Nghĩ về hai từ " cá gộ".

Ngày nhỏ, cứ nghe thấy ai đó nói giọng "trọ trẹ" là người ta lại bảo, đấy là dân "cá gỗ". Tôi lấy làm lạ, chưa hiểu "tại sao lại thế?", "cá thật chẳng ăn ai, lại là cá gỗ". Rồi tò mò, tôi đi hỏi người lớn, người lớn kể cho tôi nghe câu chuyện dân gian xưa

CHO KHÁT NƯỚC... CHẾT LUÔN

Một anh hà tiện thuộc loại vắt cổ chày ra nước, không bữa cơm nào mà dám mua thức ăn. Anh ta treo một con cá gỗ lơ lửng ở giữa nhà, dặn các con khi ăn cơm thì nhìn lên cá gỗ, chép miệng một cái rồi và cơm, coi như là đã được ăn cơm với cá rồi. Đứa con út mới lên bốn tuổi, háu ăn, nhìn lên con cá gỗ chép miệng luôn mấy cái mới và cơm. Thằng lên sáu trông thấy liền mách bố: - Thằng này nó chép miệng mấy cái liền mới và cơm đó bố ạ! Anh ta mắng: - Cứ để nó ăn mặn cho khát nước chết luôn!!!

Và được nghe câu chuyện anh chàng người Xứ Nghệ nghèo mà hiếu học (như bạn Cago đã kể ở trên).

Hình ảnh người Xứ Nghệ trong tôi ngày ấy là "keo kiệt" lắm. Và, tại sao phải khổ thế...!!!

Lớn lên... đi học, tôi có thêm những người bạn có cha mẹ là người gốc Xứ Nghệ ra sống và làm việc ở Hà Nội, tôi theo bạn đến nhà ăn, ngủ, học ở đấy, rồi tiếp xúc với họ. Tôi có thấy người Nghệ "keo kiệt" đâu, chỉ thấy họ nói to, giọng thì "nặng trình trịch" và rất hay có những cuộc gặp gỡ đồng hương, giao lưu, vui vẻ và hào phóng. "Ào ào như cơn lốc" ngay từ ngoài cổng.

Khi tôi vào đại học, trong lớp có những người bạn quê ở vùng Thanh - Nghệ Tĩnh, tôi làm lớp trưởng - trách nhiệm là luôn phải quan tâm đến mọi người... Trong số ấy, những người bạn đến từ vùng đất miền Trung nắng cháy, họ

hiện thân trong tôi là anh học trò nghèo ngày xưa: nghèo mà hiếu học, thông minh, chăm chỉ, chịu khó, nghĩ sao nói vậy, không "lắt léo", "loằng ngoằng", "nhì nhằng" trong ứng xử, quan hệ...

Hè, chúng tôi dong duổi đi chơi, theo những người bạn ấy vào Thanh, Nghệ An, Hà Tĩnh (phần này tôi đã có dịp tâm sự). Cũng "ba cùng" với những người bạn ấy và gia đình của họ.

Vẫn giọng "trọ trẹ" khó nghe, nhưng phát âm rất chuẩn từ chữ "tr", "ch", "r", "s" và "x"... vẫn "ăn to, nói lớn", cứ "oang oang" mà không "nhỏ nhẹ" (kể cả con gái).

Gia đình các bạn tôi từ Diễn Châu, Quỳ Hợp, Quỳnh Lưu, Hưng Nguyên, Nam Đàn, Thanh Chương (Nghệ An) đến Nghi Xuân, Can Lộc (Hà Tĩnh)... vùng quê nào, ngôi nhà nào chúng tôi đến cũng đầy ắp tiếng cười, lòng người cứ chân chất, "thẳng tưng như ruột ngựa", chẳng "úp úp mơ mở", chẳng "quanh co, lòng vòng", nói là làm, nghĩ sao nói vậy... Và, hơn hết là "tính hiếu khách" của gia chủ, "yêu" và "ghét" rất rõ ràng.

Thế đấy, người Xứ Nghệ cứ đẹp dần lên trong mắt tôi, đẹp dần lên trong những lời nhận xét của tôi khi có ai đó hỏi tôi về họ.

Cái nghề nghiên cứu của tôi đã cho tôi được đi và đến nhiều vùng miền trên đất nước, tiếp xúc với nhiều người, tìm hiểu thêm về nhiều vùng đất dưới góc nhìn của văn hóa... tôi trân trọng hai từ "cá gỗ". Lâu rồi, "cá gỗ" trở thành một đại từ chỉ người Xứ Nghệ, như đã là thế, như không thể khác được.

Người Nghệ tự hào vì hai từ ấy! Người Nghệ luôn tự mình hơn người bởi hai từ ấy...!

