THAM QUAN DU LỊCH VÀ PHƯƠNG PHÁP 

HƯỚNG DẪN THAM QUAN DU LỊCH

I. KHÁI NIỆM CHUNG

1. Tham quan du lịch 

Tham quan du lịch là một trong những hoạt động rất quan trọng của chuyến du

lịch, một trong những mục đích của khách du lịch. Hoạt động này nhằm thoả mãn

những nhu cầu khác nhau của khách và là một trong những lý do để khách mua

chương trình du lịch của các doanh nghiệp.

Tham quan du lịch là hình thức học tập, nghiên cứu theo một ý nghĩa nhất định,

đồng thời cũng là dịp nghỉ ngơi thư giãn tích cực của khách du lịch.

Các cuộc tham quan nói chung diễn ra ở nhiều nơi, nhiều lĩnh vực trong cộng

đồng dân cư, ở từng vùng, từng quốc gia. Tham quan thường được hiểu như là hoạt

động của một tập thể đến các di tích lịch sử văn hoá, các danh thắng các cơ sở sản

xuất kinh doanh, các trường học, bệnh viện, làn xã… nhằm thoả mãn những nhu

cầu nhất định, những mục đích nhất định của tập thể đó.

Tham quan cũng có thể được coi là cuộc du ngoạn của con người đến với một

vùng đất khác nơi cư trú thường xuyên và là hình thức giáo dục và giao lưu văn

hoá – xã hội.

Tham quan du lịch cũng hội đủ các yếu tố đó. Song có khác cuộc tham quan nói

chung ở chỗ, cá nhân hay tập thể đi tham quan là khách du lịch và do hướng dẫn

viên du lịch giới thiệu trên cơ sở sự quan sát trực tiếp bằng thị giác và các giác

quan khác của khách kết hợp với thuyết minh của hướng dẫn viên, nhằm thoả mãn

một hay nhiều nhu cầu của khách trong chương trình du lịch của họ. Những nhu

cầu này là tìm hiểu văn hoá, xã hội, nghiên cứu khoa học,  học tập kinh nghiệm,

thưởng thức cảnh đẹp, độc đáo các hoạt động thể thao, thư giãn…

Vì vậy, tham quan du lịch là hoạt động của khách du lịch đến những điểm tham

quan được xác định dưới sự hướng dẫn của ngừơi có nghiệp vụ và trình độ chuyên

môn nhằm tìm hiểu và thoả mãn nhu cầu nhất định trong chương trình du lịch của

mình khi trực tiếp quan sát đối tượng tham quan và nghe thuyết minh.

Trong khái niệm này, người có nghiệp vụ và trình độ chuyên môn đựơc hiểu là

hướng dẫn viên du lịch chuyên nghiệp. Những người giới thiệu tại điểm hay người

nắm vững một lĩnh vực cần giới thiệu cho khách (các cơ sở sản xuất kinh doanh,

nghiên cứu khoa học, đào tạo…) thường thiếu nghiệp vụ hướng dẫn du lịch. Do đó,

các cuộc tham quan du lịch được đề cập ở đây liên quan trực tiếp  tới các hướng

dẫn viên với những yêu cầu, nhiệm vụ rất rõ ràng và không phải là không phức tạp.   50

2. Đối tượng tham quan

Để chuyến tham quan du lịch đáp ứng được nhu cầu, mục đích của khách,

hướng dẫn viên cần được trang bị các kiến thức nghiệp vụ và có trình độ chuyên

môn liên quan tới các đối tượng tham quan để có thể chỉ dẫn và giới thiệu cho

khách.

Trong hướng dẫn tham quan du lịch, đối tượng tham quan là cơ sở quan trọng

và trước hết cho việc chỉ dẫn và thuyết minh của hướng dẫn viên, là cơ sở cho sự

thưởng ngoạn và nhận thức của khách du lịch.

Đối tượng tham quan du lịch là những tài nguyên du lịch tự nhiên và nhân văn

(cả hữu thể và vô thể) được khai thác cho việc tham quan du lịch của khách.

Đối tượng tham quan du lịch thường ở các điểm du lịch, các khu du lịch, trung tâm

du lịch. Song cũng có những đối tượng tham quan nằm tách biệt. Có thể kể đến

những đối tượng tham quan chủ yếu sau đây:

- Những nơi có cảnh quan đẹp đẽ, kỳ ảo, độc đáo hoặc kết hợp các yếu tố ấy.

Đó là các sông, hồ, vịnh, bãi biển, núi, cánh rừng, dòng nước, các hang động tự

nhiên…

- Các di lịch sữ – văn hoá: những ngôi chùa, đình, đền, tháp, lăng tẩm… nổi

tiếng với phong cách kiến trúc và điêu khắc những công trình văn hoá nghệ thuật

truyền thống và hiện đại những viện bảo tàng, địa đạo, những nơi giữ gìn chứng

tích lịch sử hay huyền thoại của quá trình dựng và giữ nước, lao động và sáng tạo

của cộng đồng dân tộc… Ở Việt Nam, những đối tượng tham quan này khá nhiều,

kể cả những di tích được và chưa xếp hạng. Đó là những di sản quí giá do các thế

hệ người Việt Nam để lại qua hàng ngìn năm đấu tranh dựng nước, giữ nước, tồn

tại và phát triển. Nay cả một số nghĩa trang liệt sỹ, tượng đài kỷ niệm… cũng là

những đối tượng tham quan du lịch bổ ích không chì với khách du lịch nội địa.

- Những  làng bản có nghề thủ công truyền thống, giữ được những yếu tố văn

hoá dân tộc hay sự độc đáo của cảnh quan nhân tạo, những nhà máy, xí nghiệp hay

cơ sở kinh doanh nổi tiếng, các thành phố, thị xã…

- Các lễ hội truyền thống và lễ hội đương đại, các chương trình văn nghệ truyền

thống, độc đáo của mỗi vùng đất, mỗi dân tộc hay mỗi quốc gia, các trò chơi dân

gian…

Những đối tượng tham quan này được đưa vào trong các chương trình du lịch

để khách du lịch chọn lựa theo nhu cầu, mục đích của mình. Vì lẽ đó, đối tượng

tham quan được chọn lựa có ý nghĩa to lớn trong chuyến du lịch của khách. Việc

chọn lựa đối tượng tham quan phải dựa trên nhiều yếu tố như: loại hình chuyến du

lịch, phương tiện tham quan, cơ cấu và thành phần của đoàn khách, độ dài thời

gian của chuyến du lịch và chuyến tham quan… Căn cứ vào các yếu tố đó, hướng

dẫn viên mới có thể hình thành tuyến tham quan, chương trình tham quan khoa

học, hợp lý, thoả mãn nhu cầu của khách và đúng mục đích.   51

Đối tượng tham quan thực sự là cơ sở rất quan trọng của hoạt động hướng dẫn

tham quan du lịch mà hướng dẫn viên là người tổ chức thực hiện.

3. Loại hình tham quan du lịch 

Xác định loại hình tham quan du lịch nhằm giúp hướng dẫn viên (và các bộ

phận chức năng, các chuyên gia) trong việc lựa chọn đối tượng tham quan cho phù

hợp, chuẩn bị bài thuyết minh và tổ chức hướng dẫn tham quan du lịch thuận lợi.

Loại hình du lịch được xác định sẽ cho phép hướng dẫn viên chuẩn bị việc hướng

dẫn tham quan du lịch theo chủ đề nhất định. Cũng từ đó, việc lựa chọn đối tượng

tham quan chủ yếu, đối tượng tham quan bổ sung trong chuyến du lịch nhanh

chóng hơn, dễ dàng hơn.

Loại hình tham quan du lịch dựa theo các tiêu thức sau:

a. Mục đích của chuyến tham quan du lịch 

Nếu mục đích của chuyến tham quan có tính tổng hợp, đa dạng cả trong chủ đề

tham quan, nội dung và hoạt động thì được gọi là chuyến tham quan du lịch tổng

hợp. Đối tượng tham quan của loại hình tham quan du lịch này cũng nhiều hơn, đa

dạng hơn. Trong thực tế, loại hình tham quan du lịch này chiếm ưu thế. Khách du

lịch cũng có thành phần và cơ cấu mở rộng hơn.

Với chuyến tham quan du lịch loại này, nội dung hướng dẫn gồm một số chủ

đề, và có thể có một chủ đề chính làm nền tảng. Ví dụ: chuyến tham quan du lịch

vùng Ba Vì – Sơn Tây bao gồm cả việc tìm hiểu văn hoá truyền thống của xứ Đoài

xưa với các di tích lịch sử văn hoá, các lễ hội của người Việt, người Mường đồng

thời cũng là dịp nghỉ dưỡng, thư giãn và tìm hiểu thiên nhiên vùng vườn Quốc gia

Ba Vì từ độ cao 50m đến 1288m. Chuyến tham quan này còn được kết hợp để

khách thưởng thức những sản phẩm làm từ sữa bò vốn nổi tiếng trong vùng v.v…

Việc lựa chọn các chủ đề cho chuyến du lịch tổng hợp phụ thuộc vào nhiều yếu

tố, trong các đối tượng tham quan giữ vai trò quan trọng nhất.

Nếu mục đích của chuyến tham quan du lịch nhằm giúp khách tìm hiểu một

lĩnh vực nào đó, mang tính chuyên sâu và cũng hạn hẹp hơn, khách du lịch chỉ

quan tâm tới lĩnh vực mà vì nó họ tham gia vào chuyến tham quan. Chẳng hạn:

một số cựu chiến binh muốn thăm lại chiến trường xưa ở một vùng nào đó; các nhà

khoa học muốn có chuyến tham quan du lịch để tìm hiểu sâu hơn về một hiện

tượng văn hoá, hiện tượng tự nhiên, tổ chức thanh niên phụ nữ hay nghiệp đoàn

muốn tìm hiều về một mô hình kinh tế – xã hội điển hình… theo đó, chuyến tham

quan này được gọi là tham quan du lịch chuyên đề.

Việc lựa chọn chuyến tham quan du lịch chủ yếu nhằm thoả mãn những nhu

cầu nhất định của khách. Hướng dẫn viên du lịch cần căn cứ vào đó để tổ chức

hướng dẫn cho hiệu quả nhất.

b. Cơ cấu thành phần của khách du lịch   52

Dựa vào lứa tuổi, nghề nghiệp, dân tộc, tôn giáo, quốc tịch… của khách du lịch,

hướng dẫn viên xác định đựơc loại hình tham quan du lịch cho phù hợp với yêu

cầu và đặc điểm của từng loại khách nhất định. Chẳng hạn: đoàn khách là sinh viên

của một trường đại học nào đó khi tham quan du lịch thường hướng tới những điều

mới lạ, mong muốn khám phá những hoạt động sôi nổi hơn, cần quan sát đối tượng

tham quan và tự lý giải nhiều hơn so với đoàn khách là những công nhân. Đoàn

khách là người Châu Âu có những đặc điểm tính cách, tâm lý khác người châu

Á… cũng là những yếu tố để hướng dẫn viên tổ chức tham quan du lịch cho khách

chu đáo.

c. Phương tiện di chuyển

Một chuyến tham quan đi bộ có những yêu cầu hướng dẫn khác với chuyến

tham quan mà khách được di chuyển trên các phương  tiện như ô tô, xe lửa, máy

bay, tàu thuỷ… Căn cứ vào phương tiện di chuyển, hướng dẫn viên lựa chọn đối

tượng tham quan và chuẩn bị bài thuyết minh cho phù hợp. Việc thực hiện loại

hình tham quan du lịch bằng đi bộ thường dành cho tham quan thành phố (city

tour) hoặc ở những điểm du lịch có nhiều đối tượng tham quan mà phương tiện di

chuyển không sử dụng được (trong thung lũng, trong rừng, trong làng bản…). Loại

hình tham quan này hướng dẫn viên dễ dàng hơn trong hướng dẫn khách như điều

chỉnh nhịp độ di chuyển, thời gian tham quan, điều kiện xem xét các đối tượng

tham quan…

Loại hình tham quan du lịch trên phương tiện di chuyển thường được thực hiện

nhiều trong thực tế, đặc biệt là bằng ô tô. Hướng dẫn viên cần chuẩn bị cả việc

thuyết minh trên phương tiện và chỉ dẫn quan sát, thuyết minh về các đối tượng

tham quan tại các điểm dừng.

Ngoài cách phân loại này, người ta còn phân loại thành các chuyến tham quan,

chuyến tham quan du lịch làng quê, tham quan du lịch làng nghề, tham quan du

lịch thể thao.

II. QUÁ  TRÌNH CHUẨN BỊ CHO HƯỚNG DẪN THAM QUAN DU

LỊCH

Chuẩn bị cho hướng dẫn tham quan du lịch là một yêu cầu nghiệp vụ rất quan

trọng của mỗi hướng dẫn viên. Quá trình chuẩn bị với các thao tác nghiệp vụ sẽ

giúp hướng dẫn viên tự tin và dễ dàng trong hoạt động  hướng dẫn tham quan du

lịch. Quá trình đó bao gồm các hoạt động sau đây:

1. Lập tuyến tham quan du lịch

Việc lập tuyến tham quan phải dựa vào nguồn tài nguyên du lịch có thể khai

thác, dựa vào nhu cầu của khách du lịch và khả năng cung cấp các dịch vụ cho

khách du lịch tại các điểm đến.   53

Để lập tuyến tham quan, thông thường cần có một nhóm chuyên gia về những

nội dung liên quan tới các đối tượng tham quan trên tuyến tham quan dự định lập,

trong đó có cả hướng dẫn viên du lịch.

Quá trình lập tuyến tham quan du lịch cần được bắt đầu bằng việc tìm hiểu,

nghiên cứu tư liệu liên quan tới các điểm du lịch, các đối tượng có thể lựa chọn cho

tham quan cùng với các tài liệu về lịch sử, địa lý, văn hoá, kinh tế – xã hội của địa

phương có điểm du lịch, có đối tượng tham quan. Chính từ nguồn tư liệu này, các

chuyên gia và hướng dẫn viên được cung cấp một cách cơ bản ban đầu những hiểu

biết phục vụ cho việc lập tuyến tham quan và cho việc hướng dẫn khách sau này.

