Phân tích Nói với con

Cũng như Tô Hoài, Y phương là cây bút của những tâm tình miền núi. Nói như lời một nhà phê bình thì "Thơ ông một bức tranh thổ cẩm đan dệt nhiều màu sắc khác nhau, phong phú và đa dạng, nhưng trong đó có một màu sắc chủ đạo, âm điệu chính là bản sắc dân tộc rất đậm nét và độc đáo. Nét độc đáo đó nằm ở cả nội dung và hình thức. Với Y Phương, thơ của dân tộc Tày nói riêng và thơ Việt Nam nói chung có thêm một "giọng điệu mới, một phong cách mới.Trong sự nghiệp của Y Phương, Nói với con có lẽ là tác phẩm gây nhiều ấn tượng nhất cho người đọc, đậm đà với những nét nguyên sơ của núi rừng
Mang đậm phong cách tác giả, "Nói với con" có thể coi là một trong những thi phẩm xuất sắc nhất nói về tình quê. Bài thơ được sáng tác năm 1980, ở đó không chỉ có tình quê mà còn nồng nàn tình cha, tình phụ tử, là tình cảm người cha vĩ đại dành tặng cho đứa con bé bỏng của mình. Đó cũng được coi như là niềm hi vọng, mong mỏi lớn lao nhất trong cuộc đời người cha: Mong con khôn lớn nên người, luôn yêu quê hương, tự hào về dân tộc mình. Bài thơ bởi lẽ đó cũng mang đến một niềm xúc động vô bờ trong lòng độc giả.

Mở đầu bài thơ, bằng những lời tâm tình nói với con, Y Phương đã gợi về cội nguồn sinh dưỡng của mỗi người.Cội nguồn hạnh phúc của mỗi con người chính là gia đình và quê hương- cái nôi êm để từ đó con lớn lên, trưởng thành từ những gì dung dị, đẹp nhất trong tình cảm, tâm hồn.Phải chăng đó là điều mà người cha muốn nói đầu tiên với người con?Bằng những lời thơ tâm tình, 4 câu thơ đầu nhà thơ đã gợi về nguồn cội sinh dưỡng của con người:

"Chân phải bước tới cha
Chân trái bước tới mẹ
Một bước chạm tiếng nói
Hai bước tới tiếng cười"

Câu thơ đầu tiên đã gợi lên trước mắt người đọc 1 bức tranh đẹp về 1 mái ấm gia đình. Trong bức tranh ấy có hình ảnh cha, mẹ, con thơ đang chập chững tập đi, tập nói. Với cách nói bằng hình ảnh cụ thể tưởng như vô lí nhưng lại rất có lí, độc đáo theo tư duy của người miền núi. Kết hợp với điệp ngữ 'bước tơí'' và động từ « chạm »được sử dụng rất khéo léo đã làm nổi bật được cái hồn của bức tranh. Đó là tình cảm quấn quýt , đầy tình yêu thương, chăm sóc của cha mẹ với con cái, rừng bước đi đầu đời của con tuy chưa vững vàng nhưng có cha mẹ nâng đỡ, vỗ về, đón nhận từng tiếng nói bi bô của con. Con sinh ra trong tình yêu thương, là kết tinh tình yêu của cha mẹ « Cha mẹ nhó mãi về ngày cưới/ Ngày đầu tiên đẹp nhất trên đời ». Như vậy, mở đầu bài thơ, người cha không nói đến tình cảm lớn lao nào khác mà nói với con về chính tình cảm gia đình bởi gia đình là cái nôi êm, là tổ ấm, là cội nguồn đầu tiên giúp con người khôn lớn trưởng thành, là hành trang đầu tiên tiếp cho con sức mạnh vào đời, là nhân tố hình thành nhân cách mỗi người.

Cội nguồn sinh dưỡng của mỗi con người được Y Phương nói đến không chỉ là gia đình mà còn là quê hương, là thiên nhiên tươi đẹp và thấm đượm nghĩa tình Con không chỉ lớn lên trong tình yêu thương của cha mẹ, trong mái ấm gia đình mà cuộc sống lao động quê hương con người quê hương con cũng là mạch nguồn yêu thương để nuôi con khôn lớn :

"Người đồng mình yêu lắm, con ơi!

