành tñu l°áng £ng cça k÷ nguyên Clinton, ¡o lu­t §u t° lñc l°ãng lao Ùng. Ký k¿t vào tháng 8/1998, ¡o lu­t này hãp nh¥t 150 ch°¡ng trình ào t¡o nghÁ khác nhau thành 3 kho£n trã c¥p rÙng rãi: ó là, các báo cáo ào t¡o cá nhân mà công nhân có thà sí dång cho b¥t kó ho¡t Ùng ào t¡o nào hÍ tin là có lãi nh¥t Ñi vÛi c¡ hÙi nghÁ nghiÇp cça mình; thé hai là các trung tâm d¡y nghÁ mÙt iÃm dëng cho mÍi ch°¡ng trình ào t¡o nghÁ; cuÑi cùng là kho£n tng thêm 1,2 t÷ USD trong vòng 5 nm cho các ch°¡ng trình ào t¡o cho thanh niên. Ngoài ra, tôi cing ã °a vào trong ¡o lu­t c¡ hÙi thay Õi nhanh mÙt kho£n tiÁn vay nhiÁu h¡n cça Mù cho các ngân hàng phát triÃn châu Á, châu Phi và châu Mù Latinh nh±m thúc ©y ho¡t Ùng ào t¡o cça phå nï, các kho£n vay nhÏ cho phå nï và các doanh nghiÇp nhÏ, cing nh° kho£n lãi môi tr°Ýng t¡i mÍi n°Ûc ang phát triÃn mà Mù có quan hÇ th°¡ng m¡i áng kÃ. Tôi cing tính thêm mÙt kho£n tiÁn tài trã vào sáng ki¿n mÛi cça TÕ chéc lao Ùng quÑc t¿ trong viÇc xây dñng nhïng con °Ýng dành cho lao Ùng tr» em t¡i các n°Ûc mà chúng bË l¡m dång nhiÁu nh¥t. Ngoài ra, tôi s½ tng c°Ýng tài trã cho ch°¡ng trình H× trã iÁu chÉnh th°¡ng m¡i hiÇn t¡i - mÙt ch°¡ng trình cung c¥p mÙt sÑ h× trã thu nh­p nhÏ và ào t¡o cho nhïng ai có thà chéng minh công viÇc cça mình bË m¥t i do th°¡ng m¡i. Tôi muÑn mß rÙng ch°¡ng trình ào t¡o công nhân bË m¥t viÇc hiÇn t¡i (phåc vå cho 650.000 công nhân trong nm 1997) à h× trã nhïng ng°Ýi bË m¥t viÇc do công nghÇ mÛi. CuÑi cùng, tôi s½ phát Ùng mÙt chi¿n dËch qu£ng cáo quÑc gia à thông báo rõ ràng h¡n cho mÍi ng°Ýi hiÃu vÁ ch°¡ng trình tín dång thu¿ hÍc t­p c£ Ýi. Ch°¡ng trình này cho phép các công dân xoá bÏ nhïng kho£n thu¿ thu nh­p lên tÛi 1.000 USD trong tÕng chi phí cça b¥t kó ch°¡ng trình giáo dåc hay ào t¡o nào mà hÍ ng ký nh±m nâng cao trình Ù giáo dåc hay kù nng công nghÇ.

Dân chç hoá toàn c§u hoá vÁ ph°¡ng diÇn tài chính: Không có cách nào tÑt h¡n à làm cho toàn c§u hoá bÁn vïng là t¡o iÁu kiÇn cho nhiÁu ng°Ýi h¡n °ãc nh­n mÙt kho£n tài chính trong th¿ giÛi nhanh. M×i l§n khi ngh) ¿n v¥n Á này, tôi luôn luôn nhÛ l¡i mÙt câu chuyÇn mà nhà báo Nga Aleksei Pushukov ã kà vÛi tôi hÓi tháng 4/1995 vÁ mÙt trong nhïng ng°Ýi hàng xóm cça ông ß Matxc¡va. Anh ta là mÙt gã lái xe nghèo sÑng t¡i mÙt cn hÙ bên ngoài lÑi i vào. M×i tÑi thé 6 ông ta Áu say xÉn và hát i hát l¡i b±ng mÙt giÍng r¥t lÛn 2 bài hát ti¿ng Anh: TÕ quÑc h¡nh phúc và T¥t c£ mÍi iÁu cô ¥y muÑn là có thêm con . Anh ta ch³ng hiÃu ý ngh)a cça nhïng bài hát ó. M×i khi say quá, anh ta l¡i ánh vã và cô ta b¯t §u hét t°Ûng lên. Anh ta làm cho chúng tôi phát iên. Tôi muÑn ném mÙt qu£ lñu ¡n vào m·t anh ta. Dù sao thì, kho£ng 8 tháng tr°Ûc ây, tôi không bi¿t b±ng cách nào anh ta l¡i có °ãc cÕ ph§n trong mÙt cía hàng sía chïa xe h¡i nhÏ. Kà të ó, anh ta không hát TÕ quÑc h¡n phúc , không còn hát vào buÕi êm nïa, không còn ánh vã nïa. Anh ta i làm lúc 8.30 hàng sáng và tÏ ra r¥t tho£ mãn. Anh ta bi¿t mình có mÙt vài hy vÍng trong cuÙc sÑng hiÇn nay. Vào mÙt ngày khác, vã tôi nói vÛi tôi: Này, hãy nhìn vào TÕ quÑc h¡n phúc ó là biÇt danh chúng tôi gÍi anh ta - giÝ anh ta ã là ông chç .

Chi¿n l°ãc khi¿n cho ngày càng nhiÁu ng°Ýi trß thành ông chç cing là mÙt ph§n trong b¥t kó ¡o lu­t c¡ hÙi thay Õi nhanh nào cça ¥t n°Ûc. Þ Mù, chi¿n l°ãc này cing có ngh)a là các sáng ki¿n s½ giúp tng c°Ýng kh£ nng ti¿p c­n nguÓn vÑn §u t° trong các cÙng Óng nghèo khÕ nh¥t, thu nh­p th¥p nh¥t, vì v­y chúng tôi chÉ ào t¡o ng°Ýi à làm nhïng công viÇc ch°a có. Các thành phÑ bên trong n°Ûc Mù ang là các thË tr°Ýng mÛi nÕi vÛi tëng Ùng thái t°¡ng tñ nh° Bngladesh, và thÉnh tho£ng hÍ c§n mÙt d¡ng t°¡ng tñ nào ó cça các ch°¡ng trình h× trã thË tr°Ýng mß. Nh° thé tr°ßng tài chính Mù Larry Summers ã chÉ ra: Trong bÑi c£nh th¿ giÛi luôn bi¿n Ùng, các thË tr°Ýng tài chính t° nhân g·p th¥t b¡i khi ti¿p c­n vÛi nhïng ng°Ýi r¥t nghèo. Các ngân hàng theo xu h°Ûng chç ¡o không tìm ki¿m các cÙng Óng nghèo - bßi vì ó không ph£i là n¡i có tiÁn. Các rào c£n khác th°Ýng theo xu h°Ûng gi£ t¡o nh±m h¡n ch¿ luÓng vÑn tÛi tay các nhóm lân c­n ho·c thiÃu sÑ nh¥t Ënh, d«n tÛi nhïng th¥t b¡i thË tr°Ýng rõ ràng. N¿u b¡n c°Ûp i nhïng c¡ hÙi cho vay ho·c ti¿t kiÇm cça nhïng thành ph§n trong các khu vñc này, thì ó là mÙt iÁu tÑt h¡n là v«n giï con °Ýng ó.

MÙt cách à b¯t §u thñc hiÇn dân chç hoá viÇc ti¿p c­n tÛi nguÓn vÑn t¡i Mù là em l¡i séc sÑng mÛi cho ¡o lu­t tái §u t° cÙng Óng, mÙt ¡o lu­t sí dång séc ép chính phç à khuy¿n khích các ngân hàng th°¡ng m¡i thñc hiÇn các kho£n tín dång có thà cho các vùng lân c­n nghèo khÕ. Tuy nhiên có mÙt sÑ kho£n vay mà các ngân hàng th°¡ng m¡i không bao giÝ thñc hiÇn. ó là lý do t¡i sao ¡o lu­t c¡ hÙi thay Õi nhanh cça tôi cing s½ bao gÓm viÇc tài trã cho mÙt quù nguÓn vÑn kinh doanh mÛi do chính phç h× trã cho các khu vñc nghèo khÕ có thu nh­p th¥p và trung bình. °ãc bi¿t ¿n nh° Quù thà ch¿ tài chính phát triÃn cÙng Óng, quù này cung c¥p các kho£n tài chính khßi sñ cho các doanh nghiÇp sµn sàng ch¥p nh­n §u t° rçi ro vào các khu vñc kém phát triÃn, n¡i hÍ nh­n th¥y có tiÁm nng thË tr°Ýng (b¥t kó mÙt tiÁm nng gì të các trung tâm chm sóc hàng ngày t° nhân ¿n khu vñc nhà ß cho ng°Ýi thu nh­p th¥p, cho tÛi mÙt th©m mù viÇn hay các khu vñc vui ch¡i gi£i trí) nh°ng l¡i là nhïng n¡i th°Ýng không nh­n °ãc nhïng kho£n §u t° m¡o hiÃm.

Nhïng lo¡i sáng ki¿n lo¡i này nói vÛi các công dân: Trong khi chính phç ang yêu c§u b¡n nh£y qua të xà treo này sang xà treo khác, ngày càng cao h¡n, nhanh h¡n, xa h¡n, thì cùng lúc ó nó cing s½ xây dñng mÙt m¡ng l°Ûi bên d°Ûi b¡n. ây không ph£i là m¡ng l°Ûi mà b¥t kó ai cing có thà dña d«m vào trong thÝi gian dài, nh°ng nó l¡i dÓn ép r¥t nhiÁu ng°Ýi vào cuÙc . MÙt sñ th­t nhiÁu h¡n là mÙt b£n thông cáo. Th­m chí n¿u chúng ta lãng phí mÙt kho£n tiÁn nhÏ vào các ch°¡ng trình nh° v­y, thì chi phí cing là r¥t nhÏ so vÛi nhïng lãi ích và hiÇu qu£ thu °ãc të viÇc duy trì các thË tr°Ýng cça chúng ta tñ do và mß cía cho th¿ giÛi ß méc có thÃ. ¡o lu­t c¡ hÙi thay Õi nhanh cça tôi chÉ s½ ch³ng tÑn kém là bao trong viÇc duy trì sñ liên k¿t xã hÙi và sñ Óng lòng chính trË Ã hÙi nh­p và có °ãc th°¡ng m¡i tñ do. Do ó, ph°¡ng châm cça tôi là: B£o hÙ, nh°ng không ph£i là ch¿ Ù b£o hÙ. Gi£m xóc, nh°ng không ph£i là béc t°Ýng. Sàn nhà, nh°ng không ph£i là tr§n nhà. Gi£i quy¿t vÛi thñc t¿ cça Th¿ giÛi nhanh, nh°ng không phç nh­n nó.

Dân chç hoá toàn c§u hoá vÁ m·t chính trË: Trong khi thñc hiÇn dân chç hoá viÇc ti¿p c­n toàn c§u hoá là iÁu r¥t quan trÍng, ·c biÇt là vÛi các n°Ûc ang phát triÃn, thì viÇc dân chç hoá Óng thÝi các hÇ thÑng chính trË cça hÍ cing quan trÍng không kém. ây là mÙt trong nhïng bài hÍc thñc sñ cça th­p k÷ §u tiên cça toàn c§u hoá. °a xã hÙi cça b¡n ti¿n kËp vÛi toàn c§u hoá là mÙt quá trình thay Õi to lÛn và chính vì iÁu ó mà nó òi hÏi dân chç nhiÁu h¡n trong dài h¡n ché không ph£i gi£m bÛt. Trong chi¿n tranh l¡nh, các nhà lãnh ¡o cça các quÑc gia ang phát triÃn có °ãc sñ b£o trã cça các siêu c°Ýng - nhïng ng°Ýi có thà céu hÍ, b¥t lu­n hÍ qu£n lý ¥t n°Ûc ra sao. Tuy nhiên, nhïng n°Ûc b£o trã này hiÇn giÝ không còn nïa và qu§n chúng nhân dân không thà duy trì các chính phç y¿u kém lâu °ãc. (Xem måc të cça të iÃn Ñi vÛi Indonesia). N¿u b¡n th¥t b¡i bây giÝ, thì b¡n s½ ngã- và n¿u ng°Ýi dân cça b¡n không b¯t °ãc b¡n và h× trã b¡n, thì b¡n s½ bË ngã au h¡n. (Xem måc të trong të iÃn dành cho tÕng thÑng Suharto).