Hướng dẫn viên cần tẩhm định, hệ thống hoá và lưu giữ những thông tin tư liệu

đó có thể chuẩn bị cho bài thuyết minh với các loại hình du lịch khác nhau và trả

lời các câu hỏi của khách du lịch trong chuyến tham quan.

Việc tích luỹ các kiến thức liên quan tới chuyến tham quan của khách du lịch,

hướng dẫn viên cần theo phương châm: không lo ế thừa tư liệu, tri thức, càng có

lượng kiến thức phong phú càng tốt. Bởi lẽ các kiến thức này không chỉ dùng cho

một chuyến tham quan du lịch, không chỉ cho một đối tượng khách du lịch mà để

phục vụ hoạt động tham quan du lịch lâu dài. Những kiến thức có được sẽ là vốn

quí của hướng dẫn viên và trong quá trình hướng dẫn tham quan, hướng dẫn viên

sẽ tích luỹ thêm kiến thức mới.

Những tư liệu liên quan đến đối tượng tham quan, đến điểm du lịch, đến tuyến

tham quan cần được sắp xếp và lưu giữ khoa học để có thể sử dụng lâu dài. Những

thông tin, tư liệu mới nhất cần được tìm hiểu để bài thuyết minh hoặc câu trả lời

của hướng dẫn viên có sức cuốn hút có tính thời sự hơn. Những thông tin này có

thể tìm trong các sách báo, táp chí, các tài liệu lưu trữ, học hỏi các chuyên gia và

đôi khi học hỏi từ những người dân…

Sau khi đã hiểu biết về nguồn tài nguyên du lịch, về các khả năng lập tuyến

tham quan, cần phải xác định mục đích của các chuyến tham quan du lịch. Thông

thường, mục đích của chuyến tham quan du lịch đã được đề cập trong chương trình

du lịch do các doanh nghiệp du lịch xây dựng, chào bán và sau đó là khách du lịch

lựa chọn. Các chuyến tham quan du lịch thường có mục đích giúp khách tìm hiểu,

nhận biết về nền văn hoá của một dân tộc, những nét độc đáo trong các lĩnh vực

văn hoá cụ thể của một thời đại, một vùng đất… hoặc tìm hiểu về cung cách tổ

chức hoạt động, làm ăn của một cơ sở kinh tế, xã hội nào đó. Đôi khi, mục đích

chuyến tham quan là đễ thưởng ngoạn những cảnh quan kỳ thú trong tự nhiên hay

do con người tạo dựng nên hoặc kết hợp các mục đích với nhau trong một chuyến

tham quan du lịch. Với các nhà khoa học, những người có nhu cầu tìm hiểu, nghiên

cứu sâu vào một lĩnh vực nào đó, mục đích chuyến tham quan càng cụ thể, rõ ràng

hơn.

Mục đích chuyến tham quan du lịch, do đó phản ánh những nhu cầu nhất định

của khách du lịch mà vì nó, khách bỏ tiền ra mua chương trình du lịch của doanh

nghiệp. Vì vậy, xác định mục đích chuyến tham quan có ý nghĩa rất quan trọng. Nó   54

chi phối phương  pháp chuẩn bị hướng dẫn tham quan, nội dung tổng hợp hay

chuyên sâu của bài thuyết minh: nó chi phối việc hướng dẫn viên lựa chọn đối

tượng tham quan cho phù hợp trong quá trình lập tuyến tham quan du lịch. Mặt

khác mục đích của chuyến tham quan thường được thể hiện qua tên gọi của chuyến

tham quan. Hướng dẫn viên du lịch cần chú ý đến điều này để đưa ra tên gọi của

các chuyến tham quan sao cho chính xác nhưng ngắn gọn, dễ nhớ, có sức gợi cảm,

lôi cuốn sự quan tâm của khách du lịch.

Việc tìm hiểu xem xét đối tượng tham quan cả trong tài liệu, lời kể và xem xét

trực tiếp là bước kế tiếp của hướng dẫn viên du lịch. Trên cơ sở những hiểu biết từ

tài liệu, sách vở… hướng dẫn viên có được kiến thức về các đối tượng tham quan

xác định. Nhưng nếu chỉ dựa vào hiểu biết này, khi hướng dẫn tham quan du lịch,

hướng dẫn viên sẽ gặp khó khăn hơn, ngỡ ngàng hơn vì đôi khi có sự khác biệt

giữa tài liệu chỉ dẫn thành văn với thực trạng của đối tượng tham quan. Hướng dẫn

viên cần phải có sự tìm hiểu, xem xét trực tuyến để có được tri thức cụ thể, có thể

so sánh giữa tài liệu và thực trạng của đối tượng tham quan để đưa vào bài thuyết

minh những nội dung sinh động. Nói chung, đối tượng tham quan là các cảnh

quan, các di tích lịch sử – văn hoá, công trình kiến trúc, điêu khắc, các làng quê…

thường có đổi thay theo thời gian và sự tác động từ nhiều phía. Xem xét trực tiếp

đối tượng tham quan, phỏng vấn tại chỗ với những người có hiều biết về đối tượng

tham quan, hướng dẫn viên đồng thời cần chú ý tới việc lựa chọn sẵn vị trí quan sát

tốt nhất cũng như những vị trí khác khi đưa khách tới tham quan. Một đối tượng

tham quan đôi khi cần tới không chỉ một vị trí quan sát. Cũng có trường hợp phải

sử dụng vị trí quan sát dự bị khi đoàn khách đến nơi thì vị trí dự định ban đầu đã có

đoàn khác đứng tham quan.

Khi lựa chọn vị trí quan sát cho khách cũng như vị trí thuyết minh, hướng dẫn

viên cần đặc biệt lưu ý đến các yếu tố tác động tới việc tham quan của khách và

thao tác nghiệp vụ của mình: số lượng khách có thể đứng quan sát tốt nhất đến đối

tượng tham quan và nghe rõ lời thuyết minh, những cản trơ, hạn chế đến tham

quan có thể xảy ra khi ở các vị trí đó như tiếng ồn, hướng gió, độ an toàn…

Một lợi thế khác khi hướng dẫn viên xem xét trực tiếp đối tượng tham quan là ở

chỗ: tận mắt thấy đối tượng tham quan ở nhiều góc độ, trong điều kiện ánh sáng,

thời gian khác nhau, hướng dẫn viên nắm được trình tự chỉ dẫn và thuyết minh sao

cho lôi cuốn dễ hiểu và gây ấn tượng tốt nhất với khách tại đối tượng tham quan

đó.

Tiến trình lịch sử, huyền thoại, giá trị nhiều mặt của đối tượng tham quan,

những đổi thay và lý do, tác động với các lĩnh vực nhất định trong hiện tại… cũng

được đề cập một cách sinh động hơn nhờ sự kết hợp tư liệu thành văn và nghiên

cứu thực địa.

Sau khi đã tích luỹ các điều kiện cần thiết, hướng dẫn viên cần lựa chọn các đối

tượng tham quan cho khách theo tuyến tham quan du lịch. Từ mục đích chuyến

tham quan, nhu cầu của khách, loại hình tham quan du lịch, những tài liệu và kiến   55

thức mà hướng dẫn viên thu thập, tích luỹ được, hướng dẫn viên lựa chọn đối

tượng tham quan cho phù hợp. Trong việc lựa chọn đối tượng tham quan, hướng

dẫn viên có thể nhờ đến sự góp sức, trí tuệ của các chuyên gia song cần chú ý

những điều sau đây:

- Những đối tượng tham quan phải theo hành trình tham quan của đoàn; hành

trình này phải được sắp xếp khoa học, hợp lý.

- Đối tượng tham quan trên lộ trình, tại các điểm du lịch, … cần tránh sự trùng

lặp, giống nhau tránh sự đơn điệu, dễ gây sự nhàm chán cho khách.

Số lượng các đối tượng tham quan cần chọn lựa cho vừa phải so với độ dài thời

gian của toàn chuyến tham quan, vơi nhu cầu của khách, trạng thái sức khoẻ, tâm

lý của khách và loại phương tiện di chuyển, … chẳng hạn trong một chuyến tham

quan đi bộ (Walking Tour) chừng 3 giờ đồng hồ trong thành phố hay vùng đồng

bằng dễ đi lại, số lượng đối tượng tham quan nên có từ 4 đến 5 là vừa phải.

- Cần phải lựa chọn các đối tượng tham quan chủ yếu và bổ sung theo mục

đích, loại hình tham quan để có thể căn cứ vào tình hình cụ thể mà giới thiệu cho

khách những đối tượng  tham quan cần thiết. Nhưng, trong việc lựa chọn theo cấp

độ này, cần chú ý đến giá trị bảo tồn của chúng, nét độc đáo cũng như danh tiếng

của đối tượng tham quan và vai trò của chúng trong chuyến tham quan của khách.

Việc lựa chọn đối tượng tham quan rất có ý nghĩa. Nó bảo đảm cho chuyến

tham quan của khách hấp dẫn, có hiệu quả theo mục đích đặt ra. Hướng dẫn viên

cần vận dụng một cách chính xác nhưng linh hoạt cho mỗi chuyến tham quan

(thậm chí trong một chuyến tham quan, trong điều kiện cụ thể và trạng thái tâm

sinh lý cảu khách) làm cho hoạt động hướng dẫn tham quan vừa khoa học, vừa

thuận tiện cả cho mình và cho khách.

Cuối cùng là việc lập tuyến tham quan du lịch. Có thể hiểu đây là việc lập hành

trình cho đoàn khách du lịch tham quan theo tuyến điểm du  lịch đã được nghiên

cứu, xem xét và lựa chọn các đối tượng tham quan trên cơ sở mục đích, loại hình

của chuyến du lịch.

Tuyến tham quan được xác định bắt đầu từ khi đoàn khách rời cơ sở lưu trú

bằng phương tiện hay đi bộ theo hành trình đến đối tượng tham quan (thường là

điểm du lịch nhất định) và đối tượng tham quan này sang đối tượng tham quan

khác. Lập tuyến tham quan, hướng dẫn viên (cùng với các chuyên viên khác) cần

căn cứ vào nội dung, mục đích của chuyến tham quan, khoảng cách và thời gian

tham quan theo chuyên đề hay theo loại hình. Tuyến tham quan được lập cần bảo

đảm tính hệ thống và logic cho việc tìm hiểu của khách, tránh sự phân tán rời rạc,

không xác định được chủ đề của chuyến tham quan.

Mặt khác, tuyến tham quan cũng phải tuân thủ theo trình tự thời gian hay theo

chủ đề, đồng thời tránh di chuyển lặp lại một cách không cần thiết nhằm đảm bảo   56

cho trình tự quan sát trực tiếp các đối tượng tham quan và trình tự thuyết minh

phối hợp nhịp nhàng.

Trong thực tế, hành trình tham quan theo tuyến khó có thể thoả mãn tất ảc các

yêu cầu vì nhiều nguyên nhân, trong đó có nguyên nhân rất dễ thấy là các đối

tượng tham quan thường ở những vị trí phân tán, ở các điểm du lịch khác nhau. Vì

vậy, tuyến tham quan cần được lập với những hạn chế ít nhất theo chủ đề, theo vị

trí địa lý của điểm du lịch.

Thông thường, từ đối tượng tham quan này đến đối tượng tham quan khác, thời

gian di chuyển của khách trong khoảng 10 đến 15 phút là vừa phải, không trùng

lặp.

Chuyến tham quan du lịch được tiến hành theo phương thức đi bộ, hướng dẫn

viên cần lưu ý đến độ dài của toàn bộ tuyến tham quan độ dài thời gian, thời tiết,

địa hình để không làm khách mệt mỏi, phân tán sự chú ý và khả năng tìm hiểu đối

tượng tham quan (cả quan sát và trong hệ thống thuyết minh) làm cho hiệu quả của

hoạt động hướng dẫn tham quan du lịch không cao.

Tuyến tham quan du lịch được xác định một cách khao học, thực tiễn cần được

kiểm chứng chắc chắn từ điểm xuất phát đến đối tượng tham quan đầu tiên (tất

nhiên có cả phần quan sát và nghe thuyết minh trên đường di chuyển) và điểm đến

cuối cùng cảu hành trình tham quan.

Lập tuyến tham quan du lịch, hướng dẫn viên cần tính đến khoảng thời gian dự

trữ do những tác động ngẫu nhiên nào đó đến chuyến tham quan du lịch (dù thời

gian dự trữ này không nhiều). Trên cơ sở tuyến tham quan này, theo cơ cấu, nhu

cầu của khách, hướng dẫn viên có thể rút ngắn hay kéo dài tuyến tham quan, thời

gian và đối tượng tham quan cho phù hợp. Nhưng tuyến tham quan được lập ra chỉ

có thể thay đổi khi nhu cầu của khách được thoả mãn ở mức cao nhất, khi có sự

thay đổi về đường đi hoặc đối tượng tham quan (bị phá huỷ, bị hư hỏng…). Trong

quá trình hướng dẫn tham quan, hướng dẫn viên thấy cần xây dựng lại tuyến tham

quan cho hợp lý hơn thì có thể điều chỉnh nhưng phải luôn luôn bảo đảm nội dung,

mục đích và khoa học của chuyến tham quan,  bảo đảm chất lượng của chuyến

tham quan. 

Tuyến tham quan cũng như chương trình tham quan du lịch thường được thể

hiện trên các tờ gấp, các ấn phẩm quảng cáo “Tour” của các doanh nghiệp du lịch.

Khách du lịch mua “Tour” theo những thông tin đã có. Vì vậy, về cơ bản việc lập

tuyến tham quan phải chính xác, nhưng có sự hấp dẫn khách. Khi đã có hành trình

tham quan, trước khi thông báo cho khách, hướng dẫn viên cần trao đổi với trưởng

đoàn để đề phòng những sự thay đổi nào đó và những thông tin từ đoàn khách sẽ

dẫn đến việc thay đổi nào đó về hành trình tham quan.

