ÿþPh§n II  

Måc 5:  

PH¬T GIÁO VÀ Vh TRä HÌC  

Trong thÝi ¡i khoa hÍc, khi mà nhïng ti¿n bÙ khoa hÍc ã làm lui i ph§n nào quan niÇm th§n thánh và nhïng mÛ huyÁn tho¡i, mê tín dË oan cça con ng°Ýi, thì càng ngày Ph­t Giáo càng chéng tÏ là mÙt tôn giáo, të c¥u trúc, t° t°ßng trong các Kinh iÃn cho tÛi ph°¡ng pháp hành trì, r¥t là t°¡ng hãp vÛi khoa hÍc. Ngày nay, Ph­t giáo ã i vào th¿ giÛi Tây ph°¡ng mÙt cách nh¹ nhàng, cßi mß và hòa Óng. Cho nên th¿ giÛi Tây ph°¡ng càng ngày càng hâm mÙ Ph­t Giáo vÁ nhïng s¯c thái ti¿n bÙ cça Ph­t giáo, và nhïng khoa hÍc gia th°ãng th·ng ngày nay cing ã nh­n ra r±ng t° t°ßng Ph­t Giáo ã giúp hÍ r¥t nhiÁu trong viÇc gi£i thích nhïng hiÇn t°ãng khoa hÍc và ã d«n hÍ ¿n nhïng t° t°ßng mÛi và khám phá mÛi trong khoa hÍc. MuÑn hiÃu °ãc hiÇn t°ãng kó l¡ trên, chúng ta c§n duyÇt s¡ l¡i lËch sí khoa hÍc Tây ph°¡ng cing nh° tìm hiÃu nhïng s¯c thái ·c biÇt cça Ph­t giáo Ñi vÛi khoa hÍc.  

Theo quan niÇm cça mÙt sÑ khá ông, nh¥t là ß Tây ph°¡ng, thì có v» nh° khoa-hÍc và tôn giáo khó có thà t°¡ng hãp. Th­t v­y, tôn giáo Tây ph°¡ng ·t cn b£n trên niÁm tin ß 1 ¥ng siêu nhiên v¡n nng, tác gi£ cça mÍi v­t trên th¿ gian và có toàn quyÁn quy¿t Ënh sÑ ph­n con ng°Ýi trong Ýi sau, dù r±ng cho tÛi nay không có cách nào con ng°Ýi có thà kiÃm chéng °ãc sñ hiÇn hïu cça mÙt ¥ng toàn nng, ho·c nhïng ai ã °ãc th°ßng hay bË ph¡t, và th°ßng ph¡t nh° th¿ nào. Trái l¡i, khoa hÍc ·t cn b£n trên thñc nghiÇm, trñc ti¿p liên hÇ tÛi nhïng v¥n Á xã hÙi ngay trong Ýi này, và không ch¥p nh­n nhïng sñ viÇc có tính cách m¡ hÓ, viÃn vông, không phù hãp vÛi §u óc ngày càng ti¿n bÙ cça con ng°Ýi.  