MÙt hÍc gi£ cça phe dân chç Larry Diamond chÉ ra: Chúng tôi hiÇn ã nhìn th¥y r¥t nhiÁu ví då mà các n°Ûc ß châu Mù Latinh, ông Âu và ông Á ã biÃu quy¿t à l­t Õ các chính phç mà hÍ ph£i chËu ñng sñ au khÕ cça các c£i cách toàn c§u hoá. Các chính phç mÛi xu¥t hiÇn ã ti¿n hành mÙt sÑ iÁu chÉnh nh°ng v«n duy trì các chính sách toàn c§u hoá, marketing ß méc Ù cao h¡n hay th¥p h¡n. Làm th¿ nào hÍ thñc hiÇn thành công °ãc iÁu này? Bßi vì quá trình dân chç em l¡i cho dân chúng t¡i các n°Ûc ó mÙt ý t°ßng vÁ quyÁn sß hïu bên ngoài quá trình c£i cách chính sách kinh t¿ §y khó khn. QuyÁn sß hïu không còn là iÁu gì hoàn toàn trái ng°ãc ang °ãc thñc hiÇn Ñi vÛi hÍ. HÍ °ãc thm dò ý ki¿n vÁ v¥n Á ó và °ãc °a ra mÙt lña chÍn ít nh¥t ngang b±ng vÛi tÑc Ù cça quá trình, n¿u không nói là Ënh h°Ûng. H¡n nïa, k¿t qu£ cça c¡ hÙi tham gia vào quá trình và ào th£i nhïng ai tñ th¥y r±ng mình ã thay Õi là quá kh¯c nghiÇt và b¥t ngÝ, hay là quá Ói b¡i ho·c không nh¡y c£m, thì toàn bÙ quá trình có tính hãp pháp chính trË cao h¡n nhiÁu, và do ó có kh£ nng bÁn vïng h¡n.

H¡n nïa, n¡i mà các £ng và các nhà lãnh ¡o luân phiên quyÁn lñc cho nhau và nhïng sñ chÑng Ñi chính trË xu¥t hiÇn và theo uÕi khá nhiÁu nhïng các chính sách t°¡ng tñ vÁ tñ do hoá kinh t¿ và toàn c§u hoá nh° các b­c tiÁn bÑi cça hÍ - thông iÇp th¥m nhu§n vào cÙng Óng ¿n n×i thñc sñ không có sñ thay th¿ nào Ñi vÛi Chi¿c áo khoác vàng. ã có bao nhiÁu nhà lãnh ¡o cça £ng Ñi l­p cça châu Mù Latinh, ông Âu và hiÇn giÝ là ông Á ã nh­m chéc vào th­p k÷ cuÑi cùng và nói: Hoá ra là chúng tôi ang thñc sñ phá s£n. Chúng tôi ph£i mß rÙng. Trên thñc t¿, mÍi thé th­m chí còn tÓi tÇ h¡n so vÛi iÁu tôi ngh), và chúng tôi s½ ph£i thúc ©y nhïng c£i tÕ này bßi không còn con °Ýng nào. Tuy nhiên chúng tôi s½ ·t mÙt bÙ m·t con ng°Ýi lên c£i tÕ. Dân chç hoá giúp cho mÍi thu­t ngï vÛi thñc t¿ Áu có thà x£y ra. Và ó là lý do t¡i sao các n°Ûc ang iÁu chÉnh nhiÁu nh¥t sang toàn c§u hoá ngày nay th°Ýng không ph£i là nhïng n°Ûc phong phú nh¥t vÁ m·t tñ nhiên nh° Ar­p Xêut, Nigeria hay Iran, mà là các n°Ûc dân chç nh¥t nh° Ba Lan, ài Loan, Thái Lan, Hàn QuÑc. HiÇn nay, Nga ang ß trong thÝi iÃm lÙn xÙn bßi sñ phát triÃn dân chç cça nó bË c£n trß. Sñ phát triÃn ó không chÉ thi¿u ph§n mÁm và hÇ iÁu hành à thu hút nhïng n°Ûc khác, mà còn thi¿u mÙt ch¿ Ù dân chç ç tin c­y à thuy¿t phåc dân chúng r±ng s½ có sñ công b±ng, vô t° và trách nhiÇm gi£i trình trong viÇc qu£n lý nhïng m¥t mát và lãi ích cça iÁu chÉnh sang toàn c§u hoá.

ViÇc dân chç hoá toàn c§u hoá không chÉ là cách hiÇu qu£ nh¥t à làm cho toàn c§u hoá bÁn vïng, mà ó còn là chính sách t° lãi và ¡o éc nh¥t mà b¥t kó chính phç nào cing có thà theo uÕi.

Kinh t¿ chính trË quÑc t¿ cho k÷ nguyên toàn c§u hoá

MÙt l§n tôi ã vi¿t mÙt måc báo h° c¥u vÁ viÇc §u t° trong nhïng nm 90 giÑng nh° sau: Vì v­y tôi ã quy¿t Ënh thñc hiÇn mÙt k¿ ho¡ch §u t° quÑc t¿ nhÏ. Tôi ã ánh bóng ng°Ýi éc cça tôi và mua mÙt sÑ kh¿ °Ûc oàn thà éc. Tôi ã hÍc mÙt chút ti¿ng Nh­t B£n và mua mÙt sÑ cÕ phi¿u trên thË tr°Ýng chéng khoán Nikkei. Tôi nh­n °ãc mÙt thông tin nhÏ të mÙt ng°Ýi chÝ trên sàn giao dËch chéng khoán nÙi Ëa HÓ Nam, Trung QuÑc và mua mÙt vài cÕ phi¿u trên sß giao dËch chéng khoán Th°ãng H£i. Ng°Ýi môi giÛi cça tôi ã tìm cách bán cho tôi mÙt sÑ trái phi¿u chính phç Libng, nh°ng tôi nói vÛi anh ta r±ng tôi ã có gi¥y dán t°Ýng ß c¡ quan. Tôi th­m chí ã thñc hiÇn k¿ ho¡ch cça mình à phåc vå cho công cuÙc c£i tÕ cça Nga b±ng cách ánh bóng tên tuÕi mình trên b£n chï cái kirin và mua mÙt sÑ hoá ¡n chï T cça Nga. Tuy nhiên sau t¥t c£ viÇc §u t° vào hÍc ngo¡i ngï và nghiên céu n°Ûc ngoài cça mình, tôi mÛi ã phát hiÇn ra r±ng ã quên hÍc chÉ 2 chï ti¿ng Anh: Alan Greenspan . Bßi vì khi Greenspan Ùt ngÙt tng t÷ lÇ lãi su¥t vào giïa nhïng nm 90, làm cho t÷ lÇ tng thêm mà tôi nh­n °ãc trên trái phi¿u n°Ûc ngoài cça mình trß nên kém h¥p d«n h¡n, thì mÍi ng°Ýi ã b¯t §u Ó ¡t bán ra các thË tr°Ýng n°Ûc ngoài này và thu tiÁn vÁ, và tôi ã m¥t r¥t nhiÁu: Tôi là k» cho vay kém. Tôi không làm công viÇc nhà, tôi chÉ ch¡y theo lãi nhu­n tng mà thôi. Tôi không bi¿t cái tôi sß hïu khi §u t° vào các n°Ûc này. Và tôi cing không bi¿t mình ã sß hïu gì khi ra i.

Nm tháng qua i tôi ã tÉnh táo h¡n ôi chút và trß thành mÙt ng°Ýi cho vay giÏi h¡n vÛi sÑ tiÁn cça mình. Tôi b¯t §u thñc hiÇn các k¿ ho¡ch §u t° quÑc t¿ thông qua mÙt quù h× trã l«n nhau chuyên vÁ các thË tr°Ýng quÑc t¿ và có thà nghiên céu c©n th­n tëng dñ án §u t°. MÙt thÝi gian ng¯n sau khi nÁn kinh t¿ Nga tåt dÑc vào tháng 8/98, tôi nh­n °ãc mÙt béc th° të quù ó - Tweedy, Browne Global - thông báo r±ng lãi nhu­n cça quù gi£m sút ôi chút do sñ xáo trÙn chung trên các thË tr°Ýng quÑc t¿ xu¥t phát të sñ thi¿u v¯ng cça Nga, nh°ng quù này l¡i không bË £nh h°ßng m¡nh nh° nhiÁu quù khác bßi quù ã thñc sñ làm công viÇc cça mình và ß bên ngoài n°Ûc Nga. Béc th° cça Tweedy nh¯c tÛi n°Ûc Nga nh° sau: Chúng tôi không thà §u t° vào các n°Ûc vÛi sñ Õn Ënh chính trË th¥p, không có lu­t b£o vÇ nhà §u t°, và mÙt Óng tiÁn kém giá trË ch³ng khác gì khn gi¥y . Vâng, béc th° còn Á c­p thêm, vào §u nm 1998, giá trË cça thË tr°Ýng chéng khoán Nga ã tng g¥p 5 l§n, nh°ng chÉ sau mÙt êm ã m¥t i tÛi 80% giá trË cça nó mÙt chuy¿n i vòng tròn hoàn toàn . Hoá ra, Nga chÉ là mÙt n°Ûc i vay x¥u. N°Ûc này không hÁ có hÇ thÑng iÁu hành và ph§n mÁm, và cuÑi cùng t¥t c£ mÍi thé mà Nga °a ra cho các nhà §u t° là mÙt cuÙc d¡o ch¡i vòng tròn të 0 lên tÛi 80% và sau ó l¡i trß l¡i con sÑ 0.

Tôi kà 2 câu chuyÇn này bßi vì trong th¿ giÛi vi mô, nó ã o¡t °ãc 2 mÑi e do¡ lÛn nh¥t Ñi vÛi hÇ thÑng tài chính toàn c§u ngày nay ó là khçng ho£ng xu¥t phát të nhïng k» cho vay x¥u và khçng ho£ng të nhïng k» i vay x¥u . N¿u nh° b¡n luôn có c£ nhïng ng°Ýi sí dång ma tuý và nhïng ng°Ýi bán ma tuý rong, thì trong kinh t¿ hÍc toàn c§u b¡n cing s½ luôn luôn có c£ nhïng k» i vay x¥u, nh° n°Ûc Nga, và nhïng k» cho vay x¥u, nh° chính tôi. Câu hÏi kinh t¿ chính trË quÑc t¿ lÛn mà chúng tôi c§n gi£i quy¿t, ó là: Làm cách nào chúng tôi có thà bình Õn nÁn kinh t¿ toàn c§u nào à làm nó ít bË tÕn th°¡ng h¡n Ñi vÛi c£ viÇc i vay và cho vay x¥u, iÁu mà ngày nay ã trß nên quá lÛn và lan tràn nhanh ¿n n×i tác Ùng m¡nh tÛi toàn bÙ hÇ thÑng?

Hãy b¯t §u vÛi v¥n Á cça nhïng ng°Ýi i vay x¥u. Tôi tin r±ng toàn c§u hoá ã çng hÙ chúng ta b±ng cách phá hu÷ nÁn kinh t¿ cça Thái Lan, Hàn QuÑc, Malaysia, Indonesia, Mehico, Nga và Braxin vào nhïng nm 90, bßi vì nó ã à l¡i r¥t nhiÁu nhïng thói h° và thà ch¿ thÑi rïa ß các n°Ûc ti¿n hành toàn c§u hoá sÛm. MÙt ví då vÁ gia ình tÕng thÑng Suharto tham nhing và hÑi lÙ ß Indonesia không ph£i là iÁu tôi muÑn bàn trong cuÑn sách này. Ch¿ Ù t° b£n chí thân ß Hàn QuÑc cing không ph£i là iÁu tôi muÑn °a ra trong cuÑn sách. C£ nhïng viÇc làm ám muÙi trong nÙi bÙ tham nhing t¡i Thái Lan cing v­y. SÛm hay muÙn thì t¥t c£ nhïng hÇ thÑng này Áu s½ bË phá vá.