Đối với những khách du lịch lẻ (Free Independent Travellers) tuyến tham quan,

lịch trình tham quan có thể thảo luận với khách trước khi quyết định hay chọn lựa

và thường là những lịch trình rút ngắn theo yêu cầu của khách.   57

2. Chuẩn bị nội dung thuyết minh

Sau khi đã xác định được các đối tượng tham quan, chủ đề chuyến tham quan

và lập tuyến tham quan việc chuẩn bị nội dung thuyết minh cho chương trình tham

quan, cho từng điểm tham quan hay từng đối tượng tham quan là công việc không

kém phần quan trọng.

Chuẩn bị nội dung thuyết minh không chỉ là việc soạn các bài thuyết minh mà

còn là quá trình chuẩn bị các tài liệu, số liệu liên quan tới tuyến tham quan, tới

điểm du lịch, tới những lĩnh vực gần gũi hay có liên quan tới các đối tượng tham

quan, tới địa phương trên tuyến tham quan của đoàn khách…

Việc chuẩn bị nội dung thuyết minh do hướng dẫn viên đảm nhiệm và có thể có

sự tham gia của các chuyên gia, của những người đã tham gia vào việc lập tuyến

tham quan du lịch. Chính vì vậy, kiến thức cơ bản của hướng dẫn viên cùng với sự

thông minh của họ sẽ giúp họ chuẩn bị nội dung thuyết minh thuận lợi hơn, nhanh

chóng hơn và sức thuyết phục cũng lớn hơn. Nội dung thuyết minh, tuy vậy, tập

trung chủ yếu trong bài  thuyết minh mà từ đó hướng dẫn viên ghi nhớ và truyền

đạt bằng lời cho khách khi chỉ dẫn đối tượng tham quan.

Mục đích cảu bài thuyết minh được chuẩn bị là thông tin cho khách du lịch về

đối tượng tham quan theo nhu cầu tìm hiểu của khách như: văn hoá, lễ hội, tôn

giáo, tập quán, nghệ thuật truyền thống, kiến trúc mỹ thuật đặc sắc, cảnh quan và

di tích, làng nghề, làng văn hoá, các sản phẩm độc đáo, cổ truyền cũng như nhiều

nội dung khác. Theo một cách nói hình ảnh, những thông tin này đáp ứng tâm lý

“chuông lạ” của khách du lịch mà vì nó khách bỏ tiền và thời gian du lịch.

Ngoài biết thuyết minh, hướng dẫn viên cần chuẩn bị một số nội dung liên quan

để sẵn sàng bổ sung thông tin cho bài thuyết minh theo yêu cầu của khách, trả lời

các câu hỏi, gỉai đáp thắc mắc cho khách không chỉ tại các đối tượng tham quan

mà cả trên đường di chuyển, lúc nghỉ ngơi…

Việc chuẩn bị nội dung thuyết minh, hướng dẫn viên cần tuân thủ các yêu

cầu sau đây:

a. Bài thuyết minh 

Nội dung bài thuyết minh phải thể hiện những thông tin cơ bản và cần thiết, phù

hợp với mục đích của chuyến tham quan, giới thiệu được các đối tượng tham quan

theo một trình tự logic nhất định mà khách du lịch cần được cung cấp. Nội dung

này được trình bày từng phần và gắn kết với nhau thành một chỉnh thể nhằm chỉ

dẫn, phân tích, đánh giá… các đối tượng tham quan mà khách du lịch được quan

sát trong chuyến tham quan theo tuyến đã được hoạch định. Lượng thông tin đưa

vào bài thuyết minh phụ thuộc vào nhiều yếu tố: độ dài thời gian của chuyến tham

quan du lịch, số lượng đối tượng tham quan trong chuyến, theo tuyến tham quan đã

được xác định, số đối tượng tham quan chủ yếu có bề dày thông tin lớn, thành

phần và cơ cấu của đoàn khách…   58

Những nội dung thường có trong các bài thuyết minh cho các chuyến tham

quan: các di tích lịch sử – văn hoá, các công trình kiến trúc, điêu khắc, các danh

lam thắng cảnh, bảo tàng, các lễ hội truyền thống, các làng nghề thủ công… là cội

nguồn của sự ra đời, những huyền thoại và sự thật, những thay đổi và lý do, những

nét độc đáo, đặc sắc, những giá trị chủ yếu của đối tượng tham quan và sự gắn kết

với đời sống kinh tế – xã hội-văn hoá hiện tại của địa phương, của cộng đồng dân

cư hay quốc gia…

Để có được nội dung với những thông tin này, những người chuẩn bị bài thuyết

minh phải tìm trong các tư liệu cũ và mới, các sách báo, tạp chí, các báo cáo, các

bài phát biểu. Cần chú ý là những số liệu mà hướng dẫn viên đưa ra phải có xuất

xứ một cách chính xác. Những ý kiến của các lãnh tụ, nhà kinh tế, nhà khoa học…

phải nêu rõ cũng như các ví dụ phải sinh động và phù hợp.Việc khảo sát thực tế tại

các đối tượng tham quan cũng giúp vào việc cung cấp thông tin cho hướng dẫn

viên đưa vào nội dung thuyết minh thêm sức thuyết phục.

Cấu trúc thông thường của bài thuyết minh (gọi là cấu trúc thông thường vì có

nhiều trường hợp, bài thuyết minh không nhất thiết phải theo cấu trúc trên) bao

gồm các phần sau đây:

- Mở đầu:  cần giới thiệu ngắn gọn về bản thân hướng dẫn viên, người điều

khiển phương tiện. Nếu thủ tục này đã thực hiện trong buổi đón khách thì chỉ cần

chào hỏi và bày tỏ sự vui mừng về sự gặp lại, về việc được phục vụ khách trong

chuếyn tham quan. Hướng dẫn viên thông báo chương trìnhcủa chuyến tham quan

với mục đích chủ yếu, thông báo vể các đối tượng tham quan mà khách sẽ được

chiêm ngưỡng, đặc biệt là những đối tượng tham quan nổi danh, hấp dẫn nhất

trong chuyến tham quan. Sau đó, hướng dẫn viên cần tìm hiểu tâm trạng khách và

sẵn sàng trả lời câu hỏi, nếu có.

Nếu trong buổi gặp gỡ này đồng thời là buổi làm quen đầu tiên, hướng dẫn viên

cần tranh thủ tìm hiểu về đoàn khách, nhất là nghề nghiệp, quốc tịch, sở thích; nhu

cầu của họ để phần mở đầu tạo mối thân tình từ hai phía.

Những lời mở đầu là cần thiết và phải nhằm tạo mối thiện cảm tin cậy từ phía

khách. Do đó mở đầu cần phải ngắn gọn nhưng xúc tích và không chỉ là hình thức

có tính thủ tục trong giao tiếp mà qua đó, thể hiện cả sự trân trọng khách của

hướng dẫn viên, sự tự tin, tự trọng cũng như sự bảo đảm thành công của chuyến

tham quan mà hướng dẫn viên tạo ra trong phần mở đầu này sự đảm thành công

của chuyến tham quan mà hướng dẫn viên tạo ra trong phần mở đầu này dù sự đảm

bảo ấy không được nói thành lời.

Sau phần mở đầu gợi cảm, có sức hấp dẫn, bài thuyết minh của hướng dẫn viên

tập trung vào nội dung chính của chuyến tham quan.

Như đã trình bày ở phần nội dung bài thuyết minh, hướng dẫn viên cần tuân thủ

theo trình tự giới thiệu các đối tượng tham quan đầu tiên đến đối tượng tham quan

cuối cùng. Song trong nội dung này, bài thuyết minh phải có những thông tin nền   59

tảng cho việc thông tin các đối tượng tham quan. Chẳng hạn, khi giới thiệu các đối

tượng tham quan ở Văn Miếu, Chùa Một Cột, Hồ Hoàn Kiếm… bài thuyết minh

phải có những thông tin về Hà Nội với lịch sử hình thành và những thăng trầm lịch

sử của nó và những thông tin hiện nay.

Nội dung của bài thuyết minh là phần cốt lõi, chiếm dung lượng câu chữ nhiều

nhất trong toàn bộ bài thuyết minh. Nó chứa thông tin về từng đối tượng tham quan

nhưng phải trong một chỉnh thể thống nhất, theo một chủ đề lớn phù hợp với mục

đích, của chuyến tham quan. Các vấn đề trong nội dung thông tin cần được trình

bày trong giới hạn thời gian và không gian một cách logic, có tỷ lệ hợp lý theo đối

tượng tham quan chủ yếu và các đối tượng tham quan bổ sung. Cũng vì thế, hướng

dẫn viên phải xác định được những thông tin chủ yếu cần đưa ra và những thông

tin khác có thể tuỳ hoàn cảnh để đưa ra cho đủ tiêu lượng không làm khách mệt

mỏi vì phải tiếp thu quá nhiều thông tin hay hụt hẫng vì quá ít thông tin. Điều này

cũng phụ thuộc vào kiến thức, sự thông minh và kinh nghiệm của từng hướng dẫn

viên, sự đòi hỏi từ phía khách du lịch.

- Cuối cùng, bài thuyết minh phải có phần kết luận chung, trong đó hướng dẫn

viên đánh giá khái quát vấn đề giới thiệu trong chuyến tham quan du lịch. Phần

này phải làm nổi rõ một lần nữa mục đích của chuyến tham quan đã đạt được đến

mức nào. Mặt khác, nội dung thông tin tuyên truyền quảng cáo cho chuyến tham

quan tiếp theo và những lời nhắn nhủ, mời gọi cũng được thể hiện ở đây cùng với

lời cảm ơn của hướng dẫn viên.

Với bản thuyết minh này, hướng dẫn viên có thể tạo được một chỗ dựa chắc

chắn cho việc thuyết minh trong chuyến tham quan du lịch. Điều tiếp theo là

hướng dẫn viên cần ghi nhớ nội dung thông tin một cách đầy đủ để giới thiệu với

khách mỗi đối tượng tham quan, tránh những thông tin nhầm lẫn hay thiếu căn cứ

và không nhất thiết từng câu từng chữ trong bài thuyết minh đã chuẩn bị, hướng

dẫn viên cần phải học thuộc lòng (phương pháp thuyết minh sẽ giới thiệu ở phần

sau).

Những yêu cầu có tính nguyên tắc với bài thuyết minh của hướng dẫn viên du

lịch là những nội dung thông tin của từng vấn đề và toàn bộ vấn đề phải đảm bảo

tính khoa học. Điều đó đòi hỏi các thông tin đưa ra, những nhận xét đánh giá, kết

luận về một hay nhiều vấn đề nêu lên trong bài thuyết minh, trình bày trước khách

du lịch phải dựa trên các thông tin, các kết luận khoa học, giữa các vấn đề, các mối

liên hệ và tác động qua lại của các vấn đề trong bài thuyết minh phải được nhìn

nhận trong quan hệ nội tại của chúng. Nội dung bài thuyết minh không được đưa ra

những kết luận, đánh giá phi khoa học, thiếu cơ sở, thiếu độ tin cậy cũng như cần

tránh những thông tin đã quá cũ, đã lạc hậu. Các tư liệu sử dụng trong bài thuyết

minh phải gắn liền với việc chỉ dẫn, chứng minh, đánh giá về các đối tượng tham

quan hay các kết luận khái quát, nghĩa là phải được sử dụng đúng chỗ. Hướng dẫn

viên cần sử dụng kết quả nghiên cứu, đánh giá trong các tài liệu có uy tín khoa học

hoặc được đánh giá chính thức, công khai.   60

Mặt khác, yêu cầu này còn được thể hiện ở việc bài thuyết minh có cách nhìn

biện chứng với hiện thực khách quan, đưa ra những ý kiến được chọn lựa cân nhắc

với các dẫn chứng, minh họa chắc chắn có sức thuyết phục.

Một yêu cầu có tính nguyên tắc cần thể hiện trong bài thuyết minh là phải thể

hiện tính Đảng, tính liên hệ với thực tiễn. Thông qua bài thuyết minh, hướng dẫn

viên nêu lên những ý kiến về quan điểm, đường lối của Đảng trong các vấn đề

được đề cập ít nhiều trong bài. Những ý kiến này rất cần thiết với cả khách du lịch

nội địa và khách du lịch quốc tế. Bởi vì, du lịch không chỉ có chức năng kinh tế, xã

hội mà còn có chức năng giao tiếp, chức năng chính trị. Qua các chuyến du lịch,

các thông tin, ý kiến của hướng dẫn viên, sự hiểu biết lẫn nhau được tăng cường.

Những quan điểm về quan hệ quốc tế, về đường lối đối ngoại hợp tác, hoà bình,

hội nhập quốc tế và giữ gìn bản sắc dân tộc… cần được thể hiện một cách linh hoạt

nhưng rõ ràng trong bài thuyết minh. Việc thể hiện lập trường chính trị vững vàng

cũng là một yêu cầu bắt buộc với hướng dẫn viên, đặc biệt là khi gặp những khách

du lịch thiếu thiện ý hay có định kiến về đất nước, con người Việt Nam chúng ta.

Yêu cầu thể hiện tính Đảng còn ở chỗ: qua thuyết minh, hướng dẫn viên truyền đến

khách du lịch tình cảm hữu nghị, hoà bình bè bạn và niềm mong mỏi hợp tác, gặp

gỡ, cùng đấu  tranh chống chiến tranh, chống áp bức, hướng tới một tương lai tốt

đẹp cho toàn nhân loại, chống kỳ thị dân tộc.

