Phân tích bài tho Chi?u t?i c?a H? Chí Minh d? làm n?i b?t "tinh th?n thép" ho?c " nét c? di?n hi?n d?i". 

Xua nay vi?t v? chi?u mu?n v?n là ngu?n c?m h?ng không voi c?n c?a van chuong ngh? thu?t. Khó có th? k? h?t nh?ng b?c tranh chi?u, nh?ng b?n nh?c chi?u , nh?ng áng tho chi?u mà các ngh? si, tao nhân dã d? l?i cho d?i s?ng con ngu?i. V? m?t này, H? Chí Minh trong tu cách m?t nhà tho cung không ph?i là ngo?i l?. Có th? th?y ngay t? t?p tho Nh?t Kí Trong Tù, trái tim c?a thi nhân ?y dã không ch? m?t l?n rung d?ng tru?c v? g?i c?m c?a bu?i chi?u hôm d? vi?t ra nh?ng v?n tho mà còn du?c nhi?u ngu?i nh? mãi nhu " Vãn chi?u hôm", " Hoàng hôn" ,.. Song tru?c t?t c? và quen thu?c hon t?t c? nh?ng bài tho chúng ta v?a k? d?n v?n ph?i là bài tho mà chúng ta s? tìm hi?u du?i dây : "M?" ( chi?u t?i).  

Quy?n di?u qui lâm t?m túc th?  

Cô vân m?n m?n d? thiên không  

Son thôn thi?u n? ma bao túc  

Bao túc ma hoàn lô di h?ng  

( Chim m?i v? r?ng tìm ch?n ng?  

Chòm mây trôi nh? gi?a t?ng không  

Cô em xóm núi xay ngô t?i  

Xay h?t lò than dã r?c h?ng. ) 

" Chi?u t?i " là m?t bài tho vi?t v? nh?ng v? d?p c?a bu?i chi?u hôm, nhung di?u lý thú là trong hai câu tho d?u tiên cung nhu c? bài tho l?i không dùng d?n m?t ch? " chi?u " nào. V?y mà c?nh chi?u và h?n chi?u v?n hi?n lên r?t rõ, r?t d?p và d?y v? g?i c?m. Nhà tho ch? v?n v? lên m?t vài nét tiêu so, g?i nên hình ?nh cánh chim chi?u v? t? hay m?t chòm mây, áng mây ch?m ch?m trôi ngang qua b?u tr?i. Ít nét th? thôi song l?i là nh?ng nét r?t tiêu bi?u cho nh?ng th?i kh?c cu?i cùng c?a ban ngày, tru?c khi bóng t?i buông màn xu?ng v?n v?t. T? nh?ng câu tho cu?i cùng lan to? ra m?t c?m giác nh? nhàng , man mác bâng khuâng c?a bu?i chi?u hôm khi mà m?i v?t d?n di vào tr?ng thái ngh? ngoi. Ðó có th? là m?t bu?i chi?u th?c mà Bác dã g?p và ghi l?i trong m?t cu?c chuy?n giao t? nhà lao này sang nhà lao khác. Nhung cung không th? không th?y r?ng bu?i chi?u ?y còn mang m?t v? d?p dã tr? nên vinh h?ng c?a nh?ng bu?i chi?u mà hình s?c còn d?ng l?i trong nh?ng câu tho c? mà ? dó v?n di v? không ít nh?ng " quy?n di?u " v?i " cô vân". "Chim hôm thoi thót v? r?ng /Ðóa trà mi dã ng?m trang n?a vành" ( Nguy?n Du), "Ngàn mai gió cu?n chim bay m?i" ( Bà Huy?n Thanh Quan) hay nhu : "Chúng di?u cao phi t?n/ Cô vân d?c kh? nhàn" (Lý B?ch ) Và nhu th?, nh?ng dòng tho d?u tiên hình nhu dã làm cho bài tho " Chi?u t?i " c?a Bác dã nhu?m m?t phong v? c? di?n. C?m xúc bài tho vì th? mà càng tr? nên mênh mang hon, không ch? trong không gian mà còn c? ? th?i gian.Nh?ng xúc c?m nhu th? dã du?c nhà tho g?i g?m vào hai câu tho v? chi?u hôm dó. Chim m?i v? r?ng tìm ch?n ng? Chòm mây trôi nh? gi?a t?ng không Có nhi?u ngu?i cho r?ng nh?ng dòng tho ?n ch?a m?t n?i bu?n kín dáo và th?m thía c?a m?t ngu?i tù trên con du?ng dày ?i dang th?m m?t n?i xót xa khi th?y nh?ng cánh chim chi?u cung tìm ra ch?n ng?, nh?ng dám mây cung l?ng l? ngh? ngoi trên b?u tr?i bao la. Trong khi dó, ngu?i tù v?n b? xi?ng xích, trói bu?c ch?ng b?ng cánh chim n?, áng mây kia vì chi?u dã s?p h?t r?i mà mình v?n không có n?i m?t ch?n d?ng chân. M?t khác, cung có m?t cách hi?u du?ng nhu hoàn toàn ngu?c l?i. Theo dó, có th? th?y dây là hai dòng tho c?a m?t tâm h?n dã vu?t lên trên c?nh ng?c tù, xi?ng xích và trói bu?c d? luu luy?n, dõi nhìn theo m?t cánh chim , m?t áng mây chi?u d? c?m th?y tim mình xao xuy?n m?t tình c?m r?t ngu?i, cho dù dang ph?i s?ng m?t cu?c s?ng " khác loài". Nên chang ta hãy hi?u theo m?t cách hi?u du?c nhi?u ngu?i ?ng h? nh?t, cách hi?u th? hai. Song hi?u theo cách nào trong hai cách trên, chúng ta v?n tìm th?y ? dó m?t chân dung tinh th?n c?a m?t ch? t?ch H? Chí Minh thi si, m?t con ngu?i yêu tha thi?t v? d?p c?a thiên nhiên , d?t tr?i và cu?c s?ng. Ðó là m?t con ngu?i dù trong hoàn c?nh nào cung v?n không d? m?t di dù ch? m?t m?y may tình yêu cái d?p, kh? nang rung c?m tru?c cu?c d?i, m?t con ngu?i s?ng tr?n v?n cu?c s?ng con ngu?i, dù trong hoàn c?nh có khác loài ngu?i. Cung nhu nhi?u bài tho khác trong " Nh?t kí trong tù ", " Chi?u t?i " bi?u hi?n m?t c?m nh?n c?a tác gi? v? cu?c s?ng luôn có s? v?n d?ng, phát tri?n, ch?y trôi. Chúng ta có th? th?y di?u ?y khi d?i chi?u hai câu d?u v?i hai câu cu?i c?a bài tho.  