Tuy nhiên bây giÝ toàn c§u hoá ã giúp cho iÁu ó x£y ra sÛm h¡n, và câu hÏi là: Chúng ta làm gì vÛi c¡ hÙi này? MÙt sÑ ng°Ýi muÑn kìm ch¿ qu§n thà iÇn tí khÏi viÇc gia nh­p vào các n°Ûc này mÙt l§n nïa. Nhïng ng°Ýi khác muÑn khuy¿n khích các n°Ûc ó áp ·t kiÃm soát vÑn à ngn ch·n qu§n thà iÇn tí. C£ 2 cách ti¿p c­n này Áu i sai h°Ûng. Qu§n thà iÇn tí là nguÓn nng l°ãng cça th¿ k÷ thé 21. Các n°Ûc ph£i hÍc cách qu£n lý nó; viÇc kiÁm ch¿ nó là không có hiÇu qu£, và óng cía nó trong thÝi gian dài s½ chÉ l¥y i cça mÙt ¥t n°Ûc nguÓn lñc và công nghÇ, và kéo dài h¡n chç ngh)a t° b£n chí cÑt. Do ó, cách ti¿p c­n kinh t¿ chính trË quÑc t¿ phù hãp là t­p trung cçng cÑ các n°Ûc i vay x¥u, à hÍ có thà trß l¡i qu§n thà iÇn tí và óng vai trò chÑng l¡i hành Ùng không kiÃm soát °ãc. Nhïng hành Ùng không kiÃm soát °ãc v«n s½ x£y ra, và mÙt sÑ n°Ûc ch¯c ch¯n s½ bË tÕn th°¡ng b¥t công. Tuy nhiên, qu§n thà iÇn tí không bao giÝ là phi lý không h¡n Ënh. VÛi nhïng mÙt sÑ tr°Ýng hãp hi¿m có, cÙng Óng không tháo ch¡y hay t¥n công, các n°Ûc có hÇ thÑng tài chính tÑt, theo uÕi các chính sách kinh t¿ hãp lý. MÍi ng°Ýi Á c­p tÛi Thái Lan, Hàn QuÑc, Indonesia và Nga nh° thà hÍ ang thñc hành môn kinh t¿ hÍc sách giáo khoa và qu§n thà iÇn tí chÉ quy¿t Ënh tháo ch¡y vào mÙt ngày nào ó mà ch³ng có lý do nào c£. ây là iÁu vô lý. HÍ buÙc ph£i cam k¿t vay nã x¥u.

Các nhà kinh t¿ hÍc và chç ngân hàng ngày nay s½ tranh lu­n vÁ các chi ti¿t à khôi phåc l¡i mÙt ¥t n°Ûc có nã x¥u và làm cho nó có kh£ nng chÑng l¡i nhïng hành Ùng không kiÃm soát °ãc. Và m×i n°Ûc có ph§n khác nhau. Tuy nhiên, nói chung, cách ti¿p c­n Áu ph£i bao gÓm 4 b°Ûc sau:

B°Ûc mÙt là ph£i £m b£o cho các n°Ûc i vay x¥u r±ng Quù tiÁn tÇ quÑc t¿ (IMF), ngân hàng th¿ giÛi (WB) và các tÕ chéc cho vay t° nhân s½ sµn sàng gia h¡n các kho£n vay ho·c nã khôi phåc à kh¯c phåc vÛi iÁu kiÇn và chÉ vÛi iÁu kiÇn ó, thì các n°Ûc này mÛi ch¥p nh­n và chuyÃn sang các b°Ûc 2, 3 và 4.

B°Ûc thé hai ph£i là các cam k¿t áng tin c­y cça n°Ûc i vay nh±m c£i thiÇn hÇ thÑng iÁu hành kinh t¿ theo thÝi gian të méc DOScapital 1.0 tÛi 6.0. iÁu này rõ ràng òi hÏi mÙt sñ phÑi hãp nào ó - có sñ khác biÇt giïa các n°Ûc vÁ viÇc c¯t gi£m ngân sách, óng cía các công ty phá s£n, kém hiÇu qu£ và các công ty môi giÛi tài chính, iÁu chÉnh tiÁn tÇ, iÁu chÉnh t÷ lÇ lãi su¥t, thanh toán nã và såp Õ các thông lÇ cça cça chç ngh)a t° b£n chí cÑt. Måc tiêu cça các c£i cách này là làm bình Õn Óng tiÁn cça hÍ và cuÑi cùng d«n tÛi gi£m t÷ lÇ lãi su¥t à khuy¿n khích nhu c§u trong n°Ûc và l¥y l¡i lòng tin cça qu§n thà iÇn tí të n°Ûc ngoài.

Thñc t¿, b°Ûc thé hai c§n bao gÓm mÙt giai o¡n à làm cho qu§n thà iÇn tí dÅ dàng h¡n trong viÇc mua các công ty trong các nÁn kinh t¿ y¿u kém này. Tôi nh­n th¥y r±ng iÃm cuÑi cùng r¥t áng ph£i bàn cãi. Nó giÑng nh° thà tôi ang thí làm cho th¿ giÛi r» và an toàn à cho chç ngh)a t° b£n Mù, nh°ng trên thñc t¿ không ph£i v­y. Tôi ang cÑ g¯ng làm cho th¿ giÛi an toàn à toàn c§u hoá và sñ thiêu hu÷ sáng t¡o c§n thi¿t cho chç ngh)a t° b£n - lo¡i trë các công ty làm n thi¿u hiÇu qu£ và thay th¿ chúng b±ng nhïng công ty t° b£n hoá và qu£n lý tÑt h¡n ho¡t Ùng theo các tiêu chu©n quÑc t¿ phù hãp nh¥t. Tôi không quan tâm tÛi các khách hàng n°Ûc ngoài cho dù ó là Mù, éc, Nh­t B£n hay ¤n Ù. Tôi chÉ quan tâm ¿n các tiêu chu©n ó và chç ngh)a t° b£n. Bang Arizona ã tëng có mÙt hÇ thÑng ngân hàng r¥t y¿u kém. iÁu tÑt nh¥t ã tëng x£y ra Ñi vÛi hÇ thÑng ngân hàng cça bang Arizona là khi hÇ thÑng ngân hàng giïa các tiÃu bang vÛi công nghÇ tÑt h¡n, °ãc qu£n lý và t° b£n hoá cao h¡n - të New York, Chicago và San Francisco tham gia và mua l¡i các ngân hàng cça bang Arizona. MÙt lý do quan trÍng à Achentina làm n tÑt h¡n so vÛi Braxin trong nhïng nm g§n ây là bßi vì mÙt ph§n lÛn trong hÇ thÑng ngân hàng n°Ûc này hiÇn °ãc sß hïu bßi các ngân hàng quÑc t¿ danh ti¿ng nh¥t.

Có °ãc qu§n thà iÇn tí trß l¡i n°Ûc b¡n - vÛi sñ tñ tin vào §u t° vÑn dài h¡n, chuyÃn nh°ãng công nghÇ và °a ra cách théc qu£n lý c¯t gi£m chi phí cho các nhà máy là mÙt trong nhïng cách hiÇu qu£ và nhanh nh¥t à xây dñng mÙt hÇ thÑng iÁu hành Ëa ph°¡ng tÑt h¡n. Và, th³ng th¯n mà nói, sñ lo ng¡i qu§n thà iÇn tí mÙt l§n nïa m¥t i là mÙt trong nhïng nguÓn nguyên t¯c trong dài h¡n tÑt nh¥t à duy trì mÙt n°Ûc th°Ýng xuyên c£i thiÇn ph§n mÁm và các hÇ thÑng iÁu hành cça mình.

B°Ûc thé 3 là thuy¿t phåc các n°Ûc ó c£i cách không chÉ ß các hÇ thÑng iÁu hành mà còn ß các hÇ thÑng chính trË cça mình - Ã kiÁm ch¿ tham nhing và các gian l­n thu¿ quan, Óng thÝi c£i cách ph§n mÁm theo bÙ lu­t, nh° v­y, khi nhïng biÇn pháp th¯t l°ng buÙc bång xu¥t hiÇn, mÍi ng°Ýi s½ có ý ngh) r±ng có sñ công b±ng c¡ b£n nào ó Ñi vÛi quá trình c£i tÕ.

B°Ûc thé 4 ph£i là mÙt cam k¿t °ãc sí dång mÙt ph§n cça IMF, hay các nguÓn viÇn trã khác nh±m duy trì các m¡ng l°Ûi cÕ Ùng xây dñng an toàn xã hÙi tÑi thiÃu ß nhïng n°Ûc trên và cung c¥p viÇc làm cho mÙt bÙ ph­n ng°Ýi th¥t nghiÇp. Các m¡ng l°Ûi xây dñng an toàn xã hÙi tÑi thiÃu th°Ýng là nhïng thé §u tiên bË xé nhÏ trong b¥t kó mÙt ch°¡ng trình céu trã nào. Các nhà bng quÑc t¿, nhïng ng°Ýi chÉ có xu h°Ûng t­p trung vào viÇc ngn ch·n l×i ß ngân hàng trên các n°Ûc khác mà không lo ng¡i vÁ sñ suy thoái cça chính mình, bÏ qua v¥n Á vÁ m¡ng l°Ûi an toàn khi nó xu¥t hiÇn à giúp á nhïng n°Ûc i vay x¥u. ây là sñ xÉ nhåc. Bßi vì vào cuÑi ngày thì cuÙc khçng ho£ng thñc sñ t¡i các n°Ûc i vay x¥u này và mÑi e do¡ thñc sñ mà hÍ ·t ra Ñi vÛi hÇ thÑng toàn c§u ó không ph£i là kinh t¿, mà là chính trË.

ây là lý do t¡i sao: khi ph¡i bày nhïng tåc t­p l¡c h­u ß các n°Ûc i vay x¥u, toàn c§u hoá không chÉ làm các nhà t° b£n nÑi khÑ cça hÍ quõ ngã mà còn áp ch¿ r¥t nhiÁu k» y¿u - nhïng ng°Ýi chÉ bi¿t tÛi làm viÇc chm chÉ, ch¡i theo các quy lu­t cça hÇ thÑng và gi£ Ënh mÍi thé Áu tÑt ¹p. HÍ không bi¿t r±ng ¥t n°Ûc cça mình ã r¡i vào vñc sâu sai trái. Tuy nhiên khi sàn nhà bË s­p xuÑng, t¡i Nga, Thái Lan, Indonesia và Braxin, toàn c§u hoá l¡i d«n tÛi tình tr¡ng ngëng s£n xu¥t, th¥t nghiÇp, gi£i l¡m phát, thu h¹p tài chính và các kho£n thu nh­p thñc bË såp Õ. ó là lý do t¡i sao viÇc duy trì mÙt sÑ m¡ng l°Ûi an toàn và các ch°¡ng trình viÇc làm trong suÑt giai o¡n phåc hÓi là iÁu chç chÑt. N¿u không có viÇc làm và không có m¡ng l°Ûi an toàn, thì cing không có cách nào à mÙt chính phç có thà mua °ãc sñ kiên trì c§n thi¿t cho các chính sách c£i tÕ Ã n¯m giï và °a mÙt ¥t n°Ûc i vay x¥u sang con °Ýng tng tr°ßng bÁn vïng.

N¿u có nhiÁu ng°Ýi ng°Ýi b¯t §u ch¿t ói ß các n°Ûc lÛn, thì lãnh ¡o cça hÍ s½ bË thúc giåc lña chÍn ra ngoài hÇ thÑng, xây dñng các béc t°Ýng b£o vÇ và cam k¿t các chính sách m¥t i c¡nh tranh b±ng cách ngía tay xin các n°Ûc láng giÁng ngay c£ khi nhïng biÇn pháp ó không có ý ngh)a trong dài h¡n. ó là các lo¡i chính sách khi¿n cho ¡i suy thoái càng lÛn và °a chúng ta vào th¿ chi¿n thé II.

MÙt lo¡i khçng ho£ng kinh t¿ toàn c§u khác cing có thà e do¡ toàn bÙ hÇ thÑng là khçng ho£ng cça nhïng tÕ chéc cho vay x¥u - të các ngân hàng cho tÛi các quù chung rÓi tÛi các quù phòng ngëa rçi ro n¡i có thà cho vay mÙt l°ãng tiÁn lÛn cho r¥t nhiÁu Ñi t°ãng t¡i quá nhiÁu Ëa iÃm ¿n n×i mà khi cam k¿t cho kho£n vay thi¿u th­n trÍng trên mÙt quy mô lÛn, và sau ó Ùt ngÙt tìm cách nh­n tiÁn vÁ, chúng có kh£ nng gây ra hu÷ ho¡i nghiêm trÍng cho c£ 2 nÁn kinh t¿ tÑt và x¥u. Không giÑng nh° viÇc i vay x¥u, iÁu ·t ra mÙt lÝi e do¡ chính trË §u tiên Ñi vÛi hÇ thÑng, thì viÇc cho vay x¥u trên mÙt quy mô toàn c§u l¡i ·t ra mÙt mÑi e do¡ tài chính thñc sñ Ñi vÛi hÇ thÑng.