Yêu cầu về tính liên hệ với thực tiễn trong nội dung thuyết minh đòi hỏi các tư

liệu, dẫn chứng, các thông tin đưa ra kết luận, dù là những vấn đề lịch sử, đều phải

gắn liền với cuộc sống hiện tại cảu địa phương, của đất nước hoặc có ảnh hưởng,

có tác động tới hệin tại. Các dẫn chứng, minh hoạ cần được đối chiếu với cuộc

sống hiện tại, phản ánh xu thế phát triển khách quan cảu lịch sử. Chính sự thể hiện

tính liên hệ với thực tiễn này sẽ tác động trực tiếp và to lớn tới sự nhận thức của

khách du lịch về đất nước, về con ngừơi Việt Nam hôm nay. Những ý kiến đánh

giá, bình luận của hướng dẫn viên trong nội dung thuyết minh khi thể hiện yêu cầu

này sẽ góp phần vào việc tuyên truyền một cách sinh động và gửi gắm tới khách du

lịch niềm tin mến. Vì thế, những kết luận, đánh giá gắn với thực tại cần ngắn gọn,

có cơ sở khoa học, có độ tin cậy cao. Đó cũng là một phần của hoạt động tuyên

truyền đối ngoại mà hướng dẫn viên đảm nhiệm một nhu cầu nghề nghiệp. Sức lôi

cuốn của những lời thuyết minh cũng chính là những vấn đề thực tiễn, gợi cho

khách những nghĩ suy, tin mến. Đương nhiên, tính liên hệ với thực tiễn của nội

dung thuyết minh không được xa rời mục đích và chủ đề của chuyến tham quan du

lịch.

Những nguyên tắc nêu trên phải được kết hợp một cách hài hoà, hợp lý và sinh

động nhằm tác động một cách có hiệu quả nhất vào khách du lịch.

b. Những nội dung khác

Bài thuyết minh được chuẩn bị theo tuyến tham quan dựa vào các đối tượng

tham quan trên tuyến, tại điểm du lịch, dựa vào độ dài thời gian, cơ cấu và thành

phần của khách. Song, một bài thuyết minh dù chuẩn bị kỹ đến đâu cũng không thể   61

bao trùm mọi vấn đề thông tin trực tiếp hay gián tiếp. Vì vậy, hướng dẫn viên cần

chuẩn bị sẵn một số nội dung khác liên quan, ở mức độ khác nhau, để có thể kịp

thời đáp ứng những tình huống trong tham quan:

- Mục đích và nhu cầu tham quan được mở rộng những điều kiện nào đó.

- Trả lời những câu hỏi, những thắc mắc của khách du lịch về những vấn đề mà họ

quan tâm, đôi khi không liên quan trực tiếp tới tuyến du lịch, điểm du lịch, tới các

đối tượng tham quan được giới thiệu.

- Trong những hoàn cảnh nhất định có tình huống liên quan tới các thông tin

của hướng dẫn viên tại điểm hay người giới thiệu tại chỗ.

Trong thực tế, các đối tượng tham quan, các điểm du lịch ở Việt Nam hiện nay

là các danh lam thắng cảnh, các di tích, các công trình kiến trúc điêu khắc, các lễ

hội truyền thống, các làng nghề thủ công, làng văn hoá… Vì vậy, khách du lịch đi

tham quan thường có xu hướng muốn tìm hiểu về lịch sử, văn hoá, xã hội Việt

Nam và phần nào đó tìm kiếm cơ hội kinh doanh, nghiên cứu… Hàng loạt câu hỏi,

thắc mắc của khách liên quan tới các vấn đề văn hoá, lịch sử, xã hội… Hướng dẫn

viên có sự chuẩn bị nội dung này sẽ tự tin và có đủ thông tin đáp ứng các nhu cầu

của khách du lịch.

Chẳng hạn: khi thăm những ngôi đình, miếu, chùa cổ, khách có thể hỏi những

vấn đề liên quan tới tôn giáo ở Việt Nam, lễ hội Việt Nam, tập quán của các dân

tộc Việt Nam, những sự kiện lịch sử và những vấn đề về con người Việt Nam…

những vấn đề có vẻ “xa” với mục đích và chủ đề trực tiếp của chuyến tham quan

và đối tượng tham quan. Cũng có khi trong những chuyến tham quan rừng quốc

gia, khách hỏi những vấn đề văn hoá các dân tộc ít người với việc canh tác nương

rẫy, với đời sống, giáo dục, y tế… hay hậu quả chiến tranh. Điều đó cho thấy

hướng dẫn viên cần dự liệu những vấn đề mà khách cần thông tin trong chuyến

tham quan, những thông tin không có trong bài thuyết minh đã được chuẫn bị,

được ghi nhớ kỹ. Kiến thức, sự hiểu biết và thông minh của hướng dẫn viên luôn

luôn có ích và đem lại chất lượng hướng dẫn tham quan du lịch ở mức cao, khó có

thể lượng hoá được. Những nội dung được chuẩn bị cả trong và ngoài bài thuyết

minh luôn luôn được bổ sung cho đầy đủ, phong phú và hấp dẫn sau mỗi chuyến

tham quan du lịch mà hướng dẫn viên có dịp phục vụ.

3. Chuẩn bị cho chuyến tham quan du lịch 

Việc chuẩn bị cho chuyến tham quan du lịch cũng có tầm quan trọng không

nhỏ, góp phần vào thành công của chuyến tham quan nói chung và công việc của

hướng dẫn viên nói riêng.

Để chuẩn bị, cần phải phân loại chuyến tham quan du lịch ngắn “nửa ngày” và

chuyến tham quan du lịch “nhiều ngày” (từ hai ngày trở lên).

Trước tiên, là chuyến tham quan du lịch ngắn ngày hay nhiều ngày, hướng dẫn

viên cần tự chuẩn bị và thực hiện những việc sau đây:   62

- Chuẩn bị tư trang (trang phục phù hợp với chuyến tham quan, túi cặp, đèn pin,

các đồ dùng khác).

- Kiểm tra sự sẵn sàng của các dịch vụ, đặc biệt là các dịch vụ vận chuyển, ăn

uống, giải trí…

- Chuẩn bị những giấy tờ cần thiết (chú ý tới giấy phép tham quan, chụp ảnh ở

những đối tượng tham quan được qui định).

- Chuẩn bị tiền thanh toán, mua vé… và chuẩn bị cả đồ uống dọc đường…

- Tranh thủ xem lại nội dung thuyết minh về tuyến điểm tham quan sắp thực

hiện, nhất là những thông tin quan trọng, những con số…

- Có mặt trước nơi hẹn khách để xuất phát đi tham quan ít nhất là 15 phút, đảm

bảo cho sự sẵn sàng của khách.

Hướng dẫn viên cần thông báo để khách chuẩn bị:

- Thời gian và địa điểm xuất phát tham quan, phương tiện vận chuyển khách tới

địa điểm tham quan, độ dài thời gian cũng như khoảng cách từ nơi xuất phát tới đối

tượng tham quan bằng phương tiện.

- Trang phục phù hợp với điểm du lịch, với các đối tượng tham quan khác nhau

và các phương tiện có thể sử dụng cho chuyến tham quan du lịch. Chẳng hạn, đoàn

khách tham quan các đình, đền, chùa, lăng tẩm, nơi trang trọng… cần thông báo

khách mặc trang phục chỉnh tề phù hợp với phong tục tập quán dân tộc và địa

phương.

Những nơi có thể chụp ảnh lưu niệm quay camera cần thông báo để khách

chuẩn bị cả máy, pin, đèn chiếu, phim… Nếu đoàn khách đi thăm các hang động,

rừng, suối, địa đạo, làng quê… cần chú ý tới giầy dép, đèn pin, mũ nón, kính râm,

ô dù, thuốc chống côn trùng… nếu có thể. Những gì hướng dẫn viên cần chuẩn bị

chung thì không cần thông báo cho khách.

- Chuẩn bị tiền (ngoại tệ hoặc chuyển đổi ra tiền địa phương) ở những nơi có

thể mua hương, hoa, nến và tham gia vào các nghi thức tôn giáo nếu khách thú vị

hay thấy cần thiết. Khách cũng có thể chuẩn bị tiền để mua đồ lưu niệm, sản vật

địa phương hoặc để tham gia các hoạt động giải trí, thể thao xen kẽ trong chuyến

tham quan du lịch.

- Những giấy tờ cần thiết đối với khách du lịch.

Nếu chuyến tham quan du lịch có thời gian từ hai ngày trở lên (gọi chung là

chuyến tham quan du lịch dài ngày), ngoài việc tự chuẩn bị và thông báo để khách

chuẩn bị như đã trình bày ở trên, hướng dẫn viên cần thông báo cho khách biết địa

điểm và điều kiện lưu trú, ăn uống và sinh hoạt ở nơi sẽ đến, những đồ dùng mang   63

theo và những thực phẩm chuẩn bị cho những người ăn chay, ăn kiêng, những tư

trang cá nhân khác.

Hướng dẫn viên cần giúp khách làm thủ tục thanh toán với cơ sở dịch vụ du

lịch. Nếu đoàn không quay lại nơi lưu trú cũ thì  cần phải kiểm tra hành lý của

khách chu đáo trước khi rời nơi lưu trú để tránh bị thất lạc. Nếu đoàn sẽ quay trở

lại nơi lưu trú cũ thì phải đặt trước bữa ăn cho ngày đoàn trở lại và giúp khách làm

các thủ tục gởi hành lý không mang theo.

Trong trường hợp chuyến tham quan du lịch dài ngày theo loại hình du lịch mạo

hiểm, du lịch sinh thái tại các vùng rừng núi, bản làng hẻo lánh, có cảnh quan độc

đáo và kỳ thú…, hướng dẫn viên tự chuẩn bị, thông báo cho khách và giúp khách

tự chuẩn bị những phương tiện cần thiết cho loại hình du lịch này như: chăn, màn,

chiếu, túi ngủ, võng, dây, thực phẩm, đồ uống, bật lửa, thuốc men… tuỳ điều kiện

của nơi tham quan và độ dài thời gian tham quan du lịch để khách khỏi lúng túng

và khó khăn khi đã trên đường tham quan.

Hướng dẫn viên cần thông báo trước cho khách những nơi sẽ dừng nghỉ trên

đường và điều kiện sinh hoạt, cảnh quan ở những nơi dừng nghỉ này (nước uống,

nơi vệ sinh, sự thoáng đãng, mát mẻ, có thể chụp ảnh hay không, có thể mua sắm

gì…). Đặc biệt đối với đoàn khách có trẻ em, hướng dẫn viên cần thông báo tỷ mỷ

cho khách về điều kiện phục vụ và dịch vụ cho trẻ em ở nơi dừng nghỉ, nơi đến

tham quan và những đồ dùng cần mang theo, cần mua sắm trước.

Nếu tất cả thành viên trong đoàn khách và bản thân hướng dẫn viên đã có sự

chuẩn bị chu đáo, đầy đủ, chuyến tham quan du lịch hứa hẹn sẽ thành công, hứa

hẹn chất lượng hướng dẫn sẽ đảm bảo và hướng dẫn viên tự tin hơn, thoải mái hơn

khi cùng đoàn xuất phát.

Những chuẩn bị nêu trên cần phải được đảm bảo bằng việc đã xác định, khảo

sát các đối tượng tham quan, lộ trình đựơc xây dựng khoa học có tính đến cả điểm

dừng, những yếu tố tác động cũng như các cơ sở dịch vụ du lịch, nơi nghỉ của

khách đã được chuẩn bị, được đặt trước. Tất cả quá trình chuẩn bị này, nếu đơn

giản hướng dẫn viên theo đoàn tự lo nếu phức tạp hoặc đã có chuyên trách, sẽ do

các bộ phận chức năng trong doanh nghiệp đảm nhiệm.

Điều mà hướng dẫn viên cần chú ý kiểm tra là những phương tiện vận chuyển

àm khách được sử dụng lần đầu có thể lạ lẫm, thích thú hay sỡ sệt lo lắng. Chẳng

hạn di chuyển trên sông bằng thuyền bè mảng chèo tay: di chuyển trên mình thú

lớn: voi ngựa, trâu, xe kéo… Hướng dẫn viên cần báo trước cho khách và hướng

dẫn khách rất tỷ mủ khi lên xuống phương tiện mới lạ, độc đáo này. Đó cũng là

điều gây thú vị cho khách du lịch và là một phần quan trọng của chương trình tham

quan du lịch.

III. PHƯƠNG PHÁP HƯỚNG DẪN THAM QUAN DU LỊCH   64

Phương pháp hướng dẫn tham quan du lịch được đúc kết qua quá trình hướng

dẫn viên, người giới thiệu tại điểm, người có  hiểu biết về đối tượng tham quan

bằng khả năng của mình giới thiệu cho khách về đối tượng tham quan trong khi

khách được hướng dẫn quan sát đối tượng ấy. Sau khi tổng kết rút ra những kinh

nghiệm, các thế hệ hướng dẫn viên du lịch của nhiều nước đã truyền đạt cho nhau

những hiểu biết được coi là nghề nghiệp của mình để hình thành những phương

pháp hướng dẫn tham quan du lịch. Căn cứ vào điều kiện cụ thể của từng quốc gia,

dân tộc, từng địa phương với các loại tài nguyên du lịch cũng như tập quán ứng

xửmà có các loại hình du lịch khác nhau được khách chọn lựa để có phương pháp

hướng dẫn tham quan phù hợp.

Tuy nhiên, phương pháp hướng dẫn tham quan gồm có phương pháp chung và

các phương pháp riêng.

1. Những phương pháp chung

Có thể coi đây là một hệ thống các cách thức và biện pháp nghiệp vụ hướng dẫn

tham quan du lịch mà hướng dẫn viên sử dụng nhằm mục đích giúp cho khách

được quan sát, xem xét các đối tượng này qua lời thuyết minh của hướng dẫn viên.

Hướng dẫn viên phải giúp khách xác định vị trí quan sát đối tượng tham quan

một cách khoa học, hợp lý trên phương tiện di chuyển trên đừơng đi bộ hay tại

điểm dừng tham quan mà khách rời khỏi phương tiện. Hướng dẫn viên phải căn cứ

vào thời tiết, loại phương tiện… mà chọn lựa vị trí quan sát đối tượng tham quan

cho khách một cách nhanh chóng, chính xác, thuận lợi và an toàn.

