Ðiều kiện để thực hiện một siêu âm

- Trong những thai kỳ còn nhỏ (ba tháng đầu thai kỳ), nếu dùng đầu dò thành bụng (thường từ 3Mhz đến 5Mhz(2)) thai phụ phải nhịn tiểu để bàng quang đầy. Trong tư thế nằm, các qui ruột sẽ bị đẩy lên, tử cung dễ khảo sát, cửa sổ bàng quang sẽ là điểm móc để dễ dàng tìm vị trí của tử cung. Ngược lại, nếu dùng đầu dò âm đạo không cần phải nhịn tiểu vẫn có thể khảo sát được tử cung, các thành phần chứa đựng trong tử cung và các thành phần khác trong vùng chậu.

- Ở ba tháng giữa và ba tháng cuối thai kỳ, bàng quang đầy đôi khi cũng cần thiết nhất là để khảo sát vị trí của bánh nhau trong nhau bám thấp, nhau tiền đạo.

Các yếu tố cần khảo sát trong thai kỳ(6,2)

Về mẹ

Khảo sát về hình thể, cấu trúc các cơ quan vùng chậu của mẹ và kích thước của phôi (khi thai nhỏ dưới 12 tuần).

Về thai

- Khảo sát đầu cấu trúc não, mặt, cột sống, ngực bụng, các chi,. các cử động của thai.

- Xác định tuổi thai, số lượng thai.

- Chẩn đoán thai trứng, thai ngoài tử cung.

- Ðo các kích thước của thai.

- Phát hiện sớm các dị dạng thai.

Về nhau :

- Khảo sát vị trí, cấu trúc, bề dày.

Nước ối :

- Ðánh giá lượng nước ối.

Dây rốn :

- Xem các mạch máu rốn.

Khi nào cần một siêu âm sản khoa ?(3)

Thai kỳ bình thường : Có thể làm ba lần siêu âm trong một thai kỳ.

- Lần siêu âm thứ nhất được thực hiện từ 9 đến 12 tuần vô kinh, lúc đó sẽ nhìn được vị trí phôi, biết được tuổi thai, cử động của thai, tim thai, xác định rất sớm đa thai, đo chiều dài đầu - mông của thai.

- Lần siêu âm thứ hai vào lúc 18 đến 22 tuần vô kinh, sẽ khảo sát phôi thai, xác định vị trí bánh nhau, lượng nước ối, các số đo, các dị dạng thai nhi và có thể chọc dò nước ối để tìm các bất thường của thai nhi.

- Lần thứ ba vào thời điềi 30 - 36 tuần vô kinh, khảo sát ngôi thai, vị trí nhau bám đoạn dưới hoặc nhau tiền đạo, đo các kích thước của thai nhi.

Thai kỳ có biểu hiện bất thường : như rog huyết, đau bụng, tử cung không phù hợp với ngày kinh chót, hoặc bề cao tử cung phát hiện ngay để xác định tuổi thai, đánh giá sự sống của phôi thai, các bất thường của thai phụ,..

Ở thai kỳ nhiều nguy cơ : có thể làm siêu âm lập lại mỗi 4 đến 6 tuần để đo kích thước thai nhi, khảo sát cấu trúc bánh nhau, sinh lý thai,.

ỨNG DỤNG CỦA SIÊU ÂM TRONG BA THÁNG ÐẦU THAI KỲ

Trong ba tháng đầu thai kỳ, siêu âm cung cấp rất nhiều dữ kiện cho lâm sàng cho phép xác định sớm có thai, các hoạt động của tim thai cũng như những bất thường có thể xảy ra làm ảnh hưởng đến sự sống của thai (7)

Chẩn đoán có thai (9,4)

Siêu âm có thể chẩn đoán được thai vào tuần lễ thứ năm kể từ ngày kinh chót, thấy được túi phôi nằm trong lòng tử cung, thời điểm chưa thể đánh giá được thai tiến triển.

Tuần thứ sáu của thai kỳ, bắt đầu xuất hiện phôi.

Tuần lễ thứ bảy của thai kỳ thấy được tim thai và đo được chiều dài của phôi ở thời điểm này khoảng 10mm.

Tuần thứ tám của thai kỳ, ngoài hoạt động của tim thai còn thấy được các cử động của phôi, chiều dài phôi đo được 15mm.

Tuần thứ 12 của thai kỳ xác định được cực đầu và cực mông của thai, bắt đầu đo được đường kính lưỡng đỉnh của thai, xác định được bánh nhau.