Nét c? di?n th?y rõ qua vi?c tác gi? v? lên không gian bu?i chi?u v?i nh?ng thi li?u quen thu?c: cánh chim, chòm mây, b?u tr?i... bên c?nh dó là th? tho th?t ngôn du?ng lu?t cùng ngh? thu?t t? c?nh ng? tình dã giúp cho thi nhân phát tri?n ý d? ngh? thu?t c?a mình. Nét hi?n d?i: t?t c? du?c v? nên tho qua tình c?m bao la c?a Bác. Ví d?: cánh chim trong tho c? thu?ng xu?t hi?n và bay hút vào vu tr?, là cánh chim phiêu d?t, vô d?nh tru?c b?u tr?i... thì trong tho Bác cánh chim r?t g?n gui v?i con ngu?i. Bác th?y du?c trong cánh chim chi?u mu?n bay v? tìm ch?n d?ng chân là cánh chim "m?i". Ph?i yêu thiên nhiên, c?nh v?t và có m?i d?ng c?m bao la thì m?i nhìn du?c cái dáng m?i m?t c?a cánh chim kia...

Rõ ràng hai câu tho trên dã vi?t v? m?t khung c?nh thiên nhiên vào lúc chi?u tà, nhung d?n hai câu tho sau dã có th? th?y rõ tr?i dã d? t?i. Th?i gian không ng?ng trôi, m?c dù nhà tho trong nguyên tác dã không c?n dùng d?n ch? " t?i".( Ch? " t?i " trong b?n d?ch là do ngu?i d?ch t? thêm vào). Và b?i ph?i vào th?i di?m nhu th?, ngu?i ta m?i th?y du?c rõ ràng s? r?c h?ng c?a b?p l?a, mà cái tài c?a nhà tho ? dây là không c?n dùng d?n ch? " t?i " mà nghia ?y v?n c? hi?n lên rõ m?n m?t. Và nhu th?, c?p m?t c?a thi nhân s? thôi không ngu?c nhìn mãi v? phía b?u tr?i mà hu?ng v? m?t d?t d? nh?n th?y ?n tu?ng v? m?t xóm núi, v? m?t cô gái xay ngô, m?t chi?c lò than trong ngôi nhà don so , gi?n d?. B?c tranh c?a c?nh v?t s? nhu?ng ch? cho b?c tranh sinh ho?t con ngu?i. Hình ?nh trung tâm c?a hai câu tho cung s? không ph?i là m?t cánh chim chi?u v? t?, m?t áng mây trôi mà là m?t con ngu?i lao d?ng. Và ngôn t? c?a nh?ng dòng tho cung s? theo dó mà d?i thay. Hai câu tho này không th?m thía huong v? tho c? di?n nhu hai câu trên mà mang nhi?u ch?t " b?ch tho?i", m?c m?c , d?i thu?ng, th? hi?n rõ nh?t ? ch? " bao túc" xu?t hi?n d?n hai l?n. Hai câu tho này m?t l?n n?a không ch? là d? ghi l?i nh?ng gì nhà tho dã th?y trong m?t bu?i chi?u. B?i không nên quên r?ng " Chi?u t?i" v?n là m?t tác ph?m tr? tình và cái h?n c?a câu tho n?m ? nh?ng tình c?m, rung d?ng mà nhà tho dã trao g?i vào trong nh?ng dòng ch?. Nhi?u ngu?i dã th?y ? dây n?i xót xa kín dáo mà sâu xa c?a nhà tho d?i v?i con ngu?i lao d?ng. Nhà tho du?ng nhu dã d?ng c?m v?i s? nh?c nh?n c?a h?. Ð?ng c?m ? cách nhà tho nói vi?c xay ngô, ? cách dùng ch? " ma