Nếu khách quan sát đối tượng tham quan trên phương tiện di chuyển chậm,

hướng dẫn viên có cách xác định vị trí khác với trên mặt đất. Khi ở trên mặt đất,

việc xác định vị trí quan sát của khách phải bảo đảm cho khách có thể quan sát ở

những vị trí nhất định, đặc biệt với các đối tượng tham quan là công trình kiến trúc

như đền, chùa tháp, đình, lăng tẩm… việc sắp xếp cho khách ở vị trí quan sát, xem

xét đối tượng tham quan phải bảo đảm khoảng cách nhất định, thuận lợi cho di

chuyển, không cản trở giao thông, ít tiếng ồn và hướng dẫn viên có thể vừa chỉ dẫn

cho khách, vừa thuyết minh, vừa quan sát trạng thái biểu cảm của khách tham

quan. Thông thường, nếu trên đường di chuyển, khách được quan sát  đối tượng

tham quan theo lộ trình phương tiện. Còn khi quan sát tại địa điểm nhất định,

khách được hướng dẫn tham quan đối tượng chính và các đối tượng liên quan

nhằm thể hiện yếu tố chủ đạo của cuộc tham quan du lịch.

Hướng dẫn viên cần sử dụng các thủ tục hướng dẫn sao cho thích hợp và có

hiệu quả, gây ấn tượng tốt nhất với khách du lịch.

Du khách quan sát đối tượng tham quan trên phương tiện vận chuyển hay tại vị

trí đứng quan sát thì đây cũng là phần quan trọng nhất của cuộc tham quan du lịch.

Vì nếu không được trực tiếp nhìn thấy các đối tượng tham quan, lời thuyết minh

của hướng dẫn viên sẽ chỉ là một bài giảng thiếu sức thuyết phục, khập khiễng, vì

trong tham quan du lịch thuyết minh không bao giờ là bải giảng hoàn chỉnh.   65

Do đó, khi hướng khách tới đối tượng tham quan, hướng dẫn viên cần phải giới

thiệu đối tượng tham quan đó, cần chỉ cho khách tập trung quan sát đối tượng tham

quan nhằm giúp khách tách ra khỏi tổng thể chung của cảnh quan nơi có đối tượng

tham quan, đồng thời để khách có được các ấn tượng ban đầu về đối tượng tham

quan đó. Chỉ sau khi thị giác của khách đã tạo cảm giác, thái độ biểu cảm đối với

đối tượng tham quan, hướng dẫn viên mới dùng lời thuyết minh về đối tượng tham

quan đó.

Một thủ pháp hướng dẫn được áp dụng với các đối tượng tham quan độc đáo,

kỳ vĩ và tạo cảm xúc mạnh cho khách du lịch đó là việc hướng khách vào việc

chiêm ngưỡng đối tượng tham quan mà không một lời nhận xét bình luận. Khách

du lịch, bằng sự chiêm ngưỡng ấy, tự thưởng ngoạn, tự khám phá và bày tỏ xúc

cảm bằng các hình thức khác nhau. Chẳng hạn khách du lịch đứng trên tháp Eiffels

ở Paris (Pháp) ngắm toàn cảnh thành phố, đứng trên đồi Lênin ngắm thủ đô

Maxcơva (Nga), đúng trên tháp Kutub – Minar ngắm thủ đô New Delhi và dòng

Hằng Hà hùng vĩ (An Độ). Khi đi du lịch Việt Nam, khách được chiêm ngưỡng vẻ

đẹp của cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ trên Vịnh Hạ Long (Quảng Ninh) hay dừng

trên đồi Vọng Cảnh, trên đỉnh Ngự Bình ngắm thành Huế với dòng Hương Giang,

đứng trên ngọn Thuỷ ở Ngũ Hoành Sơn hướng về phía Sơn Trà và biển xanh xa

vời của Non Nước (Đà Nẵng), đứng trên núi Sam (Châu Đốc  - An Giang) để thể

hiện trong tầm mắt màu xanh của vườn cây Nam Bộ và kênh rạch dọc ngang…

Những lúc đó, ấn tượng từ thị giác sẽ tạo cảm xúc cho khách du lịch mạnh hơn là

lời thuyết minh của hướng dẫn viên. Ở những địa điểm này, đối tượng tham quan

rất đăc biệt và tầm quan sát khoáng đạt, cảm thụ khách khác nhau nên lời của

hướng dẫn viên là không cần thiết.

Hướng dẫn viên cũng có thể sử dụng thủ pháp để khách quan sát có ấn tượng,

có cảm xúc về đối tượng tham quan rồi mới thuyết minh để thu hút khách, tạo cảm

xúc cho khách hơn nữa về đối tượng này. Chẳng hạn khi đưa khách đến Chùa Dơi

(Sóc Trăng) hay các vườn chim (ở Hải Dương, Đà Nẵng, các tỉnh Nam Bộ) khách

được thấy hiện tượng rất độc đáo của sinh vật trong tự nhiên. Chỉ cần rất ít lời

thuyết minh sau khi khách chiêm ngưỡng sự huyền ảo mà rất thực đó của thiên

nhiên, hướng dẫn viên đã sử dụng thủ pháp hướng dẫn rất thành công. Chỉ cần vài

lời giới thiệu  ban đầu, sau đó hướng dẫn viên hướng khách quan sát và chiêm

ngưỡng các kiểu dáng tuyệt vời của các khối đá xen trong tán cây ở công viên Đá

nổi tiếng phía Nam Thái Lan, thủ pháp này được áp dụng thích hợp.

Vừa chỉ cho khách đối tượng tham quan vừa thuyết minh về đối tượng tham

quan đó là phương pháp phổ cập nhất, được sử dụng thường xuyên nhất trong

nghiệp vụ hướng dẫn du lịch. Phương pháp này được sử dụng khi hướng dẫn tham

quan tại một địa điểm nhất định, khi cùng khách di chuyển trên phương tiện và khi

tham quan bằng đường bộ…

Chỉ cho khách thấy và quan sát đối tượng tham quan, hướng dẫn viên đồng thời

dùng lời để thuyết minh về đối tượng tham quan với rất nhiều đối tượng tham quan

khác nhau. Hai hoạt động cần phải được thực hiện một cách nhịp nhàng, khoa học   66

sao cho khách du lịch vừa được thấy tận mắt đối tượng tham quan với từng chi tiết

của nó vừa hiểu được lịch sử hình thành, những huyền thoại, giá trị về những mặt

nào đó (nghệ thuật truyền thống, sự tinh tế trong các chi tiết, giao thoa văn hoá,

biểu tượng về xã hội văn hoá…). Điều đó  có nghĩa là, với mỗi hang động, mỗi

tượng đài, đền, tháp, chùa chiền, làng quê, thành phố trở nên sống động hơn, cuốn

hút khách du lịch hơn và thoả mãn nhu cầu hiểu biết của khách du lịch hơn. Qua

lời thuyết minh đưa ra phù hợp với chỉ dẫn quan sát, hướng dẫn viên đã đưa cái

“hồn”, cái “bản chất” của đối tượng tham quan tới khách du lịch, khiến khách như

cảm thấy được tham dự một phần vào quá khứ hay sinh hoạt văn hoá ở nơi đang

tham quan.

Với phương pháp này, hướng dẫn viên chú ý hướng dẫn khách xem xét đối

tượng tham quan và nghe thuyết minh một cách có hệ thống theo một trình tự đã

định nhằm mục đích thoả mãn nhu cầu của khách, tác động tích cực tới khách du

lịch và bảo đảm tính chủ đạo của chuyến tham quan. Như vậy, các đối tượng tham

quan cần phải được xem xét, nghe thuyết minh có lôgic , từ đối tượng tham quan

chủ đạo đến các đối tượng tham quan bổ trợ.

Hướng dẫn viên khi sử dụng phương pháp này có thể kết hợp các thủ pháp

nghiệp vụ, và cần tính toán tại chỗ các yếu tố ngoại cảnh tác động tích cực hay hạn

chế tới việc quan sát cũng như nghe thuyết minh của khách du lịch. 

Khi hướng dẫn tham quan, hướng dẫn viên cần dành một khoảng thời gian nhất

định để khách có thể quan sát tự do theo sở thích hoặc có thể chụp ảnh, quay phim,

phác hoạ nhanh trên giấy…

Phương pháp thuyết minh 

Khi hướng dẫn tham quan du lịch, bài thuyết minh đã được chuẩn bị công phu

đúng thể thức, có chiều sâu nhưng cần được hướng dẫn viên thể hiện có phương

pháp. Phương pháp thuyết minh chính là cách thức, kỹ năng truyền đạt các thông

tin, nhận xét, bình luận về đối tượng tham quan và những nội dung gần gũi hay

liên quan tới đối tượng tham quan. Do đó, hướng dẫn viên có thể sáng tạo ra các

cách thức thuyết minh khác nhau mà mục đích để khách du lịch tiếp thu tốt nhất,

dễ hiểu và liên tục, hệ thống các thông tin đã được chuẩn bị. Đối tượng tham quan

hấp dẫn, cuốn hút không chỉ phụ thuộc vào việc chỉ dẫn quan sát cho khách mà

phần rất quan trọng phụ thuộc vào lời thuyết minh của hướng dẫn viên. Mặt khác,

các cách thức thuyết minh đều nhằm giới thiệu và phân tích ở những mức độ, cấp

độ khác nhau về các giá trị của đối tượng tham quan đó, tái hiện lại những trang

sử, tái hiện lại quá khứ cũng ở những mức độ khác nhau và mối liên quan của sự

kiện lịch sử với đối tượng tham quan v.v… Hướng dẫn viên cũng có thể so sánh

với các đối tượng tham quan khác, căn cứ vào thành phần, cơ cấu của đoàn khách

du lịch. Với các yêu cầu và nội dung, ý hướng đó, phương pháp thuyết minh cơ

bản trong hướng dẫn tham quan du lịch là:

a. Miêu tả và kể chuyện, tái hiện những sự kiện, huyền thoại… liên quan tới đối

tượng tham quan. Phương pháp này là cách giới thiệu theo trình tự nội dung của   67

các sự kiện, địa danh, điểm du lịch và gắn việc miêu tả từ toàn cục tới chi tiết đối

tượng tham quan mà khách đang xem xét. Có thể miêu tả toàn cảnh, một phần hay

đặc điểm nổi bật của đối tượng tham quan và dẫn dắt khách du lịch theo một trình

tự được chuẩn bị trước. Hướng dẫn viên vừa kể theo trình tự thời gian, không gian

các nội dung vừa tái hệin lại lịch sử của vùng đất, của cộng đồng dân tộc có đối

tượng tham quan bằng hình thức dễ thuyết phục và dễ gây niềm tin cho khách.

Khách du lịch thường bị cuốn hút theo lời kể sinh động, truyền cảm của hướng dẫn

viên và có cảm giác như được tham dự vào tiến trình lịch sử vùng đất, công trình

hay lễ hội qua lời tái hiện của hướng dẫn viên.

Khi sử dụng cách miêu tả, kể chuyện, hướng dẫn viên căn cứ vào điều kiện cụ

thể để có thể miêu tả và kể chi tiết hay cô đọng, theo trình tự thời gian và không

gian hay có thể bỏ qua trình tự, miễn là khách du lịch cảm nhận, bị cuốn hút và đáp

ứng nhu cầu hiểu biết của họ.

Việc kể một cách sinh động, có biểu cảm nghệ thuật thường rất có sức thu hút

khách tham quan, đặc biệt là với các địa danh du lịch rộng lớn, các thành thị, làng

mạc, khu công nghiệp, các đối tượng tham quan là các di tích lịch sử… Qua lời kể

này, hướng dẫn viên đã tác động rất mạnh tới tình cảm và nâng cao nhận thức của

khách du lịch về nơi tham quan, về đối tượng tham quan. Tuy nhiên, hạn chế của

phương pháp này là dễ gây căng thẳng trong  trạng thái tâm sinh lý của khách vì

phải theo dõi lời của hướng dẫn viên một cách liên tục, đồng thời khi có một câu

hỏi của khách xen ngang hướng dẫn viên có thể lung túng và sự theo dõi của khách

bị hụt hang, dễ gây khó chịu, mệt mỏi của khách. Sự quan tâm của khách bị hướng

vào nội dung trả lời làm cho nội dung thuyết minh dễ bị lãng quên. Do đó, việc sử

dụng phương pháp này cần được thể hiện đúng mức, thích hợp và nên có những

bình luận, ví von hóm hỉnh có tính hài hước (nhưng phải vô hại, phiếm chỉ), những

so sánh nhằm giảm sự căng thẳng của khách khi nghe thuyết minh. Hướng dẫn

viên nên chọn lựa các tục ngữ, ca dao, truyền thuyết kho tàng văn học dân gian

phong phú và đồ sộ để đưa vào lời kể cho tăng sức cuốn húr mà vẫn giúp khách

thư giãn khi tham quan.

b. Giới thiệu minh hoạ và bình luận

Phương pháp này bắt đầu bằng việc chỉ dẫn, giới thiệu đối tượng tham quan cho

khách du lịch và minh hoạ cho khách hiểu về quá trình hình thành, đổi thay và

những so sánh, đối chiếu với các đối tượng tham quan khác. Bằng những đánh giá

của mình, hướng dẫn viên hướng khách du lịch quan sát các chi tiết hay toàn bộ

đối tượng tham quan ở các góc độ khác nhau để chứng minh sinh động và cụ thể

cho lời thuyết minh đó. Ở phương pháp này chỉ dẫn và chứng minh luôn bổ sung

cho nhau nhằm tăng sức cuốn hút các đối tượng tham quan với du khách. Hướng

dẫn viên cần phải có kỹ năng truyền miệng tốt, biết điều chỉnh âm thanh, sự biểu

ảcm của giọng nói và nhất là phải có kiến thức vững vàng với những tư liệu quí giá

hay độc đáo và chính  xác khi chứng minh, bình luận. Những lời bình luận của

hướng dẫn viên (đã được chuẩn bị) cần ngắn gọn, xúc tích, khoa học nhưng dễ biểu

hiện với các đoàn khách có trình độ cảm thụ, trình độ nhận thức khác nhau.   68

Trong quá trình giới thiệu, chỉ dẫn, minh họa và bình luận về đối tượng tham quan,

hướng dẫn viên có thể sử dụng xen kẽ các phương pháp thuyết minh khác khi quan

sát thái độ biểu cảm của khách du lịch sao cho việc thuyết minh lôi cuốn khách

hơn, khách đỡ  căng thẳng hơn và buổi tham quan sinh động hơn. Việc sử dụng

phương pháp giới thiệu, chứng minh bình luận đan xen nhau khi thuyết minh vẫn

phải theo trình tự logic về thời gian, về không gian địa lý và luôn luôn gắn với chủ

đề của chuyến tham quan. Những lời bình cần gắn với những vần đề hiện tại của

cuộc sống xã hội, văn hoá địa phương, dân tộc, quốc gia và hài hoà với những lời

chỉ dẫn, minh họa, quan sát đối tượng tham quan.