Trong m¥y th¿ k÷ g§n ây, khoa-hÍc phát triÃn nhanh chóng và m¡nh m½ ß Tây ph°¡ng, do ó Tây ph°¡ng r¥t tñ hào vÁ nÁn vn minh th°Ýng °ãc bi¿t là "nÁn vn minh Thiên Chúa Giáo Tây Ph°¡ng" (Western Christian Civilization), vì tôn giáo chính ß Tây ph°¡ng là Thiên Chúa Giáo, và vì nhïng phát triÃn, ti¿n bÙ ngo¡n måc nh¥t cça khoa hÍc và nhiÁu bÙ môn khác cing ß Tây ph°¡ng. Nh°ng ít ng°Ýi à ý ¿n sñ nh­p nh±ng k¿t hãp tôn giáo và khoa hÍc làm mÙt nÁn vn minh chung. Ít ng°Ýi à ý ¿n sñ kiÇn là khoa hÍc ti¿n bÙ và phát triÃn ß Tây ph°¡ng không ph£i vì niÁm tin trong tôn giáo cça các khoa hÍc gia Tây ph°¡ng, mà chính là vì các khoa hÍc gia ã phç nh­n niÁm tin này, hay ít ra cing là lãnh ¡m vÛi niÁm tin này. Th­t v­y, lËch sí khoa hÍc cho th¥y tôn giáo Tây ph°¡ng, th°Ýng tñ cho là vn minh ti¿n bÙ, là khai phóng, ã luôn luôn làm ç mÍi cách, trong ph¡m vi quyÁn lñc th¿ gian, à ngn ch·n nhïng kh£ nng tñ t¡i quý báu nh¥t cça con ng°Ýi, thí då nh° óc sáng t¡o, tñ do suy t° v...v..., nhïng thành tÑ t¥t y¿u cça sñ phát triÃn khoa-hÍc nói riêng, ki¿n théc con ng°Ýi nói chung. Trong khi ó, Ph­t Giáo, th°Ýng bË xuyên t¡c là mÙt tôn giáo y¿m th¿, ch­m ti¿n, l¡i có r¥t nhiÁu iÃm t°¡ng Óng vÛi khoa hÍc, luôn luôn hòa hãp, cÕ võ, và h× trã nhïng ti¿n bÙ cça khoa hÍc, và ngày càng giï mÙt vË th¿ tho£i mái trong thÝi ¡i khoa hÍc. iÁu này không có gì là l¡, vì cn b£n tu t­p trong Ph­t giáo cing dña trên thñc nghiÇm giÑng nh° khoa hÍc, và n¿u ta à tâm tìm hiÃu thì ta s½ th¥y trong nhiÁu bÙ môn, Ph­t Giáo ã ti¿n tr°Ûc khoa hÍc khá xa vÁ t° t°ßng và ph°¡ng pháp hành trì chéng nghiÇm trñc ti¿p.  

H³n nhiên trong mÙt bài vi¿t ng¯n ngçi tôi không có cách nào trình bày toàn v¹n tinh th§n khoa hÍc trong Ph­t Giáo cing nh° không thà i vào t¥t c£ các bÙ môn mà t° t°ßng Ph­t Giáo có thà coi nh° là tiÁn phong cho nhïng khám phá khoa hÍc sau này. Cho nên sau ây tôi chÉ °a ra vài sñ kiÇn so sánh giïa nhïng khám phá cça Ph­t Giáo h¡n 2500 nm tr°Ûc và nhïng khám phá mÛi ây cça khoa hÍc chính xác, và tôi s½ tñ h¡n trong Á tài "Vi Trå Lu­n" trong Ph­t Giáo. Tôi s½ chéng tÏ Ã b¡n Íc th¥y nhiÁu khi Ph­t Giáo còn chính xác h¡n và §y ç h¡n khoa hÍc, và r±ng mÙt sÑ t° t°ßng Ph­t Giáo và ph°¡ng pháp trình bày các t° t°ßng này ã i tr°Ûc khoa hÍc nhiÁu th¿ k÷.  