Đan lờ cài nan hoa

Vách nhà ken câu hát"

Câu thơ " Người đồng mình yêu lắm, con ơi!" vang lên ngọt ngào tha thiết như chứa đựng tất cả những gì đẹp đẽ, yêu thương của người đồng mk. Câu thơ với cách diễn đạt mộc mạc đã gợi lên cuộc sống lao động của người đồng mk, họ đan lờ để đánh bắt cá hay làm vách nhà nhưng " đan lờ cài nan hoa".Dưới bàn tay khéo léo của người đồng mk những dụng cụ thô sơ ấy lại hiện lên rất đẹp. Còn vách nhà ko chỉ chêm bằng gỗ, bằng tre mà nó còn được ken bằng những câu hát. Nó gợi lên sự lạc quan, vui tươi trong cuộc sống lao động vất vả của người đồng mk. 3 động từ " đan, cài, ken" ngoài nghĩa tả thực thì còn nghĩa miêu tả gợi sự quấn quýt, bền chặt, đoàn kết. Như vậy câu thơ đã tạo dựng lên cuộc sống lao động tuy còn vất vả, nghèo khó nhưng lại cần cù, sáng tạo, lạc quan. Người cha muốn nói với con, chính cuộc sống ấy đã giúp con khôn lớn, trưởng thành. Mặt khác, những cánh rừng, con đường của quê hương cũng bồi đắp cho con tấm lòng bao dung, nhân ái:

"Rừng cho hoa

Con đường cho những tấm lòng"

Nếu như hình dung về một vùng núi cụ thể, chắc hẳn mỗi ngườicó thể gắn nó với những hình ảnh khác cách nói của Y Phương: là thác lũ, là bạt ngàn cây hay rộn rã tiếng chim thú hoặc cả những âm thanh "gió gào ngàn, giọng nguồn thét núi", những bí mật của rừng thiêng..... Nhưng Y Phương chỉ chọn một hình ảnh , hình ảnh "hoa" để nói về cảnh quan của rừng. Nhưng hình ảnh ấycó sức gợi rất lớn, gợi về những gì đẹp đẽ và tinh tuý nhất. Hoa trong "Nói vớicon" có thể là hoa thực - như một đặc điểm của rừng - và khi đặt trong mạch củabài thơ, hình ảnh này là một tín hiệu thẩm mĩ góp phần diễn đạt điều tác giả đang muốn khái quát: chính những gì đẹp đẽ của quê hương đã hun đúc nên tâm hồn cao đẹp của con người ở đó.Quê hương còn hiện diện trong những gì gần gũi, thân thương. Đó cũng chính là một nguồn mạch yêu thương vẫn tha thiết chảy trong tâm hồn mỗi người, bởi "con đường cho những tấm lòng". Con đường cũng là biểu tượng quen thuộc trong thơ ca để chỉ sự xóa nhòa các lằn ranh. "Con đường cho những tấm lòng" bởi nhờ nó mà con người có thể đến được với nhau. Vì thế, con đường là sợi dây nối liền tình cảm, cũng là sợi tơ duyên để nối kết những tâm hồn, trong đó có cha và mẹ. Điệp từ "cho" mang nặng nghĩa tình của người quê hương. Thiên nhiên đem đến cho con người những thứ cần để lớn, giành tặng cho con người những gì đẹp đẽ nhất.Thiên nhiên đã che chở, nuôi dưỡng con người cả về tâm hồn và lối sống.Bằng cách nhân hoá "rừng" và "con đường" qua điệp từ"cho", người đọc có thể nhận ra lối sống tình nghĩa của "người đồng mình". Quê hương ấy chính là cái nôi để đưa con vào cuộc sống êm đềm. Đến đây mạch thơ có sựđan xen, mở rộng: từ tình cảm gia đình mà nói tới quê hương.Đoạn thơ vừa là một lời tâm tình ấm áp, vừa là một lời dặn dò đầy tin cậy của người cha trao gửi tới con. Bằng những hình ảnh thơ đẹp,giản dị bằng cách nói cụ thể, độc đáo mà gần gũi của người miền núi, người cha muốn nói với con rằng: khơi nguồn cho những tình cảm lớn lao chính là vòng tay yêu thương của cha mẹ, gia đình,nghĩa tình sâu nặng của quê hương làng bản- đó là cái nôi đã nuôi con khôn lớn,là cội nguồn sinh dưỡng của con.