bao túc" d? b?t lên nh?ng vòng quay n?ng n?, lu?n qu?n và ? âm di?u c?a nh?ng câu tho mà d?c lên có th? c?m th?y v?t v?, khó khan. Và nhu th?, chúng ta có th? c?m nh?n du?c tình thuong d?i v?i n?i dau kh? c?a nh?ng con ngu?i lao d?ng, cho dù dó là nh?ng con ngu?i không ph?i là d?ng bào c?a Bác, không quen thân, th?m chí chua h? g?p m?t. Song cung nhi?u ngu?i mu?n hi?u hai câu tho sau này theo nghia khác, m?t hu?ng ti?p nh?n khác. Ph?i chú ý d?n nh?ng ch? " hoàn " ( h?t ) và hình ?nh c?a chi?c lò than dã r?c d? lên, d? nh?n ra r?ng nhà tho mu?n nói d?n c?m giác v? m?t s? ?m áp, sum v?y, v? m?t th? h?nh phúc bình d? trong m?t can nhà ?m cúng. B?p l?a dã cháy lên và công vi?c lao d?ng cung dã hoàn t?t. Và nhu th?, cái l?n c?a nh?ng dòng tho là ? kh? nang vô song c?a Bác, kh? nang mà khó có ai vu?t hon, th?m chí sánh n?i. Ðó là kh? nang quên di n?i dau kh? r?t l?n c?a mình d? d?ng c?m, d? vui v?i nh?ng ni?m vui bé nh?, gi?n d? c?a con ngu?i . Nhung hai ý ki?n ?y ng?m ra cung không hoàn toàn d?i l?p, b?i vì d?u nói lên m?t ph?m ch?t chung, ph?m ch?t mà sau khi Bác m?t , nhà tho T? H?u m?i nói d?n th?t nhi?u và th?t th?m thía trong nh?ng câu tho : "Ch? bi?t quên mình cho h?t th?y" hay: Nâng niu t?t c? ch? quên mình". Chúng ta nh?n ra " Chi?u t?i " là nh?ng v?n tho quên mình vi d?i. C?c d? con ngu?i dang ? trong m?t c?nh ng? t?t cùng dau kh? nhung v?n có th? rung d?ng du?c v?i n?i kh? ho?c ni?m vui c?a nh?ng con ngu?i bình thu?ng khác, tình c? g?p m?t ho?c th?y trên con du?ng dày ?i. Nhung có l? cung không nên nói r?ng Bác H? dã quên mình b?i m?t ngu?i nhu Bác thì b?u tr?i, xóm núi, cô gái xay ngô và b?p l?a dang r?c h?ng lên ?y không ph?i là nh?ng cái ? bên ngoài mình.  

B? trói, b? tù dày, b? gi?i di " Nam muoi ba cây s? m?t ngày/Áo mu d?m mua rách h?t giày". Nhung du?ng nhu Ngu?i không h? d? ý gì d?n s? dau kh? c?a b?n thân mình. Ngu?i luôn hu?ng ngo?i, l?y tình yêu c?a mình tr?i lên c? không gian bao la d? quên di n?i nh?c nh?n. Ngu?i coi thu?ng gian kh?, ch?u m?i cay d?ng và không bao gi? than van. Ðó chính là tinh th?n thép vi d?i c?a ngu?i tù thi si H? Chí Minh.

Du?ng nhu v?i Bác, d?y là cu?c s?ng c?a chính mình. V?y nói nhu nhà tho T? H?u, Bác có th? nâng niu t?t c?, vì Bác s?ng nhu tr?i d?t, vì Bác có m?t trái tim có th? ôm tr?n m?i non sông, ki?p ngu?i: Bác s?ng nhu tr?i d?t c?a ta.