Cho vay x¥u xu¥t hiÇn d°Ûi nhiÁu d¡ng. Tôi là ng°Ýi cho vay x¥u khi §u t° vào các thË tr°Ýng mÛi nÕi mà không có thông tin vÁ các n°Ûc này thñc sñ ho¡t Ùng ra sao. MÙt vài trong sÑ nhïng tÕ chéc cho vay x¥u nh¥t trong nhïng nm g§n ây Áu là nhïng ngân hàng lÛn. MÙt trong nhïng ng°Ýi b¡n cça tôi - làm viÇc t¡i thË tr°Ýng chéng khoán HÓng Kông ã tëng nh­n xét r±ng trong thÝi iÃm Énh cao cça bùng nÕ kinh t¿ châu Á §u nhïng nm 90, ngân hàng Dresner (éc) ang nói vÛi giám Ñc công ty t¡i châu Á mÙt cách khá th³ng thëng: Cho vay, cho vay, cho vay, n¿u không chúng ta s½ ánh m¥t thË ph§n . Các ngân hàng ki¿m tiÁn thông qua viÇc cho vay, và tëng ngân hàng gi£ Ënh r±ng châu Á là thË tr°Ýng béo bß và dÅ tính, do ó m×i ngân hàng không muÑn ánh m¥t thË ph§n vào tay nhïng Ñi thç khác. Vì v­y, hÍ tìm cách cho vay ra càng nhiÁu càng tÑt, giÑng nhïng k» buôn ma tuý. Kh©u hiÇu cça hÍ dành cho th¿ giÛi ang phát triÃn là: ó là tôi, th±ng nhóc. ChÉ °a ra mÙt chút trong sÑ tiÁn này. Kho£n vay §u tiên là miÅn phí . ó là lý do t¡i sao vào §u nm 1999, th­m chí sau các cuÙc khçng ho£ng t¡i khu vñc ông Nam Á rÓi ¿n Nga, các n°Ûc ang phát triÃn v«n còn nã 500 ngân hàng hàng §u të 30 quÑc gia dân chç công nghiÇp hoá lÛn nh¥t tÛi 2,4 nghìn t÷ USD. Có r¥t nhiÁu Ùng lñc à các ngân hàng tham gia vào các thË tr°Ýng ang phát triÃn.

MÙt d¡ng khác cça cho vay x¥u là khi các ngân hàng cho các quù phòng ngëa rçi ro vay hàng triÇu ôla à hÍ có thà b©y °ãc nhïng th°¡ng vå §u c¡ mình. Các quù phòng ngëa rçi ro huy Ùng °ãc 1 USD të các nhà §u t°, vay thêm 9 triÇu USD të các ngân hàng, và sau ó sí dång kho£n tiÁn ó à mß rÙng tëng kho£n ·t c°ãc trong nhiÁu l)nh vñc khác nhau nh° cÕ phi¿u, trái phi¿u, các công cå phái sinh và tiÁn tÇ trên kh¯p th¿ giÛi. Nói chung, không có gì sai trái vÛi òn b©y. Hình théc c§m cÑ nhà ß ·c tr°ng là òn b©y. B¡n muÑn mÍi ng°Ýi t­n dång òn b©y òn b©y. B¡n muÑn mÍi ng°Ýi gánh chËu rçi ro - th­m chí c£ nhïng rçi ro iên rÓ nh¥t. ây là cách mà các doanh nghiÇp thi¿u kinh nghiÇp huy Ùng vÑn, và khi ó hÍ có thà bË phá s£n ho·c trß thành nhïng t­p oàn lÛn nh° Microsoft. iÁu nguy hiÃm vÛi òn b©y xu¥t phát të thñc t¿ là sÑ tiÁn chuyÃn tÛi các quù phòng ngëa rçi ro hay các thË tr°Ýng mÛi nÕi ngày nay là quá lÛn, và hÇ thÑng ngày nay quá xuyên suÑt và hÙi nh­p ¿n méc mà khi nhïng t­p oàn lÛn gánh chËu rçi ro, nh° tÕ chéc Qu£n lý vÑn dài h¡n m¯c nhïng l×i lÛn thì chúng có thà gây m¥t Õn Ënh tÛi t¥t c£ mÍi ng°Ýi.

Và ó là lý do t¡i sao kà të cuÙc khçng ho£ng Óng peso Mehico nm 1994-95, tác Ùng cça nó Ñi vÛi hÇ thÑng cça tëng cuÙc khçng ho£ng cho vay toàn c§u trong nhïng nm 90 và khÑi l°ãng tiÁn mà các chính phç và các tÕ chéc tài chính quÑc t¿ huy Ùng °ãc nh±m h¡n ch¿ nhïng £nh h°ßng cça lan truyÁn ômino ngày càng lÛn d§n sau m×i l§n. ây là mÙt xu h°Ûng r¥t nguy hiÃm.

Vì v­y bây giÝ chúng ta có thà hiÃu rõ vÁ v¥n Á cho vay x¥u. Chúng ta muÑn có òn b©y trong hÇ thÑng. Chúng ta muÑn các nhà §u t° ch¥p nh­n rçi ro. Tuy nhiên chúng ta muÑn gi£m £nh h°ßng cça b¥t kó mÙt cá nhân, ngân hàng, quù phòng ngëa rçi ro, ¥t n°Ûc hay mÙt nhóm các nhà §u t° trong viÇc gây áp lñc làm t¥t c£ các quân cÝ ômino Õ såp xuÑng. Câu hÏi là: Làm th¿ nào?

Có r¥t nhiÁu nhïng ki¿n trúc s° vÁ kinh t¿ chính trË quÑc t¿ t°¡ng lai, làm cho nhïng Á xu¥t vÁ viÇc làm sao hÍ có thà tái t¡o l¡i th¿ giÛi à gi£i quy¿t v¥n Á này. Theo Henry Kissinger, các n°Ûc c§n phÑi hãp vÛi nhau à tìm ra mÙt cách ch¿ ngñ các thË tr°Ýng này. MÙt sÑ nhà kinh t¿ hÍc cho r±ng chúng ta c§n ném mÙt ít cát vào bánh rng cça hÇ thÑng - b±ng ánh thu¿ Ñi vÛi nhïng giao dËch tiÁn tÇ nh¥t Ënh ho·c khuy¿n khích các chính phç áp dång các biÇn pháp kiÃm soát vÑn h¡n ch¿. MÙt sÑ d¡ng thË tr°Ýng cho th¥y chúng ta c§n có mÙt ngân hàng trung °¡ng toàn c§u à iÁu hành nÁn kinh t¿ toàn c§u theo cách mà Cåc dñ trï liên bang Mù kiÃm soát nÁn kinh t¿ cça hÍ. V«n còn nhiÁu d¡ng thË tr°Ýng khác mà chúng ta c§n ph£i áp ·t h¡n ch¿ vÁ sÑ l°ãng tiÁn các ngân hàng có thà cho vay.

Quan iÃm cça tôi là không có ý ki¿n nào trong nhïng ý ki¿n trên nên °ãc thñc hiÇn sÛm vào b¥t kó mÙt thÝi iÃm nào, và nhiÁu ý ki¿n trong ó ch³ng h¡n gì mÙt luÓng không khí nóng, th°Ýng °ãc Á xu¥t bßi nhïng k» không bi¿t tÛi sñ khác biÇt giïa mÙt quù phòng ngëa rçi ro và mÙt con nhím.

Hãy à tôi °a ra mÙt cách ti¿p c­n thñc t¿ h¡n. à b¯t §u, chúng ta c§n hành Ùng mÙt cách ch­m rãi và khiêm nh°Ýng. Theo cách ó, có ngh)a là chúng ta ph£i hiÃu r±ng hÇ thÑng kinh t¿ toàn c§u ngày nay v«n còn quá mÛi m» và quá nhanh ¿n n×i ngay c£ nhïng §u óc khôn ngoan nh¥t cing không thà hiÃu §y ç vÁ cách théc nó ho¡t Ùng và nhïng nhïng gì x£y ra khi b¡n kéo mÙt òn b©y ß ây hay quay )a sÑ ß kia. Alan Greenspan là mÙt hÍc gi£ lâu Ýi vÁ tài chính quÑc t¿, Óng thÝi là mÙt trong nhïng ng°Ýi thñc hiÇn quan trÍng nh¥t ngày nay, nh°ng khi tôi hÏi ông ta vào tháng 12/1998 vÁ hÇ thÑng tài chính toàn c§u hoá cça ngày nay, ông ta ã nói vÛi tôi mÙt lÝi nh­n Ënh chính théc hi¿m hoi. ó là: Tôi ã hiÃu °ãc r¥t nhiÁu trong 12 tháng cuÑi cùng vÁ cách hÇ thÑng tài chính quÑc t¿ mÛi này ho¡t Ùng còn nhiÁu h¡n 20 nm tr°Ûc ây .

Ñi vÛi nhïng ng°Ýi ã Á xu¥t r±ng chúng ta nên ·t mÙt chút cát vào bánh rng trong nÁn kinh t¿ toàn c§u này à làm ch­m tÑc Ù cça nó, thì câu tr£ lÝi cça tôi s½ là, tôi ch°a bao giÝ ngh) r±ng iÁu ó là thông minh khi b¡n vëa mÛi bi¿t các bánh rng ß âu. N¿u b¡n à cát vào bánh rng cça mÙt chi¿c máy ch¡y nhanh, °ãc bôi tr¡n, làm b±ng thép không gÉ, thì chi¿c máy ó s½ không bË gi£m tÑc Ù. Nó có thà të të dëng l¡i phát ra nhïng ti¿ng kêu. Và, b¡n à cát ß âu khi b¡n làm viÇc vÛi mÙt giám Ñc quù ang ngÓi t¡i bang Connecticut sí dång mÙt chi¿c iÇn tho¡i di Ùng, mÙt modem tÑc Ù cao và truy c­p Internet à §u t° ß Braxin thông qua mÙt ngân hàng chÉ Ënh ß n°Ûc ngoài t¡i Panama? Th­t khó à bÏ cát vào trong mÙt con vi m¡ch, ché ëng nói tÛi trong mÙt kho£ng trÑng iÁu khiÃn. H¡n nïa, vào phút mà b¡n b¯t §u ánh thu¿ Ñi vÛi các giao dËch tiÁn tÇ, thì các ngân hàng và quù phòng ngëa rçi ro s½ rÝi khÏi Mù tÛi £o Grand Cayman, n¡i lúc ó là trung tâm ngân hàng lÛn thé 5 trên th¿ giÛi. (Ng«u nhiên là, t­p oàn Qu£n lý vÑn dài h¡n, °ãc iÁu hành të bang Connecticut, nh°ng l¡i °ãc thuê trå sß ß £o Grand Gayman). Ñi vÛi nhïng ng°Ýi Á xu¥t gi£m khÑi l°ãng tiÁn mà các ngân hàng cho các quù phòng ngëa rçi ro hay các thË tr°Ýng mÛi nÕi vay, tôi chÉ muÑn nói r±ng kinh doanh ngân hàng Mù là mÙt trong nhïng l)nh vñc °ãc v­n Ùng và có quyÁn lñc nh¥t ß Washington, và nhïng ngân hàng này s½ ph£n Ñi m¡nh m½ b¥t kó h¡n ch¿ cho vay mÛi nào, không chÉ là viÇc hÍ bË m¥t tiÁn ho·c thu °ãc quá nhiÁu lãi nhu­n. V­y thì, khi ó, các n°Ûc nên áp dång các biÇn pháp kiÃm soát vÑn, à dòng tiÁn nóng này không thà vào và ra quá nhanh. Nh° nhà kinh t¿ hÍc Lester C.Thurow thuÙc viÇn công nghÇ Masachusetts (MIT) chÉ ra, Trung QuÑc ngày nay có các biÇn pháp kiÃm soát vÑn ch·t ch½ và vào nm 1998, các ngân hàng, cá nhân và công ty Trung QuÑc ã ph£i n× lñc à né tránh nhïng biÇn pháp kiÃm soát này và °a hàng t÷ ôla ra ngoài thË tr°Ýng nÙi Ëa Trung QuÑc - vÛi viÇc sí dång nhiÁu m°u m¹o khác nhau - à hÍ có thà sí dång sÑ tiÁn ó ß n°Ûc ngoài và ngoài t§m kiÃm soát cça nhà n°Ûc. N¿u nh° mÙt ch¿ Ù Ùc oán nh° Trung QuÑc không thà áp ·t các biÇn pháp kiÃm soát vÑn mÙt cách hiÇu qu£, thì b¡n ngh) th¿ nào vÁ h­u qu£ khi Braxin s½ làm iÁu ó? CuÑi cùng, gi£i pháp v«n là mß ra mÙt ngân hàng trung °¡ng toàn c§u- giÑng nh° cåc dñ trï liên bang Mù cho c£ th¿ giÛi. ây là mÙt ý t°ßng tuyÇt vÝi, nh°ng không thà x£y ra mÙt sÛm mÙt chiÁu không ¡n thu§n nh° viÇc chúng ta sÑng ß 200 n°Ûc khác nhau vÛi 200 chính phç khác nhau.