Tôi hoàn toàn đồng tình. Bởi, phải hiểu xuất phát điểm của cụm từ này là từ một vùng quê "nghèo mùng tơi chưa kịp rớt", mới hiểu người Xứ Nghệ đã phải "gồng mình đi lên như thế nào" để "vượt khó, vượt khổ". Trong cái "gian lao" ấy, tâm hồn và ý thức của họ thật lớn, con "cá gỗ" của anh học trò nghèo Xứ Nghệ ngày xưa chỉ còn trong tiềm thức, trong lời nói của sinh viên Xứ Nghệ ngày nay. Cuộc sống ngày một đổi thay... hình ảnh "cá gỗ" mãi là niềm tự hào, bởi trong cái sự "nghèo túng" ấy, người Xứ Nghệ đã biết "ước mơ", biết "khao khát" từ những việc tưởng như rất nhỏ hàng ngày, ẩn chìm và hiển hiện trong mỗi bữa cơm ăn, trong nỗi lo thường nhật. Nhưng là khát vọng để vươn tới, để cố gắng.

Xin cảm ơn câu chuyện dân gian, cảm ơn anh học trò nghèo Xứ Nghệ, cảm ơn những con người Xứ Nghệ qua nhiều thế hệ vẫn mãi giữ được truyền thống "nghèo mà hiếu học", vẫn giữ được hai chữ "cá gộ" nghe sao thấy tội tội sao mà thương, mà quý, để mãi... nâng niu!

Tại sao dân Nghệ lại được gọi là dân cá gỗ (Cá gộ)?

Cá gỗ" không phải... keo

Xưa, có anh học trò Nghệ nghèo, đi học (chữ Nho) chỉ ăn cơm không. Anh ta bèn đẽo một con cá gỗ "nấu" trong nồi đất, mỗi bữa nhá nhem tối thì sang hàng xóm xin nước mắm, bảo "về kho cá, lỡ quên mua nước mắm", để có nước mắm chan cơm. Thế mà cũng học nên. Riết người ta phát hiện ra thành giai thoại, vừa giễu vừa phục: dân Nghệ dù nghèo, nhưng ham học giỏi chịu gian khổ để vươn lên chứ không phải keo kiệt, ky bo.

Nguyễn Hoài Nam (Q7, Tp.HCM)

l Theo tôi thì giai thoại về con "cá gỗ", đúng hơn là "cá gộ" đọc theo âm giọng Thanh Nghệ Tĩnh. Từ xa xưa danh từ "cá gộ" để chỉ người "keo kiệt" và thường dùng để chỉ người Thanh Nghệ Tĩnh xưa nay vốn keo kiệt. Không hiểu nói như vậy có đụng chạm đến người dân vùng ?y không? Nhưng theo tôi đó là một tính tốt, họ tuy nghèo nhưng vẫn giữ sĩ diện, không làm chuyện bậy bạ mà chỉ tiết kiệm tối đa để qua cơn bĩ cực chờ ngày vinh quy bái tổ. Đó mới là điều đáng quý.

Tôn Thất Trình (Đà Lạt)

Chuyện kể rằng, ngày xưa, có một gia đình nọ rất nghèo khổ sống ? ven đường. Đối với họ, mỗi bữa ăn có cơm no đã là một điều xa xỉ nói chi đến cao lương mỹ vị. Để giữ thể diện với người ngoài, người đàn ông chủ gia đình đã đẽo một con cá gỗ và đến mỗi bữa cơm thì cho dọn ra mâm. Khách thập phương qua đường nhìn vào thấy có đủ cơm, cá... thì cứ ngỡ gia đình này sống khá no đủ và sung túc.

Câu chuyện trên cho thấy tính tự tôn của gia đình. Mặc dù mình nghèo khổ nhưng đó là chuyện trong nhà. Còn đối với ngoài xã hội, không nên tỏ ra quá thua kém, tựa như "đói cho sạch, rách cho thơm".

Hồ Mạnh Hùng (Vũng Tàu)

Cách đây chừng 2 tháng tôi có đọc một bài viết trên Thế Giới "Tại sao lại gọi là cá gỗ". Tác giả bài viết có ý nói dân cá gỗ là người keo kiệt, bủn xỉn. Tôi không đồng ý với bài viết đó vì người Việt ta thường nói dân cá gỗ là chỉ người xứ Nghệ và người xứ Nghệ tự hào là dân cá gỗ.

Cũng với câu chuyện lên kinh ứng thí của chàng sĩ tử. Vì không có tiền mua thức ăn nên anh ta đẽo một con cá bằng gỗ, đem nướng vàng, trông giống như con cá nướng thật vậy.

Vì ham học lại thông minh, kỳ thi năm đó anh chàng xứ Nghệ đã đỗ trạng nguyên. Người dân xứ Nghệ rất tự hào với tích truyện này, vì nó thể hiện tính cần cù, chịu khó và ý chí vươn lên.

Lê Quang Chung (Lê Lai, Hải Phòng)

Đây là suy nghĩ của người bạn của tôi