Nghĩ khác đi khó lắm, thưa ông Einstein!

(Bài viết được giải "Độc giả bình chọn" trong Cuộc thi viết Kỷ niệm năm Einstein do Viện Goethe Hà Nội tổ chức)

"...tất cả đều đã thay đổi, chỉ riêng nếp nghĩ của con người thì không."

Năm Einstein đã đi sắp trôi qua mà đến giờ phút này tôi mới bắt đầu lục lọi trong mớ ký ức lộn xộn của mình để trả lời một câu hỏi thật sự buồn cười: "Ta đã biết gì về Einstein?". Thật ra, những gì tôi biết chẳng nhiều cho lắm, nếu không muốn nói là quá ít. Albert Einstein, người gốc Do Thái sinh ra tại Đức (thảo nào cuộc thi này được tổ chức bởi Viện Goethe chứ không phải Hội đồng Anh hay Trung tâm L'Espace).

Albert Einstein, tác giả thuyết tương đối (mà thuyết tương đối là cái gì thì tôi cũng rất lơ mơ). Albert Einstein, người hay có những câu nói hài hước kiểu như: "Sức hút trái đất không có vai trò gì trong việc mọi người ngã vào lòng nhau" hay "Có hai thứ vô tận là vũ trụ và sự ngu dốt của con người, và tôi không chắc chắn lắm về (sự vô tận của) vũ trụ" . Tất cả những gì tôi biết về ông chỉ có thế. Và rồi bây giờ, tôi sẽ nêu lên ý kiến riêng của mình về một câu nói có phần cụt ngủn của ông.

Cách đây một số năm, có thể là chục hoặc có thể ít hơn, tôi cũng như các bạn trong lớp rất sính việc chép danh ngôn vào sổ rồi khoe với nhau. Đó là một hình thức lên dây cót tinh thần ngô nghê nhưng cũng khá hữu ích với những đứa mới lớn đang bơ vơ về hướng tư duy. Trong một lần tụ tập lên dây cót cho nhau như thế, tôi được một cậu bạn đọc cho câu nói này. Không hiểu sâu xa cho lắm nhưng với ý nghĩ: "Ông ta đã là thiên tài thì nói gì cũng đúng", tôi gật gù cho ra vẻ mình cũng tâm đắc với nhà khoa học lỗi lạc và để cậu bạn kia thấy rằng tôi cũng đồng cảm sâu sắc với cậu. Tất nhiên, tôi quên câu nói ngay sau đó.

Bẵng đi thêm một số năm nữa, tôi đọc một bài tiểu luận về hai vụ ném bom nguyên tử xuống Hiroshima và Nagasaki, người viết cũng trích dẫn câu "...tất cả đều đã thay đổi, chỉ riêng nếp nghĩ của con người thì không" mà tôi đã một lần được nghe và quên. Lúc đó tôi đã biết suy nghĩ hơn hồi xưa một chút nên đón nhận nó như là một thứ hoàn toàn mới mẻ với hiểu biết của mình. Nhưng cái cách nghĩ "thiên tài thì nói gì cũng đúng" dường như vẫn còn nguyên trong đầu tôi. Thay vì lật qua lật lại câu nói và thử mổ xẻ phản biện nó một chút, tôi lại để tâm trí mình lười biếng nương theo cái hướng mà Einstein đã vẽ ra. Tôi gật gù đồng ý với ông thậm chí còn nhanh và mạnh mẽ hơn lần trước, với một số chứng cứ không thể chối cãi cho sự đúng đắn của câu nói: Bao nhiêu nạn nhân vô tội ở Hiroshima và Nagasaki (cũng như hàng ngàn hàng vạn nạn nhân khác ở Việt Nam quê hương tôi) đã chết, đã đau đớn vì nếp nghĩ muôn thuở của những kẻ tự coi mình mạnh hơn đối phương trong cuộc chiến.

Năm 2005, 60 năm đã qua kể từ khi Einstein đưa câu nói ấy ra trước thế giới, sự bình yên dường như đã trở lại với Hiroshima và Nagasaki, con phố Khâm Thiên nơi tôi sống cũng đã thay đổi hoàn toàn so với năm 1972 ngập trong khói bom, tôi cũng như những người xung quanh tôi đã thay đổi rất nhiều. Nhưng đâu đó trên quả đất càng ngày càng trở nên chật hẹp với loài người này, tiếng súng vẫn vang lên ở Iraq, Palestin hay Congo... Nghĩa là tư duy của loài người, xét trên khía cạnh những cuộc chiến để tranh giành thứ gì đó, vẫn chẳng thay đổi. Người ta vẫn sẵn sàng làm tổn thương nhau với những lý do như cách đây hàng ngàn năm, khi chưa xuất hiện cả Einstein lẫn những công cụ huỷ diệt khủng khiếp mà ông dù không muốn cũng đã (phần nào) can dự vào việc chế tạo .

Còn bản thân tôi thì sao? Thật lạ lùng là đã khá nhiều năm trôi qua mà tôi vẫn thấy câu nói này của Einstein rất hay, rất đúng. Đôi khi, trong những giây phút bốc đồng nào đó, tôi có tìm ra một vài sự kiện hay chi tiết nho nhỏ có thể (chỉ có thể thôi) chứng minh rằng câu nói không hoàn toàn đúng, rằng nếp nghĩ của con người đã ít nhiều biến chuyển... Nhưng rồi tôi vội vã gạt ngay ý kiến đó đi như một kẻ thiếu tự tin chối bỏ quan điểm riêng của mình khi đứng trước một tượng đài lý luận. Nghĩa là trên vỏ não của tôi cũng in hằn một nếp nghĩ nào đó, chính là cái thứ mà Einstein có lẽ đã hết sức phê phán kia. Nhưng thưa ông Einstein, tôi biết làm sao được, từ xưa đến nay, những người dám nghĩ khác như ông trên thế giới này đâu có nhiều!