V­y, iÁu ó có ngh)a là chúng ta không có gi£i pháp nào à gi£i quy¿t nó hay sao? Không ph£i v­y. MÙt tin tÑt lành là ngay sau cuÙc khçng ho£ng 1998-99, thË tr°Ýng, m·c dù không hÁ có b¥t kó quy Ënh mÛi hay cát trong bánh rng, l¡i v«n có thà tñ °a mình vào lu­t lÇ mÙt cách r¥t ch·t ch½. B¡n có thà th¥y nhïng tín hiÇu ó ß kh¯p mÍi n¡i. Các giám Ñc iÁu hành cça mÙt sÑ ngân hàng lÛn nh¥t th¿ giÛi, Barclays PLC, BankAmerica, Ngân hàng Thuõ S) - Áu bË thay th¿ vào nm 1998, sau khi các ngân hàng trên ng ký mÙt kho£n l× lÛn të ho¡t Ùng giao dËch và cho vay trên các thË tr°Ýng mÛi nÕi rçi ro cao. K¿t qu£ là Bankers Trusts l× tÛi 500 triÇu USD trong quý IV/1998, chç y¿u làm n vÛi Nga, ã m¥t i sñ Ùc l­p cça mình. Sau ó ngân hàng Deutsche ã mua l¡i Banker Trusts.

Sau các b°Ûc §u này, t¥t c£ các ngân hàng lÛn ã h¡n ch¿ òn b©y, dá bÏ nhïng giám Ñc quù ã i quá giÛi h¡n, yêu c§u có sñ minh b¡ch h¡n të phía mình cho tÛi nhïng ng°Ýi mà hÍ v«n ang cho vay, xem xét th­n trÍng h¡n không chÉ các sÑ liÇu vÁ cán cân thanh toán cça các thË tr°Ýng mÛi nÕi mà còn là các hÇ thÑng iÁu hành, các hÇ thÑng lu­t pháp và ph§n mÁm chung. Nói cách khác, n¿u không có b¥t kó bÙ lu­t hay quy Ënh mÛi nào °ãc thông qua, thì téc là mÍi ng°Ýi trong hÇ thÑng ang chËu v¥n Á qu£n lý rçi ro nghiêm ng·t h¡n. Các ngân hàng ã b¯t §u yêu c§u các giám Ñc quù th°Ýng xuyên h¡n: iÁu gì là b£n ch¥t cça b¡n, và tôi s½ bË tÕn th°¡ng tÛi méc nào khi là ng°Ýi cho vay cça b¡n trong tr°Ýng hãp x¥u nh¥t? Các nhà §u t° cing ã b¯t §u yêu c§u các giám Ñc quù th°Ýng xuyên h¡n: B¡n cho r±ng âu là nhïng rçi ro lÛn nh¥t Ñi vÛi c£ 2 chúng ta, và làm sao chúng ta °ãc b£o vÇ? . Và Quù tiÁn tÇ quÑc t¿ (IMF), BÙ tài chính Mù và các giám Ñc quù Áu ã b¯t §u kêu gÍi các thË tr°Ýng mÛi nÕi ngày càng nhiÁu h¡n: Các b¡n ang làm gì Ã c£i thiÇn hÇ thÑng tài chính và giám sát qu£n lý cça mình? và Th¿ nào là nhïng dòng tiÁn t° nhân và nhà n°Ûc ra vào n°Ûc b¡n? Tôi muÑn bi¿t iÁu ó mÙt cách th°Ýng xuyên và vào mÙt thÝi iÃm có lãi nh¥t.

Ít nh¥t, các giám Ñc quù bi¿t iÁu cho t°¡ng lai g§n, n¿u hÍ s½ ti¿p tåc tng vÑn lên, hÍ s½ ph£i mß rÙng cía h¡n Ñi vÛi c£ các nhà §u t° l«n các ngân hàng cça mình. Tôi bi¿t mÙt giám Ñc cça quù phòng ngëa rçi ro t¡i Luân ôn vào giïa cuÙc khçng ho£ng nm 1998 ông này ã thông báo vÛi khách hàng r±ng ông ta ã t¡o l­p °ãc mÙt website. Website này s½ chÉ °ãc truy c­p vào khi khách hàng có mÙt m­t kh©u, nh°ng khi ã truy c­p °ãc rÓi, b¡n s½ nhìn th¥y, mÍi thË tr°Ýng mà quù phòng ngëa rçi ro này ã §u t° theo thÝi gian thñc t¿, theo ngày, méc Ù nó t¡o ra òn b©y và tình tr¡ng cça tëng dñ án §u t° ra sao. Giám Ñc quù phòng ngëa rçi ro này ã nói vÛi tôi: Bây giÝ tôi bi¿t r±ng n¿u tôi thu hút thêm §u t°, tôi ph£i cung c¥p nhïng chéng cé minh b¡ch h¡n. Có r¥t nhiÁu òn b©y xu¥t phát të viÇc các ngân hàng bÏ tiÁn ra nh°ng l¡i không bi¿t r±ng các ngân hàng khác cing ang §u t° tiÁn vào úng thÝi iÃm ó. Trong tr°Ýng hãp này, các ngân hàng ó ch³ng khác nào nhïng th±ng ngÑc. Tôi s½ l¥y mÙt ví då t°¡ng tñ mà 20 chç ngân hàng khác nhau m×i ngày §u t° vào mÙt n¡i cùng mÙt thÝi iÃm mà hÍ không hÁ hay bi¿t. Hàng ngày, tôi Áu i vay tiÁn të các quù, vì v­y các ngân hàng này s½ ph£i yêu c§u vào cuÑi nhïng phiên giao dËch à bi¿t tÕng sÑ tiÁn vay cça tôi là bao nhiêu. Tôi ã th¥y viÇc ó b¯t §u x£y ra. Các ngân hàng hiÇn nay nói r±ng: Tôi không quan tâm anh vay ß âu, nh°ng tôi muÑn bi¿t sÑ tiÁn tôi cho anh vay có khÛp vÛi tÕng sÑ tiÁn vay cça anh hay không .

Tôi cho r±ng gi£i pháp thñc t¿ duy nh¥t là ph£i tìm ra mÙt cách à n¯m l¥y h°Ûng ti¿p c­n nhanh nh¡y này và phát triÃn nó trong t°¡ng lai, cho ¿n ngày mà mÙt hÇ thÑng qu£n lý tài chính toàn c§u mÛi nào ó °ãc xây dñng lên. N¿u nh° mÍi ng°Ýi të IMF tÛi Merill Lynch rÓi tÛi cô Bey cça tôi Áu chÉ c§n hÏi nhïng câu hÏi này th°Ýng xuyên h¡n, và ti¿p tåc hÏi thêm, chúng ta ã có c¡ hÙi ngn ch·n °ãc 2 trong sÑ 5 cuÙc khçng ho£ng ti¿p theo và h¡n ch¿ tác Ùng cça mÙt trong sÑ 5 cuÙc khçng ho£ng ó. Không có sñ kiÁm ch¿ nào lÛn h¡n Ñi vÛi hành vi cça con ng°Ýi là à nhïng ng°Ýi khác theo dõi chính xác cái mà b¡n làm.

iÁu b¡n ang cÑ g¯ng làm là tránh nhïng thé quá méc có thà d«n tÛi nhiÁu rçi ro £nh h°ßng không chÉ tÛi ng°Ýi gây ra l×i mà còn c£ nhïng ng°Ýi ngoài cuÙc vô tÙi . ó là lÝi nh­n xét cça ông William J.McDonough - chç tËch ngân hàng dñ trï liên bang New York n¡i ã éng ra céu nguy cho Quù qu£n lý vÑn dài h¡n cça chç các ngân hàng và nhà §u t°. V¥n Á chính là có và chia x» thông tin. N¿u chúng ta có dòng thông tin và ôi lúc ó chÉ là mÙt viÇc hÏi thêm vài câu hÏi thì chúng ta có thà nói vÛi các ngân hàng mà chúng ta iÁu hành r±ng quù này hay quù kia ang trß nên quá lÛn và b¡n cing là nguyên nhân làm cho nó lÛn nh° v­y .

Tôi nh­n ra iÁu này d°Ýng nh° không quá khiêu gãi kêu gÍi mÍi ng°Ýi trong hÇ thÑng trß thành ng°Ýi iÁu chÉnh tÑt h¡n, mÙt nhà §u t° thông thái h¡n cing nh° mÙt chç ngân hàng và ng°Ýi cho vay khôn ngoan h¡n ôi chút. Nh°ng ã ¿n lúc chúng ta ph£i dëng trò lëa phÉnh chính chúng ta. S½ không thà tÓn t¡i mÙt ngân hàng trung °¡ng toàn c§u trong mÙt thÝi gian dài. Và trong mÙt th¿ giÛi gÓm các hÇ thÑng, các Siêu thË và các cá nhân n¯m quyÁn lñc siêu phàm - gÓm có các nhà §u t° có quyÁn lñc siêu phàm, có mÙt vài thé mà các chính phç không thà ngn ch·n và mÙt sÑ lñc l°ãng mà chính phç không thà kiÃm soát hoàn toàn. Do ó, chúng ta ph£i hãp tác vÛi các tÕ chéc chúng ta có. Rõ ràng là khi thË tr°Ýng áp ·t d¡ng k÷ lu­t này lên chính nó và các nhà iÁu chÉnh nh­n nhiÇm vå cça mình mÙt cách nghiêm túc, vÛi sñ giám sát nghiêm ng·t cça IMF, hÍ có thà có £nh h°ßng h¡n ch¿, và ít nh¥t là kìm ch¿ mÙt sÑ òn b©y v°ãt quá méc có nguy c¡ e do¡ tÛi toàn bÙ hÇ thÑng.

B¡n không thà hy vÍng nhiÁu iÁu h¡n th¿. Các thË tr°Ýng ngày nay quá lÛn, quá a d¡ng, vÛi sñ xu¥t hiÇn cça Internet, quá nhanh chóng Ãn n×i mà chúng ta có thà không bao giÝ v°ãt °ãc ra ngoài khçng ho£ng. Khçng ho£ng tài chính toàn c§u s½ là quy ph¡m trong k÷ nguyên s¯p tÛi. VÛi tÑc Ù thay Õi ang diÅn ra hôm nay, và vÛi quá nhiÁu n°Ûc ang trong nhïng giai o¡n iÁu chÉnh khác nhau Ñi vÛi hÇ thÑng toàn c§u hoá mÛi này, thì các cuÙc khçng ho£ng s½ mang tính ch¥t Ëa ph°¡ng. Vì v­y, Ùc gi£ thân m¿n, hãy à tôi °a cho b¡n mÙt lÝi khuyên: Hãy th¯t ch·t ai gh¿ và à gh¿ ra sau l°ng và à bàn vào mÙt vË trí cÑ Ënh và vuông góc. Bßi vì c£ nhïng vå nÕ và ti¿ng Ùng Áu s½ ¿n nhanh h¡n. Hãy làm quen vÛi nó, và cÑ g¯ng £m b£o r±ng òn b©y trong hÇ thÑng không trß nên quá lÛn t¡i b¥t kó mÙt khu vñc nào có thà làm cho toàn bÙ hÇ thÑng nÕ tung hay gây ra ti¿ng Ùng. B¥t kó ai nói vÛi b¡n r±ng hÍ có mÙt k¿ ho¡ch lo¡i trë t¥t c£ các cuÙc khçng ho£ng này chÉ là viÇc giÅu cãt b¡n. Trên thñc t¿, khi b¡n ang Íc nhïng dòng chï này, thì cuÙc khçng ho£ng tài chính toàn c§u mÛi l¡i ang n£y sinh ß âu ó.