Quan niÇm cça Ph­t Giáo vÁ vi trå nh° sau: th¿ giÛi chúng ta ang sÑng không ph£i là duy nh¥t và cing không ph£i là trung tâm vi trå. Ngoài th¿ giÛi chúng ta ang sÑng còn có r¥t nhiÁu th¿ giÛi khác, và Ph­t giáo phân lo¡i các th¿ giÛi thành 3 lo¡i: TiÃu Thiên Th¿ GiÛi, Trung Thiên Th¿ GiÛi, và ¡i Thiên Th¿ GiÛi. Danh të th¿ giÛi trong Ph­t -giáo chÉ mÙt thiên thà (thí då nh° trái ¥t) ho·c mÙt t­p hãp các thiên thà °ãc coi nh° thuÙc mÙt nhóm (thí då nh° thái-du¡ng-hÇ mà trái ¥t là mÙt hành tinh trong ó). V­y, mÙt ngàn th¿ giÛi hÍp thành mÙt TiÃu Thiên Th¿ GiÛi, mÙt ngàn TiÃu Thiên Th¿ GiÛi hÍp thành mÙt Trung Thiên Th¿ GiÛi, và mÙt ngàn Trung Thiên Th¿ GiÛi hÍp thành mÙt ¡i Thiên Th¿ GiÛi. V­y, l¥y ¡n vË là mÙt hÇ thÑng t°¡ng tñ nh° hÇ thÑng Thái D°¡ng HÇ và gÍi là th¿ giÛi thì TiÃu Thiên Th¿ GiÛi gÓm có kho£ng mÙt ngàn th¿ giÛi, Trung Thiên Th¿ GiÛi gÓm kho£ng mÙt triÇu th¿ giÛi , ¡i Thiên Th¿ GiÛi gÓm kho£ng mÙt t÷ th¿ giÛi v..v.. ó là quan niÇm vÁ vi trå cça Ph­t Giáo të h¡n 2500 nm vÁ tr°Ûc. Nh°ng sau ó 22 th¿ k÷, vào th¿ k÷ th¿ 17, Tây ph°¡ng v«n còn ch°a thoát khÏi quan niÇm tÑi tm vÁ trÝi tròn ¥t vuông, trái ¥t °ãc coi là trung tâm vi trå, và r±ng m·t trÝi quay xung quanh trái ¥t nh° ã vi¿t trong Thánh Kinh. Nhïng khám phá mÛi, xác thñc vÁ vi trå cça các khoa hÍc gia nh° Copernicus (các hành tinh quay xung quanh m·t trÝi) và Galileo (trái ¥t quay xung quanh m·t trÝi), vì không phù hãp vÛi thánh kinh, nên Áu bË quyÁn lñc tôn giáo °¡ng thÝi lên án.  

Trß l¡i quan niÇm vÁ vi trå cça Ph­t Giáo, chúng ta th¥y r±ng quan niÇm này h§u nh° t°¡ng hãp hoàn toàn vÛi nhïng ki¿n théc ngày nay cça nhïng nhà thiên vn (astronomers) hay nhïng nhà v­t-lý-hÍc vÁ thiên thà (astrophysicists), và ã i tr°Ûc khoa-hÍc nhiÁu th¿ k÷. MÙt TiÃu Thiên Th¿ GiÛi có thà so sánh vÛi quan niÇm hiÇn ¡i vÁ mÙt thiên hà (galaxy) gÓm có c£ triÇu ngôi sao và nhïng hành tinh có thà có sinh v­t trên ó. Thí då nh° gi£i ngân hà (Milky Way) hay M31, hay chòm sao (constellation) Andromeda. MÙt Trung Thiên Th¿ GiÛi có thà so sánh vÛi mÙt chùm thiên hà (galactic cluster) thí då nh° chùm Coma Berenices, và mÙt ¡i Thiên Th¿ GiÛi có thà so sánh vÛi cái mà Hannes Alfven gÍi là siêu thiên hà (metagalaxy) ß trong ¡i Ving (Big Dipper) cça TiÃu Ursa (Minor Ursa) trong ó có ít ra là c£ triÇu thiên hà. Cho tÛi nay, vì nhïng giÛi h¡n tñ t¡i cça nhïng dång cå quan sát cho nên các khoa hÍc gia ch°a thà i xa h¡n trong viÇc kh£o sát vi trå. Nh°ng không ph£i vì nhïng giÛi h¡n kù thu­t này mà vi trå cing bË giÛi h¡n theo, và nay chúng ta ã hiÃu t¡i sao éc Ph­t l¡i "bÏ ngÏ" quan niÇm vÁ vi trå hïu h¡n hay vô h¡n. iÁu này chéng tÏ éc Ph­t ã th¥y rõ kh£ nng vô t­n cça con ng°Ýi, và r±ng Ph­t Pháp không ph£i là nhïng giáo iÁu céng nh¯c không bao giÝ thay Õi. Và ây cing chính là tinh th§n khoa hÍc hiÇn ¡i, không có gì có thà coi nh° là v)nh cíu, b¥t bi¿n.  