Người đồng mk ko chỉ yêu lắm với cuộc sống lao động chăm chỉ, với tấm lòng bao dung rộng mở mà còn đáng yêu, đáng tự hào với đức tính quí báu:

" Người đồng mk thương lắm con ơi

Cao đo nỗi buồn

Xa nuôi chí lớn"

Nếu ở những câu đầu người cha nói " yêu lắm con ơi"– yêu cuộc sống vui tươi bình dị, yêu bản làng thơ mộng, yêu những tấm lòng chân thật nghĩa tình, thì đến đây người cha nói "thương lắm con ơi"– bởi sau từ "thương" đó là những nỗi vất vả, gian khó của con người quê hương.Người cha biểu lộ tình cảm yêu thương chân thành về gian truân, thử thách cùng ý chí mà người đồng mình đã trải qua. Trong cuộc sống còn bao gian nan, thử thách ấy lại càng hun đúc ý chí, niềm tin và nghị lực, bản lĩnh sống cho người đồng mk. Hai câu thơ 4 chữ có cấu trúc đăng đối như một câu tục ngữ đã đúc kết 1 thái độ sống, 1 phẩm chất sống cao quý, thể hiện bản lĩnh sống của người đồng mk. Câu thơ sử dụng từ ngữ có tính chất đo đếm " cao, xa" , động từ " nuôi" để thể hiện và khẳng định ý chí vủa người đồng mk. Nỗi buồn càng cao thì ý chí càng lớn, sống phải có chí khí.

Người đồng mìnhdù sống trong nghèo khổ, gian nan vẫn thủy chung gắn bó với quê hương, cội nguồn.

" Dẫu làm sao thì cha vẫn muốn

Sống trên đá không chê đá gập gềnh

Sống trong thung không chê thung nghèo đói

Sống như sông như suối

Lên thác xuống ghềnh

Không lo cực nhọc"

Ngừơi đồng mk "sống trên đá", "sống trong thung", "lên thác xuống ghềnh"... Với cách nói ẩn dụ kết hợp với thành ngữ dân gian và điệp ngữ " sống" được đặt trong 3 câu liên tiếp cùng cách nói mộc mạc cuả người miền núi đã gợi lên cuộc sống của người quê hương còn nhiều khó khăn gian khổ, cực nhọc, đói nghèo. Nhưng chính cuộc sống ấy mà họ biết vươn lên bằng chính ý chí, nghị lực đã được bồi đắp.Không sợ khó, ko sợ khổ, vươn lên mạnh mẽ, kiên cường vượt qua bão giông. Nói với con về sức sống quê hương, người cha muốn truyền cho con 1 tình cảm, 1 niềm mong ước:

" Sống như sông như suối

Lên thác xuống ghềnh

Không lo cực nhọc"

Ý thơ vừa là lời ca ngợi quê hương, vừa là lời nhắn nhủ của người cha. Bằng việc sử dụng điệp ngữ " ko" cùng với giọng thơ nghiêm khắc, mạnh mẽ, dứt khoát, người cha muốn nhắc nhở đứa con của mk: hãy biết sống yêu thương quê hương, gắn bó thủy chung dù quê hương còn nghèo khó, ko được chê bai, phải sống hồn nhiên, chân chất, tiếp nôí truyền thống quê hương con.Phép so sánh "Sống như sông như suối" gợi vẻ đẹp tâm hồnvà ý chí của người đồng mình. Gian khó là thế, họ vẫn tràn đầy sinh lực, tâmhồn lãng mạn, khoáng đạt như hình ảnh đại ngàn của sông núi. Tình cảm của họ trong trẻo, dạt dào như dòng suối, con sống trước niềm tin yêu cuộc sống, tin yêu con người.

Người đồng mình có ý thức tự lập, tự cường và tinh thần tự tôn dân tộc. Phẩm chất của người của con người quê hương còn được người cha ca ngợi qua cách nói đối lập tương phản giữa hình thức bên ngoài và giá trị tinh thần bên trong, nhưng rất đúng với người miền núi:

" Người đồng mình thô sơ da thịt

Chẳng mấy ai nhỏ bé đâu con"

Những người quê hương con sống giản dị mộc mạc, tuy có thể ko biết nói khéo, ko biết nói hay, vẻ ngoài ko đẹp nhưng ý nghĩ, phẩm chất của họ thì thật là cao đẹp.Chính sự hồn nhiên, mộc mạc ấy lại chứa đựng sức sống mạnh mẽ của dân tộc, về ý chí và đặc biệt là khát vọng xây dựng quê hương. Ý chí và mong ước ấy được cô đúc trong hai câu thơ vừa có tính cụ thể lại vừa hàm chứa ý nghĩa sâu sắc:

" Người đồng mình tự đục đá kê cao quê hương

Còn quê hương thì làm phong tục."