Hãy liên t°ßng tÛi viÇc tham gia vào nÁn kinh t¿ toàn c§u ngày nay nh° viÇc lái mÙt chi¿c xe ua công théc I, lo¡i xe mà m×i nm tÑc Ù cça nó ngày càng cao h¡n. MÙt ai ó luôn luôn va vào t°Ýng và âm s§m vào ó, nh¥t là Ñi vÛi nhïng ng°Ýi lái xe mà chÉ vài nm tr°Ûc hÍ mÛi c°ái lëa. B¡n có 2 sñ lña chÍn. B¡n có thà °a ra lÇnh c¥m ua công théc I. Khi ó s½ không còn b¥t kó tr°Ýng hãp ång xe nào. Nh°ng cing ch³ng có °ãc ti¿n bÙ nào. Ho·c b¡n có thà làm mÍi thé à gi£m tác Ùng cça tëng vå nÕ b±ng cách nâng c¥p trang thi¿t bË trong cuÙc ua. Có ngh)a là, b¡n có thà ch¯c ch¯n r±ng ß ó luôn có mÙt xe céu th°¡ng bên b¡n, vÛi mÙt nhóm céu hÙ °ãc ào t¡o tÑt và r¥t nhiÁu máu vÛi nhiÁu lo¡i khác nhau. (ThË tr°Ýng t°¡ng °¡ng cça nó là IMF, khÑi G-7 và các ngân hàng trung °¡ng lÛn th¿ giÛi, trong tr°Ýng hãp kh©n c¥p, có thà ph£i °a vÑn vào các thË tr°Ýng à ngn ch·n tình tr¡ng tan ch£y £nh h°ßng tÛi hÇ thÑng.) Vào úng lúc ó, b¡n có thà cçng cÑ Ã tëng chi¿c xe công théc I kho» h¡n. (ThË tr°Ýng t°¡ng °¡ng cça iÁu này ang buÙc mÍi nhà §u t° khi muÑn °a tiÁn vào mÙt thË tr°Ýng mÛi nÕi c§n xác Ënh liÇu thË tr°Ýng ó có ang triÃn khai hÇ thÑng iÁu hành và ph§n mÁm nh±m phân bÕ vÑn §u t° và t¡o thu nh­p c§n thi¿t cho nhïng tÕ chéc cho vay mÙt cách hãp lý hay không.) B¡n có thà t­p trung vào ào t¡o ng°Ýi lái xe tÑt h¡n. (ThË tr°Ýng t°¡ng °¡ng cça iÁu này là £m b£o r±ng IMF, các nhà §u t° và ngân hàng ang liên tåc thúc ép òi chính xác h¡n, ang phát triÃn và và n¡i nguÓn vÑn, ·c biÇt là các quù ng¯n h¡n ang Õ vào). Và cuÑi cùng b¡n nên ·t càng nhiÁu kiÇn cÏ khô xung quanh con °Ýng càng tÑt à phòng tr°Ýng hãp mÙt chi¿c xe v°ãt ra ngoài t§m kiÃm soát và c£nh báo vÛi lái xe r±ng hÍ ch¡m vào cÏ khô cing g§n nh° ã ch¡m vào t°Ýng. Nh°ng b¡n không muÑn sí dång quá nhiÁu kiÇn cÏ khô ¿n n×i có thà gây £nh h°ßng tÛi cuÙc ua. (ThË tr°Ýng t°¡ng °¡ng cça nó là quy Ënh th­n trÍng cça ngân hàng và tÕ chéc tài chính, nhïng cái ng¯t m¡ch và chuông báo Ùng à phát hiÇn và làm dËu v¥n Á càng sÛm càng tÑt.)

N¿u b¡n không muÑn làm t¥t c£ nhïng iÁu này, thì b¡n nên rÝi xa cuÙc ua công théc I và trß thành mÙt ng°Ýi ch¡y bÙ. Tuy nhiên, hãy c©n th­n, bßi vì khi là mÙt ng°Ýi ch¡y bÙ trên th¿ giÛi, b¡n s½ bË mÙt chi¿c xe công théc I v°ãt qua.

Xã hÙi có tÕ chéc cça toàn c§u hoá

Th¿ hÇ nhïng ng°Ýi Mù hiÇn nay không ¡n gi£n có thà hiÃu th¥u °ãc t§m quan trÍng cça n°Ûc Mù Ñi vÛi th¿ giÛi trong k÷ nguyên toàn c§u hoá. Tr°Ûc ây, Mù bË cô l­p và bàng quan tr°Ûc nhïng sñ viÇc cça th¿ giÛi ho·c bË thúc ép tham gia nhiÁu vào th¿ giÛi nh° mÙt ph§n trong mÙt cuÙc v­n Ùng lÛn vÁ tinh th§n à né tránh séc m¡nh e do¡ Ó ¡t h¡n nïa. Gi£i thích và hiÃu °ãc sñ cô l­p là iÁu ¡n gi£n. Cam k¿t trong mÙt th¿ giÛi l°áng cñc - vÛi mÙt con g¥u So vi¿t to lÛn, §y hm do¡ và °ãc trang bË vi trang luôn luôn hm do¡ phía bên kia là iÁu dÅ gi£i thích và hiÃu °ãc. Nh°ng iÁu không dÅ gi£i thích và hiÃu °ãc là cam k¿t trong mÙt th¿ giÛi mà Mù là n°Ûc °ãc h°ßng lãi lÛn nh¥t và cing là siêu c°Ýng duy nh¥t, vÛi nhïng séc m¡nh a thé y¿u, và không có lÝi e do¡ hïu hình nào trñc ti¿p, nh°ng có r¥t nhiÁu mÑi e do¡ nhÏ và mÙt hÇ thÑng toàn c§u hoá trëu t°ãng à duy trì. Tuy nhiên ây là th¿ giÛi chúng ta có, và trong th¿ giÛi này chúng ta không thà ç séc à cô l­p ho·c chÝ ãi. Nh°ng, à b£o vÇ cho nhïng ng°Ýi gi­n dï siêu quyÁn lñc, thì ph§n lÛn th¿ giÛi cing hiÃu r±ng, n¿u không có mÙt n°Ûc Mù §y séc m¡nh, thì th¿ giÛi s½ trß thành mÙt n¡i kém Õn Ënh h¡n nhiÁu.

Toàn c§u hoá bÁn vïng òi hÏi mÙt c¥u trúc quyÁn lñc Õn Ënh, và không n°Ûc có thà có °ãc h¡n Mù vÁ kh£ nng này. T¥t c£ Internet và các công nghÇ khác mà Silicon Valley ang thi¿t k¿ à truyÁn t£i giÍng nói sÑ, video và sÑ liÇu quanh th¿ giÛi, t¥t c£ ho¡t Ùng th°¡ng m¡i và hÙi nh­p tài chính mà Mù thúc ©y thông qua nhïng Ùng c¡ cça mình, và toàn bÙ cça c£i ang °ãc t¡o ra, Áu xu¥t hiÇn trong mÙt th¿ giÛi mà vai trò bình Õn thuÙc vÁ mÙt siêu c°Ýng có thç ô ·t t¡i Washington, D.C. Thñc t¿ là không thà có 2 n°Ûc có vai trò này bßi hÍ Áu bi¿t r±ng McDonald xu¥t hiÇn chç y¿u là do hÙi nh­p kinh t¿, song cing là bßi vì sñ có m·t cça quyÁn lñc Mù và mong muÑn cça Mù trong viÇc sí dång quyÁn lñc ó chÑng l¡i nhïng n°Ûc e do¡ hÇ thÑng toàn c§u hoá - të Ir¯c cho tÛi CÙng hoà dân chç nhân dân TriÁu Tiên. Bàn tay che d¥u cça thË tr°Ýng s½ không bao giÝ ho¡t Ùng n¿u nh° thi¿u i mÙt cú ¥m ±ng sau nó. McDonald s s½ không thà phát ¡t n¿u thi¿u McDonnell Douglas - ng°Ýi thi¿t k¿ chi¿c F-15 cça không lñc Mù. Và cú ¥m ±ng sau giï cho th¿ giÛi trß nên an toàn Ñi vÛi công nghÇ cça Silicon Valley à thËnh v°ãng phát triÃn cing chính là quân Ùi Mù, không lñc Mù, Trung oàn H£i quân và lính thu÷ ánh bÙ Mù. Và nhïng lñc l°ãng giao chi¿n và tÕ chéc này tÓn t¡i °ãc thông qua tiÁn thu¿ óng góp cça ng°Ýi Mù.

VÛi t¥t c£ nhïng sñ kính trÍng Ñi vÛi Silicon Valley, nhïng ý t°ßng và công nghÇ không chÉ dành chi¿n th¯ng và lan tràn trên chính ý t°ßng cça nó. Ý t°ßng và công nghÇ tÑt cing c§n mÙt quyÁn lñc m¡nh à thúc ©y nhïng ý t°ßng ó thành ví då và b£o vÇ cho nhïng ý t°ßng ó b±ng cách dành chi¿n th¯ng trên chi¿n tr°Ýng. Nh° lÝi cça nhà vi¿t sí vÁ chính sách ngo¡i giao Robert Kagan: N¿u mÙt quyÁn lñc y¿u h¡n ang thúc ©y ý t°ßng và công nghÇ cça chúng tôi, thì hÍ cing s½ không có °ãc Óng tiÁn toàn c§u mà chúng tôi có. Và khi mÙt siêu c°Ýng, nh° Liên bang Xô Vi¿t, thúc ©y nhïng ý t°ßng tÓi cça hÍ, hÍ ã l¡i trß nên có quá nhiÁu tiÁn trong h¡n nía th¿ k÷ .

Thñc t¿ này dÅ dàng bË quên lãng ngày nay.

Quan iÃm cho r±ng Washington là k» thù, và b¥t kó Óng ôla thu¿ tr£ nào cing là Óng tiÁn hoang phí Áu là iÁu lÑ bËch. Có mÙt câu châm ngôn ß Silicon Valley là Lòng trung thành cing là iÁu r¥t dÅ dàng. Nh°ng b¡n có thà °a °a iÁu ó i quá xa. Các giám Ñc ß Silicon th°Ýng khoe khoang nh° th¿ này: Chúng tôi không ph£i là mÙt công ty Mù. Chúng tôi là IBM Mù, IBM Canada, IBM Úc, IBM Trung QuÑc. Khi IBM Trung QuÑc g·p khó khn ß Trung QuÑc, hãy gÍi iÇn cho Giang Tr¡ch Dân xin giúp á. Và l§n ti¿p theo khi quÑc hÙi Mù óng cía thêm mÙt cn cé quân sñ t¡i châu Á và b¡n không quan tâm bßi vì b¡n không quan tâm tÛi Washington, hãy gÍi cho h£i quân cça Microsoft ¿n à £m b£o an ninh cho nhïng h£i ph­n thuÙc Thái Bình D°¡ng. Và l§n sau nïa nhïng thành viên £ng CÙng hoà non tr» muÑn óng cía thêm các ¡i sé quán Mù, hãy gÍi cho Amazon.com à yêu c§u mÙt hÙ chi¿u mÛi.

Ch¯c ch¯n là, có l½ không công b±ng khi cho r±ng Mù gi£ Ënh mÙt gánh n·ng thi¿u cân Ñi à duy trì toàn c§u hoá. iÁu ó có ngh)a là có r¥t nhiÁu con mã tñ do, ph§n lÛn trong ó, nh° ng°Ýi Pháp s½ c°ái trên l°ng chúng tôi trong khi v«n chÉ trích chúng tôi suÑt dÍc °Ýng. Nó xu¥t hiÇn vÛi công viÇc. B¡n ã tëng nghe Michal Jordan phàn nàn vÁ viÇc ph£i gánh vác c£ Ùi cça mình hay th­m chí c£ liên oàn bóng rÕ Mù NBA trên l°ng ch°a? iÁu này không có ngh)a là Mù c§n ph£i tham gia vào mÍi n¡i trong mÍi thÝi gian. Có nhïng n¡i to lÛn, quan trÍng và c£ nhïng n¡i nhÏ, kém quan trÍng và tài ngo¡i giao là ph£i bi¿t °ãc sñ khác nhau giïa 2 lo¡i này, và bi¿t cách làm sao à huy Ùng nhïng nhïng ng°Ýi khác tham gia ß nhïng n¡i chúng ta không thà ho·c không nên i tÛi mÙt mình. MÙt lý do r¥t dÅ hiÃu chúng ta c§n çng hÙ Liên hãp quÑc và IMF, ngân hàng th¿ giÛi và nhiÁu ngân hàng phát triÃn quÑc t¿ khác nhau là vì nhïng c¡ quan này có thà t¡o iÁu kiÇn à Mù Á xu¥t nhïng mÑi quan tâm cça mình mà không ·t tính m¡ng hay tài s£n Mù m­p mÝ ß giïa vào mÍi n¡i mÍi lúc.