Nói ¿n quan niÇm vÁ vi trå cça Ph­t Giáo thì chúng ta không thà bÏ qua Kinh Hoa-Nghiêm, ph©m Th¿ GiÛi Thành Tñu. Trong ph©m này, BÓ Tát PhÕ HiÁn tuyên thuy¿t vÁ 10 ·c tính cça các th¿ giÛi: nhân duyên khßi, ch× trå n°¡ng, hình tr¡ng, thà tánh, trang nghiêm tánh, thanh tËnh tánh, Ph­t xu¥t hiÇn, ki¿p trå, ki¿p chuyÃn bi¿n sai biÇt, và môn vô sai biÇt. à cho v¥n Á t°¡ng hãp vÛi khoa hÍc °ãc rõ ràng, sau ây tôi xin lu­n vÁ hai iÃm : hình tr¡ng và ki¿p trå các th¿ giÛi. Chúng ta hãy xét o¡n kinh vn sau ây:  

Lúc ó PhÕ HiÁn BÓ Tát l¡i b£o ¡i chúng r±ng: "Ch° Ph­t tí! Th¿ giÛi h£i có nhiÁu hình t°Ûng sai khác, ho·c tròn....ho·c hình nh° n°Ûc xoáy....ho·c hình nh° hoa ... có vi tr§n sÑ hình sai khác nh° v­y."  

RÓi trong ph©m ti¿p theo, ph©m Hoa T¡ng Th¿ GiÛi, PhÕ HiÁn BÓ Tát l¡i tuyên thuy¿t: "Ch° Ph­t tí! T¥t c£ th¿ giÛi chçng ó hình tr¡ng Áu khác nhau: ho·c hình núi Tu Di, ho·c hình sông, ho·c hình xoay chuyÃn, ho·c hình n°Ûc xoáy, ho·c hình tråc xe...ho·c hình hoa sen...có vi tr§n sÑ hình tr¡ng nh° v­y." ("Kinh Hoa-Nghiêm", Thích Trí TËnh, Ph­t HÍc ViÇn QuÑc T¿ xu¥t b£n)  

So sánh vÛi nhïng hình tr¡ng cça các chòm sao, gi£i thiên hà, ngân hà khám phá bßi khoa hÍc ngày nay chúng ta th¥y Ph­t giáo ã mô t£ hình tr¡ng cça chúng mÙt cách vô cùng chính xác. Thí då nh° các hình nh° bánh xe, n°Ûc xoáy chúng ta có thà quan sát °ãc trong các chòm sao nh° Cetus, Pegasus và Hercules, hình sông là gi£i ngân hà (Milky Way) và nhiÁu thiên hà khác, hình d¡ng nh° hoa là nhïng khÑi tinh vân trong kho£ng không gian liên-thiên-hà (intergalactic clouds of gas) có chéa hàng t÷ ngôi sao v...v... Th­t tôi không thà t°ßng t°ãng °ãc ß mÙt thÝi ch°a hÁ có kính thiên vn, dù thô s¡ nh¥t, mà éc Ph­t và các ¡i BÓ Tát ã có nhïng hiÃu bi¿t chính xác vÁ vi trå nh° trên. N¿u không ph£i vì ã giác ngÙ hoàn toàn, n¯m vïng c¡ c¥u huyÁn bí cça vi trå, thì làm sao có thà bi¿t °ãc nhïng iÁu nh° trên. Và chúng ta cing nên nhÛ là nhïng iÁu éc Ph­t và các BÓ Tát chÍn à tuyên thuy¿t cho ng°Ýi Ýi ch³ng qua cing chÉ là mÙt n¯m lá trong tay so vÛi sÑ lá cây trong rëng.  

