Mặt ý chí của nhân cách

1. Ý chí là gì?

Ý chí là một phẩm chất nhân cách, thể hiện ở năng lực thực hiện những hành động có mục đích đòi hỏi phải có sự nỗ lực khắc phục khó khăn.

Các phẩm chất của ý chí

- Tính mục đích: là phẩm chất đặc biệt của ý chí. Nó cho phép con người điều chỉnh hành vi hướng vào mục đích tự giác. Nó phụ thuộc vào thế giới quan, nội dung đạo đức, và tính giai cấp.

- Tính độc lập: là phẩm chất ý chí cho phép con người quyết định và thực hiện hành động theo quan điểm và niềm tin của mình.

+ Tính hay phủ định ý kiến của người khác là một trong những dấu hiệu tỏ sự yếu ớt của ý chí.

+ Tính dễ bị ám thị (theo người khác) cũng là người kém ý chí.

- Tính quyết đoán: Đó là khả năng đưa ra những quyết định kịp thời, dứt khoát, trên cơ sở cân nhắc tính tóan kỹ càng, chắc chắn.

- Tính kiên cường: Nói lên cường độ của ý chí, cho phép con người có những quyết định đúng đắn, kịp thời trong những hoàn cảnh khó khăn, và kiên trì thực hiện đến cùng mục đích đã định

- Tính dũng cảm: là khả năng sẵn sàng và nhanh chóng vươn tới mục đích bất chấp khó khăn nguy hiểm cho tính mạng hay lợi ích của bản thân. (trái với nó là tính hèn nhát, và nhút nhát)

- Tính tự kiềm chế: là khả năng và thói quen kiểm tra hành vi làm chủ của bản thân mình. Kìm hãm những hành động cho là không cần thiết hoặc có hại trong những trường hợp cụ thể.

2. Hành động ý chí

2.1. Khái niệm:

- Hành động ý chí là hành động có ý thức, có chủ tâm đòi hỏi nỗ lực khắc phục khó khăn thực hiện đến cùng mục đích đã đề ra.

- Đặc điểm:

+ Có mục đích rõ ràng, và chứa đựng nội dung đạo đức

+ Có sự lựa chọn phương tiện và biện pháp

+ Có sự điều khiển, điều chỉnh, kiểm tra của ý thức, luôn có sự nỗ lực khắc phụ khó khăn, thực hiện đến cùng mục đích đã định

2.2. Cấu trúc của một hành động ý chí

2.2.1. Giai đoạn chuẩn bị

- Xác định mục đích hành động, hình thành động cơ

- Lập kế hoạch hành động

- Chọn phương tiện và biện pháp hành động

- Quyết định hành động

2.2.2. Giai đoạn thực hiện

- Từ quyết định hành động đến hành động là sự thay đổi về chất vì đó là chuyển từ nguyện vọng thành hiện thực.

- Diễn ra dưới hai hình thức:

+ Thực hiện hành động bên ngoài

+ Thực hiện hành động bên trong

2.2.3. Giai đoạn đánh giá kết quả

Sau khi hành động kết thúc con người đánh giá kết quả, việc đánh giá là để rút kinh nghiệm cho những hành động sau.

Con đường rèn luyện ý chí(trang 217 sách Tâm lý học nhân cách của nguyễn ngọc bích)

“gạo đem vào giã bao đau đớn

Gạo giã xong rồi trắng tựa bông

Sống ở trên đời người cũng vậy

Gian nan rèn luyện mới thành công”

3. Hành động tự động hoá, kỹ xảo và thói quen

3.1. Hành động tự động hoá là gì?

Hành động tự động hoá là hành động vốn lúc đầu là hành động có ý thức, nhưng do sự lặp đi lặp lại nhiều lần, hoặc do luyện tập mà trở thành tự động hoá, không cần sự kiểm soát trực tiếp của ý thức mà vẫn thực hiện có hiệu quả.

Hai loại hành động tự động hóa

- Kỹ xảo: là hành động ý chí đã được tự động hóa nhờ luyện tập.

- Thói quen: là hành động tự động hóa ổn định, trở thành nhu cầu của con người. Nếu nhu cầu đó không được thỏa mãn thì người này cảm thấy khó chịu, có khi đau khổ, day dứt.