à duy trì mÙt chính sách nh° v­y, có mÙt iÁu khá rõ ràng r±ng nhïng ng°Ýi quan tâm ¿n chç ngh)a quÑc t¿ Mù s½ ph£i xây dñng mÙt liên minh mÛi à çng hÙ nó. Khu vñc b§u cí ã duy trì chç ngh)a quÑc t¿ Mù trong vòng 50 nm và ánh giá cao t§m quan trÍng cça Mù Ñi vÛi ph§n còn l¡i cça th¿ giÛi chính là cái gÍi là giÛi quyÁn uy trí tuÇ ph°¡ng ông . GiÛi £nh h°ßng ph°¡ng ông ó, trong mÙt chëng mñc nào ó v«n còn tÓn t¡i ngày nay, l¡i không có £nh h°ßng nhiÁu vÛi các nghË s) quÑc hÙi và th°ãng nghË s) ngu ngÑc nh°ng tñ kiêu - nhïng ng°Ýi th­m chí không có nÕi hÙ chi¿u và ba hoa r±ng hÍ không bao giÝ të bÏ ¥t n°Ûc. GiÛi £nh h°ßng ph°¡ng ông, të b¥t cé £ng nào ang n¯m quyÁn lñc, s½ ph£i b¯t §u tìm cách tå hÍp l¡i nhïng ng°Ýi làm nên toàn c§u hoá mÛi - të nhïng ng°Ýi vi¿t ph§n mÁm cho tÛi các nhà ho¡t Ùng vì nhân quyÁn, të nông dân cça bang Iowa cho tÛi các nhà ho¡t Ùng môi tr°Ýng, të các nhà xu¥t kh©u công nghiÇp cho tÛi công nhân trong các dây chuyÁn công nghÇ cao à l­p thành mÙt liên minh mÛi cça th¿ k÷ 21 có thà duy trì chç ngh)a quÑc t¿ Mù.

Tôi bi¿t r±ng viÇc này không dÅ dàng. Ng°Ýi Mù sµn sàng tr£ b¥t kó giá nào và chËu ñng mÍi gánh n·ng trong chi¿n tranh l¡nh bßi vì hÍ c£m nh­n th¥y rõ ràng là nhà cía và cách sÑng cça mình ang bË e do¡. Tuy nhiên, ph§n lÛn s½ không c£m nh­n theo cách ó Ñi vÛi CÙng hoà dân chç nhân dân TriÁu Tiên, Ir¯c, hay Kosovo, và trong khi Nga v«n có kh£ nng °a ra mÙt lÝi e do¡ nghiêm trÍng Ñi vÛi n°Ûc Mù ngày nay, thì vào thÝi iÃm này Nga s½ không làm nh° v­y. ó là lý do t¡i sao hiÇn nay ng°Ýi Mù ang ß tình th¿ l¡c lõng bßi ph£i chËu trách nhiÇm vÁ mÍi thé, trong khi không muÑn hy sinh cho b¥t kó iÁu gì. Chính vì th¿ mà trong k÷ nguyên toàn c§u hoá, không còn chÑng chi¿n tranh du kích, mà chÉ là bên trong n°Ûc. CuÙc chi¿n të nhà này sang nhà k¿ ti¿p n±m ngoài, còn tên lía §u ¡n h¡t nhân t§m th¥p n±m trong. Green Beret n±m ngoài; Lính mi nÓi xanh cça Liên hãp quÑc n±m trong. Trong th¿ giÛi ngày nay, d°Ýng nh° không có chi¿n nào Mù chËu thua cuÙc ß n°Ûc ngoài trong mÙt thÝi gian dài và cing không cuÙc chi¿n nào mà hÍ có thà duy trì lâu t¡i chính n°Ûc mình. Vì v­y, khi tÕng thÑng Mù ngày nay ph£i Ñi m·t vÛi mÙt lÝi e do¡ quân sñ, câu hÏi §u tiên cça ông ta không ph£i là: Chi¿n l°ãc nào là phù hãp à ch¥m dét vÁ c¡ b£n lÝi e do¡ này? , mà câu hÏi §u tiên cça ông là Tôi ph£i tr£ bao nhiêu à ch°¡ng trình này ra khÏi kênh CNN à tôi có thà quên nó i? MÍi thé trß nên th­t kiÁm ch¿, nh°ng ch£ có gì °ãc gi£i quy¿t.

N°Ûc Mù thñc sñ là n°Ûc bá chç tí t¿ cuÑi cùng và k» tôn trÍng b¥t ¯c d). Tuy nhiên, lËch sí cing d¡y cho chúng ta r±ng n¿u b¡n coi iÁu b¥t ¯c d) này là quá xa vÝi, b¡n có thà e do¡ sñ Õn Ënh cça c£ hÇ thÑng. Paul Schroeder giáo s° danh dñ vÁ lËch sí quÑc t¿ t¡i tr°Ýng ¡i hÍc Illinois, là mÙt trong nhïng sí gia lÛn cça th¿ k÷ 20. MÙt l§n ông ã nh­n xét vÛi tôi r±ng: N¿u anh nhìn l¡i lËch sí, nhïng thÝi kó hoà bình t°¡ng Ñi là nhïng thÝi kó mà ß ó có mÙt n°Ûc bá chç lâu bÁn, Õn Ënh và tÑt ¹p - n°Ûc thñc hiÇn iÁu chÉnh và b£o tÓn °ãc nhïng quy t¯c và quy Ënh c§n thi¿t tÑi thiÃu cça cuÙc ch¡i. Và k» bá chç ó luôn luôn tr£ mÙt ph§n không t°¡ng xéng trong các chi phí t­p hãp, th­m chí bÏ i nhïng c¡ hÙi chinh phåc hay kiÁm ch¿ chính mình theo nhïng cách khác, à không ph£i không chËu thêm oán gi­n và £m b£o hÇ thÑng có thà chËu ñng °ãc cho các hÇ thÑng khác.

iÁu này úng, ví då, vÁ cái gÍi là hÇ thÑng Vien, të nm 1815 tÛi nm 1848, thÝi iÃm mà Anh và Nga bá chç, hai n°Ûc bá chç tách biÇt nh°ng t°¡ng Ñi tí t¿, nhïng n°Ûc không nhïng ã làm cho các quy Ënh c¡ b£n có hiÇu lñc, mà còn em l¡i r¥t nhiÁu tñ trË và phÓn thËnh khu vñc. iÁu này cing úng vÛi cái gÍi là thÝi kó Bismarekian, ß n°Ûc éc të nm 1871 ¿n 1890.

V¥n Á khó khn, theo Schroeder, xu¥t hiÇn khi n°Ûc có quyÁn lñc bá chç n¡i chËu trách nhiÇm giï cho hÇ thÑng Õn Ënh, không thÃ, ho·c không sµn sàng tr£ nhïng chi phí m¥t cân Ñi à làm iÁu ó, ho·c quyÁn bá chç cça nó trß nên không thà chËu ñng nÕi và có xu h°Ûng lãi dång k» khác nhiÁu h¡n là sñ tí t¿, ho·c khi ç ng°Ýi hành Ùng éng lên nÕi d­y chÑng l¡i các quy Ënh cça nó và chÉ dña vào mÙt lo¡i hÇ thÑng khác không em l¡i lãi ích cho n°Ûc bá chç ó.

THI¾U TRANG 376, 377

Làm cân b±ng mÙt chi¿c xe Lexus vÛi mÙt cây ôliu là mÙt iÁu mà mÍi xã hÙi ph£i ti¿p tåc thñc hiÇn hàng ngày. ó cing là iÁu mà n°Ûc Mù, lúc tÑt nh¥t, luôn luôn Á c­p tÛi. VÛi sñ n× lñ cça mình, n°Ûc Mù n¯m l¥y nhïng òi hÏi cça thË tr°Ýng, các cá nhân và cÙng Óng mÙt cách hoàn toàn nghiêm túc. Và ó là lý do t¡i sao Mù, vào thÝi kó rñc rõ nh¥t, không chÉ là mÙt n°Ûc. ó là mÙt giá trË tinh th§n và mô hình vai trò. ó là quÑc gia không sã b°Ûc tÛi m·t trng, song cing v«n thích vÁ nhà à xem Little League. ó là quÑc gia ã t¡o ra c£ không gian máy tính và nhïng cuÙc liên hoan ngoài trÝi, Internet và m¡ng l°Ûi an toàn xã hÙi, SEC và ACLU. Các phép biÇn chéng này n±m ß trung tâm cça n°Ûc Mù, và không bao giÝ °ãc gi£i quy¿t theo lãi ích cça b¥t kó mÙt n°Ûc nào. Tuy nhiên, các phép biÇn chéng ó ch°a bao giÝ °ãc coi là úng. Chúng c§n ph£i °ãc nuôi d°áng, h°Ûng tÛi và b£o tÓn th°Ýng xuyên và chúng tôi có thà làm iÁu ó b±ng cách çng hÙ cho các tr°Ýng hÍc công, tr£ thu¿, hiÃu r±ng chính phç không ph£i là k» thù và luôn luôn £m b£o chúng tôi v«n muÑn quan hÇ vÛi các láng giÁng cça mình qua hàng rào mà không ph£i là qua trang web.

Mù không ph£i là n°Ûc luôn rñc rõ nh¥t hàng ngày, nh°ng khi tÑt, thì r¥t, r¥t tÑt. Vào mùa ông nm 1994, con gái lÛn nh¥t cça tôi, Orly, ang ß lÛp hãp x°Ûng h¡ng 4 ß tr°Ýng tiÃu hÍc Burning Tree t¡i Bethnesda, Maryland. Trong thÝi iÃm giáng sinh, t¥t c£ các Ùi hãp x°Ûng cça các tr°Ýng tiÃu hÍc công trong khu vñc tå hÍp vÛi nhau à chu©n bË cho mÙt buÕi biÃu diÅn lÛn t¡i sân v­n Óng thành phÑ Bethesda. Tôi ¿n (b±ng chi¿c xe Lexus) à nghe con gái hát. Ng°Ýi chÉ huy Ùi hãp x°Ûng là mÙt ng°Ýi Mù Phi, và à chu©n bË cho buÕi ca hát t­p thà này, ông ta m·c mÙt bÙ Ó ông già Noen. Bài hát §u tiên Ùi Óng ca trình bày trong buÕi tÑi hôm ó là b£n nh¡c cÕ iÃn Hanukkah Maoztur , rÓi ¿n giai iÇu cça bài Rock cça á . Nhìn c£nh t°ãng này, và l¯ng nghe bài hát ó, ã làm tôi ph£i khóc. Khi tôi trß vÁ nhà, vã tôi, Ann hÏi tôi buÕi diÅn th¿ nào. Và tôi nói vÛi cô ¥y: Em yêu, anh chÉ th¥y mÙt ng°Ýi àn ông da en m·c bÙ Ó ông già Noen ang chÉ huy 400 hÍc sinh ß tr°Ýng tiÃu hÍc hát bài Msoztzur trong qu£ng tr°Ýng cça thành phÑ Bethesda, bang Maryland, chúa phù hÙ cho n°Ûc Mù.

MÙt xã hÙi toàn c§u lành m¡nh là xã hÙi luôn luôn có thà làm cân b±ng chi¿c xe Lexus và cây oliu, và không có mô hình nào trên th¿ giÛi ngày nay tÑt h¡n n°Ûc Mù. Và ó là lý do t¡i sao tôi luôn tin có niÁm tin t°ßng vïng ch¯c r±ng Ñi vÛi toàn c§u hoá à °ãc bÁn vïng n°Ûc Mù ph£i óng vai trò lÛn nh¥t- hôm nay, ngày mai, và mãi mãi. Mù không chÉ có thÃ, mà ph£i là cÙt mÑc cho c£ th¿ giÛi. Chúng ta ëng phí ph¡m gia tài quý giá này.

Tôi ã m¥t tÛi 4 nm à vi¿t cuÑn sách này, và r¥t nhiÁu ng°Ýi ã giúp tôi thñc hiÇn trong suÑt thÝi gian ó. Chç báo cça tôi, Arthur Sulzberger Jr, không chÉ t¡o iÁu kiÇn cho tôi thÝi gian rãnh r×i à vi¿t cuÑn sách, mà iÁu quan trÍng h¡n, ông ã giúp tôi trß thành mÙt nhà bình lu­n vÁ quan hÇ ngo¡i giao cça tÝ thÝi báo New York n¡i ã giúp cho tôi th¥y và hiÃu toàn c§u hoá trñc ti¿p. Tôi thñc sñ r¥t c£m ¡n vÁ iÁu ó. Howell Raines, biên t­p viên cça trang xã lu­n thuÙc thÝi báo New York, cing là ng°Ýi çng hÙ nhiÇt tình cho tác ph©m cça tôi và ã giúp cho cuÑn sách này hoàn thành, tôi cing xin c£m ¡n r¥t nhiÁu vÁ iÁu ó. Tôi s½ r¥t không ph£i n¿u nh° không nói lÝi c£m ¡n tÛi biên t­p viên iÁu hành hiÇn nay cça thÝi báo New York, ông Joe Lelyyeld, và ng°Ýi tiÁn nhiÇm cça ông, Max Frankel vì nhiÁu nm tr°Ûc ã t¡o Ùng lñc à tôi tham gia vào l)nh vñc tài chính và chính sách quÑc t¿, l)nh vñc mà ngay të §u ã làm tôi thích thú và Á c­p r¥t nhiÁu trong các chç Á cça cuÑn sách này.