Ðo kích thước phôi

Robinson (1973)(10) lần đầu tiên đo kích thước của phôi để xác định tuổi thai, trong ba tháng đầu thai kỳ để tính tuổi thai sự sai lệch ? 2-3 ngày. Ðường kính lưỡng đỉnh bắt đầu đo được sau 12 tuần.

Chẩn đoán và phát hiện sớm đa thai

Bằng cách nhìn thấy số lượng túi phôi trong lòng tử cung, thấy được các cấu trúc phôi, đo được kích thước của mỗi phôi và thấy tim thai ở mỗi túi thai.

Các bệnh lý của thai trong ba tháng đầu(1,4)

Dọa sẩy thai, sẩy thai :

Chảy máu sớm trong thai kỳ có thể là nguyên nhân của dọa sẩy thai hoặc sẩy thai, siêu âm trong thời điểm này xác định được sự sống của thai sau tuần thứ 7 vô kinh (tim thai), hoặc không thấy phần thai trong túi phôi (trứng trống) sau tuần lễ thứ 8, hoặc thấy khối máu tụ dưới màng rụng, hoặc trong trường hợp song thai, một thai đã chết gây sự xuất huyết trong khi đó thai thứ hai vẫn phát triển bình thường, những dấu hiệu này chỉ chẩn đoán được bằng siêu âm.

Thai ngoài tử cung :

Ở một bệnh nhân, nếu lâm sàng nghi ngờ thai ngoài tử cung, trên siêu âm không thấy được túi phôi và phôi trong lòng tử cung, hoặc có túi phôi trong lòng tử cung nhưng không thấy phôi bên trong ở tuổi thai trên 7 tuần, hoặc có khối phản âm bất thường bên cạnh tử cung mà trong lòng tử cung không có phần phôi, rất hiếm trường hợp gặp được hình ảnh khối u bên cạnh tử cung có phôi bên trong với nhịp đập tim thai. Chẩn đoán thai ngoài tử cung cần kết hợp nhiều yếu tố lâm sàng, thử b - hCG và đôi khi cần phải nội soi ổ bụng để chẩn đoán. Siêu âm đầu dò âm đạo giúp ích rất nhiều trong chẩn đoán sớm thai ngoài tử cung.

Thai trứng

Không thấy phôi thai trong tử cung, nhau rất lớn xem lẫn với các hình ảnh những bóng phản âm kém hoặc hình ảnh tuyết rơi.

SIÊU ÂM THAI TRONG BA THÁNG GIỮA VÀ BA THÁNG CUỐI CỦA THAI KỲ

- Siêu âm thai từ sau ba tháng giữa có thể đánh giá sự phát triển của thai bằng cách đo các đường kính lưỡng đỉnh, chu vi đầu, đường kính ngang bụng, chu vi bụng, cho phép xác định các trường hợp thai kém phát triển trong tử cung. Ở ba tháng cuối thai kỳ, không thể tính tuổi thai dựa vào các số đo của thai nhi vì không có giá trị do sai số quá nhiều (hơn hai tuần).

- Tìm các dị dạng của thai mà không thể khảo sát được ở ba tháng của thai kỳ như (1) Dị dạng hệ thống thần kinh : thoát vị cột sống, thoái vị não - màng não,. (2) Dị dạng hệ thống tiêu hóa : hẹp ống tiêu hóa, thoát vị rốn,. (3) Dị dạng hệ thống tiết niệu : thận, bàng quang. (4) Dị dạng tim.

- Xác địnhrõ ngôi thai trong trường hợp khám lâm sàng còn nghi ngờ.

- Xác định vị trí bánh nhau rất quan trọng trong trường hợp có nhau bám thấp hoặc nhau tiền đạo và đánh giá cấu trúc của nhau rất cần thiết trong thai quá ngày hoặc thai kém phát triển trong tử cung.

- Ðánh giá lượng nước ối, nếu có đa ối hoặc thiểu ối phải tìm thêm các bất thường khác của thai kết hợp.

CÁC KÍCH THƯỚC THAI NHI THƯỜNG SỬ DỤNG TRONG THAI KỲ

Bảng 1(5,6)

TUỔI THAI (TUẦN)

YẾU TỐ KHẢO SÁT

ÐỘ SAI LỆCH (NGÀY)

5-6

Kích thước túi thai

+/-2

7-12

Chiều dài của phôi (chiều dài đầu mông)

+/-3

13-17

Ðường kính lưỡng đỉnh

+/-5-7

18-24

Ðường kính ngang bụng

+/-8

24-41

Chiều dài xương đùi

15 đến 21

Tùy theo tuổi thai kỳ các số đo thường được áp dụng như sau (Bảng 1)

- Tuổi thai từ 5-6 tuần : Ðo kích thước túi phôi.

