Mối quan hệ biện chứng giữa vật chất và ý thức

Theo Anghen vấn đề cơ bản của triết học là vấn đề mối quan hệ của tư duy với tồn tại, giữa ý thức với vật chất, việc giải quyết nó sẽ quyết định hướng giải quyết các vấn đề khác của triết học.

Vật chất là tất cả những gì tồn tại ở bên ngoài và độc lập với ý thức của con người và khi có tác dụng vào các giác quan thì gây ra cho con người có cảm giác về nó. Vận động là phương thức tồn tại của vật chất. Bất cứ sự vật hiện tượng nào cũng luôn ở trạng thái vận động không ngừng.

Ý thức là sự phản ánh thế giới xung quanh vào bộ óc của con người, ý thức là hình ảnh chủ quan của thế giới khác quan.

Vật chất quyết định ý thức: vật chất có trước, ý thức có sau, vật chất sinh ra ý thức. Vật chất quyết định sự biến đổi của ý thức, khi hiện thực khách quan điền kiện sống thay đổi dẫn đến ý thức thay đổi.

Vai trò của ý thức:

+ Vật chất quyết định ý thức nhưng một khi ý thức đã ra đời thì nó có tính độc lập tương đối nên tác động trở lại với thế giới vật chất. Nó có thể thúc đẩy cũng có thể kiềm hãm ở mức độ nhất định sự phát triển của các quá trình hiện thực, thông qua các hoạt động có ý thức của con người (hoạt động thực tiễn)

+ Sự tác động trở lại của ý thức chỉ là tương đối vì trong bất kì trường hợp nào thì ý thức cũng chỉ là phản ánh nên sự sáng tạo của tinh thần

+ Ý thức có tính độc lập tương đối, có ý nghĩa là nếu xét trong toàn bộ quan hệ vật chất và ý thức thì vật chất bao giờ cũng giữ vai trò quyết định. Thành công hay thất bại trong hoạt động thực tiễn là do ý thức quyết định trong sự quy định của vật chất khách quan.

+ Ý thức không chỉ là cái phản ánh mà còn có tác dộng trở lại đối với vật chất là vì ý thức nằm trong con người, là ý thức của con người nên nó có được là do con người hoạt động thực tiễn và thông qua hoạt động thực tiễn mà nó có tác động trở lại thế giới hiện thực.

Nói đến vai trò của ý thức là nói đến vai trò của con người, nói đến hoạt động thực tiễn để con người cải thiện thế giới.

Nói tóm lại, trong mối quan hệ giữa vật chất và ý thức theo chủ nghĩa duy vật biện chứng, vật chất bao giờ cũng đóng vai trò quyết định đối với ý thức. Nhưng ý thức có tính tích cực năng động tác động trờ lại vật chất. Mối quan hệ tác động qua lại giữa vật chất và ý thức điễn ra phải thông qua hoạt động của con người. Cho nên việc nâng cao vai trò của ý thức đối với vật chất chính là ở chỗ nâng cao năng lực nhận thức các quy luật khách quan và vận dụng các quy luật ấy trong hoạt động thực tiễn của con người.

Vận dụng: Sự vận dụng của Đảng:

+ Đại hội VI Đảng ta đã thừa nhận mắc sai lầm trong việc xây dựng mục tiêu, bước đi xậy dựng cơ sở vật chất kỹ thuật.

+ Đại hội VII, trong cương lĩnh của Đảng cũng thừa nhận đã mắc sai lầm chủ quan duy ý chí vi phạm quy luật khách quan. Đảng đã nêu ra bài học kinh nghiệm “mỗi đường lối chủ trương của Đảng phải xuất phát từ thực tế và tôn trọng quy luật khách quan”

+ Đại hội VIII Đảng khảng định “phải lấy việc phát huy nhân tố con người làm yếu tố cơ bản cho sự phát triển nhanh bền vững”

+ Đại hội IX, Đảng nhấn mạnh “nguồn lực con người là yếu tố cơ bản để phát triển xã hội tăng trưởng kinh tế nhanh và bền vững”

* Chống chủ nghĩa khách quan:

Chủ nghĩa khách quan là chủ nghĩa cho rằng con người hoàn toàn bất lực trước hoàn cảnh khách quan dẫn đến tư tưởng thụ động, trông chờ vào các biến chứng khách quan dẫn đến giáo điều nghĩa là áp dụng các chủ trương, chính sách 1 các máy móc, thiếu tính toán ko phù hợp cho ngành của mình.