Chúa cing ã phù hÙ tôi bßi có nhiÁu b¡n tÑt vÛi nhïng ý t°ßng khác nhau ã °ãc tôi °a vào cuÑn sách này. Ch°a có ai d¡y tôi nhiÁu vÁ lËch sí chính sách n°Ûc ngoài cça Mù h¡n anh b¡n Michael Mandelbaum, ng°Ýi gi£ng d¡y vÁ quan hÇ quÑc t¿ t¡i tr°Ýng khoa hÍc quÑc t¿ Johns Hopkins. Các cuÙc hÙi th£o hàng tu§n cça chúng tôi vÁ chính sách n°Ûc ngoài là nguÓn cÕ vi lÛn cho tôi. Anh b¡n Yaron Ezzahi giáo s° vÁ hÍc thuy¿t chính trË t¡i tr°Ýng ¡i hÍc Hebrew University of Jerusalem, ã Ùng viên cho dñ án này ngay të ngày §u, và luôn chia s» quan iÃm vÛi tôi và sñ hiÃu bi¿t tuyÇt vÝi cça anh vÁ hÍc thuy¿t dân chç, nghÇ thu­t và nghÁ làm báo. Tôi luôn nh­n °ãc sñ giúp á të sñ hiÃu bi¿t và tình b¡n cça Yaron. Anh b¡n da en cça tôi trong thÝi gian ß Trung ông, Stephen P.Cohen, làm viÇc t¡i trung tâm nghiên céu hoà bình Trung ông ß New York- m·c dù không ph£i là mÙt chuyên gia vÁ toàn c§u hoá, song ý t°ßng ban §u cing nh° c£m nh­n tuyÇt vÝi cça anh vÁ khoa hÍc chính trË quÑc t¿ ã làm cho cuÑn sách này sâu s¯c h¡n theo r¥t nhiÁu cách. Anh là mÙt ng°Ýi b¡n và ng°Ýi th§y tÑt cça tôi. Anh b¡n Larry Diamond, ng°Ýi Óng nghiÇp nghiên céu c¥p cao t¡i ViÇn Hoover thuÙc tr°Ýng ¡i hÍc Stanford và là Óng xu¥t b£n cuÑn T¡p chí Dân chç, ã và ang là gi£ng viên cça tôi vÁ môn hÍc dân chç hoá, cing ã °a ra nhïng lÝi bình lu­n vÁ cuÑn sách này theo nhiÁu méc Ù. MÙt trong nhïng iÁu may m¯n nh¥t Ñi vÛi tôi là °ãc g·p anh khi theo dõi các cuÙc b§u cí t¡i miÁn ông B¯c Trung QuÑc. Còn Jim Haskel të Goldman Sachs, mÙt hôm ã gÍi iÇn cho tôi bình lu­n vÁ cÙt báo mà tôi ã vi¿t cho tÝ The Times và kà të ó chúng tôi ã không ngëng trao Õi quan iÃm vÛi nhau. Anh ta là mÙt chuyên gia vÁ giao dËch thông tin chéng khoán và tôi thu nh­n °ãc r¥t nhiÁu të nhïng lÝi bình lu­n cça anh vÁ cuÑn sách này khi nó còn ß d°Ûi d¡ng b£n th£o. Robert Hormats phó chç tËch cça Goldman Sachs International, cing là mÙt ng°Ýi Ñi tho¡i th°Ýng xuyên khác cça tôi vÁ chç Á này. Không ai có nh­n théc tÑt h¡n vÁ sñ liên hÇ giïa tài chính và chính sách quÑc t¿ h¡n là Bob, và m×i l§n nói chuyÇn chúng tôi Áu i ¿n mÙt ý ki¿n mÛi. Stephen Kobrin giám Ñc cça ViÇn Lauder thuÙc tr°Ýng Wharton ã s¯p x¿p à tôi thñc hiÇn mÙt cuÙc hÙi th£o r¥t thú vË vÁ cuÑn sách này vÛi mÙt sÑ Óng nghiÇp cça anh t¡i Wharton, và sau ó cing dành thÝi gian và séc lñc à Íc b£n th£o cça cuÑn sách. Các bài vi¿t cça Steve vÁ toàn c§u hoá, và nhïng lÝi bình lu­n cça anh ã giúp tôi r¥t nhiÁu. Nhà kinh t¿ hÍc cça Ngân hàng th¿ giÛi Ahmed Galal- mÙt trong nhïng th¿ hÇ các nhà kinh t¿ hÍc mÛi tài nng cça Ai C­p ã Íc toàn bÙ b£n th£o và chia s» ý ki¿n d°Ûi nhiÁu cách cñc kó hïu ích.

Glenn Prickett phó chç tËch cça C¡ quan b£o tÓn quÑc t¿, ã i cùng tôi trong nhïng chuy¿n i tÛi các khu vñc mà môi tr°Ýng bË e do¡ cça Braxin và h× trã tôi vÁ t¥t c£ các v¥n Á liên quan tÛi môi tr°Ýng và toàn c§u hoá. Tôi còn nã anh mÙt món nã r¥t lÛn. Jeffrey Garten - Tr°ßng khoa qu£n lý cça tr°Ýng ¡i hÍc Yale ã mÝi tôi trình bày mÙt ph§n trong cuÑn sách này cho mÙt trong các lÛp sau ¡i hÍc cça mình và là ng°Ýi hiÃu rõ vÁ chç Á toàn c§u hoá.

Thé tr°ßng Tài chính Larry Summers, trã lý Michelle Smith cça ông và tôi ã có mÙt cuÙc nói chuyÇn liên tåc vÁ kinh t¿ hÍc quÑc t¿ trong 6 nm trÝi, và r¥t nhiÁu ý t°ßng trong cuÑn sách này n£y sinh °ãc là nhÝ vào sñ hiÃu bi¿t mà Larry ã gi£i quy¿t nhanh chóng t¡i mÙt trong nhïng buÕi th£o lu­n t­p thà cça chúng tôi. Nhà kinh t¿ hÍc Clyde Prestowitz, BÙ tr°ßng tài chính Robert Rubin, Chç tËch Cåc dñ trï liên bang Alan Greenspan, ThÑng Ñc ngân hàng Israel Jacob Frenkel, nhà kinh t¿ hÍc Henry Kaufman, chç tËch cça FBI New York William J.McDonough, giám Ñc quù phòng ngëa rçi ro Leon Cooperman, th°¡ng gia trái phi¿u Lesley Goldwasser, nhà kinh t¿ hÍc cça ngân hàng th¿ giÛi John Page, giám Ñc HÙi Óng kinh t¿ quÑc gia Gene Sperling và chç tËch Ngân hàng th¿ giÛi Jim Wolfensohn Áu ã dành thÝi gian th£o lu­n các ý ki¿n cça mình vÁ toàn c§u hoá vÛi tôi. Xét vÁ quan iÃm cá nhân, chç tËch Monsanto Robert Shapiro, Chç tËch t­p oàn Cisco System John Chambers, nhà kinh doanh cça Baltimore Jerry Portnoy, nông dân cça bang Minesota Gary Wagner và các giám Ñc iÁu hành c¥p cao cça Compag Computer Áu ã ngÓi th£o lu­n §y kËch liÇt vÁ cuÑn sách này và hÍ là nhïng ng°Ýi mà tôi không thà không nói tÛi.

Th§y giáo cça tôi Rabbi Tzvi Marx, vÛi §u óc cñc kó ·c biÇt, là ng°Ýi óng góp lÛn trong viÇc phân lo¡i mÙt sÑ khía c¡nh vn hoá và tôn giáo cça toàn c§u hoá. Và nh° th°Ýng lÇ, ng°Ýi b¡n ci cça tôi, giáo s° cça tr°Ýng ¡i hÍc Havard Michael Sandel cing là nguÓn cÕ vi tinh th§n to lÛn. Biên t­p viên vÁ chính sách quÑc t¿ Moisés Naim, nhà sí hÍc vÁ chính sách quÑc t¿ Robert Kagan, hÍc gi£ vÁ Trung QuÑc Michael Oksenberg, nhà bình lu­n vÁ công nghÇ cça thÝi báo phÑ Wall Walt Mossberg, giáo s° Robert Pastor thuÙc tr°Ýng ¡i hÍc Emory, biên t­p viên qu£n lý ngo¡i giao Fareed Zakaria, Klaus, Schwab, Claude Smadia và Barbara Erskine thuÙc diÅn àn kinh t¿ th¿ giÛi Davos, và anh rà tôi là Ted Century Áu ã Ùng viên dñ án này theo nhiÁu cách khác nhau nh°ng Áu r¥t quan trÍng. M¹ tôi, Margaret Friedman, và bÑ m¹ vã tôi là Matt và Kay Bucksbaum ã và luôn luôn là nguÓn h× trã Ùng viên không ngëng nghÉ cho tôi.

Và ó là toàn bÙ nhïng ng°Ýi ã óng góp công séc vào s£n ph©m cuÑi cùng này.

Ùc gi£ s½ nh­n ra r±ng tôi ã °a nhiÁu d«n chéng të 2 nguÓn bên ngoài. MÙt là tÝ The economist mÙt nguÓn cung c¥p thông tin hàng §u vÁ quan niÇm và báo cáo vÁ toàn c§u hoá. NguÓn thé hai là các bài qu£ng cáo të Madison Avenue. Nhïng ng°Ýi vi¿t bài qu£ng cáo có °ãc sñ hiÃu bi¿t r¥t sâu s¯c vÁ toàn c§u hoá, và tôi ã không ng§n ng¡i yêu c§u hÍ giúp á.

CuÑi cùng, các b¡n ch¡i golf th°Ýng xuyên cça tôi ß Caves Valley, Joel Finkelstein và Jack Murphy ã giúp tôi có °ãc sñ tÉnh táo b±ng cách không quan tâm nhiÁu tÛi cuÑn sách này mà t­p trung hoàn toàn vào viÇc ki¿m tiÁn ß sân golf.

Trã lý và nhà nghiên céu cça tôi Maya Gorman th­t phi th°Ýng. Th­t là iÁu r¥t áng kinh ng¡c khi liên t°ßng tÛi mÙt sÑ sñ kiÇn và m©u chuyÇn të nhiÁu khu vñc khác nhau cça th¿ giÛi mà cô ¥y ã ghi chép °ãc. Tôi r¥t bi¿t ¡n séc lao Ùng và sñ cÕ vi lÛn lao cça cô ¥y.

Nhóm xu¥t b£n ci cça tôi të nhïng ngày ß Beirut cho tÛi Jerusalem - chç bút Jonathan Galassi cça tÝ Farrar, Straus và Giroux, phó tÕng biên t­p Paul Elie và ng°Ýi làm công tác phát hành vn hÍc Esther Newberg cça c¡ quan qu£n lý sáng t¡o quÑc t¿, là nhïng ng°Ýi hiÃu bi¿t nh¥t vÁ kinh doanh. S½ là iÁu r¥t tÑt n¿u nh° tôi °ãc cÙng tác cùng hÍ khi vi¿t thêm cuÑn sách khác.

Nhïng éa con gái yêu quý cça tôi, Orly và Natalie, ã ngÓi hàng giÝ Íc nhïng trang b£n th£o cça cuÑn sách này d°Ûi d¡ng diÅn thuy¿t, và có thà tñ mình kà l¡i toàn bÙ các o¡n vn. Các con luôn luôn là môn thà thao tÑt và nguÓn cÕ vi tinh th§n vô t­n. Tuy nhiên, ng°Ýi biên t­p §u tiên và cuÑi cùng cça tôi v«n luôn là vã tôi, Ann Friedman. Không ai có thà có mÙt ng°Ýi b¡n Ýi tÑt h¡n th¿, và cing nhÝ cô ¥y mà quyÃn sách này °ãc vi¿t ra.

PAGE

PAGE 8