Sự khác nhau giữa kỹ xảo và thói quen

Thói quen

- Mang tính chất nhu cầu nếp sống

- Được đánh giá về mặt đạo đức

(vì liên quan đến xúc cảm, tình cảm)

- Luôn gắn với tình huống cụ thể

- Bền vững ăn sâu vào nếp sống

- Hình thành bằng nhiều con đường (tự giác, bắt chước, ôn tập)

Kỹ xảo

- Mang tính chất kỹ thuật

- Được đánh giá về mặt thao tác

- Ít gắn với tình huống

- Ít bền vững nếu không được luyện tập

- Hình thành chủ yếu là luyện tập có mục đích

Đặc điểm của kỹ xảo

- Mức độ tham gia của ý chí vào quá trình kỹ xảo ít.

- Không nhất thiết phải theo dõi bằng mắt, mà được kiểm tra bằng cảm giác vận động, tức là các rung động đi qua các dây thần kinh, các  khớp xương, bắp thịt. Các  động tác mang tính  nhuần nhuyễn, kết quả cao và ít tốn kém năng lượng thần kinh và bắp thịt.

Quá trình hình thành kỹ xảo

- Hiểu biết cách làm: có tri thức về kỹ xảo muốn thành lập

- Hình thành kỹ năng:biết vận dụng mọt cách sơ bộ tri thức vào một hành động nào đó. Mức độ tham gia của ý thức cao, tốn nhiều năng lượng

- Hình thành kỹ xảo: kỹ năng được củng cố và tự động hóa nhờ luyện tập. (biến hành động ý chí thành hành động tự động hóa)

3.2. Quy luật hình thành kỹ xảo

- Quy luật về sự tiến bộ không đồng đều

- Quy luật về sự tác động qua lại giữa kỹ xảo cũ và kỹ xảo mới

- Quy luật đỉnh của phương pháp luyện tập

- Quy luật dập tắt kỹ xảo

Quy luật tiến bộ không đều

- Có loại kỹ xảo khi mới luyện tập thì tiến bộ nhanh, sau đó chậm dần

- Có những loại kỹ xảo khi mới luyện tập thì tiến bộ chậm, nhưng đến một giai đoạn thì tiến bộ nhanh

- Có trường hợp khi bắt đầu luyện tập thì sự tiến bộ tạm thời lùi lại sau đó tăng dần

Quy luật về sự tác động qua lại giữa kỹ xảo cũ và kỹ xảo mới (quy luật giao thoa)

- Kỹ xảo cũ ảnh hưởng tốt đến kỹ xảo mới.(chuyển kỹ xảo, cộng kỹ xảo)

- Các điều kiện để chuyển kỹ xảo:  kỹ xảo cũ phải  có cơ chế giống như kỹ xảo mới sắp hình thành, kỹ xảo cũ phải rất thành thục, người luyện tập phải có ý thức về sự giống nhau giữa hai kỹ xảo, phải nỗ lực chuyển kỹ xảo cũ sang kỹ xảo mới.

- Kỹ xảo cũ ảnh hưởng xấu đến  kỹ xảo mới

Quy luật đỉnh của phương pháp luyện tập

- Người ta gọi mức cao nhất của kỹ xảo có được nhờ một phương pháp luyện tập nhất định nào đó là “điểm đỉnh” của phương pháp đó. Sau khi kỹ xảo đã đạt đến “đỉnh” thì bằng phương pháp luyện tập đó nó không tăng về chất lượng nữa.

- Thay đổi phương pháp luyện tập hoặc cải tiến một số điểm của phương pháp cũ.

Quy luật dập tắt kỹ xảo

- Khi một kỹ xảo mất tính chất tự động hóa, phải có sự tham gia của ý chí, người ta nói kỹ xảo đó bị suy yếu hay bị phá hoại.

- Nguyên nhân: do không luyện tập thường xuyên, liên tục.

V. Những thuộc tính tâm lý nhân cách

- Xu hướng của nhân cách và động cơ của nhân cách

- Khái niệm: Xu hướng cá nhân là một hệ thống động cơ và mục đích định hướng, thúc đẩy con người tích cực hoạt động nhằm thoả mãn những nhu cầu hay hứng thú, hoặc vươn tới mục tiêu cao đẹp mà cá nhân lấy làm lẽ sống của mình

Một số mặt biểu hiện của xu hướng cá nhân

- Nhu cầu

- Hứng thú

- Lý tưởng

- Thế giới quan

- Niềm tin

- Hệ thống động cơ của nhân cách