Ti¿p theo, vÁ ki¿p trå cça các th¿ giÛi, Kinh vn vi¿t r±ng:  

"Lúc ó PhÕ HiÁn BÓ-Tát l¡i b£o ¡i chúng r±ng: "Ch° Ph­t tí! Nên bi¿t th¿ giÛi h£i có th¿ giÛi h£i vi tr§n sÑ ki¿p trå, ho·c có a-tng-kó ki¿p trå, ho·c có vô-l°ãng ki¿p trå, ho·c có vô biên ki¿p trå, ho·c có vô ³ng ki¿p trå, ho·c có b¥t-kh£-sÕ ki¿p trå, ho·c có b¥t kh£ x°ng ki¿p trå, ho·c có b¥t kh£ t° ki¿p trå, ho·c có b¥t kh£ l°ãng ki¿p trå, ho·c có b¥t kh£ thuy¿t ki¿p trå, ..có vi tr§n sÑ ki¿p trå nh° v­y."  

RÓi trong bài kÇ Ã tuyên l¡i ngh)a này BÓ Tát PhÕ HiÁn có gi£i thích b±ng mÙt câu: "Ho·c chÉ mÙt ki¿p ho·c vô sÑ, Bßi nhïng tâm nguyÇn Áu ch³ng Óng." ChÉ mÙt câu "bßi nhïng tâm nguyÇn Áu ch³ng Óng" cing ã gi£i quy¿t v¥n Á "thiên sai v¡n biÇt" trong vi trå. Th­t là §y ç, th­t là rÑt ráo, th­t là chính xác. N¿u chúng ta i sâu vào mÙt chút trong o¡n kinh vn trên, chúng ta s½ th¥y Ph­t Giáo ã i tr°Ûc khoa hÍc nh° th¿ nào.  

Ph­t giáo phân biÇt: TiÃu Ki¿p có 16 triÇu 8 trm ngàn nm, Trung Ki¿p có 336 triÇu nm, và ¡i Ki¿p có 1 t÷ 344 triÇu nm. Theo khoa hÍc hiÇn nay thì mÙt ngôi sao (coi nh° là mÙt th¿ giÛi) mà ch¥t l°ãng (mass) càng n·ng thì Ýi sÑng cça ngôi sao càng ng¯n. Do ó có nhïng ngôi sao chÉ "sÑng" °ãc të 1 tÛi vài t÷ nm và ng°Ýi ta ã tính °ãc r±ng mÙt ngôi sao có ch¥t l°ãng nh¹ h¡n nhïng ngôi sao trên kho£ng 90 ph§n trm thì ngôi sao này có thà sÑng tÛi hàng ngàn t÷ nm. iÁu này r¥t phù hãp vÛi câu kÇ trên cça PhÕ HiÁn BÓ Tát, có th¿ giÛi chÉ tÓn t¡i mÙt ki¿p, có th¿ giÛi tÓn t¡i vô sÑ ki¿p v...v....  

Thé ¿n, nhïng danh të nh° a-tng-kó, vô l°ãng, vô biên,...b¥t kh£ thuy¿t có v» nh° m¡ hÓ và không rõ ràng nh° nhïng con sÑ trong thÝi ¡i khoa hÍc. Th­t ra không ph£i v­y, vì trong ph©m A-Tng-Kó, Kinh Hoa Nghiêm ta Íc °ãc nh° sau, tôi xin ánh sÑ cho nó rõ ràng h¡n:  

Ph­t nói: Này thiÇn nam tí!  

1. MÙt trm L¡c Xoa làm mÙt Câu Chi.  

2. Câu Chi l§n Câu Chi làm mÙt A-Giu-a  

3. A-giu-a l§n A-Giu-a làm mÙt Na-Do-Tha  

4. Na-Do-Tha l§n Na-Do-Tha làm mÙt T§n-Bà-La  

và ti¿p tåc nh° v­y t¥t c£ là 123 l§n, trong ó sÑ 104 là A-Tng-Kó, sÑ 106 là Vô L°ãng, sÑ 108 là Vô Biên, sÑ 110 là Vô ³ng, sÑ 112 là B¥t-Kh£-SÕ, sÑ 114 là B¥t-Kh£-X°ng, sÑ 116 là B¥t-Kh£-T°, sÑ 118 là B¥t-Kh£-L°ãng, và sÑ 120 là B¥t-Kh£-Thuy¿t.  