Trong thực tế, phương pháp thuyết minh bằng chỉ dẫn, minh họa, bình luận

thường được hướng dẫn viên sử dụng khi hướng dẫn khách tham quan thành phố,

khu công nghiệp hay toàn cảnh điểm du lịch, tuyến du lịch. Phương pháp này cũng

được sử dụng trong việc hướng dẫn khách tham quan các công trình văn háo, nghệ

thuật, kết hợp với sự cảm thụ công trình bằng thị gáic của khách du lịch.

Việc sử dụng phương pháp thuyết minh phù hợp, có hiệu quả khi tham quan du

lịch đòi hỏi hướng dẫn viên căn cứ vào nhiều yếu tố đối tượng tham quan, cơ cấu

đoàn khách, thời gian, chủ đề tham quan, khả năng nghiệp vụ, trình độ hiểu biết

của hướng dẫn viên và kỹ năng diễn đạt của họ v.v… Hướng dẫn viên cần vận

dụng các phương pháp thuyết minh một cách linh hoạt, sáng tạo nhằm đạt hiệu cao

trong chuyến tham quan du lịch của khách. Phương pháp hướng dẫn tham quan,

trong đó có phương pháp thuyết minh giữ vai trò rất quan trọng cho sự thành công,

cho chất lượng của chuyến tham quan du lịch. Năng lực chuyên môn, khả năng

nghiệp vụ và kinh nghiệm của hướng dẫn viên là những nhân tố bảo đảm cho việc

họ lựa chọn, họ sử dụng các phương pháp thuyết minh.

Ngoài việc lựa chọn phương pháp thuyết minh, kỹ năng nói của hướng dẫn viên

cũng rất cần thiết, ảnh hưởng tới hiệu quả của chuyến tham quan, sức lôi cuốn

khách du lịch và sự sống động của đối tượng tham quan.

Trong phần yêu cầu về kỹ năng ngôn ngữ và giao tiếp, hướng dẫn viên du lịch

đã được biết rõ về cách phát âm, về giọng nói, cách sử dụng phương tiện khuyến

âm v.v… Hướng dẫn viên cần vận dụng những yêu cầu ấy vào việc thuyết minh về

đối tượng tham quan cho khách du lịch.

Điều hướng dẫn viên cần chú ý trong kỹ năng phát âm khi thuyết minh là phải

giữ được giọng nói tự nhiên ngay cả khi lên giọng, xuống giọng, nhấn phá hay lặp

lại câu nói. Khi phát âm cần bảo đảm rõ lời khách để không bị nhầm lẫn, đặc biệt

là khi dùng ngôn ngữ của khách và không hít thở quá mạnh trong khi nói. Thái độ

biểu cảm trên gương mặt của hướng dẫn viên cùng với việc phát âm, các cử chỉ…

phải hài hoà, có sức cuốn hút người nghe. Tại điểm tham quan, trên phương tiện

hay khi đi bộ tham quan, hướng dẫn viên cần phát âm cho tất cả mọi thành viên

trong đoàn đều nghe rõ nhưng không quá to. Với những lời thuyết minh ngắn, xúc

tích, dễ hiểu được trình bày một cách truyền cảm, hướng dẫn viên sẽ giúp khách

tiếp thu tốt những thông tin đưa ra. Cũng qua đó, hướng dẫn viên làm chủ được các   69

phương pháp thuyết minh, hướng đúng vào chủ đề chuyến tham quan và những

vấn đề có liên quan, đảm bảo cho khách có nhận biết đúng đủ và thoải mái, vui vẻ.

Những phương pháp hướng dẫn tham quan trên đây cần được hiểu và vận dụng

một cách thích hợp cho các chuyến tham quan du lịch  của khách. Trong các

chuyến tham quan du lịch hướng dẫn viên phải luôn luôn chủ động trong các

phương pháp hướng dẫn, cả phương pháp chung và phương pháp chuyên biệt.

2. Hướng dẫn tham quan trên phương tiện di chuyển

Hướng dẫn tham quan trên phương tiện di chuyển khách du lịch, hoặc là hướng

dẫn bổ trợ cho chuyến tham quan mà điểm đến là các đối tượng tham quan được

chọn lựa khi khách rời phương tiện, hoặc là đoàn khách sử dụng phương tiện di

chuyển để tham quan là chủ yếu. Chẳng hạn, khách được mời lên tàu đi thăm Vịnh

Hạ Long, trên mình voi để tham quan rừng già Tây Nguyên… Ngay cả khi đưa

khách từ cửa khẩu, sân bay, nhà ga, bến cảng… về nơi lưu trú, hướng dẫn viên

cũng thực hiện hoạt động nghiệp vụ hướng dẫn của mình. Do đó khi thực hiện các

thao tác nghệip vụ của hướng dẫn viên, ngoài việc sắp xếp chỗ ngồi, phục vụ

khách, cần thực hiện những điều sau đây:

Chọn vị trí ngồi hoặc đứng trên phương tiện sao cho thích hợp với việc có thể

chỉ dẫn cho khách đối tượng tham quan đang hiện dần trước mắt, có thể quan sát

được khách, đánh giá mức độ chú ý của họ trên phương tiện khi tham quan, có thể

thuyết minh dễ dàng.

Thông thường, phương tiện dùng cho khách du lịch di chuyển hiện nay là ô tô.

Với loại phương tiện này, vị trí của hướng dẫn viên hoặc là ở ghế đầu bên phải lái

xe, hoặc ở ghế ngay sau lái xe. Với các xe ô tô chuyên dùng chở khách du lịch,

hướng dẫn viên thường ngồi ghế đầu để có thể dễ dàng hướng được về phía khách

và phía đối tượng tham quan trên đường di chuyển của phương tiện, vừa sử dụng

micro một cách dể dàng.

Nếu phương tiện di chuyển khách là tàu thuyền, bè trên hồ, sông, vịnh… hướng

dẫn viên có thể ngồi ở phía gần mũi để thuận tiện cho các thao tác hướng dẫn như

trên ô tô. Nói chung, hướng dẫn viên không nên đứng trên phương tiện di chuyển

khi không cần thiết vì sẽ rất khó khăn trong tư thế và cử chỉ, đồng thời lại không an

toàn. Mặt khác, khách ngồi trên phương tiện di chuyển thường phân tán hướng

nhìn khi không được chỉ dẫn, giới thiệu một cách hấp dẫn, gây sự cuốn hút. Hướng

dẫn viên chỉ đứng dậy để củng cố lại trật tự và dẫn dắt sự chú ý của khách vào đối

tượng tham quan sắp tới.

Việc chọn vị trí của hướng dẫn viên trên lưng thú lớn như voi, lạc đà, trâu… tuỳ

thuộc vào khả năng chuyên chở của thú và nói chung, hướng dẫn viên ngồi cạnh

khách du lịch vì số lượng khách trên lưng thú chỉ vài ba người (với voi là con vật

được sử dụng hiện nay cho du lịch rừng già Tây Nguyên).   70

Một phương tiện vận chuyển khách tham quan du lịch cũng đang được sử dụng

là máy bay trực thăng. Loại phương tiện này chở khách với số lượng vừa phải chủ

yếu phục vụ các chuyến tham quan thành phố, vùng bảo tồn thiên nhiên rộng lớn…

Hướng dẫn viên chọn vị trí ngồi tuỳ thuộc vào điều kiện cụ thể của phương tiện

nhưng nên gần buồng lái để có thể trao đổi với phi công về tốc độ, độ cao và khả

năng quan sát của khách.

Các phương tiện vận chuyển khách du lịch như tàu hoả, máy bay cũng được sử

dụng nhưng rất khó có điều kiện thực hiện việc hướng dẫn tham quan du lịch vì

nhiều lý do. Song nếu phải thực hiện việc hướng dẫn tham quan, hướng dẫn viên

cần chọn vị trí thích hợp và thời gian thích hợp đồng thời không làm ảnh hưởng tới

các hoạt động khác, các hành khách trên phương tiện.

Hướng dẫn viên cần giới thiệu vắn tắt về đối tượng tham quan trước khi khách

được chỉ dẫn quans át. Muốn thực hiện được việc này, hướng dẫn viên đã ít nhất

một lần đi theo lộ này trước khi hướng dẫn khách du lịch và có khả năng định

hướng chính xác về khoảng cách từ phương tiện đang di chuyển đến đối tượng

tham quan cần hướng dẫn khách quan sát và thuyết minh. Khi phương tiện vận

chuyển khách tới gần, hướng dẫn viên vừa chỉ cho khách đối tượng tham quan vùa

thuyết minh về đối tượng đó.

Do thuyết minh trên phương tiện và khách quan sát đối tượng tham quan trên

phương tiện, hướng dẫn viên cần chọn lọc những thông tin cơ bản, xúc tích nhất và

lời thuyết minh cần ngắn gọn hơn so với hướng dẫn tại điểm tham quan trên mặt

đất khi khách đứng tham quan. Phương pháp thuyết minh thích hợp do hướng dẫn

viên lựa chọn và do chính khả năng tự điều chỉnh phương pháp của hướng dẫn

viên. Hướng dẫn viên cần lưu ý là khi hướng dẫn khách tham quan trên phương

tiện, khả năng quan sát, chiêm ngưỡng đối tượng tham quan của khách du lịch bị

hạn chế nhiều so với tham quan trên mặt đất, đặc biệt là khả năng quan sát các chi

tiết độc đáo của đối tượng tham quan. Vì vậy, lời thuyết minh của hướng dẫn viên

cần nhấn mạnh tới các chi tiết này để khách có thể cảm thụ bằng thính giác đối

tượng tham quan cụ thể hơn.

Hướng dẫn viên cần quan sát và đánh giá đúng trạng thái tình cảm, sức khoẻ,

mức độ tập trung sự chú ý quan sát và lắng nghe của khách du lịch trên phương

tiện. Thông thường đoàn khách có trạng thái hưng phấn, tỉnh táo và háo hức quan

sát đối tượng tham quan, lắng nghe lời thuyết minh, hay đặt câu hỏi cho hướng dẫn

viên vào các buổi sáng trên hành trình tham quan. Trạng thái tâm sinh lý của khách

xuống thấp hơn cả là sau bữa ăn trưa. Việc quan sát và đánh giá trạng thái tình

cảm, sức khoẻ, khả năng chú ý của khách sẽ giúp hướng dẫn viên quyết định các

thao tác nghiệp vụ thích hợp:

- Khi khách đang hưng phấn, việc chỉ dẩn và thuyết minh cần thực hiện liên tục

và có hệ thống, đầy đủ.

Khi khách mệt mỏi, phân tán có thể giữ yên lặng trong ít phút để khách thư giãn

ngay trên phương tiện hoặc dừng lại ở nơi có thể cho khách thăm thú hàng hoá và   71

mua bán. Việc này sẽ giúp khách thay đổi trạng thái tâm sinh lý, trở lại sự tỉnh táo,

thoải mái.

- Ở những chỗ cần thiết, có điều kiện, có thời gian, hướng dẫn viên cần cho

khách dừng nghỉ để quan sát đối tượng tham quan, chụp ảnh, quay phim và vệ sinh

cá nhân nếu cần.

- Phối hợp với người điều khiển phương tiện để có tốc độ thích hợp khi khách

quan sát đối tượng tham quan, nghe thuyết minh và khi không cần quan sát.

- Có thể ngừng thuyết minh mà thay vào đó một câu chuyện vui, một bài hát

v.v…

Hướng dẫn viên cần chọn lọc những đối tượng được coi kà chủ đạo cho chủ đề,

mục đích của chuyến tham quan trong khi đối tượng tham quan là cả một tập thể

hay quần thể đối tượng có sức hấp dẫn tương tự. Khối lượng thông tin mà hướng

dẫn viên cung cấp cho khách phải được đưa ra cho đủ, đúng nhưng trải đều trong

chuyến tham quan, khớp với đối tượng tham quan.

Mặt khác, khi hướng dẫn trên phương tiện di chuyển khách, hướng dẫn viên cần

chú ý tới sự an toàn của phương tiện của khách du lịch. Việc phối hợp với alí xe,

với trưởng đoàn là rất cần thiết. Sẽ không thừa nếu hướng dẫn viên luôn kiểm đếm

khách khi lên phương tiện sau mỗi chặng đường. Hướng dẫn viên cũng luôn nhắc

khách về việc bảo quản tư trang cá nhân khi rời phương tiện, nhắc khách nhớ chính

xác vị trí của phương tiện và thời gian bắt đầu hay tiếp tục hành trình tham quan.

Trong quá trình hướng dẫn khách du lịch, hướng dẫn viên lựa chọn linh hoạt và

sáng tạo các phương pháp chung và cụ thể cho mỗi loại hình tham quan. Mục đích

của việc sử dụng phương tiện là đem lại hiệu quả cao nhất trong mỗi chuyến tham

quan của khách theo nhu cầu, chủ đề tham quan trên phương tiện di chuyển.

3. Hướng dẫn tham quan trên mặt đất, tại địa điểm tham quan du lịch

Phần lớn các chuyến tham quan du lịch được thực hiện trên mặt đất ở những

điểm du lịch đã lựa chọn có các đối tượng tham quan đáp ứng mục đích, nhu cầu

của khách du lịch. Phương pháp hướng dẫn tham quan trên mặt đất, tại các địa

điểm tham quan du lịch chủ yếu dựa vào các phương pháp chung đã nêu.

