Âm vang của thời đại Đông A với những chiến công lẫy lừng trong lịch sử chống ngoại xâm, ba lần đánh bại Nguyên - Mông đã in dấu trên nhiều trang viết của các nhà thơ đương thời. Phạm Ngũ Lão - danh tướng nhà Trần đãghi lại những xúc cảm của mình qua Thuật Hoài - tác phẩm thể hiện rất đẹp hình ảnh và khí thế của người trai thời đại, cũng là tư thế của dân tộc trong những ngày hào hùng ấy.

 Hoành sóc giang sơn kháp kỷ thu

[] Tam quân tỳ hổ khí thôn ngưu

Nam nhi vị liễu công danh trái

 Tu thính nhân gian thuyết Vũ Hầu

Bài thơ chữ Hán , vẻn vẹn 28 chữ đã có một dung lượng thông điệp thẩm mỹ lớn, thể hiện khí phách nhà thơ - dũng tướng. Giấc mộng lập công dương danh luôn là điều ám ảnh những kẻ sĩ, đại trượng phu thời phong kiến, đi liền với các tước phong công, hầu, khanh, tướng. Nhưng trong bài thơ này, con người đã được phác họa bằng những câu thơ có sức khái quát cao độ tinh thần dân tộc tự cường.

Hoành sóc giang sơn cáp kỷ thu

 Câu khai đề của bài thơ đã tạo một tư thế rất đẹp của con người. Bản dịch “múa giáo” không ổn vì nó chưa thể hiện đc hết ý nghĩa của từ “hoành sóc” nó đã phá vỡ đi đối trọng con người - không gian.”Hoành sóc” là cầm ngang ngọn giáo để trấn giữ non sông Ngọn giáo ấy phải đc đo bằng bề ngang của non sông và chiều dài của lịch sử.Con người có tầm vóc vũ trụ như vậy đã đồng nhất vs non sông.Tại sao lại không cầm “dọc” ngọn giáo mà lại cầm “ngang” ? Bởi đó chính là tư thế hiên ngang, hùng dũng của một người anh hùng đang sẵn sàng ra trận chiến đấu. Đó chính là tư thế ưỡn ngực tự hào mà rằng mình là dân đất Việt và mình sẵn sàng hy sinh để bảo vệ bờ cõi Việt, bảo vệ nhân dân Việt, bảo vệ non sông gấm vóc của đất nước. Thế "hoành" của ngọn giáo khiến tầm vóc con người như vươn lên ngang tầm sông núi. Hình ảnh người lính vệ quốc toát lên vẻ bình thản hiên ngang, dũng mãnh, thể hiện khí thế bất khả chiến bại của quân ta lúc bấy giờ.Nhà thơ đã chọn đc 1 phông nền thật đẹp để tôn lên vẻ đẹp của người tráng sĩ. Cụm từ “kháp kỉ thu”cho ta thấy con người mới chỉ đứng đó trong thoáng chốc mà đã trải qua "mấy thu" rồi.Chỉ vs một câu thơ,phạm ngũ lão đã khắc họa bức tượng đài bất tử về anh hùng bảo vệ tổ quốc. Và cả đoàn quân cũng cùng chung tư thế ấy :

 Tam quân tỳ hổ khí thôn ngưu

 Câu trên là hình ảnh, câu dưới là thần thái con người. Hình ảnh’ba quân”vừ mang ý nghĩa thực,vừa mang ý nghĩa tượng trưng. “ba quân”là hình ảnh chỉ chung quân đội và binh sĩ tời trần.Người chiến sĩ cầm ngang ngọn giáo kia với tam quân đã tạo thành một tường thành vững chắc, im phăng phắc mà khí thế "xung thiên". Tư thế sẵn sàng xung trận đã hình thành tứ thơ thật đẹp "tỳ hổ khí thôn ngưu”. “Tì hổ” là loài thú dững mãnh như hổ báo.Hình ảnh “tam quân tì hổ”cho ta cảm nhận được cái khí thế hùng dũng ra trận quyết chiến của đội quân mang cái hào khí thời đại anh hùng lúc bấy giờ.Tác giả sd thành ngữ “khí thôn ngưu đẩu”.Theo cảm quan thẩm mỹ cổ điển, câu thơ gợi lên khí phách đoàn quân quyết chiến hừng hực khí thế lấn át cả sao Ngưu - vì tinh tú sáng chói trên trời. Cách hiểu "ba quân như hổ mạnh nuốt trôi trâu" đem đến cảm nhận cụ thể hơn về sức mạnh của quân đội còn non trẻ đương đầu với đội quân Nguyên - Mông hùng mạnh và thiện chiến, dường như có hàm ý ngợi ca tự hào mạnh mẽ những người lính của tác giả.Hình ảnh”ba quân trog câu thơ k chỉ là hình ảnh riêng của quân đội nhà Trần mà còn tượng trưng cho tinh thần của cả dân tộc trong công cuộc chống giặc ngoại xâm.