Nhà thơ sử dụng lối nói đậm ngôn ngữ dân tộc – độc đáo mà vẫn chứa đựng ý vị sâu xa. Hình ảnh "Người đồng mình tự đục đá kê cao quê hương" vừa mang tính tả thực ( chỉ truyền thống làm nhà kê đá cho cao của người miền núi),vừa mang ý nghĩa ẩn dụ sâu sắc.Người đồng mình bằng chính bàn tay và khối óc, bằng sức lao động đã xây dựng và làm đẹp giàu cho quê hương, xây dựng để nâng tầm quê hương.Còn quê hương là điểm tựa tinh thần với phong tục tập quán nâng đỡ những con người có chí khí và niềm tin.Quê hương và những truyền thống tốt đẹp chính là nền tảng, là điểm tựa tinh thần vững chắc giúp con người vươn lên trong cuộc sống sau này.

Khép lại đoạn thơ bằng âm hưởng của một lời nhắn nhủ trìu mến với biết bao niềm tin hi vọng của người cha đặt vào đứa con yêu:

"Con ơi tuy thô sơ da thịt

Lên đường

Không bao giờ nhỏ bé được

Nghe con."

Ý thơ "Tuy thô sơ da thịt" và "không bao giờ nhỏ bé" được lặp lại với bốn câu thơ trước đó càng trở nên da diết, khắc sâu trong lòng con về những phẩm chất cao đẹp của "người đồng mình". Nhưng hai tiếng"Lên đường" cho thấy người con đã lớn khôn và tạm biệt gia đình – quê hương để bước vào một trang đời mới.Trong hành trang của người con mang theo khi "lên đường"có một thứ quí giá hơn mọi thứ trên đời, đó là ý chí, nghị lực, truyền thống quê hương. Lời dặn của cha thật mộc mạc, thấm thía, ẩn chứa niềm hi vọng lớn lao của cha .Ca ngợi những đức tính tốt đẹp của người đồng mình, cũng là sự tự hào về quê hương, cha mong con sống có tình nghĩa với quê hương, phải giữ đạo lí "Uống nước nhớ nguồn" của cha ông từ bao đời để lại,đồng thời hi vọng đứa con sẽ tiếp tục vững bước trên đường đời, tiếp nối truyền thống và làm vẻ vang quê hương.

Bằng thể thơ tự do, với những hình ảnh vừa cụ thể vừa mang ý nghĩa biểu tượng, giàu sắc thái biểu đạt và biểu cảm và cách nói giàu bản sắc của người miền núi tạo nên một giọng điệu riêng cho lời tâm tình mộc mạc mà sâu sắc của người cha đối với đứa con, bài thơ thể hiện tình cảm gia đình ấm cúng, ca ngợi truyền thống cần cù, sức sống mạnh mẽ của quê hương và dân tộc. Bài thơ giúp ta hiểu thêm về sức sống và vẻ đẹp tâm hồn của một dân tộc miền núi , gợi nhắc tình cảm gắn bó với truyền thống, với quê hương và ý chí vươn lên trong cuộc sống.

Tóm lại, Nói với con là một bài thơ mới mẻ, mang những nét nguyên sơ của núi rừng. Kết hợp với mạch cảm xúc tự nhiên, nhẹ nhàng, không chỉ đơn thuần là những lời khuyên chân tình với con mình, đó còn là lời nhắn nhủ với tất cả chúng ta về truyền thống đạo lý "uống nước nhớ nguồn". Bài thơ chính là một đóa hoa thơm góp vào mảng đề tài quê hương, đất nước, gợi lên những tình cảm lớn lao về tình quê hương đất nước, tình cảm gia đình...

"Quê hương ơi! Riêng gì "chùm khế ngọt"
Đâu riêng gì những "nón lá nghiêng che

Quê hương là có cả những đông, hè
Có hôm quà ngọt, có ngày đòn roi"

Du_ một ngày luyện thi 2017

(Xem = bình chọn ủng hộ) <cảm ơn>