"Earth does not belong to man, man belongs to the earth." My grandfather once told. Hindi ko maintindihan kung ano'ng nais niya ipahiwatig sa mga katagang iyan. That moment, I'm innocently 5 years old, know nothing but to play. In my mind "I'm poor, it's impossible to own this earth." A few years had passed inch-by-onch nagkakaroon ako ng ideya kung ano ang ibog sabihin niya ng salitang iyon. Pero hindi pa kayang ipaliwanag ng utak ko.

"Papa, Is this land belong to us?." My 13th years old self talking to my Papa, habang busy siya sa pagbubungkal nang lupa sa bakuran gamit ang palakol, magtatanim siya ng gulay. He froze while saying..

"No. Baby. This land not belong to you, you belong to this land." Ay grabe si Papa hindi naman logic ang kailangan ko'ng marinig mula sa kanya eh. Naalala ko tuloy si Lolo, mag-ama nga sila, magkadugo.

He revised of what my grandfather told me in a simplest way.

"Ano'ng ibig sabihin no'n Papa?." Ako 'to eh, hangga't hindi ako satisfied sa mga naririnig ko'ng kasagutan ay hindi ako totigil hanggat hindi ko marinig ang guto ko talagang paliwanag. Curious ako sa mga salitang kanilang binibitawan pero sana simplehan na lang minsan.

"We don't own anything baby. Even we bought this land hindi ito magiging atin." Tulala ako. Mas lalo niya lang ginulo ang utak ko.

"Pa, baka nagugutom lang ako, hindi ko talaga maunawaan eh. Hindi kaya ng powers." Kunot noo na pumasok ako sa kusina. Pero ng lumagpas ako ng pinto ay nagkaroong laman ang utak ko. Wow! Totoo nga. "Door are links to memories" charots. Haha. Pero totoo kapag mqy nakalimutan ka balik ka dahil maalala mo. Hehe. Patakbo ako kay Papa at bumanat din.

"Papa. Bumili ako ng lapis kahapon."

"Bago pa lapis mo ah!?." Putol ni Papa sa sasabihin ko. Wow ha. Nagpapatawa.

"Pa, kunwari. Kunwari. 'Yon, bumili ako ng lapis, ibig sabihin ba pwedi 'yon kunin ng iba dahil hindi 'yon akin?." Hindi agad siya sumagot sa tanong ko. Binitawan ang palakol at pinunasan ang nag-uunahang pawis sa noo.

"Pag-aari mo, dahil nabili mo kaya ingatan mo. Huwag mo hayaan na maangkin ng iba. Dahil pag 'yon ay nawala mo at napulot ng iba ay pwedi na nila iyon angkinin. Dahil hindi mo iningatan at pinahalagahan." Paliwanag niya na mas malinaw pa sa mga mata ko.

"Uh that's it! That's why you taking care of this land kahit hindi naman talaga sa'yo." I smiled on him umaliwalas ang mukha niya dahil sa tinuran ko.

"Yes! Got yeah! Kahit bilhin pa natin ito, kqhit kailan hindi ito magiging atin dahil pwedi ito'ng nawala sa atin kahit anumang oras. Lahat ng bagay na nasa ibabaw ng mundo ay walang nagmamay-ari. All of them are belomg to the earth. Mayaman o mahirap ka man ay hindi mapapasayo ang mga bagay na hawak mo." Umiikot ang utak ko pero naiintindihan ko naman kahit papaano.

"Ang magagawa lang natin ay alagaan ang mga bagay na mayroon tayo ngayon, maging kontento at pahalagahan hanggat nahahawakan at nakikita." He added while sighing, hindi ko mabasa ang isip niya. I love him and his wisdom pero pagod na siya kaya tumigil na ako kakatanong.

"Land does not belong to anyone until they have buried in it." Mahina at kalma niyang saad.

"Hala! Kapag ba nilibing ako dito ay sa akin na ito?." Natawa si Papa. May mali ba sa sinabi ko?

'It means, this land owns you." Ay ang gulo naman. Ayoko na.

Now that I'm adult too. My kids randomly asked about anything and everything that moveth or not. Ganito ang pakiramdam. Alam ko na ngayon. My father inherited nothing of material from my Lolo. At si Paparin iniwan ako na walang kahit anong bagay na naiwan para sa akin. Tanging masayang alaala lang.

Standing in my birthplace. I will preserve all the memories in it because my grand father and fathers worked on it with their sweats and barely hand. And now, I'm starting to exain to my kiddos that everything we saw will nevwr be ours.

Minsan naisip ko rin na sinasabi nila iyon dahil sadyang mahirap lang kami, wala kaming kayang bilhin o angkinin man lang. Sana sinabi na lang nila noon na. "Baby, we're poor and we don't have a power to owns a single thing." Maiintindihan ko naman eh. Pero nainti dihan ko rin sila kung bakit iyon ang sinabi nila dahil kahit kailan hindi mo pwedi ipagkait ang mga bagay na hindi naman talaga sa'yo. Hindi mo pwedi angkinin ang pag-aari ng iba. Pwedi mo lang alagaan at pahalagahan pero kapag pinagpipilitan na nilang bawiin ay ibigay mo na. Hindi naman talaga sa'yo yan. Una pa lang.

"Mama, is this house belong to us?." Tanong ng bunso ko'ng anak na may pakurap-kurap pa'ng nalalaman. Nag-uusap sila ng ate niya habang naglalaro ng bahay-bahayan for kids. Hehe.

"No. Hindi ito sa atin. Kahit ang sarili natin ay hindi natin pag-aari." Tulala ang dalawa. Nakaganti na ako. Haha Bahala sila umintindi. Ako nga inabot ng dekada bago ko nakuha ang totoong paliwanag eh.

"Only the memories belong to us. Thank you to the universe because they been allowed it to bee ours, atleast."

"Ha?." Simangot na tanong ng dalawa.

"Sabi ko. Tanging ala-ala lang abg matatawag nati'ng atin."