Chúng ta bi¿t r±ng khoa hÍc ngày nay dùng ký hiÇu liy thëa à vi¿t nhïng con sÑ lÛn. Thí då nh° 1 triÇu là con sÑ 1 vÛi 6 con sÑ 0 ±ng sau, 1 000 000, theo ký hiÇu iÇn toán °ãc vi¿t nh° sau: (10^6) hay 106 và Íc là 10 liy thëa 6; 1 t÷ gÓm có 9 sÑ 0 và °ãc vi¿t là 109 (billion), lÛn h¡n nïa là 1012 (1 ngàn t÷ hay trillion), 1015 (1 triÇu t÷ hay zillion) và khoa hÍc ch°a có nhïng danh të riêng à chÉ nhïng con sÑ lÛn h¡n. Ti¿ng ViÇt thì chÉ tÛi sÑ t÷ là cao nh¥t.  

Theo Kinh Ph­t thì 1 L¡c Xoa là 100 ngàn, ngh)a là 105. Nh° v­y 1 Câu Chi là 10 triÇu, ngh)a là 107; 1 A-Giu-a là 100 ngàn t÷, ngh)a là 1014; 1 Na-Do-Tha là 10 t÷ t÷ t÷, ngh)a là 1028. Ti¿p tåc tính ra ta s½ th¥y 1 A-Tng-Kó là kho£ng, n¿u chÉ l¥y 9 sÑ l», 10(8 x 10^31), ngh)a là con sÑ 1 ti¿p theo bßi h¡n 7000 t÷ t÷ t÷ con sÑ 0 ß ±ng sau, mÙt con sÑ vô cùng lÛn nh°ng v«n có mÙt tên riêng. Chúng ta có thà suy ra:  

Vô L°ãng ~= 10^(3 x 10^32), Vô Biên ~= 10^(1.13 x 10^33),...và B¥t-Kh£-Thuy¿t ~= 10^(4.6 x 10^36) ngh)a là con sÑ 1 ti¿p theo bßi kho£ng h¡n 4 t÷ t÷ t÷ t÷ con sÑ 0 éng ±ng sau.  

Nhïng con sÑ khoa hÍc hiÇn ¡i dùng tÛi có l½ chÉ vào kho£ng 10^40 ngh)a là chÉ có 40 con sÑ 0 éng sau. Chúng ta th¥y ngay r±ng, ngay c£ vÁ ph°¡ng diÇn toán sÑ, Ph­t giáo ã i tr°Ûc khoa hÍc khá xa vÁ sñ biÃu thË chính xác nhïng con sÑ và ã có quan niÇm vÁ nhïng con sÑ vô cùng lÛn, lÛn ngoài méc t°ßng t°ãng cça các khoa hÍc gia hiÇn ¡i.  