Để chống chủ nghĩa khách quan cần quán triệt tất cả các quan điểm khách quan dựa trên cơ sở lý luận, là mối quan hệ giữa vật chất và ý thức. Khi đề ra những chủ trương, chính sách và vận dụng vào đời sống xã hội thì chúng ta phải xem những chủ trương đó có phù hợp hay không. Và đòi hỏi chúng ta phải tổng kết hoạt động thực tiễn.

Đối với các Đảng viên, yêu cầu phải đảm bảo tính khách quan trung thực, không được bóp méo, xuyên tạc sự thật.

Nếu ý thức phản ánh đúng hiện thực khách quan thì sẽ giúp con người nhận thức đúng những quy luật hiện thực khách quan, cải tạo được hiện thực khách quan. Nếu ý thức phản ánh sai sẽ dẫn đến con người hành động trái với quy luật và bị quy luật trừng phạt, kiềm hãm sự phát triển của sự vật.

Biểu hiện của mối quan hệ tuyệt đối giữa vật chất và ý thức trong đời sống xã hội là quan hệ giữa tồn tại xã1 hội và ý thức xã hội, trong đó tồn tại xã hội quyết định ý thức xã hội và ý thức xã hội có tính độc lập tương đối tác động trở lại tồn tại xã hội

Ý nghĩa phương pháp luận

Mối quan hệ giữa vật chất và ý thức là cơ sở của phương pháp luận khoa học “ mỗi suy nghĩ và hành động đều xuất phát từ thực tiễn khách quan, phát huy tính năng động chủ quan”

Xuất phát từ thực tiễn khách quan có ý nghĩa là xuất phát từ chính sự vật, từ những hiện tượng vốn có để kết luận bản chất sự vật hiện tượng, không được đem ấn tượng vốn có áp đặt cho sự vật

Nói cách khác xuất phát từ thực tiễn khách quan còn có ý nghĩa tôn trọng quy luật khách quan, vận dụng và hành động phù hợp với quy luật khách quan.

Phát huy tính năng động chủ quan có nghĩa là phát huy tính tích cực của ý thức hạn chế mặt tiêu cực của ý thức

Chống thái độ tiêu cực dựa vào điền kiện khách quan mà đầu hàng khuất phục trước khó khăn.

Chống bệnh chủ quan duy ý chí: Phải chống bệnh chủ quan duy ý chí vì: Bệnh dẫn đến hoạt động phiêu liêu, làm bừa làm đại, làm ẩu, không tính toán, không dựa vào những điều kiện vật chất cần thiết.

Đây là một trong những bài học kinh nghiệm của đại hội Đảng VII giúp các cán bộ đảng viên trong thời đại không rơi vào bệnh chủ quan nóng vội duy ý chí.

Ở nước ta bệnh biểu hiện ở chỗ chưa hiểu đúng chủ nghĩa xã hội, về mô hình CNXH trong thực tế có lúc xa rời thực tế khách quan như là không thừa nhận nền kinh tế thị trường ở VN và nóng vội chủ quan biểu hiện ở chỗ muốn nền sản xuất chỉ có 1 hoặc 2 thành phần kinh tế.

Nguyên nhân của bệnh chủ quan duy ý chí là xuất phát từ ý muốn lấy ý chí áp đặt thực tiễn, lấy ảo tưởng thay thế hiện thực.

Để chống bệnh chủ quan duy ý chí thì phải tiến hành cuộc cách mạng để đưa sản xuất nhỏ lạc hậu lên sản xuất tiên tiến làm cho kêt cấu giai cấp thay đổi đồng thời nâng cao nhận thức con người. Sự nghiệp công nghiệp hóa hiện đại hóa là thực hiện mục tiêu này.