Trong hướng dẫn tham quan trên mặt đất, tại địa điểm tham quan, hướng dẫn

viên cần thực hiện những thao tác nghiệp vụ sau đây:

Trên phương tiện vận chuyển khách tới địa điểm tham quan hướng dẫn viên

tranh thủ giới thiệu một cách khái quát về nơi tham quan với các loại đối tượng

tham quan đang tồn tại. Điều này cần được thực hiện nhịp nhàng với việc hướng

dẫn tham quan trên phương tiện vận chuyển. Hướng dẫn viên có thể lựa chọn thời

điểm thích hợp để giới thiệu khái quát nơi tham quan, chẳng hạn khi chỉ còn chừng

10 phút nữa thì tới điểm tham quan, tạo cho khách sự háo hức, nỗi chờ mong vui

sướng. Hướng dẫn viên có thể để khách xuống khỏi phương tiện, tập hợp ở một vị   72

trí thuận lợi rồi giới thiệu khái quát, sau đó hướng dẫn khách tham quan theo từng

đối tượng đã định sẵn.

Việc giới thiệu khái quát vừa nhằm giúp khách du lịch có sự hình dung ban đầu

về địa điểm tham quan, về địa phương (mảnh đất, con người, lịch sử, đời sống kinh

tế và xã hội…), về điểm du lịch những tài nguyên du lịch hiện có… vừa tiết kiệm

thời gian để khách tham quan được nhiều hơn, đồng thời hướng dẫn viên không

phải trình bày lại những thông tin này khi thuyết minh về những đối tượng tham

quan cụ thể.

Vị trí quan sát của khách đã được lựa chọn trước, hướng dẫn viên cần nhanh

chóng sắp xếp vị trí đứng quan sát cho khách du lịch sao cho hợp lý và khoa học.

Việc sắp xếp này cần bảo đảm cho khách có thể quan sát một cách tốt nhất đối

tượng tham quan và nghe đầy đủ, rõ ràng lời thuyết minh của hướng dẫn viên.

Thông thường khách du lịch được hướng dẫn thành hình vòng cung. Hướng dẫn

viên đứng chếch ở đầu hình cung đó, vừa chỉ dẫn, vừa thuyết minh, vừa quan sát

được trạng thái biểu cảm của khách. Khoảng cách từ vị trí quan sát của khách đến

đối tượng tham quan. Song, đó là khoảng cách với những đối tượng tham quan

thông thường như đền, chùa, đình, miếu, tháp lăng… Những trường hợp đặc biệt là

khi đối tượng tham quan có chiều cao, độ lớn tới hàng chục mét hay cả trăm mét

thì không nhất thiết phải áp dụng khoảng cách này. Mặt khác, hướng dẫn viên căn

cứ vào điều kiện cụ thể để sắp xếp vị trí quan sát cho khách thuận lợi và an toàn

mà không ảnh hưởng tới các hoạt động khác, các đoàn khách khác. Việc sắp xếp vị

trí cho khách còn phải bảo đảm cho việc di chuyển của khách khi quan sát các đối

tượng tham quan khác hay cần di chuyển quanh đối tượng tham quan, bảo đảm cho

tất cả các thành viên trong đoàn có thể quan sát và nghe thuyết minh.

Chỉ dẩn cho khách quan sát đối tượng tham quan và thuyết minh về đối tượng

tham quan ấy, hướng dẫn viên cần xác định trước những đối tượng tham quan cần

thiết, phục vụ cho nhu cầu của khách du lịch và cần bắt đầu từ đối tượng tham

quan hoặc quan trọng nhất, hoặc thú vị nhất, hoặc theo trình tự thời gian lịch sử và

không gian thiên nhiên. Việc chọn đối tượng tham quan hay vị trí tham quan, kết

thúc chuyến tham quan trên mặt đất cũng phải dựa trên các yêu cầu trên để không

lặp lại lộ trình di chuyển của khách.

Trong trường hợp ở gần kể đối tượng tham quan lại có những đối tượng khác

cũng có sức hấp dẫn khách du lịch song không phục vụ cho mục đích, cho chủ đề

của chuyến tham quan, hướng dẫn viên cần giới thiệu tóm tắt về đối tượng ấy để

cho khách xem xét ít phút. Sau đó, hướng dẫn viên mới khéo léo hướng sự chú ý

của đoàn khách vào đối tượng tham quan đã được chọn lựa bằng các thủ pháp thích

hợp. Những chi tiết cần chú ý, hướng dẫn viên phải giới thiệ, bình luận một cách

cẩn trọng với âm lượng thuyết minh sao cho khách du lịch bị cuốn hút, thú vị và

ghi nhớ.

Ví dụ, khi hướng dẫn khách du lịch tham quan chùa, hang, đền Núi Trầm (Hà

Tây), hướng dẫn viên cùng khách đứng trước biểu tượng của Đài tiếng nói Việt   73

Nam, giới thiệu cho khách về ý nghĩa của biểu tượng ấy. Chi tiết thú vị mà hướng

dẫn viên đưa ra để khách ghi nhớ là: Hồi 5h30 sáng ngày 20 tháng 12 năm 1946 tại

đây, Đài tiếng nói Việt Nam đã mở đầu bằng câu nói phát thanh viên: “Đây là Đài

tiếng nói Việt Nam, phát thanh gần Hà Nội, thủ đô nước Việt Nam dân chủ Cộng

Hoà” rồi phát lời kêu gọi” Toàn quốc kháng chiến của Chủ Tịch Hồ Chí Minh”.

Hướng dẫn viên có thể nói thêm là sau khi rời khỏi chiến khu Việt Bắc, Đài tiếng

nói Việt Nam vẫn dùng từ “gần” ấy cho đến ngày về lại thủ đô. Đó có thể coi là

một chi tiết “đắt” làm sống động biểu tượng tưởng chừng giản đơn mà chứa đựng

lịch sử hào hùng một thưở của dân tộc chúng ta.

Tóm lại, việc lựa chọn, giới thiệu trình  tự các đối tượng tham quan là rất cần

thiết, thể hiện trình độ nghiệp vụ của hướng dẫn viên và bảo đảm cho chuyến tham

quan đạt được mục đích, thoả mãn nhu cầu của khách du lịch.

Hướng dẫn viên phụ trách đoàn (hướng dẫn viên suốt tuyến) khi đến các địa

điểm tham quan du lịch cùng đoàn khách gặp các hướng dẫn viên điểm hay các cán

bộ giới thiệu chuyên trách của địa phương thì cần giới thiệu hướng dẫn viên địa

phương với đoàn khách và nhường việc hướng dẫn viên đoàn cho hướng dẫn viên

địa phương. Hướng dẫn viên phụ trách đoàn cần phải tỏ rõ sự trân trọng, quí mến

hướng dẫn viên địa phương hay người giới thiệu tại điểm, nhất là trước sự chứng

kiến của khách du lịch. Những người giới thiệu tại điểm đã làm một phần việc

quan trọng của hướng dẫn viên suốt tuyến. Sự trân trọng của hướng dẫn viên suốt

tuyến với các đồng nghiệp tại điểm vừa thể hiện sự cám ơn vì công việc. Điều cần

chú ý ở đây là nếu không thật cần thiết, hướng dẫn viên suốt tuyến không chen

ngang vào các hoạt động của hướng dẫn viên địa phương, càng  không nên tỏ ra

giỏi giang và hiểu biết hơn ngay cả khi hoạt động hướng dẫn tham quan cho đoàn

của hướng dẫn viên địa phương có khiếm khuyết. Chỉ có thể bổ sung hoạt động

hướng dẫn tham quan cho đoàn sau khi hướng dẫn viên địa phương đã kết thúc

hoạt động hướng dẫn tham quan của họ. Song, việc bổ khuếyt này cần thực hiện

một cách khéo léo, tế nhị sao cho khách vẫn thực hiện được việc quan sát và nghe

đúng, đủ thông tin về đối tượng tham quan đồng thời hướng dẫn viên địa phương

không cảm thấy khó chịu. Trong trường hợp có khác biệt lớn, cần tránh tranh cãi

gay gắt với hướng dẫn viên địa phương và càng không tranh cãi trước mặt khách

du lịch.

Vận dụng các phương pháp chung và đặc thù cho từng loại hình tham quan du

lịch, cho tham quan du lịch tại điểm tham quan trên mặt đất, hướng dẫn viên du

lịch cần năng động, sáng tạo trong những hoàn cảnh cụ thể nhằm đạt hiệu quả cao

trong hoạt động hướng dẫn tham quan. Trong thực tế, hướng dẫn tham quan du

lịch trên mặt đất , tại các điểm tham quan diễn ra phổ biến nhất và cũng đòi hỏi

nghiệp vụ, tri thức của hướng dẫn viên rất cao. Hướng dẫn viên du lịch thường

trưởng thành nhanh hơn khi tổ chức hoạt động hướng dẫn cho khách tham quan

theo loại hình này.

4. Hướng dẫn tham quan bằng đi bộ   74

Tham quan bằng đi bộ là loại tham quan mà khách du lịch cùng với hướng dẫn

viên không sử dụng phương tiện địa phương chuyển tại điểm du lịch khi địa

phương chuyển, quan sát các đối tượng tham quan và nghe thuyết minh. Khách du

lịch cùng hướng dẫn viên đi bộ để thực hiện tham quan (Walking Tour).

Các tour đi bộ này thường được chọn lựa khi tham quan một đô thị cổ, một khu

phố, quần thể địa phương tích lịch sử - văn hoá, cảnh quan tự nhiện (rừng nguyên

sinh, thung lũng, làng quê…) mà những nơi này đi bộ tham quan thú vị hơn, chất

lượng hơn do gây ấn tượng tốt hơn cho khách du lịch hoặc không thể dùng phương

tiện địa phương chuyển hay chỉ dùng phương tiện địa phương chuyển hỗ trợ phần

nào khách du lịch.

Hướng dẫn viên khi thực hiện hướng dẫn khách du lịch theo loại hình này,

trước hết phải vận dụng phương pháp chung. Ngoài ra, hướng dẫn viên cần thực

hiện các hoạt động sau:

Thông báo chính xác, cẩn thận cho khách du lịch về thời gian bắt đầu chuyến

tham quan đi bộ, độ dài thời gian tham quan, điểm bắt đầu đi bộ tham quan và

điểm kết thúc việc đi bộ tham quan những điểm dừng nghỉ, mua sắm đồ lưu niệm,

mua và sử dụng đồ uống… và khả năng hàng hoá, điều kiện các dịch vụ du lịch

trong lộ trình tham quan, điều kiện nghỉ ngơi.

Hướng dẫn viên cũng cần thông báo cho khách biết địa hình cảnh quan khi thực

hiện tham quan bằng đi bộ và khuyến khách nên có trang phục như thế nào cho

phù hợp, đặc biệt là giầy dép, ô dù, nón mũ… Những thông báo này giúp cho

khách tự chuẩn bị về cả tư trang, tâm lý và sức khoẻ khi tham quan. Khi đã lựa

chọn chuyến tham quan du lịch bằng việc đi bộ, cả khách du lịch và hướng dẫn

viên cũng như doanh nghiệp thiết kế tour và bán tour đều đã đặt ra mục đích, nhu

cầu của khách căn cứ vào những điều kiện cụ thể của địa điểm tham quan du lịch

và các đối tượng tham quan có tại đó.

Hướng dẫn viên cần lưu ý rằng với tour đi bộ, nếu đoàn khách có người khuyết

tật, người già yếu, trẻ em… hoặc đoàn khách đông trên 15 người thì việc tổ chức

hướng dẫn tham quan sẽ gặp khó khăn hơn. Vì vậy, cần phải tính đến thời gian dự

trữ và những vấn đề nảy sinh trong khi tham quan. Việc thông báo cho khách

những yêu cầu, nội dung trên sẽ hạn chế những phát sinh khi tham quan du lịch.

Điều chỉnh tốc độ đi bộ ở mức vừa phải, sao cho các thành viên trong đoàn

khách có thể thao được mà không cảm thấy vội vã, mệt mỏi, và một vài thành viên

có thể vừa đi vừa quan sát xung quanh (không phải đối tượng tham quan) vẫn bắt

kịp đoàn. Người hấp dẫn không để khách chạy theo đoàn vì tốc độ đi khiến họ khó

có thể theo kịp.

Việc điều khiển tốc độ đi của đoàn có căn cứ vào yêu cầu quan sát và thuyết

minh các đối tượng tham quan trên đường đi, về số lượng và chất lượng của các

đối tượng tham quan và yêu cầu quay camera, chụp ảnh… của khách du lịch.

Hướng dẫn viên cần tính đến các tình huống bất chợt khiến cho tốc độ địa phương   75

chuyển gặp trở ngại như có những sự vật hiện tượng lạ xảy ra lôi cuốn sự chú ý của

khách (một đám rước, đám cưới, một hoạt động nào đó của cư dân tại địa điểm

tham quan…). Trong điều kiện có thể, hướng dẫn viên cần tỏ ra kiên nhẫn, và khéo

léo sự chú ý của khách vào việc địa phương chuyển và tham quan theo chương

trình đã định, tránh để khách cảm thấy bị bỏ rơi khi đi sau, không theo kịp đoàn.