Trên ây tôi ã trình bày s¡ l°ãc, s¡ l°ãc vì còn r¥t nhiÁu chi ti¿t tôi ch°a nói tÛi, nhïng sñ t°¡ng Óng giïa Ph­t Giáo và khoa hÍc hiÇn ¡i trong mÙt sÑ quan niÇm vÁ vi trå, và chéng tÏ r±ng nhïng t° t°ßng Ph­t Giáo ã i tr°Ûc khoa hÍc nhiÁu th¿ k÷, và r±ng Ph­t giáo cing vô cùng chính xác trong mÙt sÑ nh­n Ënh. Nh°ng Ph­t Giáo không ph£i chÉ có nhïng t°¡ng Óng vÛi khoa hÍc trong bÙ môn thiên vn nh° vëa trình bày ß trên, hay vÛi môn V­t lý các h¡t nhÏ (particle physics) nh° ã trình bày trong cuÑn The Tao of Physics cça Fritjoff Capra, mà còn nhiÁu t°¡ng Óng khác trong các bÙ môn nh° sinh hÍc (bioscience), v­t lý h¡t nhân (nuclear physics), tri¿t lý khoa hÍc (philosophy of science), tâm lý hÍc (psychology), phân tâm hÍc hay tâm lý trË liÇu (psychotherapy), di truyÁn hÍc (genetics) v...v..., và n¿u kh£o sát kù thì trong bÙ môn nào, t° t°ßng Ph­t Giáo cing i tr°Ûc khoa hÍc khá xa. Cing vì v­y mà nhïng bÙ óc khai phóng, ti¿n bÙ nh¥t cça nhân lo¡i hiÇn nay càng ngày càng ph£i tìm vÁ nhïng ch¥t liÇu trong Ph­t Giáo vÛi hi vÍng gi£i quy¿t nhïng bí t¯c trong viÇc mß mang ki¿n théc loài ng°Ýi. Ngoài ra, cái tinh th§n të bi hÉ x£ và b£n ch¥t khoan dung cça Ph­t giáo cing l§n l§n i vào §u óc cça nhïng con ng°Ýi ti¿n bÙ trong thÝi ¡i khoa hÍc.  

à k¿t lu­n, tôi xin m°ãn lÝi cça lu­n gia Gerald Du Pré nh° sau:  

"Trong th¿ k÷ này, ã có nhiÁu công cuÙc hòa hãp tôn giáo trên th¿ giÛi, vÛi måc ích áng tán th°ßng là tìm ra nhïng iÃm chung giïa các tôn giáo, và cÕ súy tinh th§n khoan dung giïa các tôn giáo. Tuy nhiên, iÁu này không làm cho tôn giáo sÑng l¡i, vì nhïng thé mà h§u h¿t nhïng tôn giáo cùng có là lòng tin, giáo iÁu, thánh kinh và các th§n tính, t¥t c£ nhïng thé này làm cho các tôn giáo ó không t°¡ng hãp vÛi khoa hÍc. Ph­t giáo (cùng vÛi Lão giáo) là mÙt biÇt lÇ, vì Ph­t giáo không ph£i là mÙt tín giáo, không có giáo iÁu céng nh¯c, không có th§n quyÁn và không ch¥p nh­n hiÇu lñc céu r×i cça b¥t cé ai khác.  

Tôi không tin r±ng chúng ta nên tìm cách hãp nh¥t Ph­t giáo vÛi các tôn giáo khác. iÁu này chÉ d«n ¿n sñ l«n lÙn. Chúng ta hãy cÑ g¯ng tranh ¥u à hãp nh¥t Ph­t giáo và khoa hÍc, à t¡o nên mÙt tôn giáo khoa hÍc cho th¿ giÛi hiÇn ¡i. Khoa hÍc Ph­t giáo s½ làm tan bi¿n sñ hoang mang, bÑi rÑi b±ng cách làm sáng tÏ và hãp nh¥t lý thuy¿t và ph°¡ng pháp hành trì Ph­t Giáo à làm mÙt cn b£n giác ngÙ vïng ch¯c, hïu hiÇu cho ng°Ýi Tây ph°¡ng."  

(During this century, a great deal of work has been done for uniting the religions of the world, with the praiseworthy object of discovering what they have in common, and for promoting tolerance among them. However, this has not lead to a revival of religion, because what most religions have in common is faith, dogma, divine scriptures and deities, all of which make them incompatible with science. Buddhism (along with Taoism) is the great exception to this, for it is not a faith, has no dogma or divine authority of its own and does not accept the validity of anyone else's.  

I don't believe that we should be trying to unite Buddhism with other religions. This only leads to confusion. Instead, we should be striving to unite Buddhism and science, so as to produce a religion of science for our modern world. Scientific Buddhism will dispel confusion by clarifying and unifying Buddhist practice and theory and making it an effective stepping-stone to enlightenment for Westerners." ("Scientific Buddhism" by Gerald Du Pré, in "Buddhism and Science", Edited by Buddhadasa P. Kirthisinghe, New Delhi, India, 1984)