 Nhưng hai câu thơ đầu mới chỉ là nền để nhà thơ bộc bạch lòng mình.Nếu như hai câu đầu miêu tả vị tướng và quân đội thì hai câu thơ cuối chùng xuống,nhịp thơ chậm,sâu lắng,thể hiện cái chí của người quân tử :

 Nam nhi vị liễu công danh trái

 Tu thính nhân gian thuyết Vũ hầu

Đây mới là điều canh cánh bên lòng của người dũng tướng, gắn với bổn phận của kẻ làm trai thời phong kiến . Bao đời nay, nợ công danh từng là niềm ám ảnh khôn nguôi với những người làm trai trong thời phong kiến.Đây là món nợ mà chỉ có người nam nhi, quân tử mới cảm thấy rằng mình không bao giờ trả đủ. Là tại sao vậy? Tại sao lại chiến đấu hết mình, bất chấp hy sinh… mà vẫn cảm thấy không sao trả hết nợ? Đó là bởi vì đất nước chưa hết mối lo, nhân dân chưa hết đói khổ, vậy thì sao có thể yên vị mà vui chơi được.Vậy nên món nơ ngàn đời này vẫn phải trả, trả đến khi nào không thể trả nữa thôi. Phải lập nên sự nghiệp lớn để lưu dấu công danh cho con cháu ngàn đời,đó mới là lý tưởng sống của người quân tử.Chưa trả đc nợ công danh nghĩa là chưa hoàn thành đc nghĩa vụ vs đời.Tư tưởng này chính là động lực mạnh mẽ cổ vũ thanh niên thời trung đại sẵn sàng xả thân vì những nhiệm vụ lớn lao của tổ quốc.Trong hoàn cảnh lịch sử xã hội đời trần,liên tiếp bị giặc ngoại xâm tấn công,chí làm trai là tư tưởng tích cực có ý nghĩa lớn lao. Song vs ng anh hung,bên cạnh cái chí còn phải có cái tâm.Cái tâm của Phạm Ngũ Lão thể hiện qua nỗi thẹn.Nỗi thẹn của ông được thổ lộ trong sự đối sánh với tấm gương Vũ Hầu Gia Cát Lượng thuở xưa. Bậc mưu thần, danh sĩ nổi tiếng thời Tam Quốc, người đã xả thân vì cơ nghiệp nhà Thục.Ông thẹn vì chưa có đc trí tuệ uyên thâm và tài mưu lược như Gia Cát Lượng.Qua đây ta thấy đc tâm niệm của Phạm Ngũ Lão nào khác nguời xưa,ông mong muốn làm nên công nghiệp phò tá cho vua, thực hiện lý tưởng trí quân trạch dân cao cả của bề tôi trung thành tận tuỵ. Nỗi thẹn của người anh hùng toả sáng một nhân cách lớn.

 Bài thơ tuy ngắn nhưng ý tứ cô đọng hàm súc,hình ảnh hoành tráng,đậm màu sử thi,lí tưởng cao đẹp,có sức mạnh cổ vũ các thế hệ thanh niên nước nhà. “Tỏ lòng”đã khắc họa rõ nét bức chân dung những tráng sĩ đời Trần,những người đã ba lần chiến thắng quân Nguyên-Mông,bảo vệ tron vẹn giang sơn Đại Việt.