A: Mở Bài
Nguyễn Khoa Điềm là một trong những nhà thơ tiêu biểu cho thế hệ thơ trẻ những năm chống Mỹ. Thơ ông giàu chất suy tư, cảm xúc dồn nén, thể hiện tâm tư của người trí thức tham gia tích cực vào cuộc chiến đấu của nhân dân. Đất nước, nhân dân, cách mạng luôn là nguồn cảm hứng phong phú của thơ ông.

"Đất Nước" là một đoạn trích thuộc chương V trong bản trường ca "Mặt đường khát vọng" của Nguyễn Khoa Điềm sáng tác năm 1971 tại chiến trường Bình Trị Thiên. 9 câu thơ đầu của đoạn thơ là những cảm nhận sâu sắc của nhà thơ về sự hình thành và phát triển của đất nước qua những hình tượng cụ thể, sinh động , gợi cảm, sôi nổi và thiết tha.
B: Thân Bài.
Cả đoạn thơ có 9 câu, được viết theo thể thơ tự do, hình ảnh thơ giàu sức liên tưởng ... Nhà thơ đã giúp cho người đọc có những suy nghĩ, cảm nhận về cội nguồn và sự hình thành của Đất Nước một cách sâu sắc.

Trước hết là hai câu thơ đầu của đoạn thơ, tác giả đi tìm xử lý giải về sự hình thành của đất nước. Đất nước có từ bao giờ? Để trả lời cho câu hỏi này nhà thơ đã viết :

"Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi
Đất Nước có trong những cái ngày xửa ngày xưa mẹ thường hay kể"

Tham vọng tính tuổi Đất nước của nhà thơ thật khó bởi chính cái "ngày xửa ngày xưa" (thời gian nghệ thuật thường thấy trong truyện cổ tích ) có tính phiếm chỉ, trừu tượng không xác định. Đó là thời gian huyền hồ, hư ảo, thời gian mang màu sắc huyền thoại. Song chính những cái "ngày xửa ngày xưa" đó nhà thơ đã giúp chúng ta cảm nhận được: Đất Nước đã có từ rất lâu, rất xa, từ bao giờ chẳng biết. Chỉ biết rằng: khi ta cất tiếng khóc chào đời thì Đất Nước đã hiện hữu.

Không dừng ở khát vọng đếm tuổi của Đất Nước nhà thơ con nỗ lực hình dunh về khởi đầu và quá trình trưởng thành của đất nước:

" Đất Nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn,
Đất nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc"

Phải chăng, khởi thủy của Đất Nước là văn hóa được kết tinh từ tâm hồn và tính cách anh hùng của con người Việt Nam. Ở đây, hình ảnh " miếng trầu" đã là một hình tượng nghệ thuật giàu tính thẩm mỹ từng xuất hiện trong các câu truyện cổ tích, ca dao, tc ngữ. Bởi lẽ, "miếng trầu" là hiện thân của tình yêu thương, lòng thủy chung của tâm hồn dân tộc. Từ truyền thuyết dân gian đến các tác phẩm thơ hiện đại, "cây tre" đã trở thành biểu tượng cho sức mạnh của tinh thần dân tộc quật cường mà đánh giặc cứu nước và giữ nước.

Và còn có, trong quá trình trưởng thành, đất nước còn gắn liền với đời sống văn hóa tâm linh, bằng phong tục tập quán lâu đời cpfn truyền lại bằng chính cuộc sống lao động cần cù, vất vả của nhân dân:

" Tóc mẹ búi đầu
Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn
Cái kẹo cái cột thành tên
Hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã ,dần, sàng"

Bằng những ý thơ giàu sức liên tưởng, nhà thơ đã đưa người đọc trở về với những nét đẹp văn hóa một thời của người phụ nữ Việt Nam bằng hình ảnh "tóc mẹ búi sau đầu" gợi tả một nét đẹp thuần phong mỹ tục của người Việt; và câu ca dao xưa gợi vẻ đẹp đậm tình nghĩa nặng trong cuộc sống vợ chồng "cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn". Không những vậy hình ảnh thơ còn thể hiện những cảm nhận về Đất Nước gắn với nền văn hóa nông nghiệp lúa nước hạt gạo làm gia bản...

Có thể nói đoạn thơ mở đầu trả lời cho câu hỏi về cội nguồn đất nước- một câu hỏi quen thuộc giản dị, bằng cách nói cũng rất giản dị, tự nhiên nhưng cũng rất mới lạ. Nhà thơ không sử dụng khoảng cách sử thi để chiêm ngưỡng và ca ngợi đất nước hoặc dùng những hình ảnh mỹ lệ mang tính biểu tượng để cảm nhận và lí giải mà dùng cách nói rất đỗi giản dị tự nhiên với những gì gần gũi, thân thiết, bình dị nhất. Giọng thơ thâm trầm, trang nghiêm, cấu trúc thơ theo hướng tăng cấp :Đất Nước đã có; Đất Nước bắt đầu; Đất Nước lớn lên ;Đất Nước có từ... Giúp người đọc hình dung cả quá trình sinh ra, lớn lên, trưởng thành của Đất Nước trong thời gian trường kỳ của con người Việt Nam qua bao thế hệ.
C: Kết Bài
Tóm lại, 9 câu thơ mở đầu cho đoạn trích "Đất Nước" đã thực sự để lại những ấn tượng và cảm xúc sâu sắc cho người đọc về sự hình thành và trưởng thành của đất nước. Bởi lẽ, đoạn thơ đã giúp cho tất cả mọi người, đặc biệt là thế hệ trẻ những ai mà còn có những nhận thức mơ hồ về đất nước mình thật sự phải suy ngẫm. Đoạn thơ còn cho chúng ta hiểu được đất nước thật sự thân thương, gần gũi biết nhường nào; từ đó đoạn thơ bồi dưỡng thêm cho chúng ta về tình yêu đất nước, quê hương mình và biến tình yêu ấy bằng thái độ, hành động xây dựng và bảo vệ đất nước.