- Tuổi thai từ 7-12 tuần : Ðo chiều dài phôi thai (chiều dài đầu mông).

- Tuổi thai > 12 tuần : Ðo đường kính lưỡng đỉnh của đầu thai nhi, đường kính ngang bụng, chiều dài xương đùi, chu vi vòng đầu, chu vi vòng bụng(5,6).

Các kích thước trên cho phép tính được tuổi thai khi tuổi thai dưới 20 tuần, ngoài ra còn tính được trọng lượng thai, đánh giá sự phát triển của thai, phát hiện và xác định một thai kém phát triển torng tử cung.

Trong trường hợp thai nhỏ nhưng với nhiều lần siêu âm các số đo của thai vẫn phát triển đều đặn, trường hợp này phải nghĩ đến tính lầm ngày.

Các số đo khác của thai như chiều dài xương cánh tay, chiều dài xương cẳng tay, chiều dài xương cẳng chân, chiều dài bàn chân, khoảng cách giữa hai hốc mắt,. có thể thực hiện nhưng ít thông dụng hơn(7).

CÁC ỨNG DỤNG KHÁC CỦA SIÊU ÂM(2,11)

Ngoài các ứng dụng của siêu âm trong thai kỳ đã nêu trên, siêu âm còn có thể được dùng để hướng dẫn trong các thủ thuật như :

- Chọc hút nước ối sớm vào tuổi thai từ 17 đến 20 tuần để khảo sát nhiễm sắc thể (Hadlock, 1994)(7), hoặc chọc hút nước ối khi thai đã quá ngày dự sanh để đánh giá độ trưởng thành của thai.

- Chọc hút máu cuống rốn thai nhi.

- Truyền máu thai nhi.

- Sinh thiết tế bào nuôi.

Bảng 2: Các hình ảnh siêu âm sớm để chẩn đoán có thai

VÀI LẦM LẪN TRONG SIÊU ÂM SẢN KHOA(3)

1. Lầm về tuổi thai : Có những trường hợp không nhớ rõ kinh chót, hoặc khi làmsiêu âm khi thai đã quá lớn, tuổi thai được tính theo số đo của siêu âm ở thời điểm đó và cho là thai phát triển trung bình nhất là trong thai kỳ thiếu một siêu âm trước 12 tuần vô kinh.

2. Báo động cho thai phụ trước một trường hợp nhau bám thấp, hoặc nhau tiền đạo quá sớm và lâm sàng hoàn toàn không có triệu chứng. Hãy biết đợi chờ tới tuổi thai sau 34 tuần.

3. Kết luận một thai kém phát triển trong tử cung với số đo dưới thứ 10 bách phân vị, trong khi đó là thai nhỏ ký và khỏe mạnh, trường hợp này phải hỏi kỹ về tiền căn gia đình của thai phụ.

4. Ước đoán trọng lượng thai nhi không thể dựa vào số đo của đường kính lưỡng đỉnh, mà phải dựa vào số đo của đường kinh ngang bụng, chu vi vòng bụng.

KẾT LUẬN

Siêu âm ngày càng phát triển, giúp ích nhiều cho chẩn đoán đặc biệt trong sản khoa chưa có phương tiện nào có thể thay thế, là một phương tiện chẩn đoán chủ yếu trong thai kỳ, nó có thể xác định thai rất sớm, tính được tuổi thai, chẩn đoán sớm đa thai, thai ngưng tiến triển, phát hiện các dị dạng thai nhi, vị trí bám bất thường của nhau, hoặc trong trường hợp ngôi bất thường mà trên lâm sàng còn nghi ngờ.

Tuy nhiên cũng không nên quá lạm dụng vào siêu âm, tất cả mọi trường hợp đều cho làm siêu âm trước mà không cần khám lâm sàng, siêu âm có thể cho những hình ảnh giả và tùy thuộc rất nhiều vào khả năng của người đọc cũng như chất lượng của máy. Do đó nếu chỉ căn cứu vào siêu âm mà chẩn đoán bệnh, đôi khi có thể gây ra những sai lầm đáng tiếc. Cuối cùng, xin nhớ là siêu âm chỉ là một phương pháp cận lâm sàng, giúp cho lâm sàng chẩn đoán sớm và chính xác hơn chứ không thay thế được lâm sàng