Nói chung, cuộc tham quan bằng đi bộ có lợi thế hơn so với giới thiệu tại địa

điểm dừng hay giới thiệu trên phương tiện địa phương chuyển ở chỗ khách ít khi

cảm thấy chán nãn, lãnh đạm trong tham quan vì phải tự đi từ nơi này sang nơi

khác. Việc dạo bước, quan sát, nghe thuyết minh và sự thay đổi cảnh quan gần và

xa liên tục và chậm rãi thường là những yếu tố cuốn hút khách. Hướng dẫn viên

năng động cần chú ý đến trạng thái sức khoẻ của khách du lịch mà có các thao tác

nghiệp vụ phù hợp: cho dừng nghỉ, tiếp tục tốc độ đi và tham quan, giảm tốc độ…

Việc chỉ cho khách đối tượng tham quan và thuyết minh về đối tượng tham

quan cho loại tour đi bộ cũng gần như tại địa điểm tham quan. Điều khác nhau là

ngay cả khi đi bộ cùng khách, hướng dẫn viên vẫn tiếp tục tham quan không chỉ về

một vấn đề, một đối tượng mà chủ đề, nội dung thuyết minh rộng hơn, đặc biệt là

khi đi bộ tham quan đô thị, tham quan quần thể địa phương tích v.v…

Vì vậy, việc thuyết minh trong khi đi bộ cùng khách du lịch, hướng dẫn viên

cần chú ý trước tiên về khả năng truyền âm tới khách trong điều kiện không gian

luôn có các âm thanh khác đan xen. Ở đây, kỹ năng phát âm, sự biểu cảm của nghệ

thuật truyền miệng của hướng dẫn viên phải bảo đảm cho các thành viên trong

đoàn đều có thể nghe và hiểu được lời thuyết minh. Hướng dẫn viên cần tổ chức

cho khách đi gọn, gần nhau để có thể thuyết minh dễ dàng hơn, hiệu quả hơn. Và

ngay cả khi đang vửa đi vừa chỉ dẫn, giới thiệu, (có thể xen kẽ với những nơi dừng

lại quan sát và thuyết minh các đối tượng tham quan) hướng dẫn viên cũng cần

tránh để khách cản trở lối đi và hoạt động của những người khác, không che lấp

tầm nhìn, hướng nhìn của khách du lịch và biết dừng lại đúng lúc khi khách mệt

mỏi, căng thẳng và có biểu hiện chán nản, phân tán.

Trong lúc thuyết minh, chỉ dẫn cho khách quan sát, hướng dẫn viên cần tar1nh

trong khả năng có thể, sự tò mò hay làm phiền đoàn khách của những người hiếu

kỳ, thiếu thiện chí, thiếu lịch sự.

5. Hướng dẫn tham quan theo chuyên đề

Loại hình tham quan theo chuyên đề không phổ cập bằng loại hình tham quan

tổng hợp. Do yêu cầu tìm hiểu, nghiên cứu, thử nghiệm về một hay nhiều vấn đề

nào đó, lĩnh vực nào đó hay đơn thuần chỉ là đối tượng tham quan nào đó, khách

du lịch sẽ có yêu cầu cụ thể để hướng dẫn viên hay doanh nghiệp du lịch thiết kế

tour và tổ chức thực hiện các tour chuyên đề.

Trong thực tế hiện nay ở Việt Nam và thế giới, các tour du lịch tham quan theo

chuyên đề thường là tham quan những loại tài nguyên du lịch nào đó ở một hay

một số vùng lãnh thổ nhất định: các loại cây thân mềm nhiệt đới trong rừng nguyên   76

sinh; các hang động nước hay hang khô, các loại chim thú, các kiến trúc đền tháp

truyền thống, các địa phương tích chiến tranh, các bảo tàng nghệ thuật, các địa

phương chỉ khảo cổ, các làng nghề thủ công truyền thống, các dân tộc ít người

v.v…. khách du lịch mua tour chuyên đề thường là những trí thức; các nhà khao

học, nhà giáo, nhà văn, thầy thuốc, nhà sưu tầm, các cựu chiến binh và người thân

của họ, và cả người thích phiêu lưu, mạo hiểm… Có thể nói rằng, đó là những

khách du lịch có học vấn và khả năng quan sát, tìm hiểu, nghe thuyết minh và nhu

cầu hiểu biết khá cao.

Hướng dẫn viên phụ trách việc hướng dẫn khách tham quan theo chuyên đề

phải có kiến thức đủ để hướng dẫn khách trong các lĩnh vực khách yêu cầu với các

chuyên đề cụ thể. Dù là hướng dẫn viên chuyên nghiệp hoặc là các nhà khoa học

được mời tham gia hướng dẫn khách tham quan (hướng dẫn viên không chuyên),

ngoài việc vận dụng các phương pháp hướng dẫn chung cho chuyến tham quan

một cách linh hoạt, cần phải thực hiện những việc sau:

Tìm hiểu và thông báo cho khách những trang thiết bị và đồ dùng cá nhân cần

phải mang theo cho chuyến tham quan, tuỳ điều kiện cụ thể, yêu cầu cụ thể về địa

hình, đối tượng tham quan, độ dài thời gian và các yêu cầu quan sát, nghiên cứu,

nghe thuyết minh, nghe giới thiệu các tư liệu cần thiết… Hơn nữa, căn cứ vào yêu

cầu, mục đích và khả năng thực tế, hướng dẫn viên cần lường trước những khó

khăn có thể gặp phải do những điều kiện khách quan hay chủ quan nhất định để

không gây khó chịu từ phía khách, dù khách có thể bị hụt hẫng hay nuối tiếc. Ví dụ

như khi dẫn khách đi tham quan khu bảo tồn loài sếu đầu đỏ ở Tràm Chim vùng

Đồng Tháp Mười, hướng dẫn viên có giới thiệu tóm tắt về loài động vật đặc biệt

quí hiếm này, về quá trình ra đời và hoạt động của khu bảo tồn, về điều kiện tự

nhiên và xã hội, nhân văn nời đây… trước khi dẫn khách tham quan. Song, hướng

dẫn viên cũng thông báo rằng do đặc điểm của loài chim này hoặc có thể do người

dân hay tác động ngoại cảnh nào đó, khi đoàn khách đến tham quan thì chúng

không tụ về, không xuất hiện. Thông báo này sẽ làm giảm nhẹ sự buồn chán của

khách và tránh cho hướng dẫn viên cũng như doanh nghiệp du lịch những phiền

toái không đáng có.

Khi thuyết minh trong trong chuyến tham quan chuyên đề, hướng dẫn viên cần

phải nêu những thông tin chính xác, những kết luận được thừa nhận hay đã kết

luận từ các sách báo các  cơ quan khoa học, có độ tin cậy cao. Nhưng thông tin

chưa đủ độ tin cậy hặoc đang gây tranh cãi thì có thể đưa ra nhưng không vội kết

luận. Mặt khác, những lý giải, bình luận của hướng dẫn viên đòi hỏi phải sâu sắc

hơn, toàn diện hơn theo nội dung, mục đích của cuộc tham quan chuyên đề. Khác

với lời thuyết minh trong một cuộc tham quan tổng hợp. Khi thuyết minh tham

quan chuyên đề, nhất là tham quan nghiên cứu khoa học, hướng dẫn viên có thể

dừng thuyết minh giữa chừng để trao đồi với khách tham quan khi được yêu cầu

hay khi thấy cần thiết để làm sáng tỏ hơn những thông tin được thuyết minh. làm

được như vậy, jh và khách tham quan để thoả mãn nhu cầu hiểu biết của mình và

đúng với chủ đề của chuyến tham quan. Có rất nhiều nội dung đưa ra trong chuyến

tham quan chuyên đề mà hướng dẫn viên không thể biết. Vì vậy, hỏi khách trao đổi   77

với khách là một cách để mục đích, hiệu quả chuyến tham quan cao hơn. Hướng

dẫn viên cần có sự ham học hỏi và sự khiêm tốn nhưng không tỏ ra hèn kém trước

các khách tham quan có nhận thức, có vốn hiểu biết phong phú và khá sâu sắc này.

Ví dụ hướng dẫn khách là cựu chiến binh Mỹ tham quan các địa điểm chiến

trường xưa ở Vùng Quảng Trị, hướng dẫn viên cần đóng vai trò người tái tạo hình

ảnh chiến trường xưa trên những địa danh lịch sử, dù cho chưa từng biết đến kỷ

niệm chiến tranh. Các cựu chiến binh có thể tham gia vào lời thuyết minh một cách

sống động vì họ đã từng có mặt, từng tham gia vào sự kiện lịch sử ấy. Hướng dẫn

viên cần khéo léo khai thác vốn sống , trí nhớ của khách để làm cho chuyến tham

quan sinh động hơn, và việc thực hiện “DMZ Tour” có chất lượng hơn. Tất nhiên,

không phải mọi vấn đề, mọi ý kiến của khách du lịch được chấp nhận, hướng dẫn

viên cần có bản lĩnh lập trường những vấn đề nhạy cảm về chính trị – xã hội, quan

điểm lịch sử.

Dù thực hiện hướng dẫn khách tham quan theo loại chuyên đề nào, hướng dẫn

viên cần phải thực hiện nghiêm túc bảo vệ môi trường, bảo vệ tài nguyên du lịch

và tuyên truyền hướng dẫn khách bảo vệ môi trường và tài nguyên ấy. Bởi lẻ, hoạt

động tham quan du lịch chắc chắn sẽ có tác động nhất định tới hiện trạng của của

các nguồn tài nguyên du lịch được khai thác. Việc khai thác tài nguyên du lịch tự

nhiên và nhân văn cho hoạt động du lịch, trong đó có hoạt động tham quan là cần

thiết. Song, hướng dẫn viên cần ý thức về việc bảo vệ tài nguyên đó để giữ gìn lâu

dài phục vụ hoạt động du lịch và hoạt động kinh tế, xã hội, văn hoá khác. Vì vậy,

khách du lịch khi tham quan du lịch nói chung, tham quan theo chuyên đề nói riêng

cần được thông báo tuân thủ ácác quy định về bảo vệ môi trường nói chung cũng

như môi trường du lịch nói riêng. Đặc biệt khi hướng dẫn khách tham quan chuyên

đề là các tài nguyên du lịch tự nhiên mà các đối tượng tham quan thuộc loại độc

đáo, quí hiếm… khi bị hư hại, thay đổi, phá hỏng là không thể bù đắp nổi, hướng

dẫn viên cần thông báo  chi tiết, nhiều lần cho khách trước và trong cuộc tham

quan. Mặt khác, trong khi thực hiện hướng dẫn tham quan, hướng dẫn viên cần chỉ

dẫn khách thực hiện yêu cầu bảo vệ môi trường du lịch, bảo vệ tài nguyên du lịch,

hạn chế thấp nhất các tác động tiêu cực tới môi trường du lịch từ hoạt động tham

quan.

Mặc dù bảo vệ môi trường du lịch, bảo vệ tài nguyên du lịch là công việc của

nhiều người, nhiều cơ quan chức năng, nhưng hướng dẫn viên theo đoàn vẫn luôn

ý thức về việc này và coi đó là một yêu cầu nghề nghiệp. Chính vì vậy, trong hợp

đồng về chuyến tham quan du lịch, ngoài các vấn đề tài chính, dịch vụ, bảo hiểm,

an toàn… cần phải lưu ý tới các yêu cầu cụ thể về bảo vệ tài nguyên, bảo vệ môi

trường du lịch. Chuyến tham quan theo chuyên đề càng đặc biệt, càng có ý nghĩa

về việc nghiên cứu, sưu tầm, có giá trị khoa học cao càng phải quan tâm tới việc

bảo vệ này. Đã có khá nhiều ví dụ về sự cố ý hay vô ý của khách du lịch làm hư

hại tài nguyên du lịch và tác động tiêu cực tới môi trường tại điểm du lịch, gây khó

khăn trực tiếp cho việc tổ chức các chuyến du lịch chuyên đề tương tự về sau và

cho hoạt động du lịch nói chung ở các điểm du lịch. Chẳng hạn, ở một số hang

động Kast, khách du lịch dùng muội nến, đuốc viết chữ lên trần, lên đá và ghè   78

những mãnh thạch nhũ mang về làm kỹ niệm, làm hỏng cảnh quan độc đáo của

hang động, mất đi ý nghĩa tham quan chuyên đề. Một số động thực vật qúi hiếm ở

những vùng rừng bảo tồn bị khách du lịch hây hỏng, sợ, nguy hiểm đã không xuất

hiện ở địa điểm quen thuộc. Việc ký kết, tổ chức tham quan theo chuyên đề cho

khách sẽ không thực hiện đựơc nữa.

Phương pháp hướng dẫn tham quan du lịch cần được hiểu là những cách thức,

biện pháp, thao tác mà hướng dẫn viên sử dụng trong quá trình tổ chức thực hiện

các chuyến tham quan du lịch cho khách. Việc vận dụng các phương pháp chung

với các phương pháp đặc thù do loại hình của chuyến tham quan du lịch đòi hỏi

phụ thuộc với nhiều điều kiện như mục đích và nhu cầu của khách du lịch; chủ đề

của chuyến tham quan; giá trị của đối tượng tham quan, cơ cấu thành phần của

khách; thời gian, phương tiện sử dụng cho tham quan du lịch… hướng dẫn viên

căn cứ vào những điều kiện cụ thể để vận dụng các phương pháp.

Một hay nhiều phương pháp hướng dẫn tham  quan du lịch dù khoa học về

nguyên tắc, về lý thuyết cũng chỉ có thể phát huy tác dụng tích cực ở từng hướng

dẫn viên cụ thể. Nghiệp vụ hướng dẫn viên du lịch đòi hỏi hướng dẫn viên phải

luôn luôn năng động sáng tạo, tự tin trong việc vận dụng phương pháp nhằm phục

vụ cho chuyến tham quan của khách du lịch đạt hiệu quả cao. Qua các chuyến

tham quan du lịch mà hướng dẫn viên phục vụ khách, việc chọn và sử dụng

phương pháp sẽ càng thông thạo hơn, được bổ sung cho đầy đủ, khoa học và thực

tiễn. Những phương pháp hướng dẫn tham quan tỏ ra kém hiệu quả trong thực tế sẽ

bị loại bỏ hay hạn chế sử dụng. Chỉ có như vậy, hoạt động tham quan du lịch nói

chung, hoạt động cảu hướng dẫn viên nói riêng mới đáp ứng yêu cầu nghiệp vụ

ngày càng cao trong kinh doanh du lịch.

CÂU HỎI ÔN TẬP VÀ THẢO LUẬN

1. Tham quan du lịch là gì? Phân tích đối tượng các loại hình tham quan du

lịch.

2. Trình bày những công việc cần chuẩn bị cho hướng dẫn tham quan du lịch và

tầm quan trọng của việc thực hiện những công việc đó.

3. Phân tích phương pháp hướng dẫn tham quan của các loại hình tham quan du

lịch. Những thuận lợi và khó khăn của hướng dẫn viên du lịch khi hướng dẫn các

loại hình tham quan du lịch đó.   79